ఆంధ్ర శ్రీవిష్ణుపురాణము/ప్రథమాశ్వాసము
| క. | విజయరమాపరిశోభిత, భుజబలపార్థునకు నమితపురుషార్థునకున్ | 80 |
| క. | రావురితమ్మయబసవ, క్ష్మావరసూనునకు బంధుసన్మానునకున్ | 81 |
| వ. | అభ్యదయపరంపరాభివృద్ధిగా నాయొనర్పం బూనినయాదిమహాపురాణం బగు | 82 |
ప్రథమాశ్వాసము
| సీ. | వేదశాస్త్రపురాణవిద్యలు దమతల్లియుదరంబులోనన యుండి నేర్చె | |
| తే. | భక్తియుక్తిప్రసన్నతఁ బంకజాక్షు, పాదపద్మంబులందునే పాదుకొల్పెఁ | 1 |
| వ. | అమ్మహానుభావుం డాచార్యుండుగా మైత్రేయుం డతనివలన వేదవేదాంగం | 2 |
| క. | మునినాథ నీప్రసాదం, బున సాంగములైన వేదములు శాస్త్రములున్ | |
| | ఘనముగ నేర్చితి సంవి, జ్జనకంబై మనసు సుప్రసన్నతఁ బొదలెన్.[5] | 3 |
| తే. | ఇంక నొక్కటి యడుగంగ నిచ్చపుట్టె, నాకు నీకంటె నుత్తమశ్లోకు లొరులు | 4 |
మైత్రేయుండు పరాశరమునివరునిఁ గూర్చి కొన్నిప్రశ్నలు వేయుట
| సీ. | ఏవేల్పు మూలమై యెల్లలోకంబుల వరిల్లు నేవేల్పు వాసవాది | |
| తే. | నిహపరోన్నతసౌఖ్యంబులెల్ల నాకుఁ, గలుగు నేవేల్పు విజ్ఞానకారణంబు | 5 |
| వ. | మఱియు పృథివ్యాదిభూతప్రమాణంబులు, సప్తసాగరవిస్తారంబులు సప్తద్వీప | 6 |
| క. | నను నీ వడిగినయర్థము, వినిపింపందగినమతి వివేకము నాకున్ | 7 |
శ్రీపరాశరునకు సకలపురాణకర్తృత్వము గలిగిన ప్రకారము
| మ. | విను మైత్రేయ మదీయశైశవకథావృత్తాంత మంభోరుహా | 8 |
| క. | అది కారణంబుగా నా, కొదవెఁ బురాణప్రవీణయోగ్యత నీ వె | 9 |
| వ. | అనిన శక్తితనయునకు మైత్రేయుం డిట్లనియె. | 10 |
| క. | మునివర పురాణముల కె, ల్లను గర్తవు గాఁగ మును పులస్త్యుఁడు నీ కే | 11 |
| సీ. | మున్ను విశ్వామిత్రమునినాయకుండు మాతాత వసిష్ఠుతో జాతవైర | |
| తే. | వేదశాస్త్రపురాణాదివిద్యలెల్ల, నభ్యసించితి మఱికొన్నియబ్దములకు | 12 |
| ఉ. | ఆగ్రహ మాత్మలోఁ బొడమునట్లుగఁ దండ్రి నకారణంబ య | 13 |
| ఉ. | ఏనును దీవ్రకోపము వహించి కులాగతశాంత మంతయున్ | 14 |
| వ. | అమ్మహాప్రళయం బగుసత్రంబున ననేకశతసహస్రసంఖ్యలం గలరాక్షసులు | 15 |
| ఉ. | మారణహోమకృత్యముల మ్రందక నిల్చినదైత్యవర్గముల్ | 16 |
| వ. | ఇవ్విధంబునం బ్రార్థించినఁ బరమదయాగరిష్ఠుం డైనవసిష్ఠుండు రాక్షసుల | 17 |
| ఉ. | ఏమిటి కింతకోపము వహించితి వన్న కుమార రాక్షస | 18 |
| క. | కోపము గల్గినచోటన, పాపము వర్తిల్లుఁ బాపపరులకుఁ గోప | 19 |
| క. | అపవర్గము స్వర్గంబును, దపమును సుకృతంబు యశము ధర్మముఁ బాపున్ | 20 |
| తే. | తండ్రిఁ జంపినపగఁ దీర్పఁ దలఁచి యిప్పు, డింత చేసేద విది నీకు నేల వారి | 21 |
| వ. | కావునఁ బరమశాంతుండవై నిరపరాధులై దైన్యంబుతోడ నున్నరాక్షసుల | 22 |
| ఉ. | నిష్ఠురకోపమున్ విడిచి నిర్మలశాంతి వహించి తీవు వా | 23 |
| శా. | నాచిత్తంబు నిరంతరంబును పురాణగ్రంథశాస్త్రక్రియా | 24 |
| క. | నాకోరినట్ల వర మ, స్తోకంబుగ నిచ్చి బ్రహ్మసూనుఁ డరిగె సు | 25 |
| వ. | అది కారణంబుగా నమ్మహానుభావులయనుగ్రహంబునం జేసి. | 26 |
| చ. | దేవరహస్యకార్యములు దీపము వెట్టినయట్ల వేదవి | |
| | స్త్రావళు లాటపాట సచరాచరభూతగణప్రవర్తనం | 27 |
| వ. | కావున నీ వడిగినయర్థంబులు పురాణరూపంబుగా వక్కాణించెదు. | 28 |
| ఉ. | విష్ణుఁడె భక్తవత్సలుఁడు విష్ణుఁడె దేవమయుండు వేల్పులన్ | 29 |
| సీ. | వేదంబులందెల్ల వేదంబు ధర్మశాస్త్రంబులలోపల ధర్మశాస్త్ర | |
| తే. | కావ్యములలోనఁ గావ్యంబు భవ్యతరము, సకలలోకైకవేద్యంబు సకలసుజన | 30 |
| క. | పరమాత్ముఁ డైనవిష్ణుని, చరితంబులు గలపురాణసంహిత లోకో | 31 |
| వ. | అమ్మహానుభావుం డఖిలమునిగణసమేతుం డైనదక్షప్రజాపతికిం జెప్పె నతండు | 32 |
| మ. | అవికారున్ జగదేకవీరు మహిమాయత్తుం గృపాచిత్తు దా | 33 |
| వ. | అని భగవద్ధ్యానపూర్వకంబుగా భగవంతుం డైనవాసుదేవున కభివాదనంబు | |
| | సేపునకు నతీతానాగతవర్తమానంబులుం దనకు జ్ఞానగోచరంబు లగుటయుఁ | 34 |
వాసుదేవశబ్దనిర్వచనము
| క. | విను మైత్రేయ జగంబులు, దనలోనను జగములోనఁ దానును వసియిం | 35 |
| ఆ. | అట్టివాసుదేవుఁ డఖిలంబుఁ దనరూప, మై వెలుంగు నీచరాచరములు | 36 |
| మ. | అమలం బచ్యుత మప్రమేయ మఖిలవ్యాపార మాద్యంతశూ | 37 |
| ఆ. | విను మనాదినిధనుఁడును విశ్వమయుఁడును, నైనవాసుదేవుఁ డనఁగఁ గాల | 38 |
| వ. | అట్టివాసుదేవుండు కాలరూపధరుండును నిరపాయశీలుండును నిర్వికారాకారుం | 39 |
| మ. | దినమున్ రాత్రియు భూనభోంతరములు న్ దేజోంధకారంబులున్ | 40 |
| ఆ. | ఆప్రధానపురుషుఁ డన వాసుదేవస్వ, రూప మతఁడు కాలరూపవృత్తి | 41 |
సృష్టిక్రమము
| వ. | అట్టిశబ్దతత్వంబువలన నాకాశతత్వంబు పుట్టే నయ్యాకాశంబునకు శబ్దంబు | 42 |
| క. | ఈపంచభూతములు దమ, లోపలిశబ్దాదిగుణములు ప్రవర్తింపన్ | 43 |
| వ. | అట్టిపృథివ్యప్తేజోవాయ్వాకాశంబు లనుభూతపంచకంబును, శబ్దస్పర్శరూపరస | 44 |
| ఉ. | ఈవిధమై నిరస్తగతి నేచినయిన్నియు నాదిభూతముల్ | 45 |
| క. | ఈసకలభూతసర్గ, వ్యాసక్తిం దగిలి విశ్వమంతయుఁ దానై | 46 |
| క. | ఈయాదిభూతసర్గ, శ్రీయంతయు వాసుదేవుచేత వినోద | 47 |
| మ. | పరమాత్ముండును బంచభూతమయుఁడున్ బ్రహ్మణ్యుఁడున్ దానయై | 48 |
| వ. | అంత. | 49 |
| మ. | అమలం బై జలబుద్బుదప్రతిమమై యంభోధిలో నొక్కయం | |
| | డము జన్మించి క్రమక్రమంబున నిరూఢధ్వాంతమధ్యంబునన్ | 50 |
| క. | ఆనాలుగుభూతంబులు, మానుగ నొక్కొకటి యేనునూఱులు పొదువన్ | 51 |
| తే. | అట్టియండంబులోన మహానుభావుఁ, డైన విష్ణునీరాజనం బవతరించి | 52 |
| ఉ. | ఆతనిగుల్ఫకంబు కనకాద్రిజరాయువు ధారుణీధర | 53 |
| ఉ. | అట్టియజాండమధ్యమున నచ్యుతురాజస మజ్జగర్భుఁడై | 54 |
| క. | ఇమ్మెయి బ్రహ్మాండప్రళ, యమ్ము లనేకములు సనియె నవియెల్ల వినో | 55 |
| వ. | అనిన మైత్రేయుం డతని కిట్లనియె. | 56 |
| క. | నిర్గుణుఁడని శ్రీరమణు న, నర్గళముగఁ జెప్పు వేద మట్టివిభుం డీ | 57 |
| చ. | అనినఁ బరాశరుం డనియె నంబుజనాభున కీజగంబు లె | 58 |
| వ. | అది యట్లుండె నారాయణాభిధానంబునకు నిర్వచనంబుఁ జెప్పెద.[43] | 59 |
నారాయణశబ్దనిర్వచనము
| క. | నారములు నాఁగ నుదకము, చారుతరాయనము నాఁగ సంచారం బా | 60 |
| తే. | అట్టినరాయణుం డైనయాదిమూర్తి, భూతరాసులనెల్లను బుట్టఁజేయుఁ | 61 |
| తే. | అబ్జగర్భునిపరమాయు వైననూఱు, వత్సరంబులలో మనవంటి వార | 62 |
నిమేషాదిమహాకల్పపర్యంతకాలవిభాగక్రమము
| సీ. | లఘు వుచ్చరించుకాలము నిమేషం బగు నవి పదునెనిమిదియైన కాష్ఠ | |
