నిర్వచనోత్తరరామాయణము/తృతీయాశ్వాసము

by తిక్కన

శ్రీరస్తు

నిర్వచనోత్తరరామాయణము

తృతీయాశ్వాసము

⁠

రమ్యతానిరూఢమ హోరస్కుం బుణ్యసంపదుదితయశస్కుం గారుణ్యార్ద్రమనస్కుఁ బ్ర జారంజనశీలు మనుమజగతీపాలున్.

⁠ 1

విష్ణువు దేవతలకుఁ దోడై రాక్షసులతో యుద్ధము సేయుట

చ.⁠

హరిఁ గని దేవదూత చరణారనతుఁ డై యసురేంద్రసేన ని ర్జరనగరంబుపైఁ బెలుచురాకయు నాకము బెగ్గలంబునం దిరుగుడుపాటుఁ జెప్పిన నతత్వరితంబునఁ గౌతుకంబు మై గరుడుని నెక్కి శార్ఙ్గగుణగాఢరవంబు నభంబు నిండఁగాన్.

⁠ 2

క.⁠

రక్షోవధయును సుమనో, రక్షయు మదిఁ గోరి యాదరంబున రాజీ వాక్షుఁడు సిద్ధులజయశ, బ్దాక్షరములుఁ గిన్నరీచయము గానంబున్.

⁠ 3

క.⁠

కొంచెపునగవుల సంభా, వించుచు వివిధాయుధాంశువితతుల్ దిశలన్ నించుచు దనుజతమముఁ దూ, లించుచు రణకేళిలోలలీలం జనుచోన్.

⁠ 4

క.⁠

గరుడునిపై శార్ఙ్గధను, ర్ధరుఁ డగువిష్ణుండు మేరుతటిఁ బొల్చుతటి త్పరివృతజలదముఁ బోలుట, విరియ దనుజరాజహంసవితతి యితనికిన్.

⁠ 5

మ.⁠

అని బృందారకవందిబృందము లమందానందముం బొంది కీ ర్తన సేయం ద్రిదివంబు ముట్టికొన నుద్దామప్రతాపంబున న్దనుజానీకము చేరకుండ నడుమ న్వారింపఁగాఁ బూని చ య్యన నేగెం బతగేంద్రపక్షపవనవ్యాధూతదిగ్భిత్తి యై.

⁠ 6

మ.⁠

చని నాకంబున కడ్డపడ్డ హరియుత్సాహంబు వీక్షించి య ద్దనుజాధీశుఁడు చేయి వీచుటయు మాద్యద్దంతివర్గఁబు న శ్వనికాయంబుఁ బదాతిలోకము రథవ్రాతంబు నొక్కుమ్మడిన్ ఘనమార్గం బఖిలంబు గప్పి పడగల్ గ్రాలన్ వడిం దాఁకినన్.

⁠ 7

తే.⁠

మందహాసంబు చేసి యమందరవము, మిగిలి రిపుతూర్యరవములు మ్రేఁగికొనఁగఁ

⁠

⁠

బాంచజన్యంబుఁ బెలుచఁ బూరించి శార్ఙ్గ, గుణము సారించి దానవగణముఁ జూచి.

⁠ 8

క.⁠

కడఁకఁ దలమీఱి యల వే,ర్పడ మును దలపడఁ దలంచి పఱతేరంగా విడుచుచు నొక్కొకయమ్మునఁ, బడనేయుచు వచ్చె వీరభటులం గడిమిన్.

⁠ 9

చ.⁠

తొలితొలి పడ్డ పీనుఁగులఁ ద్రొక్కుచు నొండొరు మీఱఁ జూచున గ్గలికఁ గడంగి బాహుబలగర్వము చూపఱు మెచ్చ నుగ్రదై త్యులు దలపడ్డ వారిసమరోద్ధతి కుత్సవ మంది శార్ఙ్గమం దలవున నిల్వరించె నిశితాస్త్రము లూఁ తయి వ్రాలునట్లుగన్.

⁠ 10

ఉ.⁠

కూలినవారిఁ జూచి వెడగొంకిన మెచ్చక మున్ను వెన్నుగా నేలకుఁ జొచ్చువారుఁ దమనెయ్యుర కడ్డము వచ్చువారు ను క్కీ లయి నేర్పు లేక తమకించి పయింబడి నొచ్చువారు మున్ వాలిన మచ్చరం బగుట వారణసేయక వచ్చువారు నై.

⁠ 11

క.⁠

దానవు లేయుచు వైచుచు, సేనలఁ బురికొల్పుకొనుచుఁ జేరిన శార్ఙ్గ జ్యానాదభరితరోదసి, యై నారాయణుఁడు మార్గణాంబుధి ముంచెన్.

⁠ 12

చ.⁠

మునుమును వీఁకఁ దాఁకి యొకమోహర మచ్యుతుచేత మ్రగ్గుటన్ మొదలు గలంగినం గని సముద్ధతవృత్తి నదల్చి వెన్నుద న్ని నిలిచె దానవేశ్వరుఁడు నెక్కొనఁ గాఁ దనముద్దుఁదమ్ములున్ దనయులు దండనాథులు నుదగ్రత సేనకు దర్ప మెక్కఁగన్.

⁠ 13

క.⁠

బరవసమునఁ గో ల్తలచే, సిరి పురికొని కడఁగి దైత్యసేనలు మగుడన్ హరిఁ బొదిసెఁ జపలజలదో, త్కర మతిసాంద్రముగ నభముఁ గప్పినభంగిన్.

⁠ 14

ఆ.⁠

ఓరలేక దొరలు క పోరికిఁ జొచ్చిరి, కడిఁదిమగలుఁ బేరు కలుగువారు నడరి ముట్టఁ గవిసి రరవాయి గొనక కో, లాహలముగఁ గాల్బలమ్ము గదిసి.

⁠ 15

క.⁠

శరములఁ జక్రంబులఁ దో, మరములఁ గుంతముల గుప్పి మానుగ ఖడ్గ క్షురికాహలపరిఘాము, ద్గరముసలపరశ్వధములఁ గప్పిరి కడిమిన్.

