కుమారసంభవము/తృతీయాశ్వాసము
శ్రీ
కుమారసంభవము
తృతీయాశ్వాసము
| | శ్రీకంధరపరతత్వా । లోకనతత్పరుఁడు నిశ్చలుం డఖిలసుధీ | 244 |
| వ॥ | సకలభువనాధీశ్వరుం డైనపరమేశ్వరుండు హరిపరమేష్ఠిపురందరాద్యఖిలసుర | 245 |
| సీ॥ | రోహిణాచల మనురూఢిగా కం దింత మహనీయరత్నసామగ్రి గలదె | 246 |
| చ॥ | సురవరవాహినీధరుఁడు శుభ్రశరీరవిభాసి నీలకం | 247 |
| సీ॥ | హేమాద్రివిస్తార మెంత సప్తాశ్వుండు నిచ్చలు నోరెల వచ్చునట్టె | 248 |
| చ॥ | సురపురిరమ్యహర్మ్యమణిశుభ్రతలాగ్రవిలాసహాసియై | 249 |
| గీ॥ | శీతగిరిమీఁద మదకరుల్ సీత్కరించు । నెలుఁగు నవఘనారవ మని యెసఁగియాడు | 250 |
| గీ॥ | శిశిరభూమిధరోద్దామశిఖరమణుల । గదిసి తారాగణంబులు గలసియున్న | 251 |
| గీ॥ | సన్నుతంబుగ నాహిమవన్నగంబు । గాంచనాద్రీంద్రు మెచ్చదు గంపురేని | 252 |
| గీ॥ | విలసితోత్తుంగశశికాంతశిలలఁ గదిసి । యరుగుశశి గని శిలలెల్లఁ గరఁగి పెరిగి | 253 |
| గీ॥ | సలలితం బగుశశికాంతశిలలరుచులు । నింద్రనీలోపలద్యుతు లెనసి వెడల | 254 |
| ఆ॥ | నెగసి సుడిసి తావి మిగులుచుఁ దరులతా । కలితపుష్పరజము గాలిఁ దూలి | 255 |
| గీ॥ | పాయక గిరితటమునన మేయుచుండు । నున్నతద్విరదేంద్రంబు లొప్పుఁ జూడ | 256 |
| సీ॥ | సమీపగతిఁ గ్రాలుజంగమలతలతో నడపాడునురగకన్యకలచెలువు | 257 |
| చ॥ | అరుదుగఁ జంద్రకాంతినిలయంబులలో విహరింతు రర్థిఁ దా | |
| | చ్చెరువుగ నింద్రనీలరుచి చీకటిలో రమియింతు రొప్పున | 258 |
| మ॥ | సరసచ్ఛత్రమహీరుహావళి నిజచ్ఛత్రాళిగా వచ్చుఖే | 259 |
| మ॥ | కలయం గిన్నరగీతిఁ గూడ మృదురేఖం బాడుమత్తాళిసం | 260 |
| సీ॥ | ఉరుతమపటలంబునున్కిప ట్టిది యని నెఱి నిర్లు గొనునింద్రనీలరుచులు | 261 |
| వ॥ | అని వర్ణింపదగినవర్ణనలం గడచి సకలసుగుణమణిగణంబులు నిజఘనమణిగణం | |
| | బోలెఁ దేజరిల్లు ప్రాలేయకుత్కీలచక్రవర్తి నిఖిలస్త్రీరత్నం బైనమేనక నిజాగ్ర | 262 |
| క॥ | మేనకకు నా హిమాద్రికి । మైనాకనగంబు పుట్టె మణికనకమయూ | 263 |
| వ॥ | ఇట్లుదయించిన మైనాకనగంబు కులిశికులిశపాతభీతిం బయోనిధినిమగ్నం బైన | 264 |
| క॥ | వా రిరువురు సద్విధి శ । క్త్యారాధన సేసి రతిశయస్థిరభక్తిం | 265 |
| వ॥ | ఇట్లు పరమభక్తియుక్తి నారాధించినం గరుణించి నిజదేహవిదాహకరం బైన | 266 |
