తాలాంకనందినీపరిణయము
ద్వితీయాశ్వాసము
| కం. |
శ్రీమహిళామలహృత్పుట
ధామా! ధామనిధిధామ! దళితారిజన
స్తోమా! దోర్దండబల
స్థేమా! శేషాద్రిధామ! దేవలలామా!
| 1
|
| కం. |
జయ జగదీశ్వర జనమే
జయజనపతి యడుగఁ బైలజటి బల్కెఁ దదా
శయ మెఱిఁగి మృదువచస్సం
చయమృదుమధురసుధ లధికఝరులై బొరలన్.
| 2
|
| శా. |
కుంతీసూనుల నిట్లరణ్యమునకుం గ్రోధాత్ముఁడై బంపి ని
శ్చింతం జెంది సుయోధనుం డతులితశ్రీగర్వదుర్వార వి
భ్రాంతాపస్మృతి మిన్ను మన్ను వివరింపన్ లేక నుద్యన్మదా
క్రాంతుండై కురురాజ్యసంపదల నేకచ్ఛత్రుఁడై యేలఁగన్.
| 3
|
| చం. |
శమనతనూజుఁ డిట్లనుప సాధ్వి సుభద్ర సుతోదయప్రమో
దము విడి మేఘనాదముదితంబగు గేకి ధనుర్ధ్వనిం భయ
భ్రమవడి బాఱినట్లరిగెఁ బట్టిని దోడ్కొని బుట్టినింటికిన్
రమణవియోగసాగరతరంగవిభంగనిజాంతరంగయై.
| 4
|
| కం. |
ఈరీతి వెతల సౌనా
సీరసతీమణి కుమారశేఖరుతో నా
ద్వారవతి కరుఁగుదెంచిన
సీరియు శౌరియుఁ బ్రియంపుఁ జెల్లెలఁ గనియున్.
| 5
|
| ఉ. |
కొమ్మరొ! దీనికి న్వెతలఁ గుందఁగ నేటికి బాండవుల్ త్రిలో
కమ్ములఁ బూజ్యు లట్లగుటఁ గౌరవకృత్సమయత్రయోదశా
బ్దమ్ములు శీఘ్రతం గడపి దజ్జయలక్ష్మి వరించి వత్తు రో
యమ్మ సుభద్ర నీహృదయమందున నమ్మగదమ్మ సమ్మతిన్.
| 6
|
| మ. |
అదిగాకన్ భవదాత్మజుం డధికశూరాగ్రేసరుండై శుభా
భ్యుదయస్ఫూర్తి రహించఁగా గలఁడు వేరొం డేమియున్ లేక నీ
పదమూఁడేడు లిట న్వసింప నటపై బాలుం డఖండప్రభా
స్పదుఁడై పాండుకులప్రదీపకుఁ డగున్ శాతోదరీ! సోదరీ!
| 7
|
| కం. |
అని తరలనయన నీగతి
ననితరలాలన మృదూక్తు లాడిన సతియం
తన దనయనుమతితోడం
దనతనయుఁడుఁ దాను సమ్మదమ్మున నిలిచెన్.
| 8
|
| ఉ. |
తల్లియు నౌ యశోదయు మొదల్గల యాదవభామినుల్ మనం
బుల్లసిలం గవుంగిళుల నొత్తుచుఁ జెక్కున జెక్కుఁ జేర్చి-మా
తల్లి సుభద్ర! నీమది వెత ల్గననేటికి నాడు తోడులం
దెల్ల విధంబుల న్నెనరు లింతుల కొక్కటి గావె జూడ సం
పుల్ల సరోజనేత్రి యని బుజ్జగిలం బలుకం బ్రమోదియై.
| 9
|
| కం. |
అన్నలు వదినెలు నీగతి
నున్నతి దను గారవింప నొక పాటిగ, దా
నన్నరు మీది [1]మరు ల్మదిఁ
గొన్నిదినంబులకు మరుపుఁ గొనినటు లుండెన్.
| 10
|
| కం. |
ఇభనిభశుభగమన రమా
విభుని సమాదరణవలన వెతనుడిగి మహా
|
|
| |
విభవ భవభూతిఁ దనరఁగ
నభిమన్యుఁడు పూటపూట కభివృద్ధిఁ గనెన్.
| 11
|
| మ. |
పులిగోరుం బతకంబుఁ గంఠమున సొంపున్ గుల్క ఫాలంబునన్
నెలరా ల్బచ్చలరావిరేక కటిపై నిద్దంపు బంగారుకెం
పుల మొల్ నూల్ రవగుల్కు టందియలు నింపుల్మీర పాదంబులం
దులకింపున్వడి తప్పట ల్నడచు దాదు ల్కేలు లందీయఁగన్.
| 12
|
| మ. |
మెలతల్ రుక్మిణి సత్యభామ మొదలౌ మేనత్తలుం దాము - క
న్నులు చేమోడ్చుక చక్కనయ్య యితఁడేనో వచ్చె మాయప్పడం
చెలిమిన్ జెల్వగు నంగున న్నడచి పైకేతెంచఁగా - సంబరం
బులచే నక్కున జేర్చి నవ్వుదురు సొంపుం బెంపు వాటిల్లఁగన్.
| 13
|
| కం. |
ఈలీల బాల జాబిలి
పోలిక దినదినము వృద్ధిఁ బొందెటి తఱిలోఁ
గేలంది పుచ్చుకొను గతి
పాలించిన చెఱకుపండు బండినకరణిన్.
| 14
|
| మ. |
అలరుల్ బుట్టుచునే సుగంధజనకం బైనట్లు- బాలుండు కో
మలలీలం బచరించు నంతటనె రమ్యం బొప్ప నయ్యింటనే
గలిగెం భాగ్య మటంచు లోకులు సమగ్రప్రీతి భాషింపఁగా
బలభద్రాంగనయైన రేవతికి గర్భం బేర్పడెన్ రమ్యమై.
| 15
|
| సీ. |
తరుణతాగర్వసాగరమందరాగంబు
మంజుమధ్యమ నిధానాంజనంబుఁ
దతకపోలస్వర్ణదలపారదం బభి
లాషలతాలవాలస్థలంబు
సౌగంధ్యమృత్తికాశకలయాచ్ఞాంకురం
బలసదావన్య మంత్రౌషధంబు
|
|
| |
సకలభూషణతిరస్కారవిజ్ఞానంబు
ఘనమాంద్యసంధానకరణితరువు
|
|
| తే.గీ. |
దీవ్రనిశ్వాసభవనశంకుప్రతిష్ఠ
ప్రబలనిద్రాగతాంకురార్పణమహోత్స
వం బగుచు నంతకంతఁ బ్రలంబవైరి
యువిద కేర్చడె నపుడు గర్భోదయంబు.
| 16
|
| మ. |
తరణీమధ్యమృగేంద్రడింభము వయోదంతావళంబున్ మహో
ద్దురత న్మెక్కి తదీయగర్భగరిమం దోచంగ దచ్ఛేషమౌ
కరముల్ కుంభములట్ల కప్పు దనరంగా గుబ్బచందోయి యా
రురహి న్మించెను బంకజాననకు [2]నారు ల్జూచి మోదింపఁగన్.
| 17
|
| చం. |
బిగిగల చన్గవల్ సడలి బిట్టువ జారఁగఁ బేదకౌను పె
ల్లుగ నభివృద్ధి గాంచ వళులు న్దళుకు ల్వడి మాయనింపు పెం
పుఁ గని బయల్పడం దలముబోవిడి మక్కులుఁ జార నారుసో
యగమున మించె నౌకలిమిహాధర లేమియు లేమి కల్మియౌ.
| 18
|
| మ. |
చెలిచెక్కుల్ తెలుపెక్కెఁ, జిట్టెములు చేజేతం బ్రవేశించె, చ
న్నుల ముక్కుల్ నలుపయ్యె, పెం పెసఁగె కౌను న్లేనడల్మాంద్యమై
యలరెం గోరిక లెక్కువయ్యె, నునునూగా రంతకు న్నిక్కెఁ, గ
న్ను లనిద్రాగతి జెందెఁ బోటికిని జెన్నున్ మీర నానాఁటికిన్.
| 19
|
| చం. |
గరితకుచంబు లెంతొ గమకంబని గాచుకయున్నగౌను న
త్తఱి కడకొత్తఁ దత్కపటతన్ తనలేమిడివీడి సత్వము
న్నెరపిన మధ్యమంబుఁ గని నెవ్వగచేఁ దము దామె మెత్తనై
బరఁగెను జన్గవల్ కఠినభావుల కిట్టివెకా స్వభావముల్.
| 20
|
| తే.గీ. |
మంచిదని మధ్యమము నాశ్రయించియున్న
వళుల విడనాడెఁ దాను సత్వమును బలసి
|
|
| |
గలిమిగలనాఁడు మిత్రులకడకు ద్రోయు
టహహ! కౌనుదె గాక సాహసము జగతి.
| 21
|
| సీ. |
స్వర్ణభూధరశృంగసంగతాభ్రము లట్ల
లలిచూచుకములు నైల్యము వహించె
సితకైరవభ్రమాగతశశిద్యుతు లట్ల
విమలాక్షిమోము వెల్వెలఁగఁ బారె
జఠరాంతగతశిశుచ్చాయ పెంపగురీతి
రమణినెన్నడుము గౌరవము దాల్చె
యౌవనరాజ్యజయస్తంభగరిమచే
కాలికచ్ఛవిని నూఁగారుఁ దనరె
|
|
| తే. |
మట్టిరుచిఁబుట్టి చిట్టెముల్ బెట్టు లగుచు
నుట్లచట్టిని బాల్తోడు బెట్టినట్టు
పొట్ట బిగబట్టి యిట్టట్టు చిట్టికుట్టు
లుట్టు పొలఁతికి ప్రసవ ముద్యుక్తమయ్యె.
| 22
|
| క. |
అల నిండుచందురుని వె
న్నెల నిండిన బగిది కమలనేత్రికి మైవ
న్నె లలిం దేలఁగ దొమ్మిది
నెలలుం బరిపూర్ణమగుచు నిండిన పిదపన్.
| 23
|
| మ. |
తరణీందుప్రముఖగ్రహంబులు శుభస్థానంబులం దున్నవే
ళ రహిన్ శీతలవాతపోతములు లీలన్ వీవఁగా భవ్యసు
స్థిరమౌహూర్తికలగ్నమందున శుభాప్తిన్ క్షీరవారాశి నిం
డిర జన్మించినరీతి రేవతికి పుత్రీరత్నముం గల్గినన్.
| 24
|
| క. |
ఆపురుటియింటి మణిమయ
దీపమువలెఁ జెలఁగు రేవతీసుతవిలస
ద్రూపంబు గాంచి విస్మయ
లై పౌరాంగనలుఁ గౌతుకాయత్తమతిన్.
| 25
|
| చ. |
నెలఁతలు గోరువెచ్చకలినీటను జిల్కుచు బొడ్డుఁ గోసి చె
క్కులు సరినొత్తి దిద్ది, తలకున్ మెయికిన్ జము రంటి చేటలో
పల నవరత్నధాన్యములపైఁ దెలిపొత్తులమీద వజ్రపు
త్తలికనుబోలు రేవతిసుతం బవళింపఁగజేసి కూరిమిన్.
| 26
|
| క. |
ఆమదనమోహనాకృతి
గోముదనంబునకు వెఱఁగుగొని దమదమ చే
తోముదమున వీక్షింపుచు
నాముదమున వ్రేలు గుడిపి రంభోజముఖుల్.
| 27
|
| చ. |
చెలఁగుచుఁ జెక్కుల న్నులిమి సీత్కృతులం గిలగొట్టి లేతన
వ్వొలయఁగ జేసి మోములర యొంచుచు మాటికి ముద్దుముద్దనిన్
బలుకుచు మోవికెంజిగురుబట్టి బయల్గొని ముద్దువెట్టి చ
క్కిలిగిలగింత లిచ్చి నెరకేరఁగ జేసి హసింతు రొక్కటన్.
| 28
|
| క. |
ఏణాక్షులెల్ల శిశువును
మాణిక్యపుఁ దొట్టె నునిచి మధురమధుసుధల్
రాణింపఁ జోలఁబాడిరి
వాణీవీణాక్వణారవంబులు నెసఁగన్.
| 29
|
| క. |
జోజో! శిశుశశిబింబా
జోజో! తనువిజితజంబ సుగుణకదంబా
జోజో! తటిదుపబింబా
జోజో! రుచిరావలంబ! శుభనికురుంబా!
| 30
|
| క. |
చేతోజాతప్రీతిస
మేతులునై దత్తదుచితమితదినముల న
ప్పోతోత్తమకు హితంబుగ
జాతం బొనరించి రపుడు శాస్త్రోక్తవిధిన్.
| 32
|
| క. |
బలకృష్ణసాత్యకీము
ఖ్యులు కౌతుకమున ననుంగుకూఁతురునకుఁ నిం
పొలయ శశిరేఖయనఁగా
కలితశ్రీదనర నామకరణం బిడియున్.
| 33
|
| ఉ. |
ఆశశిరేఖ నామమె యధార్థముగా నజుఁ డాననంబునన్
వ్రాసినరీతిగా దినదినంబు కళాభ్యుదయప్రపూర్ణమై
పేశలరుక్మిణీముఖరభీరువులెల్ల సుభద్రహర్షచి
త్తాశయమ ట్లెఱింగి వికచాననలై వచియించి రొక్కటన్.
| 34
|
| ఉ. |
కొమ్ము! సుభద్ర! నీకనుఁగుఁగోడలుఁ గల్గె గదమ్మ! మాకు మో
దమ్ము లభింప నీయభిమత మ్మొనగూడఁగఁ గుందనంపుఁగీల్
బొమ్మయు రేవతీరమణిపుత్రిక కీయభిమన్యుఁడే ప్రియుం
డిమ్మెయి ధాతఁ గూర్చుటిది యింటినిధానముగాదె కోమలీ!
| 35
|
| మ. |
తనుదానే జలకమ్ము లార్చి యటమీఁదం గావు బొట్టుంచి మె
ల్లన బంగారఁపుదొట్టెలో నునిచి లాలిం బాడుచో “రేవతీ
తనయా! యోయభిమన్య దృక్కుముదచంద్రస్వాననా నిద్రబొ
మ్మ"ని జో కొట్టుచు నిద్రఁ బుచ్చి మురిపెం బందుం దదైకారతిన్.
| 36
|
| తే. |
తల్లిచనుఁబాలు గ్రోలుటే దక్క నితర
పోషణాదికకృత్యవిశేషములును
దినదినం బాసుభద్రాసతీలలామ
తానె సవరించుఁ దనకోడలౌ నటంచు.
| 37
|
| వ. |
ఇట్లవ్వనజలోచన మవ్వంటు నివ్వటిల్ల బోషింపఁ బ్రతిపచ్చశిరేఖనుం
బోలి యాశశిరేఖ దినదినప్రవర్ధమానంబుగాఁ బెరుగుచున్న సమ
యంబున.
| 38
|
| ఉ. |
పంచాబ్దమ్ముల రేవతీతనయకుం బ్రాయంబు సంధిల్ల, భ
ర్యాంచత్సప్తశరత్సమాన్వితుఁడునై యప్పార్థసూనుండు య
|
|
| |
త్కించిద్భేదము లేక శైశవశుభక్రీడావిహారంబుల
న్మించెం బంచశరప్రభాగరిమఁ బేర్మిం జెందె నానాటికిన్.
| 39
|
| ఉ. |
బొమ్మలపెండి లంచు విరిపుప్పొడిఁ దిన్నెలు బన్నియాడ మే
ల్బొమ్మయె నీకుఁ గోడలని బుత్తడి యీమొగబొమ్మ నాసుతుం
డిమ్మెయి దంపతీప్రతిమ లేర్పడఁగా మనకే సతీపతీ
త్వమ్ము లభించె నంచుఁ బ్రమదం బెనయంగ హసింతు రొండొరుల్.
| 40
|
| ఉ. |
లీలను బొట్టె చేడియలు లేగలపిండని తొంగియాడ నే
మేలగు కోడెదూడనని మేకొని రంకెలు వైచుచుం దమిం
బ్రేలుచు నందులోన శశిరేఖయే బల్సెలషెయ్య యంచుఁ బై
వ్రాలి యెదం బడుంగతిని బైకొను శైశవవేళ నీక్రియన్.
| 41
|
| చ. |
మఱియు నొకానొకప్పు డభిమన్యుఁడు నాశశిరేఖఁ జేరి క్రొ
మ్మెఱుఁగులపెన్నెఱు ల్ముడిచి మిన్నతిగా సిగవేసి తావిపూ
సరములుఁ జుట్టి బంగరుపిసారుజిలుంగుపయెంటఁ జేర్చి నీ
టరసి 'భళీరె' యంచు ముదమంది పసం దొనరించు నవ్వుచున్.
| 42
|
| శా. |
ఈలీలం జిఱుప్రాయఁపుం జెలులతో నిచ్ఛావిహారంబుఁగాఁ
బాలక్రీడలు సల్పుచుండఁ గని దత్పౌరాంగనల్ వేడ్క ని
బ్బాలారత్నము కీతఁ డీతనికి యీబాలామణిం దైవ మి
ల్లాలుంగాఁ దగకూర్చు టబ్బురమె యం చానందముం జెందఁగాన్.
