ఆనందరంగరాట్ఛందము/ద్వితీయాశ్వాసము
ద్వితీయాశ్వాసము
| 1 |
| గీ. | అవధరింపుము నీపేర నంకితముగ, సకలలక్షణగ్రంథవిస్తారసార | 2 |
| వ. | తద్విధం బెట్టిదనిన. | 3 |
అష్టగణాధిదేవతాగ్రహాదినిర్ణయము
| క. | మగణాద్యష్టగణములకుఁ, దగ దేవత గ్రహము రాశి తార రసము యో | 4 |
| వ. | మగణము మొదలయిన యష్టగణములకు నధిదేవతలు, గ్రహములు, రాసులు, నక్ష | 5 |
| క. | ధర వేల్పు జ్యేష్ఠ తారక, పురుషుఁ డసురగణము శూద్ర బుధుఁడు గ్రహము రౌ | 6 |
| వ. | మగణమున కధిదేవత భూమి, నక్షత్రము జ్యేష్ఠ, రూపము పురుషుఁడు, రాక్షస | 7 |
| చ. | పరగ ధరాధిదైవతము పచ్చనికాంతియు శూద్రజాతియౌ | |
| | బురుశుభ మెన్నఁగా హరిణయోనియు వృశ్చికరాశి నిర్జరే | 8 |
| మ. | ధర దైవంబు గ్రహంబు సౌమ్యుఁడు హరిద్వర్ణంబు దత్కాంతి యా | 9 |
| | "క్షేమం సర్వగురు ర్ధత్తే మగణో భూమి దైవతః” | 10 |
| | "సౌమ్యో౽పి మగణః క్రూరః క్రూరం గణ ముపాశ్రితః, | 11 |
| క. | మగణం బెప్పుడు శుభకర, మగు నైనన్ గ్రూరగణము నది డాసినచోఁ | 12 |
| | "కర్తుః కారయితు శ్చైవ మగణో బుధకర్తృకః, | 13 |
| క. | మగణంబు పద్యముఖమున, సగణముతోఁ గూర్చి చెప్పఁ జనుఁ గృతి యొండెన్ | 14 |
| క. | జగతి గణంబుల కెల్లను, మగణము కారణముగాన మగణముఁ గదియన్ | 15 |
| వ. | ఇట్లు మగణసగణముల కన్యోన్యమైత్రిగనుకఁ బద్యాదిని బ్రయోగార్హమని పూర్వ | 16 |
| | "వాగర్థావివసంపృక్తౌ" అనియెను. | |
| | "శ్రీవాణీగిరిజాః" అనియెను. | 18 |
| వ. | మఱియు నాంధ్రగీర్వాణములయం దనేకులు ప్రయోగించినారు. | 19 |
| గీ. | జలము వేల్పు కాంతి తెలుపు పూర్వాషాఢ, చుక్క రసము కరుణ రొక్క మీవి | 20 |
| వ. | అధిదేవత జలము, కాంతి తెలుపు, పూర్వాషాఢానక్షత్రము, కరుణరసము, ధనప్ర | 21 |
| చ. | జల మధిదైవమున్ రజితసన్నిభకాంతి కులంబు విప్రుఁడున్ | 22 |
| మ. | అలరన్ దైవము వారి బ్రాహ్మ్యము కులం బావన్నె తె ల్పర్ధమా | 23 |
| | “కరో త్యర్థా నాదిలఘు ర్యగణో వారి దైవతః” | 24 |
| | "ప్రకృత్యా యగణో నిత్యం శ్రీకరః కథ్యతే బుధైః, | 25 |
| క. | సయలం జెప్పిన శుభ మగు, జయలం జెప్పినను బతికి జయకీర్తు లగున్ | 26 |
| వ. | అని యున్నదిగనుక యగణము శుభప్రదమేయైనను సద్గణసాంగత్యముచేత విశే | 27 |
| గీ. | గ్రహము భౌముఁ డగ్ని కర్త శృంగారంబు, రస మసురగణంబు రాచవెలఁది | 28 |
| వ. | గ్రహ మంగారకుఁడు, అగ్ని దేవత, శృంగారరసము, అసురగణము, క్షత్త్రియజాతి, | 29 |
| చ. | జ్వలనుఁ డధీశుఁడున్ గులము క్షత్రియమున్ బవడంపుఁగాంతి పెం | 30 |
| మ. | అనలుం డీశుఁడు రాశి మేషము గ్రహం బాభౌముఁ డత్తార సం | 31 |
| | "భీతిదాయీ మధ్యలఘూ రగణో వహ్ని దైవతః” | 32 |
| | “రగణ శ్శ్రీకరః పుంసాం యగణానుగతో భవేత్ | 33 |
| క. | పొగడొందఁ బద్యముఖమున, రగణము యగణంబుఁ గూడి రాజిల్లిన నీ | 34 |
| వ. | రగణము కానిదైనను సద్గణసాంగత్యముచేత శుభఫలము నిచ్చును. ఈరగణ మగ్ని | 35 |
| | “అనలానిలసంయోగం కరోతి విభుమందిరే, | 36 |
| | "మారుతపూర్వే వహ్నౌ వహ్నిభయం శుభయుతో౽న్యేషామ్.” | 37 |
| క. | అనలానిలసంయోగం, బనుపమకీలాకరాళ మగువహ్నిభయం | 38 |
| వ. | అనియున్నది గనుక రగణసగణములు కారావు. | 39 |
| గీ. | అనిలుఁ డీశుఁడు పేడి గ్రహఁబు మందుఁ, డంత్యజాతి తులారాశి యసురగణము | 40 |
| వ. | వాయువుదేవత, నపుంసకుఁడు, శనిగ్రహము, చండాలజాతి, తులారాశి, రాక్షస | 41 |
| చ. | అనిలుఁ డధీశుఁడున్ గువలయంబులకాంతి కులంబు హీనమున్ | 42 |
| మ. | అనిలుం డీశుఁడు స్వాతితార రుచిశ్వేతాభావ మెన్నన్ గ్రహం | 43 |
| | “సగణ స్సర్వసౌభాగ్యదాయక స్సర్వదా భవేత్, | 44 |
| | "అనంతపదవిన్యాస్యచాతుర్యసరసం కవేః, | 45 |
| గీ. | సగణమగణములు పొసంగిన విభవంబు, రసగణంబు లెనయఁ బ్రబలుఁ గీడు | 46 |
| | "సౌమ్యగ్రహాధిష్ఠితత్వా త్సగణ శ్శుభదాయకః, | 47 |
| వ. | సగణము కానిదైననేమి గురుశుక్రగ్రహధిష్ఠితగణమ లసమీపమున నున్నను, వెనుక | 48 |
| | "సగణ శ్శుభదో జ్ఞేయాః రగణస్య పురస్థితః.” | 49 |
| క. | మునుకొని పద్యముఖంబున, ననిలగణం బిడిన నాయురారోగ్యంబుల్ | 50 |
| | “అవలంబస్య హేరంబం” అనియు. | 51 |
| | “సుఖసంతానసిద్ధ్యర్థం” అనియు సగణరగణములు చేరియున్నవి. | 52 |
| క. | దివి వేల్పు తార పుష్యమి, దివిజగణము కర్కి గ్రహము ధిషణుఁడు నీల | 53 |
