పదబంధ పారిజాతము/అక్ష
అక్కు________అక్కె 22 అక్కె_________అక్ష
అక్కున నద్దు
- కౌగిలించుకొను.
- అక్కున జేర్చు - అక్కున నొత్తుకొను ఇత్యాదులు.
అక్కుపక్షి
- 1. తిట్టు.
- "అగ్గి రాములు కొరకచ్చు లక్కు పక్షు లింగిలాయలు." ప్రభా. నాట. 5.
- 2. దుర్బలుడు, ఎముకలపోగు అనుట.
- తిరుపతి. ప్రభా. నాట. 5. పుట.
- "వాడు వట్టి అక్కు పక్షి." వా.
అక్కుమాలిన భంగి
- దిక్కు లేనట్లు, ఇక్కడ ఆడ్యు డెవరూ లేనట్లు.
- గుండె అన్న అర్థం 'అక్కుకు' చెప్పి వావిళ్లాదులు ఈ ప్రయోగ మిచ్చినవి. ఆ అర్థం సరిపడదు. గుండెమాలుట ఏమిటి? అక్కుపక్షిలో ఉన్న అక్కు, ఱొమ్ము గుండె - కాక మఱొకటని తెలుస్తూనే ఉంది.
- "అక్కు మాలినభంగి నగ్రహారంబు చక్కన మీ కెట్లు చన జేరవచ్చు."
- బస. 7. అ. 185 పుట.
అక్కెత్తికొనక
- నడు మెత్తక, ఎడ తెఱపి లేక.
- "నడుం ఎత్తకుండా పనిచేస్తున్నాడు" అని వాడుకలో ఉంది. నడుముకు బదు లిక్కడ అక్కు - ఱొమ్ము.
- "ఇట్లందఱు న్న క్కెత్తికొనక చేయు శిశిరోపచారంబులు." కుమా. 5. 159.
అక్కెత్తుకొనక
- తదేక దృష్టితో, విడువకుండా, నడు మెత్తక వంటిది. నడుమునకు బదులు ఇక్కడ అక్కు.
- "అ క్కెత్తుకొనక చేయుశిశిరోపచారంబులు.: కు. సం. 5. 151.
- (పాఠాంతరం పై రూపాంతరం)
అక్షతయోని
- కన్య.
అక్షతలుపడు
- చూ. అక్షింతలు పడు.
అక్షతలు వేయు
- చూ. అక్షింతలు వేయు.
అక్షతారోపణం
- తలంబ్రాలు పోయుట.
- "తొమ్మిదిగంటలకు అక్షతారోపణం. మీరు తప్పకుండా రావాలి." వా.
అక్షమాల
- జపమాల.
- అక్షరక్రమా న్ననుసరించి జపమాల కూర్చేవారు. 'అ' నుండి 'క్ష' వరకూ అక్షర క్రమం కనక వచ్చినపలుకుబడి.
అక్షయ్యంబుగ
- సమృద్ధిగా.
- "అక్షయ్యంబుగ దివ్యమాధుకరభిక్షాన్నంబు వడ్డించె..." హర. 5. 45.
అక్షరం రాదు
- కొంచెం కూడా చదువు రాదు. అక్ష_________అక్ష 23 అక్ష__________అక్ష
̈*"వాడికి అక్షరం రాదు. అయినా వాడి తలబిరుసుతనం చూస్తే నాకు ఆశ్చర్యం వేస్తుంది." వా. అక్షరక్రమం తెలీదు
- ఏమాత్రం చదువు రాదు.
- "వాడికి సరీగా అక్షరక్రమం కూడా తెలీదు." వా.
- చూ. వర్ణ క్రమం తెలీదు.
అక్షర చొరవ
- చదువులో ప్రావీణ్యము.
- "వాడికి అన్న చొరవే కాని అక్షరచొరవ లేదు." వా.
అక్షరజ్ఞానం
- చదువు.
- "వాడికి అక్షరజ్ఞానం ఉంది. ఏదో పొట్ట పోసుకో లేక పోతాడా."
- "వాడు ఏదో అక్షరజ్ఞానం కలవాడు, ఆస్తి లేక పోతే యేం?" వా.