| 43
|
| ఉ. |
పుత్తడిబొమ్మలో! పగడఁపు న్నునుదీవెలొ! క్రొమ్మెఱుంగులోఁ
జిత్తజుఁబువ్వుఁదూఁపులొ! శశిద్యుతులో! తులితస్వరూపసం
పత్తిని గాంచినట్టి బలభద్రసుభద్రతపఃఫలంబులో
నుత్తము లీకిశోరు లని యుత్సవమొందుదు ఱెల్లచూపరుల్.
| 44
|
45 నెం. పద్యము నుండి - 85 నెం. పద్యము నాల్గవచరణము సగ
భాగము వరకు తా. ప్రతి శిథిలముగా గలదు.
| ఉ. |
ఎల్లజనుల్ నరాత్మజున కీశశిరేఖయె పత్నియౌను మే
నల్లుఁ డితం డనందగు నదంతియెగాక సమానరూపసం
పుల్లతనూవిలాసములఁ బొందిక జెంది రటంచు ఱోళ్లరో
కళ్లను బాడుచుండ మురఘస్మరుఁ డిన్విని యూరకుండఁగన్.
| 45
|
| ఉ. |
లోకులవార్తలు న్విని బలుం డభిమన్యుని రూపవిభ్రమా
స్తోకవిలాససంపదలఁ జొప్పడు నీశశిరేఖకే తగుం
గాక యటంచు నెంచి తనగాదిలిచెల్లెలితో సుధాప్రవా
హాకలితోక్తులం దనదయామతి తేఁటపడంగ నిట్లనెన్.
| 46
|
| క. |
ఓ! విమలగుణవతీ! నీ
వేవిధములఁ దలఁచి తటులనే సమకూడెన్
దైవానుకూలమున 'య
ద్భావం తద్భవతి'యను శుభస్మృతి సరళిన్.
| 47
|
| క. |
కోడలికి కొడుకు కొడుకుకు
కోడలు తగినటుల రూపగుణవిభవములం
దీడుం జోడుం గలుగుట లా
డంబోయినను దీర్థమబ్బుట గాదే.
| 48
|
| మ. |
వనితా నీదు మనోరథంబునకు దైవప్రేరణం బౌచు నా
తనయారత్నము నీకుమారునకు యాథార్థ్యంబుగాఁ బెండ్లికూఁ
తునుగాగన్ సృజియించె నవ్విధి మనస్తోషంబు జెందం దగున్
జనవాక్యంబె ధ్రువం బటంచు ధరణిన్ శాసించవే శాస్త్రముల్.
| 49
|
| వ. |
అని యిట్లు సోదరిన్ మేదురాసుమోదానువాదంబుల నాదరింపుచుఁ జేతో
జాతప్రీతిం గూతుం జామాత కొసంగుతెఱం గెఱుంగుబడం బలుక
నమ్మచ్చకంటి నిచ్చ నిచ్చ న్మచ్చికలెచ్చన్ బొచ్చెంబులేక నయ్యభిమన్య
శశిరేఖ లనన్యగతిం బోషింపుచున్న సమయంబున.
| 50
|
| మ. |
తనుజీవంబులభాతిఁ బువ్వులను నెత్తావుల్ బలెం బాలునీ
ళ్ళనుబోలెన్ వరచంద్రచంద్రికలలీలన్ శబ్దశబ్దార్థరీ
తిని భాస్వత్కులశీలసంగతిని బ్రీతిం జంటగానంటి య
ర్జునసంకర్షణపుత్రపుత్రికలు కోర్కుల్ మీఱఁ గ్రీడింపఁగన్.
| 51
|
| ఉ. |
అంతకుఁ గొన్నినా ళ్ళరుఁగ నాయభిమన్యుఁడు తోడిబాలకుల్
చెంతలఁ గొల్చి రాగ గురుశిక్ష వహించి సమస్తవిద్య లా
ద్యంతము నభ్యసింపఁగ నహర్నిశలు న్మతిభీతిప్రీతిచే
చింతలచే దొణంగె నయశీలుఁడు సభ్యజనానుకూలుఁడై.
| 52
|
| సీ. |
సామాదినిగమప్రసంగము ల్బఠియించెఁ
దద్రహస్యంబు లాస్థత లభించె
లక్ష్యలక్షణము లెల్లను వే నధికరించె
విమలషడంగముల్ వెస గ్రహించె
బాణినీయన్యాయభాష్యాదులను నేర్చె
తాత్వికవ్యాసమతంబు దెలిసె
సాంఖ్యమనస్కాదిసాధనంబు లెఱింగె
నఖిలపురాణార్థ మాకళించె
|
|
| తే. |
నిఖిలనృపదండనీతుల నేర్పు లరసె
సభ్యనుతమగు వైద్యంబు నభ్యసించె
ఘనధనుర్వేద మఖిల మొక్కటనె జదివె
ధన్యుఁ డభిమన్యుఁ డార్యసన్మాన్యుఁ డగుచు.
| 53
|
| ఉ. |
చారుతరార్థబోధనల శయ్యలరీతుల శబ్దవృత్త్యలం
కారములన్ రసస్ఫురణకల్పనలన్ మృదునర్మగర్భగం
భీరతరధ్వనిస్ఫురణభేదములం గుణదోషసూక్ష్మవి
స్తారములం గ్రహించి కవితల్ రచియించఁగ నేర్చె నేర్పునన్.
| 54
|
| క. |
అష్టాదశవిద్యలు గురు
నిష్టము శుశ్రూషఁజేసి హితమతికృతి వి
|
|
| |
స్పష్టముగ మది గ్రహించి వి
శిష్టం బుపపాదనంబు సేయును మగుడన్.
| 55
|
| క. |
కరితురగరథారూఢచ
తురతన్ వివిధాస్త్రశస్త్రతూణీరధను
ర్ధరణశర ముష్టిపుష్టుల్
గుఱుతెఱిఁగె నతండు బదునొకొండవయేటన్.
| 56
|
| శా. |
రాణింపన్ నవశైశవాభ్యుదయసంరంభంబునందే మహా
నాణెంబై దగు గుజ్జు విల్కుఱచబాణాల్ పొట్టికోలల్ మహా
బాణి న్నెట్టనబట్టి చెట్టుగుఱులుం చాటింపుచున్ లోకసం
త్రాణుండై దనమేనమామవలె నుద్యచ్ఛూరుఁడై భాసిలెన్.
| 57
|
| క. |
అకలంకగతిని కురుబా
లకుఁడు చతుష్షష్టివిద్యలను నేరిచి దా
నొకటఁగన కొఱతలేకన్
సకలమణుల్ గలుగు జలధిసరణిం దనరెన్.
| 58
|
| మ. |
సుమిళిందాయితకాకపక్షములతో సోమాభసంస్మేరపూ
ర్ణముఖాంభోజముతో దయామృతరసభ్రాజద్దృశాపాంగసం
భ్రమగండద్వయితో మృణాళనిభశుంభద్బాహుయుగ్మంబుతో
రమణీయంబుగ సంచరించఁ గని దూరం బయ్యె బాల్యం బొగిన్.
| 59
|
| ఉ. |
శ్రీయుతమూర్తియైన నృపసింహునకుం జనియించె యౌవన
ప్రాయము హిండమానపటుబాహుపరాక్రమమేరుశేఖర
ప్రాయము శాత్రవీనిటలభాసురకుంకుమతోయమున్ సదా
శ్రేయము కౌరవప్రకరజిహ్మగసంచయవైనతేయమున్.
| 60
|
| సీ. |
శ్రీకరశృంగారచేష్టాపయోరాశి
యతనుసంకేతవిహారవనము
|
|
| |
సకలాంగపటిమప్రశస్తసంజీవని
తతముదాలోకనాదర్శనంబు
భావగర్భప్రౌఢభాషణజనకంబు
కోపహుంకారఘంటాపథంబు
సాహసనిపుణతాసంగ్రామరంగంబు
భాసురసౌందర్యపణ్యవీథి
|
|
| తే. |
లోకనామాత్రకాముకోద్రేకలోక
లోకనాచంచరీకనాళీకవనము
ఘనముగాగను జెందె జవ్వనము నతని
దినము దినమును జనము నెమ్మనము లలర.
| 61
|
| సీ. |
కెమ్మోవితేనెకై గ్రమ్మిన చిన్ని చీ
మలలీల నునుమీసములు జనించె
లలిచెక్కు లఱచందురుల గప్పు కప్పు నా
గమకమై బవిరిగడ్డము దనర్చె
దొలినుండి దన్ను నెంతో గొప్పగను బాల్య
ముడిగిన గౌనువెంబడె కృశించెఁ
దనురుచిత్రివిభక్తమైనగైవడి నవ
యవస్ఫురణ వేఱవుచు బలిసె
|
|
| తే. |
గామినీచిత్తశాణచక్రప్రకషణ
జాతశాతశరవ్రాతరీతిఁ దనరె
మంగళాభంగవిలసదపాంగగరిమ
రాజసుతునకు యౌవనారంభవేళ.
| 62
|
| క. |
కుందనమునకుం బరిమళ
మొందినగ్రియఁ జుంటితేనె కొకతఱితేటం
జెందినటుల సంక్రందన
నందననందనుని జవ్వనము భాసిల్లెన్.
| 63
|
| చ. |
కనుఁగొన జంద్రవంశజుఁడు గావున దద్విధుబింబలీల యా
ననమున దత్కళంకరుచి నల్లనిమీసములన్ సుధారసం
బును మృదువాక్కులం, దరుణపుంజిగివాతెఱ, నిండువెన్నెలల్
దనచిఱునవ్వునం బొలయఁ దా జెలువొందె మనోహరాకృతిన్.
| 64
|
| తే. |
సరసునకు నిండుపర్వంబు జవ్వనంబు
జెన్నుమీఱంగ నెఱికౌను సన్నమయ్యె
సూనశరబాణసంపీడ్యమానలైన
చేడియలదృష్టి దాకి కృశించె ననఁగ.
| 65
|
| సీ. |
కొనసాగుశశిరేఖకోర్కె లీగతియన్న
వడువున బాహువుల్ నిడుదలయ్యె
సతియౌవనోద్భవస్థితిఁ దెల్పఁ జనులీల
నెగుభుజంబులు చెవుల్దగుల నుబికె
బలభద్రసుత నిందుఁ బవళింప సమకూర్చు
బలిమికైవడి ఱొమ్ముపటిమ దనరె
విరహాగ్నిశిఖ లిక వెడలు నిట్లనురీతిఁ
గన్నుల నరుణరేఖలు జనించె
|
|
| తే. |
భావితనుజెందు మోహాబ్ధిపగిదిఁ దోప
చతురవాక్కుల నతిగభీరతఁ దనర్చెఁ
దనను వలచిన రేవతీతరుణి తనయ
నెమ్మనముబోలె నతనిబాల్యమ్ము గడఁగె.
| 66
|
| ఉ. |
గోరునగీరునాము మొకకొంచెముగానిడి పచ్చికస్తురిం
దీరుచు పెన్నెఱు ల్వెనుక దిద్దుచు జారుసిగం ఘటించు వ
య్యారము గాఁగ దానిజిలుఁగంచులమేలురుమాలు జుట్టి జా
ళ్వారుచి దుప్పటంబువలె వాటొనరించు నటించు నీటునన్.
| 67
|
| ఉ. |
ఆనెఱప్రాయ మాసొగసు లాతొడ లానడ లాపిఱుందు లా
కౌనురువార మాకలికికన్నులసోయగ మామెఱుంగుమే
|
|
| |
నానుచుచెక్కు లాసొబఁగు లాతల పావల పావయారమే
మానవతుల్ గనుంగొనిన మక్కువ నెక్కొననోడి బోవరే.
| 68
|
| సీ. |
ప్రౌఢతరోక్తులు భాషింపఁగా నేర్చి
మునుబల్కు ముగ్ధభాషణము లుడిగె
శయ్యాచమత్కృతుల్ జదివి పాడఁగ నేర్చి
ఘనవేదశాస్త్రముల్ గట్టి పెట్టె
సోగకన్నుల వారజూపు జూడఁగనేర్చి
సతుల నేమరిజూచు జాడ విడిచె
సరసులౌ జాణలసాంగత్యముల నేర్చి
పసిబాలురతో నాటపాట మరచె
|
|
| తే. |
దినము దినమొక నీటుగా దిద్దనేర్చి
దాదులు నలంక్రియల్ సేయు తలఁపు మానె
పలుకులో శ్లేష లిమిడించి పలుక నేర్చి
జనులసహజానులాపముల్ వినఁగ దొలఁగె.
| 69
|
| క. |
శివునిం బగఁగొని తా, నవ
యవముల గోల్పోక సురుచిరాంగంబులు గ
ల్గ విహారం బొనరించెడి
నవమన్మథువలెనె జవ్వనము నిండి దగెన్.
| 70
|
| సీ. |
కంఠీరవము నొక్కకౌనుచేతనె గాదు
ఘనపరాక్రమసమగ్రత జయించెఁ
బద్మారి నొకముఖభ్రమచేతనే గాదు
తతయశశ్చంద్రికోద్ధతి నడంచెఁ
గలభంబు నొకభుజాబలరూఢినే గాదు
గంభీరగమనసంగతి నడంచె
జలదంబు నొకదానశౌండీర్యతనె గాదు
నిగనిగన్నిగల పెన్నెఱుల గెలిచె
|
|
| తే. |
నాభుజాసార మాతోర మావయార
మాశుభాకార మాధీర మానిగార
మామహోదార మాచార మావిహార
మాగభీరవిచారంబు లౌర దెలియ.
| 71
|
| క. |
ఆలోపల శశిరేఖా
నాళికాననకు దినదినం బొకచాయన్
బాలుం బొంగినకైవడి
బోలిచె తారుణ్య మపు డపూర్వరుచిరమై.
| 72
|
| సీ. |
పెదవిరాగమె బెంచి పెఱమాట లనసాగెఁ
గౌటిల్యగతిఁ బూనె కచభరంబుఁ
గన్నులు సిరులెక్కె గడకంటనే జూచె
మో మప్పటికె బొమముడి వదల్చెఁ
గుచగర్వమున నెట్టుకొని వచ్చె వక్షంబు
నంతకంతకు జాడ్యమయ్యె నడితి
మలినమోర్వని సౌకుమార్యంబుఁ గనె మేను
కడురిత్త దశ జూపెఁ గౌనుదీఁగె
|
|
| తే. |
నాభిమాత్రమె గంభీరతాభిరతిని
బొలిచె నన్నిట మత్ప్రియంబును దొలంగె
నహహ! యిట నుండుటిక ననర్హం బటంచు
వదలి చనుమాడ్కి సతిశైశవంబు దొలఁగె.
| 73
|
| ఉ. |
ఆయబలామణీతనుగృహంబున గాపురమున్న శైశవ
ప్రాయము నమ్మరుండు చలపాదితనంబున నిల్లువెళ్ళఁగాఁ
ద్రోయఁదలంచి తోడుతనె దొంతులకుండ లురంపువాకిటన్
వ్రేయుగతిం గుచంబులు నవీనరుచిం జనియించెఁ బోఁటికిన్.
| 74
|
| మ. |
సమముం బొంకము సోయగంబుబిగియున్ సౌందర్యమున్ వట్రువన్
గొమరుం బింకము లావరి న్నునుపుటెక్కు న్మిక్కుటంబు న్బెడం
|
|
| |
గు మెఱుంగుం బొడసిబ్బెపు న్సొగసుజగ్గ న్నిగ్గుచొక్కాట మం
దములుం గల్గు చనుంగవల్ నెగడ నంతంతన్ వయస్సంపదన్.
| 75
|
| మ. |
మరునిం గెల్వ చను ల్గిరీశ్వరుని బ్రేమం గొల్చి బ్రార్థించి ద
ద్గరిమం జెంద సహింపకన్ విషధరాకారంబు నూగారు దా
బరఁగ న్వేనలి నీలకంఠరుచి నొప్పెన్ గౌను పంచాస్యవై
ఖరిజెంద న్నగుమోము సోముఁ డన సంకాశించె నబ్బోటికిన్.
| 76
|
| క. |
భూమిని యౌవనమహిమ ని
కేమని వర్ణించి నిర్ణయించఁదరం బా
సోముని బదియేడవకళ
కాముని యారపశరంబు గతి రంజిల్లెన్.
| 77
|
| ఉ. |
బాలిక కాపితామహుఁడు ఫాలతలం బొకవొంటు బెట్టియున్
మేలగు కర్ణయుగ్మ మెలమి న్నవకంబుల వ్రాసి భ్రూయుగం
బోలి గనంబడం బదునొకం డిట ముప్పదిగా గుణింపఁగా
నాలలిమోము నిండునెలయామిని వర్ణణ సేయు టబ్రమే.
| 78
|
| చ. |
మనసిజుఁ డన్ బురోహితుఁడు మానినియౌవన మన్ సుతుండు సం
జననము గాగ బాల్యమను జాతకకృత్యము దీర్ప స్వస్తివా
చనమునకై సువర్ణకలశద్వయి కుంకుమబూసినిల్పిన
ట్లనె కుచకుంభయుగ్మము జెలంగె జిలుంగుపయంటమాటునన్.
| 79
|
| చ. |
గురుకుధరాభమైన కుచకుంభయుగంబులభార మోపకం
బిఱుదులు నున్నదిన్నియల నిల్చునొ నిల్వదొ కౌనటంచు నా
సరసిజసంభవుండు మది సంశయముం దలపోసి తా నభం
గురగతి యుక్కునారసముగూర్చినకైవడి యారు శోభిలెన్.