| వ. | ఆకాశము దేవత, నక్షత్రము పుష్యమి, దేవగణము, కటకరాశి, గ్రహము | 54 |
| చ. | నెఱయ నభంబు దైవతము నీలపుఁగాంతియు విప్రజాతి గీ | 55 |
| మ. | అమరన్ మి న్నధిదైవ మక్కులము బ్రాహ్మ్యం బాగణం బెన్న దై | 56 |
| | “నిత్యం భగణసాన్నిధ్యా త్సర్వాభీష్టఫలప్రదః, | 57 |
| క. | తగణంబు తొలుతఁ బిమ్మట, భగణముఁ గదియించి నిలిపి పద్యము హృద్యం | 58 |
| | "ఈశత్వ మంత్యలఘు చ తగణో వ్యోమదైవతః” | 59 |
| | “తగణ స్సర్వసౌభాగ్యదాయక స్సర్వదా భవేత్” | 60 |
| క. | తగణంబున కధిదేవత, గగనం బని శూన్య మనుచుఁ గాదని పలుకన్ | 61 |
| | "జ్యాకృష్ణ బద్ధ కటకాముఖపాణి”రితి. | 62 |
| | “అస్త్యుత్తరస్యాందిశి” | 63 |
| | "బాలో౽సి యో న్యాయనయే ప్రవేశం” | 64 |
| | "పాయా దపాయా త్పరమస్య పుంస” ఇతి. | 65 |
| | “యే నాక్షరసమామ్నాయం” ఇతి. | 66 |
| | "ఓంకారపంజరశుకీమ్" ఇతి. | 67 |
| | “ఆధారపద్మవనఖేలనరాజహంసీ” అనియు నిందఱు మహాకవులు తగణము నాదిని | 68 |
| క. | అరుణుఁడు పతియు గ్రహము వీ, రరసము పురుషుండు సింహరాశి నృగణ ము | 69 |
| వ. | అధిదేవత గ్రహము సూర్యుడు, వీరరసము, పురుషుఁడు, సింహరాశి, మనుష్య | 70 |
| చ. | రవి యధిదైవమున్ బరఁగ రాట్కులమున్ గురువిందకాంతియున్ | 71 |
| మ. | అరుణుం డేలిక చాయ రక్తిమ రసం బవ్వీర మాయన్వయం | 72 |
| | "రుజాకరో మధ్యగురు ర్జగణో భానుదైవతః” అనియు. | 73 |
| | “మధ్యేగురు ర్ణో రుజ” మనియు. | 74 |
| | “భాను ర్దుఃఖ” మనియు. | 75 |
| | “చతుర్ముఖముఖా ఇత్యాదౌ వర్ణాజగణే౽పిచ, | 76 |
| | “వర్ణో౽పి జగణశ్చైవ బ్రహ్మనామాక్షరో (రే)శివః” అనియు. | 77 |
| | "జగణ స్సూర్యదైవత్యో రుజం హంతి న దోషకృత్, | 78 |
| క. | అవివేకులు జగణంబును, భువి రోగము సేయు ననుచుఁ బోనాడుదు రో | 79 |
| వ. | అనియు ననేకవిధముల జగణమును బేర్కొనియున్నారు. ఇందుకుఁ బూర్వకవి | 80 |
| | "శ్రీయఃపతి శ్శ్రీమతి" యనియు. | 81 |
| | "శ్రియః కురుణా” మనియు. | 82 |
| | "అలం కవిభ్యః పూర్వేభ్య” యనియు. | 83 |
| | "శ్రియః కరారోపిత రత్నముద్రికా" యనియు. | 84 |
| | "దివాకరం నమస్కృత్య" అనియు. | 85 |
| | "ప్రణమ్య లోకకర్తార” మనియు. | 86 |
| | “త్రిలోకరాజేంద్ర కిరీటకోటీ" యనియు. | 87 |
| | "ప్రణమ్య విద్వజ్జనపారిజాత” మనియు. | 88 |
| వ. | ఇట్లు మహాకవిప్రయోగము అనేకము లున్నవిగనుక జగణము శుభగణసంయుక్త | 89 |
| క. | శశి పతియు గ్రహము హాస్యము, రసము సుఖద మురగయోని రాశి వృషము పే | 90 |
| వ. | అధిదేవత, గ్రహము, చంద్రుఁడు, హాస్యరసము, సుఖమునిచ్చునది, సర్పయోని, | 91 |
| | చంద్రుఁ డధీశ్వరుం డమృతసారము కాంతియు విట్కు లంబు త | 92 |
| మ. | పతి చంద్రుం డహియోని రాశి వృష మావంశంబు వైశ్యంబు దై | 93 |
| | “దినకరముఖగ్రహే ష్వపి యది హ శశీ వర్తతే భజతి సుగుణాన్.” | 94 |
| గీ. | చంద్రుఁ డేగ్రహంబు సరస నిల్చిన దాని, వర్ణ మై శుభాశుభంబు లిచ్చు | 95 |
| క. | పరమాత్ముఁడు పతి తారక, భరణి మొదటిజాతి వన్నె పసుపు జయశ్రీ | 96 |
| వ. | పరమాత్ముఁడు అధిదేవత, నక్షత్రము భరణి, బ్రాహ్మణజాతి, కాంతి పసుపు, ఆయు | 97 |
| చ. | గుణములకెల్ల నాకరము కోరి కృతీంద్రుని డాసియున్నదు | 98 |
| మ. | పరమాత్ముం డధినాయకుండు జయసౌభాగ్యైకసామ్రాజ్యపూ | 99 |
| వ. | నగణము సర్వోత్తమము గనుక దానికి గ్రహతారాయోనిగణరసజాతులు చూడ | 100 |
| | “ధనాకర స్సర్వలఘు ర్నగణో బ్రాహ్మ్యదైవతః”. | 101 |
| | “నగణస్య సమీపస్థో దుర్గణ శ్శుభదో భవేత్, | 102 |
| | “పర్వతానాం యథా మేరు స్సురాణాం శంకరో యథా | 103 |
| క. | ఏగణముఁ గదియు నగణం, బాగణము సమస్తమంగళావ్యాప్తం బై | 104 |
| క. | చందనతరుసంగతిఁ బిచు, మందంబును బరిమళించు మాడ్కి నమందా | 105 |
| గీ. | పర్వతములందు మేరువుభాతి యగుచు, సర్వసురలందు శంకరుచంద మగుచు | 106 |
| వ. | అని నగణ మన్నిగణములకు శ్రేష్ఠముగాఁ జెప్పఁబడినది. | 107 |
గణముల శుభాశుభఫలములు
| క. | మయరసరజభనగణముల, సుయశా మొదలింట నిలుప శుభకనకభయ | 108 |
| వ. | ఈయెనిమిదిగణములు వరుసగా నెనిమిదిఫలముల నిచ్చును. | 109 |
| క. | శుభసుఖరుక్క్షయధనకన, కభయైశ్వర్యములఁ జేయుఁ గ్రమమునఁ గావ్య | 110 |
గణములజాతులు
| క. | మగణంబు శూత్రకులజము, భగణము సద్వైశ్యజాతి బ్రాహ్మణజాతుల్ | 111 |