⁠ 16

శా.⁠

సర్పారాతిపయి న్నిజాంగములపైఁ జంచద్భుజాభీలతన్ దర్పం బేర్పడ నొక్కపెట్ట యటు లాదైతేయవీరు ల్దిశా సర్పద్దీప్తిసటాజటాలపటుశస్త్రవ్రాతముల్ సాంద్రమై యూర్పోకుండఁగ నించినన్ మురహరుం డుద్దామకోపాగ్ని యై.

⁠ 17

చ.⁠

గుణమున లస్తకంబునను గోటియుగంబునఁ గేలఁ దారభీ షణముగ నుప్పతిల్లి రభసంబుగ రేఁగినమాడ్కిఁ దీవ్రమా ర్గణనికరంబు లొక్కట నరాతిబలంబులఁ గప్ప శార్ఙ్గని క్వణనము రోదసీకుహరకర్పరముం బగిలింప నుగ్రతన్.

⁠ 18

క.⁠

అరదములు రథికవరులును, హరిసారథికేతుసహిత మై పొడిపొడి గాఁ గరులును జోదులు డొల్లఁగఁ, దురగంబులు రావుతులును దుత్తునియలు గాన్.

⁠ 19

క.⁠

ఏయుచుఁ గౌమోదకిఁ గొని, వ్రేయుచు నందకమునను వివిధగతిఁ దునియల్ సేయుచు మధుమథనుఁడు దై, తేయతతిం గూల్చె నుద్ధతిం బడలుపడన్.

⁠ 20

చ.⁠

అడరిన మేఘపంక్తి విరియం బటువేగమహానిలంబు బ ల్విడి భయదప్రకారముగ వీచుతెఱంగున దైత్యసైన్యముల్ సెడి నలుదిక్కులం బఱవఁజేసి యమందవిజృంభణంబునం బిడుగులపిండు బి ట్టులియుపెల్లున విష్ణుఁడు శంఖ మొత్తినన్.

⁠ 21

ఆ.⁠

పాఱలేక చాలుకపడ డొల్లె భటకోటి, కరులు గిరులు గూలుకరణి మ్రొగ్గె ఘోటకంబు లెల్ల గుండియ లవిసి శో, ణితముఁ గ్రక్కె శంఖనిస్వనమున.

⁠ 22

చ.⁠

తదవసరంబునం బెలుచఁ దాఁకి సుమాలి యుపేంద్రుపైఁ బటు ప్రదరము లభ్ర మద్రిశిఖరంబును వారిని ముంచినట్లు పె ల్లిదముగ నేసె దైత్యులు చలించక సంగరకాంక్షఁ గ్రమ్మఱం బొదువ సహోదరు ల్ప్రమదపూరిత చిత్తులు గా నుదగ్రుఁ డై.

⁠ 23

క.⁠

వనజాక్షుఁడు దరహాసం, బునఁ బొదివిన కినుక వక్త్రమున ముసుఁగు వడం దునిమెను లీలమెయిన్ గ్ర, క్కున నాతనిసూతుశిరముఁ గ్రూరాస్త్రమునన్.

⁠ 24

ఉ.⁠

సారథి పద్ద నశ్వములు సంచలతం బెనఁగాడి యీడ్చినం దే రనువేది యగ్రజుఁడు ద్రిప్పికొనం గని మాలి యడ్డ మై బోరన వచ్చి యవ్విహగపుంగవకేతను నేసె నెంతయుం గ్రూరము లైనయమ్ములను గుర్వుగ దానవు లుత్సహింపఁగన్.

⁠ 25

ఉ.⁠

మాలిశరంబు లొక్కమొగి మంచుక గప్పినమాడ్కిఁ గప్పుడుం గూలఁగ నేసె వానిరథఘోటములన్ హరి వాఁడు గ్రక్కున న్శైలతటంబు డిగ్గుమృగనాథుక్రియన్ గద పుచ్చికొంచు నా భీలగతిన్ రథంబు డిగి భీమజవంబున నంట నార్చుచున్.

⁠ 26

క.⁠

పఱతెంచి కదియఁబడి యే, డ్తెఱ వ్రేసిన మోము దాఁకి తిరిగె గరుడి య త్తఱిఁ జక్రంబున హరి పెడ, మఱి వైచెను దనుజుననుజుమస్తకము దెగన్.

⁠ 27

మాల్యవంతుఁడు విష్ణువున కోడి పాతాళముఁ జొచ్చుట

శా.⁠

మాలిం జంపిన మాల్యవంతుఁ డుదితామర్షప్రకర్షంబురం గాలాగ్నిప్రతిమానుఁ డై నిజభుజాగర్వంబు మై లీల నున్ మీలజ్జ్వాలకరాళశక్తిఁ గొని మే మే తాఁకి వక్షస్స్థలిం గీలించెం జలదంబుపై మెఱుఁగుమాడ్కిన్ శౌరికిం జెన్నుగాన్.

⁠ 28

క.⁠

ఆశక్తియె కొని క్రమ్మఱఁ, గేశవుఁ డసురేంద్రు వైవ గిరిపైఁ బడుతీ వ్రాశనిచాడ్పున వక్షో, దేశంబునఁ బడిన నొచ్చి ధృతి వాటించెన్.

⁠ 29

ఆ.⁠

మూర్ఛవోక నిలిచి మూఁడుమొగంబుల, శూల మెత్తికొని కరాళవృత్తి నడచి నెమ్మొగమునఁ బొడిచె నింద్రానుజు, దేవతలమనంబు దిగ్గనంగ.

⁠ 30

క.⁠

పొడిచి పిఱిఁదిదెసకయి పో, యెడిదానవు వ్రేసె గద మహీధరుఁడు గడున్ వడిఁ బక్షంబులఁ బొరిఁబొరి, నడిచెను విహగాధిపతియు నత్యుగ్రముగాన్.