| 80
|
| ఉ. |
మారుఁ డనేటికర్షకుఁడు మానిని బ్రాయఁపుఁ బువ్వుఁదోట శృం
గారరసంబు నింప వలిగబ్బిచనుంగవకోడెలెంక నే
|
|
| |
మో రచియించి యారనెడి మోకును జేకొని మోటఁడ్రోలు కా
సారమనంగ నొప్పె చెలి చక్కనినాభి గభీరతాగతిన్.
| 81
|
| క. |
వలిగుబ్బ లధికమో పిఱుఁ
దుల బరువధికంబొ దీని తుల జూతు నటం
చలరు విలుకాఁడు పిడికిట
బలుపట్టిన పట్టనంగ భాసిలె నడుమున్.
| 82
|
| క. |
ఆనాతికనులు చారల
చేనైనం గొలువవచ్చు సిబ్బెఁపుఁ గుబ్బల్
వేనలిమి గ్రుచ్చవచ్చును
గౌనున్నదొ లేదొ తెలియఁగారాదు గదా!
| 83
|
| సీ. |
తనసిరుల్ మిన్నందుకొనియున్న కౌదీఁగె
చేముష్టిమాత్రములో నణంగెఁ
దగనహీనవిభూతిఁ దనరు వేణీభరం
బున కొకనైల్యమే బొరయుచుండె
దఱుఁగని కొండంత సిరిగల జన్గవ
కేకాల ముపవాసమే ఘటించె
దినదిన శ్రీసమృద్ధిని జెందు వీనులు
బోలింప నవతకే పాలు పడియెఁ
|
|
| తే. |
గలితదరహాససంపదాకరములైన
చారుదృష్టికి శుద్ధచంచలతఁ గలిగె
సతతరుచి నాతికాభోగజంఘలకును
నాఁటికిని నేఁటికిని దొక్కులాటలయ్యె.
| 84
|
| ఉ. |
చిన్ననిమోమునం గనులుఁ జేరల కించుక నెక్కుడు న్నెఱా
సన్నపుమోవియం దమృతసారఘటం బతిసూక్ష్మమధ్యభా
గోన్నతసీమయందు కుచయుగ్మముఁ గొండలలీల భారమం
చెన్నక నవ్విరించి సృజియించిన సృష్టికిఁ జిత్రమయ్యెడిన్.
| 85
|
| సీ. |
నవలాకుచములకే నవలాకుచము లీడు
కురులు బంభరముల కురులుఁబోలు,
బింబంబుతోఁ బ్రతిబింబంబు గెమ్మోవి
ఘనసార ఘనసార మెనయుఁ గీర్తి
ముఖ మిందుబింబాభిముఖమై ప్రదీపించు
వళు లబ్ధివీచికావళుల నేలు
పరవంపుఁ బసిఁడిపెం పరవంపు మైఁదీఁగె
కరము లంబుజశుభంకరము లయ్యెఁ
|
|
| తే. |
గౌను మిన్నతినెన్నజోకౌను మిన్ను
నగ్గళము శంఖసంపద కగ్గలంబుఁ
దమ్ములనునేలు పదము లద్దమ్ము లగుచు
నెంచవేయేల వేయాలకించఁ దగదె.
| 86
|
| సీ. |
దినదినం బధికమౌ చనుగొండలను మ్రోయ
నోపలేకను దాగియున్నదేమొ!
తను నొత్తుకొనివచ్చు తతనితంబభరంబు
పొందికగని భయం బందేనేమొ!
నాతి నీవీబంధనము బిగింపున కోర్వఁ
జాలక భీతిచే జరిగెనేమొ!
ధూమకేతుచ్ఛాయ రోమరాజిని జూచి
కాలాహియని భీతిగలిగెనేమొ!
|
|
| తే. |
మాటిమాటికి కీల్జడపాటు వ్రేటు
లోరువఁగలేక దానిగంభీరనాభి
కూపమునదూకేనో గాకఁ గొంచెమైన
గానరాకున్నదది యేమొ కౌనుదీఁగె.
| 87
|
| సీ. |
కం'ధరం' బెదిరించి కచభరంబున కోడె
దెసఁజెడి తనుదానె దిశలు బ్రాకె
రహి కిం'శుకము' పాణి రక్తి గైకొననోడి
యందందఁ బురివిచ్చి క్రిందఁ గూలె
|
|
| |
ల'హరు' లాత్రివళితో సహజంబుగా నోడి
ప్రతికూల మెనయుచు భంగపడియె
సా'రసం'భావనచ్చాయ నోపక నోడి
పగలుపెంపున పంకభరిత మయ్యె
|
|
| తే. |
మొదలు వర్ణచ్యుతిని బొంది తుది నురోజ
వాక్య,మధ్యమ,హాస,సంపద లభించె
'నన్యథా చింతితం కార్య' మన్నచోట
'దైవ మన్యత్ర చింతయే' 'త్సరణి గాఁగ.
| 88
|
| చ. |
సకలసుమాళివాసనల సంభ్రమతం గొను బంభరంబు నే
నకట సువర్ణజాతినగు నస్మదుపేక్ష యొనర్చె నంచుఁ బా
యక వనిలోన గంధఫలి హాళి తపం బొనరించి యింతి నా
సికగతి బుట్టఁగా నళులుఁ జేరిన కై వడి యొప్పె నేత్రముల్.
| 89
|
| సీ. |
చారుపద్మసమృద్ధి చరణద్వయంబందు
పటుకచ్చపచ్ఛాయ ప్రపదములను
మకరసంపత్తి కోమలజంఘికలయందు
మంగళవరరూప మంగగరిమ
శంఖవిస్ఫూర్తి భాస్వత్కంధరంబందు
వరరదంబుల కుందవైభవంబు
ప్రకటమహాపద్మభాగ్య మాననమందు
నీలభాస్వరత వేణీభరమున
|
|
| తే. |
తళుకుటారు ముకుందనందనవిభూతి
నిలిపి యజుఁ డెట్లు సవినయవిధులఁ గూర్చు
లెక్క దెలియఁగ మో మిరుప్రక్కలందు
వ్రాయుగతి వీను లమరు నవ్వనజముఖికి.
| 90
|
| తే. |
మమ్ము కలువలచెలి తుంగమడుగు ద్రొక్కి
కాలరాచెడి వెతఁ బడజాల మనుచు
జలజములు రాహువేణియౌ సతిని శరణ
మనుచు బొందినగతి చిన్నియడుగు లమరె.
| 91
|
| క. |
చెలి యొడికట్టు బిగించిన
బలిమికి నోరువక కృష్ణఫణి నాభిగుహన్
వెలువడుచు కుచగిరీంద్రం
బుల డాగం జనెడురీతి బొలిచె న్నారున్.
| 92
|
| సీ. |
తోయజగంధి ముద్దులపల్కులే కావు
కచభరంబున గెల్చు కప్పురాలఁ
బ్రబలతనూసౌరభంబుననే గాదు
సతికంఠమున గెల్చు సంకుమదము
నవ్యకాంతిస్ఫురన్నఖదీప్తినే గాదు
గమనవైఖరి గెల్చు కలభములను
పాలిండ్లనే గాదు పాటలాధరముచే
గెలువఁగా జాలుఁ బ్రాఁగెంపుబంతి
|
|
| తే. |
మృదుపదంబులనేగాదు ముదిత పిఱుఁదు
పటిమనెత్తమ్ములను గెల్చు పద్మభవుఁడు
చిత్రగతి నేర్పుదనర సృజించెనేమొ
దాని కెనమైన చానఁ జగాన గాన.
| 93
|
| సీ. |
ముఖ మసాధారణమ్ముగ వంచనము సేయ
సారసం బెనసె హాసంబుతోడ
కన్నులు ముఖవర్ణగతి నడంచ చకోర
కములఁ బొల్పొందె చన్గవలతోడ
కచ మధరమునయి కమలధరం బట్లు
తగు సాటిగనె హస్తయుగముతోడ
|
|
| |
కటిసీమ వాదించి కలగింప వసుధయే
రహిఁ బూనె మధురాధరంబుతోడ
|
|
| గీ. |
భంగపడి నిల్చి మారురూపములనైన
హాసకుచయుగహస్తతలాధరములఁ
బోలెనేగాని యెడబాయజాల వయ్యె
సుదఁతియౌవన భాగ్య మెట్టిదియొ గాని.
| 94
|
| క. |
లికుచంబు లగ్రవర్ణము
లకుఁ జెడినకుచంబులై నెలంతకలరఁ బై
నొకనైల్య మొదవె వర్ణము
నకు జెడువారికి మొగంబు నలుపగు టరుదే.
| 95
|
| చ. |
చెలిముఖకాంతి నవ్విధుఁడు జేకొనగోరి కళాభిపూర్ణుఁడై
నిలిచి తదాననానిలవినీతసుగంధము తన్నులేమికిన్
గలితసదాకులత్వమున కార్ష్యత పాండిమ మొందెగాక భూ
స్థలి బలవద్విరోధములు తాము దలంచుట హాని జెందదే.
| 96
|
| గీ. |
భూధరమ్ములఁబోలు పయోధరములు
పటుపయోధరములఁబోలు భ్రమరకములు
భ్రమరకములనుబోలు నంబకయుగంబు
నంబకయుగంబులనుబోలు నతివ చూపు.
| 97
|
| క. |
ఆగగనతలముకన్న త్రి
భాగమ్ములు కౌను సూక్ష్మభావమ్మని తా
నై గణితరేఖ లజుఁ డిడె
నాగవళిత్రయము నడుము నాతికి నమరున్.
| 98
|
| క. |
వనితామణికిని నెఱజ
వ్వనమున బాహువులు నిడుదవాటిలి పీన
|
|
| |
స్తనమేరుమందరావృత
కనకలతాప్రాయమై ప్రకాశము జెందెన్.
| 99
|
| క. |
ఘనచంద్రబింబసామ్యం
బని మోమునుజెప్ప కైశికాంగ మధరముల్
ఘన,చంద్ర, బింబ,సామ్యం
బెనసెం గద యిట్టిచిత్ర మెందును గలదే.
| 100
|
| చ. |
చెలివదనంబు చంద్రుఁడని జెప్పుట రాత్రి రుచించు టంతెబో
వలనుగ నీరజంబన దివంబున గాంతి వహించుటంతెబో
నలఘుతరప్రదీప్తుల నహర్నిశ మభ్యుదయంబు జెందు కో
మలిముఖ మభ్రమం చుభయమధ్యముగా వచియించు టొప్పగున్.
| 101
|
| క. |
కన్నియవీనులు శ్రీకా
రోన్నతిగలవౌట శ్రీల నుల్లంఘింపన్
జన్నదని నిలిచె గావున
గన్నులు తల చుట్టుఁ దిరుగఁగా జనకున్నే.
| 102
|
| గీ. |
భావిబాధితమన్మథబాణవర్ష
సూచకప్రాప్తధమ్మిల్లమేచకాభ్ర
జనితసుత్రామవరశరాసనములట్లు
మొలకనగుమోమునను బొమల్ దళుకుమీఱె.
| 103
|
| చ. |
అల శశి సైంహికేయుని మహార్తికి నోడి నభంబు వీడియున్
నెలఁతముఖస్వరూపముననే జనియింప నతండు వెండియున్
విలసితవేణికాకపటవేషగతిం గబళించ నిల్చిన
ట్లలవడె పూర్వవైర మహహా! కడఁద్రోయ వశంబె యేరికిన్.
| 104
|
| చ. |
కడలి జనించు చంద్రునిముఖప్రభతోడ జయించి యచ్చటం
బొడమిన ముత్తెము ల్తలను బూనె వధూమణి "లోకమందు నె
|
|
| |
వ్వడుపున బ్రాజ్ఞులున్ సుగుణవంతుని మిక్కిలియాదరింపుచుం
జడమతులౌ కళంకులను జాలతిరస్కరణం బొనర్పరే".
| 105
|
| మ. |
ఘననాభీసరసిన్ మరుం డతివశృంగారంపునీరంపుతో
నునునూగారను వల్లరిం బెనుప పైనూల్కొన్నబూఁగుత్తులో
యన బర్వంపుఁజనుంగవ ల్బొడమఁగా నందొప్పు సారంబు గ్రో
ల నటన్ వ్రాలినగండుఁదుమ్మెదలలీలం జూచుకంబు ల్దగెన్.
| 106
|
| ఉ. |
తాను సువర్ణమంచు వనితామణి నిద్దఁపుమేనితావిఁ దాఁ
బూనదలంచి యగ్నిఁబడి పొంగి పుటంబులఁ దప్తమై లవం
బైన సుగంధసంపదల నందక పొందక యుండె నౌర మే
లీనిఖిలావనిం బరసమృద్ధులకోర్వనివారి కబ్బునే.
| 107
|
| సీ. |
చనుదోయి నాభిహస్తతలంబు లొకరీతిఁ
దళుకొత్తుకోకనదములఁ గెల్వఁ
దనువుగెమ్మోవియాననలీల నొకరీతి
చంద్రబింబచ్చాయ చౌకళింపఁ
గచభారకటివచోనిచయంబు లొకరీతిఁ
ఘనసారరుచితిరస్కరణఁ జేయ
హసనకందరనఖవిసరంబు లొకరీతిఁ
దారకంబులదీప్తి తారసిల్ల
|
|
| గీ. |
నురుచరణయానజంఘిక లొక్కరీతి
సుమకరినిభంబు లగుచు విస్ఫురణఁ దనర
దమకు దమలోన నైకమత్యంబు గలుగు
చున్నవా రెన్నటికి భంగ మొందగలరె.
| 108
|
| సీ. |
పొలతిపయోధరమ్ములు 'రసమంజరి'
నయనముల్ 'కువలయానంద'మహిమ
మేచకాలకపంక్తి 'మేఘసందేశంబు'
విమల 'చంద్రాలోకనము' ముఖంబు
|
|
| |
దరహాస మసమ‘సిద్ధాన్తకౌముది’ లస
త్సుధమహాగంభీర‘సూక్తి’లీల
శ్రీరుచిత్రివళి‘శృంగారతరంగిణి’
సాకల్య ‘సుగుణరత్నాకరంబు’
|
|
| గీ. |
కామినులలోన నదియె శిరోమణియును
గాన యీబూచాన సకలకళానిధాన
యగుట నభిమన్యునకె జోడుదగిన దాల
తాంగి యంగజపుషితమాయాకురంగి.
| 109
|
| గీ. |
ధన్యు లాశశిరేఖాభిమన్యు లిట్లు
బాల్యము దొలంగి యౌవనస్థల్యు లగుటఁ
దొల్లి తమమౌగ్ధ్యభావంబులెల్లఁ దొలఁగి
రసికతానందశృంగారరసము లెసఁగ.
| 110
|
| క. |
అటువలె యౌవన మత్యు
త్కటమగుతఱిఁ బార్థసుతుని గాంచినచో యె
చ్చటనుండి గల్గెనో గద
కుటిలాలక కపుడు క్రొత్తక్రొత్తని సిగ్గుల్.
| 111
|
| శా. |
ఇన్నాళ్లన్వలె నాతఁ డిట్లెదురుఁగా నేతేఱఁగాఁ దళ్కువా
ల్గన్ను ల్వాలిచి వానిసోయగము క్రీగంటం గనుం జెంతలే
కున్నం జింతిలుఁ దల్పుచాటుఁగొని యత్యుత్సాహతం గాంచు నె
న్నెన్నో చిన్నతనాన గొన్నబను లూహించుం దదైకారతిన్.
| 112
|
| వ. |
ఇట్లు నిరంతరనిశాకాంతవసంతజయంతనలమహీకాంతనితాంతకాంత
సుందరతానిశాంతుండును దోర్వీర్యదూరీకృతకుమారుండును నగణ్య
లావణ్యసింధురాట్కుమారీకుమారుండును చండవేదండతుండాయమాన
బాహుదండపాండితీశౌండీర్యగాండీవికుమారుండును నైననయ్యభిమన్యునిం
గాంచి, యక్కాంత దురంతలతాంతకుంతసంతానసంతాపితస్వాంతయై
చింతిలుచు దనమనంబున.
| 113
|
| ఉ. |
పాయనిబ్రేమచేఁ జిఱుతప్రాయమునుండి యితండు నేపయ
స్తోమములట్ల మైత్రిఁగొన దోడనె దత్ఫలపాత్రమై వయః
ప్రాయము సంభవించె బలభద్రుఁడు పెండిలటంచు సేయునో
సేయఁడొ! శంబరారిఋణశేషవిముక్తి లభించు టెన్నఁడో.
| 114
|
| సీ. |
మొలకతేనియకావిమోవి యున్నఫలంబు
కొసరి యీతని ముద్దుఁగొనఁగవలదె
గబ్బిసిబ్బెఁపుగుబ్బకవ గల్గిన ఫలంబు
యితనిపే ఱెదగ్రుచ్చి యెత్తవలదే
మరికప్పు మెఱుఁగొప్పు నెఱిగొప్పుగల ఫలం
బితని సందిటిలోన నిముడవలదె
కనకంబు జిగిడంబు కాయంబుగల ఫలం
బితనిమేనున జేర్చి యలయవలదె
|
|
| తే. |
మిసమిసబొసంగు జవ్వనం బెసఁగుఫలము
దినము నీతనిశయ్య నిద్రించవలదె
పిన్ననాట్నుం డితనిగూడియున్న ఫలము
పంచబాణునికేళిఁ గ్రీడింపవలదె.
| 115
|
| చ. |
అనుచు దలంచు గుట్టు బయ లందగనీక నణంచు గబ్బిచ
న్మొనలను బుల్కరించు మఱిమోహముబెంచు చలించుఁ బ్రేమ నె
మ్మనముననుంచుఁ గోరికల మాటికి రెప్పల నప్పళించు చెం
తను నతఁడున్నవేళఁ దనుదానె హసించు భ్రమించు నెంచుచున్.