అక్షరజ్ఞానశూన్యుడు
- నిరక్షరకుక్షి.
- "వాడు ఒట్టి అక్షరజ్ఞానశూన్యుడు. వాడితో ఎవరు వేగుతారు?" వా.
అక్షరక్షరం తప్పు
- ప్రతిదీ తప్పే.
- "ఆ పుస్తకంలో అక్షరక్షరం తప్పు." వా.
అక్షరక్షరం పట్టి చూచు
- క్షుణ్ణంగా పరిశీలించు.
- "నీ వేదో పండితుడి వని వచ్చాను. ఈ పుస్తకంలో అక్షరక్షరంపట్టిచూచి సవరించి యిచ్చేభారం నీదే." వా.
అక్షరం మార్చడానికి వీల్లేదు
- యథాతథంగా ఉండాలి, ఏమాత్రం మార్చ రాదు.
- "ఇందులో అక్షరం మార్చడానికి వీల్లేదు."
- "ఈ దస్తా వేజును ఆయన అక్షరం మార్చడానికి వీల్లేకుండా రాశాడు." వా.
అక్షరంముక్క రాదు
- కొంచెం కూడా రాదు.
- "వాడికి వ్యాకరణం ఒక అక్షరం ముక్క రాదు."
- "వాడి కీ వ్యవహారంలో ఒక్క అక్షరం ముక్క తెలియదు." వా.
- చదువుపై వచ్చిన పలుకుబడి.
అక్షరలక్షలు
- పూర్వం కవిత్వం చెప్తే సంతోషించిన రాజు ఒక్కొక్క అక్షరానికి లక్షచొప్పున ఇచ్చే వాడు. అందుపై వచ్చిన పలుకుబడి.
- "ఈ కావ్యానికి నాదగ్గఱ డబ్బే ఉంటే అక్షరలక్షలు ఇచ్చి ఉందును." వా.
అక్షరలక్షలు చేయు
- అమూల్య మగు, అతిమనోజ్ఞ మగు.
- "వాడిపద్యం అక్షరలక్షలు చేస్తుంది."
- "అక్షరలక్షలు చేసేమాట అన్నావు." వా.
అక్షరాభ్యాసం
- "తొలిసారిగా పిల్ల లకు అక్షరములు నేర్పుట. ఇది ఒక సంస్కారం.
- "ఇంపుసొంపులు గ్రుమ్మరింపు మాటల వీణ, పలుకుల కక్షరాభ్యాసమొసగు."
- అని. 2.31. అక్ష_________అక్షి 24 అక్షి_________అఖ
అక్షరాలా
- పూర్తిగా.
- పత్రాలు వాటిల్లో రూపాయలను అంకెలతో వేసి అక్షరాలా యిన్ని రూపాయలు అని యిక దిద్దుటకు వీలు లేకుండా వ్రాశేవారు. అందుపై వచ్చిన పలుకుబడి.
- "వాడు చెప్పిం దంతా అక్షరాలా నిజం." వా.
అక్షరాలు
- 1. చదువు, వ్రాత.
- "వాడి కేవో నాలుగు అక్షరాలు వచ్చు."
- "వాడి అక్షరాలు ముత్యాల కోవలా ఉంటాయి. నీ అక్షరాలేమో కోడి గీతలు." వా.
- 2. లిపి.
- తెలుగక్షరాలు, అరవ అక్షరాలు. వా.
అక్షరాలు కూడుకుంటూ
- తడబడుతూ.
- "వా డేదో అక్షరాలు కూడుకుంటూ చదవగలడు. అదీ పాండిత్య మేనా?" వా.
అక్షింతలు పడు
- దూషణకు పాత్ర మగు.
- "నిన్ను చేరదీస్తే నానెత్తిన నాలుగు అక్షింతలు పడడం తప్పితే జరగ బోయే దేముంది?" వ.
అక్షింతగింజలు పడు
- పెండ్లి అగు.
- "ఏదో ఆ పిల్ల నెత్తిన నాలుగు అక్షింత గింజలు పడితే నా బాధ్యత తీరిపోతుంది." వా.