⁠ 31

సీ.⁠

గద దాఁకి మూర్ఛిల్లి గరుడునియెఱకలగాలిచే దవ్వుగఁ దూలిపోయి తెప్పిఱి లేచి నల్ దిక్కులు గనుఁగొని పాఱియుఁ జచ్చియు బయలుపడ్డ బలములోపలఁ జేయఁగలవారి బంధుల దొరలను గానక బరవసంబు దక్కి తమ్ముండును దాను నొండొరువులఁ జూచుచున్నంతనె వీచె గరుడి

⁠

ఆ.⁠

పక్షమారుతమునఁ బరిపరి యైనయా, సేనతోడఁ గూడి దానవేంద్రుఁ డాకులముగఁ జొరువుటాకులచాడ్పునఁ, ద్రిప్పికొనుచు నెగసి తెరలి పఱవ.

⁠ 32

క.⁠

అమ్మెయిని నోడి తానుం, దమ్ముఁడు హతశేష మైనదానవబలముం గ్రమ్మఱి తమవచ్చినమా, ర్గమునఁ బాఱెను విహంగగమనుం డెగపన్.

⁠ 33

మ.⁠

కడువేగంబున లంక కేగి తమదోర్గర్వంబు దైత్యారిచేఁ బడి భంగంబునఁ బొందినన్ భయభరభ్రాంతాత్ము లై యందునుం దడయన్ బెగ్గిలి బృంద మెల్లఁ గొని పాతాళంబుక్రిందం జొరం బడి రా దేవమునీంద్రకోటికి ననల్పప్రీతి సంధిల్లఁగాన్.

⁠ 34

అగస్త్యుఁడు రామునకు రావణాదులకథ దెల్పుట

క.⁠

వనజాక్షుఁ డొకఁడు వెలిగా, దనుజుల నెవ్వరికి గెలువఁ దలఁపఁగ నగు నిం ద్రుని కప్పుడు తమ్ముఁడ వై, తనయుఁడ వై తిపుడు నీవు దశరథపతికిన్.

⁠ 35

ఉ.⁠

సత్త్వరజస్తమోగుణవశస్థితిఁ గైకొని నీవ లీల బ్ర హ్మత్త్వము దాల్చి లోకముల కన్నిటికిన్ జననం బొనర్తు వి ష్ణుత్త్వము దాల్చి వానికి మనోజ్ఞతమస్థితి వృత్తిఁ జేర్తు రు ద్రత్త్వము దాల్చి వాని కుచితంబుగ సంహృతిఁ గూర్తు రాఘవా.

⁠ 36

ఉ.⁠

సాధులఁ గావ దుష్టజనసంహరణం బొనరింప ధర్మముల్ బాధలఁ బొందకుండఁ బరిపాలన సేయఁదలంచి యాత్మమా యాధృతిఁ బుట్టువుం బనుల నాదర మొప్పఁగఁ దాల్చి పొల్చుటన్ మాధవ మర్త్యుఁ డండ్రు నిను మందమతిన్ భవభావరూఢు లై.

⁠ 37

తే.⁠

అధిపతి సాలకటంకటు లనఁగఁ జనిన, నాఁటివారుఁ బౌలస్త్యులు నాఁగఁ బరఁగు నేఁటివారు సమానులు నిక్క మరయ, బాహుబలమున నాహవదోహలమున.

⁠ 38

మ.⁠

అనినన్ రాఘవకుంజరుండు మునినాథాగ్రేసరుం జూచి యి ట్లనియెన్ మాల్యవదాదివృత్తము ప్రసంగాధీన మై పుట్టె నే మును మీచే విను రావణాదులకథల్ ముట్టం బ్రశంసింపుఁ డా తనిఁ దత్సోదరులం దనూజు వినఁ జిత్తం బుత్సుకం బయ్యెడిన్.

⁠ 39

ఆ.⁠

రాముఁ డిట్టు లడుగ నాముని సెప్పెఁ బా, తాళ భువనమున ముదం బడంగి యున్న యాసుమాలి యొకనాఁడు సౌందర్య, వినయమహిత తనదుతనయఁ జూచి.

⁠ 40

ఉ.⁠

రూపగుణంబులందు ననురూపత గల్గువరుండు దీనికిం జేపడు నొక్కొ పుత్త్రులఁ బ్రసిద్ధులఁ బల్వురఁ గాంచు నొక్కొ ల క్ష్మీపరిణామహృద్య మగు జీవన మక్కట గల్గు నొక్కొ యి ప్పాప మదస్వయక్రమముఁ బాత్రముఁ జేయు నొకో పొగడ్తకున్.

⁠ 41

క.⁠

ఈలోకంబున నరసితి, మే లెల్లెడ వరునిఁ గాన మేదిని కరుగం జాలక యున్నను బోవదు, బాలికఁ గొనిపోవవలయుఁ బరిణయమునకున్.

⁠ 42

మ.⁠

అని యుల్లంబున నిశ్చయించి సుకుమారాకార నాకైకసిం గొని వేడ్కన్ మహి నెల్లెడం దిరిగి రక్షోనాథుఁ డెం దైన న ల్లునిఁ గల్యాణగుణోత్తరుం బడయ కెట్లుం బోవఁ బొ మ్మంచు న ల్లనఁ జేరెం దరుపోతకాంత మగు పౌలస్త్యాశ్రమోపాంతమున్.

⁠ 43

ఆ.⁠

అచటఁ గనియెఁ దండ్రి నతిభక్తి వీడ్కొని, ఘనవిమాన మెక్కి యనుపమాన మహిమ వెలయఁ బురికి మగుడఁ బోవఁగ ధనా, ధ్యక్షు రుచిరహారధవళవక్షు.

⁠ 44

క.⁠

కనుఁగొని సుమాలి యితనిం, గను మునిచంద్రునకు నిత్తుఁ గన్నియ నని సం జనితకుతూహలుఁ డై య, వ్వనితకు ని ట్లనియె గారకవంపుఁబలుకులన్.