| తే. | ఆయనమగు మూఁడుఋతువుల కవియు నుత్త, రాయణంబును మఱి దక్షిణాయనంబు | 63 |
| వ. | అది సౌరమానం బనంబడు నివ్విధంబున.[47] | 64 |
| సీ. | పదియేడులక్షలపై నిరువదియెనిమిదివేలవర్షముల్ మొదలియుగము | |
| తే. | నోలి నాలుగుయుగములు నొక్కదివ్య, యుగము నాఁ జను నమ్మహాయుగము సంఖ్య | 65 |
| తే. | ఇట్టియుగములు వేయి వోయిన పితామ, హునకు నాలుగుజాములదినము వోవు | 66 |
| క. | అంతియకాలము వాణీ, కాంతుని రాత్రియును దానిఘస్రము లామ | |
| | న్వంతరములు పదునాలుగు, సంతతమును జెల్లుచుండు సరియై యెందున్.[49] | 67 |
| క. | ఒక్కొక్కమనువు డెబ్బది, యొక్కమహాయుగము లింతయును నేలు సుధా | 68 |
| ఆ. | మనువు మనువు మాని మనువు వచ్చినదాఁక, నంబురాసు లేకమై చెలంగు | 69 |
| క. | వినుము పితామహుదివసం, బును సృష్టియు రాత్రి ప్రళయమును బాటిల్లున్ | 70 |
| క. | ఇట్టిదినంబులు ముప్పది, నెట్టనఁ బద్మజున కొక్కనెల యట్టినెలల్ | 71 |
| తే. | అది మహాకల్పమై చెల్లు నంబుజాత, భవునిప్రథమపరార్ధంబు పద్మకల్ప | 72 |
| క. | కల్పాదులఁ బరమేష్ఠి య, నల్పీకృతసత్వయుక్తుఁడై లోకంబుల్ | 73 |
| క. | అనవుడు మైత్రేయుం డి, ట్లనుఁ గల్పాదిని బయోరుహాసనుఁ డేలా | 74 |
శ్రీమన్నారాయణుండు వరాహరూపంబు నొంది సముద్రమగ్నం బైయున్నభూమిని నుద్ధరించుట
| వ. | అనిన నతం డిట్లనియె నతీతకల్పావసానకాలంబున నిశాకాలనిద్రాప్రబుద్ధుం | 75 |
| శా. | భూదారాధిపుఁ డుగ్రఘుర్ఘురరవంబుల్ నింగిఁ బొంగార హే | |
| | లాదర్పోద్ధతశక్తియుక్తి నవలీలన్ గహ్వరిం జేరి దం | 76 |
| క. | ధరణీచక్రము నీగతి, వరాహదేవుఁడు మహార్ణవంబునఁ దేల్చె | 77 |
| క. | నాళీకదళము సరసిం, దేలినచందమున వసుమతీసతి జలధిం | 78 |
| క. | సూకరవరఘోణోద్గత, భీకరవాయువులవలనఁ బృథ్వీస్థలిపైన్ | 79 |
| మ. | ధరణీమండల మమ్మహాంబునిధిమీఁద నిల్పి నల్దిక్కులన్ | 80 |
నారాయణుండు బ్రహ్మరూపంబు దాల్చి దేవాసురమనుష్యాదుల సృజించినక్రమము
| వ. | ఇవ్విధంబున వసుంధరాచక్రంబు నిర్వక్రపరాక్రమంబున నుద్ధరించి యన్నారాయ | 81 |
| క. | మునివర సంక్షేపముగా, వినిపించితి బ్రహ్మసృష్టి విస్తారముగా | 82 |
| క. | విను వత్స యాదికాలం, బున బ్రహ్మ ప్రజాపతిత్వమునఁ జతురాస్యుం | 83 |
| వ. | సృష్టిఁ జింతించునప్పుడు బుద్ధిపూర్వకంబు గాని ధ్యానంబునఁ దమోమయంబును | 84 |
| క. | ఆనలినగర్భుఁ డాత్మ, జ్ఞానాజ్ఞానములఁ దామసం బగుతిర్య | 85 |
| ఆ. | కమలభవునిసాత్వికము సుఖప్రీతుల, వెలసి కడుఁ బ్రకాశవృత్తి నూర్ధ్వ | 86 |
| తే. | రాజసోద్రిక్తమును దమోరంజితంబు, నై ప్రకాశబాహుళ్యత నమరు నజుని | |
| క. | ఆవనజసంభవుని నిఖి, లావయవంబుల జనించె నత్యున్నతితో | 88 |
| వ. | మఱియు నానావిధంబు లగుచరాచరభూతజాలంబులు పురాతనసర్గంబులచం | 89 |
| క. | మనుజుల సర్వాక్స్రోతులె, యని చెప్పితి వారు బ్రహ్మయంగమ్ముల నే | 90 |
| వ. | అనినం బరాశరుం డిట్లనియె. | 91 |
| సీ. | సాత్వికోదయుఁ డైన శారదావల్లభువదనంబులను విప్రు లుదయమైరి | |
| ఆ. | రిట్లు వెలయువీరి కెల్ల వేదాధ్యయ, నంబు భూమిపాలనంబు కృషియు | 92 |
| క. | ఇలఁ బరఁగినయీనాలుగు, కులములమానవులు సాధకులు క్రతుతంత్రం | 93 |
| తే. | యజ్ఞములచేత నమరు లాప్యాయనంబుఁ, బొందుదురు దేవతలకు నానందమైన | 94 |
| చ. | బలువిడిఁ బాపకర్మములపై మనమూఁదక దుర్జనక్రియల్ | 95 |
| క. | మానవులు దాము చేసిన, దానఫలంబులను దేవతలకు నగమ్యం | 96 |
| వ. | మఱియు సమ్యక్ఛ్రద్ధాసమాచారప్రవణులును యథేచ్ఛాచారరతులును సర్వ | 97 |
| ఉ. | తామసలోభమోహమదతాపములం బడి పుణ్యసంశ్రయం | 98 |
| ఉ. | కొందఱు పుణ్యవంతులును గొందఱు కేవలపాపకర్ములుం | 99 |
| సీ. | అన్యోన్యధనకాంక్షులై పోరుధరణీశులకు నెల్ల నాడకాడకును శైల | |
| తే. | చటులచతురంగబలములు సంపదలును, గ్రామములుఁ బొలిమేరలుఁ గాణయాచి | 100 |
| తే. | శీతవాతోష్ణబాధలచేత నరులు, నలఁగకుండంగ నుపకరణములు దగిన | 101 |
| క. | ఒక్కొకపని సాధింపఁగ, నొక్కొకసాధనము గల్గి యుండఁగఁజేసెన్ | 102 |
| క. | పైరును వ్యవహారంబును, గోరక్షయు యాచనంబుఁ గూలియు సేవా | 103 |
| వ. | మనుష్యులకు జీవనోపాయంబులుగా వ్రీహులును, గోధూమంబులును, యవ | 104 |
| ఉ. | అంబుజగర్భుఁ డీక్రియ నొకప్పుడు నూఱటలేక సర్వలో | 105 |
| క. | తనతో సరియగువారల, ఘనులఁ బ్రజాపతుల మునులఁ గల్పించి జగం | 106 |
భృగుపులస్త్యాదులసృష్టిక్రమము
| వ. | తనమానససృష్టియందు భృగుపులస్త్యపులహక్రత్వంగిరోమరీచిదక్షాత్రివసిష్ఠు | 107 |
| చ. | అహిమకరోపమానుల దయాపరతంత్రుల సౌష్ఠవక్రియా | 108 |
| క. | వారు జితేంద్రియులై సం, సారసుఖశ్రీలయందు సంయములై యి | 109 |
| క. | ఆయోగీశ్వరు లీగతిఁ, బోయిన నాత్మప్రయత్నములు విఫలములై | 110 |
రుద్రోత్పత్త్యాదికథనము
| క. | కుటిలభ్రూకుటి యగుత, న్నిటలస్థలియందుఁ గామినీసహితుండై | |
| | నిటలాక్షుఁడు రుద్రుఁడు ప్ర, స్ఫుటమధ్యాహ్నర్కుఁబోలెఁ బుట్టె మునీంద్రా.[83] | 111 |
| వ. | ఇ ట్లర్ధనారీసహితుండును ప్రచండదేహుండును నై తనయం దుద్భవించినరు | 112 |
| క. | అంభోరుహగర్భుఁడు పటు, గాంభీర్యప్రాభవములు గల్గినమతితో | 113 |
| క. | ఆతఁడు విమలతపోని, ర్ధూతమహాకలుష యైనతొయ్యలిఁ బుణ్యో | 114 |
| తే. | ఆవధూవరులందుఁ బ్రియవ్రతుండు, నాఁగ నుత్తానపాదుండు నాఁగ నిరువు | 115 |
| క. | ఆతరలాక్షులయందుఁ బ్రసూతిని దక్షుఁడు వరించె సుందరి యగునా | 116 |
| క. | ఆయజ్ఞుఁడు దక్షిణయం, దాయతమతి నర్కసంఖ్యయాములఁ బడసెన్ | 117 |
| క. | దక్షునకు సకలవిద్యా, దక్షునకుఁ బ్రసూతికిని ముదంబున జలజా | 118 |
| వ. | వారియందు శ్రద్ధయు లక్ష్మియు ధృతియు తుష్టియు పుష్టియు మేధయు క్రియ | 119 |
| మ. | అనురాగం బొదవం బితామహుఁడు కల్పారంభకాలంబునం | |
| | బునఁ జింతింప నిజాంకదేశమున నుద్భూతంబునుం బొందె లో | 120 |
| ఆ. | పుట్టి తనకుఁ బేరు పెట్టు మటంచు నా, నలువయెదుర రోదనంబు నేయ | 121 |
| వ. | వెండియు నతం డేడుమాఱు లెలుంగెత్తి యేడ్చిన వారించి యతనికి భవుండును | 122 |
| క. | హిమగిరికిని మేనకకును, బ్రమదంబుగఁ బుట్టినట్టిపరమేశ్వరి యా | 123 |
| ఆ. | ఖ్యాతియందు భృగుఁడు ధాతృవిధాతృలు, నాఁగ సుతుల లక్ష్మి నాఁగఁ గూఁతు | 124 |
| వ. | అనిన విని మైత్రేయుం డిట్లనియె.[94] | 125 |
క్షీరసముద్రపుత్రి యని ప్రసిద్ధినొందియున్న లక్ష్మీదేవి భృగుపుత్రి యెట్లయ్యె ననుశంకను పరిహరించుట