| ఉ॥ | తోరము లయ్యెఁ జన్నుఁగవతోన తొడల్ తనుకాంతితోన తె | 267 |
| ఉ॥ | ఆధవళాయతాక్షి విషమాక్షు సదాశివు నిచ్చ మెచ్చ నా | 268 |
| సీ॥ | తళుకొత్తి మిన్నేటితరఁగల గ్రమ్ముక్రొన్నురువుల గురులపై విరులఁ బెనుప | |
| | గదియ నురమునం దొడగోరుగర్భపంజ । రమున వసియించియును నిజరమణుఁడైన | 269 |
| క॥ | తరుణవిభూదయమునకుం । బరిపూర్ణం బగుసుధాబ్ధిపరుసున నాసుం | 270 |
| వ॥ | తదవసరంబున శుభముహూర్తంబున. | 271 |
| సీ॥ | వేలావనమునందు విలసిల్లువిద్రుమవల్లిక యుదయించువడువవోలెఁ | 272 |
| మ॥ | వివిధామోదవిమిశ్రితానిల మొగిన్ వీచెన్ మరుద్దుందుభుల్ | 273 |
| వ॥ | అంత హిమవంతుం డంతఃపురసహితం బనంతసంతోషరసాపూరితాంతరంగుం | 274 |
| సీ॥ | పరమేశుమన ముద్దపరి ముట్టి సాధింప నెత్తినగతిఁ దలయెత్తఁ దొడఁగె | |
| | రాజకీరములకు రసవంతముగఁ బల్కు । మెలపు దెలుపుకరణిఁ బలుకఁగఱచె | 275 |
| మ॥ | స్ఫురదాలోకనదీప్తులం గణములం బొల్పొందఁగాఁ జూచుచున్ | 276 |
| క॥ | గిరిసుత దొలుపలుకుల సు । స్వర మొదవఁగ నోంనమశ్శివాయ సదాస్మ | 277 |
| వ॥ | మఱియు శైశవక్రీడావినోదంబులయందు. | 278 |
| చ॥ | తరుణులు చిల్కబొమ్మలును దంతపుబొమ్మలు మేలిగాజుబ | 279 |
| వ॥ | ఆసుకుమారి కౌమారంబునందు. | 280 |
| సీ॥ | హరుమ్రోల సద్భక్తి నాడుచోటన నాట్యవిషయమ్ము లన్నియు వెలయఁగఱచె | 281 |
| వ॥ | మఱియుం గౌమారానంతరంబున లేఁదీగెకుం గవ్వం బెక్కునట్లు పువ్వునకుం | 282 |
| చ॥ | మలఁపఁగ నున్నకల్పలత మన్మథునారి నమర్పనున్న కో | |
| | ట్మళ మలరంగ నున్న మధుమంజరి నా మదజృంభితాంగదో | 283 |
| వ॥ | ఇ ట్లభినవమధుసంగతిం దనరుప్రద్యుమ్నునుద్యానవనంబునుం బోనియౌవనమదా | 284 |
| క॥ | మెలుపునుఁ గేపును సుస్థితిఁ । దలిరులయం దేని లేదు తమ కుమవలనన్ | 285 |
| క॥ | సరసప్రవాళములపై । సరసిజరాగమణు లోలి సంధిల్లెనొ సుం | 286 |
| క॥ | అరుణాంబుజదళములలోఁ । బరగు తణిత్తిషలు నించి పై నభ్రకముల్ | 287 |
| క॥ | తననీచయోని పడుటే । లని సకళత్రమును నుమపదారాధన కొం | 288 |
| క॥ | సిందూరపిండములొ మరు । కందుకములొ సత్ప్రవాళకఫలంబులొ నా | 289 |
| క॥ | అతనుం డోఁపనిశిపు వశ । గతుఁ జేసి భవాని మదనుకవదొన లతిలోకో | 290 |
| క॥ | స్మరమందిరమ్ము శోభా । కరముగ మెఱుఁగారుపసిఁడికంబము లనఁగాఁ | 291 |
