నిర్వచనోత్తరరామాయణము/చతుర్థాశ్వాసము

by తిక్కన

శ్రీరస్తు

నిర్వచనోత్తరరామాయణము

చతుర్థాశ్వాసము

⁠

రమణీయుఁ డుపాసక నారాయణుఁ డాదిధరణినాయకసామ్యో దారచరిత్రుఁడు కులని స్తారకసంభవుఁడు మనుమజనపతి యెలమిన్.

⁠ 1

రావణకుంభకర్ణవిభీషణులు పెండ్లాడుట

క.⁠

ఆదశకంధరుఁ డఖలవి, నోదంబులఁ దగిలి నిత్యనూత్నవిహారా మోదితుఁ డగుచుండి మృగ, వ్యాదరమున నేగి కాననాంతరభూమిన్.

⁠ 2

క.⁠

ఒక మార్గంబున రా మయుఁ, డొకకన్నెయుఁ దాను నచట నొయ్యన చనుదే నకుటిలశాంతోదాత్త, ప్రకృతి యగుట చూచి యెఱిఁగి రాక్షసపతియున్.

⁠ 3

ఉ.⁠

గౌరవశాంతమూర్తిఁ దగ గైకొని మార్గముక్రేవ నిల్చి య చ్చేరువఁ బోవ నద్దనుజుఁ జేరఁగఁ బోయి మహాత్మ యిట్లు కex తారములోనఁ బోకకుఁ గతంబును నీలలితాంగిపేరు నీ పేరును దీనిజన్మమును బ్రీతిఁ దగంగ నెఱుంగఁ జెప్పవే.

⁠ 4

చ.⁠

అనవుడు నాతఁ డిట్లను మహాపురుషా! మయనామధేయుఁడన్ దనుజుఁడ హేమ నాఁ బరఁగుదానిఁ బయోరుహవక్త్ర నప్సరో వనిత నమర్త్యు లిచ్చిన వివాహవిభూతి వహించి నెమ్మి మైఁ దనయుల నిద్దఱం గని పదంపడి కాంచితి నీతలోదరిన్.

⁠ 5

తే.⁠

అగ్రతనయుండు మాయావి యనఁగ వాని యనుఁగుఁదమ్ముఁడు దుందుభి యనఁగఁ బరఁగు దీనిపేరు మందోదరి దేవ యిమ్మృ గాయతాక్షికిఁ దగువరు నరయఁ దలఁచి.

⁠ 6

మ.⁠

జగతిం గ్రుమ్మరువాఁడ నై కడఁగి యీచంద్రాస్యఁ దోకొంచు నే ను గరం బుత్సుకవృత్తిఁ బోక యిది హృన్మోదంబు సంధిల్లె నీ దగుసల్లాపరసంబుపెంపునఁ బ్రియం బంతంతకుం బేర్చున ట్లుగ నీయన్వయనామధేయములు విందుం జెప్పు నా కేర్పడన్.

⁠ 7

క.⁠

నావుడు ముద మంది యితం, డీవారిజనయన నాకు నీ నెదఁ గోరెం గావలయు నని తలంచి మహావినయపరుండువోలె నతఁ డి ట్లనియెన్.

⁠ 8

క.⁠

నాకుం బ్రపితామహుఁ డా, లోకపితామహుఁడు తండ్రులుం బౌలస్త్యుల్ మీకె ననఁ బూన నేర గు, ణాకల్పావేదములు చికరాభ్యస్తంబుల్.

⁠ 9

ఉ.⁠

పేరు దశాననుండు కృపపెంపున నాదుతపంబు సొెపునన్ వారిజసంభవుం డొసఁగె వావిరి యైనవరంబు లిప్పు డిం పారెడులంక నాకు నెలవై మహనీయవిభూతి నుండుదున్ దారపరిగ్రహంబు నకృతం బిటముందట నన్నఁ బ్రీతుఁ డై.

⁠ 10

తే.⁠

క్రూరుఁ డగుట యెఱుంగక కోరి యిచ్చెఁ, గన్య నప్పుడ మయుఁ డుదకప్రదాన సహితముగ వీటి కరిగి యుత్సవముతో వి, వాహమయ్యె నద్దానవవల్లభుండు.

⁠ 11

క.⁠

తనసుతు లని యమ్మయు చె, ప్పిన మాయావియును దుందుభియు సమరముఖం బున వాలిచేత నీల్గుట, లినతనయుఁడు సెప్పె రఘుకులేశ్వర నీకున్.

⁠ 12

క.⁠

ఒకయోధముఖ్యు నని నం, తకు నైనను గీటడంచుదాని నమోఘ ప్రకృతి యగుశక్తి నిచ్చెను, విరసిల్లుచు మయుఁడు దనుజవీరాగ్రణికిన్.

⁠ 13

క.⁠

కోరి వివాహం బయ్యెను, గారవ మెసఁగంగఁ గుంభకర్ణుడు దళదం భోరుహలోచన యగున, వ్వైరోచనికూఁతుకూఁతు వజ్రజ్వాలన్.