| 116
|
| ఉ. |
శైశవవేళనే నతఁడు జెల్వుగ బొమ్మలపెండిలంచు నెం
తోశుభలీల సల్పఁగ సతు ల్పురినెల్లడ పార్థనందనుం
డీశశిరేఖ నింక వరియించగలం డని పాటపాడి
యాశయ మింకమీఁదట యథార్థమొ దంభవృథానులాపమో?
| 117
|
| ఉ. |
ఆరుచిరాననాంబురుహ మాబెళుకుంగను లాగళంబుపెం
పారమణీయబాహుయుగ మాభుజసౌష్ఠవ మాపిఱిందుమే
|
|
| |
లారసికోక్తు లాసొగసు లాజగదేకమనోహరాంగశృం
గారములెల్ల నాకనులగట్టినటున్న వికేమి సేయుదున్.
| 118
|
| క. |
ఈయనువున శశిరేఖా
తోయజముఖి విరహజనకదోదూయత లోఁ
బాయక చింతిలుచుండగ
నాయభిమన్యుండు నిజహృదంతరసీమన్.
| 119
|
| క. |
పిన్నతనంబున నేని
క్కన్నియతో శైశవప్రకారమ్ముల ము
న్నున్నగతిగాదు యిది నా
కన్నుల కొక్కింత వింతగా గననయ్యెన్.
| 120
|
| మ. |
మరు లెంతోఘనమై మనంబుధృతి నిర్మగ్నంబు గావించె ని
త్తరుణీరత్నమ నాగతం బెఱిఁగి కందర్పశ్రమం దీర్పఁగా
పరిరంభాద్యుపచారరీతులను సంభావింపఁగా లేనిచో
మరునిం జూచిన బచ్చిబోయఁ డిక మోమోటంబు దానెంచునే.
| 121
|
| క. |
పరులెవ్వరు లేనియెడన్
మఱుఁగున శశిరేఖహృదయమర్మము దెలియం
బరికింతమని దలంచును
బరులుం గనుఁగొనిన జిన్నపని యనియంచున్.
| 123
|
| సీ. |
కలికిచెంత వసించుఁ గౌఁగిలించదలంచు
మాటమించునటంచు మది భ్రమించు
తనభావ మెఱిఁగించుఁ దలఁపున నుంకించు
సమయంబుగాదంచు శ్రమ వహించు
వలపులు రెట్టించు వారచూపులఁ గాంచు
నేరుపు లూహించు దూర మెంచు
|
|
| |
సరసమాడఁదలంచు సైగలు గావించు
నీటులు బచరించు నిమ్మళించుఁ
|
|
| గీ. |
జెనక గమకించుఁ ద్వరయేల యని వచించు
తరుణినీక్షించుఁ దనలోన దా హసించు
బలితమై మించు మోహంబు నిలువరించు
ధర్పకుఁడు నించు శరములఁ దల్లడించు.
| 124
|
| క. |
శరదిందుబింబతేజ
స్స్ఫురణవయోరూపవిభవశోభితునకు బి
త్తఱిచూపున్ మరుచూపున్
దదితీపున్ వెరపునెఱపు తహతహతోడన్.
| 125
|
| మ. |
తొలుతం చంచలవృత్తి దోఁచె మది, కందోయిన్ విలోకింప న
వ్వలచిత్తం బనురాగముం గలిగె, క్రేవన్మోవి వీక్షింప కే
వలధౌర్త్యంబు వహించెఁ జన్నుగవభావం బందు నిట్టట్టుగా
దొలఁగెన్ హారములన్ మనంబు కటినెంతో శూన్యమయ్యెన్ మదిన్.
| 126
|
| మ. |
అల రంభాకృతు లీతొడ ల్విమలహేమకార మీమేను మం
జులనాసాపుట మాతిలోత్తమ లసత్స్ఫూర్తుల్ సుధల్ జిల్కు చూ
పులలీలల్ హరిణీవిలాసములు నిప్పూఁబోణి దేవాంగనా
వలి నొక్కొక్కటి నొక్కయంగమున గెల్వంజాలు లీలాగతిన్.
| 127
|
| సీ. |
ఘనసంపదలను నే నెనసియున్నఫలంబు
పడతిపెన్నెఱులు జేపట్టినపుడు
నతులరాజాభిధానత గల్గిన ఫలంబు
చెలియమోమున మోముఁ జేర్చినపుడు
హితవృత్తి కువలయం బేలగోరుఫలంబు
కన్నెకన్నులు ముద్దుగొన్నయపుడు
భువనసామ్రాజ్యవైభవము గల్గు ఫలంబు
యింతి నంగజుకేళి నెనసినపుడు
|
|
| గీ. |
నమృతసేవన మటుమీఁద నందుఫలము
కలికికెమ్మోవి చవిగొనఁగలిగినపుడు
నహహ! యిటువంటిచెలిఁ బొందునట్టి భాగ్య
మున్నదో? లేదొ! తెలియరాకున్న దిపుడు.
| 128
|
| క. |
తూండ్లవలె భుజము లతనుని
విండ్లవలెం బొమలు ధరణి వెదకిన నిదె పూఁ
బోండ్లతలమిన్న దీనిం
బెండ్లాడినవాని భాగ్యవిధి మేల్దలఁపన్.
| 129
|
| సీ. |
తరుణికి విలసదధరముఖవర్ణలో
పం బౌచుఁ దనరె గుబ్బలబెడంగు
కలికికి యాననాకారశూన్యం బౌచు
నానాఁడు జెలఁగె నెమ్మేనిసొబగు
లలనజఘనమండలదీప్తిని బొసంగె
జలజాక్షికుంతలమ్ములమెఱుంగు
సతికిని చరమభాయుతకరమ్ములుగాఁ బ్ర
కాశించె లసదూరుకాండయుగము
|
|
| తే. |
పొలఁతి కిటువలె నవయవంబులను దామె
యొకటి నొకటెంచి తమతమయునికి డించి
తాదృశాకృతులకు సాటి దనరుచుండ
మామకస్వాంతమలబడు టేమివింత.
| 130
|
| సీ. |
సారంగములమించు సతికొప్పుననె గాదు
కనుదమ్ముల బెడంగునను హసించుఁ
బున్నాగముల మించుఁ బొక్కిలినే గాదు
గంభీరగమనసంగతి నడంచు.
ఘనకాంచన మణంచు కాయంబుననె గాదు
సరసనాసావిలాసత వహించు
|
|
| |
చంద్రఖండమునెంచు సతిచెక్కులనె గాదు
రమణీయమందహాసమున మించుఁ
|
|
| తే. |
గాన యీచానతో నసమానమూన
బూనుననుదాని ద్రిజగాననైన నేను
గాన గానికనైన యనూనమైన
సూన బాణాన మేనూనలేను గాన.
| 131
|
| ఆ. |
ఘనముకన్న ఘనము కచబంధనచ్ఛవి
మెఱుఁగుకన్న మెఱుఁగు మేనిసొబఁగు
విపులకన్న విపులము పడంతిసుశ్రోణి
[3]దానికన్నమిన్న దానినడలు.
| 132
|
| తే. |
సౌరు బొలుపారు చీమలబారుఁ గేరు
నారు నలరారు నఁనటులతీరు నూరు
తారతారలఁ దూరు చెన్నారు గోరు
లీరమణి మీరు నారు లెవ్వారులేరు.
| 133
|
| చ. |
సరసత నీవధూటి తనసందిటిలో ననుజేర్చి గబ్బియ
బ్బురపుమెఱుంగుగుబ్బలను బొందుగ నాయురమందు జేర్చి
తెఱనిడి మోము మోమున గదించి ముదంబు జెలంగ నామనో
హరము లెఱింగి కూడెడు మహావిభవంబు లభించు టెన్నఁడో.
| 134
|
| ఉ. |
గోరున గుబ్బ లొత్తి జడకూఁకటి జేకొని మోము మోమునం
జేరిచి, కన్నుదమ్ము లరఁజేయుచు నుస్సున లేతసీత్కృతుల్
సారెకు సల్పి చెక్కుటరచందురులం బలునొక్కు లుంచి వే
మారు సుధారసంబు చవిమానక నీసతి గూడు టెట్లొకో.
| 135
|
| వ. |
ఇ ట్లభిమన్యశశిరేఖ లన్యోన్యమోహాతిరేకంబు లేకీభవించి బ్రత్యూషంబు
తెఱంగున బ్రచ్ఛన్నదారకంబై సత్కవికల్పితకావ్యంబుకరణిఁ బ్రకటీ
|
|
| |
కృతాశ్వాసంబై గ్రీష్మసమయంబుభాతి కేవలతాపోపయోగ్యంబై బ్రదోష
కాలంబురీతి విప్రలాపాధికంబై తురుష్కనాయకశృంగారంబుబోలె
విచ్ఛిన్నాలంకారంబై యున్న సమయంబున.
| 136
|
| మ. |
బలభద్రుం డొకనాఁడు హేమమయశుంభత్సౌధభాస్వద్విధూ
పలవేదిన్ మణిభద్రపీఠముస జెల్వంబొప్ప నాసీనుఁడై
లలనారత్నము రేవతీరమణి లీలం జేరి సేవింప సం
కలితామోదత నాత్మపుత్రి శశిరేఖం బిల్చి దా నిట్లనెన్.
| 137
|
| చ. |
సుగుణవతీమతల్లి చెవిసోఁక వినందగునమ్మ మత్ప్రియం
బగు వచనంబు లియ్యకొని యంతిపురంబున రాణివాసముం
దగ వసియించుటల్ సతులధర్మము గావున నీవు స్వేచ్ఛ నిం
పుగఁ జరియించగూడ దిట మున్ను శిశుత్వములీల పుత్రికా.
| 138
|
| క. |
ఇన్నాళ్ళు శైశవక్రియ
నున్నటులం గాదు యౌవనోదయమున రా
కన్నియలు రాణివాసం
బున్నతెఱంగునను నీ వటుండఁగవలయున్.
| 139
|
| చ. |
పరులను జూడరాదు బహుభాష లతిధ్వని బల్కరాదు నం
దరు విన నవ్వరాదు యిలుదాటి బహిస్థలి నొంటిపాటునం
దిరుఁగగరాదు ధావనగతిం గమియింపఁగరాదు దాసినే
మరి విడనాడరాదు వినుమా యవరోధవధూటికోటికిన్.
| 140
|
| క. |
కొమ్మా! నాయానతి గై
కొమ్మా! యిక శైశవగోష్టిని విడుమో
యమ్మా! ముమ్మాటికి మీ
యమ్మలతో రాణివాస మట నిలువమ్మా.
| 141
|
| క. |
[4]అనయాల నింక నీతో
వినయాదిమసద్గుణాభివృత్తులయెడలన్
మనయాదవులకు గలవం
తన యామరవలదు వినుము తనయా! సనయా!
| 142
|
| చ. |
హలధరుఁ డిట్లు కూర్మి తనయామణి నంతిపురంబులోపల
న్నిలిపిన చేటికాజను లనేకులుఁ గొల్వఁగ నిల్చి బుద్ధిలో
పల నభిమన్యు జూచు టెడబాయుట కీయవరోధబాధ నా
కలవడె నంచు దర్పకశరాహతమానసయై వసింపఁగన్.
| 143
|
| ఉ. |
అంతట సవ్యసాచిసుతుఁ డాశశిరేఖ గృహాంగణంబునం
దెంతయులేమి యూడిగపుటింతులవల్న బలుండు రాణివా
సాంతరసీమలో నిలుపు యొసంగినవార్త వించు నం
తంత లతాంతకుంతవిశిఖాహతమానసుఁ డౌచు భీతుఁడై.
| 144
|
| ఉ. |
బాలిక నిన్నినా ళ్ళొకటఁ బాయక వర్తిలునంత యౌవన
శ్రీ లభియింప కోర్కె లికఁ జేకురునో యనిజూడ శత్రువుం
బోలిన రాణివాసమని బుట్టెను నామనసైనదీర నా
హా! లికుచస్తనిం గనులనైన గనుంగొన నోచనైతినా.
| 145
|
| చ. |
అని వనితామణిం దలఁచి హా! యని చింతిలు వెచ్చనూర్చు చెం
తను చెలి గాంచినట్లయిన దాల్మి వహించు చలించు నంతలో
మనమున నీతిగాంచు మరుమాయ లటంచు దలంచు నింతి నే
యనువున జూతునంచును దదాకృతులెల్ల గణించుచుండఁగన్.
| 146
|
| క. |
వలరాజు వలన బొలిచెటి
యలరుల దూఁపులకు విలువనలనిగనక న
క్కలకంఠకంఠిపైఁ గల
వలపోపక మందిరోపవనముం జేరెన్.
| 147
|
| సీ. |
మరువక చక్రిసంస్మరణయే గావించుఁ
గలికికీల్జడ పొడగట్టినపుడు
తోడనే పూర్ణవిధుధ్యాన మొనరించు
నింతినెమ్మోము నూహించునపుడు
మతిలోన శ్రీధరస్థితి చింతనమొనర్చుఁ
తరుణిచన్గవఁ బుద్ధిఁ దలఁచినపుడు
తరలక హరిపదధ్యానమే యొనరించు
వెలఁదిలేఁగౌను భావించినపుడు
|
|
| తే. |
పరుల తలయెత్తి చూడఁడు పలుకనోపఁ
డితర మేమాట విననొల్లఁ డెచట నిల్వఁ
డా రతీశ్వరవిగళితస్మారకప్ర
సక్తి వివిధానుభోగవిరక్తుఁ డగుచు.
| 148
|
| చ. |
జలధరమేచకాలకను జంచలలోచన నాత్మలోన నె
క్కొలిపెఁ దదీయకాంతిఁ గనగోరిన నానృపసూతికిం తదు
జ్జ్వలతరకాంతు లిట్టివని జక్కఁగ జూపి ముదం బొనర్తునం
చలవడినట్లుగాఁగ జలదాగమముం గనుపట్టె నత్తఱిన్.
| 149
|
| సీ. |
భూరిజలోత్తీర్ణభుజగావలోకనా
భీతమండూకసంఘాతరవము
భీతమండూకసంఘాతాభయప్రద
కేకారవాహ్వానకేకికులము
కేకారవాహ్వానకేకీగణప్రార్థ
నాయాతపటుగర్జితాభ్రచయము
నాయాతపటుగర్జితాభ్రసంతోషిత
కలనాదనుతచాతకవ్రజంబు
|
|
| గీ. |
చాతకాశనిసంపాతఘాతనాతి
భీతచేతోమరాళసంఘాతములకు
|
|
| |
చిమ్మచీఁకటి కారాగృహమ్ము లట్లు
గాఁగ బెంపొందె నప్ప్రావృడాగమంబు.
| 150
|
| చ. |
కలిగె ఘనాగమంబు ఘనగర్జితమం డుబుడుక్కమ్రోయ చం
చలవలవా టొనర్చి హరిచాపము జాబిలి రేఖఁ బూని నె
మ్ముల బలుకేకలున్ శకునముల్ దగ నంచలకున్ బలాకికా
వలికిని కీడు మే ల్దెలుపవచ్చిన యా డుబుడుక్కవాఁ డనన్.
| 151
|
| క. |
గగనమున వానజేగురు
లగబడ గాలాహిసాధ్వసాకులతదిశల్
దగలఁ దెగతిఱిగెనను బొ
ల్పుగఁ దెమ్మెర లపుడు నేలబొరయుచు విసరెన్.
| 152
|
| చ. |
అల జలదం బనేటి గణకాగ్రణి వానకు లెక్కఁజేయుచో
నిల నొకకొంత, కాననమహీస్థలి కొంత, మహాజలార్ణవం
బుల నొకకొంత, సప్తకులభూధరకోటుల కొంత యంచు ము
వ్వలుగల గిల్కుగంటముల వ్రాయు రవంబన నొప్పె గర్జనల్.
| 153
|
| మ. |
తమముం దేజము లోకమెల్లఁ గొని హుద్దాహుద్ది శంపాభ్రరూ
పములం బోరఁగ దత్కచాకచిన దెంపై ధారుణిన్ వ్రాలు ఖం
డములో నావడగండ్లు జూపడియె వేండ్రంబైన దద్రక్తబిం
దుమతిభ్రాంతిదమై జనించే భువియందున్ శక్రగోపావళుల్.
| 154
|
| క. |
మునుపటి మాయప్పులు మర
ల నొసంగు మటంచు భూమిలలనామణి పం
పున నభ్రభటుఁడు గిరగీ
సినగతి పరివేష ముల్లసించెఁ దరణికిన్.
| 155
|
| సీ. |
సతతోపవాసాచరితచాతకవ్రత
పరిపూర్ణశుభఫలప్రదగురుండు
|
|
| |
తతశైలకంధరస్థలి విహారిమయూర
నర్తనశిక్షావినయనటకుఁడు
ధరణీసతీగ్రీష్మతాపజ్వరనిరాస
ఘనరసౌషధవైద్యకర్మచణుఁడు
మహితబిసిగ్రాసమదమరాళపిశాచ
మండలోచ్చాటనమంత్రవేది
|
|
| గీ. |
కేవలామూలశిథిలితకేతకీప్ర
హాసకారణచిత్రవైహాసికుండు
ననెడు చెల్వున దగె నిఖిలావనీజ
నౌఘహర్షాగమంబు వర్షాగమంబు.