| క. | భృగుకన్యక యని లక్ష్మిని, దగఁ జెప్పితి వంబురాశితనయ యటంచున్ | 126 |
| వ. | పరాశరుఁ డతని కిట్లనియె. సర్వభూతమయుం డైనవాసుదేవుని మాయాశక్తి | 127 |
| సీ. | బోధబుద్ధులు శైలభూములు ధర్మక్రియలు స్రష్టృసృష్టులు జలధివేల | |
| తే. | శక్రపౌలోములును నవష్టంభశక్తు | 128 |
| మ. | గరువం బారఁగ నీకు నిన్నియును వక్కాణింపఁగా నేటికిన్ | 129 |
| ఉ. | నెట్టన దుగ్ధవార్ధిని జనించి రమాసతి దైత్యవైరికిం | 130 |
దుర్వాసునిశాపంబువలన నింద్రునిసంపద సముద్రముపా లైపోవుట
| మ. | అనసూయాపతి యైనయత్రికి సుతుండై శంకరాంశంబునన్ | 131 |
| శా. | ఫాలాక్షప్రతిమానుఁ డమ్మునిమహాభాగుండు యోగీంద్రుఁ డై | 132 |
| మ. | ఒకవిద్యాధరకాంత వాసవవిహారోద్యానహృద్యానవ | |
| | సకలాశాపరిపూరితైకమహిమల్ సంధిల్లఁగాఁ గొంచు న | 133 |
| మ. | కనియెన్ మౌని శరత్సుధాకిరణరేఖాసంగ్రహస్ఫూర్తిమై | 134 |
| చ. | పొడఁగని చేరఁబోయి మునిపుంగవుఁ డామదిరాక్షిచే బెడం | 135 |
| క. | ఆదండ జడలదండను, వేదండఁ జెలంగఁ జెరివి వేదండగతిన్ | 136 |
| వ. | అట్టియెడ దేవేంద్రుండు నైరావతారూఢుండై దేవగంధర్వకిన్నరసిద్ధవిద్యాధర | 137 |
| ఉ. | ఏపున మూఁడులోకముల నేలేడు రాజ్యమదంబు పెంపునన్ | 138 |
| వ. | అట్టిమందారకుసుమదామాభిరామసౌరభంబులకుం జొక్కి యైరావతగండమం | 139 |
| ఉ. | ఏనుఁగుచిట్టకంబులకు నెంతయు మెచ్చి సురాధినాథుఁ డౌ | 140 |
| ఉ. | ఆమునినాథుఁ డప్పుడు సురాధిపుఁ జూచి త్రిలోకరాజ్యల | 141 |
| చ. | అతిశయమై జగత్త్రయమునందు వెలుంగుచు నున్నదేవతా | |
| | 142 |
| వ. | ఇట్లు శపియించి పార్ష్ణిఘాతప్రకంపితధరాధరుండును సంచలితాధరుండును కుటి | 143 |
| ఉ. | ఓరి దురాత్మ నీకు మొగమోట యొకింతయు లేదు నీవు నీ | 144 |
| చ. | పనిడి నీవు నాఁడు మునిపత్ని నహల్యను గానితప్పు చే | 145 |
| వ. | నన్ను నీ వెంత ప్రార్థించినం గోపంబు నిలుపరాదు గావున నాకు నీయందు నను | 146 |
| మ. | అమితక్రోధపరీతుఁ డైనమునిచే నాక్షిప్తతేజస్కుఁడై | 147 |
| ఉ. | ఆమఘవుండు గన్గొనఁగ నచ్చరలేములుఁ గల్పవృక్షచిం | 148 |
| సీ. | మునిశాపదోషంబు ముట్టియుండుటఁ జేసి దానధర్మములు భూస్థలిఁ దొఱంగె | |
| తే. | బుడమి ధనధాన్యములసొంపు చెడినకతన, యజ్ఞకర్మంబులెల్లను నణఁగిపోయె | 149 |
| వ. | ఇట్లు సర్వంబు నిశ్శ్రీకంబయ్యె నప్పుడు.[119] | 150 |
| ఉ. | శ్రీమహనీయసంపదలఁ జెందక యుండుటఁ జేసి సాత్వికం | 151 |
| వ. | ఇవ్విధంబునం బాకశాసనప్రముఖదేవగణంబులు ధైర్యశౌర్యతేజోబలశూన్యు | 152 |
| చ. | అమరపురంబుమీఁదఁ జతురంగబలంబులఁ గూడి విప్రజి | 153 |
సంపద్విహీనుం డైనయింద్రుండు బ్రహ్మపురస్సరుండై శ్రీమన్నారాయణసన్నిధి కేగుట
| మ. | చని పద్మాసనుఁ గాంచి మ్రొక్కి తనదుష్టం బైనదుర్వాసుశా | 154 |
| ఉ. | ఆపురుహూతుఁ జూచి జలజాసనుఁ డిట్లనుఁ దప్పెఁ గార్య మీ | 155 |
| తే. | నాకవల్లభ నీమీఁద నాటుకొన్న, మౌనికోపాగ్ని దివిజసంపదలమీఁదఁ | 156 |
| ఆ. | నీవు కల్గియున్న నిఖిలసంపదలను, బడయవచ్చు నేఁటిబారి తప్పె | 157 |
| ఉ. | ఆపదలెల్ల మాన్చి సుఖమైనపదంబులఁ బూన్చి యాత్మసం | 158 |
| వ. | అని యతనిం బురస్కరించుకొని హుతాశనప్రముఖదికృతులును బృహస్పతి | 159 |
| మహాస్రగ్ధర. | చని కాంచెం బంకజాతాసనుఁడు సతతసంచారనక్రాదిసత్వం | 160 |
| వ. | అమ్మహామహిమంబునకు నద్భుతచిత్తులై యరిగి తదీయమధ్యంబున శ్వేతద్వీ | 161 |
| సీ. | ఘనమైఁ తోపులై కల్పవృక్షంబులు చూపట్టుచుండు నెచ్చోట నైనఁ | |
| తే. | సురల పెన్నుద్దులై జరామరణభయము | 162 |
| వ. | అమ్మహాద్వీపమధ్యంబున. | 163 |
| మ. | కని రబ్జాసనముఖ్యనిర్జరవరుల్ కల్పావనీజావళీ | 164 |
| శా. | ఆవైకుంఠపురంబులోపల సముద్యద్రత్నకాంతిచ్ఛటా | 165 |
| సీ. | శతకోటిభాస్కరసందీప్తతేజునిఁ బ్రావృట్పయోధరభవ్యగాత్రు | |
| | లాలితశ్రీవత్సలాంఛనలాంఛితుఁ గౌస్తుభగ్రైవేయకప్రభావు | |
| తే. | బుండరీకాక్షుజగదేకపూతచరితు, సతతకరుణాకటాక్షవీక్షణు సమస్త | 166 |
| వ. | పంకజాసనప్రముఖదేవతలు సంభ్రమభయభక్తితాత్పర్యంబులు చిత్తంబులం బెనం | 167 |
| తే. | ఏమి దేవేంద్ర యెన్నఁడు లేమి నీవు. చిన్నవోయినమోముతో నున్నవాఁడ | 168 |
| క. | కోపనుఁ డగుదుర్వాసుని, శాపంబున దివిజరాజ్యసంపద లెల్లన్ | 169 |
| వ. | ఇట్లు చెప్పి దేవా దీనికిఁ బ్రత్యుపాయం బెయ్యది యానతియ్యవలయు నని | 170 |
| సీ. | ఈవు దిక్పతులతో నిప్పుడు ము న్నేగి కపటంపుసంధి రాక్షసులతోడఁ | |
| తే. | చయముతోఁగూడ, త్రైలోక్యసంపదలకుఁ గారణం బైనవిభవంబు గల్గు నమృత | 171 |
| వ. | అని యానతిచ్చి వీడ్కొల్పిన నప్పుడు. | 172 |
ఇంద్రుఁడు శ్రీమన్నారాయణాజ్ఞచే రాక్షసులతో గూడి సముద్రమథనంబు సేయుట
| లయగ్రాహి. | మందరధరుండు దము నందఱఁ గృపాంబునిధి | |
| | నందరసపూరములు నిండఁగ నిలింపముని | 173 |
| క. | అమరాసురు లటఁ గాంచిరి, ప్రముదితగంధర్వయక్షవరకృతకేళీ | 174 |
| వ. | అమ్మహానగం బగలించి తెచ్చి.[138] | 175 |
| ఉ. | అవ్వనజాయతేక్షణునియానతిఁ జేసి మహౌషధీలతల్ | 176 |
| క. | ఆధరణీధర మడుగున, నాధారము లేక మునిఁగె నాసమయమునం | 177 |
| వ. | ఇట్లు దలంచినసహస్రాక్షునకుఁ బుండరీకాక్షుండు ప్రత్యక్షంబై.[141] | 178 |
| సీ. | జలధిలో లక్షయోజనవిశాలంబైన కూర్మమై కవ్వపుకొండ యెత్తి | |
| తే. | యాదరంబున బ్రహ్మరుద్రాదిదివిజ, సమితితోఁ గూడి సుఖగోష్ఠి సలుపుచుండెఁ | 179 |
| ఆ. | భోగితలలపట్టు పూర్వదేవతలును, దోఁకపట్టు సురలు వీఁకఁ బట్టి | 180 |
| క. | వాసుకిసహస్రముఖని, శ్వాసవిషోద్రేకచటులవహ్నిజ్వాలల్ | |
| | డాసి తమమీఁదఁ బర్విన, నాసురనాయకులబలిమి యల్పంబయ్యెన్.[144] | 181 |
| తే. | విషధరాధీశునిశ్వాసవిపులవాయు, ఘాతమునఁ జేసి రాక్షసగణముదిక్కు | 182 |
| వ. | ఇవ్విధంబున దేవదానవులు మహామత్సరంబున సముద్రంబు మథియించునపుడు | 183 |
| క. | నవనిధులును బుట్టిన వై, శ్రవణునిఁ గొమ్మనుచు నిచ్చెఁ జంద్రునికళ సం | 184 |
| క. | మది రాజసంబు మెఱయఁగ, మదిరాకుంభంబుఁ బూని మదఘూర్ణితయై | 185 |
| క. | గీర్వాణమహిమఁ జెఱిచిన, దుర్వాసునికోపవహ్ని దోఁచినకరణిన్ | 186 |
| ఉ. | అంతహరీతకీఫలసమంచితహస్తుఁడు దివ్యభూషణా | 187 |
| ఉ. | అట్టియెడ ధృతాంబురుహయై జనియించె రథాంగపాణికిం | 188 |
| వ. | ఇట్లు జనియించిన శ్రీదేవి నవలోకించి మునిగణంబులు శ్రీసూక్తంబులం గొని | |
