నిర్వచనోత్తరరామాయణము/అష్టమాశ్వాసము

by తిక్కన

శ్రీరస్తు

నిర్వచనోత్తరరామాయణము

అష్టమాశ్వాసము

⁠

పతిగౌరీపతివా ణీపతిలీలాచతుర్థనిజవర్తనుఁ డి ష్టాపూర్తనిరతమతి కరు ణాపూర్ణుఁడు మనుమసిద్ధినరవరుఁ డెలమిన్.

⁠ 1

క.⁠

అంత నొకనాఁడు నృపుఁ డ, త్యంత మహిమఁ బెద్దకొలువునం దున్నయెడ విం తయిన కొన్నివచనము, లెంతయు మధురములు గాఁగ ని ట్లనెఁ జదలన్.

⁠ 2

కుబేరపుష్పకము రామునియొద్దకు వచ్చుట

ఆ.⁠

ఏను బుష్పకంబ మానవాధీశ్వర, నీవు పరమధర్మనిపుణబుద్ధి నపుడు నన్నుఁ గిన్నరాధిపుపాలికిఁ, బోయి యతనిపంపు సేయు మనుడు.

⁠ 3

మ.⁠

భవదాజ్ఞం జని యాధనేశుఁ గని నీపం పెప్పుడుం దొంటియ ట్ల విధేయాత్మతఁ జేయ నన్నుఁ బనిచె లావణ్యవారాశి దా నవవిధ్వంసనుఁ డాశ్రితాపదుదయోన్మాథక్రియాశాలి రా ఘవచూడామణి రామదేవుఁడు గృపాకల్పాతుఁ డై నావుడున్.

⁠ 4

శా.⁠

ఆతం డచ్చెరువాటు సంతసము వక్త్రాబ్జంబునం దోఁపఁగా నాతో నిట్లని పల్కె రామధరణీనాథుండు లోకత్రయం బాతంకం బెద నుజ్జగింప సుర లత్యానందముం బొంద దు ర్జాతుం బంక్తిముఖున్ వధించి కొనియెన్ సర్వంబు లంకాపురిన్.

⁠ 5

క.⁠

నీవును నం దొకసర కా, భూవల్లభునకు వినోదమునకును బాత్రం బై వలసినచోటులకుం, బోవలఁతివి నిన్ను నిందుఁ బుత్తేఁదగునే.

⁠ 6

చ.⁠

అదియునుగాక లోకముల నన్నిటిఁ గావఁ దలంచి దుష్టదు ర్మదఖరదండమండనపరాయణు లై చనునట్టివారి కి ట్టిది దగుఁ గాక పూని యొకటిం గడతేర్పఁ గడంగ లేక యె ల్లిదు లగువారి కేటికి సలీలవిహారము వేడ్క సేయఁగన్.

⁠ 7

ఉ.⁠

కావున నెల్లభంగులను గ్రమ్మఱఁ జయ్యనఁ బోయి రామధా త్రీవిభునొద్ద నిల్వుము మదీయహితం బిది యేను బంపఁగాఁ

⁠

⁠

బోవుట నెగ్గు లే దతఁడు పొచ్చెము సేయక సమ్మతించి సం భావన సేయు నన్న జనపాలక సమ్మద మంది వచ్చితిన్.

⁠ 8

క.⁠

పనిగొనుము నన్నుఁ గైకొని, యనునప్పలుకులకు మానవాధీశుఁడు సం జనితబహుమానుఁ డై యి, ట్లనియెం బుష్పకవిమాన మానందింపన్.

⁠ 9

క.⁠

ఏవలన నుండి యైనను, నావలసినయపుడ గ్రక్కునం జనుదేరం గావలయుఁ దలఁచునంతకు, నీవల నెట్లట్ల తిరుగు నిఖిలజగములన్.

⁠ 10

క.⁠

సిద్ధులగమనంబులకు వి, రుద్ధముగాఁ జనకు మానరోషంబులు స ద్బుద్ధులకుఁ దగమి యెఱిఁగి జ, గద్ధితమతి సంచరింపు గౌరవ మొప్పన్.

⁠ 11

తే.⁠

అని మహీపతి ముక్తాయతాక్షతములు, గంధపుష్పంబులును గొని గౌరవమున మన్ననకుఁ దగుదివ్యవిమానమునకు, నర్చనము నిచ్చి వీడ్కోల్ప నదియుఁ బ్రీతి.

⁠ 12

క.⁠

తన కిష్ట మైనయెడకుం జనినయనంతరమ రాజసత్తముతో ని ట్లనియె భరతుండు పరిజను, లనుమోదరసానుభావితాంబుధిఁ దేలన్.

⁠ 13

భరతుఁడు రామునిఁ బొగడుట

ఉ.⁠

చోద్యముగా నమానుషవచోరచనల్ విలసిల్లె నెంతయున్ హృద్యము గాఁగ నామయవిహీనత నొప్పెఁ దపఃప్రకర్షముల్ మాద్యదరాతిసంచరణమార్గము లెల్లను మాసె నెందు సా వద్యులు లేరు బాలమృతివాదము లేదు ధరిత్రి నెయ్యెడన్.

⁠ 14

చ.⁠

కొడుకులఁ గాంచి రంగన లకుంఠితసిద్ధులఁ బొందెఁ గర్మముల్ గుడువఁగఁ గట్ట నెల్లజనకోటికి నేమిఁ గొఱంత లేద యి ప్పుడు భవదీయరాజ్యమున భూవరకుంజర సౌఖ్య మంది యి ప్పుడమికి నిన్ను శాశ్వతవిభుండుగఁ గోరెద రెల్లవారలున్.

⁠ 15

క.⁠

అనవుడుఁ దమ్మునిపలుకులు, విని మది ముదమంది మోము వికసిల్లఁగ నా తనిఁ బ్రీతి వొందువీక్షణ, మున సీతావల్లభుఁడు ప్రమోదితుఁ జేసెన్.

⁠ 16

ఆ.⁠

పుష్పకప్రసంగమునఁ దనుఁ గొనియాడు, భరతు నివ్విధమున భరితపరమ హర్షుఁ జేసి సమయ మగుడు నాస్థానమం, డపము వాసి చనియె నృపవరుండు.

⁠ 17

శ్రీరామునివినోదవిహారము

ఉ.⁠

నిచ్చలు నిత్తెఱంగున ననింద్యచరిత్రుఁ డనేకభంగులన్ వచ్చినవిన్నపంబు లనివారణమై విని నిశ్చయంబుగా నిచ్చుసదు త్తరంబులకు నెల్లజనంబులు సంతసిల్ల రా లచ్చి నహీనసద్గుణకలాపములం దగిలించె దక్షుఁ డై.

⁠ 18

చ.⁠

ప్రజ ననురాగ మందఁ బరిపాలన సేయు నరేశ్వరుండు దో ర్విజితవిరోధి యై తుదిని వేడ్క మెయిన్ విహరించు నెందు నా

⁠

⁠

ర్యజనులు మెచ్చఁగా నరసి యాదిమునీంద్రనిబద్ధనీతివా క్యజనితకౌతుకుం డగుచు నమ్మనుజేంద్రుఁడు సమ్మదంబునన్.

⁠ 19

క.⁠

రమణీయస్థలముల హృ, ద్యము లైనపదార్థములఁ బ్రియాసహితవిహా రము సలుపు నుచిత పరివా, రము నాగరికంబునను సరసమధురముగాన్.

