Jump to content

ఆంధ్ర శ్రీవిష్ణుపురాణము/తృతీయాశ్వాసము

వికీసోర్స్ నుండి

శ్రీరస్తు

శ్రీవిష్ణుపురాణము

తృతీయాశ్వాసము


చతురకీర్తినయధ
ర్మోచితకారుణ్యలబ్ధగురువైష్ణపధ
ర్మాచరణహృదయ సుమనా
రాచప్రతిమానరూప రాఘవభూపా.[1]

1

ప్రియవ్రతునివంశానువర్ణనము

వ.

సకలవిద్యాధురంధరుం డైనపరాశరుండు మైత్రేయుని కిట్లనియె. స్వాయంభువనం
దనుం డైన ప్రియవ్రతుండు కర్ధ ప్రజాపతిపుత్రి కుక్షి యనుదానిఁ బాణిగ్రహ
ణంబు చేసి దానియందు నాగ్నీధ్రుండును మేధాతిథియును వపుష్మంతుండును
జ్యోతిష్మంతుండును ద్యుతిమంతుండును హవ్యుండును సవనుండును మేధుం
డును నగ్నిబాహుండును బుత్రుండును ననుకుమారులఁ బదుండ్రం గాంచె.
వారియందు.[2]

2


క.

మేధాగ్నిబాహుపుత్రులు, సాధుజనస్తుతులు ముగురు జాతిస్మరులై
యీధర నేలఁగ నొల్లక, సాధించిరి దివ్యయోగసంపద లెల్లన్.[3]

3


వ.

తక్కినకుమారసప్తకంబునం దాగ్నీధ్రునకు జంబూద్వీపంబును, మేధాతిథికిఁ
బ్లక్షద్వీపంబును, వపుష్మంతునకు శాల్మలద్వీపంబును, జ్యోతిష్మంతునకుఁ గుశ
ద్వీపంబును, ద్యుతిమంతునకుఁ గ్రౌంచద్వీపంబును, హవ్యునకు శాకద్వీపంబును,
సవనునకుఁ బుష్కరద్వీపంబును విభజించి యిచ్చి రాజ్యాభిషిక్తులం జేసిన.

4


శా.

ఆభూపాలశిఖామణుల్ చటులబాహాగర్వదుర్వారశో
భాభూరిప్రతిభాప్రతాపముల సప్తద్వీపసామ్రాజ్యల

క్ష్మీభోగంబుల నుల్లసిల్లిరి సునాశీరాదులుం దారు నే
కీభూతంబుగ ధర్మమార్గమున నక్లేశప్రభావోన్నతిన్.[4]

5


వ.

అందు జంబూద్వీపాధిపతి యైనయాగ్నీధ్రుండు, నాభియు కింపురుషుండును
హరివర్షుండును నిలావృతుండును రమ్యుండును హిరణ్వంతుఁడును కురుండును
భద్రాశ్వుండును కేతుమాలుండును ననుకుమారులఁ దొమ్మండ్రం గాంచె.

6


క.

ఇమ్ముగ జంబూద్వీపము, తొమ్మిదిఖండములు చేసి తోడ్తో సుతులం
దొమ్మండ్రను రాజులఁగా, నమ్మనుజేంద్రుండు చేసె ననుపమలీలన్.

7


వ.

ఇట్లు రాజ్యంబు విభాగించి యిచ్చి యాగ్నీధ్రుండు సాలగ్రామతీర్థంబునకుఁ
దపంబు సేయం జనియె. ఆనవఖండంబులు నారాజన్యుల పేర వర్షసంజ్ఞలం
ప్రసిద్ధంబు లయ్యె నందు.

8


క.

శీతగిరదక్షిణం బగు, భూతలపతినాభి యతనిపుత్రుఁడు వృషభుం
డాతని కొగిఁ బుత్రశతం, బాతతయశు లుద్భవించి రందఱియందున్.[5]

9


మ.

భరతుం డగ్రజుఁడై సమస్తధరణీభాగంబుఁ బాలించి దు
ష్టరిపువ్రాతము నుక్కడంచి మఖముల్ సమ్యగ్విధిం జేసి ని
ర్జరలోకేశ్వరుతోడివాఁ డగుచు శశ్వత్కీర్తి యార్జించుచుం
బరఁగెం దొంటి ప్రియవ్రతాదులగతి భవ్యప్రతాపోన్నతిన్.[6]

10


వ.

వానిపేర నాభివర్షంబు భరతఖండం బనంబరఁగె నట్టిభరతునకు నిజరాజ్యవైభవం
బొసంగి వృషభుండు పులహాశ్రమంబునకుఁ దపంబు చేయంజని.

11


శా.

వానప్రస్థవిధిన్ శతాబ్దములు దుర్వారస్థితిన్ నిల్చి క
ర్మానుష్ఠానము లన్నియున్ విడిచి దివ్యజ్ఞానసంపన్నతా
నూనప్రౌఢియు నగ్నరూపమును వీర్యోద్రేకముం గల్గి ని
ర్దీనుండై యవధూతమార్గమున ధాత్రిన్ సంచరించెన్ ధృతిన్.[7]

12


క.

భరతుండు పెక్కుకాలము, ధరణీతల మేలి చాలఁ దనిసి కుమారున్
దరుణార్కతేజు సుమతిని, జిరమతి రాజ్యాభిషిక్తుఁ జేసి కడంకన్.

13


క.

సాలగ్రామమునకుఁ జని, శ్రీలలనాధీశుఁ గొలిచి చిన్మయసుఖముల్

శీలించియు జన్మాంతర, కాలంబున విప్రుఁ డయ్యెఁ గర్మవశమునన్.[8]

14


క.

ఆనరపతిచరితం బెం, తైనఁ గలదు దానిఁ బిదప నంతయుఁ దెలియం
గా నీకు నేర్పరించెదఁ, గాని యిపుడు చెప్పుచున్నకథ విను తెలియన్.[9]

15


వ.

అట్టిభరతనందనుం డైనసుమతికి నింద్రద్యుమ్నండు పుట్టె. వానికిఁ బరమేష్ఠియు
వానికిఁ బ్రతిహారుండును వానికిం బ్రతిహర్తయు వానికి నుత్సన్నుండును
వానికి భవుండును వానికి గీతుండును వానికి బ్రస్తావుండును వానికిం బృథుం
డును వానికి నక్తుండును వానికి గయుఁడును వానికి నరుండును వానికి
విరోహణుండును వానికి ధీమంతుండును బుట్టిరి. అట్టిరాజన్యులవంశసంభవు
లయినమానవులు స్వాయంభువమన్వంతరంబున డెబ్బదిమహాయుగంబుల నేకవంశ
పరంపరులై ప్రవర్తిల్లి రనిన మైత్రేయుం డిట్లనియె.[10]

16


క.

భువనైకవంద్య స్వాయం, భువమన్వంతరనృపాలముఖ్యులనెల్లన్
వివరించి చెప్పితిని నా, కవియెల్లం దెలిసె నింక నడిగెద మిమ్మున్.

17


మ.

ధరణీమండలవిస్తృతంబు మఱి సప్తద్వీపరూపంబులన్
సరిదంభోనిధివర్షశైలవనవిస్తారంబులన్ దైత్య ని
ర్ణరగంధర్వపురక్రమంబుల సమస్తంబున్ వినంగోరెదన్
సరవిం జెప్పుఁడటన్న శిష్యునకు నాచార్యుండు దా నిట్లనున్.[11]

18


క.

నీయడిగినప్రశ్నలు మై, త్రేయ శతాబ్దములనైనఁ దీఱదు చెప్పం
దోయజభవునకు నైనను, జాయలుగా వినుము కథల సంక్షేపంబుల్.[12]

19


వ.

అది యెట్లనిన జంబూప్లక్షశాల్మలకుశక్రౌంచశాకపుష్కరంబు లనెడుసప్తద్వీపం
బులం బరివేష్టించి లవణేక్షుసురాసర్పిదధిదుగ్ధజలసముద్రంబు లేడు నొకటి
కొకటి ద్విగుణవిస్తారంబులై యుండు నీసకలద్వీపమధ్యంబున జంబూద్వీపంబు
విస్తరిల్లు. తదీయమధ్యంబునఁ గనకరత్నమయం బయిన మేరుపర్వతం బుండు.[13]

20


చ.

అనుపమలీల నొప్పుకనకాద్రికి ముప్పదిరెండువేలయో
జనములు మీఁదివిస్తరము సన్నుతమై పదియాఱువేలయో
జనములు లోనిశాలము నిజంబుగ నంతియపాతు నున్నతం
బెనుబదినాల్గువేలు గణియింపఁగ యోజనము ల్మునీశ్వరా.[14]

21


క.

భూపద్మమునకు నడుమై, యాపర్వత మొప్పుఁ గర్ణికాకారమునం

జూపట్టు యక్షకిన్నర, తాపసగంధర్వదేపతాసేవ్యంబై.[15]

22


ఆ.

ఎనయ శీతగిరియు హేమకూటంబును, నిషధపర్వతంబు నింగి మోచి
తనరు మేరునగము దక్షిణభాగంబు, నందుఁ బూర్వపశ్చిమాయతముల.[16]

23


క.

నీలాచలమును సితకు, త్కీలంబును శృంగ మనఁగ క్షితిధరము నిలిం
పాలయనగోత్తరంబునః, గ్రాలుం బూర్వాపరములఁ గడుదీర్ఘములై.[17]

24


వ.