| | ముఖంబు లైనయప్సరోగణంబులు నృత్యంబులు సల్పె నైరావతాదిదిగ్గజంబులు | 189 |
| తే. | తనకు విద్వేషు లైనట్టిదానవులకు, నొకపదార్థంబు నీక దామోదరుండు | 190 |
| తే. | విప్రజిత్తిపురోగము లప్రమేయ, బలులు దైతేయదానవబలముతోడ | 191 |
| క. | తోయజనాభుఁ డప్పుడు, మాయాసతియై నిశాటమధ్యంబునకుం | 192 |
| చ. | పలికెడులాగులుం గురులబాగులు బింకపుజన్నుదోయిమిం | 193 |
| క. | అమాయాసతిరూపసు, ధామృతపానంబువలన ననిమిషులై తా | 194 |
| క. | జగదపకారపరాక్రము, లగుదైత్యులచేత నున్న యయ్యమృతముఁ దా | 195 |
| ఆ. | పాకశాసనుండు పరమానురాగియై, దివిజగణముతోడఁ దేజమెసఁగ | 196 |
| వ. | ఇట్లు విజృంభించి జంభారి కుంభినీభృద్భయదంభోళిధారావిజృంభణంబువలన | 197 |
| క. | మందరశైలము నెప్పటి, కందువ నిడి యురగవిభుని కారుణ్యరసా | 198 |
| వ. | అనంతరంబ పాకశాసనుండు మధుకైటభశాసనునకు నభివాదనంబు చేసి తదీయ | 199 |
| క. | శతమన్యుఁడు దివిజులతో, నతిముదమున విష్ణుచేత నామంత్రితుఁడై | 200 |
| వ. | ఇట్లు నిరంతరోపాసకుం డైనపాకశాసనులకు నిరంతరతామరసవాసిని యైనమ | 201 |
ఇంద్రుండు తనకు ప్రత్యక్షం బైనలక్ష్మీదేవిని స్తోత్రము సేసి వరంబులం గొనుట
| క. | అంబుజభవుండు మునివ, ర్గంబును జిత్తమున వెదకి కాన నలవిగా | 202 |
| ఉ. | ఎవ్వనిమూర్తి నార్తి యోకయించుక లేదు సభాంతరంబులం | 203 |
| క. | నేరములు పెక్కు చేసిన, నేరుపులై చెల్లుచుండు నీకృప గలచో | 204 |
| క. | కలిమిగల కల్లచూపుల, కలిమి నిరంతరము నీవు గైకొని ప్రోవం | 205 |
| వ. | అని యిట్లు వినుతింప నిలింపవల్లభునకు విష్ణువల్లభ యిట్లనియె.[167] | 206 |
| క. | స్వారాజభక్తితో నను, నారాధన సేసినాఁడ వటుగావున నీ | 207 |
| సీ. | అంబ మదభ్యస్త మైనవిద్యలయందు శరచాపఖడ్గాదిసాధనముల | |
| తే. | రాష్ట్రముల దుర్గములయందు రాజధాను, లందుఁ క్రీడావిహారంబు లైనయట్టి | 208 |
| క. | నిను నీనుతిచే నెవ్వఁడు, పనుపడి స్తుతియించు రాత్రిఁ బగలును వానిం | 209 |
| క. | అని యతఁ డడిగినయావర, మనురాగముతోడ నిచ్చి యంతర్ధానం | 210 |
| వ. | మఱియు దేవదేవుం డైనవాసుదేవుండు కృతయుగంబునఁ బరశురామావతా | |
| | యుండు నతండు దేవరూపంబు ధరించిన దేవతాస్త్రీరూపంబును మనుష్య | 211 |
భృగ్వాదిముని కర్తృకసృష్టిక్రమము
| తే. | అనఘ భృగుమౌని యాదియైనట్టిమునుల, సర్గములు వేఱువేఱ విస్తారఫణితి | 212 |
| క. | ఖ్యాతికి భృగునకుఁ బుట్టిన, ధాతవిధాతలును మేరుధరణీధ్రతనూ | 213 |
| తే. | ప్రాణుఁ డుదయించె నియతికి భవ్యమూర్తి, యగుమృకండుండు జనియించె నతనివలన | 214 |
| వ. | మఱియుఁ బ్రాణునకు వేదశిరుండును వానికి ద్యుతిమంతుండును అతనికి నజ | 215 |
| తే. | విను మరీచికి సంభూతి యనులతాంగి, యందు నుదయించెఁ బౌర్ణమాసాఖ్యసుతుఁడు | 216 |
| తే. | అంగిరసునకు స్మృతియందు ననుమతియును, రాకయును సినీవాలియు నాఁ గుహువును | 217 |
| క. | అత్రికి ననసూయకు స, త్పుత్రకులై చందురుండు దుర్వాసుఁడు ద | 218 |
| వ. | మఱియుఁ బ్రీతి యనుదానికి దత్తాగ్ని పుట్టె నతండు స్వాయంభువమన్వంతరం | |
| | నేడ్వురు పుట్టిరి. వా రుత్తమమన్వంతరంబున సప్తమహర్షులైరి. వహ్నికి స్వాహ | 219 |
| క. | మునివల్లభ స్వాయంభువ, మరువంశజు లైనయట్టిమనుజేంద్రులవ | 220 |
| శా. | సారాచారవివేక వైభవకళాసంపన్న పంటాన్వయ | 221 |
| క. | భరతభగీరథభార్గవ, మరుత్తశశిబిందురంతిమాంథాతృయయా | 222 |
| మాలిని. | అమందగుణరాజితా హరిపదాబ్జసంపూజితా | 223 |
| గద్య. | ఇది శ్రీమదమరనామాత్యపుత్ర హరితగోత్రపవిత్ర సుకవిజనవిధేయ వెన్నెల | |
This work was published before January 1, 1929, and is in the public domain worldwide because the author died at least 100 years ago.
- ↑ విజయరమాశోభితభుజబలపార్థునకు = జయలక్ష్మిచేత ప్రకాశించునట్టి భుజబలమునందు అర్జునుఁడయినవానికి, సుజనహృదయాంబురుహపంకజమిత్రునకున్ = సజ్జనులమనస్సులనెడు కమలములకు సూర్యుఁడయిన వానికి.
- ↑ అభ్యుదయపరంపరాభివృద్ధిగాన్ = శుభపరంపరలు మిక్కిలి పెరుగునట్లుగా.
- ↑ శైశవము = శిశుత్వము, ప్రళయము = నాశము, అంబుజాననపుత్రుఁడు = బ్రహ్మకొడుకు, భక్తియుక్తిన్ = భక్తితో, పంకజాక్షుఁడు = విష్ణువు, పాదుకొల్పెన్ = స్థిరముగా నిలిపెను, చారుతరమూర్తి = మిక్కిలిమనోజ్ఞమైన యాకృతికలవాఁడు, చక్రవర్తి = శ్రేష్ఠుడు.
- ↑ కృతకృత్యుఁడు =కృతార్థుఁడు, శుశ్రూష = సేవ, ప్రభాతకాలోచితకృత్యములు = తెల్లవాఱుసమయమున చేయఁదగిన పనులు, నిర్వర్తించి = నడపి, ఆసీనుఁడు = కూర్చున్నవాఁడు.
- ↑ ప్రసాదము = అనుగ్రహము, సంవిజ్ఞానకంబు = జ్ఞానమునకు జన్మస్థానము, ప్రసన్నత = తేటదనముచేత, పొదలెన్ = ఆతిశయించెను.
- ↑ మూలము = ఆదికారణము, ఒడయఁడు = ప్రభువు, కనుపట్టున్ = కానఁబడును, భువనము = లోకము, అడఁగున్ = నశించును.
- ↑ సప్తాశ్వప్రముఖ = సూర్యుఁడు మొదలుగాఁగల, దేవాదిచతుర్విధభూతనిర్మాణంబు = దేవతలు మనుష్యులు తిర్యక్కులు స్థావరములు ననెడు నాలుగువిధములైన భూతములయొక్క సృష్టి, వినవలతును = వినఁగోరెదను.
- ↑ అర్థము = విషయము, పనుపడి = అభ్యస్తమై.
- ↑ అంభోరుహాసనపుత్రుఁడు = బ్రహ్మకొడుకు, ప్రమదవ్యాపారము = సంతోషవృత్తి.
- ↑ ఒదవెన్ = లభించెను.
- ↑ వాసిష్ఠసూతి = వసిష్ఠునికొడుకైన శక్తియొక్కకుమారుఁడు.
- ↑ జాతవైరమానసుఁడు = పుట్టినపగగల మనస్సుకలవాఁడు, తత్సూనులన్ = కొడుకులను, అబ్దము = సంవత్సరము, అంబ = తల్లి.
- ↑ ఉక్కణఁగించుట = చంపుట, నిగ్రహానుగ్రహశక్తి = శిక్షించను రక్షింపను జాలిన సామర్థ్యము.
- ↑ కులాగతము = తనవంశస్థుడైన పెద్దలనాటనుండివచ్చినది. మానితమంత్రములన్ = పూజ్యములైన మంత్రములచేత, సత్రమున్ = దుష్టనాశకమైన యజ్ఞవిశేషము.
- ↑ మ్రందక = చావక, బోరనన్ = శీఘ్రముగా, పొంతకున్ = దగ్గఱకు.
- ↑ పరమదయాగరిష్ఠుఁడు = మేలైనదయచేత మిక్కిలి గొప్పవాఁడు.
- ↑ అపవర్గము = మోక్షము.
- ↑ భుక్తి = అనుభవము, కడవన్ = మీఱుటకు.
- ↑ ఉపసంహృతరక్షస్సత్రుండను = ఉపసంహరింపబడిన రాక్షససంబంధిపత్రము గలవాఁడు - రాక్షసులను నశింపఁజేయుచున్న సత్రయాగమును నిలిపినవాఁడనుట, నిజకులప్రభూతులఁ = తనవంశమునఁ బుట్టినవారు.
- ↑ దేవతాజ్యేష్ఠతనూజుఁడు = బ్రహ్మకొడుకు, బ్రణామము = నమస్కారము.
- ↑ ప్రతిభ = సమయోచితస్ఫురణగలబుద్ధి, వైదగ్ధ్యము = విదగ్ధత - మిక్కిలి నేర్పరితనము.
- ↑ అస్తోకంబుగన్ = ఘనముఁగా, సుశ్లోకుఁడు = మంచికీర్తి గలవాఁడు, ప్రాకామ్యము = ఐశ్వర్యము.