⁠ 20

ఉ.⁠

వేడుక నెత్త మాడుచుఁ బ్రవీణతమై గరువంపుఁ బన్నిదం బాడుచుఁ జూచి యొండొరులు యంగకముల్ మది మెచ్చి యుల్లసం బాడునెపంబు పెట్టి కొనియాడుచుఁ బువ్వులవ్రేటు లాడుచుం జేడియయున్ విభుండు విలసిల్లిరి పొచ్చెము లేని మచ్చికన్.

⁠ 21

సీ.⁠

కలపంబు లభినవగంధంబులుగఁ గూర్చి తనువల్లిఁ గలయంగఁ దాన యలఁదుఁ బువ్వులు బహువిధంబుగఁ గట్టి ముడి కొకభంగిగా నెత్తులు పట్టి యిచ్చు హారముల్ మెఱయ నొయ్యారంబుగా గ్రుచ్చి యందంబు వింతగా నలవరించు మృగమదపంకంబు మృదువుగా సారించి తిలకంబు పెట్టి నెచ్చెలికిఁ జూపు

⁠

ఆ.⁠

జనకరాజతనయమనము దలిర్పంగ, వివిధనిపుణలీల వెలయ నిట్లు చతురముగ నొనర్చు సౌభాగ్యసారాభి, రామమూర్తి యగుచు రామవిభుఁడు.

⁠ 22

మ.⁠

ప్రణయక్రోధముఁ దాన యొక్కమెయి సంపాదించుఁ బాదాంబుజ ప్రణతిం గ్రమ్మఱఁ దీర్చు నేర్చి ధరణీపాలుండు సాకూతభా షణముల్ వీనుల నించు మన్మథకళాస్వాతంత్ర్య మానందపూ రణమార్గంబునఁ జెల్ల నిచ్చు రమణీరాగాబ్ధిపూర్ణేందుఁ డై.

⁠ 23

సీతారాము లుద్యానవనమున విహరించుట

చ.⁠

ఉపవనదేశకేలిజనితోత్సుకతాభరితాంతరంగుఁ డై నృపుడు సఖీసమేతధరణీతనయాసహితంబు గాయకా దిపరిజనంబుతోఁ జని తదీయసమీరుఁడు దన్నుఁ గానరా కపగిది వీచినం గొలువు గైకొని యిం పెద నాదరించుచున్.

⁠ 24

క.⁠

చొత్తెంచిన వనపాలిక, మత్తమధుపములకుఁ దప్పి మధుభరితం బై కొత్తావి గ్రమ్మునరవిరి, గుత్తి విభున కిచ్చె వినయకుంచితతను వై.

⁠ 25

చ.⁠

జనపతి యందఁగా వెఱచుచాడ్పున జానకిఁ జూపి కానుకల్ గొనఁ దగువార లుండ మనకుం జనునే యని చేయి వాయఁ బె ట్టిన వనపాలికాకరపుటీకలిత స్తబకంబు వుచ్చె మె ల్పున సతి లేఁతనవ్వునఁ గపోలతలంబులఁ గాంతి వింతగాన్.

⁠ 26

క.⁠

తరుపోతలతాకృత్రిమ, సరిదంబుజషండకేలి శైలముల మనో హరము లగునెడలఁ గ్రీడా, పరతంత్రాత్ము లయి లలితభంగిఁ జతురతన్.

⁠ 27

చ.⁠

అరవిరు లెవ్వ రెక్కుడుగ నారసి మేలుగ నేఱి కోయఁగా వెరవరు లెవ్వ రొక్కొ కడువేగమ సెజ్జకుఁ జాలఁ గందునం

⁠

⁠

బొరయనియట్ల కెంజిగురుఁ బ్రో వొడఁ గూర్తురు చూత మంచు న న్నరపతియుం దలోదరియు నర్మవచోరచనార్ద్రచిత్తు లై.

⁠ 28

చ.⁠

అలరులఁ గోయుచున్ మధుకరావళిఁ జోపుచుఁ గీరపోతకం బులపలు వాఱు మాటలకుఁ బొంచుచు నంచలఁ బట్టఁ దారుచున్ లలితమయూరనర్తనవిలాసముఁ జూచుచు బోటిపిండుతోఁ గలయుచుఁ బాయుచున్ బహులకౌతుకవృత్తి రమించి రెల్లెడన్.

⁠ 29

సీ.⁠

తీఁగెయుయ్యెల లెక్కి తూఁగియాడుచుఁ గూడి పాడెడు మత్తాళిబాలికలను బలుకులతోడన యలవడఁ దొడఁగియు నేరనికీరకుమారికలను నింపారు లేఁదూడు లేఱి పిల్లలకుఁ బెట్టుచు నున్నహంసకుటుంబినులను ఫలరస మొండొంటి కెలిమిఁ జంచుల నించు తఱిఁ జొక్కుకోకిలదంపతులను

⁠

తే.⁠

జూచి చూచి యొండొరులకు జూపి చూపి, చెలుల కెఱిగించి కొనియాడి చెప్పి చెప్పి చిత్తహారివిహారసంసేవఁ దగిలి, యుల్లసిల్లిరి వనితయు వల్లభుండు.

⁠ 30

ఉ.⁠

అల్లవె లెస్సపువ్వు లని యందనిగుత్తులదిక్కు సూపి తా నల్లన చేరి నేను నెగయ న్నిను నెత్తెదఁ గోయు మంచు భూ వల్లభుఁ డాదటం బొదివి వామవిలోచన నెత్తెఁ దత్తనూ వల్లికతోన మైఁ బులకవర్గము కాముఁడు నారు వోయఁగన్.

⁠ 31

చ.⁠

నవకపుమావిమోకులఁ బెనంగినతీవలు వేడ్కఁ బెంపఁ బ ల్లవములసెజ్జ లుల్లముల లజ్జ లడంపఁగఁ దేటితండముల్ దివుటలు ముంపఁగా సమదలీల మనోజవినోదసక్తు లై యవసరసేవ మెచ్చి మలయానిలు సౌరభధన్యుఁ జేయుచున్.

⁠ 32

ఆ.⁠

ఇవ్విధమునఁ బతియు నెలనాఁగయును వివిధప్రకారలీలఁ దగిలియుండఁ జెలులఁ గేలివనము గలయంగఁ జొచ్చి నె, మ్మనములందుఁ గోర్కికొనలు నిగుడ.

⁠ 33

చ.⁠

అలరులు గోయుచోట మధుపావళిమ్రోఁతకు ముగ్ధ లుల్కినం గలకల నవ్వుచుం దొలుతఁ గైకొని మవ్వపుఁదీఁగె లాగి పు వ్వు లొరులు గోయ నింకఁ దలఁపుం డని యొప్పుగ జంకె సేయుచున్ లలిఁ దమలోన మత్సరములం దుదికొమ్మలగుత్తు లందుచున్.

⁠ 34

సీ.⁠

మావిలేమోకల మవ్వంపుఁదీవలఁ జెన్నొందఁ బెండ్లిండ్లు సేసి చేసి పలుదెఱంగుల క్రొవ్విరులు నేర్పు వాటించి తోడవులు గావించి తొడివి తొడివి పతులను బ్రియలఁ గా భావించి పొదరిండ్ల నిక్కలుగాఁ జేసి యేగి యేగి చెట్టుపల్ నెఱయని చిలుకబోదులఁ బట్టి తెచ్చి బిడ్డలుగఁ జ న్నిచ్చి యిచ్చి

⁠

తే.⁠

బొదివి పుప్పొళ్లు సల్లియుఁ బువ్వుఁ దేని, యలఁ బదంపడి తడిపియు నలి వసంత మాడి యాడి యుద్యానవిహారలీల, సలిపి రంభోరుహానన లెలమి మిగుల.