ఒక్కొక్కపర్వతంబు రెండువేలయోజనంబులు విస్తారోన్నతంబులు గలిగి
యుండు దక్షిణోత్తరాయతంబు లైనమర్యాదాపర్వతంబులు తూరుపున దేవ
కూటంబును బడమట జరఠపర్వతంబు నుండు వానినడుమఁ గనకాద్రిచతుర్భా
గంబుల వర్షంబులు విలసిల్లు నెట్లనిన మేరుపర్వతంబునకు దక్షిణంబున భారతకిం
పురుషహరివర్షంబులు మూడురు, ఉత్తరంబున రమ్యకహిరణ్మయకురువర్షంబులు
మూఁడును, తూర్పున భద్రాశ్వవర్షంబును, పడమటఁ గేతుమాలావర్షంబును,
వానినడుమ మేరుచతుర్భాగంబులఁ దొమ్మిదివేలయోజనంబుల విశాలంబై
యిలావృతవర్షంబును మెఱయు మఱియును.[18]

25


తే.

మందరము తూర్పునను గంధమాదనంబు
దక్షిణంబున విపులభూధరము పశ్చి
మమునఁ బార్శ్వపర్వత ముత్తరమున మెఱయు
హేమధాత్రీధరంబున కివ్విధమున.

26


తే.

ఆనగోన్నతశృంగంబులందు మెఱయు, బోధిజంబూకదంబన్యగ్రోధతరువు
లేచి వేయింటిమీఁద నూఱేసియోజ, నములు పొడవున ఘనకేతనములువోలె.[19]

27


క.

జంబూవృక్షము పేరను, జంబూద్వీపం బనంగ జగములను బ్రసి
ద్దంబు వహించె న్దద్వృ, క్షంబుఫలంబులు మహాగజప్రతిమంబుల్.[20]

28


తే.

ఆఫలంబులు హేమకూటాచలంబు, సానుభూములఁ దఱుచుగాఁ జదియఁబడి ర
సంబు ప్రవహించి జాంబూనదం బనంగ, మేరుశైలంబుచుట్టును మెఱసి యుండు.[21]

29


ఉ.

ఆరసపానులై గరిమ నచ్చటఁ ద్రిమ్మరుచున్నవారికి
న్జేేరవు రోగము ల్చెమట చెందదు మేనులఁ బూతిగంధము
న్ఘోరజరాదిదోషములుఁ గూడవు ఖేచరవృత్తి గల్గి యొ
ప్పారుదు రింద్రియోల్బణ మొకప్పుడు పుట్టదు తాపసోత్తమా.[22]

30

ఆ.

ఆరసంబు సోఁకి నచ్చటిమన్నెల్ల, గాంచనంబ యట్టికారణమున
జగతిఁ బసిఁడిపేరు జంబూనదం బన, సుప్రసిద్ధమయ్యె విప్రముఖ్య.[23]

31


వ.

మఱియుఁ జైత్రరథగంధమాదనవైభ్రాజితనందనంబు లనునుపవనంబులు నరుణా
ధరమహాపద్మనీలోదకమానసంబు లనుసరోవరంబులును గనకశైలంబునకుఁ
బూర్వంబుమొదలుగా నాలుగుదిక్కులను నిలింపులకు నిత్యోపభోగంబులై
యుండు నమ్మేరుకర్ణికకుఁ గేసరంబులై పూర్వభాగంబున సితాంభముద్వత్కుర
రీమాల్యవద్వైకంకప్రముఖంబు లైనపర్వతంబులును దక్షిణంబునఁ ద్రికూటశిశి
రపతంగరుచకనిషధాదు లైనశైలంబులును బశ్చిమంబున శిఖివాసోవైడూర్యకపిల
గంధమాదనజారుధులు మొదలైననగంబులును నుత్తరంబున శంఖకూటవృషభ
హంసనాగకాలాంజనంబులు లోనుగాఁ గల కొండ లనేకంబులు నుండు.[24]

32


చ.

కనకనగంబుమీఁదఁ ద్రిజగన్నుతమై పదునాల్గువేలయో
జనములసంఖ్య నాయతవిశాలములై కనుపట్టుచుండు న
య్యనిమిషరాజధాని సముదంచితకాంచనరత్నగోపురా
ద్యనుపమరమ్యహర్మ్యవివిధావరణప్రకరప్రసిద్ధమై.[25]

33


వ.

మఱియు విష్ణుపాదవినిష్కాంతయు శశాంకమండలప్లావయు నైనయాకాశ
గంగ చతుర్భేదంబై సీతయు నలకనందయుఁ జక్షువును భద్రయు నన నమరా
వతి నాల్గుదిక్కులం బ్రవహించి.[26]

34


తే.

ఖ్యాతి భద్రాశ్వభారతకేతుమాల, కురుమహావర్షముల మహీసరసిజంబు
నందు ఱేకులమర్యాద లైనగిరుల, బాహ్యభూములయందుఁ జూపట్టుచుండు.[27]

35


వ.

ఇత్తెఱంగున నాల్గుదెసల సీతాదివాహినీచతుష్టయంబు ప్రత్యంతపర్వతంబుల
నడుమఁ బ్రవహించి యతిమనోహరంబై యుండు మఱియు సిద్ధచారణసేవితంబు
లగుపురంబులు గాననంబు లనేకంబులు గల వవి లక్ష్మీవిష్ణుసూర్యాదిదేవతలకు
నివాసంబు లై యుండు గంధర్వయక్షరాక్షసాదులు నిరంతరవినోదంబులం

దగిలి క్రీడించుచుండుదురు భౌమస్వర్గంబు లైనకింపురుషాదివర్షంబులయందును.[28]

36


ఆ.

అధికపుణ్యమూర్తులకు విష్ణుభక్తుల, కందు నుండు టెల్ల నరిది గాదు
పాపకర్ములకును బదివేలజన్మంబు, లందునైన నుండ నలవి గాదు.[29]

37


వ.

వాసుదేవుండు భద్రాశ్వవర్షంబున హయగ్రీవరూపంబున, భారతవర్షంబునఁ
గూర్మరూపంబునఁ, గేతుమాలావర్షంబున వరాహరూపంబునఁ, గురువర్షంబున
మత్స్యరూపంబునఁ, దక్కినవర్షంబుల నానారూపధరుండై యుండు నట్టికింపురు
షాదివర్షంబు లెనిమిదింట నుండువారికి శోకంబును నాయాసంబురు నుద్వేగం
బును దీపనంబును లేక నిరతంకమానసు లగుచుఁ బదియును బండ్రెండువేల
వత్సరంబులు పరమాయువులై సుఖయింతురు. అద్దేశంబుల భౌమోదకంబులే
కాని వానలు లేవు భారతవర్షంబున బ్రత్యేకంబ కులపర్వతంబులును మహా
నదులు ననేకంబులు గలవు.[30]

38


సీ.

మునినాథ హిమశైలముననుండి దక్షిణలవణాంబునిధిదాఁక నవసహస్ర
యోజనవిస్తీర్ణయుక్తమై భారతవర్షంబు మెఱయు నావర్ష మెల్లఁ
గర్మభూమియు పుణ్యఘనులకెల్లను స్వర్గమోక్షంబులెల్లఁ బ్రత్యక్ష మతుల
దోషచిత్తులకు నధోలోకమార్గముల్ ప్రాపించు మునులు సుపర్వవరులు


తే.

నిందె వర్తింపఁ గోరుదు రెల్లనాఁడు, జపతపోదానయజ్ఞాదిసకలకర్మ
ములు యథాశక్తిఁ గావించి వలసినట్టి, లోకముల నుండుదురు బుధశ్లోక వినుము.[31]

39


తే.

మలయము మహేంద్రమును శుక్తిమంతవింధ్య, పారియాత్రంబులును ఋక్షపర్వతంబు
సహ్యగిరియును నాఁగఁ బ్రశస్తి నెగడె, భరతఖండంబునను గులపర్వతములు.

40


వ.

అందు శతద్రూచంద్రభాగాదులు మహేంద్రంబునను, వేదస్మృత్యాదులు
పారియాత్రమ్మునను, నర్మదాసురసాదులు వింధ్యంబునను, తాపీపయోష్ణీనిర్విం
ధ్యాదులు ఋక్షంబునను, గోదావరీభీమరథీకృష్ణవేణ్యాదులు సహ్యంబునను,
తామ్రపర్ణీకృతమాలాదులు మలయంబునను, త్రిసామాఋషికుల్యాదులు

మహేంద్రంబునను, ఋషికుల్యాకుమారాదులు శుక్తిమంతంబునను నుద్భవించె.
మఱియు ననేకపుణ్యనదులు శతసహస్రంబులు గలవు.

41


క.

ఇల నీభారతవర్షము, నలువున వేయేసియోజనంబులవిరివిన్
వెలయుచుఁ దొమ్మిదిదీవులు, గలయవి జలరాశిలోనఁ గడునధికములై.[32]

42


క.

ఇట్టిమహాద్వీపంబులు, నిట్టిమహానదులు గిరులు నిట్టిమహిమలుం
బుట్టవు తక్కినభూముల, గట్టిగ నీవర్షభూమిఁ గల్గినరీతిన్.

43


క.

చొక్కపుభారతవర్షం, బొక్కటి యగుఁ గర్మభూమి యఃర్వీస్థలిలోఁ
దక్కినవి భోగభూములు, నిక్కంబుగఁ దెలిసికొనుము నీ వని మఱియున్.[33]

44


క.

ధరలో జంబూద్వీపము, సరసన్నుత లక్షయోజనంబులు దానిం
దిరిగి లవణాబ్ధి యెంతయు, విరివిం గనుపట్టు లోకవిశ్రుతమహిమన్.

45


క.

ఆక్షారోదధి కవ్వలఁ, బ్లక్షద్వీపంబు వలయభంగిఁ దనర్చున్
లక్షింపఁ దద్విశాలము, లక్షద్వయయోజనంబులం గనుపట్టున్.[34]

46


క.

మోదంబున మేధాతిథి, యాదీవికి రాజు వానియాత్మజులై బా
హాదర్పోజ్జ్వలు లేడుగు, రాదిత్యసమానతేజు లై పుట్టుటయున్.

47


ఆ.

ఆకుమారకులకు నాద్వీప మేడు భా, గములు చేసి రాజ్యగౌరవములఁ
బెట్టుటయును వారిపేర వర్షంబులై, జగములందుఁ గడుబ్రశస్తి నొందె.