అక్షింతలు వేయు
- తిట్లు తిట్టు.
- "వాడు వచ్చి నాలుగు అక్షింతలు వేసి పోయాడు." వా.
అక్షిగతు డగు
- కంటబడు, ఒక కంట కనిపెట్ట దగు, అనగా విద్వేషి అగు.
అఖండదీపం
- దేవాలయంలో ఏ క్షణం లోనూ ఆరిపోకుండా పెట్టే దీపం.
- "వైరిమదాంధ కారమున కఖండ దీపముగ జేసి." నిర్వ. ఉత్త. 1. 3.
- "మా ఊళ్లో శివాలయంలో అఖండ దీపాలు ఎప్పుడూ వెలుగుతూంటాయి." వా.
అఖండదీపారాధన
- దేవాలయంలో అఖండదీపాలు పెట్టుట.
- "అఖండ దీపారాధనకుగా రెండు ఆవులను ఆలయానికి దానం చేశారు." వా.
- చూ. అఖండదీపం.
అఖండ మైన
- అతిసునిశిత మైన.
- "వాడు అఖండ ప్రజ్ఞ కలవాడు. వాడు అఖండప్రతిభాశాలి. వానివి అఖండమైన తెలివి తేటలు." వా.
అఖండుడు
- కూలంకషప్రజ్ఞ కలవాడు.
- "వాడు వ్యాకరణ శాస్త్రంలో అఖండుడు. వాణ్ణి తప్పు పట్టాలంటే పతంజలే దిగి రావాలి." వా. అఖి________అగ 25 అగ_________అగ
అఖిలంబులకు వచ్చునట్లు
- సర్వార్థ సాధక మగునట్లు, ఇహపర సాధకంగా.
- అన్నిటికీ పనికివచ్చునట్లు అని అర్థము.
- "అత్తెఱం గఖిలంబులకు వచ్చు నట్లు గా విన్న వించెద." పాండు. 1. 98.
అఖిలనియోగంబు
- డెబ్భై రెండు నియోగముల వారున్నూ; గ్రామంలోని అన్ని వృత్తులవారున్నూ.
- "అఖిలనియోగంబు గొలువ నన్న రేంద్రుండు." బస. 6. అ. 170 పుట.
అఖిలాండకోట్లు
- అనేక బ్రహ్మాండములు; అఖిలాండకోటి బ్రహ్మాండాలు.
- "ఆ వనజజు డంత నిఖిలాండకోట్లు గాలించి గాలించి."
- పండితా. ప్రథ. పాద. పుట. 611.
అగచాట్ల పోతు
- కష్టుడు.
అగచాట్ల మారి
- కష్టుడు.
- చూ. అగచాట్లపోతు.
అగచాట్లు
- కష్టాలు.
- "దైవమా! యిటువంటి యగచాట్లు పగ వారికైనం దగవుసుమీ యని."
- ఉత్తర. రామా. 6. 343.
- "ఎన్నో అగచాట్లు పడి ఈనాటికి కాస్త నిలవదొక్కు కున్నాము." వా.
అగడు పెట్టు
- అల్లరి పెట్టు, అగుడు అనే రూపమే వాడుకలో విన వస్తుంది.
- "వాడు ఊరికే అగుడు పెడుతున్నాడు." వా.
అగడుకాకి
- ఆక తాయి.
- "అగడలు మహాధూర్తు లగడుకాకులు." హరి. 5. 10.
- "వాడు ఒట్టి అగడుకాకి. అల్లరిపెట్టే స్తాడు." వా.
అగడు చేయు
- అల్లరి పెట్టు.
- "వాడు నలుగురిలో ఊరికే న న్నగుడు చేస్తున్నాడు." వా.
అగడువడు
- పదిమందినోళ్లలో పడు. చెడ్డ పేరు తెచ్చుకొను.
- "అగడువడి పడి పడసినయట్టి పసిడి." విప్ర. 3. 17.
- "ఆ అత్త, కోడలు అంతా తినేస్తూ ఉందో అని ఊరికే అగుడు పెడుతుంది." వా.
- "అగుడు మొగుడిపాలు అనుభవం మిండ గాడిపాలు." సా.