⁠ 35

చ.⁠

నినుపు లొకర్తుచేతఁ గమనీయలతాంతము లున్న నొక్కెడం గనుఁగొని ముగ్ధ యొక్కతె వికాసిని యై నవకంపుఁదీఁగెఁ బా సినయెలగొమ్మగుత్తి సవిచేరి నయంబునఁ బట్టి కోయఁ జూ చిన నగి యల్ల నవ్వ నది సిగ్గువడం గని యార్చి రందఱున్.

⁠ 36

మ.⁠

కుచముల్ వాఱెడినీటిమీఁది విలసత్కోకంబులం గ్రేణి సే యుచు నుండన్ మెడ యెత్తి పాదయుగళం బూఁదంగ బాహాలతల్ పచరింపం గరమూలకాంతి నిగుడన్ భావంబు రంజిల్లఁ బా డుచుఁ గ్రీడించిరి పువ్వుఁబోఁడులు లతాడోలాకళాప్రౌఢులన్.

⁠ 37

సీ.⁠

చిగురాకు గెంగేలి చెలిమి యొనర్పంగ మవ్వంపులేఁబొదల్ మలఁచిపట్టి పెఱచేతినఖపంక్తి గిఱికొని చెన్నొంద నెగయుదీప్తుల విరు లినుమడింప గురులు గన్గవమీఁద నెరసిన నెమ్మొగ మడ్డ మంకించి చూ పలవరించి తనుగెంపు గడ చని దళములు సడలఁ బువ్వులు గోయ నొల్లక తొలఁగ నెత్తి

⁠

తే.⁠

యడరునెత్తావి పొలిలోని యలరు లేఱి, మెలపునలవాటు నెడఁదల మేకొనంగఁ బ్రణయసఖులకుఁ గన్నులపండు వగుచుఁ, జతురముగ నోర్తు పుష్పాపచయము చేసె.

⁠ 38

క.⁠

చెలిచెక్కుచెమట యొక్కతె, యలకులఁ గొని తుడువ రెంటియందలి మెఱుఁగుల్ పొలివోవుట సరి యై యి, ట్టలముగ నొండొండ రాయుటయు జిగి దఱిఁగెన్.

⁠ 39

ఆ.⁠

వనజవదన లిట్లు వనకేలి సలిపి చా, లించి జలవిహారలీలఁ గోరి జనకరాజతనయ సముచితముగఁ జేరి, యిష్ట మెఱుకపడఁగ నిట్టు లనిరి.

⁠ 40

ఉ.⁠

నీదుకృపాకటాక్ష మను నీరజషండమునందు నిర్భరా హ్లాదముఁ బొందఁగా వనవిహారపరిభ్రమవృత్తి యెమ్మెయిన్ ఖేదము సేయలేకునికిం గమలాకరకేలిమీఁద లే దాదర మించుకేని నలినాయతలోచన మాకు నిత్తఱిన్.

⁠ 41

చ.⁠

అనుడు విదేహరాజసుత యల్లన నవ్వు దొలంకుదృష్టులం గనుఁగొనియెన్ సముల్లసితఘర్మజలాంకురజాలకంబు చె న్నున విలసత్సుధారణమనోహర మైనళశాంకబింబమో యనఁ జెలువొందు రామవిభునానన ముల్లము పల్లవింపఁగన్.

⁠ 42

క.⁠

చెలుల చతురోక్తిరచనకు, నలినాయతనేత్ర నెమ్మనము విలసిల్లం గొలన విహారము సలుపం, దలఁచినఁ బతికౌతుకంబు దనమదిఁ గదురన్.

⁠ 43

సీతారాముల జలవిహారవర్ణనము

క.⁠

అనుచరుల నడిగియడిగియుఁ, బనిగొండ్రే వలయునెడలఁ బ్రభువులు పొద లెం డని కమలవనము తెరువునఁ, గొనిపోవఁగ జానకియు సఖులుఁ జని రెలమిన్.

⁠ 44

చ.⁠

చెలు వగునాననాబ్జముల చేరువఁ గుంతలభృంగమాలికల్ మెలఁగ వళీతరంగములమీఁద ఘనస్తనచక్రయుగ్మకం

⁠

⁠

బులు విలసిల్లఁ గూడుకొని పొల్తులు పద్మినిపొంత వింతసొం పొలయఁగ వేడ్కమై నరిగి రొండొకపద్మినిఁ బోలి లీలతోన్.

⁠ 45

తే.⁠

అందఱకుమున్న సలిలవిహారమునకుఁ, గడఁగి యొక్కర్తు గ్రక్కునఁ దొడవు లూడ్చి నెలఁతుకలమొత్త మనుపచ్చవిలుతుననుఁగు,టంపపొదిలోనిబరిగోల యట్టులుండె.

⁠ 46

చ.⁠

పొలయుసమీరణంబు నినుపుం దనుపుం దగ నింపు నెమ్మనం బుల నొకయింపుఁ బెంప రతిబోటులు విభ్రమ మొప్ప వీఁగుఁజ న్నులపయిఁ గే లమర్చుచుఁ దనూలత లించుక గొంకఁ గుంతలం బులు మెలపొందఁగాఁ జెవులపొందునఁ జేర్చుచుఁ గూడి వేడుకల్.

⁠ 47

క.⁠

మగుడఁబడి కరళు లక్కడ, నిగుడఁగఁ దనుపారుకొలనినీరు పులకముల్ నెగయించుచుఁ దొలుసోఁకున, సొగయింపం గూడి యాడఁజొచ్చిరి సుదతుల్.

⁠ 48

సీ.⁠

నునుఁగాంతి దొలఁకెడు ఘనకుచయుగళంబు లదరంగఁ జిలుకుల నాడి యాడి మెఱుఁగులు దూఁగెడు మృదుకరవల్లిక లల్లాడఁ జల్లు పోరాడి యాడి జిగితొలం కెసఁగెడు మొగములు నిక్కుచు నడఁగుచుండఁగ నీఁదులాడి యాడి మిం చెల్లదిక్కులు ముంచి చెల్లెడుమేను లలసి క్రాలఁగ నోల లాడి యాడి

⁠

తే.⁠

యోలి నిలుచుచుఁ గరళులఁ దేలి చనుచు, మునిఁగిపోవుచు నోర్తోర్తు ముంచిపట్టి లోఁతునకునొయ్యఁ దిగుచుచు నీఁత లేని, యచట మిన్నక యీఁదుచు నాడి రర్థి.

⁠ 49

చ.⁠

ప్రియమునఁ దూఁగి యాడు భ్రమరీతతిసోఁకునఁ, జక్రవాకికా చయమున మందహంసికలసందడి ముం జెలువొందుకంటె న న్నియు నెడగాఁ దొలంగినను నీరజషండము పొల్చె విన్నగా క యువతు లాటమైఁ జెలఁగుక్రందున నొందినక్రొత్తసొంపునన్.

⁠ 50

చ.⁠

తరఁగల తూలుచందమునఁ దమ్ముల కమ్మనితావి హంసికా విరుతములన్ సమీరణము వీచునయంబున నీరియింపునం జరతరసౌఖ్యసంపదలు సేకుఱఁ గైకొని తారతార య త్తరుణులయింద్రియంబులు ముదంబునఁ జొక్కుచు నుండె నత్తఱిన్.

⁠ 51

ఉ.⁠

తుమ్మెదపిండు మెండుకొని త్రొక్కిన ఱేకులసందుసందులం గ్రమ్మి చలత్తరంగశిఖరంబులఁ దూలెడుతమ్మిపుప్పొడు ల్గ్రొమ్ముడు లూడి క్రమ్ముపొదిలోపల నొక్కొకచోటఁ గెంపుచం దమ్మునఁ జెన్ను చేసె వనితల్ గమలాకరకేళి సల్పఁగన్.