48


వ.

తదీయనామధేయంబులు వినుము శాంతహయశిశిరసుఖోదయనందశివక్షేమక
ధ్రువవర్షంబు లయ్యె. అవ్వర్షంబులనడుమం బొలిమేరలై గోమేధచంద్రనారద
దుందుభిసోమకసుమనోవైభ్రాజంబు లనుసప్తవర్షాచలంబులు మెఱయు. ఆపర్వ
తంబు నుద్భవిల్లి యనుతప్తయు శిఖియు విపాసవయుఁ ద్రిదివయుఁ గ్లమయు
నమృతయు సుకృతయు ననుమహానదులు సముద్రగామినులై ప్రవహించు
చుండు. మఱియు క్షుద్రనదులు పర్వతంబులు ననేకశతసహస్రంబులు గలవు.[35]

49


క.

ఆవర్షంబుల మనుజులు, దేవతలుం దారు గలసి తేజోధికులై
జీవింతురు వారికి రో,గావస్థలు లేవు ధర్మ మధికం బగుటన్.

50


సీ.

ఆదీవిఁ బ్రవహించినట్టియేఱులనీరు ద్రావినమానవతతులు నిర్ణీత
సంతోషహృదయులై సార్వకాలంబును దుఃఖ మెఱుంగరు దుర్వివేక
మణుమాత్రమును లేక యైదువేలేడులు పరమాయు వైనట్టిబ్రదుకుఁ గలిగి
తేజరిల్లుదు రందుఁ ద్రేతాయుగమునకు సమకాలధర్మముల్ జరిగి వచ్చుఁ

తే.

గృతయుగాద్యవస్థలు లేవు సతతమును మ, నోహరములైన రాజధానులు వనములు
నంబుజాకరములు నెన్నియైనఁ గలవు, ఇందురూపంబుతో నుండు నందు శౌరి.[36]

51


క.

అందుల నార్యకకురరక, విందకభావినులు నాఁగ విప్రమహీభృ
ద్బృందంబులు విట్ఛూద్రులు, నందంబుగఁ బిలువఁబడుదు రాదేశమునన్.[37]

52


క.

జంబూవృక్షముతోడ స, మంబగునున్నతము గల్గి మహనీయప్ల
క్షం బొప్పుం బ్లక్షద్వీ, పం బన నాతరువు పేరఁ బరఁగు మునీంద్రా.

53


క.

ప్లక్షద్వీపము నవ్వల, నక్షీణగభీరతామహత్వంబులతో
నిక్షురసవార్ధి మెఱయును, లక్షద్వయయోజనంబులవిశాలంబై.[38]

54


సీ.

ఆయిక్షురసవార్ధి యవ్వల శాల్మలద్వీపము మెఱయు నాదీవివిరివి
నాల్గులక్షలయోజనంబులు దాని వపుష్మంతుఁ డేలు నాభూమివిభుని
సుతు లైరి శ్వేతహరితులు జీమూతరోహితులు సుప్రభుఁడు వైద్యుతియు మాన
సుఁడు నాఁగ నేడ్వు రాక్షోణీశ్వరులపేర వర్షంబులై వారివారిదేశ


తే.

ములు మెఱయు వానినడుమ గుముదము నుష్ణ, మును వలాహకమును ద్రోణమును మహిషముఁ
గంకమును గకుద్వస్తనగంబు నాఁగ, సప్తకులపర్వతములు ప్రశస్తి నొందు.

55


క.

స్మయనాశలయ్యు యోనిజ, యు యమాయామియును దృష్ణయును జంద్రయు శు
క్రయు నిర్వీర్యయును విమో, హియు నన నాగిరులఁ బుట్టె నీనదు లేడున్.[39]

56


తే.

బ్రాహ్మణాదులు కపిలచారణకపీత, కృష్ణనామంబులు వహించి కీర్తిఁ బరఁగు
చుండుదురు వాయురూపియై పుండరీక, నయనుఁ డాదీవియందు నున్నతి వహించు.[40]

57


క.

విను మేకాదశశతయో, జనములయున్నతము గలిగి శాల్మలతరు వొ
ప్పును దానిపేర లోకము, లను వినుతికి నెక్కె శాల్మలద్వీప మనన్.[41]

58


తే.

 శాల్మలద్వీపమంతవిస్తరముతో సు, రాంబునిధి చుట్టుకొనియుండు నాపయోధి
యవ్వలను దాని కినుమడి యైనవిరివిఁ, దేజరిల్లుచు నాకుశద్వీప మమరు.[42]

59


క.

ఖ్యాతిగ తద్ద్వీపము మును, జ్యోతిష్మంతుండు తనదుసుతు లేడ్వురకుం
బ్రీతిమెయిఁ బంచిపెట్టిన, నాతనయులపేరఁ బరఁగు నావర్షంబుల్.

60


ఆ.

వేణుమాల లంబనోద్భిదస్వైరధ, కపిలవిధృతిభానుకరము లనఁగ

వర్షసప్తకంబు వర్ణింప నాదీవి, యందు వినుతికెక్కె ననఘచరిత.[43]

61


క.

ఆదేశంబులకును మ, ర్యాదాగిరు లగుచు విద్రుమాగద్యుతిమా
నాదిత్యపుష్పవంతకు, శాదహరానందమందరాద్రులు మెఱయున్.

62


క.

శివయును విధూతపాపయుఁ, బవిత్రయును సుమతియునుం బాపహరయు హై
మవతియును విద్యుదంభయ, నవతీర్ణములయ్యె నేఱు లాశైలములన్.[44]

63


తే.

దైత్యదానవదేవగంధర్వయక్ష, సిద్ధసాధ్యాదులును దాము చెలిమి చేసి
మనుచు నుండుదు రాదీవిమనుజులెల్ల, వర్ణసంకరములు గానినిర్ణయముల.

64


తే.

బ్రాహ్మణాదివర్ణంబులు పరఁగు దమిన, శుష్మిణస్నేహమందేహసురుచిరాభి
ధానముల బ్రహ్మరూపంబు దాల్చి శౌరి, యజ్ఞములఁ బూజ లందుచు నతిశయిల్లు.

65


క.

అంబరతల మంది కుశ, స్తంబం బాదీవి నున్నతం బైననిమి
త్తంబునఁ గాదె కుశద్వీ, పం బన లోకంబులందుఁ బ్రస్తుతికెక్కెన్.[45]

66


తే.

ఆకుశద్వీపమునకు నీడైనవిరివి, యమరి ఘృతవార్ధి పరివృతంబై తనర్చు
నాపయోనిధి కినుమడి యగువిశాల, మై చెలఁగెఁ గ్రౌంచ మన్ ద్వీప మనఘచరిత.[46]

67


సీ.

ద్యుతిమంతునకుఁ గూర్మిసుతులై మనోనుగుండును సివరుండు నుష్ణుండు నంధ
కారుండు మునియును గౌశలుండును దుందుభియు నాఁగ నేడ్గురు భీమబలులు
జనియించి యాదీవి సఫ్తవర్షంబులు గావించి యేలి రాఖండములకుఁ
తొలిమేరలై కొంచమును వామనము నంధకారంబు హయము రక్తము దివంబుఁ


తే.

బుండరీకంబు నన నుండుఁ గొండలందు, ఖ్యాతియును గుముద్వతియును గౌరియును మ
నోజవయు సంధ్యయును రాత్రియును బ్రపుండ, రీకయును నన నదు లేడు జోకఁ బరఁగు.
[47]

68


ఉ.

భూమిసురాదివర్ణములు పుష్కరపుష్కలధన్యతిష్యులన్
నామములన్ మునీశ్వర వినంబడు నచ్చట రుద్రరూపియై
శ్రీమహిళాకళత్రుఁడు వసించు మఖంబులఁ బూజలందుచున్
గామితసంపదల్ తపముఁ గైకొని చేయక గల్గ వేరికిన్.[48]

69


క.

మానుగ గ్రౌంచద్వీపస, మానవిశాలంబు గలిగి మహనీయగభీ
రానూనదధిసముద్రము, తా నాద్వీపంబుచుట్టుఁ దనరుచు నుండున్.[49]

70


క.

లోకస్తుత యాజలనిధి, యాకడఁ దద్విగుణగుణిత మైనవిశాల

శ్రీకముగఁ జుట్టి యుండును, శాకద్వీపంబు భవ్యసంరక్షితమై.[50]

71


మ.

అతులప్రాభవవైభవానుభవరాజ్యశ్రీలచే ధన్యుఁడై
యతఁ డాద్వీపము నేడుభాగములుగా వర్థి న్విభాగించి యా
త్మతనూసంభవసప్తకంబునకు నిత్యప్రీతితో నిచ్చె నా
క్షితిపవ్రాతముపేర వర్షములుగాఁ జెల్వొందె నాదేశముల్.[51]

72


వ.

వానినామంబులు వినుము జలద కుమార సుకుమార మరీచక కుసుమోద
సుమోద మహాద్రుమంబు లనంబరఁగు నద్దేశంబులకు మర్యాదాపర్వతంబులై
యుదయజలధరరైవతాంభోంబికేయరమ్యకేసరీపర్వతంబులు మెఱయు. తదీ
యోద్భవంబులై కుమారియును సుకుమారియును నలినియును వేణుకియును
ఇక్షువును ధేనుకయును గభస్తియు ననుమహానదులు ప్రవహించియుండు.

73


క.

ఆయాఱుదీవులం గల, యాయావర్తంబులందు నతులమహిమలం
బాయనియేఱులు శైలని, కాయంబులు పెక్కువేలు గలవు మునీంద్రా.[52]

74


సీ.

అట్టిశాకద్వీపమందుఁ జాతుర్వర్ణసముదయంబులు పుణ్యజనపదములుఁ
బుణ్యదేశములు నగణ్యంబు లదియు భౌమస్వర్గ మచ్చటిమనుజులందు
ధర్మంబెకాని పాతక మించుకయు లేదు మర్యాద లుడిగిన మనికి యొల్ల
రన్యోన్యవైరంబు లాత్మల భావింపఁ గడఁగరు హీనాధికములు లేవు


తే.