| క॥ | గురుకుచవహనభరంబునఁ । బొరిఁబొరిఁ బేదకపు నఱిగిపోఁ బోయిన ద | 292 |
| క॥ | కనుఁగొని యీశ్వరుదృగ్రుచు । లను విపులవహిత్రముల నపాంగజనార్ధిం | 293 |
| క॥ | మారుమఘవేది మధ్యమొ । యారతియద్దంబు పిడియొ యున నెంతయుఁ బొ | 294 |
| క॥ | ఉదరమను చందనంబున । హృదయాంభోజాతనాళ మేర్పడి తనకొ | 295 |
| క॥ | పొరిఁగొనుదలము జవ్వనమున్ । సిరిగుచముల కెక్క నడవఁ జేసినకార్త | 296 |
| క॥ | ఆంధ్రీస్తనాపహాసులు । సంధృతమధుపాబ్జముకుళసదృశము లతినీ | 297 |
| క॥ | కేళీవర్తము లన రతి । కేళీసదనంబు లనఁగ గింశుకకళికా | 298 |
| క॥ | శివునంగముష్టి విరిఁగ । సవిరళముగఁ బట్టి ప్రాఁక నని కడునెమ్మిన్ | 299 |
| క॥ | రుచిరాశోకదలద్యుతి । నచలజకరతలము లొప్పు నతిశయరాగో | 300 |
| క॥ | దురుచేత నుండి హరుగె । ల్వరు దుమచే నుండి గెల్వ నౌ నని సుమనః | 301 |
| క॥ | వరదము లగుకల్పలతాం । కురములొ విషమాస్త్రనిశితకోరకవిశిఖో | 302 |
| క॥ | వినుతరుచిఁ బొల్చు నానన । మను నాదర్శంబుపిడియొ యతిమృదులీలం | 303 |
| క॥ | అమృతోద్భవులగు మీలో । నమరదు పగ యని సుధాకరాబ్జములకుఁ గూ | 304 |
| క॥ | మానిత మగుగుడరసమున । నూనినతుండీరఫలమొ యొగి తేనెతల | 305 |
| క॥ | కులిశద్యుతి కైన ముక్తా । ఫలతరలవిభాతితోడఁ బ్రతి యనఁ దుహినా | 306 |
| క॥ | వదనాంబుజ మనువాణీ । సదనము మణిభిత్తియుగళసంకాశములై | 307 |
| క॥ | మనసిజవారిధి గట్టిన । కనకాచలసేతు వనఁగఁ గమలాననకాం | 308 |
| క॥ | తెలిమొగమునందు లోలా । క్షులపొలపం బమరునాచకోరము లతులా | 309 |
| క॥ | హారము లాశ్రితభాషా । సారము లా సకలవస్తుసంపూర్ణాలం | 310 |
| క॥ | ఆముఖలక్ష్మికిఁ బెట్టెడు । చామర లన దృఙ్మరీచిజలనిధికి హరి | 311 |
| క॥ | కొఱనెల సుధారసంబునఁ । గఱవోవగ నొరసి కడిగి కౌముదితోఁ గ్రొ | 312 |
| క॥ | అప్పొలఁతి కురుల శివు మన । సొప్పరి తనుఁ దగులఁబెట్టునురు లన నెరులై | 313 |
| క॥ | చమరీతతియుఁ గలాప్తులు । నుమకేశతమాలతరలతోగ్రాటవిలో | 314 |
| క॥ | స్మరకలహంబునఁ బతిదెస । గిరిసుత దిరుఁడైన నక్షకేళి మహేశున్ | 315 |
| వ॥ | అని యనేకప్రకారంబుల వర్ణింపం దగినవర్ణనల కమరి. | 316 |
| సీ॥ | మధుసమాకలితమై మవ్వ మారినమారునవలత నా మేన నవక మెక్కె | |
| | దాలిమి రససేవ సోలి ముద్దాడురాచిలుక నా వెడఁదొక్కుఁ బలుకు లొప్పె | 317 |