⁠ 52

సీ.⁠

కలయ నెల్లెడ నాడుక్రందునఁ బడి నీరిమీఁద దాఁటెడు గండుమీలతోడ మక్కువఁ దేఁకువ దక్కి లోఁ దవిలి యాడెడుచక్రవాకులగెడలతోడఁ దిరుగుడుపడి తూఁగుతరఁగలు దాఁకి యల్లాడెడునంభోరుహములతోడఁ వనజంబు లొల్లక వచ్చి యూర్పులతావి యన్నునఁ జొక్కెడు నళులతోడఁ

⁠

తే.⁠

గ్రాలుకన్నులు వలిచన్నుఁగవలుఁ దెలివి మొగములుఁ గురులు బంధురముగను బెరసి చూడఁ దడఁబాటుగా జలక్రీడ సలిపె నెలమి మనముల నెలకొనఁ జెలువపిండు.

⁠ 53

క.⁠

చేయిచ్చి యబల నధిపతి, తోయజషండంబు సొరఁగఁ దోకొని చనఁ జే దోయి పులకించెఁ గనుఁగవ, దో యలరుచు బెరసెఁ గోర్కితో నెద గూడెన్.

⁠ 54

క.⁠

పొలఁతుక లోఁతని చొరఁగా, నలుకుచుఁ బిఱిఁది కడుగు లిడ నప్పటిదృగ్దీ ప్తులక్రందు సెందుసందడి, పొలపంబును నధిపునుల్లమున కిం పొసఁగెన్.

⁠ 55

క.⁠

కొలను సనఁ జొచ్చి యిది లోఁ, తల యిది యని క్రమ్మఱంగ నరిగి విభుం డు త్పలదళలోచనఁ దోకొని, మెలపున మగుడఁ జని లీలమెయి నాడునెడన్.

⁠ 56

సీ.⁠

కరయంత్రధారలఁ గప్పక పొరిఁ బాఱి విభుమీఁదఁ జూడ్కులు వెల్లి గొలుపు లీల నంబుజముఁ గెంగేలఁ దెమల్పక ధరణీరమణుపాణితలము పట్టుఁ దను పారునీటిపైఁ దను విడి నలిఁ గ్రీడ సలుపక రాగరసమునఁ దేలు గొలఁకున నాడునారులపజ్జఁ బోవక శృంగారచేష్టలఁ జెంది క్రాలు

⁠

తే.⁠

సలిలశైలికి నొలసియు నొలయ కిట్లు, ప్రాణవల్లభుమీఁదికిఁ బ్రాఁకి వేడ్క నలమి యలమిమైఁ బెనఁగొను నతనియండ, నిలిచి విహరించుచుండె నన్నలినవదన.

⁠ 57

చ.⁠

కలయఁ జరించుతేఁటిపొదిఁ గైకొనఁ డాధవళాయతాక్షి వే నలిపయిఁ జూడ్కి నిల్పు నలినంబులఁ జేకొనఁ డాలతాంగిచూ డ్కులు మది మెచ్చు హంసికల కోమలనాదము లాలకింపఁ డా వెలఁదిమృదూక్తినిస్వనము వీనుల నించు విభుండు వేడుకన్.

⁠ 58

తే.⁠

చెలువచివురుఁగెంగేలఁ గాశ్మీరజలము, నతివనగుమోమునను జందనాంబువులును నెలఁత వేనలిఁ గస్తూరినీరు నయ్యె, నయ్యెడల కాంతిఁ బతికరయంత్రవారి.

⁠ 59

క.⁠

తడిసి మెఱుఁగుఁబొగ రెక్కిన, పడఁతుకలలితాంగయష్టి పదనికి రాఁ బుల్ గడిగినమరుఖడ్గలతిక, వడువున మోహనవిలాసవైభవ మొందెన్.

⁠ 60

చ.⁠

వెలఁదికి మోవికెంపు నెఱివేనలికప్పును దంతపంక్తినుం దెలుపును బేర్చి యొప్పెసఁగె నీళులపొందున నట్ల యెవ్వరిం గలసిన వారివారి దెసఁ గల్గుగుణం బనుకూలవృత్తి ని ర్మలమధురస్వభావులు సమగ్రవిలాసము వొందఁ జేయరే.

⁠ 61

సీ.⁠

నెత్తమ్మిపుప్పొడి నెఱినీర నిడుపుగాఁ బాపట సిందూరభంగిఁ బోయుఁ జెందొవఱేకు ముయ్యందంబుగాఁ దీర్చి కమనీయముగఁ దిలకంబు పెట్టు నిందీవరములబహిర్దళములు డుల్చి కర్ణావతంసముల్ గా నొనర్చుఁ గుముదనాళము పుచ్చికొని పేరుగా గిల్లి హారంబువడువున నలవరించుఁ

⁠

తే.⁠

గమలదళము మృణాళకాండమునఁ జేర్చి, యాలవట్టంబు గావించి లీల మెఱయ విసరు నల్లన రామభూవిభుఁడు జనక, రాజనందనమన మనురాగ మొంద.

⁠ 62

చ.⁠

తమతమయంత నెచ్చెలులుఁ దారును నెప్పటియట్ల యాటఁ జి త్తము దనివోక వారిగెడఁ దామరసాక్షియు రామదేవుఁడున్ సముచితలీల మై వివిధచారువిహారము లర్థి సల్పి రం గము లభిరామరేఖ నవకాంతివిలాసముఁ బొంది క్రాలఁగన్.

⁠ 63

ఆ.⁠

ఇట్లు కమలషండ మిక్కడక్కడ వడ, నభిమతప్రకారహారిలీలఁ గేలి సలిపి వేడ్కఁ జాలించి వెడలిరి, విభుఁడు జానకియును వెలఁదిపిండు.

⁠ 64

క.⁠

జలసిక్తము లగునంగక, ములచెలు వొండొరుల భావముల నత్యార్ద్రం బులు సేయఁ బతియు నాతియు, నిలిచి పొలిచి రవుడు కమలినీతటభూమిన్.

⁠ 65

క.⁠

కలిరుగతిఁ గాంతి మేనుల, జలకణములు గోరకములచందంబునఁ జె న్నలవఱుపఁ గొలనివెలి నిం, తులు నిలిచిరి తీరలతలతోఁ దడఁబడుచున్.

⁠ 66

సీతారాముల లీలావిహారవర్ణనము

చ.⁠

వలయు తెఱంగునన్ విభుఁడు వస్త్రవిలేపనమాల్యభూషణం బులు దగఁ దాల్చి వందిజనముల్ చతురంబుగ సంస్తుతింప వా రల నభివాంఛితార్థముల రంజితచిత్తులఁ జేసె నెమ్మనం బలర నలంకరించిరి వయస్యలు సీతయు రేఖవింతగాన్.

⁠ 67

క.⁠

లలితకమనీయమహిమల, నెలనాఁగయు సఖులుఁ గలసి యేతేరఁగ ముం గల నడచి కంచుకులునుం, దలతల మనఁ బతియుఁ జతురతరముగ నడచెన్.

⁠ 68

క.⁠

ఇమ్మెయి నిష్టవినోదము, లమ్ముదితయుఁ దాను రఘుకులాధీశుఁడు చి త్తమ్ములఁ జిగురొత్తఁగ ని, త్యమ్మును నిలిపె ననురాగతత్పరవృత్తిన్.