⁠ 45

చ.⁠

తగినవరుండు నీకు వనితా విను విశ్రవసుండ యాతఁ డా ర్యగుణవిభాసి యమ్మునిజనాధిపుపాలికి నీవు వోయి యిం పుగ వరియింపు నీకనిన పుత్త్రులచేత మదన్వయంబు రూ పగు నిదె చూచితే ఘనుఁ దదాత్మజు నుజ్జ్వలవైభవోన్నతున్!

⁠ 46

ఉ.⁠

నా విని తాను మున్ మనమునం దలపోయువిధంబ తండ్రి సం భావనఁ జెప్పినన్ వికచపద్మవిలోచన సంతసిల్లి యేఁ బోవుట యుక్త మేని మునిపుంగవు నాశ్రమ మెద్ది పోదునే నావుడుఁ జూపి సమ్మదమునన్ సుత వీడ్కోలిపెన్ సుమాలియున్.

⁠ 47

క.⁠

చని కైకసి పౌలస్త్యుం, గని వినయవిలాసభయవికాసవ్రీడా జనితవికారసుభగనిజ, తనులత వెడవ్రాలఁ జతురతం బ్రణమిల్లెన్.

⁠ 48

ఆ.⁠

మ్రొక్కి నిలిచి యతనిముందట మేదిని, నుంగుటమున నొరయుచున్నఁ జూచి యెచటనుండి రాక యెవ్వనిసుత వేమి, పనికి నిందు వచ్చి తనిన నదియు.

⁠ 49

ఉ.⁠

ఏను సుమాలికూఁతుర మునీశ్వర మి మ్మిటఁ దండ్రిపంపునం గానఁగ రాక యంచు నునుఁగాంతి దలిర్చెడిమోము వాంచుచుం దా నటఁ జెప్పలేమి విదితంబుగఁ జెప్పుట యైన నంకుర శ్రీనినుపారె విశ్రవసుచిత్తలతం గరుణాస్వరూప మై.

⁠ 50

క.⁠

ముని యమ్మానినియింగిత, మును నెఱిఁగియు దివ్యబోధమున నేర్పడ నె ల్ల నరసి యల్లనినగవున, మునింగి మృదుమధురవాక్యముల ని ట్లనియెన్.

⁠ 51

చ.⁠

జనకుఁడు గోరి నిర్మలవిచారమునం దగ నిశ్చయించి ని న్ననుమతి సేయ నీవును బ్రియంబున నియ్యెడ కేగుదెంచు టె ల్లను నగు నాదెసం దనయలాభముఁ గోరితి వియ్యకొంటి నే ను నకట వేళ క్రూరము తనూజులఁ గ్రూరులఁ గాంతు కామినీ.

⁠ 52

చ.⁠

అనవుడు మీకృపం బడయు నాత్మజు లుగ్రులు గాఁగఁ బాడి గా దనవుడు నీదుసంతతికి నంతకుఁ గొండొకవాఁడు శాంతుఁ డై వినయవివేకధర్మముల విశ్రుతబుద్ధి వహించు మత్కులం బును భవదీయవంశమును బూతము సేయు సరోజలోచనా.

⁠ 53

క.⁠

అని యూఱడించి ముని య, వ్వనితం గైకొనియె నదియు వల్లభుచిత్తం బునకుఁ దగుచరిత మన్ననఁ, గని సంతస మంది కొంతకాలంబునకున్.

⁠ 54

క.⁠

పదితలలుం గోఱలు నిరు, వదిచేతులు నిరులు గవియు బలుమేనును గెం పొదవిననయనంబులు ను, న్మద మగుహృదయంబుఁ గలతనయునిం గాంచెన్.

⁠ 55

ఆ.⁠

కనినయప్పు డచటఁ గడునుగ్ర మగురక్త, వృష్టి గురిసె నుల్క లష్టదిశలఁ బడియె వఱళు లఱచెఁ బిడుగు లుర్విని బడి, మ్రోసె గాడ్పు సుడిసె మాసె నినుఁడు.

⁠ 56

క.⁠

మునివరుఁడు వికటుఁ డగుతన, తనయుకడకు వచ్చి వదనదశకంబు గనుం గొని వానికి దశవదనుం, డనియెడునామం బొనర్చె నాసుతు పిదపన్.

⁠ 57

సీ.⁠

అధికప్రమాణసర్వాంగఘోరాకారుఁ గుంభకర్ణుం డనుకొడుకుఁ గాంచె దంష్ట్రాపరస్పరతాడనరచితసంకుల శూర్పణఖ యనుగకూఁతుఁ గనియె నిట్టిసంతతిఁ గన్న యిమ్మహాపాతకంబునకుఁ బ్రాయశ్చిత్త మనఁగఁ బ్రీతిఁ బడ విభీషణుఁ బావనోజ్జ్వలమూర్తిఁ గైకసి మునికృపాగౌరవమున

⁠

ఆ.⁠

నిట్లు పుట్టి పెరుఁగునెడఁ బంక్తిముఖకుంభ, కర్ణు లెందుఁ గ్రూరకర్ము లగుచుఁ దిరిగి జంతువుల వధింతురు ధర్మసం, ప్రీతిఁ బరఁగు నవ్విభీషణుండు.

⁠ 58

ఆ.⁠

అంత నొక్కనాఁ డనంతవైభవముతో, ధనదుఁ డేగుదెంచి తండ్రిపాల గారవమున నున్నఁ గైకసి గనుఁగొని, చిన్నవోయి కొడుకుఁ జేరఁ బిలిచి.

⁠ 59

క.⁠

ఇతనిమహాసంపద సూచితె మీ రొక్కనిక పుట్టి శ్రీతేజములం దితఁ డి ట్లుండఁగ నీ వి, ట్లతిహీనత నున్నఁ బురుషుఁ డండ్రే నిన్నున్.

⁠ 60

మ.⁠

తను ని ట్లాడినతల్లిమాటలకు మాత్సర్యంబు చిత్తంబునం దనరంగా దశకంధరుం డనియె నుత్సాహంబు వాటించి యీ తనితో సాటి యనంగ మే లన నమందశ్రీవిలాసంబు సే కొని యీలోకము లెల్ల నేలుదును నీకుం జింత యింతేటికిన్.