| క॥ | మెఱుఁగుల కచిరత శశికిం । గఱగును మణికనకములకుఁ గాఠిన్యము [5]లేఁ | 318 |
| చ॥ | తలతలఁ బ్రజ్వరిల్లుసితధామకలంకముఁ బాచి వక్త్రమం | 319 |
| వ॥ | మఱియును. | 320 |
| సీ॥ | శశిబింబమణిహేమసౌదామనీచయోత్కరకాంతు లన్నియు నరసి తెచ్చి | 321 |
| వ॥ | మఱియు నఖిలలావణ్యపుణ్యాధిదేవతయు నశేషసౌభాగ్యలక్ష్మియు నపారగుణ | 322 |
| క॥ | వేదనిధానము గన్న । ట్లాదరితమునం దనూజ నగ్గించుచు నా | 323 |
| వ॥ | డోలాయమానమానసుం డగుచున్నయెడ. | 324 |
| చ॥ | గొనకొని సామగానమునకున్ మెఱుఁ గిచ్చుచతుస్వరంబులం | |
| | యనఁగఁ బిశంగజూటరుచు లంబుదమార్గమునందుఁ బర్వభో | 325 |
| వ॥ | ఇట్లు చనుదెంచునారదమహామునిం గని యతిసంభ్రమంబున నెదురువచ్చి వినయ | 326 |
| క॥ | ఈ దేవి లోకజనని మ । హాదేవున కగ్రమహిషియై పేర్మి సురేం | 327 |
| క॥ | హిమవంతుఁ డెలమిఁ ద్రైలో । క్యము కలవడ నేలినంతకంటె మనోరా | 328 |
| వ॥ | తదవసరమ్మున. | 329 |
| గీ॥ | సతివియోగాగ్ని మనములో సంతతంబు । దగిలికొని కాల దానికిఁ దనుపుసేయఁ | 330 |
| వ॥ | ఇట్లు చనుదెంచి తదుపకంఠప్రదేశంబున నవతరించి. | 331 |
| సీ॥ | రసరసాయననిర్జరప్రవాహానూనగంగాప్రవాహశీకరము లడరఁ | 332 |
| వ॥ | కని యంత సహకారకర్పూరనారికేరనమేరుదేవదారుమందారపారిజాతజంబూ | 333 |
| గీ॥ | హిమనగంబుపైఁ బొలుపొందు హేమశిఖర । మనఁగం దనరారు కెంజెడ ల్పెనచికట్టి | 334 |
| గీ॥ | క్షీరవారాశి కెఱఁగిన కారుమొగులు । కరణి శశికాంతవేదిపై గౌరుతోలు | 335 |
| సీ॥ | పద్మాసనస్థుఁడై భావించి శోషణదాహనఫ్లావనతర్పణముల | 336 |
| క॥ | ఆధ్యాత్మమూర్తి బ్రహ్మహ । రీధ్యేయాత్మకుఁడు సురవరేణ్యుఁడు సకలా | 337 |
| గీ॥ | తనకు బర మొండులేదనఁ డనరి వెలుఁగు । చుండు పరమేశ్వరుండు దా నుగ్రతపము | 338 |
| ఉ॥ | అంతకుమున్న సన్మతి బురాంతకురాకయు వచ్చియున్నవృ | 339 |
| వ॥ | నిజాశేషకులకళత్రపుత్రీసమేతుండై చనుదెంచి పరమేశ్వరునిం గని ముహుర్ముహు | 340 |
| క॥ | వినుతించుచున్నగిరిపతిఁ । గని గిరీశుఁడు సన్మనమునఁ గారుణ్యాలో | 341 |
| వ॥ | ఇ ట్లచలాధీశ్వరుం డీశ్వరుకరుణామృతరసప్రవాహాఫ్లావితుం డగుచు నీశ్వరారా | 342 |
| క॥ | విని కాని యెన్నడును నినుఁ । గని యెఱుఁగరు హరిసరోజగర్భామరస | 343 |
| వ॥ | అని కరంబులు మొగిచి దీనాననుండై యున్నవానిభక్తియుక్తికిం గరుణించి సక | 344 |