| 156
|
| చ. |
అతఁడును గర్భితంబను మహాజయభేరిని మ్రోవఁజేయఁగా
నతులితనీలకంఠభటు లార్భటిల న్విరహీజనశ్రమో
గతముఖవాయువు ల్దిశలఁ గ్రమ్మినకైవడి మింట మంట ను
ద్ధతిని సమీరవారములు దార్కొని వీఁచె సమగ్రవేగమై.
| 157
|
| చ. |
జలదమహార్భటీశ్రవణసాధ్వసతన్ సమయాండజోదరం
బెలమి విభిన్నమై రుధిరమెంత దివి న్గరడైనయట్లు ను
జ్ఞ్వలరవిబింబ మొప్ప నతివాయుహతిం బ్రవహించి రేఖఁగాఁ
బొలిచినరీతి భాసిలె ఋభుప్రభుకార్ముక మానగస్థలిన్.
| 158
|
| చ. |
అమరనదీస్థలంబు సవనాలయముం దటిదగ్నిహోత్ర మ
ర్యమవరమండలంబు వృషదాజ్యసుపాత్రయు కార్మొగుళ్లును
త్తమఘనవేదికల్ సలిలధారలు యూపములున్ మయూరసం
ఘము లతిథుల్ బొసంగెను మఖంబు ఘనాఘనయజ్వి వ్రేల్వఁగన్.
| 159
|
| క. |
ఆసమయంబున బుష్పశ
రాసనశరవిసరవిదళితాంగుండై సం
త్రాసమతి నీరధరు ను
ద్దేశింపుచు నులికి పలికె దీనాననుఁడై.
| 160
|
| సీ. |
తగు పెంపొసఁగవె యాపగవారికైనను
జయముల నీవె కుజనులకైన
కడిమి భరింపవే కడవారి నిధులైన
గని పూనవే పరాగంబు నైనఁ
బ్రియము గూర్పవే సర్పభయదాయకులకైన
నాజ్ఞలో జనవె గోత్రారికైన
దయ నింపలేవె యెంత జడాశయులనైనఁ
గలిమి నీలేవె చంచలులకైన
|
|
| తే. |
యిట్టి నీసిరి శిరసావహించియున్న
నీలవేణికి మరులొంది జాలిచెంది
వరలు నాసేమ మరయఁగా వచ్చినావొ
వాసవోపలసమదేహ వారివాహ.
| 161
|
| చ. |
అల శశిరేఖగీతకలనాభ్యుదయోన్నతిఁ జెందు నీవు న
చ్చెలితలమిన్నగారవముచే మును బెంచు శిఖావళార్భకా
వళికి ముదంబుగా నటనవర్తన జూపుచు దద్గ్రహాంగణా
కలితవనాళివృద్ధి గనఁగాఁ దగుఁ బ్రోచెదవే బలాహకా.
| 162
|
| సీ. |
పెనువిరహార్తి సిబ్బెఁపుగుబ్బ సెగలపై
జల్లిన పన్నీటిపెల్లు పొగలు
మరుతాపవహ్నిఁ బ్రజ్వరిలు మేననలంచు
ఘనసారమున రవుర్కొనిన దీప్తి
పరిలిప్తపాటీరపంకమహాదారు
ణోశ్వాసమున వెడలుడుకుగాలి
నెదనించు పల్లవచ్ఛదముల సెగనుబ్బ
గుబ్బతిల్లుచు బయల్గొనిన చెమట
|
|
| తే. |
యిటుల శిశిరోపచారంబు లింతు లిడఁగ
ధూమవిజ్యోతి సలిలవాతూల మొకటిఁ
జేర్చి నిన్నై సృజించి యాచెలియ నాకు
దెలియఁగా బంపె నేమొకో దెలుపు జలద.
| 163
|
| సీ. |
నీచంచలములట్ల నేచెలి విరహాగ్ని
వడి హెచ్చెనని దెల్పవచ్చినావొ!
కనకాంగినయనాశ్రుకణములు నీవాన
వలె నొప్పెనని దెల్ప వచ్చినావొ
పొలఁతికి నీమబ్బుపోల్కె నేతమమైన
హెచ్చెనంచని దెల్ప వచ్చినావొ?
బోఁటిఘర్మోదకంబులు నీకరక లట్ల
వాటించెనని దెల్ప వచ్చినావొ?
|
|
| గీ. |
దిశలు మెఱిసె మహావృష్టి దేరి కురిసె
నిరులు దొరసె జలాశ్మనికరము లురిసె
గాన భవదాగమం బికనైన దెలుపు
నీమనంబున దయఁ బూని ధూమయోని.
| 164
|
| చ. |
వినగదవయ్య నామనవి, వేగమె మత్ప్రియురాలిపాలికిం
జనఁగదవయ్య నాకు దివసం బొక యేఁడుగ దోఁచియున్నదం
చనగదవయ్య, చిన్నతనమందున నాటిన ప్రేమ మానవ
ద్దనగదవయ్య మ్రొక్కెద దయాభివిశారద నీలనీరదా!
| 165
|
| క. |
నీవారవములబెంప వ
నీవారము లుల్లసింప నిఖిలదిశాళిన్
నీవారవముల నింప ధు
నీవారుల నిమ్మడింప నీవే గావే.
| 166
|
| శా. |
చేతోజాతమనార్తిచే బొరలు నాసేమం బపేక్షింపఁగా
దే తన్వంగీతనూస్థితుల్ దెలిపి ప్రీతిం జీవనం బిచ్చి తీ
|
|
| |
రీతి న్నాతికి నావిధం బెరుఁగ బేర్మిం దెల్పు నీమేలుమ
చ్చేతోవీథి నహర్నిశంబు విడకం జింతింతు ధారాధరా.
| 167
|
| చ. |
అని వినుతించి కొంతతడ వాత్మ దలంచి యహా! యితండు మ
నుబ్బున బెడబొబ్బలన్ వదుఱుబోతని నేవినియుండి తెల్వి లే
కను వినుతించు టీవెతలుఁ గైకొని యాసతితోడఁ దెల్పు నే
వనిత సరోజనేత్ర యని వైరమునం గసిదీర్పకుండునే.
| 168
|
| క. |
పెడబొబ్బ లఱచుకొనుచున్
సుడిగాలిన్ సోకి దిరుగుచును బెనుడాలన్
వడి రువ్వి పిడుఁగు వై చెడి
చెడుగును ఘనుఁ డనుచు వినుతి సేయం దగునే.
| 169
|
| సీ. |
తేజమెల్ల నడంచె రాౙని చూడక
పటుసంపదల వాపె పద్మినులను
కడలఁ ద్రోయుచు నైల్యగతిఁ జూపె ఘనులను
గలగించెఁ బంకిలగతి సరసుల
మేలోర్వక గుదించె మిత్రప్రతాపంబు
బోనడంచెను తపస్ఫూర్తి నెల్ల
కొంచకరూపు మాయించె సత్పథమును
జడిపించె పరమహంసవ్రజములఁ
|
|
| గీ. |
దాను జంచలవృత్తి నెమ్మేన బూనఁ
గౌను బొగలెక్కు విషధరాగమముతోడ
నెటుల దరియింప వశమునేఁ డింకమీఁద
నహహ శరదిందుముఖి రూప మరయకున్న.
| 170
|
| క. |
అంత నిరంతరచింతా
క్రాంతస్వాంతమ్ముచే నృకాంతుఁ డుపవనా
భ్యంతరమున వెత జెందఁగ
నంతటిలో ప్రావృడాగమాంతం బగుటన్.
| 171
|
| సీ. |
వనితలేనవ్వుతో నెనయు వెన్నెలఁ జూపి
నెవదీర్తుఁ గువలయనేత కనియొ
పొలఁతి వాల్గన్నుల బోల్దామరలఁ జూపి
మురిపింతు సరసశేఖరుని యనియొ
మగువయారును బోలు మదరేఖయును జూపి
దనియింతు పున్నాగమునకు ననియొ
కలికినాభిని బోలఁ గలగొలంకుల జూపి
భ్రమగూర్తు రాజమరాళి కనియొ
|
|
| తే. |
గాక యుండిన జగతి నల్గడల మించి
మెఱుఁగువెన్నెలగాయ తా మొఱలుజేయ
కొలఁకులకు నెల్ల ముదము దంతులకు మదము
గదర నేతెంచె వరశరత్కాల మపుడు.
| 172
|
| మ. |
శరజన్మప్రహతవ్రణశ్రమను నిచ్చల్ జెందఁగా గంధసిం
ధురదంతాహతి పెల్లుగా నెగయ నందుం గల్గు నెమ్ముల్మహో
ద్ధురతం జాఱినరీతిగా సితగురుస్తోమంబులం గ్రౌంచభూ
ధరరంధ్రాంతరమందునుండి వెడలెం దద్రాజహంసావళుల్.
| 173
|
| ఉ. |
క్రౌంచమహామహీధ్రవివరం బిఱువంకలనుండి వచ్చు రా
యంచలపంక్తి యొప్పె శరదంగనకంఠమునందు మౌక్తికో
దంచితహారము ల్బలెనె యందు సరోవరదీప్తి కొల్కిఁగా
నుంచినబూసయుం బలెనె యొప్పెఁ ద్రిలోకమనోహరాకృతిన్.
| 174
|
| చ. |
తొలుతటిప్రావృడాగమముతోడ నిరస్తముజెందు నీపవం
జులము ఖరద్రుమవ్రజవిశుద్ధపునసృజనైకభావుఁడై
నలినభవుండు భూస్థలమునం డిగియుండెనొ గాక యున్నకే
వలధవళచ్ఛవిన్ ద్రుహిణవాహనము ల్ధరనుండ నేటికిన్.
| 175
|
| సీ. |
ఘనమృణాళగ్రాసమున గ్రొవ్వు రాయంచ
కూనలుఁ గన్న లేగ్రుడ్డు లనఁగ
భాస్వన్మయూఖిసంస్పర్శచే జనియించుఁ
గలితసానందాశ్రుకణము లనఁగ
పటునిశాసమయసంభవితచంద్రాతపం
బున జనించిన వేడిబొగ్గ లనఁగ
నురుతరభ్రమరనాదోచ్చారణత్వర
రాలిన వాక్శీకరంబు లనఁగ
|
|
| గీ. |
బద్మవనలక్ష్మినిజదివ్యభవనములను
కమ్రగతినుంచు వజ్రశిఖరము లనఁగఁ
దరళతారుణ్యనీరేజదళములందుఁ
బ్రవిమలంబైన తుహినబిందువులు బొలిచె.
| 176
|
| సీ. |
మెఱుఁగువెన్నెలతీరు మేనఁబూసిన నీఱు
గొనబుటంచలతండ పునుకదండ
తలిరుపుప్పొడిమూఁక తలమీఁద గలవాక
జలజరాగఁపుసొంపు జడలగుంపు
కల్హారములవిప్పు కంటనంటిననిప్పు
కడిమిమ్రాన్ దుటుము మేల్కలభపటము
సితకైరవమతల్లి సికలోనిజాబిల్లి
కొలఁకుల చెలువమ్ము చిలువసొమ్ము
|
|
| తే. |
పొసఁగఁ బుష్పాస్త్రుఁ డభవుని బూజసేయు
భక్తికి నిజస్వరూపంబు భ్రమరకీట
కప్రకారంబున నొసంగుగతిని నిట్టు
లగుచు లోకైకగర్వనిర్హరణుఁ డయ్యె.
| 177
|
| చ. |
పలుమరు హంససంఘముల బాధలువెట్టిన వార్షధార లా
జలనిధి కెప్పటట్లఁ జన జయ్యన కుంభజహంసు డబ్ధిమున్
గలఁచినవాఁడు మమ్మెటుల గాచును నామతదైక్యవైరమే
|
|
| |
దలఁచు నటంచు భీతి ధర దాగి మఱిం దలయెత్తి చూచు చె
ల్వలరఁగ రెల్లుగుంపు ధవళాస్తి రహించె దిగంతరంబులన్.
| 178
|
| సీ. |
సంపూర్ణరాజదర్శనసమాగతచక్ర
పటువాహనాయుధభ్రాంతిదములు
భాస్వదిరమ్మదప్రమదాంగనిర్ముక్త
శుచికంచుకాకారసూచకములు
తరణిఘృణీతప్తతారాపథవిలేప్య
పాటీరపంకవిభ్రమకరములు
శుంభన్మరుత్కుంభికుంభాగ్రలంఘనో
భీతమృగేంద్రమతిప్రదాయకములు
|
|
| గీ. |
సరసిజాకరకేళీగజవ్రజాంత
లోకనామాత్రజలపానలోలమేఘ
పటలభీతిపలాయితపటుమరాళ
నికరభావదములు శరన్నీరదములు.
| 179
|
| వ. |
ఇ ట్లఖిలసుమరజోవిసరధూసరభాసురంబైన శరద్వాసరంబు లవలోకిం
పుచు భూవల్లభుం డుల్లసితపల్లవభల్లప్రఫుల్లపల్లవభల్లంబుల నుల్లంబు
పల్లటిల్లం దల్లడిల్లుచు నిట్లనియె.
| 180
|
| మ. |
సరసీకేళివిహారముల్ సలుపు వాంఛన్ రాజహంసావళుల్
జరియింపం గని బూర్వవైరమున నొంచన్ లేక వెల్వెల్లనై
శరచాపంబులు బోనడంచి చపలేచ్ఛ న్మాని నీవీ వృథా
పరవిద్వేషత సంచరించుటిది దర్పంబౌనె శుభ్రాభ్రమా.
| 181
|
| తే. |
నిరతచపలవృత్తి నీరదవిఖ్యాతి
నలరు దీవు రాజహంసతతులు
సరసులందు మెలఁగి సారమెల్ల గ్రహించి
నిన్ను వెల్లఁజేయకున్న దెలియ.
| 182
|
| వ. |
అని రాజహంసలం గూర్చి యిట్లనియె.
| 183
|
| చ. |
వనితను మీరు గూర్తురను వాంఛ నిరీక్షణ సేయ మత్ప్రియన్
ఘనకచయంచు మీరలుకగా మొగమెఱ్ఱన జేయనేల త
ద్ఘనమను వాచకార్థ మధికంబునకై ఘనవేణియై దగెన్
వినుఁ డిక యంచలార సతివేనలిచే ఘనముం జయించెడిన్.
| 184
|
| సీ. |
తలఁపగా ఘనవిరోధము వహించిన మీకు
పరమహంసఖ్యాతి బరఁగు టెట్లు
పాటింప సరసుల భంగంబుగను మీకు
మానసప్రేమ మైబూను టెట్లు
భువనజాత మడంచి పొడచి పెంపగు మీకు
చక్రాంగనామంబు జరుగు టెట్లు
సత్యసంగతి విసర్జనజేసి మను మీకు
శారదావాహాప్తి గోరు టెట్లు
|
|
| తే. |
ధరణి వెలిపుల్గులనుపేర దనరు మీకు
సద్విజులలోన బేరంద జాలు టెట్లు
గాన మీపేరు విన్నమాత్రాన నఖిల
విప్రయోగులు కడలేనివెతలఁ గనరె.
| 185
|
| సీ. |
ఘనవిముఖావాప్తి గల్గియుండుటె గాదు
పంకజాతాసక్తిఁ బాలుపడుట
యప్రియవృత్తిచే నలరియుండుటె గాదు
అచలరంధ్రాన్వేషణాప్తిఁ గనుట
వసుధనిజాత్యనువర్తనయే గాదు
వాఙ్మాత్రమైత్రిభావమున గనుట
మానసోన్నతగర్వ మతిమెలంగుటె గాదు
సంతతమందప్రచారు లౌట
|
|
| తే. |
తెలిసి శుచిపక్షులని సత్యనిలయు లనియు
మీదుముఖరక్తిఁ జూచి భ్రమించి సఖిని
గూర్తు రంచని నమ్మి నే నార్తిచే ను
తించితిని మిమ్ము నోరూర నంచలార.
| 186
|
| వ. |
అని యిత్తెఱంగునఁ జిత్తజోన్మత్తవృత్తిం దత్తరింపుచున్న సమ
యంబున.
| 187
|
| చ. |
మదనునకే వడంకు నభిమన్యున కింక మదాగమంబు చె
న్నొడవిన శైత్యకంప మతియున్నతియౌఁ గద నేఁట రేపఁటన్
మదవతి గూడెనేని కుచమండలి యౌష్ణ్యము సేదదీర్చు నం
చదనుగనుంచి యేమొ జగమంతటఁ గ్రమ్మె హిమాగమం బొగిన్.
| 188
|
| సీ. |
శిశిరుండు జలజముల్ చెండాడ బరువెత్త
గా జనించిన ఘర్మకణము లేమొ!
భువనజాతము నిండి పొలము దున్నక పండ
జల్లిన శీతబీజమ్ము లేమొ!
విమలశారదలక్ష్మి వెడలఁగాద్రోయ నే
ర్పరఁచిన శాసనాక్షరములేమొ!
