పదబంధ పారిజాతము/ఇ
ఆసు____ఆస్తీ 134 ఆస్థా____ఇంక
ఆసువోసిన కండె అటూ ఇటూ ఆగకుండా తిరుగుతూ ఉంటుంది. ఆసు వోసెడుదాని హస్తంబురీతి
- ఒకచోట నిలువక.
- నేతపనిలో ఆసు పోయునప్పుడు చేయి అటూ ఇటూ గబ గబా తిరుగుతుంది.
- "ఆసు వోసెడుదాని హస్తంబురీతిని, గుంచె దీసెడుదాని కొమరు మిగుల." హంస. 1. 220.
- చూ. ఆసు వోసినకండెవలె.
ఆసేతుశీతనగం
- చూ. ఆసేతుహిమాచలం.
ఆసేతుహిమాచలం
- సేతువు మొదలుకొని హిమవత్పర్వతంవరకూ, యావద్భారతదేశంలోను అనుట.
- ఇదే పలుకుబడి ఆయా పదాల పర్యాయపదాలతో కూడా మన కావ్యాలలో ప్రయోగిస్తారు.
- చూ. ఆసేతుశీతనగం. జం.
ఆస్తిపాస్తులు
- "వానికి ఆస్తిపాస్తు లేమీ లేవు. ఆ ఉద్యోగం ఉంది. వాడున్నాడు." వా.
- చూ. ఆస్తి పాస్తీ.
ఆస్తీ పాస్తీ
- ఆస్తి. జం.
- "వాడికి ఆస్తా పాస్తా? ఏమీ లేదు."
- "వాడి కింత ఆస్తీపాస్తీ ఉంది. తాను తినగలడు. ఒకరి కింత పెట్టగలడు." వా.
ఆస్థాన మగు
- ఉండు; కొలు వుండు
- "సువర్ణ కుంభయుతసౌధంబందు నాస్థాన మై." పాండు. 1. 21.
ఆహా పుట్ట జేయు
- ఆశ్చర్యము కలిగించు.
- "ఆహా పుట్టెడు లాతి చూపఱకు హాహా పుట్టు మీవారికిన్." భార. శల్య. 2. 248.
ఆహావుట్టిపడు
- ఆశ్చర్యపడు.
- "పౌరకమలేక్షణ లాహా వుట్టి పడిన యట్లన్, దేవుని గన మఱచి యిట్లనిరి తమలోనన్." శుక. 2. 16.
ఆహివెట్టు
- కుదువపెట్టు ; తాకట్టు పెట్టు. తాళ్ల. సం. 10. 142.
ఇంక ఎక్కడ?
- ఇంక వాని ప్రస్తావనకే ఆస్కారం లేదు అనుపట్ల ఉపయోగిస్తారు.
- "కటాకటా ఇంక నెక్కడ చోడనృపతి, కటకటా యింక నెక్కడి వెల నాడు."
- పండితా. ద్వితీ. మహి. పుట. 51.
- "వాన రాలేదు. ఇం కెక్కడిపంటలు." వా.
- చూ. ఇంకేమి? ఇంక_____ఇంగి 135 ఇంగి_____ఇంచు
ఇంక నా చేత గాదు
- ఇకమీద నాకసాధ్య మనుట.
- "నా చేత నింక గా దిది యోచెలువుడ యనగ." కళా. 1. 201.
- "ఇంతదాకా ఏదో చేస్తూ వచ్చాను గాని యింక నాచేత కాదు." వా.
ఇంకబాఱు
- ఇంకిపోవు.
- "పారావారమ్ము లింక బాఱిన." భాగ. 8. 595.
ఇం కేమి?....
- ఇం కెక్కడ?
- ఇక అది అసంభవ మనుట.
- "సాయంత్ర మయింది. వా డిం కేం వస్తాడు?" వా.
- "మబ్బు పట్టింది. ఇం కేం వెడతాం." వా.
- "కరువు వచ్చింది. ఇంకేం నిభాయిస్తాం?" వా.
- చూ. ఇంక ఎక్కడ?
ఇం కేమైన ఉందా?