మంగమాగధమానసమందగు లన, బ్రాహ్మణాదివర్ణంబు లుపన్యసింపఁ
బడుదివాకరమూర్తియై పద్మనాభుఁ, డచట యజ్ఞంబులను బూజ లందుచుండు.[53]

75


క.

శాకమహీజముపేరను, శాకద్వీపంబు నాఁగ సన్నుతి కెక్కున్
లోకస్తుత యాదీవికి, నాకడ దుగ్ధాబ్ధి మెఱయు నంతియ విరివిన్.[54]

76


ఆ.

ఆపయఃపయోధి యవ్వలదానికి, ద్విగుణగణిత మైనవిస్తరమున
నమరియుండుఁ బుష్కరాఖ్యమహాద్వీప, మచటిమహిమ చెప్ప నలవిగాదు.

77


సీ.

ఆపుష్కరద్వీప మర్థితోఁ బాలించె సవనుఁ డారాజన్యచంద్రునకును
వీరయుక్తుఁడు మహావీరధాతకుఁ డన నిరువురు పుట్టి రయ్యిరువురకును
సమభాగములుగ రాజ్యముఁ బంచిపెట్టిన దానికి మానసోత్తరనగంబు
మర్యాద యగును నమ్మధ్యభాగంబునఁ బరివేషమునుబోలెఁ బరఁగియుండు

తే.

విరివి యక్కొండ కేఁబదివేలయోజ, నంబు లంతియపొడవునై యంబరంబు
మోచి సురసిద్ధగంధర్వఖేచరులకు, నునికియై యుండు లోకైకవినుత మగుచు.[55]

78


క.

ఆరాజన్యతనూజుల, పేరన్ వర్షంబులయ్యె భేద ముడిగి బృం
దారకులయట్ల మానవు, లారాజ్యంబున వసింతు రనవరతంబున్.[56]

79


ఉ.

ఆరమణీయశైలమున కవ్వల నేలుచు నుండు నమ్మహా
వీరుఁడు వీరవర్ష మతివీరుఁడు ధాతకి యేలు నెమ్మెయిన్
వారల రెండుదేశములవారల కెప్పుడు రోగశోకదు
ర్వారవిమోహదుష్టగుణవైరజరాదులు చెంద వెయ్యెడన్.[57]

80


తే.

తాపసోత్తమ పుష్కరద్వీప మనను, మానసోత్తరశైలంబె కాని యొండు
క్షుద్రగిరులును నదులును జూడ నరిది, యందు వసియించుమనుజు లానందకరులు.[58]

81


క.

మదిలోఁ గోరినయప్పుడె, ముదమున నిష్టాన్నపానములు సమకూఱున్
బదివేలవత్సరంబులు, బ్రదుకుదు రాదీవి నున్నప్రజలు మునీంద్రా.

82


తే.

దండనీతి శుశ్రూషావిధానములను, నిపుణవర్ణాశ్రమాచారనిర్ణయముల
నుడిగి వార్తావిహీనులై యుండుదురు మ, నుష్యు లమరులయట్ల వినోదములను.[59]

83


క.

మానుగ నచ్చట బ్రహ్మ, స్థానం బగువటము మెఱయుఁ దద్దేశమునన్
నానామునిసంసేవితుఁ, డైనజనార్దనుఁడు బ్రహ్మయై తా నుండున్.

84


క.

ఆదీవిఁ దిరిగియుండును, స్వాదూదకజలధి దానిసమవిస్తృతమై
భూదేవ యిట్లు సప్తప, యోధులయం దొక్కకొలఁది నొనరు జలంబుల్.[60]

85


తే.

అట్టు లేడును జంద్రోదయాస్తకలిత, వేళలందును గాఁగినపాలఁ బోలె
మీఱి వేయింటిమీఁద నేనూఱువ్రేళ్ల, పొడవు పోటును నాటునై పొలుపు మిగులు.[61]

86


క.

అరుదైనశుద్ధజలసా, గర మవ్వలిభూమికెల్లఁ గడపటిదెస నా

వరణంబుఁబోలె నెంతయుఁ, బరివృతమై చక్రవాళపర్వత మమరున్.[62]

87


ఆ.

అయుతయోజరంబు లైనవిశాలంబు, దత్సమానవిస్తృతంబు గలిగి
యఖిలజంతుమాన్య మైనలోకాలోక, ధారుణీధరంబు దనరుచుండు.[63]

88


ఉ.

కాంచనతుంగశృంగములు గల్గి ధరిత్రికిఁ గోటకైవడిన్
మించినచక్రవాళగిరిమీఁదను దారువుఁ బెట్టె మూసిన
ట్లంచితమై బెడంగగు నజాండకటాహము దానివెల్పలన్
మించినయంధకార మతినిర్భరమై కనుపట్టు దట్టమై.[64]

89


వ.

అట్టి బ్రహ్మాండంబునందు సప్తసాగరసప్తద్వీపసమేతయు స్థావరజంగమాదినానా
భూతసహితయు నైనభూమి ధాత్రియు విధాత్రియు ననునామంబులం
బరఁగుచుండు నట్టిభూమండలంబునకు నుచ్ఛ్రాయంబు డెబ్బదివేలయోజనంబు
లందుఁ బదేసివేలయోజనంబులక్రింద సతలవితలనితలగభస్తిమంతమహాతల
సుతలపాతాళంబు లనుసప్తలోకంబులు నుండు నవి శుక్లకృష్ణారుణపీతశర్కర
శైలకాంచనవర్ణంబు లైనభూములం గలిగి యనేకభుజంగమదైత్యదానవనివా
సంబులై యుండు వినుము.[65]

90


ఉ.

నారదమౌనినాథుఁ డొకనాఁడు రసాతలలోకసప్తకం
బారసి చూచి నాకుఁ దెలియం వినిపించిన వింటి సర్వబృం
దారకసిద్ధసాధ్యనరదానవనాయకు లున్నలోకముల్
భూరిభుజంగలోకములఁ బోలవు లాలితభాగ్యరేఖలన్.[66]

91


శా.

పాతాళంబుల రాజధానులు బహుప్రాసాదయుక్తంబులై
చేతోమోద మొనర్చుభూషణములున్ జీనాంబరశ్రేణియున్
దైతేయోరగదానవావలికి హృద్యంబై తనర్చున్ మణి
వ్రాతంబు ల్గల వెన్నియైన నతిశుభ్రస్ఫారవర్ణంబులన్.[67]

92


క.

తోయజబాంధవుఁ డెండలు, గాయు ననుష్ణంబు లైనకాంతులతోడం
బాయక చంద్రుఁడు వెన్నెల, గాయును శైత్యంబు లేని కాంతులతోడన్.[68]

93

ఆ.

భక్ష్యభోజ్యలేహ్యపానీయచోష్యాదు, లతిమనోహరంబు లైనయట్లు
కలవు గంధసారకర్పూరకస్తూరి, కాదులందుఁ గొఱఁత లరయ లేవు.[69]

94


క.

వేడుకతో మేళంబులు, గూడి భుజంగేశకుందకోరకరచనల్
ప్రోడలు సంగీతంబులు, పాడుదురు మృదంగవేణుపరివాదినులన్.[70]

95


క.

ఆసర్పాలయముల గడు, భాసిలు జలజాతకుసుమబంధుకసురభి
వ్యాసక్తమత్తభృంగవి, కాసవిలాపంబు లైనకాసారంబుల్.[71]

96


క.

ఆరయ ననేకములు గల, వారూఢప్రసవఫలసమగ్రము లగుచున్
భూరిభుజంగమవరక, న్యారామములై తనర్చు నారామంబుల్.[72]

97


క.

ఈ తెఱఁగునఁ బెంపారెడు, పాతాళంబుల కధోవిభాగంబున వి
ఖ్యాతుఁ డనంతుఁ డనంతవి, భూతిన్ విలసిల్లు నపరపురుషోత్తముఁడై.

98


ఉ.

నెట్టన దైత్యదానవమునిప్రవరామరసిద్ధసాధ్యు ల
ప్పట్టున నిల్చి నిత్యము నుపాస్తులు సేయఁగ నుండు నవ్విభుం
డట్టియనంతదేవుని మహామహిమల్ గొనియాడ శక్యమే
యెట్టిమహానుభావులకు నేమని చెప్పఁగవచ్చు నాతనిన్.[73]

99


సీ.

చారుసహస్రమస్తకవిభూషణమణిచ్ఛాయలు దిక్కుల సందడింప
దివ్యహాలామదోద్వేలఘూర్ణితనేత్రతారకాచయము నృత్యములు సలుప
నానాకిరీటవిన్యస్తప్రసూనసౌరభము లొండొంటితో రాయడింప
శరదభ్రశుభ్రనిశ్చలదేహవిస్ఫురద్ధాళధళ్యములు బిత్తరము లాడ


తే.

నిబిడకిటితటఘటితవినీలికాంశు, కముల దిక్కులఁ జిమ్మచీఁకట్లు గ్రమ్మ

శేషుఁ డత్యంతభాషావిశేషుఁ డగుచు, భూరిభూమండలం బెల్లఁ బూనియుండు.[74]

100


క.

కైలాసనగముమీఁదను, గ్రాలెడునా కాశగంగ కాలువలవిధం
బై లాంగలముసలము లిరు, గేలులఁ గనుపట్టు నతనికిని దివ్యములై.[75]

101


క.

అతఁ డొక్కొకపరి కోపో, ద్ధతుఁ డైనవిశేషతద్వదననిశ్వాస
ప్రతతులచేతఁ జరాచర, తతులకుఁ బాటిల్లుఁ బ్రళయదహనక్రీడల్.[76]

102


క.