తనరాకకును దిఙ్నితంబినీజనులెల్ల
జల్లు క్రొమ్ముత్తెపుజల్లులేమొ!
|
|
| తే. |
గాకయున్న నహీనసంకాశ మగుచు
భూలతాతృణతరుచయంబులను తుహిన
బిందుసందోహములు బోల్చి పెంపుఁ గనె ది
గంతవిశ్రాంతమగుచు హేమంత మంత.
| 189
|
| మ. |
సరసులలో మునింగియు బిసంబుల గానక బైటిమెట్ట దా
మరలిరవొందు తావులను మాటికిమాటికి జూచిజూచి యే
కరణి మృణాళనాళములు గానక నాకట స్రుక్కి స్రుక్కి దు
ర్భరహృదయవ్యథన్ వనటబాటిలు నంచల గాంచి యిట్లనున్.
| 190
|
| క. |
తగుమాట దెల్పెదను మీ
మొగ మెఱ్ఱనజేయనేల మొదటనె మిము నె
న్నఁగ మానసానువర్తను
లగు వాక్ప్రియు లౌట దెలియునదియుం గాకన్.
| 191
|
| సీ. |
కొంచెపునడకలో నెంచఁగాదగువారు
నొకమాటపై బెట్టుకున్నవారు
మీవేళ కొలఁదిగా తావు జేరెటివారు
విధిదప్పితే గండి వెదుకువారు
పక్షపాతంబు లెప్పటికి మాననివారు
మొదటినుండియు రక్తముఖమువారు
తమ్ముల వంచించి తనువు బెంచెడివారు
ఘనవిముఖత్వంబు గాంచువారు
|
|
| గీ. |
గనుక మీరాకలఁ బ్రయోజనమె గాక
పాలుగలవారి భేదమేర్పఱచు బుద్ధి
మీకె గావున గలదె యేలోకములను
చాలు నిక బొండు రాజహంసంబులార.
| 192
|
| క. |
అని నిందించుచు వారల
కనుకూలంబైన నీరజాకరముల న
జ్జనవరుఁడు కోపరూప
మ్మున గని యాక్షేపరూపమున నిట్లనియెన్.
| 193
|
| మ. |
అకటా! యీ వెలిపుల్గు లంగములు మీయం దుండుటం జేసి మీ
కొకభంగంబు ఘటించె నంచు మదిలో నూహింపలేనట్టి మీ
కిక గంభీరము దక్కునే ఘనరసం బెక్క న్వివేకంబు నిం
చుక లేనట్టి జడాత్ములన్ సరసులంచుం జెప్పఁగాఁ జెల్లునే.
| 194
|
| మ. |
దివి హంసచ్ఛవి నోర్వలేక తుహినాప్తిం గ్రమ్ము హేమంత మి
భ్బువి హంసచ్ఛవిచే విరిందనరు మిమ్ముం జూచి మీతమ్ములన్
నెవ జెందంగ నడంచి శైత్యశరముల్ నింపం దలంపూనె నీ
సువివేకంబును లేమికిన్ సరసులంచున్ మిమ్మనం బాడియే.
| 195
|
| చ. |
ఇక మిము దూర నేమిటికి యింతిముఖద్యుతిగాంచు భాగ్య మ
బ్బకను తదాస్యసామ్యమగు పంకజదర్శనపుణ్య మబ్బె తా
|
|
| |
వక సరసాప్తిచే నని ధ్రువంబుగ నమ్మిన నాకు దైవ మో
పక కనుజూపుకైన నెడబాపక వాని నడంచె నయ్యయో!
| 196
|
| సీ. |
ప్రియురాలిమోవితేనియ బోలిన సరోజ
మకరందములు జూడ మాయమయ్యె
పొలఁతిలేఁబాలిండ్ల బోలిన నాళీక
కోరకద్యుతి గాంచ దూరమయ్యె
లలనామణిబాహులతలఁ బోలిన మృణా
ళమ్ములు గన నదృశ్యమ్ములయ్యె
సతికన్గవలఁ బోలు సత్కుశేశయదళ
స్ఫుటదీప్తి గన తటమటములయ్యె
|
|
| తే. |
వనితవిద్యోతమానాంగవల్లిఁ బోలు
హితసదంభోజలతికావిహీనమయ్యె
నయ్యయో యేటికో తెల్పరయ్య భవ్య
కరములార! లసత్సరోవరములార!
| 197
|
| మ. |
చలిచే నభ్రపథంబునం దిరుగుచో చండాంశుఁడున్ స్రుక్కి యా
జలధిం బాడబవహ్ని క్రాగుకొని తచ్ఛైత్యంబు బోకార్పఁగా
దలఁపుంబూని యతిత్వరం జనుటచేతం గాదె దీర్ఘంబు బో
యి లఘుత్వంబును బొందె ఘస్రములు నాహేమంతకాలంబునన్.
| 199
|
| చ. |
చనుల జవాదిపూత లిడి సౌధతలంబుల లోపటింటిమూ
లనషకలాతు దోమతెఱలం దగుకప్పుల నొప్పు జాళువా
పనిదగు పట్టెమంచములపై జిగిసంపెఁగపూలపాన్పులన్
వనితలు సౌఖ్యసంపదల వల్లభకోటికి గూర్తు ఱిత్తఱిన్.
| 200
|
| చ. |
స్మరవిశిఖార్తిఁ జెందు నభిమన్యుని బాధ సహింపలేక స
త్వరత హిమాగమంబు జను సంధి వసంతుఁడు తన్ను బోలు భూ
|
|
| |
వరు తనుతాపమార్ప ప్రసవంబులు సౌరభమెల్ల నింపి త
త్తరుణిని గూర్తు నంచుఁ దనుఁదాఁ జనుదెంచిన భాతి భాసిలెన్.
| 201
|
| చ. |
అరయ వనప్రియాకలితమై సితపత్రములుం దొలంగ వే
మరు శరము ల్వికాసగరిమం గన పాంథజను ల్వడంక ది
వ్యరుచిరదీప్తిచే కువలయం బొకవింత జెలంగ గ్రీష్మముం
గరము రహించె సారసవనప్రియమై జలదాగమంబునన్.
| 202
|
| చ. |
ఘనలతికాలతాంగు లను గారవ మొప్పఁగ దక్షిణానిలుం
డెనయ తుషారమన్ ముసుకులెత్తి విదల్చుచు పుష్పమంజరీ
స్తనములఁ బల్లవాంగుళులఁ దార్కొని యంటుచు పత్రభంగమై
జన బలుతావు లానుచు వెసం బెనగెన్ రుచిజూపి యత్తఱిన్.
| 203
|
| చ. |
మదనుని కూర్మిమిత్రుఁ డల మాధవు పూర్వతపఃఫలంబ నా
గుదిరిన వాతపోతమునకుం బువుదేనియ జల్కమార్చి యిం
పుఁదనరు పూలడోలికల పొత్తిలి లేఁజివురుల్ ఘటించి మే
లొదవఁ బికస్వరంబుల ననోకహకాంతలు బాడి రుయ్యలల్.
| 204
|
| మ. |
తనభానుప్రభకుం దొలంగి హిమగోత్రశృంగముం జేరు శీ
తనికాయంబును బట్టి యాతని జగత్కంపప్రదాభీలఖే
లనదోషాధికవృత్తి మాన్ప నవలీలం బంకజాతాప్తుఁ డం
తను దాక్షిణ్యము వీడి యుత్తరదిశాస్థానంబు జేరెంగదా.
| 205
|
| మ. |
మరుఁ డక్షీణఘనధ్వజప్రతిభ గ్రమ్మన్ జైత్రముం జూడ తె
మ్మెరతే రెక్కి జనంగఁ దద్గరిమ పేర్మిం జూడఁగా సాలవి
స్ఫురసౌధాగ్రము లెక్కి పల్లవకరాంభోజంబులం గుట్మలో
త్కరముం జల్లిరి వల్లికాతరుణు లుద్యద్భావిభవ్యాప్తికై.
| 206
|
| సీ. |
మంజులమహిళాభ్రమరకంబుల హళా
హళి సేయుచును బ్రాకులాఁడి యాఁడి
|
|
| |
మాటిమాటికిని శ్యామాసమూహము నేమ
కరపత్రభంగముల్ బరపి బరపి
నిలుపులేకను బద్మినీకంకణగ్రహ
ణాపాదియై తావు లరసి యరసి
ఘనగంధవిటపరాగప్రాప్తిని విజృంభ
మాణుఁడై యాశల మలసి మలసి
|
|
| తే. |
విమలవరవర్ణినీకాంచనముల వెదకి
వనిమధుపవృత్తి సూనాసవముల మెసఁగి
యటవిపక్షులతో ఫలాహతి నొనర్చి
ధౌర్త్యవృత్తిని మలయగంధవహుఁ డలరె.
| 207
|
| సీ. |
గున్నలేఁమామిడిగుంపులఁ జిగురాకు
గా సంపుఁగమికి 'తన్ఖా' లొసంగి
పూఁబొద ల్విరితేనె పొట్ట జీతంబుల
నల్లమూఁకకు 'మొఖాబిళ్ల' చేసి
పరువంపుదాడింబతరువుల ఫలలాభ
కారశూరులకు 'జాగీరు' లొసఁగి
బూవుపుప్పొడి దిన్నెతావునెల్లను సదా
గతివేగరులకు 'ఖిల్లతు'ల జేసి
|
|
| తే. |
యొక్కమొగి తనఫౌజులు పిక్కటిల్లఁ
గ్రొత్తపూఁగుత్తికత్తిచే హత్తి విరహ
చిత్తవృత్తు లడంప దండెత్తి వెడలె
కంతుఁ డుద్వేలలీల వసంతవేళ.
| 208
|
| వ. |
అంత నబ్భూకాంతుఁడు నిజవిరహకీలికీలాజాలవాతూలాకారంబులగు
శుకపికశారికాచంచరీకమలయపవనాదుల న్విలోకించి యిట్లనియె.
| 209
|
| సీ. |
బంభరంబును జూడ పటుశిలీముఖ మయ్యె
శుభగంధవహుఁ డొకసోకుఁ డయ్యెఁ
|
|
| |
బాండురాంభోజంబు పుండరీకం బయ్యె
భాస్వన్మయూరంబు బర్హి యయ్యె
చర్చింపఁగా హిమజలము విషం బయ్యె
నవ్యమౌ పొన్న పున్నాగ మయ్యె
విమలప్రసూనరజము పరాగం బయ్యె
గురుచక్రవాకంబు కోక మయ్యె
|
|
| గీ. |
ఘనవియోగాంబునిధిమగ్నతనున కిట్లు
లీల 'దైవీబలే దుర్బలే' యటన్న
గతిని సుఖదంబులెల్ల విక్రమము లగుచు
నహహ! వలవంత బలవంతమయ్యె నకట.
| 210
|
| సీ. |
చెలిమాట లందితే చిలుకలారా! మీకు
దాడింబవనమెల్ల ధార వోతు
చానగానము వింటినేని కోవెలలార!
మాకందవని సర్వమాన్య మిత్తు
దెరవనడ ల్జూచితే యంచలార! కా
సారతీరము లగ్రహార మిత్తు
సతికొప్పు వీక్షింపజాలితే నళులార!
తావి క్రొవ్విరిపొద ల్దాన మిత్తు
|
|
| గీ. |
సుదతియవయవసంశ్లేష లొదివెనేని
ఘనదళాంబుజమధురసంబులను మీకు
సంతసంబున నివ సంతసంబు నందె
జాతర లొనర్తు మానసోత్సవము గూర్తు.
| 211
|
| సీ. |
తతపరాక్రమమహోద్ధతి దొలంగని మేను
తొందరగా కంప మందనయ్యె '
పటుకార్యధుర్యశుంధత్కౌశలమనంబు
తుదలేనికళవళం బొదువనయ్యె
|
|
| |
భూరినిశ్చంచలధీరతాగరిమంబు
నూరక శిథిలమై యుండనయ్యె
నప్రతీకస్ఫూర్తి నలరెడు శౌర్యంబు
ప్రాకటం బుడిగి చికాకుపరచ
|
|
| గీ. |
వట్టెమ్రాఁకుల చివురాకు బొట్టెకోల
బట్టి పాంథుల నిట్టట్టు నెట్టునట్టి
దిట్టసిరిపట్టిబోలినజెట్టి జగతి
గలుగునే యంచు మదినెంచు కళవళించు.
| 212
|
| సీ. |
కవివర్యు 'లనఘవిక్రమశీల' యని బల్క
వినుటకు లజ్జమై వెరపు దోఁచు
మాగధు 'లతిధైర్యమణి 'యంచు బొగడంగఁ
జెవియొగ్గి యాలించ సిగ్గు జెందు
బుధులెల్లను 'వివేకనిధి' యంచు గొనియాడ
ననుమోదమును బాసి మనసు రోయు
జనవరు 'ల్వరబుద్ధిశాలి' యంచు నుతింపఁ
బెం పెల్లడిగి తలవంపు లౌను
|
|
| గీ. |
నహహ! వలరాజు బలుదాడి కతఁడు నోడి
తాల్మి బోనాడి ధృతి వీడి తడవులాడి
తనకు రక్షకు లెవరు మున్వెనుక గనక
చింత నంతంత వలవంత జెందు నంత.
| 213
|
| గీ. |
'కామబాధా దహం కిం కరోమి' యనుచు
'అన్యథోపా స్తి నాస్తి క్వ యామి' యనుచు
‘విస్మయావేదనేన హతో౽స్మి' యనుచుఁ
బలువరింపఁగ సాగె నప్పార్థసుతుఁడు.
| 214
|
| క. |
అపు డొకనర్మసఖాగ్రణి
నృపసూతిం జేరి పలికె నీయట్టిమహా
|
|
| |
విపులగుణశాలి నిటువలెఁ
దపియింపఁగ జేయు తరుణిఁ దాచక చెపుమా!
| 215
|
| చ. |
అనుట నృపాలసూతి వినయం బెనయం జెలికాఁడ శైశవం
బున శశిరేఖతో చిఱుతపోడిమిలీల మెలంగుటెల్ల నీ
మనమున గోచరించె యిట మానిని యౌవనవేళ రాణివా
సనియతినుండుటల్ హృదయశల్యముగాఁ దగి బాయ దక్కటా!
| 215
|
| ఉ. |
కన్నియ కెన్నఁ డీవయసు గల్గునొ దర్పరిరంభణాదిసౌ
ఖ్యోన్నతు లెవ్విధిం గలుగునొక్కొ! నిరీక్షణ సేయఁగా వయో
త్పన్నముజెంద పాపఁపువిధాతృవశంబున రాణివాస మం
చున్నను బాసె నాకనులఁ జూచుటకైనను నోచకుండఁగన్.
| 216
|
| క. |
వేడుకమాటలు బలుఁ డీ
చేడియకు న్నాకు బెండ్లిజేసెద నని ము
న్నాడిన శపథోక్తుల నల
నాఁడే తనమదిని మరచినాఁడేమొ జుమీ.
| 217
|
| క. |
అతులతరరూపరేఖా
న్వితయగు శశిరేఖ తనువినిర్మలరుచులన్
నుతియింపఁదరమె యాఫణి
పతికి బృహస్పతికి తుదికి భాషాపతికిన్.
| 218
|
| సీ. |
నెలఁతకురుల్ జాతినీలంబులే గావె
ఘనమన్మనస్తృణగ్రాహు లగుట
నింతినెమ్మోము పూర్ణేందువే మామక
నేత్రచకోరముల్ నెవలు విడుట
పొలఁతిపయోధరంబులు మందరాద్రియే
మద్గభీరమనోబ్ధి మధనగొనుట
|
|
| |
వనితపొక్కిలిసరోవరమె మదీయవీ
క్షణమీనములె తొల్గకునికి గనుట
|
|
| గీ. |
నింక జెప్పెడిదేమి యయ్యిగురుఁబోఁడి
కులుకుశృంగారరసములు జిలుకుతళుకు
కుందనపుబొమ్మ కలువపూగొనబురెమ్మ
సూనశరునిమ్మపలుకుల తేనెతెమ్మ.
| 220
|
| ఉ. |
ఇంతిబొమల్ జగంబుల జయించఁగ నించువిలేటికంచు. న
క్కంతుఁడు తుంటవి ల్విడిచి ఖండము జేకొని బోఁటిమాటఁగా
వింతగ బల్కుచిల్కకు నవీనసుధారసమందు ముంచి దా
నంతయు మేతగా నిడుక్రియన్ మధురాధర మొప్పె బాలకున్.
| 221
|
| సీ. |
బంగారుగిండ్లపై పటుచాకచక్యంబు
కుంభీంద్రకుంభసంరంభగరిమ
పటుతరకులశైలభవ్యమహోన్నతి
జలజకుట్మలముల గలుగు మొనలు
నెఱవేణికాయలు నెగడువట్రువయును
జక్కవకవనొందు చక్కఁదనము
ప్రాఁగెంపుబంతులఁ బఱిగిన దార్ఢ్యంబు
మేఁటితాళఁపుచిప్ప జోటిసమత
|
|
| గీ. |
గలిపి విధి సతిచనులుగా నిలిపెగాక
నీమెఱుఁగు లీపృథుత్వంబు లీకఠినత
లీమొనలపొంక మీబటు వీధృఢత్వ
మీమెఱుఁగు లీసమత్వంబు లెందుగలవు.
| 222
|
| ఉ. |
ఏమని దెల్పుదుం గువలయేక్షణ చక్కదనంబు నెన్న వే
మోము లనేతకేయవశమో యనఁగా నితరు ల్గణింపఁగా
నేమగు దత్సతీమణి యహీననవీనవిలాసవిభ్రమ
స్తోమము లాస్థతం గనుల జూచిన గాక నెఱుంగవచ్చునే.
| 223
|
| ఉ. |
నామనసేమొ నేఁడు లలనాకుచయుగ్మముఁ జేరి రాదు త
త్స్థేమకఠోరఘట్టనలచే నశియించెనొ! మోహవేదనో
ద్దామదవాగ్ని గ్రాగెనొ? నితంబినిసుందరతాప్రవాహమం
దేమఱి గ్రుంకెనో? ఖలరతీశ్వరతస్కరుఁ డాహరించెనో.