⁠ 14

ఆ.⁠

సరమ యనులతాంగి శైలూషతనయఁ గ, పోలచంద్రబింబఁ బులినజఘన హరిణశాబనయనఁ బరమోత్సవంబునఁ, బెండ్లి యయ్యె నవ్విభీషణుండు.

⁠ 15

మేఘనాదుని జననము

క.⁠

పదపడి మందోదరి స, మ్మదమున సుతుఁ గాంచె నాకుమారకు నెలుఁగున్ మదదిగ్దంతావళములు, బెదరఁ జెలఁగె మేఘనాద భీకరభంగిన్.

⁠ 16

క.⁠

దనుజేంద్రుండును జిత్తం, బున నెంతయు సంతసిల్లి పుత్రకునిఁ గనుం గొని మేఘనాదుఁ డనఁగా, ననురూపం బయిననామ మప్పుడు వెట్టెన్.

⁠ 17

తే.⁠

పిదప నింద్రజి యనుపేరుఁ బెంపుఁ బడసె, నద్దశానననందనుఁ డభిమతముగ దానిఁ బదపడి చెప్పెద మానవేంద్ర, వినుము తరువాతికథలు సవిస్తరముగ.

⁠ 18

ఉ.⁠

ఆసమయంబునన్ సరసిజాసనుపెట్టినచొక్కు కుంభక ర్ణాసురుమోమునం గదిరె నాతఁడు నగ్రజు వేఁడె గాఢని ద్రాసుఖయోగ్యమందిరము రాక్షసవంశవరుండు నిచ్చెఁ గై లాసమువోలెఁ బ్రాంశుధవళం బగునూత్ననికేతరత్నమున్.

⁠ 19

క.⁠

అందు నివాసస్థానము, నం దల్ప మనల్పముగ నొనర్చిన నిద్రం బొంది బహువత్సరంబులు, నిందితదురితాబ్ధిలో మునిఁగి యుండంగన్.

⁠ 20

రావణుఁడు దేవతలు మొదలగువారిని బాధించుట

శా.⁠

దేవోద్యానము లీల మై నఱకు బాధించు న్మునిశ్రేణి నా నావిప్రావలిఁ బట్టి తెచ్చి తిను బన్నంబుల్ సురస్త్రీలకుం గావించుం గ్రతువైభవంబులకు విఘ్నం బాచరించుం దశ గ్రీవుం డప్రతిమప్రతాపపరుషక్రీడాకలాకల్పుఁ డై.

⁠ 21

సీ.⁠

మదమున నలిరేఁగి నదులు సొచ్చి కలంచి యాడు నుద్ధత గంధహస్తిలీల బలమునఁ జెలఁగి కానల రేగి రూపఱ విఱచు మహావాతవిభ్రమమున బెడిదంపుఁదనమునఁ గడఁగి శైలమ్ములు పొడిపొడి సేయు దంభోళిభంగి నొడలిపెంపున వీచి జడనిధు లిక్కడక్కడ వైచు మంథనగంబుకరణి

⁠

తే.⁠

గరుడగంధర్వయక్షకిన్నరులఁ గన్న, జెవులు పట్టి యాడించు నశేషలోక భీకరము లగువిధములు పెక్కు సేయు, గర్వ మెదుగంగ నాదశకంధరుండు.

⁠ 22

కుబేరుఁడు దూతను బంపి రావణునకు బుద్ది చెప్పించుట

క.⁠

అత్తఱి నత్తెఱఁ గెల్లను, విత్తేశుఁడు గలయఁ గనియు వినియుం గరుణా యత్తమతి యగుట దూతం, బుత్తెంచె దశాననునకు బుద్ధులు సెప్పన్.

⁠ 23

క.⁠

చనుదెంచి దూత ముందఱ, గనియె విభీషణు నతండుఁ గడువేడుక న ద్ధనపతిసేమ మడిగి పరి, జనముల వేర్వేఱ యడిగి సంభావించెన్.

⁠ 24

ఉ.⁠

వచ్చినకార్య మారసి యవక్రచరిత్రుఁడు దానవేశ్వరుం జెచ్చెరఁ గానిపించి నెడసేయక దూత వినీతవేషుఁ డై చొచ్చి ధరాతలం బురము సోఁకఁగ నానతుఁ డై యుపాయనం బిచ్చి కరప్రదర్శిత మహిం దగ సంకుచితోపవిష్టుఁ డై.

⁠ 25

శా.⁠

దేవా దేవరతోడఁబుట్టువు కృతార్థీభూతచేతస్కుఁ డై నీవిఖ్యాతికి సంతసిల్లు సహజస్నేహుండు నీయందు నీ శ్రీ వెంపారుటఁ గోరు నీమహిమఁ బ్రార్థించు న్మదిం గావునన్ దేవేంద్రాదులచంద మొప్ప దని యుద్దేశించి నీయొద్దకున్.

⁠ 26

తే.⁠

నన్నుఁ బుత్తెంచెఁ దనవచనములు గాఁగఁ, జెప్పుమని కొన్ని బుద్ధులు సెప్పి వాని నవధరింపు మొకించుక యవసరంబు, నాకు దయసేసి కార్యవివేకచతుర.