⁠ 61

రావణాదులు తపం బొనరించుట

క.⁠

అని గోకర్ణమునకుఁ జని, యనుజన్ములుఁ దాను నెదల నజు నిలిపి తపం బొనరించి రత్తేఱం గొన, రను జెప్పెద నీవు వినుము రఘుకులతిలకా.

⁠ 62

సీ.⁠

వేసవి గనగన వేఁగుచట్రాతిపై నగ్గి నల్గడ నుండ వర్కుఁ జూచి వానకందువను దివారాత్రములు జలధారల బయళులఁ దడియుచుండి సీతునఁ బెనుమంచు శిరముపైఁ గురియంగ నిష్ఠఁ గుత్తుకబంటినీర నిలిచి ఫలముల వేళుల బత్రంబులను నీళ్లులను గాలిఁ గాలంబు దనరఁ గడపి

⁠

ఆ.⁠

కుంభకర్ణుఁ డిట్లు ఘోరంబుగాఁ బది, వేలవత్సరములు సాల నియతి మునిగణంబు సిద్ధజనమును వెఱఁ గంది, తన్నుఁ దగిలి పొగడఁ దపము సేసె.

⁠ 63

తే.⁠

ఏకపదమున నైదువేలేఁడు లుండి, యూర్ధ్వబాహుఁడై మో మెత్తి యుండెఁ బిదప నైదువేలేండ్లు లిట్లు మహాతపంబు, ప్రియము గుందక చేసి విభీషణుండు.

⁠ 64

చ.⁠

అనుజులనిష్ఠ మెచ్చక దశాననుఁ డుగ్రతపఃకుతూహలం బునఁ ద్రిజగంబులం బొగడు పొంపిరివోవ సహస్రవర్షముల్ సన నొకమస్తకంబుగ నశంకతఁ దొమ్మిదివేలఁ దొమ్మిదిం దునిమి హుతాశనుం దలలఁ దుష్టునిఁ జేసె నజుండు మెచ్చఁగన్.

⁠ 65

క.⁠

క్రమమున దశముఖుఁ డొగి నొ, క్కముఖమ చిక్కంగఁ బెఱముఖము లన్నియు న గ్నిముఖంబున వేల్చియుఁ జి, త్తమునం దొకకొంకు లేక తద్దయు నెమ్మిన్.

⁠ 66

రావణునకు బ్రహ్మ వరంబు లిచ్చుట

చ.⁠

పది యగు వేయి నిండుటయుఁ బంక్తిముఖుండు మనంబునన్ ముదం బొదవఁగ నిర్వికారమున నున్న శిరంబును గోయఁ జూచినన్ వదనచతుష్టయం బలర వారిజసంభవుఁ డేగుదెంచి క ట్టెదుర వరంబు వేఁడు మిదె యిచ్చెద మెచ్చితి నంచు నిల్చినన్.

⁠ 67

క.⁠

ధరఁ జాఁగి మ్రొక్కి దశకం, ధరుఁడు వినయ మొప్ప నిలిచి తఱుగనితలపై వెరపునఁ దనకరపద్మము, లిరువదియును మొగిచి యల్ల నిట్లని పలికెన్.

⁠ 68

శా.⁠

దేవా విన్నప మాదరింపుము భయోద్రేకంబునన్ మృత్యువుం గావం గోరు బహుప్రకారముల లోకం బంతయుం గావునన్ దేవవ్రాతనియచ్చరప్రకరదైతేయప్రజాదిక్రియన్ జా వేరూపున నాకు లే కునికి యిష్టం బాశ్రితశ్రీకరా.

⁠ 69

క.⁠

ఏ నాబలవిరహితు లగు, మానవులను సరకుసేయ మది నెన్నఁడు నీ యానయె జగతిం దక్కటి, హీనపుజాతులకు వెఱతునే పరమేష్ఠీ.

⁠ 70

చ.⁠

అని తను వేఁడిన సరసిజాసనుఁ డవ్వర మిచ్చి యొక్కమో మున వినయావనమ్రుఁ డయి ముందట నిల్చినపంక్తికంధరుం

⁠

⁠

గనుఁగొని క్రమ్మఱం దలలు గ్రక్కునఁ గల్గ ననుగ్రహించి ప్రీ తి నొసఁగె నుజ్జ్వలంబు లగుదివ్యశరంబులుఁ గామరూపమున్.

⁠ 71

క.⁠

వెల్లువ ముంచి పిదప నీ, రెల్లను వెస డొంకఁ గొలన నెసఁగెడుచంచ త్ఫుల్లారవిందములక్రియ, నల్లన వదనములు దోఁచె నాశ్చర్యముగాన్.

⁠ 72

విభీషణునకు బ్రహ్మ వరంబు లిచ్చుట

మ.⁠

అజుఁ డి ట్లద్భుతభంగిఁ బంక్తిముఖు నన్వర్థాభిధానోజ్జ్వలుం ద్రిజగద్వీరునిఁ జేసి దుష్కరతపోదీక్షాప్రవృత్తిప్రకా రజితాత్ముం డగునవ్విభీషణు వరప్రాప్తోన్నతుం జేయఁగా నిజబుద్ధిం దలపోసి వానిఁ గరుణాస్నిగ్ధాత్ముఁడై చూచుచున్.

⁠ 73

తే.⁠

ధర్మనియతికి మెచ్చితిఁ దపము పండె, వత్స నీమది వలసినవరముఁ గోరు మనిన భయభక్తిసంభ్రమహర్షభరిత, హృదయుఁ డై యతఁ డాతని కిట్టు లనియె.

⁠ 74

ఉ.⁠

ప్రీతుఁడ నంటి నాతపముపెంపున నీవల దీని కగ్గలం బై తగుకోర్కియుం గలదె యైనను గోరెద నామనంబు ధ ర్మేతరవృత్తికిం జనమి యిష్టవరం బగు ధర్మవర్తులై పూతగుణాభిరాము లగుపుణ్యులకున్ సులభంబు లెవ్వియున్.