| క. | మగణము నాలవకులజము, భగణము మూఁడవకులంబు బాపణ నయతల్ | 112 |
| క. | నాయకుఁ డేకులమైనన్, బాయక తక్కులము గణము పద్యముమొదలన్ | 113 |
| వ. | అనియున్నది గనకఁ దెలిసి ప్రయోగింపఁదగినది. | 114 |
గణసాంగత్యము
| సీ. | మగణాంతనమయసల్ మహితభాగ్యములిచ్చు, యగణాంతమగుమసల్ యశ మొసంగు | |
| తే. | రాంతసమలును భాంతమయగణములును, దాంతమయలును మాంతమౌతజభరములు | 115 |
| వ. | మగణము దాపున నగణమగణయగణసగణము లుండిన నుత్తమము. యగణము | |
| | ణము వెనుక తగణనగణ రగణసగణము లుండనగును. ఇవన్నియు నుత్తమములు. | 116 |
అక్షరసంఖ్యాప్రకరణము
| క. | శివుసద్యోజాతాది, ప్రవిమలముఖపంచకమునఁ గ్రమమునను సము | 117 |
| వ. | ఈయేఁబదక్షరములలో నాదులు 16. కాదులు 25. యాదులు 9. మొత్త మేఁ | 118 |
| క. | ఈ యేఁబది వర్ణములకు, బాయక కులములు గ్రహములు ఫలబీజములున్ | 119 |
అక్షరగ్రహనిర్ణయము
| గీ. | ఆదులకు రవి కాదుల కవనిజుండు, చాదులకు బుధుఁడును గవిటాదులకును | 120 |
| వ. | అమొదలు అంవఱకుఁ గల 15 అక్షరములకు గ్రహము సూర్యుఁడు. కవర్గము 5 | 121 |
అక్షరములజాతులు, వానిశుభాశుభఫలములు
| సీ. | అచ్చులలో ఌౡ అం ఋౠల్ దక్కఁగఁ, దక్కినయక్షరదశకమును గ | |
| తే. | విప్రజాతులు తపవర్గవితతి రవలు, క్షత్త్రియకులంబు యలశషసహలు వైశ్య | 122 |
| వ. | అ ఆ ఇ ఈ ఉ ఊ ఏ ఐ ఓ ఔ క ఖ గ ఘ జ ఝ డ ణ తక్ష ద ధ ప బ భ య | 123 |
ఏఁబదియక్షరముల కధిదేవతలు
| సీ. | అగజచక్షడఫల కధిపతి విష్ణుండు, సంసపమహలకు హరుఁడు కాకు | |
| తే. | డరలకు, శమనుండు టాకు, నైరృతి ఠాకు, జలపతి వాకు, ఖయలకుఁ గాలి | 124 |
| తే. | అదితి ఊకును, బంచభూతాళి ళాకు, ఞాకుజినుఁ, డభ్రకరి లాగు, ఝాకు భైర | 125 |
| క. | వసుధామరులకుఁ గచటలు, వసుధాపతులకును దపరవలు వైశ్యులకున్ | 126 |
| క. | ఆదులు వర్గత్రయమును, భూదేవత లుతపవర్గములు రవలున్ ధా | 127 |
అక్షరాణాం వర్ణవివేకః
| | "ద్విజాతీయః పంచదశ పూజ్యాః కచటవర్గజాః | 128 |
| | “అక్షరే పరిశుద్ధే తు నాయకో భూప ఉచ్యతే” | 129 |
| | “న్యస్తాః కావ్యముఖే వర్ణా సత్తదైవతమూర్తయః, | 130 |
భూసురాది చతుర్జాతులవర్ణములు
| క. | ధవళారుణపీతశ్యా, మనసనభూషలు పయోవిమలఘృతమధ్వా | 131 |
| తా. | బ్రాహ్మణజాత్యక్షరములకుఁ దెల్లనివస్త్రభూషణములు, నుపహారము పాలు. క్షత్రియజాత్యక్షరములకు నెఱ్ఱనివస్త్రభూషణములు నుపహారము నేయి. వైశ్యజాత్యక్షరములకుఁ బచ్చనివస్త్రభూషణములును నుపహారము తేనె. శూద్రజాత్యక్షరములకు నల్లనివస్త్రభూషణములు నుపహారము మద్యము. కాన నేజాతియక్షరము లాదిని బ్రయోగించుచున్నారో, యాజాతియక్షరములకుఁ దగినవస్త్రభూషణనైవేద్యముల నర్పించి మాతృకాపూజ చేసి ప్రబంధము మెరవడిచేయవలయును గనుకఁ గవు లైనవార లీరీతిని నడిపించునది. | |
| సీ. | కాదిత్రివర్గవర్ణాదికి మౌక్తిక, వజ్రభూషలు తెల్పు వస్త్రచయము | |
| తే. | వరుస నీనాల్గుతెఱఁగులవర్ణములకు, ననుభవం బగు ద్రవ్యంబు నానవా(బా)లు | 132 |
| క. | ఇత్వము నేత్వ మధోముఖ, మైత్వం బిల నూర్ధ్వముఖము నౌత్వము నుత్వం | 133 |
| గీ. | ఇత్వ మేత్వములును నిల నధోముఖములు, నైత్వ మూర్ధ్వముఖము నొత్వములును | 134 |
| గీ. | మీఁదిముఖము లైన మిడియించుఁ బతి నేఁట, బార్శ్వముఖము లైనఁ బాయు లక్ష్మి | 135 |
| వ. | అని యున్నది గనుకఁ బద్యాదిని శ్రీకారము చెప్పకున్నట్టైన శుభాక్షరముగా విమ | 136 |
అమృతాక్షరవిషాక్షరనిర్ణయము
| | “అకచటతపయశవర్గా దమృతం ప్రోక్తం విపాణి దీర్ఘాణి” | 137 |
| క. | అమృతాక్షరములు హ్రస్వము, లమరఁగ దీర్ఘములు విషము లనఁబడు దీనిన్ | 138 |
| తా. | దీర్ఘములు లేనియక్షరము లమృతాక్షరములు గనుక నవి పద్యాది నుంచఁదగినవి. దీర్ఘాక్షరములు విషాక్షరములు గనుక నవి పద్యాది నుంచరా దనుట. అయినను నాయక్షరము సంయుక్తాక్షర మైనచోఁ దనగుణమును విడిచి వేఱుగుణమును బొందును. | |
| | "నిశారజః క్షారయోగా త్తక్షణా ద్రక్తతాయథా” | 139 |
| క. | వినఁబడు దీర్ఘము విషమును, ననియెడివర్ణమ్ము సంయుతాక్షర మైనన్ | 140 |
| వ. | పచ్చనిపసుపు తెల్లనిసున్నము గూడిన వానివర్ణములు విడిచి రక్తవర్ణ మైనట్టు లనుట. | 141 |
| చ. | శరలకుఁ జంద్రుఁ డీకి రవి చాలగ్రహంబు లటంచు వార లి | 142 |
| తా. | శవర్ణమును ఈకారమును రేఫయును గూడిన శ్రీకారమయ్యెను. అందు శవర్ణరేఫలకుఁ జంద్రుఁడు గ్రహము. ఈకారమునకు సూర్యుఁడు గ్రహము. గనుక వారి కిద్దఱికి నన్యోన్యమైత్రి. ఈకారశవర్ణముల కధిదేవత లక్ష్మీదేవి. రేఫ కధిపతి యగ్ని. | |