⁠ 27

చ.⁠

జగములకుం బ్రతాపము ప్రశస్తముగాఁ బ్రకటించుమాత్రకుం దగ వగు నిప్డు సేసినవిధం బిటమీఁద నిజాన్వయోచితం బుగ నొనరింపు ధర్మము దపోవిభవంబునఁ గాదె యింతపెం పు గనుట లంకకై మనకుఁ బుట్టినముందటిహాని సాలదే.

⁠ 28

చ.⁠

మునిజన మెల్ల దుర్దశల ముచ్చిరి యుండుటఁ జూచి యప్సరో వనితలయార్తిఁ జూచి క్రతువర్గము దైన్యముఁ జూచి నామనం

⁠

⁠

బనయముఁ దల్లడిల్లెడు దశానన దుష్టచరిత్ర మింక నై నను నిది మాని సత్పథమునం జను దూఱు లడంగు నంతతోన్.

⁠ 29

తే.⁠

ఇంతకాలంబు నేఁ బోయి హిమనగమున, శాంకరం బగుధర్మంబు సలుపు చునికి నెఱుఁగనైతి మగుడివచ్చి యెల్ల నెఱిఁగి, యెఱుఁగఁజెప్పితి హితము నా యెఱిఁగినంత.

⁠ 30

క.⁠

ఇది నా కానతి యిచ్చిన, పదకము గలరూపు విన్నపము సేసితి నీ హృదయంబునఁ గైకొను మొం, డుదలంపులు దక్కు మనవుడుం గుపితుం డై.

⁠ 31

క.⁠

ఆతఁడు నీకుం దగు నీ, వాతనికిం దగుదు మీర లక్కట దొరయుం దూతయు నఁట వచ్చుట యుభ, యాతురతం గఱపి పోవ నఁట యిది పోలున్.

⁠ 32

ఉ.⁠

బుద్ధులు సెప్పు టెల్ల నటు వోవఁగనిమ్ము ధనాధిపుం దప స్సిద్ధికిఁ బోయి వచ్చె నని చెప్పితి వత్తెఱఁ గెట్టి దంతయున్ శుద్దిగఁ జెప్పు మన్న సురసూదనుపల్కులు చూడ ని ట్లసం బద్ధము లైనదూత యెడబాసియు దిట్టఁడు గాన నిట్లనన్.

⁠ 33

ఉ.⁠

అర్థవిభుండు వోయి తుహినాద్రిఁ దపం బొనరింపఁగా విహా రార్థము వచ్చినన్ గిరిసుతాన్వితు నీశ్వరుఁ గాంచియున్ వర ప్రార్థన సేయఁ డయ్యె నతఁ డాతఁడు దానికి మెచ్చి యిచ్చె స ర్వార్థవిధాయకం బయిన యాత్మసఖత్వము నిశ్చలంబుగన్.

⁠ 34

తే.⁠

వామపార్శ్వాభిగతు లగువారితేజ, మడరి యద్దెస లోచన మతని కపుడు పింగళం బైనవా రేకపింగళుండ, వనఁగఁ బరఁగుము జగముల ననిరి ధనదు.

⁠ 35

ఉ.⁠

అత్తెఱఁ గెల్ల నిట్టిద మహాత్మ శుభంబు సధర్మవృత్తి కా యత్తము సూవె యిమ్మెయి నహంకృతి సత్త్వముగాఁ దలంతురే యుత్తము లక్కటా చెడుట కోపక చుట్టము బుద్ధి చెప్పినం జిత్తమునందు నీసరకు సేయమి గర్వము గాక కర్జమే.

⁠ 36

తే.⁠

అనిన నిరువదికన్నుల నడరుకెంపు, పద్మవనగతబాలాతపంబుఁ బోల భ్రుకుటివికటలలాటవిస్ఫూర్జదుగ్ర, కోపభీకరుఁ డగుచు రక్షోవిభుండు.

⁠ 37

క.⁠

ఏమేమి ననుఁ జెడు దని, నాముందటఁ గొంకులేక నాలుకతుద కీ వీమాట దెచ్చి తజువర, మేమిగఁ దలఁచితొకొ నీకు నిది విధి యనుచున్.

⁠ 38

క.⁠

కేసరము లదరుహరిక్రియ, మీస లదర లేచి దూతమెడ దునియఁగ సిం హాసనము కెలన నున్న మ, హాసి వెఱికి వ్రేసెఁ దమ్ముఁ డడ్డము సొరఁగన్.

⁠ 39

ఆ.⁠

ఆవులించుతలయు నడరెడునట్టయుఁ, జూచి ప్రీతుఁ డగుచు సురవిరోధి యచటిడింభతతికి నాఁకలిమడుపుగా, నిచ్చి యాగ్రహమున నిట్టు లనియె.