అగడు సేయు
- అల్లరి పెట్టు.
- "ఏ లగడు సే సెదు రచ్చల బెట్టి యింత." సారం. 3. 13.
అగతికంగా
- మరోదారి లేక. అగ________అగ 26 అగ__________అగు
- "ఏదో అగతికంగా మీయింట్లో వచ్చి పడ్డా మని నోటికి వచ్చినట్లల్లా అనడం బాగులేదు."
- "వా డేదో అగతికంగా అక్కడికి వెళ్లాడు." వా.
అగమ్యగోచరం
- ఏమాత్రం అంతు చిక్కనిది.
- "ఆ వ్యవహారం నాకు అగమ్యగోచరంగా ఉంది." వా.
అగలూ పొగలూ
- గొడవగా, బాధగా.
- "వాడిపని అగలూ పొగలుగా ఉంది." వా.
అగవుతగవులు
- ఇచ్చిపుచ్చుకొనుటలు, మాట మర్యాదవంటిది. జం.
- "అది విని చెలంగె మత్సతి యటుల గాదె, యల్లు డని యాడు బిడ్డని యగవు తగవు, లంపకము శుభశోభన మని యి వెల్ల, సంతసము జేయు గన్య కాజనము లకును." దశా. (బల) అ. 9. పే. 289.
- "వధూటుల కల్లు డనుచు నగవు దగవు లటంచు సెయ్యంబు లంచు నంపకంబు లటంచు మరి యెన్ని యైన గలవు." కువల. 3. 65.
అగసాలె నిజము
- నమ్మ రానిది.
- స్వర్ణ కారులు సత్యము చెప్ప రనుటపై వచ్చినది.
- రాధి. 4. 79.
అగస్త్యభ్రాత
- పేరూ ఊరూ లేనివాడు. అనా మకుడు.
- "వాడు ఒట్టి అగస్త్యభ్రాత. వాణ్ణి అడిగితే ఏం తెలుస్తుంది." వా.
అగస్త్యమంత్రం
- జీర్ణం జీర్ణం వాతాపి జీర్ణం అంటూ కడుపు తడుముకొను. అగస్త్యవాతాపుల కథపై వచ్చిన పలుకుబడి.
- "కడుపు నిమిరికొంచు అగస్త్యమంత్రములు నొడివి." దశా. 2. 630.
అగాడీ పిఛాడీ తెంచుకొని
- ఉచ్చులు తెంచుకొని పరుగెత్తు పట్లనే ఉపయోగిస్తారు.
- పూర్వం గుఱ్ఱానికి వెనుకా ముందూ గుంజలు పాతి కట్టి వేసేవారు. వాటిని తెంచుకొని పరుగెత్తడంపై వచ్చినది.
- "వాడు అగాడీ పిఛాడీ తెంచుకొని పరుగెత్తాడు. ఆ మాట వినగానే" వా.
అగాధము
- అంతు పట్టనిది.
- "ఆ వ్యవహారం అంతా అగాధంగా ఉంది." వా.
అగావుగా
- అకస్మాత్తుగా.
- సూ. ని.
అగు గాక
- కానీ. అగు_________అగ్గ 27 అగ్గి___________అగ్గి
అగుగాములు
- ఔగాములు, మంచి చెడ్డలు.
అగుబొమ్ము
- సరే.
- "అని చెప్పిన విని యగు బొ, మ్మని కైకొని." భార. విరా. 1. 114.
అగుడుపడు
- నలుగురినోళ్లలో నాను.
- "ఈపనులవల్ల, అగుడుపడిపోవడం తప్పి తే ప్రయోజనం యేమైనా ఉందా?" వా.
అగుడుబ్రతుకు
- నలుగురినోళ్లలో నానుతూ ఉండే జీవితం.
- "నీది ఒట్టి అగుడుబతుకు అయిపోయిందమ్మా!" వా.
అగులెమ్ము
- కానిమ్ము.
- వాడుకలో 'ఔలే.'
- "దీని నెల్లిదముం జేసినజాడ దోచు నొకొ యౌ లె మ్మిందు నే నున్కి." పారి. 1. 54.