⁠ 75

క.⁠

అనుపలుకుల కచ్చెరుపడి, దనుజులలోఁ బుట్టి నీవు ధర్మంబు మనం బునఁ గోరుట యరు దిచ్చితి, నని యజుఁ డమరత్వమును నిజాస్త్రము నిచ్చెన్.

⁠ 76

కుంభకర్ణుని తపగఫలము

ఆ.⁠

ఇవ్విధమున శంభుఁ డవ్విభీషణుఁ బ్రీతుఁ, జేసి కుంభకర్ణుఁ జేరఁ బిలువఁ దలఁచు టెఱిఁగి దేవతలు దేవ విన్నప, మవధరింపుఁ డనుచు నజునిఁ జేరి.

⁠ 77

సీ.⁠

అప్సరోగణము విహారంబు సలుపంగఁ దునిమెఁ బెక్కండ్ర నందనమునందుఁ దపములు సేయ మందరకుధరంబులో నురవడి మునులఁ బల్వుర వధించె నిల నెల్లయెడల ననేకభూసురులు యాగము లొనరింపఁ బ్రాణములు గొనియెఁ దెరువుల నరుగంగ సరికట్టి చంపె నాబాలవృద్ధంబుగా బహుజనముల

⁠

తే.⁠

వేచి యాహారమున కని వేడ్క కనియు, నఖిలజీవుల నిట్లు నిత్యంబు సమయఁ జేయు నీవరమున నిఫ్డు సిద్ధుఁడయిన, నితఁడు సైరించునే లోకహితవిచార.

⁠ 78

క.⁠

కావున నీతని మోహితుఁ, గావించుట జగము లెల్లఁ గాచుట సుమ్మీ నావుడుఁ దలఁపున భారతి, రావించిన వచ్చుడును సురజ్యేష్ఠుండున్.

⁠ 79

ఆ.⁠

అసురమోమునందు వసియించి నను నిద్ర, యడుగు మనిన వాణి యట్ల చేయు దాన ననుచుఁ జనియె దానవుఁ బిలిచి నీ, కాంక్ష సెప్పు మనియెఁ గమలభవుఁడు.

⁠ 80

క.⁠

నిద్ర దయసేయు మనియె సు, రద్రోహియు నమరవరులు రదనాంకురచం చద్రుచులు నిగుడ నవ్వుచు, భద్రము మా కదియె యనఁగఁ బద్మజుఁ డిచ్చెన్.

⁠ 81

క.⁠

ఆనేర్పుతోన వెసఁ జతు, రాననుఁడును సురలు నరిగి రవ్వాణియు దై త్యాననముఁ బాసి పోయెను, దానవుఁడుఁ దలంచుకొని వృథాచింతనుఁ డై.

⁠ 82

క.⁠

ఏరూపున నే ని ట్లని, కోరితి నిది యేమి యొక్కొ కుత్సిత మయ్యెన్ ఘోరతప మెల్ల దీనికిఁ, గారణ మాసురలవలని కపటము సుమ్మీ.

⁠ 83

క.⁠

అని వగచుచున్న నాతనిఁ, గనుఁగొని ఖేదమునఁ బంక్తికంఠుఁడు సేరం జనుదెంచి తానుఁ దమ్ముఁడు, ననునయ మొనరించి సముచితాలాపములన్.

⁠ 84

క.⁠

కొనియాడిన నాఱవ నెల, కును నొకదినమందు లేచుఁ గుడుపును గమనం బును గల్గు నాఁడు పగతుర, కనిలోనన్ విజయుఁ డీతఁ డని యజుఁ డరిగెన్.

⁠ 85

క.⁠

వనజభవుచేత నివ్విధ, మున వరములు వడసి పంక్తిముఖుఁ డుద్ధతుఁ డై యనుజులతో శ్లేష్మాతక, వనమున సుఖ ముండె దనుజవర్గము కొలువన్.

⁠ 86

సుమాలిబోధనచే రావణుఁడు లంకను వశపఱచుకొనుట

తే.⁠

ఇంతయును జెప్ప విని రాఘవేశ్వరుండు, మిగుల నచ్చెరువడి యటమీఁద వారి చరిత మెట్లొకొ నావుఁడు ధరణిపతికి, నయ్యగస్త్యమునీంద్రుఁ డి ట్లనియెఁ బ్రీతి.

⁠ 87

సీ.⁠

కైకసి దీనికిఁ గడుసంతసంబునఁ దేలుచు నుండ సుమాలి తనదు దౌహిత్రుఁ జూడఁ బాతాళలోకంబున నుండి మారీచమహోదరులును నవ్విరూపాక్షప్రహస్తులు నాదిగా సచివులుఁ దక్కటిసైన్యపతులుఁ గొలిచి రాఁ జనుదెంచెఁ గుంభకర్ణవిభీషణులు దోన చన దైత్యకులవిభుండు

⁠

ఆ.⁠

నెదురువోయి భక్తి నెరఁగి సమాలింగి, తాంగుఁ డై విభూతి యతిశయిల్లఁ దననివాసమునకుఁ గొనిపోయి సముచితా, చారవిరచితోపరచారుఁ డయ్యె.

⁠ 88

క.⁠

వినయము దగఁ బాటించుచుఁ, దనపార్శ్వమునందు సముచితం బగురుచిరా సనమున నాసీనుం డగు, మనుమనితో నిట్టు లను సుమాలి ప్రియమునన్.

⁠ 89

శా.⁠

మావంశంబు ప్రసిద్ధిఁ బొందు హరి పల్మాఱున్ సురేంద్రాదులం గావన్ దానవమర్దనంబు గడఁకం గావించుటల్ మాను నా దేవానీకముత్రు ళ్లడంగు విభవోద్రేకంబు శోభిల్ల దై త్యావాసత్వముఁ గాంచు లంక భవదీయస్ఫారవీరోద్ధతిన్.