⁠ 40

శా.⁠

రక్షోవంశహితోపదేశ మనుపేరన్ వీనిఁ బుత్తెంచె నా యక్షాధీశ్వరుఁ డీశుతోఁ దనకు సఖ్యం బైనతేజంబు రా

⁠

⁠

జ్యక్షోభంబుగ లంకఁ గొన్న మనయన్యాయంబు సెప్పన్ సురా దిక్షుద్రవ్యవసాయహేతు వగుభీతిం జూపి జంకింపఁగన్.

⁠ 41

ఉ.⁠

నిక్కము నట్ల కాన తగు నీతిపరు ల్సుర లుక్కివంబునన్ మిక్కిలి యైనవారి నియమింపక తక్కుదురే ధనేశ్వరుం డక్కట లెస్స సేసె నడియాస సెడన్ దిగధీశుఁ డొక్కఁడుం ద్రిక్కక యుండఁ ద్రు ళ్లడఁపఁ ద్రిమ్మరఁ బోవలసెం గ్రమంబునన్.

⁠ 42

రావణుఁడు కుబేరునిపై దండెత్తి పోవుట

ఉ.⁠

కావున మున్నుమున్న యలకాపుర మేర్చి ధనేశు నోర్చి య క్షావలిపే రడంత మని యప్పుడ యుద్ధవిడిన్ సమగ్రనా నావిధసైన్యభూరిభరనమ్రవసుంధరుఁ డై పురీసరి ద్గ్ర్రావమహాటవు ల్గడచి రాజతశైలముఁ జేరఁ బోయినన్.

⁠ 43

తే.⁠

యక్షు లంతంతఁ జూచి ధనాధిపునకు, రాక్షసేశ్వరుసైన్యంబు రాక చెప్ప నతఁడు గ్రక్కున సేన లాయితము చేసి, బరవసంబున దలపడఁ బంచుటయును.

⁠ 44

క.⁠

ధనదుబలము దనుజబలము, ననువునఁ దలపడఁ గడంగి యార్చుచుఁ దాఁకెన్ ఘనఘోషభీషణము లగు, వననిధు లొండొంటితోడ వడిఁ దాఁకుగతిన్.

⁠ 45

యక్షరాక్షసులయుద్ధము

శా.⁠

జ్యానాదంబు నిశాతహేతిపటలీసంఘట్టరావంబు ఘం టానిక్వాణసమేతబృంహితము గాఢస్ఫారహేషాసము త్థానోపేతఖురాహతధ్వనియు సాంద్రం బైనభేరీపటు ధ్వానం బేర్పడ దయ్యె నయ్యెడ బలద్వంద్వంబునం దేమియున్.

⁠ 46

ఉ.⁠

అందును నిందుఁ జేయఁగల యట్టిభటుల్ దలపడ్డ సైన్యముల్ గ్రందుగ నొక్కపెట్ట తమకంబునఁ బోరుట చూచి కైకసీ నందనుఁ డిమ్మెయిన్ సరి పెనంగుట సైఁపక వచ్చి వీఁకఁ దాఁ కెం దనమోములన్ వఱలఁ గీల లుదగ్రత వజ్రదంష్ట్ర లై.

⁠ 47

క.⁠

ఏటున వాటున వ్రేటునఁ, బోటున దశముఖుఁడు రౌద్రముగ నఱుముటయున్ లేటమొగము పడి యక్షులు, కోట సొరంబాఱి రసురకోటి యెగవఁగన్.

⁠ 48

క.⁠

తోలుకొనిపోయి దనుజులు, కైలాసకటంబుబయలు గైకొనఁ జన నా భీలశరనిహతి వారలు, గూలఁగ సంయోధకంటకుఁడు వడిఁ దాఁకెన్.

⁠ 49

ఉ.⁠

ఏచిన దైత్యసైన్యముల నెల్లను ద్రుళ్లడఁగించి యిట్లు శౌ ర్యోచితలీలఁ గ్రాలి సమరోద్ధతి మైఁ దమసేనఁ జూచి చే వీచుచు వచ్చుయక్షుఁ గని వీతభయుండు దశాస్యుమంత్రి మా రీచుఁ డుదగ్రుఁ డై గిరి గిరిం దగ మార్కొనుమాడ్కిఁ దాఁకినన్.

⁠ 50

క.⁠

ఇరువురశరజాలము లొం, డొరువులతురగములు సూతు లురుకేతనముల్ గరువలిక్రియఁ బడఁ గూల్చుచు, నెరగలిచిచ్చుగతిఁ గప్పె నిరువాఁగుపయిన్.

⁠ 51

ఉ.⁠

యక్షుఁడు దానవుం గదిసి యార్చి దగం గద బిట్టు వేసినన్ రాక్షసుఁ డీడఁబోక భిదురప్రతిమానమహాసి వ్రేసె ధూ మ్రాక్షుఁడు నంతఁ గూడుకొని యాసురవృత్తిఁ దగంగఁ జేసె ను గ్రక్షురికాక్షతిం బ్రతిముఖంబున రక్తనదీప్రవాహముల్.