అగ్గము చేయు
- పాల్పఱచు.
- "మ మ్మంగజుపూవుదూపులకు నగ్గము సేసి." భాగ. దశ. పూ. 1011.
అగ్గల కెగురు
- పై కెగురు.
- "వాడు అగ్గల కెగిరి పోతున్నాడు." వా.
అగ్గలమీద పోతున్నాడు
- మహావిజృంభణలో ఉన్నాడు. ఎవరినీ లెక్క పెట్టటం లేదు అన్న సందర్భంలో ఉపయోగిస్తారు.
- "వా డెక్క డమ్మా! అగ్గలమీద పోతున్నాడు. మాలాంటి వాళ్ళం కళ్ళ పడతామా?" వా.
అగ్గి అయిపోవు
- ఉగ్రుడగు.
- "వాడు ఆమాట వినేసరికి అగ్గి అయి పోయినాడు." వా.
అగ్గి కక్కు
- "వాడు అగ్గి కక్కు తున్నాడు." వా.
- చూ. అగ్గి కురుస్తున్నాడు.
అగ్గి కురియు
- కోపంతో ఉండు.
- "వాడు అగ్గి కురుస్తున్నాడు. వాడిదగ్గరికి ఇప్పుడు పోవద్దు." వా.
అగ్గిపిండం
- శీలవంతుడు, దగ్గరకు ఎవరినీ చేర నియ్యనివాడు, సాహసి.
- "వాడా! అగ్గి పిండం. ఏమనుకున్నావో."
- "నీ అల్లి బొల్లి కబుర్లన్నీ పనికిరావక్కడ. వాడు అగ్గిపిండం." వా.
అగ్గి పెట్టు
- ని ప్పంటించు, అగ్ని సంస్కారము చేయు.
- "వాడికి అగ్గి పెట్టేదిక్కు కూడాలేదు."
- "ఆ ఊళ్లో వాడికి అగ్గి పెట్టారట." వా.
- ఇదేమాటనే కోపంతో - ఏదో ఒకటిచేయి, పడవేయి అనే అర్థాలలో అంటారు.
- "ఏదోఒకటి అగ్గి పెట్టు, తొందరగా ఆఫీసుకు వెళ్లాలి." వా. అగ్గి________అగ్గి 28 అగ్గి________అగ్ని
- "ఆ పుస్తకం ఇట్లా అగ్గి పెట్టరా."
- "అదేదో పని చేయమంటే అదంతా అగ్గి పెట్టాడు." వా.
- ఇది రాయలసీమలో వినిపించే పలుకుబడి. ఇదే కోస్తా ప్రాంతాలలో ;తగులవేయి' అన్న రూపంలో కానవస్తుంది.
- చూ. తగుల వేయు.
అగ్గి పెట్టె
- నిప్పుపుల్లల పెట్టె
అగ్గి బడు
- పా డగు.
- "ఏ మన నేర్తు మదీయభాగ్య మిట్లగ్గి బడగ జేసినమదాంధుని నంచు..."
- కా. మా. 2. 111.
- "నాపని యిట్లా అగ్గి బడింది. నా సంసారం యిట్లా అగ్గిబడింది. వా.
అగ్గిమీద గుగ్గిలం వేసినట్లు
- అమితంగా చెల రేగుపట్ల ఉపయోగించే పలుకుబడి. మండి పడు అనుట.
- అగ్గిమీద గుగ్గిలం వేస్తే భగ్గుమంటుంది. అందుపై ఏర్పడినది.
- "నీవూ కనిపించావా ఇక వాడు అగ్గిమీద గుగ్గిలం వేసినట్లే భగ్గుమంటాడు." వా.
అగ్గి మ్రింగు
- కోపపడు.
- "అగ్గి మింగుతున్నాడు. వాడి దగ్గరికి ఇప్పుడు పోవద్దు." వా.
అగ్గిరాముడు
- క్రూరుడు, కోపధారి.
అగ్గి రాలుస్తున్నవి (కండ్లు)
- కోపంతో ఎఱ్ఱగా ఉన్నవి.
అగ్గిలాంటి మనిషి
- చాలా శీలవంతు డనుట.