⁠ 69

సీ.⁠

కర్పూరధూపాదిశగంధసంవాసితాభ్యంతరరమణీయహర్మ్యములను వర్ణచిత్రితపటవర్గనిర్మితతిరస్కరిణీమనోహరాగారములను గోకిలకలహంసకులమృదుమంజులారవరమ్యనవలతాభవనములను గృతకమయూరలాజితనిజాంగణచిత్తరంజితలీలాద్రికుంజములను

⁠

ఆ.⁠

బహువిధాభిరామవిహరణస్థలములఁ, దత్తదంతరంగవృత్తితోడ మనుజవిభుఁడు ప్రియకు మది ముద మెలరార, లోలుఁడై మనోజకేళి నొలయు.

⁠ 70

చ.⁠

ప్రమదము మూర్త మైనటులు రాగము రూపు వహించినట్లు వి భ్రమ మొడ లెత్తినట్లు రతిరాజవిహారకుతూహలంబు దే హముఁ దగఁ దాల్చినట్లు హృదయంగమ యై విలసిల్లుచున్న యా రమణిఁ బ్రమోదరూఢమదరంజితఁ జేయు విభుండు ధీరుఁ డై.

⁠ 71

సీ.⁠

చూడ్కికి సందడి సొరనీక యెందేనిఁ జూచు చాడ్పున నొప్పు చూఱవిడిచి తగవుమై సోపాన మగునునుఁబల్కుల నెక్కి సరసముల నెలమి వడసి

⁠

⁠

తనదు మైదీవకుఁ దావలంబుగఁ జేసి పులకలచిత్తంబు నెల వెఱింగి బెరసినమేవడి సరులఁగాయువు గని కన్నులచెన్నున నన్నుఁ గాంచి

⁠

తే.⁠

సొగిసి కౌగిట సోలెడు మగువయంత, రంగ మావిష్ట మైనటు లంద కలసి తగులు దగిలించుటయును నిద్దఱకు సరియ, కాఁగ నధిపతి లలితాంగిఁ గవసె నర్థి.

⁠ 72

చ.⁠

ఎడఁ బొలివోనివేడుకల యేడ్తెఱసొంపున నంతకంత కె క్కు డగుమదంబుపేర్మి రతికోర్కులు గొమ్మలు వోవ నప్పుడ ప్పుడ నలిఁ జేరినట్టులు విభుండును వారిజపత్రనేత్రయుం గడపల లేనికేలితమకంబున నుల్లము లుల్లసిల్లఁగాన్.

⁠ 73

సీ.⁠

ఎలమి నొండొరులకుఁ దలయంపులుగఁ జేయు బాహాలతలు జన్మఫలము లొంద నలి నొండొరులమీఁదఁ బొలుపారుకనుదోయి సుఖములఁ జుబ్బనుచూఱ లాడఁ గాయ్వున నొండొంటిఁ గదిసినతనువులు పులకాంకురంబులఁ బ్రోది గాఁగ నిచ్చమై నొండొంటిఁ జొచ్చినమనములు నినుపారునింపుల నెలకొనంగఁ

⁠

ఆ.⁠

గడఁక లొండొరువులఁ గడవఁ గేలీచతు, రతలు వెలయఁ జూడ్కు లతిశయిల్ల సుఖముసొంపు నొక్కసూటిన నడవంగ, సతియుఁ బతియుఁ గ్రీడ సల్పి రర్థి.

⁠ 74

ఉ.⁠

లేని నెపంబు పెట్టి, మదలీలకు నాఁక యొనర్చి మానముం బూనినయట్లు సౌ రెదకుఁ బుక్కిటిబంటిగఁ జేసి యల్క వే పో నొకకారణంబుపయిఁ బూని వెసం బయిపాటు మున్నుగాఁ దేనియ లుట్టఁ దేఱు జగతీపతి కుగ్మలి రాముఁ డింతికిన్.

⁠ 75

సీ.⁠

అదరులు గదిరిన నఱిముఱి వర్తిల్లు చెయువులక్రందునఁ జిక్కువడుచు నేర్పులు గడఁగిన నిరతంబు లై చెల్లు కామతంత్రంబులఁ గళుకు లగుచుఁ గోర్కు లేచినఁ ద్రిప్పికొనునింద్రియంబుల యక్కఱ దీర్పంగ నడరఁ బడుచు మెచ్చులు వచ్చిన మిగుల నానందించు మనములతలపోఁత కనువు గొనుచుఁ

⁠

తే.⁠

దనివి వొందిన నల్లన తలఁపు మగుడ, వేడుకలయెడఁ గొసరుల వింతతమక ములకు మొదలైనఁ బొదలుచు నెలఁతుకయును, మనుజపతియు నొనర్చిరి మదనకేలి.

⁠ 76

క.⁠

ఒండొరువులమదనకళా, పాండిత్యము మెచ్చమియు నెపం బిడ నెపమై యెండొరులకు నానంద మ, ఖండము గావించురతము గైకొండ్రు తగన్.

⁠ 77

సీ.⁠

తూలెడునునుగురుల్ దోతెంచుఘర్మాంబువులఁ దోఁగి నుదుటిపై మలఁగుచుండ లలిసొంపుపెంపునఁ బొలయక కనుదోయి నానుచు నెడనెడ మ్రానుపడఁగఁ గుచములనడుమఁ దూగుచు నున్నహారము లల్లన చనుమొనలందుఁ గ్రాల బెడఁ గొంద నల్లాడు తొడవులమెఱుఁగులు వెడలక యచ్చోటఁ గడలుకొనఁగఁ

⁠

తే.⁠

గేలికడఁక దోడ్తో నడఁగించి యవయ, వములు సడలంగఁ జేయుచు వచ్చుచొక్కు లేఁతదమిఁ గ్రొత్త చెన్నొందు లేమచంద, మధిపుడెంద మానందమయంబు సేసె.

⁠ 78

క.⁠

మఱపు ముసుఁగుపడ వేడ్కలు, దెఱపులు గొని నిగుడ రెండుదెఱుఁగులచేతం బొఱివోవు నెమ్మనంబుల, నెఱి నిరువురు నలవరింప నేరరు రతులన్.

⁠ 79

సీ.⁠

మానవనాథుఁ డుగ్మలిఁ గౌఁగిలించుచో సడలుకే ల్బిగియించు కడఁక లేమి యతివ భూధవునధరామృతం బానుచో దొప్పవాతెఱ యంటు తొట్రుపాటు నృపతి లేమను గేలి నిపుణత నొరయుచో వెడఁగులై చెయ్యులు వీడుపాటు వామాక్షి మేదినీవల్లభుఁ గొసరుచోఁ గొదలు పల్కులక్రియ గూడ కునికి

⁠

తే.⁠

యొండొరులచిత్తముల నాఁటి యొలయుచున్నఁ, జొక్కు లెక్కుడు సేయంగసోల మడరి యిరువురును సౌఖ్యరసములఁ గరువు గట్టి, పోసి చేసినరూపుల పోల్కు లైరి.

⁠ 80

క.⁠

భూపాలుఁ డిట్లు మోదం, బేపారఁగ మోహములకుఁ నెల్ల నివాసం బై పాలించెను రాజ్య, శ్రీపెం పభిరామముగ నశేషధరిత్రిన్.

⁠ 81

సీతాదేవి గర్భము దాల్చుట

ఉ.⁠

అత్తల కెల్ల భూరివినయంబునఁ బంపు దగంగఁ జేయుచుం జిత్త మెలర్ప నాథుపని సేయుచు బాంధవతుష్టి సేయుచున్ విత్తముల మహీసురుల వేమఱుఁ దృప్తులఁ జేయుచున్ మహో దాత్తగుణాలి నొప్పె వసుధాసుత నిత్యశుభంబు పెంపునన్.