| | “లక్ష్మీప్రదో హుతాశనః” అనియు. | 143 |
| | "శ్రియ మిచ్ఛే ద్ధుతాశనాత్" అనియుఁ జెప్పుటచేత నాయగ్నియు లక్ష్మీప్ర | 144 |
లక్ష్యము
| క. | శ్రీకారము ప్రథమంబునఁ, బ్రాకటముగ నున్నఁ జాలు బహుదోషంబుల్ | 145 |
| గీ. | దిక్ప్రసిద్ధంబుగా మును దీర్ఘమయ్యు, ననఘతరసంయుతాక్షర మగుటఁ జేసి | 146 |
సురనరతిర్యగ్రౌరవలక్షణము
| గీ. | పంచవర్గాంతదుర్వర్ణపంక్తి దక్క, కొదువ సురగతు లగు నవి గురువు లైన | 147 |
| తా. | కవర్గు, చవర్గు, టవర్గు, తవర్గు, పవర్గు యీ 5 వర్గువులయందలి కడపటియక్షరము లగు ఙఞణనమలుగాక తక్కినయిరువదియక్షరములు సురగతులు. ఆయక్షరములు గురువులైన నరగతులు. రేఫమాత్ర మధోగతి. ఆరేఫతక్కఁ దక్కినయకారాద్యక్షరములు ఙఞణనమలు ఇవి తిర్యగ్గతు లనఁబడును. పద్యాదిని సురగతులు నరగతులు నైన యక్షరములఁ బ్రయోగింపవచ్చును. తిర్యగ్గతులు కూడవు. అధోగతియగు రేఫ పనికిరాదు. | |
| క. | సురవరతిర్యగ్రౌరవ, వరగతు లగుభూసురాదివర్గాక్షరముల్ | 148 |
| సీ. | నణమఙఞావిహీనం బగువర్గపం, చకములఁ గల్గునక్షరము లెల్ల | |
| తే. | సురనృగత్యక్షరంబులు శుభము లొసఁగు, మధ్యఫలద తిర్యగ్గతమాతృకాళి | 149 |
| క. | సురనరగతు లిచ్చు శుభము, మఱి తిర్యగ్వర్ణపంక్తి మధ్యమఫలమున్ | 150 |
| | “దేవనృతిర్యగ్రౌరవభేదా గతయ శ్చతుర్విధావర్ణాః, | 151 |
| వ. | అని యున్నది గాన తెలియునది. | |
అల్పప్రాణ మహాప్రాణాక్షరములు
| | "వర్గాణాం ప్రథమతృతీయా అంతస్థా శ్చాల్పప్రాణాః, | 152 |
| క. | అల్పప్రాణము లతిమృదు, జల్పోచితపచనపంక్తి ఝఛఘఢఠములౌ | 153 |
| క. | సరళము లగువర్ణములే, ధర నల్పప్రాణములు పదంపడి కఠినా | 154 |
| తా. | లలితములై యొత్తఁబడనియక్షరము లల్పప్రాణము లనఁబడును. అవి మంచివి. కఠినములై యొత్తఁబడిన యక్షరములు మహాప్రాణములు అవి మంచివి కావు. | |
విషమాక్షరవిచారము
| క. | అకచటహ లనఁగ నైదును, బ్రకటంబుగ ఋతుల గిరులఁ బదునొక్కింటన్ | 155 |
| క. | అకచటతప లీయారును, బ్రకటితముగ ఋతుల గిరులఁ బదునొక్కింటన్ | 156 |
| క. | పురశరరసగిరిరుద్రుల, నరయ నకచటతప లిడుట యనుచిత మయ్య | 157 |
| వ. | అని యున్నది గనుకఁ దెలిసి ప్రయోగించునది. | 158 |
| క. | కృతులన్ స్త్రీపుంలింగా, ద్భుతశబ్దము లునుపకను నపుంసకము లిడన్ | 159 |
| క. | సంగతిగఁ గృతుల స్త్రీపుం, లింగసుశబ్దములు నిలుప లెస్సగు మొదలన్ | 160 |
| వ. | అని యున్నది గనుకఁ తెలిసి ప్రయోగింపఁదగినది. | 161 |
దేవతావాచకభద్రవాచకములు
| క. | శుభవిజయదేవతా శ్రీ, విభవాయురభీష్ణకుశలవిధుముఖ్యము లౌ | 162 |
| వ. | పద్యాదిని మంగళకరముగా నుండుశబ్దములు నిలుపఁదగు ననుట. | 163 |
| | “దేవతావాచకా శ్శబ్దా యేచ భద్రాదివాచకాః, | 164 |
| | “అధసిద్ధిప్రణవాదిశ్రీ చంద్రసూర్యదీర్ఘాయుః, | 165 |
| క. | తరణీందుభద్రసాగర, గిరికుశలారోగ్యమేఘగీస్తుత్యాయు | 166 |
| గీ. | దేవతావాచకముల వర్తిల్లె నేని, భద్రవాచకములఁ గూడి పరగెనేని | 167 |
| క. | నిరుపమకావ్యాదిని సుర, వరభద్రాదిప్రశస్తవాచకపదముల్ | 168 |
| క. | [2]తనరఁగ శుభవాచకములు, ఘనతరముగ దేవవాచకంబులు నై పే | 169 |
పృథివ్యాదిపంచతత్త్వములు
| గీ. | ఎనిమిదియు వాలు గా ఱైదు నేడుగడెలు, పంచతత్త్వంబు లుండు రేపగలు వరుస | 170 |
| తా. | పృథ్వీతత్త్వమున కెనిమిది గడియలు, జలతత్త్వమునకు నాలుగు గడియలు, అగ్నితత్త్వమునకు నాఱుగడియలు, వాయుతత్త్వమున కైదుగడియలు, నాకాశతత్త్వమునకు నేడుగడియలు. మొత్తము 40 గడియలు. ఆదివారము మొదలు బుధవారమువఱకుఁ బృథివ్యాదిగాఁ జరించును. గురుశుక్రశనివాసరముల నాకాశము మొదలుగాఁ జరించును. ఈయైదును వరుసగా సంపద, శుభము, ఆర్తి, రోగము, దారిద్ర్యము నిచ్చునవి గనుక నివి తెలిసి కవిత్వము చెప్పునది. | |
| సీ. | ఉర్వికి నెనిమిది యుదకంబునకు నాల్గు, గాడ్పునెచ్చెలి కాఱు గాలి కైదు | |
| తే. | గాన నిట్లుండు వారసంగతులు దెలిసి, తత్త్వవేళల నాయైదుతత్త్వములకుఁ | 171 |
| క. | కలిమి శుభ మార్తి రోగము, తిలకింపఁ దరిద్రతయుఁ బృథివ్యస్తేజో | 172 |
బాలాదిపంచస్వరములు
.| సీ. | మొనసి కకారంబుమొదలు క్షకారంబు, వఱకును గల్గినవర్ణసమితి | |