- ↑ వేదసమానమున్ = ఇది విష్ణుపురాణము అనుదానికి విశేషణము.
- ↑ సావధానుఁడు = ఎచ్చరికగలవాఁడవు.
- ↑ అవికారుఁడు = వికారము లేనివాఁడు, జగదేకవీరుఁడు = జగత్తునందు ఒక్కఁడైన వీరుఁడు - ఇతనికంటే వీరుఁడు లోకమునందు లేఁడు అనుట, మహిమాయత్తుఁడు = మహిమకు ఆధీనుఁడు — మిక్కిలి మహిమ గలవాఁడు, మహాఘదూరుఁడు = గొప్పపాపములకు దూరమైనవాఁడు - పాపము లేనివాఁడు, నతామరేశుఁడు = మ్రొక్కినదేవతలు గలవాఁడు, నిత్యుఁడు = శాశ్వతుఁడు, మాధవుఁడు = లక్ష్మీపతి, కృతార్థము = ధన్యము.
- ↑ అభివాదనము = నమస్కారము, నిమీలితలోచనుఁడు = మూయఁబడిన కన్నులు గలవాఁడు - కన్నులు మూసికొన్నవాఁడు, కొండొక = కొంత, అతీతము = గడచినది, అనాగతము = రాఁగలది, విశారదుఁడు = నిపుణుఁడు.
- ↑ అనఘాత్ములు = పాపము లేని మనసుకలవారు.
- ↑ చరాచరములు = చరములును అచరములును. (చరములనగా తిరిగెడి మనుష్యాదులు, అచరములు తిరుగని వృక్షాదులు.)
- ↑ అమలము = నిర్మలము, అచ్యుతము = చ్యుతిలేనిది (చ్యుతి = జాఱుట - నాశము), అప్రమేయము =
ఇట్టేదని నిశ్చయింపరానిది, ఆద్యంతశూన్యము = మొదలు తుదలు లేనిది, అశేషము = మిగులు లేనిది, దివానిశాప్రకృతిన్ = పగలు రేయి యను స్వభావముతో, చూపట్టున్ = కనఁబడును. - ↑ అనాదినిధనుఁడు = పుట్టుకయు చావు లేనివాఁడు, విశ్వమయుఁడు = ప్రపంచస్వరూపుఁడు.
- ↑ నిరపాయశీలుఁడు = ఆపాయములేని మంచినడవడి కలవాఁడు, నిర్వికారాకారుండు = వికారము లేని ఆకృతి గలవాఁడు, నిరాలంబవర్తి = ఆవలంబములేక వర్తించువాఁడు, నిష్కళంకతేజుఁడు = కళంకములేని తేజస్సు కలవాఁడు.
- ↑ శశ్వద్యోధ్యబోధానువర్తనవృత్తి = మేలైన బోధింపఁదగిన బోధమును అనువర్తించునట్టి వ్యాపారముచేత.
- ↑ సర్గకాలవేళన్ = సృష్టికాలమైనసమయమందు.
- ↑ నిరస్తగతిన్ = తడఁబడినవిధముగా, ఏచిన = విజృంభించిన, లక్ష్మీవసుధాకళత్రుఁడు = శ్రీభూములు భార్యలుగాఁ గలవాఁడు.
- ↑ భూతవర్గవ్యాసక్తిన్ = భూతనృష్టి వ్యాసంగమును, తగిలి =పూని.
- ↑ బ్రహ్మణ్యుఁడు = వేదోక్తాచారములను నడపువాఁడు. ఉరగాధీశ్వరతల్పుఁడు = శేషుఁడు పాన్పుగాఁ గలవాఁడు, ఆత్మీయమూర్తి = తనదైన ఆకృతి, సర్గక్రియలు = సృష్టి కార్యములు.
- ↑ బుద్బదప్రతిమము = నీటిబుగ్గతో సమానమైనది, నిరూఢధ్వాంతమధ్యంబునన్ = మిగుల దట్టముగా కమ్ముకొన్న చీఁకటినడుమ, వారి =జలము, వహ్ని = అగ్ని, మరుత్ = వాయువు, విష్ణుపదము = ఆకాశము, ఆవృతములు = ఆవరించినవి - కమ్ముకొన్నవి.
- ↑ మానుగన్ = క్రమముగా, పానీయంబునన్ = జలమునందు, వారికడపుకాయ = టెంకాయ.
- ↑ గుల్ఫకము = గుల్ఫము - చీలమండ, కనకాద్రి = మేరుపర్వతము, జరాయువు = మావి, ధారుణీధరవ్రాతము = కొండలసమూహము, ఉన్నతజ్యోతి = గొప్పతేజస్సు, ఆతతశక్తిపెంపునన్ = మిక్కుటమైన బలముయొక్క అతిశయముచేత, అజాండమున్ = బ్రహ్మాండమును, పెంపుతోన్ = మహిమతో.
- ↑ నెట్టనన్ = క్రమముగా, నెమ్మి = మేలు - రక్షణ మనుట.
- ↑ నిర్గుణుఁడు = త్రిగుణవ్యాపారశూన్యుఁడు, అనర్గళముగన్ = అడ్డి లేక, సర్గస్థిత్యంతములగు మార్గములన్ = సృష్టిస్థితిసంహారములైన నడవళ్లను.
- ↑ సహజంబు = తనతోడఁబుట్టినది - సాధారణవృత్తి యనుట, నైజము నొప్పుచాడ్పునన్ = స్వభావగుణముగా ఒప్పునట్లు.
- ↑ నిర్వచనము = అర్థవివరణము
- ↑ నీరధిశయనునికిన్ = సముద్రమునందు శయనించినవానికి - వటపత్రశాయియైన విష్ణుమూర్తికి.
- ↑ హాయనము = సంవత్సరము, పరమాయువు = పూర్ణాయస్సు.
- ↑ త్రింశన్ముహూర్తంబులు = ముప్పదిముహూర్తములు, పంచదశకము = పదియేను, అహోరాత్రము = పగలు రాత్రియు.
- ↑ సౌరమానము = సూర్యుని తిరుగుటచేత అగునట్టి కాలపరిమాణము.
- ↑ సమలు = సంవత్సరములు.
- ↑ ఘస్రము = పగలు.
- ↑ సుధాభుక్కులము = దేవతాసమూహము.
- ↑ మనువు మాని = జీవితకాలము పోయి - గతించి.
- ↑ ఇప్పాటన్ = ఈచొప్పున, వర్తిల్లు = ఉండును.
- ↑ పరమేష్ఠి = బ్రహ్మ, అనల్పీకృతసత్వయుక్తుఁడై = అధికముగాఁ జేయఁబడిన సత్వగుణముతోఁ గూడినవాఁడై, కల్పించున్ = సృజించును, నారాయణకల్పము = నారాయణమూర్తితో తుల్యము, గరిమన్ = గురుత్వముతో - మహిమతో.
- ↑ పయోరుహాసనుఁడు = బ్రహ్మ, సాత్వికుఁడై = సత్వగుణయుక్తుఁడై.
- ↑ అతీతకల్పావసానంబునన్ = కడచిన కల్పము ముగిరయకముందు, నిశాకాలనిద్రాప్రబుద్ధుండు = రాత్రికాలమునందలి నిద్రవలన మేలుకొన్నవాఁడు, ఆలోకించి = చూచి, ఆగాధము = మిక్కిలి లోఁతుగలది, పాథోనిధానంబునన్ = సముద్రమునందు, వసుంధరన్ =భూమిని, ఉద్ధరింపన్ = మీఁది కెత్తను, మహార్ణవము = గొప్పసముద్రము.
- ↑ భూదారాధిపుఁడు = వరాహప్రభువు, నింగిన్ = ఆకాశమునందు, పొంగారన్ = ఉప్పొంగఁగా = వ్యాపింపంగా, హేలాదర్పోద్ధతశక్తియుక్తిన్ = విలాసరూపమైన గర్వముచేత నిక్కినబలముతో, అవలీలన్ = అనాయాసముగా, గహ్వరిన్ = భూమిని, దంష్ట్రాదండంబునన్ = కోఱపల్లనెడు దుడ్డుకఱ్ఱతో, అఖిలాశావిహ్వలీభూతనంపాదస్ఫారసటాకలాపనిబిడప్రక్రీడ = ఎల్లదిక్కులు చేష్టలు తక్కినవి యగునట్టి (విధమును) కలిగించునట్టి నిక్కబొడుచుకొన్న మెడవెండ్రుకలసమూహముచేత అతిశయించిన మేలైన ఆట్లాట, సంధిల్లఁగన్ = కలుగఁగా.
- ↑ ధరణీచక్రమున్ = భూమండలమును, శరనిధి = సముద్రమునందు, కర్ణధారుఁడు = ఓడనడుపువాఁడు.
- ↑ నాళీకదళము = తామరపాకు, సరసిన్ = సరస్సునందు.
- ↑ సూకరవరఘోణోద్గత =భీకరవాయువులవలన - ఆవరాహమూర్తియొక్క ముట్టెవలన మీఁదికి వ్యాపించిన భయంకరమైన వాయువులచేత, పైకొన్న = అతిశయించిన, సుపథగతి = మంచిత్రోవవిధము.
- ↑ ధరణీద్రంబులు = కొండలు, గెంటకుండన్ = చలింపకయుండ, కచ్ఛపేశ్వరశేషాహుల = ఆదికూర్మమును ఆదిశేషునిని, విశ్వవ్యాపి = అంతట వ్యాపించినది, విశ్వశక్తిన్ = సర్వశక్తిని.
- ↑ ప్రజాపతి బ్రహ్మరూపంబు = దక్షాదిప్రజాపతులయొక్కయు బ్రహ్మయొక్కయు రూపమును, ఉద్రిక్తుఁడు = ఉద్రేకించినవాఁడు - విజృభించినవాఁడు, సరిత్సాగరపర్వతద్వీపంబులును = నీళ్లు సముద్రములు కొండలు దీవులును, పురాతనసర్గంబులచందంబునన్ = పూర్వసృష్టులవలె.
- ↑ చతురాస్యుఁడు = బ్రహ్మ, సంవర్ధనుఁడు = చక్కగా వృద్ధిపొందినవాఁడు.
- ↑ ఏను = అయిదు.
- ↑ నలినగర్భుడు = బ్రహ్మ, స్రోకము = ప్రవాహము
- ↑ ప్రకాశబాహుళ్యతన్ = ప్రకాశాతిశయముచేత.
- ↑ ఉచ్చావచ = నానావిధములైన.
- ↑ మార్దవక్రౌర్యములు = మృదుత్వ క్రూరత్వములు.