| 224
|
| మ. |
బొమసింగాణిని లోచనాంబకము లింపు న్మీర సంధించి యా
హిమరుగ్బింబము రెండుఖండములుగా హేలాగతిం ద్రుంచి య
య్యమృతద్రావము నింకనీక సతిదివ్యాస్యోరుపార్శ్వంబులం
గొమరొప్పన్ సమకూర్చిన ట్లమరె చెక్కుల్ ధాళధళ్యంబులై.
| 225
|
| సీ. |
జనుల నెమ్మన మాసఁగొనఁగఁ జేయుటఁ జేసి
యతివబంగరుబొమ్మ యనుట నిజము
నెఱి తళుక్కని మేను మెఱయుచుండుటఁ జేసి
వనిత తొల్కరిమెఱుఁ పనుట నిజము
గుబ్బచన్నుల పూవుగుత్తు లుండుటఁ జేసి
యంగన లతకూన యనుట నిజము
కువలయామోదంబు గూర్చియుండుటఁ జేసి
మినుకువెన్నెలతేఁట యనుట నిజము
|
|
| గీ. |
కులుకు జిలిబిలివలఁపుజిల్కుటలు చేసి
యలరుగేదంగిలేమొగ్గ యనుట నిజము
మతి మరులుబోదు క్షణమైన మరుపురాదు
పంకజాయతనేత్రి తాలాంకపుత్రి.
| 226
|
| గీ. |
హరిఁ గొలిచి కౌను తత్పదం బందె ననుచు
చన్గవ గిరీశుఁ గొలిచి తత్సమతఁ జెంద
హరిహరుల కిర్వురకు ప్రియం బంచునటుల
వనితనూఁగా రహీనవృత్తిని దనర్చె.
| 227
|
| సీ. |
జలజముల్ తమ్ములై నిలిచె కోరిక లూర
తరుణీచరణమైత్రిఁ దలఁచియేమొ
పటుచక్రవాకముల్ పక్షులై విలపించె
చెలిచన్గవలసాటి జెందనేమొ
పరఁగు మంకెనపూవు బంధుజీవం బయ్యె
బాలికాధరలీల బరఁగనేమొ
కుముదినీనాథుఁ డెక్కువ సత్ప్రియుం డయ్యె
నింతియానన మాశ్రయించనేమొ
|
|
| గీ. |
నవియు ఘనపంకజాతంబు లగుట రహిత
గుణులు దోషాకరులని చేకొనదు తనదు
మార్దవస్నిగ్ధతాహాసమంజుకళల
నొప్పు చెలియంగకాంతులఁ జెప్పనేల.
| 228
|
| చ. |
గరితకచంబు సాటిగనఁగా ఘన మేదిశ కేఁగునో? ముఖ
స్ఫురణ గనంగనోడి యలపూర్ణసుధాకరుఁ డెందు డాగునో?
యురుతరరోమరాజి రుచిరోన్నతి గైకొనఁగా భుజంగ మే
బొఱియలఁ దూరునో యనుచు బుద్ధిఁ దలంపు జనించు నో సఖా!
| 229
|
| గీ. |
జలజగర్వ మణఁచి సత్కళాభ్యుదయమై
తారకాప్తమైన తరుణిమోము
నిందుబింబ మనఁగ జెందదే గాకున్న
కలువ లనెడి పేరు కనులు గనునె.
| 230
|
| సీ. |
ఘనకళానిధిరేఖఁ గాబోలునని చూడ
నతనికి నిష్కలంకతయు గలదె!
కంతుమాయావిద్య గాబోలునని చూడ
దానికి సశరీరతయును గలదె!
కోమలదేవాంగనామణి యని చూడ
నందు నిమేషదృగాప్తి గలదె!
|
|
| |
తొలుకాఱు మెఱయుఁ దళ్కులమెఱుం గని జూడ
నచట నిశ్చలరీతియైన గలదె!
|
|
| గీ. |
యనుచు వివరింప బాల్బోక నతనుమోహ
వార్ధిని మునింగియున్న నావనట దీర్ప
ఘనకృపాదృష్టి దైవయోగమున జేసి
యరుఁగుదెంచితి నాజీవమై వయస్య!
| 231
|
| క. |
పాలిండ్లను కఠినత్వం
బాలోకనములను చలత నజుఁ డొనఱిచె నీ
లీలనె సతి మదిఁ గలిగిన
నేలాగు జయింపవచ్చు నిక చెలికాడా!
| 232
|
| సీ. |
చెలిముఖం బబ్జారికళలనెల్ల హరించె
నెఱులు చీఁకటిగుంపు నెత్తి ద్రొక్కె
లలసకన్నులు తేఁటులను చెవుల్ బట్టీడ్చె
గళము శంఖమును ఫూత్కరణఁ జేసెఁ
గమలాక్షిచనులు కోకంబుల నెదద్రొక్కె
నారు భోగిని బొరదూర నడఁచె
నలినాక్షి కటి పులినములు వెన్కకు నెట్టె
నంఘ్రు లంబుజముల నడుసుద్రొక్కె
|
|
| గీ. |
తనువుచాయలు పసిఁడి తప్తం బొనర్చెఁ
బొలతి కిటువంటి యవయవస్ఫురణ గలిగి
తుంటవిల్బారినడలు నావంటివాని
కెట్టు లొనగూడు చెలికాడ యిట్టి ప్రోడ.
| 233
|
| సీ. |
నాతిముఖాలోకనముననే ఫలియించు
ప్రస్తుతవిధి సముపాస్తిఫలము
నతివ ధమ్మిల్లగ్రహణముననే బొందు
నీలకంఠసమర్చనీయఫలము
|
|
| |
రమణిలోచనచుంబనముననే సిద్ధించు
కమలాక్షుపూజానుకరణఫలము
పడఁతిసుధాధరపానంబుననే దీరు
నరుణబింబాలోకనార్థఫలము
|
|
| గీ. |
మంచి దీభామపొందు లభించెనేని
కంతుమంత్రాధిదైవంబు గన్నఫలము
కోర్కె లొనగూడి యత్తన్వి గూడ నోడి
వేర నొకమూల తపము గావించనేల.
| 234
|
| సీ. |
అతివనెమ్మోము ముద్దాడగల్గినదాక
నుందునా పున్నమ యొక్కప్రొద్దు
నాతికెమ్మోవిపానక మానునందాక
బూనుదునే ఫలదానదీక్ష
పడఁతిపాలిండ్లు చేపట్టెడునందాక
గావింతునే హేమకలశపూజ
నతివసుశ్రోణి నే నధివసించినదాక
జనుదునా భూప్రదక్షిణము సేయ
|
|
| గీ. |
నటు లొడంబడకున్న నే నాత్మజాత
శాతశరణాతజాతపాతాతిభీతి
నేగతి భరింతు విరహాబ్ది నెటు తరింతు
నింక నేమని యూహింతునే పరంతు.
| 235
|
| క. |
ఈ రీతిన్ మారశరా
సారవిసారప్రసారచకితాత్మకుఁ డౌ
భూరమణకుమారమణి వి
చారము లుడుపంగ నర్మసఖుఁ డిట్లనియెన్.
| 236
|
| ఉ. |
స్వామి పరాకు! మీమది విచారమున న్వెత జెంద నేల మీ
శ్రీమహనీయమూర్తి గని సిద్ధనరాసురయక్షసాధ్యనా
|
|
| |
గామరకిన్నరీరమణులైన విమోహనిమగ్నులై భవ
త్ప్రేమ వహింపఁ గోర శశిరేఖ వశంవదయౌట చిత్రమే!
| 237
|
| మ. |
అదిగాకన్ మును సీరపాణి భవదీయశ్రీకరాకారసం
పదలన్ మెచ్చి నిజాత్మజాతను మనోవాక్కాయత న్నీ కొసం
గెదనంచు న్వచియింపలేదె! మన శ్రీకృష్ణుండు వీక్షింప నీ
మదిలో నింతటిలోన మోహఝరినిర్మగ్నుండవౌ టొప్పునే.
| 238
|
| మ. |
అకటా! నీ విటు లొంటిగా నిలిచి చింతాక్రాంతతం జెంద నే
టికి యుద్యానమున న్నికుంజవనవాటిం గేళిమై మానసో
త్సుకలీలం జరియింత మంచు మది నెంతోఁ బ్రీతి పుట్టించి భూ
పకుమారాగ్రణిఁ జెట్టఁ బట్టుకొని లేవందీసి తెల్విం గొనన్.
| 239
|
| గీ. |
మిన్న యౌచున్న పన్నీట కన్ను లొత్తి
నెఱు లణఁగగీఱి సిగవేసి నిగ్గుపసిడి
తాయెతులు జుట్టి పైరుమా ల్దనర గట్టి
వన్నెదుప్పటి మైమలవా టొనర్చి.
| 240
|
| మ. |
వదలంజాలని యీవిరాళిఁ గొన నెవ్వల్ జెందఁగా నేల నేఁ
డిదిగో చూడుమి నాథ! యీవనమునం దేవేళ రంజిల్లు పూఁ
బొదలందుం జివురుల్ ననల్ విరులు గ్రొంబూపల్ శలాటుల్ ఫలా
భ్యుదయాప్తిన్ శుకశారికాపికనినాదోత్సాహసౌజన్యమై.
| 241
|
| చ. |
చిరఘనసారభూషితము శ్రీకరవీరఘనప్రశోభితం
బురుసుమనఃప్రియంబు గణికోజ్జ్వల మాయతకాంచనంబు భా
సురవరనీలకంఠపరిశోభిత మాప్తతిలోత్తమంబునై
సురనగరీప్రతిప్రతిభ శోభిలె నవ్వనపాళిఁ జూడుమా.
| 242
|
| చ. |
సుర లమృతం బహర్నిశము జుఱ్ఱుటచే వెగటుం జనించి వే
సరుట కిటన్ జలాశయకుశంబులనెల్ల శలాటికామిష
|
|
| |
స్థిరవరకుంభజాతములఁ జేకొని నిర్జరకోటి నోటియ
య్యరుచి హరింపనీయ జనినట్లు బరంగెను నారికేడముల్.
| 243
|
| గీ. |
దేవ భవదీయవిమలకీర్తికి జలించి
మోము నైల్యము జెందెనేమో? యనంగ
కుందగుచ్ఛంబులందు నిందిందిరములు
బొందియున్నవి జూడు మద్భుతము దోఁప.
| 244
|
| మ. |
చిరమాకందచయప్రశోభితమునై శ్రీయుక్తమై చంపక
స్ఫురితంబై లలితోత్పలావృతమునై సువ్యక్తగీతాళిసుం
దరమై యార్యవినోదమై గురుతరద్రాక్షారసామోదవృ
త్తరవోదీరితమత్తకోకిలమునై దాఁబూనె కావ్యాకృతిన్.
| 245
|
| గీ. |
సతత మివ్వని పున్నాగసహితమై వ
రాశిసంచార మగుచు నుత్తాలతాల
శోభితం బౌచు రాగవిస్ఫురణ దనరి
రమ్యమై యొప్పె సంగీతరస మనఁగ.
| 246
|
| మ. |
వనభూకన్యక పల్లవారుణిమసుస్వాంతానురక్తిం ప్రభం
జనచంచత్సుమగుచ్ఛసుస్తనము లాస్థం జూపి దా నవ్వసం
తుని యామోదమునం బెనంగుటకు చేతఃప్రీతిచే షట్పదీ
ధ్వని దంభంబున బిల్చునున్నవదె నాథా! చూడుమీ చిత్రముల్.
| 247
|
| క. |
చిరము రజోజృంభితమై
సరసామోదమున దా కిసలయస్ఫూర్తిన్
బొరయుచుఁ దాళోన్నతమై
బరగె వనము నాట్యమంటపస్ఫూర్తి నిలన్.
| 248
|
| గీ. |
వనవధూమణి బాలపవనచలత్కి
సాలకరముల నభినయసరణిఁ జూపి
|
|
| |
భృంగనినదసుగానంబు చెంగలింప
మ్రోలనాఁడె వసంతుఁ డామోద మొదవ.
| 249
|
| సీ. |
లలనాముఖమురీతి లతికాభిరామంబు
వేశ్యమాడ్కిని బహువిటపయుతము
నభ్రంబుగతి రాజహంసప్రకాశంబు
భాగవతము శుకప్రకటస్ఫూర్తి
క్రీడాగృహము నారికేళికానుసరంబు
రవిలీల ఛాయానురాగభూమి
విద్వజ్జనునిభాతి వివిధాగమహితంబు
ప్రావృట్ప్రతిభ కందభాసురంబు
|
|
| గీ. |
ధాతకైవడి వరశారదాప్రకాశి
కలితకైలాసగతి నీలకంఠయుతము
సవనవాటికవలె ద్విజోత్సాహమయ్యె
తావకప్రీతి గనుము నుద్యానవనము.
| 250
|
| గీ. |
స్వామి యిదె జూడు పుష్పగుచ్ఛములపైన
గండుమగతేఁటిగమి వ్రాలుచుండు టిదియె
భావిదేవర లిటు బలభద్రతనయ
కుచగుళుచ్ఛంబులను వ్రాలు గుఱిని జూపె.
| 251
|
| క. |
అల్లదె కనుమి రసాలసు
పల్లవముల గంట్లుజేసెఁ బరభృతములు నీ
వెల్లపుడు బలసుతాధర
పల్లవముల గంటొనర్చు పగిదిం జూపెన్.
| 252
|
| క. |
అదె పున్నాగము పెనగొ
న్నది యొకలతకూన చనువునను శశిరేఖా
సుదఁతి లతకూన గావున
బొదవదె పున్నాగ సత్ప్రభుఁడ వీ వగుటన్.
| 253
|
| మ. |
చెమటార్పం గదళీచ్ఛదంబు లదె వీచెం ధాళవృంతాధిక
భ్రమగా నీకు మనోజయం బిదియె భూపాలా! యికన్ రేవతీ
రమణీపుత్రి యనంగ సంగరమునన్ రంజిల్లుచో నీరతి
శ్రమబిందుప్రశమార్థమున్ సురటి వీచంబూను చందంబునన్.
| 254
|
| చ. |
పొగరున కీరదంపతులు పూఁబొదలందున గేరుచున్ సుమా
శుగసమరక్రియాకలన జొక్కుచు సున్నవి జూడు మట్ల నే
తగురతికేళిలో బలసుతం బెనగొందువు యీనికుంజపుం
జగురునికేతనంబులకు చాటుననేయనురీతి దెల్పెడిన్.
| 255
|
| క. |
అని నర్మసఖుఁడు దెల్పఁగ
జననాథతనూభవుండు చయ్యన ఝషకే
తనకోటీఘనధాటీ
వనవాటీదర్శనోత్సవంబున వెడలెన్.
| 256
|
| గీ. |
పార్థతనయునిరాక కవ్వనవధూటి
కీరవారాంచితసజీవతోరణములు
నిలిపి ఫలభారనమ్రసంకలితకదళి
కాతరుస్థితి మ్రొక్కు సంగతిఁ దనర్చె.
| 257
|
| చ. |
అలరిన చైత్రసత్రములయందు యథేచ్ఛ ఫలోపహారముల్
దలపడ మెక్కి సద్ద్విజవితానము శ్రుత్యమృతోక్తిశాఖికా
విలసితకేసరార్ద్రకనవీనశుభాక్షతలెల్ల వ్రాల్చె న
బ్బలరిపుసూనుసూనునకు భావిశుభోదయసూచనార్థమై.
| 258
|
| చ. |
అమలశుకోక్తి రామకథనాంచితగీతములన్ లతావధూ
సముదయముల్ సదాగతిని జక్కనిగెంజికురాకుపళ్లెరం
బమరిచి నిగ్గుమొగ్గలవయారపుమ్రుగ్గులు తీర్చి శోభనం
బమరఁగ బూవుటారతులు నత్తఱి నీడె నృపాలసూతికిన్.
| 259
|
| మ. |
అల చంద్రాశ్మనిబద్ధశుద్ధతరుమూలావాలముల్ సౌరభా
కలితోద్యత్సుమనోరజంబులును మాకందాదిమాధుర్యస
|
|
| |
త్ఫలజాలంబులు పల్లవారుణలసత్పట్టాంబరంబుల్ ధరా
తలనాథాగ్రణి కవ్వసంతుఁ డులుపాల్ దాసప్పనం బిచ్చు మం
జులరౌప్యాంచితపాత్రలో యన రుచిం జూపట్టె వన్యావనిన్.
| 260
|
| చ. |
ధరణిపురాక చూడఁగ లతాతరుణు ల్కలకంఠనాదవి
స్ఫురగతి నొండొరుల్ బిలుచుచుం జిగురాకుముసుంగు లొప్ప బం
ధురనవగంధిలప్రసవధూళి విదిర్చి నికుంజజాలకాం
తరములనుండి గుచ్ఛలపనప్రభలం బొడసూపె నత్తఱిన్.
| 261
|
| క. |
ఈలీల నలరు వనిలో
కేళీలోలత జనించుక్రియ నర్మసఖుం
గేలూతగొని చరింపఁగ
నాలో శశిరేఖ తత్ప్రియాయత్తమతిన్.
| 262
|
| ఉ. |
అంతిపురంబునందున హలాయుధు నాజ్ఞ వహించి నిల్చి భూ
కాంతుతనూజు రమ్యతనుకాంతులు భావమునం దలంచి వి
భ్రాంతి వహించి భావభవుపల్లవభల్లవికంపితాగతిం
జింతిలి యంతకంతకు నజేయవియోగపయోధిమగ్నయై.