| తే. | నెట స్వరములొండె దానికి నెదురుకొనుచుఁ, గుశలధనధాన్యపీడార్తు లొసగువాని | 173 |
| తా. | కకారము మొదలు క్షకారమువఱకుఁ గలిగిన 35 అక్షరములకు, బాలస్వరము, కుమారస్వరము, రాజ్యస్వరము, వృద్ధస్వరము, మృతస్వరము నన 5 విధంబుల స్వరములు చెలఁగు. నందొక్కొక్కస్వరమునకు వరుసఁగ నేడేసియక్షరములవంతునఁ జెల్లును. ఒక్కొకస్వరమున కాటేఱేసిగడియలచొప్పున గలుగుటఁ జేసి, బాలస్వరము తూర్పునను, గుమారస్వరము దక్షిణమునను, రాజ్యస్వరము పడమరను, వృద్ధస్వర ముత్తరమునను మృతస్వర మీశాన్యమునను రేయుంబవలు వెలుగుచు, సంతోషము ధనలాభము, రాజ్యలాభము, శరీరపీడ, యధికక్లేశము ననయైదు ఫలముల నిచ్చును గనుక | |
| | లక్షణకవి యగువాఁడు స్వరనిర్ణయ మెఱింగి యేదిక్కున స్వరమున్నదో యాదిక్కున కెదురుగాఁ గూర్చుండి కవిత్వము రచియించినఁ గృతిపతి కాయురారోగ్యభాగ్యములు గలుగును. | |
| క. | అసదృశకాదిక్షాంతా, ర్ణసమూహంబునకుఁ దగు స్వరంబులు వరుసన్ | 174 |
| చ. | ప్రమదవిధిజ్ఞు లైనకవిరాజులు బాలకుమారరాజ్యవృ | 175 |
| శా. | బాలాదిస్వరపంచకంబునకు నాభానూదయం బాదిగా | 176 |
| క. | బాలస్వర మతిలాభము, పోలింపఁ గుమారరాజ్యములు ధనరాజ్య | 177 |
| వ. | అని యున్నది గనుక లెస్సగాఁ దెలిసి కవిత్వముం జెప్పునది. | 178 |
రసమైత్రి
| క. | వరకరుణహాస్యము లు, ర్వరవీరభయానకములు రౌద్రాద్భుతముల్ | 179 |
| తా. | కరుణారసమునకు హాస్యరసమునకు వీరరసమునకు భయానకరసమునకు, రౌద్రరసమునకు, అద్భుతరసమునకు, భీభత్సరసమునకు, శృంగారరసమునకు నవ్యోన్యవైరము గనుక రసమైత్రిఁ దెలిసి గణములలోఁ బ్రయోగించఁదగినది. | |
| గీ. | మున్ను శృంగారభీభత్సములకు నొంట, దరులు తమలోన వీరభయానకములు | 180 |
జీవనిర్జీవవ్యాధితనక్షత్రములు
| | “నిర్జీవం సప్తఋక్షాణి సజీవం ద్వాదశ స్మృతమ్, | 181 |
| | "జీవయుక్తే ఘనం భాగ్యం వ్యాధి ర్వ్యాధియుతేషు చ, | 182 |
| క. | సతచుక్కలు తగు నిర్జీ, వత మఱి పండ్రెండు జీవవంతంబులు వ్యా | 183 |
| తా. | సూర్యుఁ డేనక్షత్రమున నున్నాఁడో యదిమొద లేడునక్షత్రములు నిర్జీవము లనఁబడును. వానియందు సాహిత్యం బారంభింపరాదు. అవ్వలిపండ్రెండునక్షత్రములు సజీవము లనఁబడును. అవి మంచివి. తఱువాతినక్షత్రములు వ్యాధితములు | |
| క. | కమలహితుఁ డున్ననక్ష, త్రము మొదలుగ నేడు దోషతమములు నడుమన్ | 184 |
జీవపక్షమృతపక్షనక్షత్రములు
| | “రాహుభుక్తాని ఋక్షాణి జీవపక్షే త్రయోదశ, | 185 |
| గీ. | రాహు వసియించినట్టితారకము మొదలు, నవలిపదునాల్గు మృతము లౌ నతనిభుక్తి | 186 |
| తా. | రాహువు తలక్రిందుగా నక్షత్రములఁ జరించువాఁడు గనుక నాతఁడున్ననక్షత్రముమొదలు పదునాలుగునక్షత్ర ములు మృతనక్షత్రములు. కాన వానియందుఁ బ్రబంధాదిపద్య ముపక్రమించిన నశుభము. అతని భుక్తి కిమ్మైననక్షత్రములు పదుమూడు జీవనక్షత్రములు గనుక నవి మిక్కిలి శుభకరములని తెలియునది. | |
| క. | విదితముగ రాహుభుక్తికి, నొదవినపదుమూఁడు జీవముక్తము లవియు | 187 |
| క. | పతి మృతుఁ డగుఁ బద్యాదిని, మృతనక్షత్రంబు లిడిన; మేదురసౌఖ్యా | 188 |
| వ. | అని యున్నది గనుకఁ దెలియునది. | 189 |
దగ్ధజ్వలితధూమితనక్షత్రములు
| | "క్రూరోన్ముక్తం దగ్ధంక్రూరయుతం జ్వలితధూమితం పురతః, | 190 |
| క. | ఇనశనికుజరాహువు లొ, య్యన విడిచినయవియు నిలిచినవి యెదిరినవిన్ | 191 |
| తా. | సూర్యుడు, శని, అంగారకుఁడు, రాహువు యీ నలుగురు క్రూరగ్రహములు గనుక నాగ్రహము లనుభవించి విడిచిన నక్షత్రములు దగ్ధము లనియు, వాసముచేయు నక్షత్రములు జ్వలితములనియు, బ్రవేశింపఁబోవు నక్షత్రములు ధూమితము లనియుఁ జెప్పఁబడును. కావునఁ బద్యాదిగణముయొక్కనక్షత్రము, ప్రబంధమారంభించిననాఁటి నక్షత్రము, ప్రభువునక్షత్రము నీమూఁడును పైనుదాహరింపఁబడిన మూఁడుతెగలలో చొఱకయుండవలెను. | |
| క. | క్రూరగ్రహభుక్తము లగు, తారలు దగ్ధములు; ధూమితంబులు వానిన్ | 192 |
| గీ. | ధనముఁ గోలుపుచ్చు దగ్ధనక్షత్రంబు, చాలఁగీడుఁ దెచ్చు జ్వలితతార | 193 |
| | "ఏనం గజానాం నక్షత్రం కర్తు ర్జన్మర్క్షకం తథా, | 194 |
| | అనుకూల్యం సముద్ద్వీక్ష్య శ్లోకాదా రచయే ద్భుధః, | 195 |
| గీ. | గణముతారయుఁ బతితారకమును రెండు, క్షేమసిద్ధికి వ్యాధినిర్జీవగతుల | 196 |
| క. | పతితారకుఁ బద్యముఖ, స్థితతారకమునకుఁ జెలిమి తెలియక జడుఁడై | 197 |
అక్షరములకు నామనక్షత్రములఁ దెచ్చు వివరము.