- ↑ ఆప్యాయనము = ఊఱట.
- ↑ బలువిడి = మిక్కిలి విజృంభణముతో, ఊఁదక = నిలుపక, ఒచ్చెము = తక్కువ, మర్త్యులు = మనుష్యులు, సరివత్తురు = సరిపోలుదురు.
- ↑ సమ్యక్ఛ్రద్ధాసమాచారప్రవణులు = మేలైన శ్రద్ధతోడి వృత్తియందు ప్రీతికలవారు, యథేచ్భాచారరతులు = ఇచ్చవచ్చినట్టు ప్రవర్తించుటయందు ఆసక్తులు, సర్వబాధావివర్జితులు = ఎల్లకష్టములచేతను విడువఁబడినవారు - కష్టము లేనివా రనుట, అంతఃకరణశుద్ధులు = మనశ్శుద్ధిగలవారు - నిర్మలచిత్తు లనుట.
- ↑ పుణ్యసంశ్రయము = పుణ్యముయొక్క ఆశ్రయించుట - పుణ్యముయొక్క కలిమి, పెనుపంగన్ = పెంచఁగా, ద్వంద్వదుఃఖామయబాధలన్ = (పుణ్యపాపములు శీతోష్ణములు శత్రుమిత్రులు అనెడు) ద్వంద్వములవలని దుఃఖము లనెడు రోగబాధలను, తగిలి = అంటి - పొంది, పామరులు = అజ్ఞానులు.
- ↑ మాననీయులు = పూజ్యలు, సంపదున్నతులు = సంపదచేత అధికులు, మర్త్యులన్ = మనుష్యులను.
- ↑ అన్యోన్యధనకాంక్షులు =ఒకరొకరిధనము నపేక్షించువారు, పోరు = కలహించు, దుర్గము = అగడ్త మొదలగువానిచే చొరరానికోట మొదలగునది. ఇక్కడ ఇతరులకు చొరరానిచోటు అని యర్థము. ఆవరణంబులు = వెలుగుమరుగు మొదలగునవి, వంగరము = యుద్ధము, వారణము = ఏనుఁగు, యాచి = నిక్షేపము, మరియాద = మేర, తేటపడఁగన్ = విశదమగునట్లు.
- ↑ విలేపనము = పూఁత, విధాత = బ్రహ్మ.
- ↑ ఉపమలన్ = ఉపాయములచేత.
- ↑ పైరు = పైరు పెట్టుట = సేద్యము, వ్యవహారము * వర్తకవ్యాపారము, పౌరుషము = పురుషప్రయత్నము - ఒకనికొలువు చేయక జీవించుట యనుట.
- ↑ వ్రీహులు = వడ్లు, గోధూమంబులు = గోదుమలు, తిలలు = నువ్వులు, ప్రియంగువులు = కొఱ్ఱలు, ఉదారంబులు = ఊదర్లు, కోద్రవంబులు = ఆళ్లు, సతీనకంబులు = లంకలు, మాషంబులు = మినుములు, ముద్గంబులు = పెసలు, మసూరంబులు = చిఱుసెనగలు, నిష్పావంబులు = అనుములు, కుళుత్థంబులు = ఉలవలు, అఢక్యంబులు = కందులు, చణకంబులు = సెనగలు, శణంబులు = జనుములు, పురాణవిదులు = పురాణములు తెలిసినవారు.
- ↑ ఊఱట = నిలుపుదల, వేసటన్ = వేసరికచేత
- ↑ మాననసృష్టి = తలఁచుట చేతనే అగుసృష్టి.
- ↑ అహిమకరోపమానులన్ = సూర్యునిఁ బోలినవారిని, సౌష్ఠవక్రియామహితులన్ = చక్కనిపనులచేత గొప్పవారైనవారిని, వీతరాగులన్ = పోయినఆశలు గలవారిని, విమత్సరులన్ = మత్సరము లేనివారిని, తమోగుణాపనయభాస్కరులన్ = తమోగుణ మనెడు చీఁకటిని పోగొట్టుటయందు సూర్యులైనవారిని, శమచిత్తులన్ = ఇంద్రియనిగ్రహమానసులను.
- ↑ జితేంద్రియులు = ఇంద్రియజయము గలవారు, సంయములు = ఇంద్రియవ్యాపారములను అణఁచినవారు, ఇచ్ఛారతుల్ = ఇచ్చవచ్చిన లీలలతో, బ్రహ్మవిద్యాపారగులు = తత్వవిద్య తుదముట్ట నెఱిఁగినవారు, పటుతపశ్చరణలకున్ = దృఢమైన (చలింపని) తపము చేయుటలకు.
- ↑ విఫలములు = ఫలము లేనివి - వ్యర్థములు, కణఁకన్ = పూనికతో.
- ↑ జటిలభ్రూకుటి = వంకరైనబొమముడి కలవాఁడు, తన్నిటలస్థలియందు = అతనినొసటిప్రదేశమునందు, నిటలాక్షుఁడు = నొనట కన్ను గలవాఁడు, ప్రస్ఫుటమధ్యాహ్నార్కుఁబోలెన్ = చక్కఁగా వెలుఁగుచున్న పట్టపగటిసూర్యునివలె.
- ↑ అర్థనారీసహితుఁడు = సగము ఆఁడరూపముతోఁ గూడుకొన్నవాఁడు, సౌమ్యాసౌమ్యములు = తిన్నఁదనమును బెట్టిదమును గలవి, శ్యామధవళవర్ణంబులు = నలుపును తెలుపునైన వర్ణములు గలవి.
- ↑ గాంభీర్యము = గంభీరత, ప్రాభవము = ప్రభుత్వము, డింభకునిన్ = బిడ్డలి, ఆదిమమనువున్ = మొట్టమొదటిమనువును.
- ↑ విమలతపోనిర్ధూతమహాకలుష = నిర్మలమైన తపస్సుచేత తొలఁగఁగొట్టఁబడిన గొప్పపాపములు గలది, తొయ్యలిన్ = స్త్రీని, పుణ్యోపేత = పుణ్యముతోఁ గూడుకొన్నవానిని.
- ↑ గరిమతోడన్ = గురుత్వముతో.
- ↑ పరిణయమై = పెండ్లాడి.
- ↑ సకలవిద్యాదక్షునకున్ = ఎల్లవిద్యలయందు సమర్థుఁడైనవానికి.
- ↑ అష్టమూర్తి యనునభిధానంబు చేసె మఱియును - అని పాఠాంతరము.
- ↑ దీక్షితుఁడు = యజమానుఁడు.
- ↑ ప్రమదంబుగన్ = సంతోషముగా.
- ↑ నాఁగన్ = అనఁగా.
- ↑ భృగుకన్యక = భృగువుకూఁతురు, అంబురాశితనయ = సముద్రునికూతురు, జగదేకస్తుత్య = లోకమునందు ఒక్కఁడవయి స్తుతింపఁదగినవాఁడా.
- ↑ సంపత్కరములు = సంపదను కలుగఁ జేయునవి, పరికరంబులు = ఉపకరణములు, చిహ్నములు = గుఱుతులు.
- ↑ బోధబుద్ధులు = వివేకమును బుద్ధియు, స్రష్టృసృష్టులు = సృజించువాఁడును సృష్టియు, జలధివేలలు = సముద్రమును చెల్లెలికట్టయు, దినయామినులయి = పగలును రాత్రియు, మధుప్రాగ్వంశశాలలు = హవిర్గృహమున కెదుటిసభాగృహములును యజ్ఞశాలలును, పుంస్త్రీత్వములు = మగతనమును ఆఁడుఁదనమును.
- ↑ గరువం బారఁగ = విపులముగా, వక్కాణింప = చెప్పను, చూపట్టు = కనఁబడు.
- ↑ దుగ్ధవార్ధి = పాలసముద్రము, దైత్యవైరి = విష్ణువు, వేదచోదితము = వేదమునందు తెలుపఁబడినది, అంబుజభవాత్మజుఁడు = బ్రహ్మకొడుకు, పెంపుతోన్ = సవిస్తరముగా.
- ↑ పటుప్రచండతరశశ్వత్కోపదావాగ్నిచేన్ = సమర్థమై మిక్కిలివేండ్ర మైనయెడతెగని కోపమనెడి కార్చిచ్చుచేత.
- ↑ ఫాలాక్షప్రతిమానుఁడు = శివునితో తుల్యుఁడు, మహాభాగుఁడు = మహాత్ముఁడు, బాలోన్మత్తపిశాచరూపములతో = పసివానివంటియు పిచ్చివానివంటియు పిశాచమువంటియు ఆకృతులతో, ఇచ్ఛాలంకారవిహారి = ఇచ్చ వచ్చిన అలంకారముతో విహరించువాఁడు, జంభారాతిలోకంబు = ఇంద్రలోకము - స్వర్గము, ఒక్కఁడును = ఒక్కఁడే.
- ↑ వాసవ.. సౌరభ్యములు = ఇంద్రునియుద్యానవనమునందలిదియు యింపైనదియు ఘనమైనదియు చేతపట్టుకోఁబడినదియునైన పూదండవలని పరిమళములు, సకల .... మహిమలు = ఎల్లదిక్కులను నిండిన ప్రతిలేనిమాహాత్మ్యములు, సంధిల్లఁగాన్ = కలుగఁగాన్, కొంచున్ తీసికొని, ఏతే
రంగు = రాఁగా, దౌదవ్వులన్ = కడుదూరమునందు. - ↑ శర.. స్ఫూర్తిమైన్ = శరత్కాలమునందలి చంద్రరేఖను (రేఖాకారమైన బాలచంద్రుని ) సంగ్రహించుటవలని ప్రకాశముతో, విభావరీసతి= రాత్రి యనెడు స్త్రీవలె, కల్పద్రు... దామము = కల్పవృక్షమునందలి వాడనిపూవులచేత కట్టఁబడిన ఒప్పిద మైనసరమును, యథేచ్ఛన్ = స్వేచ్ఛగా, వినుత...బింబాధరిన్ = పొగడఁదగినమన్మథక్రీడావ్యాపారముయొక్క గౌరవము జనించిన (తోఁచుచున్న) దొండపండువంటి అధరము గలది.
- ↑ మదిరాక్షిచేన్ = మైకమును తోఁపించునట్టిమాపుతోడి కన్నులుగలదియైన ఆవిద్యాధరస్త్రీచేత, బెడంగడరెడు = అంద మతిశయించుచున్న, ప్రియమారఁగ = ఇష్టము పూర్తికాఁగా - మిక్కిలియిష్టముతో, సన్న = సంజ్ఞ, చయ్యనన్ = తటాలున, బారికిన్ = వశమునకు.