- చాలా ప్రమాద మనుపట్ల ఉపయోగించేపలుకుబడి.
- "వీడు నోటికి వచ్చినట్లు వాగుతున్నాడే? ఇది ఆయనకే తెలుస్తుందనుకో. ఇం కేమైనా ఉందా?" వా.
ఇంగితజ్ఞుడు
- ఎదిరి మనసు నెఱుగగల వాడు.
- "వాడు ఏమైనా ఇంగితజ్ఞుడు. మన వాడికే ఇంగితజ్ఞానం లేదు. వా.
ఇంగిలాయ
- శుంఠ, తిట్టు.
- "ఇంగిలాయలు కొంటె కోణంగులైన." ప్రభా. నాట. 5.
ఇంగిలాయి
- చేపలలో ఒక భేదము.
ఇంగువకట్టిన గుడ్డ
- ఏమీ లేక పోయినా వెనుక బాగా బతికినవారిలో ఎంతో కొంత ఔదార్యం, ఉత్తమత ఉంటుందని అనేపట్ల ఉపయోగించేపలుకుబడి.
- ఇప్పు డందులో ఇంగువ లేక పోయినా, యింగువ కట్టినగుడ్డ కా వాసన ఉంటుం దనుటపై యేర్పడినపలుకుబడి.
- "వాళ్ళ సంసారం ఎంత చితికిపోయినా యిప్పటికీ అతిథూ అభ్యాగతీ అంటూ వస్తే పొమ్మనరు. ఎం తైనా ఇంగువ కట్టినగుడ్డ వాళ్ళకుటుంబం." వా.
ఇంచి మంచి పెట్టు
- అవీ యివీ యిచ్చు (మంచి చేసుకొను)
- ఇంచిమంచి-ఒక తినుబండము అని వావిళ్ల.
- "దాసితోడ మాలిమి యొనర్చుకొని యించిమంచి పెట్టి." శుక. 3. 295.
ఇంచుకంత
- కొంచెము.
- "ఇంచుకంత నిక్కిన." ఆము. 5. 116.
ఇంచుక వడి
- కొంచెము సేపు. ఇంచు____ఇంట 136 ఇంట____ఇంట
ఇంచుటలుక
- ప్రణయకలహము. కవిక. 1. 21.
ఇంచుమించుగా
- రమారమిగా, కొంచెము హెచ్చుతక్కువగా.
- "వానికి ఇంచుమించుగా పదేళ్లు ఉంటాయి." వా.
- "ఆవూరికీ యీవూరికీ యించుమించుగా పదిమైళ్లదూరం ఉంటుంది." వా.
ఇంచుమించు లాడు
- హెచ్చు తక్కువగా మాట్లాడు. లక్షణయా తిరస్కరించు.
- "ఇంచుమించు లాడు నించుమించు." విజయ. 1. 36.
ఇంచులాడి
- కులుకులాడి.
- "ఏమి కన్నీరు నించెదే ఇంచులాడి." కాశీ. ద. 2. 66.
ఇంట దయ్యమువలె నుండగ
- ఇంత మనిషిని ఇంట ఎదుట ఉండగా నాకన్నే కప్పి ఇంత పని చేస్తావా? - అన్న భావంలో ఉపయోగించే పలుకుబడి.
- "ఇయ్యెడ గలిగిన రోవెల, యియ్యక నా కెఱుక లేక యి~తు నే నింటం, దయ్యమువలె నుండగ మా, తొయ్యలితో....." శుక. 3. 35.
- "దయ్యంలాగ అత్త యింట్లో ఉంటే దానిష్టంగా అది చేస్తున్నది." వా.
- "దయ్యంలాగ నే నింట్లో ఉన్నాను గదా. నాతో ఒక మాట అనవద్దా." వా.
ఇంట గుడిచి యింటి వాసాలు లెక్కించు
- ఉపకారికే అపకారము చేయు.
- ఒకకథపై వచ్చినపలుకుబడి. ఎవరో ఒకణ్ణి ఆదరించి అన్నం పెట్టి యింటిలో ఉంచుకోగా, వాడా యిల్లు నాదే అన్నా డట. దానికి సాక్ష్యం యేమి టంటే యీ యింట్లో ఎన్ని వాసా లున్నాయో నాకు తెలుసు అన్నా డట.