ఆపరముఁడు సంకర్షణ, రూపంబున నుండు నాదిరుద్రుండై తా
గోపించినపుడు ప్రళయము, దీపించు జగంబులెల్లఁ దెగు నందఱితోన్.[77]

103


శా.

హాలాపానమదోద్ధతిన్ ఫణివిభుం డత్యంతఘూర్ణాయమా
నాలంకారకటాక్షవీక్షణయుతుండై దేహ ముబ్బంగ భో
గాలిన్ విస్తృతిఁ బొందఁజేసిన సదైత్యామర్త్యమర్త్యంబుగా
నోలిన్ లోకములన్నియున శిరమునం దుఱ్ఱూఁత లూఁగున్ వెసన్.[78]

104


వ.

ఇవ్విధంబున నమ్మహానుభావుండు సకలసరిత్సాగరపర్వతద్విపమహారణ్యసమేతం
బును జరాచరభూతసంచారంబును బంచాశత్కోటియోజనవిస్తారంబును నైన
భూమండలంబు శిరోమండనం బైనపూవుదండచందంబున నందంబుగా
భరియించు.[79]

105


క.

ఈక్షితిమండలమంతయు, నక్షీణప్రౌఢి దాల్చునట్టిమహిమ యా
చక్షుశ్శ్రువునకుఁ గల్గుట, సాక్షాద్విష్ణుప్రభావశక్తియ సుమ్మీ.[80]

106


ఉ.

చంచలచారునేత్రలు భుజంగమకన్యలు సౌరభంబులన్
మించినచందనం బతనిమేన నలందుచు నుండఁ దన్ముఖా

భ్యంచితవాయువుల్ పరిమళాస్పదఖేలనవృత్తిఁ బోలు వా
సించు సమస్తదిక్కుల నశేషము లైనరసాతలంబులన్.[81]

107


క.

దుర్గుణవిరహితుఁ డగునా, గర్గుం డవ్విభుని గురువుగాఁ గొల్చి మహా
నర్గళము లైన జ్యోతి, ర్మార్గంబులు శకునశాస్త్రమహిమలు నేర్చెన్.[82]

108


ఆ.

అట్టిశేషవాస మైనపాతాళంబు, క్రింద పుణ్యఫలనికృష్టములయి
యమునివిషయభూములై ఘోరనరకంబు, లస్త్రవహ్నియుతము లై తనర్చు.[83]

109


వ.

అట్టినరకలోకంబుల ననేకనరకభేదంబులు గల వెట్లనిన రౌరవంబును సూకరం
బును రోదనంబును తాలంబును విశసనంబును మహాజ్వాలంబును తప్తకుంభం
బును లవణంబును విలోహితంబును రుధిరాంభంబును నంధకారంబును వైతర
ణియు క్రిమిశంబును క్రిమిభోజనంబును అసిపత్రవనంబును కృష్ణంబును లాలా
భక్షణంబును దారుణంబుసు పూయవహంబును వహ్నిజ్వాలంబును అధశ్శిరం
బును సందంశంబును కృష్ణసూత్రంబును మహాతమంబును వీచీతమంబును అవీ
చియు శ్వభోజనంబులు మొదలైననరకంబు లనేకశతసహస్రంబులు కృతాంత
కింకరభయంకరంబులును పాపకర్మోపలక్షణనివాసంబులు నైయుండు నందు.

110


ఆ.

వినుము పక్షపాతమునఁ గూటసాక్షులఁ, గూడి బుధుల కియ్యకోలుగాని
తగవు చెప్పి సూనృతము దప్పి వర్తించు, వాఁడు గూలు రౌరవంబునందు.[84]

111


ఆ.

కుతికఁ బిసికి చంపి గురువుప్రాణము గొని, యావు నఱకి భ్రూణహత్య చేసి
నట్టినరులు రోధ మనునరకంబునఁ, బడుడు రవధిలేనిపాపములను.[85]

112


తే.

మద్యపానంబు చేసినమానవుండు, పసిఁడి దొంగిలువాఁడును బ్రహ్మహత్య
చేసినయతండు వీరితోఁ జెల్మికాఁడు, సూకరం బనునరకంబు సొత్తు రనఘ.

113


క.

గురుతల్పగతులు ధరణీ, వరవైశ్యులఁ జంపువారు వసుధేశధనా
హరులును సోదరిఁ బొందిన, నరులును బో తప్తకుంభనరకనివాసుల్.[86]

114


తరలము.

హితము భక్తియుఁ గల్గుమిత్రుల కెగ్గు చేసినవారలున్
సతుల నమ్మినవారలుం జెఱసాలఁ గాచినవారు దు
ర్వ్రతపరాయణు లైనవారును వాజిపణ్యులుఁ జువ్వె సం
తతము భీకరతప్తలోహమునం జరింతురు దీనులై.[87]

115

క.

వేడుకతోడం గూఁతును, గోడలిఁ గామించువారు గురుజనములకుం
గీడొనరించినవారును, గూడి మహాజ్వాలయందుఁ గూలుదురు సుమీ.

116


ఆ.

వేదవిక్రయులును వేదదూషకులు న, గమ్యగాము లైనకష్టమతులు
పోయి లవణనరకమునఁ గూలియుండుదు, రధికపాపకర్ములై మునీంద్ర.[88]

117


తే.

దేవతారత్నగురుజనద్విజసమాజ, దూషకులును మర్యాదలఁ ద్రోచి నడచు
వారు పరధన మాశించుచోరకులు వి,లోహనరకాంతకమునఁ గూలుదురు సూవె.

118


క.

దేవాతిథిఋషిపితృపూ, జావిరహితు లైనదుష్టజనములు క్రిమిభ
క్ష్యావేశమతులుఁ గూలుడు, రావల గతిలేక క్రిమిశ మనునరకమునన్.[89]

119


క.

సంతతముఁ జక్రసాయక, కుంతాసులు సేయు కారుకులు గూలుదు ర
త్యంతభయదవిశసననర, కాంతరమున వెడలలేక యయుతాబ్దంబుల్.[90]

120


సీ.

అపవిత్రదానంబు లందినవాఁడు నయాజ్యయాజకుఁడు మృష్టాన్న మొరుల
కిడక తా నొంటిమైఁ గుడిచినవాఁడు నక్షత్రసూచకుఁడు దుర్జనరతుండు
లవణంబు పాలు బెల్లము నెయ్యి మాంసంబు తిలలు తైలము చల్ల తేనె పెరుగు
విక్రయించినయట్టివిప్రుండు మార్జాలకుక్కుటచ్ఛాగావికులవరాహ


ఆ.

సారమేయపక్షిజాలంబుఁ బెంచిన, వాఁడు కరుణలేనివాఁడు విప్ర
వరుఁ డధోముఖాఖ్యనరకంబులోపల, నుండు ఘోరమైనయునికితోడ.[91]

121


సీ.

కైవర్తకుఁడును రంగముఁ జెప్పువాఁడును విషము పెట్టినవాఁడు వెలఁదివలన
బ్రతికెడువాఁడును బర్వకారియుఁ బాపసూచకుండును గ్రామయాజకుండు
నిల్లు గాల్చినవాఁడు హితునిఁ జంపినవాఁడు శకునజ్ఞుఁడును గ్రతుసమయములను
సోమ మమ్మినమహీసురుడు దారుణరుధిరాంభంబులోపల నవధిలేక


తే.

చెందుదురు తేనెపెరలు రేఁచినయతండు, తొంటిమర్యాద లుడిపినదోషయుతుఁడు
గ్రామమునఁ గీడొనర్చినపామరుండు, వైతరణిఁ గూలుదురు బహువత్సరములు.[92]

122


క.

ఆచార్యనిందకులు వం, శాచారం బుడిగినట్టియధమాధములున్
ఏచి కుహకములు పన్నెడు, నీచులుఁ గూలుదురు కృష్ణనిరయములోనన్.[93]

123


క.

నిరతము వనిలోఁ బఱచిన, నరుఁ డాయసిపత్రవనమునం బడియుండున్

ధర నౌరభ్రకమృగయులు, స్థిరవహ్నిజ్వాలఁ గూలి చిక్కుదురు సుమీ.[94]

124


క.

వ్రతలోపం బొనరించిన, యతఁడు నిజాశ్రమము విడుచునతఁడును బాక
చ్యుతిఁ జేసి కుడుచునాతఁడు, సతతము గూలుదుకు సూవె సందంశమునన్.

125


ఆ.

పగలు నిద్రవోవు బ్రహ్మచారియు దివా, స్ఖలితమతియు మిత్రఘాతుకుండు
నాశ్రితఘ్నుఁ డైనయధమాధముుండు శ్వ, భోజనమునఁ గూలి పోదు రనఘ.[95]

126


వ.

ఇవ్విధంబురం జెప్పబడినరకంబులకంటే నత్యంతదారుణంబు లైనదుర్గతు లనేక
శతసహస్రంబులు గలవు. అందు నత్యంతదుష్కృతకర్ము లైనమానవులు యాత
నాగతులై పడియుండుదు రవియన్నియు నొకటికొకటి కనుభవహేతుభూతంబు
లై యుండు మఱియును.[96]

127


క.

పాతకము లెన్ని నరక, వ్రాతంబులు నన్ని గలవు వానివలన హీ
నాతిశయంబులు లేక సు, ఖాతీతములై భయంకరాకృతి నుండున్.[97]

128


క.

నరకముల నున్నవారలు, సురల నధోవదను లగుచుఁ జూతురు సురలున్
నరకస్థులఁ జూతు రధ, శ్శిరములతో నెల్లప్రొద్దుఁ జెచ్చెరఁ దమలోన్.[98]

129


ఆ.

పుణ్యపరులు స్వర్గమున కెట్టు లరుగుదు, రట్ల పాపకర్ము లైనవారు
ఘోరమైన నరకకూపనివాసులై, యవధి లేక యుందు రనఘచరిత.[99]

130


క.