- ↑ జడలదండను = జడలవెంబడి - జడలలో, వేదండ = (వేదు, అండన్) చెమటకంపుతోడ, చెరివి = తుఱిమి, వేదండగతిన్ = ఏనుఁగునడకవంటినడకతో, వేదండముచేన్ = ఏనుఁగుతొండమువంటి చేతిని, వీచుచు = ఊచుకొనుచు.
- ↑ ఐరావతారూఢుఁడు = ఐరావతమనుఏనుఁగు నెక్కినవాఁడు, నాకలోకబాహ్యంబునన్ = న్వర్గలోకమునకు వెలుపల, వ్యాహ్యాళిగా = షికారుగా, దుర్వార = అణఁపఁగూడని, గీర్వాణవిభునిపాలికిన్ = ఇంద్రునియొద్దకు, నీలకంధరజటామకుటమండితంబు = శివునిజడముడియందు అలంకరింపఁబడినది, శశాంశరేఖ = చంద్రరేఖ, మందారకుసుమధామంబు = కల్పవృక్షపుపువ్వులదండ, కైకానుక = చేతికియ్యఁబడిన కానుక.
- ↑ ఏపునన్ = గర్వముతో, తపస్వి = దుర్వాసుఁడు, భద్రదంతీకుంభోపరిన్ = భద్రజాతిదైన తనయేనుఁగుయొక్క కుంభస్థలముమీఁద, ఎసలారెన్ = అతిశయించెను, రాజతా...స్థితిన్ = వెండికొండశిఖరమునందు శోభించునట్టియునికిచేత, వేలుపుటేఱు = దేవగంగ.
- ↑ అభిరామసౌరభంబులకున్ = మనోజ్ఞ మైన మంచివాసనలకు, చొక్కి - వరవశమై, ఐరావత...వారంబులన్ = ఐరావతముయొక్క చెక్కిళ్లయందుండి జాఱుచున్న మదధారలయొక్క సమూహములకు, చిక్కిన = చిక్కుకొన్న - అసక్తములైన, చంచరీకంబులు =తుమ్మెదలు, రేఁగి = విజృంభించి, మూగి = ముసురుకొని, ఘీంకారంబుతోడన్ = గీఁశతో - గీ పెట్టుచు ననుట, దిగ్గనన్ = మనసు బెదరఁగా, బెగ్గడిలి = కలఁతనొంది, ఏచి = విజృంభించి, చెలంగి = ఉత్సహించి, చిక్కుచీఱు = చిన్నభిన్నము.
- ↑ చిట్టకంబులకున్ = వింతపనులకు, ఔనౌను = బాగుబాగు - ఇది ప్రశంసార్థకము, కొనియోడెన్ = పొగడెను, మహోగ్రా... కటాక్షములన్ = మిక్కిలిభయంకరమైన అగ్నిజ్వాలలు వెడలుచున్న కడగంటిచూపులతో, దుర్నిరీక్ష్యుఁడు = చూడ నశక్యమైనవాఁడు.
- ↑ సుత్రాముఁడవు = చక్కగా లోకములను పాలించువాఁడవు, ఆదరింపక = లక్ష్యపెట్టక, మదియించి తింత = ఇంత మదించితివి, అక్షులన్ = కన్నులయందు.
- ↑ తనివోనిరోషమున - అని పాఠాంతరము.
- ↑ వివృతాస్యుఁడై = తెఱవఁబడినవాఁడై - నోరు తెఱచుకొన్నవాఁడై, విశ్వజగత్ప్రళయంబు = ఎల్లలోకములయొక్క నాశమును, తనుఁబోని = తన్నుఁబోలిన (తనివోని = తనివితీరని - తృప్తి పడని)
- ↑ పార్ష్ణిఘాతకంపితధరాధరుఁడు = మడమతాఁకులచే వడఁకెడు కొండలుగలవాఁడు, సంచలితాధరుండు = అదురునట్టి పెదవులు గలవాఁడు, కుటిల... భాగుఁడు = వంకరైన బొమముడిచేత అదురుచున్న నొసటిప్రదేశముగలవాఁడు, రోషారుణ...రాగుఁడు = కోపముచేత ఎఱ్ఱనిమిడుఁగుఱులు రాలుచున్న కన్నులయొక్క ఎఱ్ఱదనముగలవాఁడు, ప్రకంపమానదేహుండు = మిక్కిలివడఁకుచున్న శరీరముగలవాఁడు, ఊర్ధ్వబాహుఁడు = మీఁది కెత్తఁబడిన చేతులుగలవాఁడు, విహ్వలీభూతచేతస్కుఁడు = భయముచేత వశము గాని మనస్సు కలవాఁడు, అజ్ఞానము = అవివేకము.
- ↑ మొగమోట = దాక్షిణ్యము, అవజ్ఞ = అవమానము, తక్కులఁ బెట్టఁగన్ = మోసపుచ్చుటకు, పేరు = కీర్తి, పెంపు = గౌరవము, కూలఁగన్ = నశించఁగా, ఒండు = మఱియొకటి - వేఱొకమాట యనుట.
- ↑ పనివడి = పూని, కానితప్పు = చేయరానితప్పు, భయంకర...మానసుఁడ = వెఱపును కలుగఁజేయునట్టి కోపాగ్నిచేత నిండినమనస్సు కలవాఁడను.
- ↑ చిత్తంబు గొలుపకున్నయది = మనను రాకయున్నది, పురందరుండు = ఇంద్రుఁడు.
- ↑ అమితక్రోధపరీతుఁడు = అధికమైన కోపముచేత ఆక్రమింపఁబడినవాఁడు, ఆక్షిప్తతేజస్కుఁడు = ఆక్షేపింపఁబడిన తేజస్సుగలవాఁడు, ఆరాటించుచు = ఆరాటపడుచు, వీటికిన్ = పట్టణమునకు.
- ↑ మఘవుఁడు = ఇంద్రుఁడు, అచ్చరలేములు = అప్సరస్త్రీలు, సీకదంతి = తెల్లయేనుఁగు - ఐరావతము, కోశము = బొక్కసము.
- ↑ ముట్టి = ఆక్రమించి, అనావృష్టి = వఱపు, సొంపు = బాగు - పంట యనుట.
- ↑ నిశ్శ్రీకము = సంపద లేనిది.
- ↑ క్షామజరాదిరోగములక్రందునన్ = కఱవు ముసలితనము మొదలైన రోగములసందడిచేత.
- ↑ మఘవుమీఁదన్ = ఇంద్రునిమీఁద, సంగరపటిష్టత = యుద్ధమునందలి నేర్పును, పఱివోయి = కొల్లపోయి - అడఁగి.
- ↑ దుష్టము = చెడ్డది, చందము = విధము, కొల్లలాడుట = కొల్ల పెట్టుట, వ్యక్తితోన్ = విధముతో ననుట.
- ↑ పురుదాలినోరిమునికిన్ = దుడుకునోటిఋషికి.
- ↑ నీపుణ్యమునన్ = నీవు చేసికొన్న పుణ్యముచేత - నీవు నశింపక నీసంపదలు మాత్రము నశించుటకు నీవు చేసికొన్న పుణ్యఫలముచేత ననుట.
- ↑ బారి = ఆపద, గుండె గూడఁబెట్టి =మనస్సు దృఢపఱచుకొని.
- ↑ పదము = స్థానము, పుచ్చి = పోఁగొట్టి, తేప = తెప్ప.
- ↑ పురస్కరించుకొని = ముందు పెట్టుకొని, హుతాశనప్రముఖ - అగ్ని మొదలగు.
- ↑ సతతసంచారనక్రాదిసత్వంబున్ = ఎల్లప్పుడు మెలఁగుచుండెడు మొసళ్ళు మొదలగు ప్రాణులుగలదానిని, సుమనోముఖ్యసంస్తూయమానంబు = దేవతలు మొదలుగాఁ గలవారిచేత స్తోత్రము చేయఁబడుచున్నదానిని, రంగత్తుంగ... విడంబంబు = చలించుచున్న గొప్ప అలలచేత అతిశయించుచున్న మిక్కుటమగు ధ్వనిచే నిండింపఁబడినదిక్కు లయొక్క వ్యా ప్తి కలదానిని, గంభీరాంబు ... ద్భాసిన్ = లోతైననీటినడుమ నుండెడు ప్రసిద్ధములైన రత్నములసమూహముచేత మిక్కిలి ప్రకాశించుదానిని, దుగ్ధాంబురాశిన్ = పాలసముద్రమును.
- ↑ అద్భుతచిత్తులు = ఆశ్చర్యము నొందిన మనస్సు గలవారు.
- ↑ తోపు = గొప్పవృక్షములు గలవనము, పెన్ గదుపులు = గొప్పమందలు, ఓరంతప్రొద్దు = ఎల్లప్పుడు, చెన్ను = బాగు - ఒప్పిదము, పరిపూర్ణము = కొఱఁతలేక నిండినది, ప్రవహించి = వెల్లువయై.
- ↑ కల్పావ... కంఠము =కల్పవృక్షపఙ్క్తులచేత ఒప్పుచున్న ఉద్యానవనములు గలదానిని, పతాకా...కుంఠము = టెక్కెముల సమూహములయొక్క విలాసమును ప్రకటించుటచేత సూర్యకాంతిని మఱుఁగుపఱచుదానిని, నిలింప...త్కంఠమున్ = దేవతలమనస్సులకు సంతోషమును పుట్టించునట్టి వేడుకలుగలదానిని, పద్మ... వైకుంఠమున్ = శ్రీవిష్ణునియునికితోడి గృహములు గలవైకుంఠపట్టణమును.
- ↑ సముద్య... విభ్రాజితము = మిక్కిలి వెలుఁగుచున్నరత్నములకాంతిజాలములకలిమిచేత ప్రకాశించునది, నగరన్ = రాజసౌధమునందు, శశ్వద్వేద...వేదులు = అపారములైన వేదములు వేదాంతములు నయిన విద్యల నెఱుఁగువారు.