| 263
|
| మ. |
పగడా ల్దిద్దిన కోళ్లదోమతెఱ జాళ్వాపట్టెమంచంబుపై
జిగిజల్తారుమెఱుంగుచాందినిసిరుల్ జిల్కుం బుటీదారుమేల్
తగటుంజిల్కు టొరుంగు తక్కియల నిద్దాపాన్పునం దర్చకా
శుగపాతాహతచేతయై బొరలు లేచున్ వంతలం జింతిలన్.
| 264
|
| ఉ. |
అమ్మకచెల్ల పిన్నతనమందున నే నభిమన్యుతోడుతం
బొమ్మలపెండిలాటలను బ్రొద్దులు బుచ్చి తదేకభోగమో
హమ్ము లొకుమ్మ డుమ్మడిలునంతటిలోపల నిట్టి రాణివా
సమ్ము విసమ్ముకోర్కె విరసంబునకై ఘటియించె నక్కటా!
| 265
|
| సీ. |
నను పొత్తులో నుంచుకొని భుజించుట యేనె
చెంతలేకున్న భుజింపలేదు
|
|
| |
నాకుఁ బోఁకలను నే నందిచ్చితే గాని
యతఁ డొంటిగా విడె మందలేదు
సౌరభాదిసువస్తుచయములు ననువీడి
యేకసాక్షిగ దాఁ గ్రహించలేదు
తోటిబాలురతోడ నాటపాటలనైన
వెనువెంట నాజంట విడువలేదు
|
|
| గీ. |
దైవ మీనాఁటి కెడబాప దలఁచె గాదె
యొంటిగా వానిమాని నన్నుంటఁ జేసె
నివ్వటిల్లిన నామేని జవ్వనంబు
నడవిగాసిన వెన్నెల యయ్యె నహహ!
| 266
|
| ఉ. |
హా విధి యెట్లు సేయునొ బ్రియం బలరంగను వాని ముద్దుకె
మ్మోవిని పంటికొద్ది చవిముట్టఁగ గ్రోలుచు కౌఁగిలించి మే
లౌ వలిగబ్బిగుబ్బ లురమంటఁగ గ్రమ్మి యనంగకేళి పుం
భావము జూపలేని యెలప్రాయ మికేటికి కాయ మేటికిన్?
| 267
|
| ఉ. |
వాని వయార మిట్టిదని వర్ణన జేయతరంబె నిగ్గునె
మ్మేనిమెఱుంగు కుందనము మించు మధువ్రతకోటి నంచు మే
లైన కురు ల్గణించు మృదులానన మాశశి నొంచు కౌనదే
కానఁగరాదు నాకనులగట్టినటున్న వికేమి సేయుదున్.
| 268
|
| ఉ. |
మత్సమసద్వయస్కుఁ డభిమన్యువరుం డదిగాక రూపసం
పత్సరసీరుహాంబకుఁడు ప్రాణపదంబగు మేనబావయం
చుత్సవ మొందుచుండఁగ వియోగవశాస్పదమైన యిట్టి యా
పత్సలిలప్రవాహ మెడబాసి కడంబడు టెట్లు దైవమా!
| 269
|
| గీ. |
మునుపు సౌభద్రునకు నిజంబుగను న న్నొ
సంగెద నటంచు మాయత్త సంతసింప
వేడుకల మాట లొకకొన్ని యాడె గాని
ముసలిమాయయ్య మరచెనో మొదటిమాట.
| 270
|
| క. |
అని తనలో తను కళవళ
మెనయఁగ మనసిజుని వెతలు నినుమడిగొన జ
య్యన బొరలు లేచు బెగ్గిలు
ననితరఘనతరవియోగహతమానసయై.
| 271
|
| సీ. |
ఊరకే తలయూచు నులికి దిగ్గునలేచు
నిల్వుటద్దము జూచు నేలవైచు
చిలుకకూతలకుల్కు పిలువకనే బల్కు
కనుల నశ్రువు లొల్కు గతికి నల్కు
మరువేదనల జెందు మది తహతహ బొందు
కళవళంబందు బెగ్గిలుచు గుందు
విభవంబులకు రోయు వెడఁదకన్నులు మూయు
దెసఁ జెడి ధృతి బాయు దిసల డాయు
|
|
| గీ. |
దైవమును దూఱు తగనివేదనల వారు
నెలఁతలను రువ్వు బొటవ్రేల నేలద్రవ్వు
కాంతుని దలంచుఁ దమిబయ ల్కౌఁగిలించు
మదిని యెనలేనివెతఁ బూని మంజువాణి.
| 272
|
| ఉ. |
ఎవ్వరి నే భజింతు నిక నెవ్వరి కీవెత విన్నవింతు నే
డివ్విధమెల్ల సాటిసతు లించుక విన్న ననాదరంబుగా
నవ్వుచు నర్మగర్భవచనంబులచే నను రెప్పనాడి తా
రవ్వల రవ్వలంబరపు టంతియెగాక హితం బొనర్తురే!
| 273
|
| చ. |
చనువున నిన్నినాళ్ళు విడజాలనిబ్రేమ మెలంగియున్న చ
క్కనివిభుఁ బ్రాయఁపుం దఱిని కాంక్ష మెలంగనినాడు చెల్వ! శూ
న్యనిలయమందు దీపమిడినట్లనెగాదె తలంపు వీనితో
నెనసెడి సుందరాంగి మును పెంతతపం బొనరించియుండెనో.
| 274
|
| ఉ. |
అద్దిర వానిచక్కఁదన మమ్మకచెల్ల తనూవిలాస మా
నిద్దఁపుజాళువాపసిఁడినిగ్గులు జిల్కు చొకాటమౌ బొమల్
|
|
| |
దిద్దినరీతి నొప్పు జిగిదేరెడు కావిమెఱుంగు మోవియే
ముద్దులగుమ్మలుం గనిన మోహపయోధి మునుంగకుందురే.
| 275
|
| సీ. |
వానిముద్దులమోవి నానఁగా మదినాస,
కొనుచు గ్రుక్కిళ్ళూరి కొన్నినాళ్ళు
మెఱుఁగు వానియెడందయురము పొందికఁ జూచి
గుబ్బలాము నణంచుఁ గొన్నినాళ్లు
తళుకులౌ వానిచెక్కులు గాంచి యూరకే
కోరిక నోరూరఁ గొన్నినాళ్లు
దినదినంబును వాని తనురుచు ల్గని మది
గొదలేని వెతనొంది కొన్నినాళ్లు
|
|
| గీ. |
నెదిరి చూడఁగ నేటి కీయద నొదవగ
దైవవిధిచే వియోగమే తారసిల్లె
నెటులఁ గనుగొందు యెవరి నింకేను నందు
హితు లెవరు ముందు జీవనం బెట్లు గందు.
| 276
|
| వ. |
అని యిత్తెఱంగునఁ జిత్తంబు చిత్తజాయత్తంబై వియోగజనితవిరహదహన
దాహంబునకు మోహంబు సాహాయ్యంబై నిట్టట్టు నెట్టుబెట్టు నిట్టూ
ర్పులం బిట్టదరి యెట్టకేలకుం బట్టులేక గొట్టుమిట్టాడుచు, నంతకంతకుం
దురంతకంతులతాంతకుంతాహతస్వాంతరంగంబున నింతిం తనరాని
చింతాసాగరం బనివారితంబై పెల్లుం బెల్లగిల వెల్లిగొన నల్లగ్రుడ్డులం
దల్లుకొని మేరన్మీరినవిచారంబుచే నళుకుబెళుకులం దుళకించి తమ్ములం
దొమ్ములాఁడు కందమ్ముల కందమ్ములగు కజ్జలమ్ముల కజ్జలమ్ములుగా
నెమ్ము లెక్కి మెఱుంగుఁ దొఱంగం జేసి లసదరుణతరతరుణసరసీరుహపరి
మాణమ్ము లగు దృక్కోణమ్ములఁ జెన్నారు కన్నీరు పూర్ణంబులై చూర్ణంబున
వెడలి కర్ణయుగాకీర్ణం బగుట, తనుతాపపుటపాకస్వర్ణకర్ణావతంసంబులం
గదయు బదునున వగలం బొగల బొగడు పొగలెగయ సుందరకరార
విందంబునం గప్పు కొప్పప్పళింపం గప్పు కపురంపుఁ బుప్పొడుల నొప్పు
గొప్పవిరిసరులం దొరల, మబ్బునుబ్బునం గెబ్బు వేణీభరంబు వీడి
|
|
| |
యవయవంబు లాచ్ఛాదింప, సంచరితనిఖిలగ్రహగణగణంబగు గగనం
బవిసి పయింబడు తెఱంగునం దోప, నిఖిలాంగంబుల బొడము పులక
సస్యాంకురంబులకుం బ్రవహింపం గట్టిన జలప్రవాహంబునం బ్రతి
క్షణజనితస్వేదకణగణగంగాతరంగంబులం దొఱంగనీకం గుదిఱించు
ఘటతరణీప్రతిభం దనఱి పయంటం దొలంగి మెఱుంగు బహిర్గతంబౌ
శాతకుంభకుంభోపమానవిజృంభితకుచకుంభంబు లుత్తంభంబులుఁగా
శూలిఫాలాభీలకీలాజాలభూతీకృతచేతోజాతవియోగజనితాకులతం దల్ల
డిల్లి జాబిల్లిం బట్టి బిట్టుశోకించు రతీకాంత తెఱంగున నొక్కనెలఱాలం
దిద్దిన మెఱుంగుటరుంగునన్ మేను జేర్చి మనస్సంగజాగరకృశత్వాద్య
ఖిలదశలం గలంగుచుండునంత.
| 277
|
| మ. |
తనలో దా నభిమన్యురూపములనే ధ్యానించుచుం జూచి న
ట్లనె మెచ్చుం బొలయల్కఁ జెందు మది వేడ్క న్నవ్వుచుం బల్కరిం
చును దర్కించును లజ్జ జెందును చలించున్ చిత్తము న్నిల్వరిం
చును మేలెంచును దిక్కులెల్లఁ బరికించున్ మిథ్యలం చెంచుచున్.
| 278
|
| క. |
ఏతాదృశగతి చేతో
జాతశరవ్రాతపాతచకితాత్మకయై
శాతోదరి భీతిలఁగ వి
నీతాదరు లగుచుఁ జేరి నెచ్చెలు లెల్లన్.
| 279
|
| క. |
బాలా యీలాగున రవ
మేలా! మేలాయె చిత్త మేలాగో నీ
మైలాగో! నీలోఁ గల
యాలోచన దెలియఁ బలుకవమ్మా! కొమ్మా!
| 280
|
| ఉ. |
ఎన్నఁడులేని వింత యిపు డేటికి నీవలపంత మున్ను రా
కన్నియ లింతహంతకముగా మది చింత యొకింత బూని మేన్
|
|
| |
మిన్నతికొంత గాసిలఁగ మిక్కిలి యింత గొఱంతఁ బూనుటే
యెన్నని సంతకాంతలిక యెంతవిసంతల నెంతురో సఖీ.
| 281
|
| చ. |
పెనిచినచిల్కలం దఱిమిపెట్టెద వేమి? యనుంగు చేఁడెలన్
వెనుకకు నెట్టెదేమి? నిను వేమరు లొందు మరాళశారికా
గణముల దిట్టె దేమి? కసుగందని నీనెఱసోయగంబు క్రొ
న్ననవిలుకాని కాఁకల నణంగి కరంగదొఱంగె దక్కటా!
| 282
|
| సీ. |
ఇంపుగా నమృతంపు నింపఁగా తానముల్
బెంపఁగా వీణ వాయింప వేమి?
కన్దమ్ములకుఁ జూడ నందమ్ముగా మంచి
గందమ్ము మేన నలంద వేమి?
దిట్టంబుగా తలకట్టుచుట్టున కలి
గొట్టుపూవులదండఁ జుట్ట వేమి?
నిద్దంపుక్రొమ్మించుటద్దంబు చేబూని
ముద్దుమోమున బొట్టు దిద్ద వేమి?
|
|
| గీ. |
కలికి! కపురంపుఁ బలుకులు జిలుకుపలుకు
లొలుక చిలుకలపిలుకల కలరవముల
నింపుమీరంగఁ దెలియ బోధింప వేమి?
మహిని గలదటె నీవంటి మచ్చెకంటి?
| 283
|
| క. |
ఇంటంగల బలుపెన్నిధి
వంటి నరాత్మజుఁడు నీకు వరుఁడౌటయె క
న్గొంటి మిక వేరె కోరిక
పంటలకుం గొదువయేమి? బాలేందుముఖీ!
| 284
|
| చ. |
మనమున నీవు వేర నొకమానవనాథకుమారుఁ గోరి యి
ప్పెనువగలం గృశించి మతి భీతి వహించెదొ గాక పార్థనం!
|
|
| |
దనుని వియోగమోహపరితాపము నొందెదొ? మున్ను నిన్ను జూ
చినగతిగాదు నీవెడఁగుచిన్నియ లెన్న విచిత్ర మయ్యెడిన్.
| 285
|
| క. |
కన్నియల నెందఱేనిం
గన్నారముగాని సిగ్గు గడకొత్తి మదిన్
మున్నరికేలగొన్న సతిం
గన్నెల నెందైన జూడఁగా లే దబలా!
| 286
|
| ఉ. |
ప్రోడవుగావు జూడఁ బసిపూఁపవు నేటికి పల్లునెత్తి మా
టాడఁగలేవు యీగతి గయాళితనం బొనరింపకమ్మ నీ
వేడుకలెల్ల మేమె నెరవేర్చెద మమ్మ పసిండిబొమ్మ నీ
తోడిది నమ్మవమ్మ మముఁ ద్రోయకుమమ్మ కురంగలోచనా!
| 287
|
| ఉ. |
మత్సుతకుం బ్రియాప్తి నభిమన్యుఁడె భర్త యటంచు రాముఁ డ
త్యుత్సుకతన్ వచింపుటది యొక్కటెగాదు సుభద్ర నీయెడన్
వత్సలతం గుమారున కవశ్యముఁ బెండ్లి యొనర్చు కోరికన్
హృత్సుఖలీల వర్తిలఁగ నింక విబారము లేల మానినీ!
| 288
|
| మ. |
అని ధైర్యోక్తులు నెచ్చెలుల్ బలుకఁగా నంభోజసౌగంధి నె
మ్మన మెంతే దిటమూని యాశఁ గొని వేమారున్ బ్రియాధీనజీ
వనయై యొక్కనిమేష మబ్దముక్రియం భావించుచున్ మీనకే
తనబాణానుభవప్రభీతి మది సంతాపించుచున్నంతలో.
| 289
|
| క. |
ఇవ్విధమున శశిరేఖయు
నవ్వడుపున నృపుఁడు మానసానుభవముల
న్నెవ్వగల బొగిలి రనఁగా
నవ్వలికథఁ దెలుపు మనుచు నధిపుం డడుగన్.
| 290
|
ఆశ్వాసాంతము
| ఉ. |
పారదశారదాభ్రదరపంకజకుందపటీరమల్లికా
నారదచండ్రఖండహిమనాగకులాధిపరౌహిణేయమం
దారమరాళచందనవిధాతృసతీశరతారహారడిం
డీరసురాధ్యజిష్ణుకరటిప్రతిభాచ్ఛయశఃప్రదీపితా!
| 291
|
| పంచచామరము. |
పురందరప్రభృత్యమర్త్యపూజితస్వపత్కజా!
మరందతుల్యవాగ్విలాసమంజులాస్యనీరజా!
అరిందమప్రతాపనిస్తులాయతస్ఫురద్భుజా!
ధురంధరప్రభాపతంగతుంగమంగళధ్వజా!
| 292
|
నాగబంధము
| చ. |
ఖరకరకోటిభారవరకారణభవ్యదయారసౌఘదు
ష్కరమదవైరిదూరకరసారసవిస్ఫుటితాగశోభనా!
సురవరమేనసారధరశూరకవిస్ఫురితారభావితా
స్థిరఖగమోదకార, భవసేవనఘట్టనవాదకోవిదా.
| 293
|
నాగబంధము
| చ. |
ఖరకరకోటిభారపరకారణభవ్యదయారసౌఘదు
ష్కరమదవైరిదూరకరసారసవిస్ఫుటితాగశోభనా!
సురవరమేనసారధరశూరకవిస్ఫురితారభావితా
స్థిరఖగమోదకారభవసేవనఘట్టనవాదకోవిదా!
| (2-293)
|
| మ. |
ఇది శేషాచలనాయకాంఘ్రియుగళీహృష్టాత్మశ్రీవాసవ
ర్యదళద్వేంకటరాఘవాగ్రణియవీయస్వచ్ఛమౌద్గల్యవం
శ్యదమోభావనవర్యపుత్రనరసింహాచార్యవాగ్భూషణా
స్పదతాలాంకసునందినీపరిణయాశ్వాసద్వితీయం బిలన్.
| 294
|
ఇది
శ్రీమచ్ఛేషధరాధర సౌధవీథీవిహరణ వేంకటరమణ
చక్షుర్విలక్షణాక్షీకృపాకటాక్షవీక్షణాపరిలబ్ధ
లక్ష్యలక్షణానవద్యవిద్యావిలాస శ్రీనివాసగురు
చరణస్మరణాభ్యసనరసనావికాస నిస్తుల్య
కల్యాణసాకల్య మౌద్గల్యగోత్ర
పవిత్రభావనాచార్యపుత్ర
పర్వత్రయకైంకర్యనిధాన
వేంకటనరసింహార్యాభిధాన
ప్రణీతంబైన
తాలంకనందినీపరిణయం
బను
మహాప్రబంధంబునందు
ద్వితీయాశ్వాసము