⁠ 82

క.⁠

సమ్మదమున భూచక్రము, తొమ్మిదివేలేఁడు లేలి తుది రాముఁడు దా నెమ్మనమున నినకులము ధ్రు, వమ్ముగ సత్సుతులఁ బడయవలె నని తలఁచెన్.

⁠ 83

ఆ.⁠

తొమ్మనూటిమీఁదఁ దొంబదితొమ్మిది, వర్షములకు నంత వసుధపట్టి యతిథివిప్రదేవపితృతర్పణంబుల, గర్భమహిమఁ దాల్చెఁ గౌతుకమున.

⁠ 84

క.⁠

అంత నొకనాఁడు లీలం, గాంతారత్నంబు నాథుకడ మెలఁగఁగ నే కాంతంబునఁ గనుఁగొని య, త్యంతమనోమోద మడర నతఁ డి ట్లనియెన్.

⁠ 85

సీ.⁠

చంద్రికపైఁ బర్వు చారువల్లికవోలె వెలఁది నీయంగంబు వెలుకఁ బాఱె హేమకుంభములపై నింద్రనీలములట్లు కాంత నీచనుమొనల్ గప్పు మిగిలె వెడవాడులీలారవిందయుగ్మముమాడ్కి సుదతి నీకనుఁగవ సోల మందెఁ బెన్నిధిఁ గాంచిన పేదచందంబునఁ బొలఁతుక నీకౌను పొదలుకొనియె

⁠

ఆ.⁠

లలన నీదు చెయ్వు లలసంబు లయ్యె ల, తాంగి నీదుమందయానలీల జడను దాల్చె గర్భసంపదకలిమి నీ, యందుఁ దేటపడియె నిందువదన.

⁠ 86

ఉ.⁠

మొగ్గల మైనకోర్కి దుదిముట్టఁగ నుత్సవలీలఁ జూడ నా కగ్గము గాఁగ వంశము సుధాంశుఁడు గల్గిన రాత్రివోలె నీ విగ్గురుగర్భసంపద వహించియుఁ జెప్ప వదేమి నావుడున్ సిగ్గును లేఁతనవ్వుఁ గదిసెం గమలాననముద్దుమోమునన్.

⁠ 87

రాముఁడు కోరిక యడుగఁగా సీత గంగాతీరవనములకుఁ బోఁగోరుట

చ.⁠

తనమదిలజ్జ వాపి వసుధాపతి మేవడి యైనమాట పొం

⁠

⁠

దునఁ దగఁ జేరి కోరికలు దోఁచుతెఱం గెఱుఁగం దలంచి, య ల్లన యడుగంగ సమ్మదవిలాసము నేడ్తెఱ నెమ్మొగంబు నూ తనరుచి నొప్పఁగా వికచుతామరసానన వేడ్క ని ట్లనున్.

⁠ 88

శా.⁠

సింగంబుల్ మునిబాలకుల్ దిరుగుచోఁ జెయ్వేది మో మియ్య పా రంగంబుల్ దిరుగం దపోధనసతుల్ రాజీవముల్ గోయుటల్ రంగద్వీచులఁ బద్మముల్ మెఱయు ధర్మప్రీతి మైఁ జూచుచున్ గంగాతీరముకానలోనఁ దిరుగంగాఁ గౌతుకం బయ్యెడిన్.

⁠ 89

ఆ.⁠

అనిన రఘువరేణ్యుఁ డమ్మాటలకు నియ్య, కొని లతాంగి నీవు గోరినట్ల చేయు టెంత పెద్ద శీఘ్రంబ యచటికిఁ, బుచ్చువాఁడ ననుచు నిచ్చ మెఱసి.

⁠ 90

క.⁠

ఆసతికడ సరసంబుగఁ, బాసి నడిమికొలువునకు నృపాలుఁడు సనినన్ దాసి నిరంతరమును సే, వాసౌఖ్యముఁ బొందఁ బడయువారలు ప్రీతిన్.

⁠ 91

రాముఁడు నర్మసచివులవలన లోకాపవాదము నెఱుంగుట

క.⁠

పొడసూపి యుచితముగ నలు, గడ వల్లన చేరి కొలువగాఁ దగుమాటల్ వొడమినసమయంబునఁ బతి, పడుచుం బైదలను బోవఁ బనిచి నయమునన్.

⁠ 92

తే.⁠

ఫుల్ల రాజీవదళములఁ బొల్ల సేయు, వెడఁదకన్నుల నునుఁగాంతి వెల్లి గొనఁగ నర్మసచివుల మొగములు నగుచుఁ జూచి, వారిలో భద్రుఁ డనియెడువానితోడ.

⁠ 93

శా.⁠

పౌరశ్రేణియు భూజనంబు నను సంభావించి కీర్తించునో నేరం డున్మదుఁ డంచు లాఘవముగా నిందించునో దీని నీ వేరూపంబున వింటి విన్నతెఱఁ గొక్కింతేనిఁ బోనీక వి స్తారం బొప్పఁగఁ జెప్పు మన్న నతఁ డుద్యత్ప్రీతిమై ని ట్లనున్.

⁠ 94

మ.⁠

జనకుం డానతి యీఁ దపంబునకు నిష్ఠం గానకుం జన్న పెం పును దుఃఖం బొకయింత లేక లవణాంభోధిం గళామాత్రఁ గ ట్టినసామర్థ్యము దేవబృందమునకు డెందంబుపై రావయనం జను నాపంక్తిముఖున్ వధించినమహోత్సాహంబుఁ గీర్తింపఁగన్.

⁠ 95

క.⁠

కలయంగ నెల్లయెడలం, బలుమాఱును విందు ననినఁ బ్రమదం బెసఁగం గల దున్నరూప యిది నీ, పలుకులు మాకెక్కె నని నృపాలుఁడు మఱియున్.

⁠ 96

తే.⁠

తొలుత రాజ్యంబు సేయంగఁ దొడఁగి మనము వివిధవర్ణాశ్రమంబుల వృత్త మరసి యలవరించుచోఁ గొందఱ కహిత మగుటఁ గొన్నిమాటలు పుట్టక యున్నె యనిన.

⁠ 97

ఉ.⁠

ఈయనుమాన మేటికి నరేశ్వర మీపరిపాలనక్రియో పాయము ధర్మనిష్ఠయుఁ గృపాగుణమున్ వినయంబు పెంపునున్

⁠

⁠

న్యాయవిశోధనంబును నియంత్రితసత్యవచోవిలాసముం బాయక విందు నెందు నరిభంజన సూరి జనానురంజనా.

⁠ 98

చ.⁠

అనవుడు భద్రుఁ జూచి ముద మందుచు రామధరాధినాథుఁ డి ట్లనియె మదీయసంస్తుతులు నన్నియుఁ జెప్పితి కీడుమాట సె ప్ప నగునొ కాదొ నాక ననుఁ బాపము సుట్టక యుండ నేమి గ ల్గినఁ గలయంతవట్టును నకిల్బిషమానస చెప్పు మేర్పడన్.

⁠ 99

క.⁠

అనుటయు నతండు వెలవె, ల్ల నగుచు డెందంబు గొందలం బందఁగఁ జె ప్పను జెప్పకుండ నేరక, యనుమానముతోడ నిక్కడక్కడ పడినన్.

⁠ 100

ఆ.⁠

అధిపుఁ డింగితజ్ఞుఁత డై యితఁ డొప్పని, పలుకు వినఁగఁ జెప్ప నలికియున్న వాఁడు గొంకుఁ బాపవలయుఁ బొమ్మని తన, యెదఁ దలంచి యతని కిట్టు లనియె.