⁠ 90

శా.⁠

లంకాపట్టణ మేలి యే నసమలీలం గ్రాలి దేవేంద్రుపైఁ గింకన్ దాడిగఁ బోయినన్ సురల రక్షింపంగ వేగంబ చ క్రాంకుం డడ్డము వచ్చినం దెరలి దైన్యం బొంది పాతాళ మా తంకం బేర్పడఁ జొచ్చి యం దఁడగి యిందాఁకన్ వగం గుందుచున్.

⁠ 91

క.⁠

ఉన్నంత నీవు గలిగితి, బన్నంబులు దలఁగ నింక బగఱ నొడుతు మీ కిన్నరుఁడు రిత్తగాఁ డిటు, గొన్నపురము మున్ను మగుడఁ గొనఁగావలయున్.

⁠ 92

క.⁠

మాతామహుఁ డిటు దనకుం, జేతోముద మంద నీతి సెప్పిన మదిలోఁ బ్రీతుం డయ్యును దశముఖుఁ, డాతనిచిత్తంబుచంద మారయుబుద్ధిన్.

⁠ 93

ఆ.⁠

ధనదుఁ డగ్రజుండు తదధీన మగులంక, యాసపడుట యుచితమగునె యనిన నధికవినయమున మహామతి యైన ప్ర, హస్తుఁ డిట్టు లనియె నసురపతికి.

⁠ 94

చ.⁠

తనయుఁడు తండ్రి యగ్రజుఁడు తమ్ముఁ డనం జనునయ్య రాజ్యముల్ గొనునెడ శౌర్యలంపటులకున్ మఱి చుట్టఱికంబు గల్గునే యను వగునంతకున్ రిపు నుదగ్రత సైచిన నింక నూరకుం డ నగునె వేగ పోరికిఁ గడంగుము నీభుజదర్ప మేర్పడన్.

⁠ 95

క.⁠

విను ము న్నదితియు దితియును, ననఁ గశ్యపుభార్యలిరువు రప్పాచెల్లెం డ్రనిమిషులు నసురగణముం, గని రయ్యిరుదెఱఁగుఁ బగఱు గారే తమలోన్.

⁠ 96

ఉ.⁠

దైత్యులు దర్ప మెక్కి వసుధాతల మంతయుఁ దారవిక్రమౌ ద్ధత్యమునం గొనం గని మదం బడఁగించి రసాతలైకసాం గత్య మొనర్చె విష్ణుఁ డటు గావున వారలతోడివైర మౌ చిత్యవిహీనమే తడవు సేయకు దాయకు నల్గు మిత్తఱిన్.

⁠ 97

తే.⁠

ఇట్లు పలికినపలుకుల కియ్యకొని సుమాలి సందియ మేటికి మాకు నెల్లఁ బ్రభువ వీవ లంకాపురపతివి నీవ, పనుపు మొకదూత నాతనికపాలి కనిన.

⁠ 98

చ.⁠

ధనదునియొద్ద కేగి యుచితంబుగఁ బల్కి పురంబుఁ బాసి పొ మ్మని మును చెప్పు కోఱడము లాడిన మద్భుజశక్తి యంబుజా సనవరశక్తి మూలబలశక్తి యెఱుంగఁగఁ జాటి చెప్పి ర మ్మని చతురాభిభాషణుఁ బ్రహస్తునిఁ బుచ్చె సురారి లంకకున్.

⁠ 99

చ.⁠

చని యతఁ డాతనిం గని యసంభ్రముఁ డై సమయోచితంబుగా వినయము సేసి దేవ యక విన్నప మిప్పురి తొల్లి దైత్యవం శనిజనివాస మానడుమ శార్ఙ్గికతంబునఁ బాసి పోయి రా దనుజుల దిప్డు నీయనుఁగుఁదమ్ముఁడు గ్రమ్మఱ నిన్ను వేఁడెడున్.

⁠ 100

క.⁠

దశవదనుం డనుజుం డను, యశ మల్పమె నీకుఁ గిన్నరాధిప రక్షో వశముగ లంక విడిచి యస, దృశబంధుప్రీతి సేయు దృఢముగ ననినన్.

⁠ 101

తే.⁠

పురమునక కాదు నాదగు సిరికిఁ బరిజ, నమున కొరు లెవ్వ రొడయులు నాకు నేడు గడయు నాకూర్మితమ్ముఁడ కాక దీని, కడుగ నేటికి రమ్మను తడయ కిపుడ.

⁠ 102

క.⁠

అని యతనికి సాదరభో, జనవిధి యొనరించి వస్త్రచామీకరవా హనభూషణాదివస్తువు, లనేకములు ప్రీతి నొసఁగి యానన మలరన్.

⁠ 103

క.⁠

తగ వీడుకొలిపి ధనదుఁడు, వగ మనమునఁ గూర విశ్రవసుపాలికి శీ ఘ్రగతిం జని యమ్మునిపద, యుగళంబున కెరఁగి సవినయోక్తిపరుం డై.

⁠ 104

చ.⁠

అమరవిరోధిపంపునఁ బ్రృహస్తుఁడు లంకకు వచ్చి నాకుఁ గా ర్యముఁ దగఁ జెప్పునట్లు పుర మాతని కిమ్మని యాడె నాడినన్

⁠

⁠

సముచిత మైనచందమునఁ జక్కనిమాటల బాంధవంబుతో న మగుడ వానిఁ బుచ్చి మునినాయక మీ కెఱిఁగింప వచ్చితిన్.

⁠ 105

తే.⁠

ఏమిపురుషార్థములుఁ జేయునెడల నెపుడు, మీ యనుజ్ఞయ నాకు సహాయమగుట నరసి మీదివ్యచిత్తాన నవధరించి, చేయఁగలపని యెయ్యది చెప్పుఁ డనిన.

⁠ 106

శా.⁠

ము న్నీకార్యము వాఁడు న న్నడిగినన్ మో మీక కోపించి మీ యన్నం బుణ్యచరిత్రు నేన మును లంకాధీశ్వరుం జేసితిం జన్నే వానిపరాభవంబునకు నుత్సాహంబు సేయంగ నీ కన్నన్ మోములు గంటువెట్టుకొని రోషాయత్తుఁ డై యత్తఱిన్.