హృదయమునకు సంతోషం, బొదవుట స్వర్గంబు దుఃఖ మొందుట నరకం
బది వినుము మేలు గీడును, సదమలయశ స్వర్గనరకసంజ్ఞలు సుమ్మీ.[100]

131


క.

ఏపునఁ దమదుష్కృతములఁ, బాపఁగ నర్హంబు లైన ప్రాయశ్చిత్త
వ్యాపారంబులు విడిచిన, పాపాత్ములు నరకలోకపతితులు సుమ్మీ.[101]

132


వ.

తొల్లి స్వాయంభువాదు లైనమనువులును మహామునులును మనుష్యులపాత
కంబులకుం దగినప్రాయశ్చిత్తంబులు సకలలోకోపకారకంబులుగాఁ గల్పించి
రట్టిప్రాయశ్చి త్తవిధులవలనఁ బాపంబు లుపశమించుఁ బాపరహితులు పుణ్యలో
కసుఖంబు లనుభవింతురు వినుము.

133

క.

స్వాయంభువాదిమతములఁ, బ్రాయశ్చిత్తంబు లేనిపాతకములకుం
బ్రాయశ్చిత్తం బగు నా, రాయణనామైకసంస్మరణము మునీంద్రా.[102]

134


సీ.

అధ్యాత్మవిదులచే నడఁగనిదురితంబు దానముల్ చేసినఁ బోనికీడు
ఘనతపోనియతిఁ గ్రాఁగనికలుషంబులు జపము చేసిన నశించనియఘంబు
లుపవాసములచేత నుడివోనికలుషముల్ పరహితంబులఁ బోనిపాతకములు
వ్రతములచేత నొవ్వనిదుష్కృతంబులు క్రతువులఁ బొలియనికల్మషములు


తే.

దేవపూజలఁ బొలివోనికావలములు, బ్రాహ్మణోపాస్తిఁ జెడిపోనిపాపచయము
లచ్యుతానంత గోవింద హరి మురారి, యని తలంచిన యప్పుడే యడఁగిపోవు.[103]

135


మ.

నుతభక్తిన్ మనుజుండు తా జపతపోనుష్ఠానధర్మక్రియా
గతుఁడై విష్ణు భజింపఁగా నతనికిం గైవల్యభోగంబు న
చ్యుతమై యింద్రపదంబు గల్గుటఁ దదుద్యోగార్చనాకర్మముల్
శతసాహస్రము లైనవిఘ్నములతో సంధిల్లఁబోలుం జుమీ.[104]

136


చ.

హరి భజియించి నిత్యముఁ దదర్చన చేసి కృతార్జుఁ డైనయా
నరులకు నాకపృష్ఠగమనం బగుఁ జూవె యధఃపథంబునన్
మరలుట లింద్రభోగములు మానిన నంతకు నెక్కుడైనచో
మరిగి వసించుగాని మఱి మానుషభావముఁ బొందఁ డెన్నఁడున్.[105]

137


ఉ.

ఇమ్ముగ భక్తిబీజ మన నెన్నిక కెక్కినవాసుదేవనా
మంబు దివానిశంబు గరిమం జపియించునరుండు విష్ణులో
కంబున నుండుఁగాని నరకంబునఁ గూలఁడు వాని కెన్నిజ
న్మంబులనైనఁ బాపములు నాటవు పుణ్యపరుండు గావునన్.[106]

138


క.

కోపప్రసాదగుణములు, పాపంబును బుణ్యఫలము బహుసుఖదుఃఖ

వ్యాపారంబులు నరులకు, దీపింపగఁ జేయు జ్ఞానదృష్టి మునీంద్రా.[107]

139


క.

జ్ఞానము జ్ఞానమునకు న, జ్ఞానమునకుఁ గారణంబు జ్ఞానాజ్ఞానా
ధీనము విజ్ఞానం బగుఁ, గాన నరుం డెపుడు జ్ఞాని గావలయుఁ జుమీ.

140


వ.

అని యనేకవిధంబుల సుజ్ఞానప్రతిపాదనంబు చేయుచున్నగురునకు శిష్యుం
డిట్లనియె.[108]

141


క.

మునినాథ నాకు నీచే, వినఁగలిగె సమస్తకథలు విస్పష్టముగా
నొనర భువర్లోకాదులు, వినవలతుం జెప్పవే వివేకప్రౌఢిన్.[109]

142


వ.

అనిన నతనికిఁ బరాశరుం డిట్లనియె.

143


క.

మైత్రేయ వినుము పంకజ, మిత్రసుధాకరులరుచులు మెఱసి వెలుంగన్
బాత్రమగుచోటు సాగర, గోత్రద్వీపములతోడి కుంభిని యయ్యెన్.[110]

144


ఆ.

అవని యెంతవిరివి యై యుండు నింగియు, నంతవిరివితోడ నతిశయిల్లు
దృష్టిగోచరములు దివియును భునియును, గాన నెందుఁ జూడఁ గడలు లేవు.[111]

145


వ.

అట్టిభూమండలంబునకు లక్షయోజనంబుల సూర్యమండలంబు దివాకరునకుఁ
జంద్రునకు నంతియదూరంబు సోమమండలంబుమీఁద నక్షత్రమండలం బన్ని
యోజనంబులు దానికి రెండులక్షలయోజనంబులు బుధమండలంబు బుధమండ
లంబున కంతియదూరంబు శుక్రమండలంబు శుక్రమండలంబునకుఁ దావత్ప్ర
మాణంబున నంగారకమండలంబు దానికి రెండులక్షలయోజనంబుల బృహస్ప
తిమండలంబు దానికిఁ దదీయప్రమాణంబున శనైశ్చరమండలంబు దానికి శతస
హస్రయోజనంబుల సప్తర్షిమండలంబు దానికి నంతియదూరంబున.[112]

146


శా.

వైభూత్యాధికుఁడై చరాచరతతు ల్వర్ణింప నుద్యత్తపో
లాభప్రాప్తి సహస్రదివ్యయుగము ల్కల్పాంతరస్థాయిగా
భూభాగగ్రహతారకామునిపదంబుల్ క్రింద వర్తింప మే
ధీభూతుం డగుచున్ ధ్రువుం డమరు జ్యోతిశ్చక్రసంయుక్తుఁడై.[113]

147


వ.

అట్టిధ్రువమండలంబునకుఁ గోటియోజనంబుల మహర్లోకంబును దదీయద్విగుణితం

బైనపొడువున జనర్లోకంబును నుండు నందుఁ గల్పాంతవాసు లైనసనకాదియో
గిబృందంబు వసియించు నాజనర్లోకంబునకుఁ జతుర్గుణోత్తరం బైనయున్నతంబునం
దపోలోకంబు వర్తించు దానికి నాఱుమణుంగు లైనపొడవున సత్యలోకంబు
మెఱయు నందుల వసియించుమహాత్ములు పునరావృత్తిభయంబులు లేక
సానందులై యుండుదు రని చెప్పి మఱియు నిట్లనియె.[114]

148


సీ.

పాదగమ్యం బగు మేదినీవలయంబు భూలోకమయ్యె నాభూమినుండి
వనజాప్తుదాఁక భువర్లోక మగుఁ బద్మమిత్రమండలినుండి మీఁద నయుత
సప్తద్వితీయయోజనముల ధ్రువుఁ డుండులోకంబుదాఁక స్వర్లోక మిట్టి
భూర్భువస్వర్లోకములు మూఁడు కృతకంపుజగము లాజనతపస్సత్యలోక


తే.

ములును కృతకము లవి గావు మునివరేణ్య, యానడుమను మహర్లోక మడఁగుఁ గొంత
కొంత చెడిపోవకుండుఁ గల్పాంతవేళ, నివ్విధంబున లోకంబు లేడు నమరు.[115]

149


క.

అలఘుచరాచరభూతం, బులఁ గలపదునాల్గులోకముల విశ్రుతమై
నలినభవాండం బీక్రియ, విలసిల్లుఁ గపిత్థఫలమువిధమున ఘనమై.[116]

150


వ.

అట్టి బ్రహ్మాండకర్పరంబునకు వెలుపల దశోత్తరగుణితం బైనవిస్తారంబున మహాజ
లంబు పరివేష్టించి యుండు నాజలంబులకుఁ బదిమడుంగు లెక్కువైనవిస్తీర్ణం
బున మహానలంబు చుట్టుకొనియుండుఁ దదీయబాహ్యంబున మహావాయువునట్ల
పొదివియుండు దానికిం బట్టి భాగాధికం బైనవిశాలంబున నాకాశంబు
చుట్టియుండు నీభూతపంచకంబుఁ బొదివి మహద్వస్తువు మెఱయు నామహత్తు
నకు బహిఃప్రదేశంబు ప్రధానపురుషపరివేష్టితంబై యుండు నన్నింటికి నాధా
రభూతయు ననంతరూపయు నైనవిష్ణుమాయాశక్తి సర్వాక్రాంతయై యుండు.[117]

151


మ.

మొదల న్బీజము గల్గియుండఁగఁ గదా మోసెత్తి మూలంబుతో
విదితస్కంధము మించి కొమ్మల గడున్ విస్తారమై పత్రసం

పద నేపారుసుమంబులన్ ఫలములన్ భాసిల్లువృక్షంబునం
దుదయంబంది మహిం దరు ల్వనములై యొప్పారుచందంబునన్.[118]

152


సీ.

అరుదైన విష్ణుమాయాశక్తివలననుఁ బ్రకృతిపూరుషుఁడు సంభవమునొందుఁ
దత్పురుషునకుఁ బ్రధానభూతము పుట్టు నతనికి మహదాదు లవతరించు
నందు నాకాశంబు నాకాశతత్వంబువలన గాలియు గాలివలన వహ్ని
యును వహ్నివలన నయ్యుదకము నుదకంబువలన భూమియు భూమివలనఁ బుట్టు


తే.