⁠ 52

ఉ.⁠

దానవవీరు లిట్లు ధనదప్రియభృత్యునిఁ గిట్టి నొంచినన్ మానము డిగ్గఁ ద్రావి గరిమంబు దలంప కతండు వాఱినన్ సేనలు పెల్లగిల్లి పఱచెన్ దశకంఠుఁడు కోట డగ్గఱం గా నడచెన్ మణిస్ఫురితకాంచనతోరణకాంతిఁ జూచుచున్.

⁠ 53

ఉ.⁠

అట్టియెడన్ సురారిభటావళి వాకిట లగ్గ సేసినం గట్టుపకాసి దీర్ఘదృఢకాయుఁడు తత్ప్రతిహారపాలకుం డొట్టినమంటవోలెఁ గడునుగ్రతఁ బేర్చిన సూర్యభానుఁ డ ప్పట్టునఁ దాఁకి దానవులు పాఱుటయుం గదిసెన్ దశాననున్.

⁠ 54

ఆ.⁠

వీఁకఁ గొండతోడఁ దాకెడుతగరును, బోలె గగనచరులు భుజబలంబు వొగడఁ బరిఘ ద్రిప్పి యెగసి దశానను, వెడఁదయురము పెలుచ నడిచి యార్చె.

⁠ 55

క.⁠

ఆసూర్యభానుఁ డీక్రియ, వ్రేసినయప్పరిఘ దనుజవిభుఁ డధికబలో ల్లాసమునఁ బుచ్చుకొని పొడి, సేసె నసురు లార్వ నతనిశిర మొకవ్రేతన్.

⁠ 56

క.⁠

సుగ్గయినయతనిఁ గనుఁగొని, బెగ్గలమున నచటిభటులు పికపిక లైనన్ డగ్గఱి పిశితాశను లొక, మొగ్గర మై కోట సొర సముద్ధతు లయినన్.

⁠ 57

మ.⁠

సమరక్రీడకు వచ్చె వైశ్రవణుఁ డుత్సాహోగ్ర మై మాణిభ ద్రముఖం బైనబలంబు మున్ వెడలఁ దూర్యశ్రేణి గర్జిల్ల దు ర్దమదోఃకాండవిమర్దితోద్ధతగదాదండోద్భటుం డై పరా క్రమలీలం బటువందివాగ్విభవసంరంభంబు రంజిల్లఁగాన్.

⁠ 58

క.⁠

ప్రకటబలు లమ్మహోదర, శుకసారణు లాదిగా నసురవీరులునున్ భ్రుకుటిముఖు లగుచు యక్షు, ప్రకరముఁ దలపడిరి తూర్యరవములు సెలఁగన్.

⁠ 59

ఆ.⁠

దొరలు వెన్ను దన్ని పురికొల్పి యిరువురుఁ జేరి చూచుచుండఁ జెలఁగి యుభయ బలముఁ బోటులాడెఁ జలమున నొక్కింత, యోలనూసగొనక యోలి నార్చి.

⁠ 60

సీ.⁠

కీలాలజలముపైఁ దేలుచు నవ్విన ట్లున్నశిరంబు లొక్కొక్కచోట నంగుళీయకరుచు లడరంగ నెఱిఁ, బాసియున్నహస్తంబు లొక్కొక్కచోట గుత్తులకొలఁదికిఁ గృత్తంబులై పడి యున్నపాదంబు లొక్కొక్కచోట నవయవభేదంబు లమరక తునియ లై, యున్నగాత్రంబు లొక్కొక్కచోటఁ

⁠

తే.⁠

గమలషండంబు నాగలోకంబుఁ దలిరుఁ, బాన్పుఁ గల్పాంతమున జముబానసంబు నింటిలోపలఁబోలె నొ ప్పెసఁగెఁజూడ, నపుడు యక్షనిశాటయుద్ధాంగణమున.

⁠ 61

ఉ.⁠

అయ్యెడ మాణిభద్రుఁడుఁ బ్రహస్తుఁడు నొండొరుఁ దాఁకి వ్రేసియున్ వ్రయ్యఁగ మోదియుం జదియవైచియు నొచ్చి చనంగ నిమ్మెయిన్ డయ్యఁగఁ బోరి రంత వికటప్రముఖాసురు లంటఁ దాఁకినం గయ్యము దక్కి యక్షుఁ డధికం బగునొవ్వునఁ బెల్లగిల్లినన్.

⁠ 62

ఆ.⁠

బలము పాయ యిచ్చి తొలఁగిన నలుకక, బరవసమున నర్థపతి గడంగి రథముఁ బఱపఁ బనిచె రాక్షసభటకోటి, యఱుమలేక పాఱి తెఱపి యిచ్చె.

⁠ 63

కుబేరుఁడు రావణుని దూరనాడుట

క.⁠

ధనదుఁడు గట్టెదురం ద, మ్మునిఁ గనుగొని సూతుఁ దురగముల నిలుపంగాఁ బనిచి పులస్త్యతనయనం, దనుఁ డగుటకు సముచితముగఁ దా నిట్లనియెన్.