⁠ 107

ఉ.⁠

దిగ్గన లేచి పోయె గణుతింపక వాఁడు విరోధలబ్ధికై యగ్గలికంబున మనలనందఱఁ జీరికిఁ జేకొనండు స మ్యగ్గురుభక్తిధర్మరుచిమాన్యవివేకము లెంతదవ్వు నీ కె గ్గొనరింపకుండఁ బుర మిచ్చి తొలంగుము చాటి చెప్పితిన్.

⁠ 108

సీ.⁠

ఇంద్రాయుధద్యుతు లెసఁగఁ జూడ్కికి రమణీయంబు లైనమణిస్థలములు సిద్ధగంధర్వాదిసేవ్యంబు లైనయచ్ఛోదకంబులఁ జెలువొందునదులుఁ బల్లవపుష్పసంపద లుల్లసిల్లంగ రమ్యంబు లైనయారామములును నంబుజమధుమత్తహంసికావితతుల రుచికంబు లయినసరోవరములుఁ

⁠

ఆ.⁠

గలిగి యొప్పు మిగులఁ గైలాసశైలత, టంబునందుఁ బురవరంబుఁ జేసి కొని వసింపు మచట ననుచరసహిత మై, దివ్యభోగలీల తేజరిల్ల.

⁠ 109

క.⁠

అని విశ్రవసుఁడు చెప్పిన, విని వైశ్రవణుండు లంక విడిచి పరిజనం బును దాను రజతగిరికిం, జని యొకపుర మలక యనఁగ సంపాదించెన్.

⁠ 110

రావణుఁడు లంకం బ్రవేశించుట

తే.⁠

అంత నక్కడ మగుడఁ బ్రహస్తుఁ డరుగు దెంచి వి త్తేశుఁ గాంచినతెఱఁగు నచటఁ దాను బల్కినక్రమమును దాని కాతఁ డన్నచందంబుఁ జెప్పె దశాననునకు.

⁠ 111

క.⁠

విని యయ్యవిచారంబులు, దన కేటికి వెడలుఁ గాక దాడిమెయిం బో యిన గాసిఁగాఁడె యింతక, చనుఁ జూ వెఱచునఁట నిలువ సందియ మేలా.

⁠ 112

మ.⁠

అని బాహాబలగర్వనిర్వహణవిద్యాపారగుం డైనయా దనుజాధీశుఁడు వైర మెత్తి బలముం దానున్ వెసం బోయి పో యి నిజావాసముఁ బాసి విత్తపతి పోయెం బోయె నా వించుఁ బే ర్చినయౌద్ధత్యము నిత్య మైన విజయశ్రీవిభ్రమోద్భాసి యై.

⁠ 113

ఉ.⁠

లంకకు నేగి రాజ్యసుఖలంపటుఁ డై యభిషేకమంగళా లంకృతమూర్తిఁ జేకొని చలంబు బలంబును నుల్లసిల్ల ని

⁠

⁠

శ్శంకత రాక్షసాన్వయభుజావిభవం బలర జగద్భయం బంకురితంబు చేసెఁ దొలకాడెడు వీరరసంబుపెంపునన్.

⁠ 114

తే.⁠

ఇట్లు లంకాపురము వేడ్క నేలె సకల దనుజలోకంబు సేవింప ననుజసహిత ముజ్జ్వలశ్రీసమేతుఁ డై యుల్లసిల్లు చుండి యాదశకంధరుఁ డొక్కనాఁడు.

⁠ 115

శూర్పణఖకుఁ బెండ్లి సేయుట

క.⁠

దర్పోన్ముఖయౌవనకం, దర్పాస్త్రసముజ్జ్వలాంగిఁ దనచెలియలి నా శూర్పణఖఁ జూచి యోగ్యవ, రార్పణసమయ మని తలఁచి యనుజన్ములతోన్.

⁠ 116

ఆ.⁠

కాలకేయవంశకరుఁడు విద్యుజ్జిహ్వు, డతులబలుఁడు సుందరాంగుఁ డతని కిత్త మెల్లభంగి నిత్తన్వి నని తగ, నాడి కార్యనిశ్చయంబు సేసి.

⁠ 117

క.⁠

దనుజపతి యున్ననగరం, బునకుం దగువారి నపుడ పుచ్చి యతని రాఁ బనిచి సబహుమానంబుగ, నొనరించెం బరిణయము మహోత్సవలీలన్.

⁠ 118

ఆశ్వాసాంతము

చ.⁠

నిరుపమమూర్తి వైరిరథినీసమవర్తి వివేకవైభవ స్ఫురితవిచారుఁ డుజ్జ్వలయశోమణిహారుఁడు ధర్మసంగ్రహా దరపరతంత్రుఁ డార్యజనతామతమంత్రుఁడు వంశవారిజా కరనవసూర్యుఁ డస్ఖలితగౌరవవర్తనధుర్యుఁ డిమ్మహిన్.

⁠ 119

క.⁠

కవిలోకవనవసంతుఁడు, యువతీనూతనజయంతుఁ డుదయానంతుం డు వినయధనవంతుఁడు దానవినోదైకాంతుఁ డమలినస్వాంతుఁ డిలన్.

⁠ 120

మాలిని.⁠

అమరశిఖరిహేలాహారిధైర్యుం డవార్యా క్రమభుజబలదృప్తారాతిసంహారుఁ డంహ శ్శమనవినుతిపాత్రోచారగణ్యుండు పుణ్యో ద్యమవిరచితలోకాత్యంతహృత్పర్వుఁ డుర్విన్.

⁠ 121

గద్యము.⁠

ఇది శ్రీమదుభయకవిమిత్ర కొమ్మనామాత్యపుత్ర బుధారాధనవిధేయ తిక్కననామధేయప్రణీతం బయినయుత్తరరామాయణం బనుమహాకావ్యంబు నందుఁ దృతీయాశ్వాసము.

⁠

————