దేవదైతేయపితృవరాదికము లైన, సృష్టియందుఁ జరాచరశ్రేణి యెల్లఁ
బుత్రపౌత్రాంతరముల నుద్భూత మొందు, నిట్లు కడలేక బ్రహ్మాండకోట్లు మెఱయ.[119]

153


ఆ.

వ్రీహిబీజ మంకురించుచు మూలంబు, గలిగి నాళపత్రకాండకోశ
పుష్పతండులములఁ బొదలి యంతంబునఁ, జెడుచు బీజవృద్ధి చేసినట్లు.[120]

154


ఉ.

పంబినవిష్ణుశక్తి నొకపద్మభవాండము పుట్టు నమ్మహాం
డంబు విశాలమై చనునెడన్ శతకోటిసహస్రధావిలా
సంబులఁ బొందఁజేయునది సర్వము నట్ల బహుప్రకారరూ
పంబుల నుల్లసిల్లు నిరపాయతఁ గాలవశంబు పెంపునన్.[121]

155


క.

అని బ్రహ్మాండమహత్త్వము, వినిపించి పరాశరుండు వెండియు నతనిం
గనుఁగొని జ్యోతిశ్చక్రము, నినునిం జెప్పంగఁగోరి యిట్లని పలికెన్.

156


ఆ.

నవసహస్రయోజనముల సూర్యునిరథం, బీష యొప్పుదాని నినుమడించి
యెనయ నూటయేఁబదేనులక్షలయోజ, నములు మొదలియక్ష మమలచరిత.[122]

157


ఆ.

అంచు లైదు నెమ్ము లాఱు నాభులు మూఁడు, గలిగి సూక్ష్మగమనకలిత మగుచు
సంయమీంద్ర వినుము సంవత్సరాకృతిఁ, గాలచక్రమందుఁ గ్రాలుచుండు.[123]

158


తే.

దాని రెండవయక్షంబు మౌనిచంద్ర, వినుము నలువదివేలయోజనము లగుచు

బెరయు మూడవయిరుసు దా నిరువదేను, వేలయోజనములతోడ వెలసియుండు.[124]

159


తే.

వర్షశీతోష్ణజాలముల్ వరుసతోడ, దత్తదక్షత్రయంబు తన్నాభులందుఁ
దగిలి కాలక్రమంబులు దప్పకుండఁ, దిరుగుచక్రంబు వక్రమై దిశలయందు.[125]

160


వ.

మఱియు నేఁబదివేలయోజనంబు లైనబండి కాఁడికి వలపలయును యిరుసువలప
లయును ధ్రువునిదృఢబంధంబు లైయుండు. యుగంబుడాపల గాయత్రియు
బృహతియు నుష్ణిక్కును జగతియు ద్రిష్టుప్పును అనుష్టుప్పును బఙ్క్తియు నను
ఛందంబు లేడును రథతురంగంబు లైయుండు నట్టిరథచక్రంబు మానసోత్తర
శైలంబుమీఁదం దిరుగుచుండు నమ్మహానగంబునందు.

161


సీ.

ప్రథమదిక్కున నుండు పర్జన్యపాలిత ప్రకటవస్వౌకసారాపురంబు
దక్షిణంబున నుండు దండధరాధీన నిరుపాధి సంయమనీపురంబు
పశ్చిమంబున నుండుఁ బాశపాణిసురక్షితప్రసిద్ధము సుఖోదయపురంబు
ఉత్తరంబున నుండు నొగి సోమపాలిత శ్రీకరంబు విభావరీపురంబు


తే.

ఇట్టిపురములు నాల్గు ననేకయోజ, నముల విస్తీర్ణములు గల్గి యమలమహిమఁ
దనరుఁ బుష్కరద్వీపమధ్యంబునందు, మానసోత్తరనగబాహ్యమండలములు.[126]

162


క.

ఈనగరంబులు నాల్గిట, భానుఁడు చరియించుచుండుఁ బ్రభ లేపారన్
గాన నుదయాస్తమానము, లై నరులకుఁ దోఁచు జగము లన్నిటియందున్.[127]

163


శా.

జ్యోతిశ్చక్రసమేతుఁడై మెఱసి సూర్యుం డిట్లు త్రింశన్ముహూ
ర్తాతీతం బగునట్టి కాలమున నిర్యాణంబు గావించుఖ
ద్యోతుం డెక్కడఁ దోఁచు నక్కడ దినం బుగ్రాంశుదీప్తిచ్ఛటా
వీతస్థానములెల్ల రాత్రు లగు నుర్వీభాగ మాద్యంతమున్.[128]

164


వ.

ఇట్లు ముప్పదిముహూర్తంబుల సూర్యుం డింద్రయమవరుణసోమపట్టణంబులకుం
గ్రమంబునఁ బ్రభాతమధ్యాహ్నసాయంకాలమధ్యరాత్రంబులఁ గావించు
చుండు.

165


క.

తోయజహితుఁ డెవ్వారికి, నేయెడఁ గాన్పించె నది మునీంద్రా పూర్వం

బై యమరు నదృశ్యంబై, పోయినదెస పశ్చిమంబు భూజనములకున్.[129]

166


తే.

కాన మేరువు నర్త్యలోకమునకెల్ల, ను త్తరం బట్టికనకాద్రియుపరియందు
బ్రహ్మసభ యుండు దానికిఁ బద్మహితుఁడు, తాఁ బ్రవర్తించుచుండుఁ బ్రదక్షిణముగ.[130]

167


చ.

ఇనుఁ డనిశంబు బ్రహ్మసభ కెల్లఁ బ్రదక్షిణ మాచరింపఁగా
ననుపమదేవలీలఁ బితృయానములం జరియింప నుత్తరా
యణమును దక్షిణాయమునై కడ నున్నతనిమ్నవృత్తులం
దనరుచు నుండు నంబరపథంబునఁ గాలగతి న్మునీశ్వరా.[131]

168


తే.

మకరమాసంబు మొదలు యుగ్మంబు తుదిగ, నాఱునెల లుత్తరాయణ మయ్యె రవికి
నందు రాత్రులు కుఱుచలై యహము లెక్కు, డగుచు నడుచును గాలపర్యాయమునను.[132]

169


తే.

కర్కటం బాదిచాపంబు గడపలైన, యాఱుమాసంబులును దక్షిణాయనంబు
అందు నహములు గొంచెంబు లగుచునుండు, దినదినంబుల రేలు వర్ధిల్లుచుండు.[133]

170


వ.

మేషతులాసంక్రమణంబులు విషువ అట్టివిషువకాలంబుల దివారాత్రంబులు
సమంబులై నడచు నయ్యహోరాత్రంబులు మేదినీభాగపర్యాయంబులు
ముప్పదిముహూర్తంబులను ద్వాదశరాసులం బ్రవరిల్లు నొక్కొక్కరాశి
యందు రెండునక్షత్రంబు లొక్కపాదంబులెక్క నిరువదేడునక్షత్రంబులఁ
గ్రమంబున ననుగమించు నుత్తరాయణంబున దివాకరుం డమందవిక్రముండై
దివసంబులందు పదుమూడున్నరనక్షత్రంబు బదునెనిమిదిముహూర్తంబులుఁ
జరియించు రాత్రి శీఘ్రగమనుండై యన్నినక్షత్రంబులం దష్టాదశముహూర్తం
బుల నిర్యాణంబు చేయుఁ జక్రసంచారవశంబున నహోరాత్రంబులు సమాధిక
హీనంబులై వర్తించు.[134]

171

ఉ.

పూని కులాలచక్రమునుబోలె రయంబునఁ గాలచక్ర ము
గ్రానిలవేగమై తిరుగు నానడుమం గడుమందయానుఁడై
భానుఁడు సంచరించుచు నభస్స్థలినెల్ల వెలుంగఁజేసి తే
జోనిధియై సుమేరుగిరిచుట్టుఁ బ్రదక్షిణ మాచరింపఁగన్.[135]

172


ఆ.

తీవ్రవృత్తితోడఁ దిరుగుకులాలచ, క్రంబునడిమ మంటిగతి ధ్రువుండు
మందగతిఁ జరించు మహనీయతరకాల, చక్రమధ్యమునను సంతతంబు.[136]

173


వ.

ఇవ్విధంబునఁ గాలాత్ముం డైనద్వాదశాత్మునిదర్శనాదర్శనంబు లైనదివారాత్రం
బులు వ్యుష్టియు నుషయు నగుఁ దదీయమధ్యంబులు సంధ్యాకాలంబు లయ్యె నందు.[137]

174


క.

భానునితేజంబు బృహ, ద్భానుఁడు గొను రాత్రులందుఁ బావకు తేజం
బానలినాప్తుఁడు గైకొను, మానుగ దివసంబులందు మర్యాదలతోన్.[138]

175


ఆ.

కానఁ బద్మహితుఁడు ఘస్రకాలంబున, దీప్తిమంతుఁ డగుచుఁ దేజరిల్లు
రాత్రులందు వీతిహోత్రుఁడు తేజంబు, గలిగి దూరమునకుఁ గానవచ్చు.[139]

176


వ.

ఉభయసంధ్యాకాలంబుల సూర్యాగ్నితేజంబులు జలంబులం బ్రవేశించి తదీయ
చ్ఛాయలు గగనతలంబునఁ బ్రతిబింబితంబు లగుటం జేసి ప్రభాతసాయంకాలంబు
లరుణారాగంబు లయ్యె నట్టిసంధ్యాకాలంబుల.[140]

177


క.

బాహుపరాక్రము లక్షయ, దేహులు మందేహనామధేయనిశాట
వ్యూహములు పెక్కుగో ట్లు, త్సాహంబునఁ దొల్లి బ్రహ్మశాపమువలనన్.[141]

178


వ.

సూర్యమండలంబు భక్షింప సమకట్టి పొదువు నప్పుడు.[142]

179


సీ.