- "వాడు అగ్గి లాంటి మనిషి. డబ్బూ గిబ్బూ పే రెత్తావా నీపని అసలు కాదు." వా.
అగ్ని కణం
- మిణుగురు పురుగు.
అగ్ని చిత్తు
- అగ్ని చయనం చేసినవాడు.
అగ్ని దగ్ధుడు
- పాడయినవాడు.
అగ్ని మండలం
- పైరు కొట్టివేసే ఒక పురుగు, అది తగిలితే ఒంటి మీద బొబ్బలు పోతాయని అంటారు.
- "అది పైత్యం కాదు రా. అగ్ని మండలప్పురుగు సోకి ఉంటుంది." వా.
(అగ్ని)మలుగు
- ఆరిపోవు.
- "వెల సె వెలుగు గాని మలుగడు (అనలుడు)." కుమా. 9. 161.
అగ్ని మాంద్యం
- అజీర్ణ రోగము.
అగ్ని ముఖము
- జీడి.
అగ్ని ముఖుడు
- బ్రాహ్మణుడు, దేవుడు.
- "అగ్ని ముఖా వై దేవా:" అగ్ని________అగ్ర 29 అగ్ర__________అగ్రా
- అన్న వైదిక ప్రవచనంపై వచ్చిన పలుకుబడి
అగ్ని యిచ్చు
- అగ్ని సంస్కార మొనర్చు.
- "భూకాంతుల ననేక సహస్రసంఖ్యలం బ్రోవులు గా బెట్టించి సమగ్రదారు సముదయంబు లమర్చి యగ్ని యిచ్చిరి." భార. స్త్రీ. 2. 172.
అగ్ని శిఖ
- కుంకుమపూవు.
అగ్ని హోత్ర మయి పోవు
- మండిపడు.
- "నే నామాట అనేసరికి వాడు అగ్ని హోత్రం అయిపోయాడు." వా.
అగ్రతాంబూలము
- సభలో పెద్ద వారి కిచ్చు మొదటి తాంబూలము. పెండ్లిండ్లూ వాటిలో పెద్ద వారికే మొదటి తాంబూలం ఇస్తారు. అది గౌరవ సూచకం.
- "...తుట్టతుదకు గట్టుకొన్న దానిని బిలుచుట యైన చేత కాని చచ్చు పెద్దమ్మలతో నగ్రతాంబూలమునకు సిద్ధ మయి నాడే!" సాక్షి. 189. పే.
- "నీ కేం అగ్రతాంబూలం ఇస్తారా." వా.
అగ్రపుస్తకములు
- వేదములు.
- "అగ్ర పుస్తకంబు లర్చించి చూచుచు."
అగ్రహారపుచేయి
- చాలా ఘటికుడు.
- కన్యా. శు.
అగ్రహార భుక్తులు
- అగ్ర హారీకులు.
- పనీ పాటా లేక తిని కూర్చునే వారిపట్ల నిరసనగా ఉపయోగించేపలుకుబడి.
అగ్రహారము
- బ్రాహ్మణు లుండేస్థలం. బ్రాహ్మణులుమాత్రమే ఉండే గ్రామం.
అగ్రహారములో తమ్మళి జోస్యము
- కుదరనిది. చెల్ల నిది.
- తాతకు దగ్గులు నేర్పుటవంటిది. అగ్రహారంలో ఉన్న వాళ్లలో చాలమంది గొప్ప జ్యోతిష్కులే ఉంటారు. తమ్మళివట్టి పూజారి అక్కడికి పోయి చెప్పేజోస్యం యే ముంటుంది?
- "ఎమ్మెలు నాముందఱనా, యమ్మక్కరొ చెల్ల వగ్రహారములోనన్, దమ్మళి జోస్యము లన్నవిధ మ్మిది."
- రుక్మాం. 5. 88.
అగ్రాసనం
- ప్రధానస్థానము.
- సభలలో వానిలో మొదటగా పెద్దలను కూర్చోబెట్టడం అలవాటు. అందుపై వచ్చిన పలుకుబడి.
అగ్రాసనాధిపతి
- సభాధ్యక్షుడు - ప్రెసిడెంటు.