| | చూచేచోలా అశ్విని ఇత్యాదులు. | |
| వ. | ఈనాలు గక్షరములు నక్షత్రములకు నాలుగు పాదములుగాఁ దెలియఁగలది. | 198 |
షష్ఠాష్టకములు
| గీ. | మెఱయుమీనతులలు మిథునవృశ్చికములు, వృషభధనులు మకరమృగవరములు | 199 |
| తా. | మీనతులలకు, మిథునవృశ్చికములకు, వృషభధనుస్సులకు, మకరసింహములకు, కుంభకటకములకు, కన్యామేషములకును, షష్ఠాష్టకములు. కావునఁ బద్యాద్యక్షరరాశికిని, ప్రభువు నక్షత్రరాశికిని ఇవి పరిహరించి చెప్పవలెను. | |
| గీ. | మీను తూని కోల మిథునంబుఁ దేలును, ఎద్దు విల్లు మొసలి పెద్దమెకము | 200 |
సత్త్వరజస్తమోవేళానిర్ణయము
| గీ. | చంద్రగురుదినముల సత్త్వంబు కుజశుక్ర, దివసములను రజము రవి బుధార్కి | 201 |
| తా. | సోమగురువారముల నుదయాది సత్త్వవేళ. అంగారకశుక్రవారముల నుదయాది రాజసవేళ. రవిబుధశనివారముల నుదయాది తామసవేళ. శనివారము తప్ప తక్కినవారములయందు లగ్న మొకటికి మూడుమ్ముప్పాతిక గడియ. శనివారమునాఁడు లగ్న మొకటికి నాలుగు గడియలు. | |
| | “సత్త్వవేళాచంద్రగురూ రాజసా కుజభార్గవౌ, | 202 |
| గీ. | శశిగురుదినోదయంబుల సత్త్వ మొదవుఁ, గుజకవిదినోదయంబుల రజము పరగుఁ | 203 |
| వ. | ఇంక నీమూఁడువేళలలో సాహిత్యము చెప్పుటకు నిర్ణయము. | 204 |
| గీ. | ఝషధనుస్త్రీకటకములు సత్త్వవేళ, అజకులావృశ్చికవృషముల్ రజమువేళ | 205 |
| తా. | మీనము, ధనుస్సు, కన్య, కటకము యీనాల్గురాసులు కలవారిపేర సత్త్వవేళఁ బ్రబంధ మారంభింపరాదు. మేషము, తుల, వృశ్చికము, వృషభము, యీనాలుగురాసులు కలవారిపేర రాజసవేళయం దారంభింపరాదు. మకరము, సింహము, కుంభము, మిథునము యీనాల్గురాసులు గలవారిపేరఁ దామసవేళఁ బ్రబంధ మారంభింపరాదు. | |
| సీ. | అంగనాచాపమత్స్యకుళీరరాసుల వెలయువారికి సత్త్వవేళలందు | |
| తే. | గవియు నన్నిదినాలకే కర్తతోడ, గంటగొట్టినచందాన గంతు వేయు | 206 |
| వ. | అని యున్నది కానఁ దెలిసి రచియించునది. | 207 |
| | అశ్వినీ భరణీ కృత్తికా పాదః మేషమ్ ఇత్యాదులు. | 207 |
రాశ్యధిపతులు
| గీ. | రవి హరికి రాజు కర్కికి నవనిజుఁ డజ, వృశ్చికములకు బుధుడు స్త్రీమిథునములకు | 208 |
| తా. | సూర్యుఁడు సింహమునకుఁ, జంద్రుఁడు కర్కాటకమునకు, నంగారకుఁడు మేషవృశ్చికములకు, బుధుఁడు కన్యామిథునములకు, బృహస్పతి ధనుర్మీనములకు, శుక్రుడు వృషభతులలకు, శని మకరకుంభములకు నధిపతు లని తెలియునది. | |
| చ. | దినపతికర్త కేసరి, కధీశుఁడు కర్కికిఁ జంద్రుఁ, డుర్వినం | 209 |
గ్రహమైత్రి
| సీ. | తరణికి శశికుజగురులు మిత్రులు శుక్రశనులు విద్వేషులు సముఁడు బుధుఁడు | |
| | కుజునకుఁ జంద్రార్కగురులు హితులు శుక్రార్కజు ల్తుల్యు లరాతి బుధుఁడు | |
| తే. | మందునకు బుధశుక్రులు మైత్రివారు, సముఁడు ధిషణుఁడు కుజసూర్యచంద్రు లరులు | 210 |
| తా. | సూర్యునకుఁ జంద్రాంగారకులు మిత్రులు, శుక్రశనైశ్చరులు శత్రులు, బుధుఁడు సముఁడు; చంద్రునకు సూర్యబుధులు మిత్రులు, శుక్రశనిబృహస్పతికుజులు సములు, శత్రువులు లేరు; అంగారకునకుఁ జంద్రసూర్యబృహస్పతులు మిత్రులు, శనిశుక్రులు సములు, బుధుఁడు శత్రువు; బుధునకు సూర్యశుక్రులు మిత్రులు, శన్యంగారకబృహస్పతులు సములు, చంద్రుఁడు శత్రువు; బృహస్పతికి సూర్యచంద్రాంగారకులు మిత్రులు, శని సముఁడు, బుధశుక్రులు శత్రువులు; శుక్రునికి శనిబుధులు మిత్రులు, అంగారకబృహస్పతులు సములు, సూర్యచంద్రులు శత్రువులు; శనికి బుధశుక్రులు మిత్రులు, బృహస్పతి సముఁడు, సూర్యచంద్రాంగారకులు శత్రువులు గనుకఁ దెలియునది. | |
| సీ. | ఇనశశుల్ రవికుజు లినగురు ల్గురుభూజులు శనార్కజుల్ శుక్రశశితనూజు | |
| తే. | రాజసౌమ్యులు శత్రుమిత్రములవారు, గురుకవులు కుజసౌమ్యులు గురుబుధులును | 211 |
| గీ. | మైత్రి యత్యుత్తమము సమమైత్రి గలయ, మధ్యమం బగు సమ మధమంబుఁ దలఁప | 212 |
| వ. | అని యున్నది గనుక నిది తెలిసి సాహిత్యము ఘటియించునది. | 213 |
గ్రహవర్ణనిర్ణయములు
| క. | కవిచంద్రులు తెల్లనివా, రవనిజభాస్కరులు నెరుపు నాంగిరసబుధుల్ | 214 |
| క. | సితచంద్రుఁ డిచ్చు గుశల మ, సితసోముఁడు తునుము రణము చేయును రక్త | 215 |
| క. | నలినారి యేగ్రహముతో, నలిపడెఁ దద్వర్ణమై శుభాశుభఫలముల్ | 216 |
| తా. | చంద్రశుక్రులు తెలుపు, సూర్యాంగారకు లెరుపు, బుధబృహస్పతులు పసుపు, శనిరాహులు నలుపు, చంద్రుఁ డేగ్రహముతోఁ గూడిన నావర్ణమై యాఫలమునే యిచ్చును. తాను ప్రత్యేకముగ నుండినఁ దనఫలము నిచ్చును. శుక్రబుధబృహస్పతులతోఁ జంద్రుఁడు కూడిననాఁడు ప్రబంధ మారంభించిన శుభకరము. సూర్యాంగారకశనిరాహువులతోఁ జంద్రుఁడు కూడియున్న నక్షత్రమునఁ గృతి యారంభించిన నశుభకరము. అట్లే భగణమును జంద్రాధిదైవత్య మైనగణము గనుక స్వకీయమైనఫలము నీఁజాలదు. ఏగణమునుఁ గూడియుండిన నారీతిగ శుభాశుభఫలముల నిచ్చును. | |
| “శ్లో. | రక్తే చంద్రే భజే ద్యుద్ధం కృష్ణ మృత్యు ర్నసంశయః | 217 |
| గీ. | చంద్రుఁ డేగ్రహంబు సరస నిల్చిన దాని, వర్ణమై శుభాశుభంబు లిచ్చు | 218 |