| సీ॥ | ఈబాల దన్నుఁ దా నెఱిఁగికోలె ననన్యశరణ్యయై యహరహంబు | 345 |
| వ॥ | అదత్తప్రతివచనుండైన దానికి మహాప్రసాదం బని యనేకమాణిక్యాకల్పలేపాంబ | 346 |
| క॥ | అక్షితధరపతి శివుఁ బ్ర । త్యక్షముగాఁ గొలుచుచుండు మని తత్పరుఁడై | 347 |
| వ॥ | అంతం బార్వతియు నీశ్వరారాధనాసక్తయుక్తయై భక్తియు ననురక్తియు నంత | 348 |
| సీ॥ | చమరీజబర్హమార్జనులఁ బరీక్షించి నయమున సమ్మార్జనంబు సేయుఁ | 349 |
| చ॥ | పొలుపుగఁ జంద్రశేఖరుతపోవన మంగజచక్రవర్తిదో | |
| | స్యలు దనుఁ గొల్చిరా నచలనందన సుందరలీల నిచ్చలుం | 350 |
| సీ॥ | మొన లావులించి వాసన సల్లఁ బసికొని లేఁదేటిగము లేఁగులింపకుండ | 351 |
| ఉ॥ | చారుతరావధాననుతశాశ్వతకీర్తిరసప్రవాహసం | 352 |
| క॥ | అనవరతదానరతుఁ బా । వనతరశుభమూర్తి భక్తవత్సలు జనతా | 353 |
| ఉ॥ | సత్యవిలాసు నాదిముని సచ్చరితుం గవిగాయకారిసం | 354 |
| క॥ | ధీమణి నాశ్రితజనర । క్షామణిఁ గవిగమకివాగ్మిగాయకనటచిం | 355 |
| వనమయూరము॥ | మేరునగధీరు నిరమిత్రు సుచరిత్రున్ | 356 |
| గద్యము॥ | ఇది శ్రీమజ్జంగమమల్లికార్జునదేవదివ్యశ్రీపాదపంకజభ్రమరాయమాణకవిరాజ | |
- ↑ ఛత్రవృక్షమునుగుఱించి: "ఛత్రివద్దండపత్రాయానాలిచానచోన్నతా । సుక్షీరాఛత్రి
ణీనామారసబంధకరీమతా” అనిమంథానభైరవతంత్రము. ఇది 64 దివ్యౌషధులలో
నొకటి “ఛత్రిణీ త్రివిధాప్రోక్తా వృక్షకందలతాల్మికా । రసబంధే ఛత్రవృక్షోలతాకందే
రసాయనే” ఖండకాపాలికతంత్రము. - ↑ రేయెండ = ఈ రెండలు, బాలాతపము. రేయెండయను పదమునకు వెన్నెలయను
నర్థమున నాకుఁ బ్రామాణిక కవిప్రయోగములు చిక్కవయ్యె. కాశీఖండమున “ఒకదీవిఁ
దొలుసంజ....నుదయించు మఱుసంజ యొండుదీవి । నొకదీవి నిండుచంద్రికలు
మిన్నులువ్రాఁకు నొకదీవి రేయెండ యుబ్బికాయు.” ఆ-1 లోనున్నది. ఇందు రేయెండ
నిండుచంద్రికకు విరోధముగా నాతపార్థమున నుపయోగింపబడినది. ఈరు అనుపద
ము వర్ణప్లుతియను విధిచే, రే। యనియగును. ఎలఁదీగె | లేఁదీగె. ఇత్యాదులు.
ఈ రెండు రేయెండ రూపాంతరములు. - ↑ నడపాడ నడువ = “నడపాడనేర్చిన నవకంపునునుదీఁగె” కేయూరబాహుచరిత్ర. ఆ4.
- ↑ “ఆంధ్రీకుచాలింగితఁ..........సోయం సంప్రతి రాజశేఖరకవిర్వారాణసీం వాంఛతే.”
అని యాంధ్రీస్తనములు కాఠిన్యమునకుం బ్రసిద్ధంబులుగా వర్ణింతురు. - ↑ లేఁబొఱ = పల్లవము