⁠ 101

క.⁠

లోకులమాటలు సెప్పిన, నా కెగ్గగునే ప్రియం బొనర్పు హితుఁడ వై నీ కింత వెఱవ నేటికి, నేకాంతం బయినచోట నే నడుగంగన్.

⁠ 102

ఆ.⁠

కీడు గాంచి మనల నాడెడువారల, నోళు లుడుపఁగా మనోముదంబు నొందుఁ గాన దీన నొండెగ్గు లే దని, తఱిమి యడుగుటయును వెఱపుఁ బాసి.

⁠ 103

క.⁠

ఇతఁ డెటు సెప్పు నొకో నా, మతి గలఁగెడు జనులపనులు మఱవక యుచిత స్థితి నడపుదు నని తలఁకెడు, పతి కాతం డెలుఁగు రాలు పడ ని ట్లనియెన్.

⁠ 104

సీ.⁠

ఎల్లలోకంబులు నెఱుఁగ నత్యంతదురాచారుఁ డైనదశాననుండు చెఱఁ బట్టికొనిపోయి యఱిముఱిఁ బెద్దకాలం బేనిఁ గేలివనంబులోన నునిచిన నున్నయాజనకరాజాత్మజ నెడ నించు కేనియు నెగ్గు గొనక ధైర్యంబు వాటించుతలఁపు వోవిడిచి మన్మథగోచరుం డయి మగుడఁ దెచ్చి

⁠

ఆ.⁠

యనుగలంబు సేసికొనియున్నవాఁ డని, యజ్ఞు లయినజనము లాడుచుండ నెల్లచోట విందు నింత నిక్కువ మని, పల్కుటయును రఘునృపాలకుండు.

⁠ 105

క.⁠

సుఱసుఱు డెందము సూఁడిన, తెఱఁగున నొక్కింత స్రుక్కి ధీరుం డగుటం గొఱఁతవడకుండ వినుటకుఁ, బెఱవారల కిట్టు లనియెఁ బ్రియవదనుం డై.

⁠ 106

క.⁠

మీరలు నాసత్కీర్తియ, కోరుదు రేప్రొద్దుఁ గాన గురుదురితపరీ హారము సేయం దగు నే, నీరూపమ యగుట నిశ్చయింపఁగవలయున్.

⁠ 107

చ.⁠

అనుడు విషాద మంది విజయాదులు దేవ భవచ్చరిత్ర మ త్యనఘము దీనిఁ జూచి చెడనాడఁగ నాలుక యెట్టు లాడు దు ర్జను లగువారు కొందఱు విచారవిహీనత నిట్లు పల్కఁగా విని విని వారిమాటలకు వేసరి యుండుదు మెఫ్టు నెల్లెడన్.

⁠ 108

లోకాపవాదభీతుఁ డై రాముఁడు తమ్మునితో నాలోచించుట

ఉ.⁠

నావుడు మూర్ఛవచ్చినమనంబునకున్ ధృతి యూఁత యిచ్చి సం భావన వారిఁ బోఁ బనిచి పార్థివముఖ్యుఁడు దల్లడంబునం

⁠

⁠

దావుకొనంగలేక తనతమ్ముల నప్పుడు పిల్వఁ బంచి నా నావిధచింత ముట్టికొనినన్ వెగ డందుచు నార్తమూర్తి యై.

⁠ 109

ఆ.⁠

అధికవినయ మెసఁగ నాభరతాదులు, నగరి కేగుదెంచి నరవరేణ్యుఁ డేకతంబ నీకు వీకాడువగలచే, వందుచుండఁ జేర వచ్చి వచ్చి.

⁠ 110

సీ.⁠

తారలు లేని సుధారోచియునుబోలె నొంటి యేలొకొ నృపుఁ డున్నవాఁడు చిత్రరూపంబున చెలువున నేలొకో పతిమూర్తి నివ్వెఱపాటు నొందె సాపరాధులఁ జూచున ట్లేలకో రాజు మనమీఁది చూడ్కులు మగుడఁ బెట్టెఁ గౌముది పైఁ బర్వు కమలంబుచాడ్పున విభుముఖం బేలొకో విన్న నయ్యె

⁠

తే.⁠

ననుచు నల్లనిమాటల నక్కుమారు, లుత్తరములేని యడుగుట లొండొరువుల నడుగు చంతంత నిలుచుచు నగ్రజన్ము, పాలి కేతెంచి భక్తిమైఁ బ్రణతు లైరి.

⁠ 111

చ.⁠

తగఁ బ్రణమిల్లినం దనదుతమ్ముల నందఱఁ జూచి వేడి పై నెగయుకరంబులం గొని మహీపతి యల్లన యెత్తి బాష్పవా రి గడలుకొన్న నాఁగుచు శరీరము నేలకు వ్రాల వచ్చినన్ మగుడఁగ నిల్పుచున్ వెగడుమాటలు గుత్తుకలోనఁ బట్టుచున్.

⁠ 112

క.⁠

ఈరాజ్యసంపదున్నతి, మీ రిచ్చినయదియ నాకు మీర విపత్సం తారకులును జుట్టంబులు, విూర చెలులు మీర ధనము మీర తలంపన్.

⁠ 113

క.⁠

కావున నెయ్యది పుట్టిన, మీవలనన తెగువ యగుట మీ కెఱిఁగింపం గావలయు లోకజననిం, దా వాదము తెఱఁగు వినుఁడు తాత్పర్యమునన్.

⁠ 114

క.⁠

అనుతనమాటకు ము న్నీ, మనుజపతికి నింత యేమి మాడ్కినొకో నేఁ డనుపగ డోలాందోళిత, మనుస్కు లై యున్న యక్కుమారులు వినఁగాన్.

⁠ 113

ఉ.⁠

రావణునింట నుండఁగ ధరాసుత నే మరలంగఁ దెచ్చినం భావన సేఁత కష్ట మని పల్కిరి చూచితె లక్ష్మణా మహా దేవుఁడు బ్రహ్మయున్ మునులు దేవగణంబులు మెచ్చ నయ్యెడం బావకుఁ డిచ్చె నాకు సతిఁ బాపపుమాటలు పుట్టె నియ్యెడన్.

⁠ 116

ఉ.⁠

వేవురు నేల నేను బృథివీసుతచిత్తము పెం పెఱుంగనే భూవలయంబు సంచలతఁ బొందిన వారిధి మేర దప్పినన్ దేవనగంబుపాఁ తగలి త్రెళ్లిన నం దొకకీడు గల్గునే యావనజాక్షి నిట్లు సెడనాడిన నక్కట నోరు ప్రువ్వదే.

⁠ 117

లోకాపవాదమునకై రాముఁడు సీతను విడనాడ నిశ్చయించుట

ఉ.⁠

ఐనను మీకు నొక్కతెఱఁ 6 గస్ఖలితంబుగ నేను జెప్పెదన్ దానికిఁ గాదు నాకభువనంబులకు నను శుద్ధుఁ జేయుఁ డ జ్జానకి నెల్లభంగుల నిజంబుగ నిఫ్టు పరిత్యజించినం గాని యకీర్తి వాయ దటు గాదని నోళ్లులు మూయవచ్చునే.

⁠ 118

క.⁠

జడమతు లయిన జనంబులు, వెడమాటలు మాన్ప నిదియ వెర వెబ్భంగిన్ సడికంటెఁ జావు మే లని, యెడిపలుకు దలంపవలదె యిలఁ బురుషులకున్.