⁠ 64

ఉ.⁠

ఏను హితంబు సెప్ప నిటు లేచి దురాచరణంబు లిమ్మెయిన్ మానవు రోగి చేఁ దయినక మం దఱువుం దెవు లంటఁ దాఁకినం గాని యెఱుంగఁ డప్టు ప్రతికారము గల్గునె యట్లపోలె నీ దైననికృష్టవృత్తిఫల మంది తలంచెదు గాక పిమ్మటన్.

⁠ 65

ఉ.⁠

కార్యము లెందుఁ దార యవుఁ త గా దన నోపుదురే సహాయులై యార్యులు ద్రోచి చెప్ప నుభయప్రతిపన్నము లైనఁ గాక యీ శౌర్యము వట్టి దుర్ణయవిచారమునన్ వినయంబు దక్కు ట స్థైర్యముఁ దేక యున్నె తుది దాఁకునె లోకవిరుద్ధవృత్తముల్.

⁠ 66

తే.⁠

మేలు రెండులోకంబుల మేల తెచ్చు, కీడు సేసినఁ దప్పదు కీడ యగుట దీని నాబాలగోపాలమైనజనము, సకలమును మది నెఱుఁగు నీ వొకఁడుదక్క.

⁠ 67

చ.⁠

ఒకరునిమాటఁ బోక కడునుగ్రత నీవు సధర్ము లైనవా రి కలుగుచున్ సముధ్ధతిఁ జరింపఁగఁ జూచుట దేవతాగణం బకట మనంబులోన ముదమందుఁ జుమీ వెడమాట లింక నే టికి రణకౌశలంబుఁ బ్రకటింపుము వచ్చితి సారెసారెకున్.

⁠ 68

కుబేరుఁడు రావణునితో యుద్ధము చేసి యోడిపోవుట

క.⁠

అనిన మఱుమాట పలుకక, దనుజేంద్రుఁడు ధనదు నస్త్రతతిఁ గప్పె నతం డును బాణవృష్టి గురిసి య, శనిక్రియ నుగ్ర మగుననలశర మేసె వడిన్.

⁠ 69

ఆ.⁠

అదరు లెగయ వచ్చునాగ్నేయబాణంబు, రాక కంబుపతిశరంబుఁ దొడిగి లాఘవమున నిజబలం బార్వ దశముఖుఁ, డనతిదూరమునన యాఱనేసి.

⁠ 70

శా.⁠

శ్రావ్యం బై చెలఁగన్ గభీరమధురజ్యానాద ముద్దామవీ రవ్యాపారనిరూఢతం బ్రతిశరారంభంబు మర్దించుచున్

⁠

⁠

సవ్యప్రౌఢి దృధాపసవ్యగతి నాశ్చర్యంబుగా నేయుచుకోన్ దివ్యాస్త్రంబులఁ బోరి రిద్దఱును సాదృశ్యం బదృశ్యంబుగన్.

⁠ 71

ఆ.⁠

ఏటు లాడి యాడి యేడ్తెఱఁ గలిసి గ, దాప్రవీణబాహుదండుఁ డయిన ధనవిభుండు వ్రేసె దశముఖుశిరము లం, దంద యక్షు లార్వనచల మద్రువ.

⁠ 72

క.⁠

సురవైరి గినిసి యొక్కట, నిరువదిగద లెత్తుకొని ధనేశ్వరు నురమున్ శిరమును బరులుం గరములుఁ, జరణంబులు జరియ మోఁదె సరభసవృత్తిన్.

⁠ 73

చ.⁠

కలయఁగ మేన శోణితము గ్రమ్మఁగ లా వఱి యొల్లఁబోయి కెం దలిరుల నొప్పుచూతము మొదల్ నఱకన్ ధర వ్రాలునట్లు వి హ్వలుఁ డయి తేరిపై నొఱగు వైశ్రవణుం గని సూతుఁ డెంతయుం దలరి రథంబు దోలుకొని దవ్వుల కెక్కడి కేనిఁ బోయినన్.

⁠ 74

క.⁠

పెల్లుగ నార్చుచు విజయస, ముల్లాసముతోడఁ బంక్తిముఖుబల మెగవం జెల్లాచెద రై యక్షులు, పెల్లగిలం బఱచి రద్రి బి ట్టులియంగన్.

⁠ 75

సీ.⁠

కాలుకొన్నంతయుఁ గడువేగమునఁ బాఱి కనుకని దెసలందుఁ గాడుపడియుఁ బాఱఁజాలక ముట్టఁబడి జాడ దప్పంగఁ దొలఁగి పెన్గొందులఁ దూఱఁబడియుఁ దలలుఁ జీరలును గంపలు పట్టికొని గాసి గా మ్రగ్గుటడవులఁ గాటువడియుఁ గాళులఁ జేతులఁ గా నెట్టకేలకుఁ జఱు లెక్కి లోయలఁ జాఁగఁబడియు

⁠

ఆ.⁠

బయలి మొదలు గోట వట్టిన పెల్లున, వీటిప్రజయు నొక్కమాట యురలఁ దెరలి యిద్ద ఱొక్కతెరువునఁ బోవక, యాకులితను గాందిశీకు లయిరి.