| గీ. | శశియు శుక్రుండు తెల్లనిచాయవారు, సవితృఁడును మంగళుఁడుఁ గెంపుచాయవారు | 219 |
| గీ. | ధవళచంద్రు వలనఁ దనరారుఁ గుశలంబు, సమరమగును శోణచంద్రువలన | 220 |
| వ. | అనియున్నది గనుక నిది తెలిసి పద్యాదిగణంబులకు వర్ణంబులకు గ్రహమైత్రి | 221 |
| | “వాగర్ధా వివసంపృక్తౌ" | 222 |
| వ. | అన్నాఁడు గాన నందు మొదటిమగణసగణములకు బుధశనులు గ్రహములు గనుక | 223 |
| | "శ్రియః కురూణా మధిపః" | 224 |
| వ. | అని యున్నది గనుక నందు మొదటి జగణతగణంబులకు సూర్యబృహస్పతు | 225 |
| | "శ్రీవాణీగిరిజా” | 226 |
| వ. | అనియెను గనుక నందలితొలిగణము లగుమగణసగణములకు బుధశనులు గ్రహ | 227 |
| గీ. | మేషవృషభమకరయోషాకటకమీన, తులలు నుచ్చగతులు తులయు వృశ్చి | 228 |
| తా. | సూర్యునకు మేషము ఉచ్చ, నీచము తుల; చంద్రునికి వృషభము ఉచ్చ, నీచము వృశ్చికము; అంగారకునికి ఉచ్చ మకరము, కర్కాటకము నీచము; బుధునకు కన్య యుచ్చము, మీనము నీచము; బృహస్పతి కుచ్చము కర్కాటకము, నీచము మకరము; శుక్రున కుచ్చము మీనము, నీచము కన్య; శని కుచ్చము తుల, నీచము మేషము. | |
| | “అజవృషభమృగాంగనాకుళీరా ఝషవణిజౌ చ దివాక దితుంగాః." | 229 |
| క. | స్థానచ్యుతి యగు నీచ, స్థానగ్రహయుక్త మగుచుఁ దార్కొన్న యుదా | 230 |
| గీ. | బ్రాహ్మణక్షత్రవిట్ఛూద్రవర్ణములకు, ఘనత గ్రహమైత్రి గణమైత్రి కన్యకావి | 231 |
| తా. | బ్రాహ్మణులకు గ్రహమైత్రియును, క్షత్త్తియులకు గణమైత్రియును, వైశ్యులకుఁ గన్యాదూరమును, శూద్రులకు యోనిపొంతనమును ముఖ్యముగానుండవలెను. | |
| | "గ్రహమైత్రి ర్ద్విజాతీనాం క్షత్త్రియాణాం గణోత్తమమ్, | |
| | కన్యాదూరంతు వైశ్యానాం శూద్రాణాం యోని రేవచ”. | 232 |
| క. | సారగ్రహమైత్రియు నొ, ప్పారఁగ గణమైత్రి మఱియ నమరఁగఁ గన్యా | 233 |
| గీ. | గణముమైత్రి కంటె గ్రహము ముఖ్యముగాన, మొదటిపద్యమునకుఁ గదిసినట్టి | 234 |
| తా. | గ్రహమైత్రి ముఖ్యముగనుకఁ బ్రబంధాదిపద్యపు మొదటిరెండుగణముల యొక్క గ్రహములు, ప్రభువుగ్రహమును విరోధము లేకుండఁ జేరియండవలెను. | |
| గీ. | గణముసామికన్న గ్రహము సత్వముగాన, నాదిగణయుగగ్రహంబు లెనసి | 235 |
| క. | కృతిమొదటిపద్యమునఁ గల, పతిపేరున కిరుదెసలను బరగులిపులకున్ | 236 |
| తా. | ప్రబంధాదిపద్యమునందలి ప్రభువుపేరునకు రెండుపార్శ్వముల నుండు నక్షరములకు గ్రహమైత్రి యుండిన సకలదోషములను హరించుననుట. | |
| క. | విరచించుకృతులపొందున, సరసపుఁబద్యంబు మొదల సత్కవివర్యుల్ | 237 |
| గీ. | ప్రభువుపేరిటఁ గృతియైనఁ బద్యమైనఁ, బూన్చిరేనియు మాతృకాపూజ లేక | 238 |
| | "ప్రభు ముద్దిశ్య పద్యంవా ప్రబంధం వా కదాచన, | 239 |
దేవదైత్యమానుషగణనిర్ణయము
| సీ. | శ్రవణపునర్వసుల్ స్వాతిపుష్యాశ్వినుల్ రేవతిహసమైత్రిమృగశీర్ష | |
| తే. | దేవదైత్యగణములు దెవు లొసంగు, మనుజరాక్షసగణములు మడియఁజేయు | 240 |
| తా. | శ్రవణము, పునర్వసు, స్వాతి, పుష్యమి, ఆశ్విని, రేవతి, హస్త, అనూరాధ, మృగశీర్ష యీ 9 నక్షత్రములు దేవగణములు. జ్యేష్ఠ, విశాఖ, కృత్తిక, శతభిషం, చిత్త, మూల, ధనిష్ఠ, ఆశ్లేష, మఖ, యీ నక్షత్రములు రాక్షసగణములు. ఆర్ద్ర, పుబ్బ, పూర్వాషాఢ, పూర్వాభాద్ర, భరణి, రోహిణి, ఉత్తర, ఉత్తరాషాఢ, ఉత్తరాభాద్ర యీ 9 నక్షత్రములు మనుష్యగణము. కాన నిందు దేవరాక్షసగణములు రాక్షసమానవగణములు కూడినయెడలఁ గారాదు. దేవనునుష్యగణములు కూడినను, సమగణములు కూడినను మంచిదని తెలియునది. | |
యోనిపొంతనము
| సీ. | అశ్వినిశతతార లవి రెండు నశ్వముల్ స్వాతిహస్తంబు లచ్చపుటెనుములు | |
| తే. | బోతు నాతికైన నాతి పోతుకునైనఁ, గలహ మగుచునుండుఁ గాన నెఱిఁగి | 241 |
| తా. | ఈచెప్పిననక్షత్రములలో మొదట చెప్పినవన్నియుఁ బురుషులును, వెనుకఁ జెప్పినవన్నియు స్త్రీలునుగా నెంచవలెను. అశ్వమహిషములకు, నేనుఁగుసింగములకు, ముంగిపాములకుఁ, బిల్లియెలుకలకు, వానరములకు గొఱ్ఱెలకు, గోవులకుఁ బులులకు, శునకములకు లేళ్లకు, నన్యోన్యవైరము గనుకఁ దెలిసి యుంచఁగలది. | |
| గీ. | హరియు గరియును బులి ధేను వహియు ముంగి | |
| | మరియఁ బిల్లియు నెలుక వానరము నజముఁ | 242 |
| గీ. | ప్రభువుతారనుండి పద్యాదినిలిచిన, తారదాక నెంచి దానిమీఁదఁ | 243 |
ఇఁక భూసురాదిచతుర్జాతులకుఁ బొంతనము
| | “గ్రహమైత్రి ద్విజాతి నాం” అనుటకు సమ్మతి. | 244 |
| శా. | శ్రీరామాకుచమండలీమృగమదశ్రీగంధసంవాసిత | 245 |
| వ. | పద్యాదినున్న మగణసగణములకు గ్రహములు బుధశనులు గనుక సమత్రి. ఆద్యక్ష | 246 |
| | "క్షత్త్రియాణాం గణోత్తమమ్.” | 247 |
| | శ్రీరాస్తాం మనుమక్షితీశ్వరభుజస్తంభే జగన్మండల | 248 |
| వ. | అనియెను గనుక మనుమరాజునక్షత్రము మఖ గనుక నది రాక్షసగణములోనిది. మగ | 249 |
| | "కన్యాదూరంతువైశ్యానాం" | 250 |
| క. | శ్రీకాంతాతిప్రియ వా, క్ఛ్రీకాంతజగత్త్రయైకసేవితనుతవి | 251 |