⁠ 119

ఆ.⁠

పూని జీవితంబు లైన మి మ్మైనను, వలయుచోట విడువవచ్చుఁ గాని వర్తనంబు గౌరవం బొకయించుక, యైన విడువ దుస్సహంబు నాకు.

⁠ 120

క.⁠

ఒకభంగిఁ బాపికొన రా, దొకొ మిథ్యానింద యనుచు నొండుదెఱుఁగు మీ రకుటిలచిత్తుల రై చూ, డకుఁడీ నామదికి సంకటం బిది యెల్లన్.

⁠ 121

క.⁠

ఏ నెఱిఁగి యయిన నెఱుఁగక, యైనను నిత్తెఱఁగ నిశ్చయము సేసితి నా యాన సుఁడీ నా కడ్డము, గా నొకపలు కైనఁ జెప్పఁ గడఁగితి రేనిన్.

⁠ 122

చ.⁠

అనవుడు వార లొండొరులయాననముల్ గలయంగఁ జూచి య జ్జనపతి తెంపు వాపెడువిచారము చిత్తములం దొకింత యై నను మొలతేర కవ్విధమునం దమనిశ్చయ మైన లేక యే మనియును బల్క రాక వెఱగందఁగ వెండియు నాతఁ డి ట్లనున్.

⁠ 123

ఉ.⁠

సూక్ష్మముగాఁ దలంచిన విశుద్ధచరిత్రము దుఃఖహేతువే లక్ష్మియుఁ బ్రాణముల్ సరియె లజ్జకు రిత్త విచార మేటికిన్ లక్ష్మణ యెల్లి నీవు చటులస్థిరవాజులఁ దేరఁ బూన్చి యా పక్ష్మలనేత్రఁ గోరిక నెపంబునఁ దోకొని పొమ్ము కానకున్.

⁠ 124

క.⁠

ఇమ్ములఁ జని గంగాతీ, రమ్ముతపోవనములందు రమియింపఁగ నా సమ్ముఖమునఁ గోరినయది, యమ్ముద్దియ నచటి కనుప నగు సుకరముగాన్.

⁠ 125

క.⁠

కొని చని వాల్మీకితపో, వనపరిసరభూమిఁ ద్రోచి వచ్చెడి దయ్యం గనకును నాకును నిదె విధి, యనుమానింపకుఁడు నిశ్చయం బైనయెడన్.

⁠ 126

క.⁠

అని పలికి తనదు తెగువకు, ననుజన్ములు తలలు వంచు టనుమతిగాఁ గై కొని వారి నిండ్లకును బోఁ, బనిచి యచటు వాసి ధరణికపాలుం డరిగెన్.

⁠ 127

క.⁠

ధాత్రీపతి కనుజులకును, నేత్రంబుల బాష్పవారి నిద్ర నుడుప నా రాత్రి యొకభంగిఁ జనిన, సు, మిత్రానందనుఁడు వంత మిగిలినమదితోన్.

⁠ 128

రాముఁడు లక్ష్మణునివెంట సీత నడవులకుఁ బంపుట

చ.⁠

దివసముఖోచితక్రియలు దిగ్గన సల్పి సుమంత్రుఁ జూచి దా నవకులమర్దనుండు రఘునాయకుఁ డెక్కురథంబుఁ బూన్పు గా రవమున దేవి నిర్జరతరంగిణిపొంతఁ దపోవనంబులన్ వివిధవినోదముల్ సలుపువేడుక నాథుననజ్ఞ నేగెడున్.

⁠ 129

ఆ.⁠

అనుడు నతఁడు గడఁక నరదంబు సక్కగాఁ, బెట్టి ఘోటకములఁ గట్టి తెచ్చి సవినయంబు గాఁగ సౌమిత్రిముందట, నిలిపె నంత మేదినీవిభుండు.

⁠ 130

క.⁠

అడ లడఁచి నెమ్మనంబున, వెడతెలి వొడఁగూర్చి మాట వేర్పడకుండం జిడిముడిపడక నయంబున, నెడమడు వొక్కింత లేక యిట్లను సతితోన్.

⁠ 131

చ.⁠

పొలఁతుక గంగచేరువ తపోవనభూములు సూడ నీమదిన్ మొలచిన కౌతుకంబు దుది ముట్టఁగ లక్ష్మణదేవు నిన్ను నం దులకు మనోముదం బెసఁగఁ దోకొని పో నియమించితిన్ సము జ్జ్వలమణికాంత మైనరథరసత్తమ మెక్కుదు రమ్ము నావుడున్.

⁠ 132

ఉ.⁠

అక్కట నాదువేడ్క కుచితానుచితంబులు సూడకే విభుం డొక్కతలంపువాఁ డయి సముత్సుకతన్ నను దవ్వు పుచ్చఁగా నిక్కమ యియ్యకో లరయ నెయ్యము తియ్యము గాదె యంచు నిం పెక్కఁగ రాముడెంద ముడు కెక్క రథంబు లతాంగి యెక్కినన్.

⁠ 133

ఉ.⁠

అత్తఱి నున్నధైర్యమున కచ్చెరువందుచు జీవితేశుహృ ద్వృత్త మెఱుంగమి మదిని దీనికి నమ్ముట కుమ్మలించుచుం జిత్తము ఖేద మాననముఁ జెందిన మాన్పఁగ లేక లక్ష్మణుం దుత్తల మందుచున్న విభుఁ డుగ్మలి కాతనిఁ జూపి యి ట్లనున్.

⁠ 134

ఉ.⁠

దూరము నాక ఘోరవనదుర్గతలంబులఁ గేలి సల్పఁగాఁ గోరెడుభామలం బ్రియలఁ గోరినయట్టుల పుచ్చు రాజులన్ ధారుణి నెందుఁ గాన మని తా మును దీనికి నడ్డపెట్ట నే బోరితమాడి యిట్లు నినుఁ బుచ్చుట కల్గినవాఁడు సూచితే.

⁠ 135

క.⁠

అని తన మొగ మొప్పమి క, మ్మనుజేంద్రుఁడు నెపము దప్పి మా టాడినఁ దా నును దదనురూపవచనము, లను సంభాషణ మొనర్చె లక్ష్మణుఁడు దగన్.

⁠ 136

ఆశ్వాసాంతము

ఉ.⁠

పుణ్యుఁడు భారతీవిభవపూతవికాసముఖారవిందలా వణ్యుఁడు దీవ్రకోపదపరవహ్నినిరర్గళదగ్ధశాత్రవా రణ్యుఁడు మానినీహృదయరంజననైపుణరూఢరూపతా రుణ్యుఁడు భీతివిహ్వలవిరోధిశరణ్యవరేణ్యుఁ డున్నతిన్.

⁠ 137

క.⁠

దుర్జయవైరిధరాధిప, తర్జననిస్సాణగర్జితస్ఫురణుం డ త్యూర్జితబాహాసంపదు, పార్జితవిఖ్యాతకలియుగార్జునుఁ డెలమిన్.

⁠ 138

మాలిని.⁠

వితరణఖని యుద్యద్వీరశృంగారలక్ష్మీ పతి రతివరలీలాషంగకృత్సంగతాంగుం డతులితమతివిస్తారాప్త దేవేజ్యుఁడిజ్యా ప్రతిదినపరితృప్తిప్రాప్తసప్తార్చి ధాత్రిన్.

⁠ 139

గద్యము.⁠

ఇది శ్రీమదుభయకవిమిత్ర కొమ్మనామాత్యపుత్ర బుధారాధనవిధేయ తిక్కననామధేయప్రణీతం బైనయుత్తరరామాయణం బనుమహాకావ్యంబునం దష్టమాశ్వాసము.

⁠

————