⁠ 76

రావణుఁడు కుబేరు నోడించి పుష్పకవిమానము గొనుట

తే.⁠

అసురపతి గెల్పు గైకొని యలకఁ జొచ్చి, యొండు సేయంగ నొల్లక యుచితపరుఁడ పోలెఁ దనప్జర వారించి లీలఁ గామ, గమనరమణీయ మగుపుష్పకంబు గొనుచు.

⁠ 77

క.⁠

చనియె నట ధనదుసూతుఁ డ,తని నొకపద్మాకరంబుగతటముననుం బె ట్టిన నచటఁ బొలయునల్లని, తను గాలిం దేఱి లజ్జితస్వాంతుం డై.

⁠ 78

ఆ.⁠

అంత నంత విరళ మగుపరివారంబు, గూడి చిన్నవోయి కొలిచి రాగ వాడి యున్నమోము వాంచినభంగిన, యలకు కేగుదెంచె యక్షవిభుఁడు.

⁠ 79

ఉ.⁠

అక్కడ దానవేంద్రుఁడు జయంబునఁ గ్రొవ్వెలరారఁ బుష్పకం బెక్కి గిరీంద్రవైభవనిరీక్షణకౌతుకలగ్నచిత్తుఁ డై యిక్కడ నక్కడం గలయ నిచ్చ మెయిం జరియించుచుండఁగా నొక్కెడ నెద్దెసం గదలకుండె విమానము విస్మయంబుగన్.

⁠ 80

చ.⁠

అమరవిరోధి దాని కెద నచ్చెరు వంది యమాత్యభృత్యవ ర్గములును దానుఁ గూడి వడిఁ గామగ మై చనునట్టి దివ్విమా న మిచట నిట్లు దీనిగమనం బెడలం గత మేమి యక్షస త్తముఁ డొకరుండు దక్క నొరుఁ దాల్పదొకో హృదయానువర్తి యై.

⁠ 81

నందికేశ్వరుఁడు రావణుని శపించుట

చ.⁠

అనుసమయంబునం ద్రినయనానుచరుం డగునంది వారలం గని యనియెం దొలంగుఁ డెడగా నిది యీశనివాసదేశ మిం దనిమిషయక్షకింపురుషు లాదిగ నెవ్వరు రా రనంగ న ద్దనుజవిభుండు వెండియు నుదగ్రతఁ బోవక యున్న నల్కతోన్.

⁠ 82

క.⁠

ఈతఱి నీశ్వరుఁ డిత్తరు, పోతంబులకెలన శైలపుత్త్రియుఁ దానుం బ్రీతిఁ గుసుమాపచయకే, లీతత్పరుఁ డైనవాఁడు లీలానుగతిన్.

⁠ 83

క.⁠

అడిబీర ముడిగి రాక్షస, చెడక మరలి పొమ్ము నీకుఁ జేయలఁతియె యీ యెడ యింక నీవు నిలిచినఁ, బడ నడుతురు గన్న నిన్నుఁ బ్రమథగణంబుల్.

⁠ 84

తే.⁠

అనినఁ గోపించి యీశ్వరుఁ డనఁగ నెవ్వఁ, డతని కిచ్చోటు దక్కినకతముఁ జెప్పు మనుచు వానరవదనంబునట్టు లున్న, నందిమొగ మప్డు దేరకొనంగఁ జూచి.

⁠ 85

క.⁠

కడుఁ బెల్చ నవ్వి యగు నీ, పడువునఁ జెలువంబు గలుగు వారలచేతం జెడఁడే యీతఁడు నుడువక యుడుగు మనుచుఁ బంక్తివదనుఁ డుల్లస మాడెన్.

⁠ 86

చ.⁠

తెగడినఁ గెంపుసొం పడరుదృష్టులు గాడఁగఁ జూచి నంది యి ట్లగు నిది నిక్క మివ్విధమునాననముల్ గలవార యేపున న్మిగిలినరాక్షసాన్వయము నిన్నుఁ బురంబును సాగరంబు గా సిగ మసి గాఁగఁ జిక్కు వడఁ జేడ్పడఁ జేయుట యెట్లుఁ దప్పునే.

⁠ 87

ఆ.⁠

నిన్నుఁ బట్టి యిపుడ నీఱుగఁ దలలు దు, న్మాడ నాకు శక్య మగున యైన జగముచేతినిందఁ జచ్చినవాఁడవు, మున్న కాన శవము ముట్ట ననిన.

⁠ 88

మ.⁠

అతిరౌద్రాకృతి దైత్యుఁ డిట్లనియె మీ రాక్రోశముం జేయఁ బ ర్వత మే నిప్డ చలంబునం బెఱికెదన్ వారింపుఁడా నీవు మీ యతఁడున్ వచ్చి విమాన మాఁగినఫలం బందంగ నీశాను ని ర్జితుఁ గావింపక మిమ్ముఁ ద్రుంపక దశగ్రీవుండునుం బోవునే.