- ↑ శతకోటిభాస్కరసందీప్తతేజునిన్ = నూఱుకోట్లసూర్యులు వెలుంగునట్లు వెలుఁగుతున్న తేజస్సుగలవానిని, ప్రావృట్పయోధరభవ్యగాత్రున్ = వానకాలపుమేఘమువలె (ఒప్పునట్టి) పూజ్యమైన దేహము గలవానిని, పీఠికౌశేయశోభితకటీరున్ = పచ్చపట్టుతాపితాచేత శోభించునట్టి కటిప్రదేశముగలవానిని, లాలిత...లాంఛితున్ = ఒప్పిదమైన శ్రీవత్సమనుమచ్చచేత గుఱుతుపెట్టఁబడినవాఁడు, ఇందిరా... పీనవక్షునిన్ = లక్ష్మీదేవికి ఇల్లుగా చేయఁబడిన విశాలమైనఱొమ్ముగలవానిని, కారుణ్యమూర్తిన్ = తరుణభావముతోడి కోటిమన్మథులరూపమువంటి రూపముగలవానిని, జగదేకపూతచరితున్ = లోకమునకు ఒక్కఁడైన పావనమైన నడవడిగలవానిని, సమస్త...నిలయున్ = ఎల్లయోగులయొక్క నిర్మలములైన మనఃపద్మములు ఉనికిపట్టుగాఁ గలవాఁడు, వివశులు = పరవశులు.
- ↑ రూపఱిన = నశించిన.
- ↑ మంథము = కవ్వము, మొఱఁగి = వంచించి.
- ↑ డెందముల = మనసులయందు, పూరములు = ప్రవాహములు, నిలింపమునిబృందములు = దేవతలయొక్కయు మునులయొక్కయు సమూహములు, పొందుపడన్ = సరిపడునట్టు, కందువ = స్థానము - తెగ.
- ↑ ప్రముదిత...కందరమును = సంతోషించిన గంధర్వులును యక్షులు నైనభర్తలకు చేయఁబడిన క్రీడచే మనోజ్ఞురాండ్రైన విలాసస్త్రీలుగల గుహలు గలదానిని.
- ↑ అగలించి = పెల్లగించి.
- ↑ జువ్వనన్ = జువ్వు అనుధ్వని కలుగునట్లుగా, మవ్వము = బాగు - పూనికయనుట, సమకట్టుచున్ = యత్నించుచు.
- ↑ ధరణీధరము = కొండ, ధరణీధరమర్దనుఁడు = ఇంద్రుఁడు, ధరణీధరుఁడు = విష్ణుఁడు.
- ↑ సహస్రాక్షుఁడు = ఇంద్రుఁడు.
- ↑ కవ్వపుకొండ = మందరపర్వతము, జడియకుండఁగన్ = తొలఁగకుండ, తరిత్రాడు = కవ్వపుత్రాడు, ఉరగవల్లభుని = సర్పరాజుయొక్క - వాసుకియొక్క, గాత్రమున్ = దేహమునందు, సత్వంబు = శక్తిని, దివౌకసులు = దేవతలు.
- ↑ భోగి =సర్పము, వీఁకన్ = పూనికతో.
- ↑ పర్వినన్ = వ్యాపింపఁగా, ఆసురనాయకుల = రాక్షసరాజులయొక్క.
- ↑ విషధర...ఘాతమునఁ జేసి = సర్పరాజగువాసుకియొక్క బుసతోడి గొప్పగాలియొక్కపెట్టుచేత, దిక్కు = తట్టు, వారిధరములు = మేఘములు, శీకరాసారములన్ = తుంపురువానలతో.
- ↑ వైశ్రవణునిన్ = కుబేరుని, అద్రికన్యాధవుఁడు = గౌరీపతి - శివుఁడు.
- ↑ మదిర = కల్లు.
- ↑ దర్వీకరవరులు = పర్సరాజులు.
- ↑ హరితకీఫలసమంచితహస్తుఁడు=కరకకాయచేత ఒప్పిద మైనచేయిగలవాఁడు, దివ్యభూషణాత్యంతవికాసుఁడు = దివ్యము లైన ఆభరణములచేత మిక్కిలి వెలుఁగువాఁడు, విలసితామృతకుంభధరుఁడు = ప్రకాశించునట్టి అమృతకలశమును ధరించినవాఁడు, ఔషధాత్యంతపరిశ్రముఁడు = మందులవిషయమున మిక్కిలివాడుక పడినవాఁడు, ధవళాంబరధారుఁడు = తెల్లనివస్త్రమును కట్టుకొన్నవాఁడు, దుగ్ధసాగరము = పాలసముద్రము.
- ↑ ధృతాంబురుహ = ధరియింపఁబడిన కమలము గలది, వజ్రిముంగిటం బెట్టినపెన్నిధానము = ఇంద్రునియొక్క యింటిముందుభాగమునందు ఉంచిన గొప్పనిధి, పట్టి = బిడ్డ.
- ↑ కొనియాడిరి = స్తుతించిరి, సముద్రవల్లభుఁడు = వరుణుఁడు, అమ్లాన = వాడని, కైసేసిరి = అలంకరించిరి, సంపత్సంపాదకంబులు = కలుములను సంపాదించునది.
- ↑ విద్వేషులు = విరోధులు, దాసామదాసులు = దాసులను అనుసరించినదాసులు (దాసుఁడు = భక్తుఁడు).
- ↑ అప్రమేయబలులు = మితి లేనిబలముగలవారు, బలసి = ఆవరించి, విబుధులు = దేవతలు, విహ్వలింపన్ = అవయవపాటవము లేనివారు కాగా.
- ↑ తోయజనాభుఁడు = విష్ణువు, మాయాసతి = కపటస్త్రీ, నిశాటమధ్యంబునకున్ = రాక్షసులనడిమికి, కుసుమబాణవికారాయత్తులన్ = మన్మథవికారమునకుఁ లోబడినవారినిగా, మోహనాకృతివలన = మోహింపఁజేయఁ జాలిన ఆకారముతో.
- ↑ బింకము = బిగువు, మించులు = మెఱుఁగులు - కాంతులు, నిడువాలుగన్నుఁగవ = విశాలములై మనోజ్ఞము లైనకన్నులజంట, తిన్నని = మేలైన, చెలువంబు = అందము, అన్నువకౌను = సూక్ష్మమైననడుము, పొలఁతుకన్ = స్త్రీని.
- ↑ అనిమిషులు = ఱెప్పపాటు లేనివారు, దైత్యస్తోమము = రాక్షససమూహము, పారవశ్యదోహలులు = పరవశత్వముచేత అతిశయించినవారు - మిక్కిలిపరవశులైనవారు.
- ↑ జగదపకారపరాక్రములు = లోకమునకు చెఱుపును గలుగఁజేసెడుపరాక్రమము కలవారు, మగుడంగన్ = మరల, నగభేది = ఇంద్రుడు.
- ↑ పాకశాసనుఁడు = ఇంద్రుఁడు, పరమానురాగి = అధికమైన అనురాగముగలవాఁడు, కడిమి = శౌర్యము.
- ↑ జంభారి = జంభునిశత్రువు, కుంభినీ...విజృంభణంబువలనన్ = కొండలకు భయమును కలుగఁజేయునట్టి వజ్రాయుధముయొక్క వాదరయొక్క విజృంభణముచేత, పఱచి = పరుగెత్తి.
- ↑ కందువ = స్థానము, పయోనిధి = సముద్రము, అందంబుగన్ = చక్కగా.
- ↑ మధుకైటభశాసనునకున్ = మధుకైటభులకు శిక్షకుఁడైన విష్ణువునకు, అభివాదనము = నమస్కారము, కృపావిధేయుఁడు = కృపకు అధీనుఁడు, నిజశాసనంబునన్ = తనఆజ్ఞయందు, ప్రసన్నదీప్తిమంతుఁడు = మసక లేని ప్రకాశము కలవాఁడు, తేజరిల్లె = వెలిగెను, ప్రదక్షిణార్చులై = ప్రదక్షిణములైన మంటలు గలవై, రాజవిడ్డూరంబు = రాజులవలని తొందర, ఉడిగి = అణఁగి.
- ↑ శతమన్యుఁడు = ఇంద్రుఁడు, ఆమంత్రితుఁడు = పంపఁబడినవాఁడు, అతులితవిభూతిన్ = సరిపోల్పరాని సంపదతో.
- ↑ ఉపాసకుఁడు = సేవకుఁడు, తామరసవాసిని = తామరయందు వాసము చేయునది.
- ↑ అలవికావు = లభింపవనుట.
- ↑ మూర్తిన్ = దేహమునందు, ఆర్తి = పీడ, సభాంతరంబులందు = సభలలో, నీకృపవాఁడు = నీదయకు అధీనుఁడు.
- ↑ కల్లచూపులు = కపటపుచూపులతో.
- ↑ నిలింపవల్లభునకున్ = దేవేంద్రునితో, విష్ణువల్లభ = లక్ష్మీదేవి.
- ↑ స్వారాజ = స్వర్గమునకు రాజైన యింద్రుఁడా, ఆరాధన = అర్చన.
- ↑ అంబ = తల్లీ, మదభ్యస్తము = నాచే అభ్యసింపఁబడినది, పత్తి = పదాతి - కాలుబలము, వాజి =
గుఱ్ఱము, వారణము = ఏనుఁగు, మహిషి = ఎనుము - బఱ్ఱె, హేమ = బంగారు, రాజధానులందున్ = ప్రధానపట్టణములయందు. - ↑ అంతర్ధానంబును బొందెన్ = మఱుఁగుపడిపోయెను, వనజాలయ= లక్ష్మీదేవి, వీడు = పట్టణము.
- ↑ వరములు = సృష్టులు, ఫణితిన్ = పక్కికచేత.
- ↑ ధరణీధ్రము = కొండ.
- ↑ శతపత్ర...పాణులు = బ్రహ్మశివవిష్ణువులు.
- ↑ ఏకోనపంచాశత్సంఖ్యులు = నలువదితొమ్మిదిసంఖ్యలు గలవారు.
- ↑ సారాచారవివేక = సారవత్త్తెననడవడియు వివేకమును గలవాఁడా, వైభవకళాసంపన్న = విభవమనువిద్యచేత సంపన్నుఁడా, విజయశ్రీవైభవోపేత = గెలుపుసంపదయనెడు వైభవముతోఁ గూడుకొన్నవాఁడా, మందార...దానగుణ = కల్పవృక్షముతోడను చింతామణితోడను సమానమైన యీవిగుణముగలవాఁడా.
- ↑ అమందగుణరాజితా = చొరవగల గుణములచేత ప్రకాశించువాఁడా, హరిపదాబ్జసంపూజితా = విష్ణువుయొక్క పాదకమలములను పూజించువాఁడా, సమగ్రవిభవాకరా = సంపూర్ణమైన వైభవమునకు గనియైనవాఁడా, సమదరాడ్భీకరా = మదించిన రాజులకు భయంకరుఁడైనవాఁడా, అమానుషపరాక్రమా = సామాన్యమనుష్యులయందు లేనిపరాక్రమము గలవాఁడా, అఖిలదుష్క్రియాపక్రమా = సమస్తదుష్టకృత్యములను తొలగించువాఁడా.