- "రాక రాక వచ్చె రాజు శిష్యుడు నని, గారవింప సపరివారు డగుచు, నింట దిని గణించె నింటివాసము లిట్టు, లేటి శిష్యు లింక నేటి గురులు?"
- త్రిశంకుస్వర్గం. అం. 2. పే. 15.
ఇంట నెన్నడు లేని
- వంశములో లేని.
- "ఇంట నెన్నడు లేని యీ హీనవిద్య, యెన్న డభ్యాస మాయెరా కన్న తండ్రి!" నిరం. 2.83.
- "ఇలాంటిది మాయింట్లో ఎన్నడూ లేదు.:
- చూ. ఇంటా వంటా లేదు.
ఇంట పొయి రాజదు
- తిండికి లేదు, ఉండి పొయ్యి రాజితేనే గదా తిండి.
- "దినదినము ననక యే వన, మున కేగక యున్న నింట బ్రొయి రాజదు గా." శుక. 3. 251. ఇంటా_____ఇంటి 137 ఇంటి_____ఇంటి
ఇంటాతడు
- మగడు.
- "మా యింటాత డెపు డైన గలసిన నాతని గా దలంతు." అహల్యా. 3. 58.
- చూ. ఇంటియాతడు; ఇంటాయన.
ఇంటాయన
- మగడు.
- "మా యింటాయన ఊళ్లో లేరు." వా.
- చూ. ఇంటాతడు.
ఇంటావిడ
- ఇల్లాలు.
- ఇది కోస్తాప్రాంతంలో వినిపించేమాట.
- "మా యింటావిడకు కాస్త సుస్తీ చేసింది." వా.
ఇంటా వంటా లేదు
- ఈ వంశంలో యిలాంటి అలవాటు లేదు, ఇలాటి దుర్గుణాలు వీరికి బొత్తిగా లేవు అనుపట్ల ఉపయోగించే పలుకుబడి.
- "సైచు టెట్టు లిక నింటన్ వంట లే విప్పనుల్." పాణి. 5. 3.
- "ఇలాంటి వెధవపనులు మా యింటా వంటా లేవు. వీడు మాయింట్లో చెడబుట్టాడు." వా.
- రూ. ఇంట నెన్నడు లేని.
ఇంటికంటే గుడి భద్రము
- సొంతం దానికన్నా తిరెపెంగా వచ్చినదే హాయి-అని సూచించేపలుకుబడి.
- "వానికి అత్తారిల్లే బాగుందిట. ఇంటి కంటే గుడి భద్రం అన్నారు." వా.
ఇంటికన్న గుడి పదిలము
- సింహా. నార. 2.
- చూ. ఇంటికంటే గుడి భద్రము.
ఇంటికాపు
- గృహస్థు.
ఇంటికి కాక పోవు
- ఇంటిపట్టున ఉండక పోవు. ఇంటికి పనికి రాక పోవు.
- సాంబనిఘంటువులో ఇంటికి కాకపోవుట అనగా ముట్టగుట అని ఉన్నది. ఇది నేడు ఇలా వాడుకలో ఉన్నట్టు కనబడదు.
- "ఉన్న ఒక్కకొడుకూ యింటికి కాకుండా పోయాడు." వా.
- "ముగ్గురు కొడుకు లుంటే ముగ్గురూ మూడు ఊళ్లల్లో ఉద్యోగాలు చేస్తూ ఒక్కడూ యింటికి కాకుండా పోయాడు." వా.
ఇంటికి నిల్లు గట్టుకొని యేగు
- ఇంటిల్లి పాదీ పోవు.
- కుటుంబపరివార సమేతముగా ననుట.
- "ఇంటికి నిల్లు గట్టుకొని యేగగ వచ్చు మురారివెంట నా, యింటికి వచ్చి పూజగొని యేగుట నన్ను గృతార్థు జేత." కకుత్థ్స. 2. 4.
ఇంటికుక్కలు
- దాసులు, బానిసలు, ఆశ్రితులు.