⁠ 89

రావణుఁడు కైలాసమును బెల్లగించి యెత్తుట

ఆ.⁠

అనుచు శైలమూలమున కేగి చేతుల, గ్రుచ్చి యమరఁ బట్టి కూలఁ ద్రోవ నప్పళించి యెత్తె నల్లాడె నమ్మహా, నగము జీవరాశి బెగడుపడఁగ.

⁠ 90

క.⁠

తదవసరంబునఁ బ్రమథులు, బెదరిరి గిరిరాజతనయ బి ట్టులికి వెసం బొదివి పయి వ్రాలి కౌఁగిటఁ, గదియించెను శంభుమేను గరుపారంగన్.

⁠ 91

అ.⁠

దనుజుచంద మంతఁ దనదుచిత్తంబున, నెఱిఁగి శంకరుండు చిఱుతనగవు కాంతి మోము చెన్ను వింత గావింపంగ, నుంగుటమున నల్ల నూదుఁటయును.

⁠ 92

శివుఁడు రావణునిచేతులు కైలాసముక్రింద నడఁగఁద్రొక్కి వాఁడు ప్రార్థింపఁగా ననుగ్రహించుట

చ.⁠

కరములు చాఁపకట్టువడగా గిరి యెప్పటియట్ల క్రుంగినన్ విరవిరఁ ద్రెళ్లి నొవ్వడరి విహ్వలుఁ డై దశకంధరుండు ఘో

⁠

⁠

రరవము లోకసంభ్రమకరం బగునట్లుగఁ బెల్చఁ గూసె న చ్చెరువును బెగ్గలంబుఁ గవిసెన్ వెస దైత్యునమాత్యకోటికిన్.

⁠ 93

క.⁠

వెల్లువ ముట్టినపగిదిం, దల్లడమునఁ గూడఁ బాఱి తనుఁ దనసైన్యం బెల్లను ముసరఁగ దానవ, వల్లభుఁ డట్లఱచుచుండె వా విడిచి వడిన్.

⁠ 94

తే.⁠

తా నెఱుంగనియట్టుల తడవు గాఁగ, నిల్చి కరుణించి పదపడి నీలగళుఁడు నగము ఢీలించి బాహులు దిగిచికొనఁగ, నిచ్చి యానతి యిచ్చె దైత్యేశ్వరునకు.

⁠ 95

శా.⁠

కేలీకందుక మల్ల నెత్తుకొను మాడ్కిం బట్టి నాయున్న యీ కైలాసాచల మిట్లు నీవు నెగయంగా నెత్తినం జోద్య మై నీలా వేఁ గొనియాడు టెల్లరును వర్ణింపంగ నీ కొక్క పే రేలోకంబునఁ జెల్ల దైత్యులకుఁ బెం పెక్కంగ నే నిచ్చెదన్.

⁠ 96

క.⁠

ఏ వినఁగ నిపుడు నీదగు, రావంబు త్రిలోకభీకరం బయి చెలఁగెం గావున విన్న భయం బగు, రావణుఁ డసునామమునఁ బరఁగు త్రిజగములన్.

⁠ 97

ఉ.⁠

పుష్పక మర్థి నెక్కు మెటఁ బోయెదొ పొ మ్మని వీడుకొల్పె వా స్తోష్పతి సంతసం బెడల ధూర్జటి నిర్భరహర్షనిర్గళ ద్భాష్పవిలోచనుం డగుచు దానవనాథుఁడు రత్నమాలికా నిష్పతదంశుజాలరమణీయవిమానము నెక్కె మ్రొక్కుచున్.

⁠ 98

ఆశ్వాసాంతము

మ.⁠

బుధసంరక్షణశీలుచేత వినయాంభోరాశిచే శత్రుగ ర్వధనాదానవిదగ్ధుచేత రమణీప్రద్యుమ్నుచే నన్వయాం బుధిసంపూర్ణసుధాంశుచేతఁ సుహృదంభోజార్కుచే భారతీ మధునిష్యందముఖాబ్జుచేతఁ ద్రిజగన్మాన్యస్ఫురత్కీర్తిచేన్.

⁠ 99

క.⁠

ఖండియరాయనిచే ను, ద్దండద్విషదవనిపతిషదావళహరిచేఁ ఖండితవిధుచే విభవా, ఖండలుచే నృపనయప్రకారునిచేతన్.

⁠ 100

మాలిని.⁠

నిరుపమరణకేళీనిర్దళద్వైరిధాత్రీ వరతనుగళితాసృగ్వారిపూరావగాహా దరభరపరిఖేలద్యాతుధానాంగనాని ర్భరమదమధురస్తోత్రప్రసన్నాత్ముచేతన్.

⁠ 101

గద్యము.⁠

ఇది శ్రీమదుభయకవిమిత్త్ర కొమ్మనామాత్యపుత్త్ర బుధారాధనవిధేయ తిక్కననామధేయప్రణీతం బయినయుత్తరరామాయణం బనుమహాకావ్యంబు నందుఁ జతుర్థాశ్వాసము.

⁠

————