| వ. | అని రేచనమీఁద నంకితముగాఁ జెప్పినాఁడు కాన నాతని నక్షత్రము స్వాతి. | 252 |
| | "శూద్రాణాంయోని రేవచ.” | 253 |
| శా. | శ్రీకాశీనగరాధిరాజ్యపదవీసింహాసనస్థుండు లో | 254 |
| వ. | అని చెప్సియున్నాఁడు. ఇందుఁ బ్రభువునక్షత్రము రోహిణి. అహియోని. మొదటి | |
| | నారోగ్యభాగ్యములు గలుగునట్లుగా నిర్దోషముగాఁ బ్రబంధరచన చేయుదురు. | 255 |
| గీ. | వర్ణనక్షత్రయోనియు వరునితార | 256 |
| క. | ధరపై గుటగుటకవితల, నరసిన శుభలక్షణంబు లబ్బవు సుమ్మీ | 257 |
| గీ. | గ్రహము ములికి గణము గరి యక్షరము పింజ | 258 |
| క. | లక్షణ మెఱుఁగనికవి యవ, లక్షణుఁడు తదీయకవిత లాఘవ మది ప్ర | 259 |
| గీ. | గ్రుడ్డియెద్దు జొన్నఁ బడ్డట్లు సన్మార్గ, మెఱుఁగలేక కవిత సెట్లు చెప్ప | 260 |
| సీ. | అవనిగణాలిగణవలి కధిదేవతలును వన్నెలు గ్రహంబులును వాని | |
| తే. | తమకు నెదురులేక తప్పించి ధారుణీ | |
| | వెలఁగి పొగడఁ గవిత చెప్పెడువారు స | 261 |
| వ. | అని యున్నది. | 262 |
| సీ. | వినుత పద్యాది నిల్పినవర్ణమునకు నాథునివర్ణమున కరి తొడరకుండ | |
| తే. | [3]గణగణజయామములు తత్త్వగతులు రసము | 263 |
మిత్రారిషోడశచక్రము
| క. | విధుపురహరనిధిదృగ్వన, నిధిరవిదిక్ఛా స్త్రదంతినృపమనుశరభూ | 264 |
| తా. | చౌకముగాఁ బదునాఱిండ్లు వ్రాసికొని అందు నకారాది యేబదియక్షరములు — విధు=1, పుర=3, హర=11, నిధి=9, దృక్=2, వననిధి=4, రవి=12, దిక్ =10, శాస్త్ర=6, దంతి=8, నృప=16, మను=14, శర=5, భూమిధర=7, దివస=15, త్రయోదశ=13, యీలెక్కమేరకు వరుసగా నకారముమొద లేఁబదియక్షరములు వ్రాసినట్టయిన నది సిద్ధము, సాధ్యము, సుసిద్ధము, అరి అని నాలుగుచక్రములై చక్ర మొక్కటికి నాల్గేసియిం డ్లేర్పడును. అందు మొదటిచక్రము నాల్గిండ్లకు సిద్ధసిద్ధము, సిద్ధసాధ్యము, సిద్ధసుసిద్ధము, సిద్ధారి అనిపేరులు. రెండవచక్రము నాల్గిండ్లకు సాధ్యసిద్ధము, సాధ్యసాధ్యము, సాధ్యసుసిద్ధము, సాధ్యారి అనిపేరులు. మూడవచక్రము నాల్గిండ్లకు సుసిద్ధసిద్ధము, సుసిద్ధసాధ్యము, సుసిద్ధసుసిద్ధము, సుసిద్ధారి అనిపేరులు, నాల్గవచక్రము నాల్గిండ్లకు అరిసిద్ధము, అరిసాధ్యము, అరిసుసిద్దము, అర్యరి అనుపేర్లు. కానఁ గృతినాయకునిపేరుయొక్క మొదటియక్షరము ప్రబంధపు మొదటియక్షరము అరి యనుచక్రపుటిండ్లలో నుండక యుండవలెను. ఉండినఁ గారాదు. | |
| | “అద్యగ్నిరుద్ర గ్రహనేత్ర వేదరనిర్దిశర్తుర్వసుషోడ శాశ్చ, | 265 |
| మ. | మొదటన్ మూఁడిట రుద్రులన్ నిధికరాంభోరాసులన్ బంగజా | 266 |
| సీ. | చదురమై పదియాఱుచౌకపుటిండుల యదియె షోడశచక్ర మందులోన | |
| తే. | నక్షరంబులు గృహముల నైదుపదులు, నిలిపి పతికోష్ఠమున నుండి వలయముగను | 267 |
| వ. | అని కవిగజాంకుశమున నున్నదిగనుక నీషోడశ చక్ర మీక్రమంబున విమర్శించు | 268 |
మాతృకాపూజావిధానము
| గద్యము. | అథ కుముదకుందకందుకపురందరకరిశిశిరగిరికందరశరదంబుదకంబు | 269 |
| చ. | కలువల గొప్పుఁ దీర్చి సిరిగంద మలంది మెఱుంగు ముత్తియం | 270 |
| చూర్ణిక. | విదళితకురువిందపురందరగోపనిందూరసంధ్యాభ్రబంధూకబంధురప్రభాబం | 271 |
ఇతి ధ్యానముక్తమ్.
అనేన వశ్యముఖీధ్యానముక్తమ్ తత్కథమ్."
| | “సంధాయ సుమనోబాణాన్ కర్షంతీం భైక్షవంధనుః, | 272 |
| చ. | అలవడ సంపెఁగల్ తురిమి యచ్చపుఁగస్తూరి మేనఁ బూసి కెం | 273 |
| వ. | అని యున్నది గనుకఁ గవి పూర్వోక్తప్రకారమున నుపక్రమింపఁదగినది. | 274 |
| చూర్ణిక | అథ దినకరతరుణకరనికరవికసితకనకకమలవారితావినీలజలధరాంతరనటత్త | 275 |
| | అనేన సిద్ధలక్ష్మీధ్యానముక్తమ్. తథా. | |
| | "పీతాంబరా మంబుజయుగ్మహస్తాం శాతోదరీం నూతనహేమగౌరీమ్, | 276 |
| చ. | వెలయఁగ బొండుమల్లియలు వేనలి నంగమునన్ విభూషణా | 277 |
| వ. | ఇవ్విధంబున మాతృకాధ్యానపూజలు గావించి కవి పూర్వోక్తప్రకారంబున నుప | 278 |
| చూర్ణిక. | అథతరుణతరహరితతృణగరుడమణిశకలమరకతమణిపురందరనీలశ్యామలామ్, | |
| | వితానలీలాలాలితవిలాసమండితామ్, ఇందిరానందనసుందరహరినీలకందుకప్రస్యం | 279 |
| | అనేన త్వరితాధ్యానముక్తమ్. తథా. | |
| | “పర్ణాంశుకాం పరుషకుంచితకేశపాశాం కర్ణావతంసపరికల్పితకీరకాబామ్, | 280 |
| వ. | అనియున్నది గనుకఁ గవి పూర్వోక్తప్రకారంబున నుపక్రమింపవలెను. | 281 |
| గీ. | అద్దమునఁ గరి కాన్పించినట్టి పగిది, సంచితంబుగఁ గవితాప్రపంచలక్ష | 282 |
| | |
| గీ. | ఇన్నిలక్షణములు పల్క నీశ్వరునకుఁ, దరము గాదని కవు లాత్మఁ దలఁచిరేని | 283 |
| వ. | కావున క్వచిద్దోషయుక్తమైనను, శుభబాహుళ్యమైనయెడల నది దోషరహితమని | 284 |
ఆశ్వాసాంతము
| చారుమతి. | రంగదతి సత్వర కురంగసమరాజితతురంగమమదప్రయుతసా | 285 |
| పంచచామరము. | గరిష్ఠబాహుగర్వమత్త కర్కళద్విషద్వసుం | |
| | కర్మగ్రసక్రియోగ్రసింహికాతనూభవాయమా | 286 |
| | నిశాధీశమందారనీహారతారా, | 287 |
| గద్యము. | ఇది శ్రీమదుమారమణకరుణాకటాక్షలబ్ధసాహితీవిభవ ధర్మవెచ్చకులజల | |