భూసురోత్తములు సంధ్యాసమయంబుల వైదికప్రణవపూర్వముగ వేద

మాతయై విలసిల్లు మంత్రంబుచే భక్తి నర్ఘ్యంబు లిచ్చుచో నాజలములు
వజ్రంబులై దైత్యవరుల నందఱ వధియించి తేజంబు గావించు రవికి
నీచందమున యామినీచరశ్రేణికిఁ బ్రతిదినంబును గల్గుఁ బ్రాణహాని


తే.

యగ్నిహోత్రంబులను బ్రథమాహుతుల వి, కర్తనాప్యాయనం బయి కడునతనికి
ఘనమయూఖంబు లెంతయుఁ గాంతి మెఱసి, భువనమంతయు నభివృద్ధిఁ బొందఁజేయు.[143]

180


క.

కావున బ్రాహ్మణులకు సం, ధ్యావిధు లొనరింపవలయుఁ దత్కాలమునన్
భూవినుత యగ్నిహోత్రము, గావింపఁగవలయు రెండుకాలములందున్.

181


ఆ.

కాల మెఱిఁగి సంధ్య గావింపనేరక, యగ్నిహోత్రవిధియు నాచరింప
నొల్లఁడేని యెంతయోగ్యుఁడై యున్ననా, బ్రాహ్మణుండు ద్రోహి భాస్కరునకు.

182


వ.

ఇట్లు భగవంతుం డైనయంశుమంతుండు పరమవైఘానసు లయినవాలఖిల్యాది
బ్రాహ్మణోత్తములచేత సంరంక్షితుండై కాలంబు గడపుచు జగంబులు పరిపాలిం
చుచుండు నమ్మహాత్ముని యుదయంబు మొదలుగా మూఁడేసి ముహూర్తంబులప
ర్యాయంబునం బ్రాతస్సంగవమధ్యాహ్నాపరాహ్ణసాయాహ్నంబులను కాలపంచ
కంబు పదియేనుముహూర్తంబులై నడుచు రాత్రియు నంతియకాలంబగు నుత్త
రదక్షిణాయనంబులం జేసి దివసరాత్రంబులు హానివృద్ధులై నడుచు మేషతులాసం
క్రమణంబులు రేలుఁ బగళ్లు సమంబులై యుండు నట్టివిషువకాలంబులు దేవ
పితృసంతర్పణజపతపోనుష్ఠానదానంబులకు యోగ్యంబులై ప్రవర్తిల్లు నని చెప్పి
మఱియును.[144]

183


తే.

సప్తమునిమండలముమీఁద శతసహస్ర, యోజనంబులపొడవున నుండు ధ్రువుఁడు
అదిగదా విష్ణుపదమయ్యె నట్టివిష్ణు, పదమునందుఁ జరింతురు బ్రహ్మవిదులు.[145]

184


సీ.

సంతతంబును గాలచక్రమధ్యమున వేదియుఁబోలె ధ్రువుఁ డెందుఁ దేజరిల్లు

నారదసనకసనందసనత్సుజాతాదు లెచ్చోటఁ బాయక చరింతు
రాకల్పపర్యంత మైనకాలంబు సుపర్వు లేలోకంబుఁ బాసి చనరు
భూర్భువస్వర్లోకములకెల్ల నున్నతస్థానమై యేవంకఁ దనరియుండు


తే.

హరిపదధ్యానపూజాప్రయత్నవిముఖు, లైనవారికి దురవగాహప్రదేశ
మెద్ది యెది నిరుపాధియై యెల్లప్రొద్దు, బరఁగునది విష్ణుదేవుని పరమపదము.[146]

185


క.

నిరతాష్టాక్షరవిద్యా, పరతంత్రులు చిత్సుఖానుభవనిత్యాత్ముల్
హరిభక్తులు “తద్విష్ణోః, పరమం పద” మనుచు నెచట భక్తిఁ దలంతుర్.[147]

186


వ.

అట్టివిష్ణుపదంబున విష్ణుపాదాంగుష్ఠనిష్ఠ్యూతయును ద్రిలోకాధారభూతయును
సకలపాపనివారణయును దేవాంగనావిహారాకారణయును నైనయాకాశగంగ
నిర్భంగతరంగడోలాలోలమరాళజాలయై ప్రవహించి సర్వజ్ఞుం డైనవ్యోమకేశు
జటామకుటమండితయై సంతతప్రాణాయామపరాయణు లైనసప్తమునిమండ
లంబు పరిపూరితంబు చేసి గ్రహతారకాలోకంబు లాలోకించుచు నష్టాశీతిసహస్ర
యోజనవిస్తీర్ణం బైనశశాంకమండలం బాప్లావనంబు చేసి తదీయమయూఖస్రావ
సుధాధారాపూరధావళ్యధాళధళ్యంబులతోడఁ గనకాచలంబుమీఁదఁ బ్రవ
హించి యమరావతి నాల్గుదిక్కులందును సీతాలకనందాచక్షుర్భద్రాభిధానం
బుల వాహినీచతుష్టయంబై జంబూద్వీపంబుఁ బరమపావనంబుఁ జేసి యలక

నంద సకలలోకానంద యగుచు దివ్యశతవత్సరంబులు త్రిపురమర్దను కపర్దంబున
భరియింపంబడి తపోమహిత్యసాధితమనోరథుం డైరభగీరథునిప్రయత్నంబునం
జేసి మహీమండలంబుల కవతరించి కపిలవిపులకోపాటోపవహ్నిజ్వాలామాలికా
దగ్ధగాత్రు లైనసగరపుత్రులఁ బరమపవిత్రులఁ జేసి దక్షిణసముద్రంబునం గలసె
నట్టి భాగీరథీతీరంబున.[148]

187


ఉత్సాహ.

దేవదేవుఁ డైనవాసుదేవుఁ డెల్లనాడుఁ ద
త్పావనైకతీరములఁ దపంబు లర్థిఁ జేయుభూ
దేవకోటికెల్ల ముక్తితెరువు చూపుచున్ రమా
దేవితోడఁ గూడియుండు దేవకోటి గొల్వఁగాన్.[149]

188


ఉ.

గంగనుఁ బోయి యం దుచితకర్మగతిన్ మనుజుండు పుణ్యరూ
పాంగము లైనకాలములయందుఁ దిలోదకపిండదానముల్
సంగతభక్తితోడ నొకసారి యొనర్చినఁ దత్కులంబు ని
ర్భంగపవిత్రతామహిమ పాటిలనుండు ననేకకాలముల్.[150]

189


క.

శాంతిగ ద్వీపాంతరదే, శాంతరముల నుండియైన యాగంగ మదిన్
జింతించిన జన్మత్రయ, సంతాపము లెల్లఁ బాసి చను మనుజులకున్.[151]

190


క.

గంగానది గంగానది, గంగానది యనుచు రేపకడ మేల్కనుచున్
గంగానదిఁ బ్రణుతించిన, మాంగల్యసుఖంబు లెల్ల మనుజుల కొదవున్.[152]

191


వ.

ఇట్లు త్రైలోక్యపావని యైనగంగానదికి జన్మస్థానం బైన విష్ణుపదంబున.[153]

192

మ.

అతులాకాశము సర్వమున్ దనమయంబై కాలచక్రంబుతో
సతతంబున్ హరి నాత్మలో నిడి యథేచ్ఛగా శింశుమారప్రజా
పతి త్రైలోక్యసమున్నతిన్ మకరరూపవ్యక్తిమై యుండు వి
స్తృతుఁడై మీఁద ధ్రువుండు దావెలుఁగుఁ దత్పుచ్ఛాగ్రదేశంబునన్.[154]

193


తే.

సతతమును శింశుమారాఖ్యచక్ర మెపుడు, చంద్రసూర్యగ్రహాదినక్షత్రసమితిఁ
ద్రిప్పుచును దాను నొక్కటఁ దిరుగుచుండు, నన్నిటికి మీఁద ధ్రువుఁడును నట్ల తిరుగు.[155]

194


వ.

సూర్యచంద్రగ్రహనక్షత్రతారకాగణంబులు వాయునాళంబులచేత ధ్రువుని
యందు దృఢబంధంబులై యుండును.[156]

195


క.

మును శింశుమారుఁ డబ్జా, క్షునకుఁ దపం బాచరించి జ్యోతిశ్చక్రం
బున నిల్చె ధ్రువుఁడు నవ్విధ, మునఁ గొల్చి తదీయపుచ్ఛమున విలసిల్లైన్.[157]

196


వ.

 కావున సర్వాధ్యక్షుం డైనపుండరీకాక్షుండు శింశుమారచక్రంబునకు నాధా
రంబు శింశుమారుండు ధ్రువునకు నాధారంబు ధ్రువుఁడు సూర్యునకు నాధా
రంబు సూర్యుండు సదైవాసురమానుషం బైనలోకంబునకు నాధారంబై సమస్త
భూతంబుల నన్నపానాదులఁ బరితృప్తులం జేయు నెట్లనిన.[158]

197


చ.

ఎనిమిదిమాసముల్ రవి మహీవలయంబునఁ గల్గుతోయముల్
దనకిరణంబులందుఁ గొని తక్కినమాసచతుష్టయంబునన్
ఘనతరవృష్టిరూపములుగా జలముల్ గురియింప లోకమె
ల్లను బరితృప్తిఁ బొందును జలంబును నన్నముఁ గల్గి పెంపుతోన్.[159]

198


సీ.

కాలాత్ముఁ డైన భాస్కరదేవుఁ డాత్మీయచండాంశువులచేత జగతియందుఁ

గలిగిన సకలోదకములుఁ బీలిచి దెచ్చి యమృతాంశుమండలమందు నునుచు
నాయబ్జవైరియు వాయునాళంబులు నాకాశభాగంబునందు దాఁచు
మారుతసలిలధూమజ్యోతిసంయోగమునఁ జేసి జలధరంబులు జనించి


తే.

వృష్టి సంస్కారకాలప్రవృత్తివలన, వాయుబంధంబులెల్లను వదలి నింగి
నున్నజలములు చెందుఁ బయోధరముల, దానఁ జేసియు జగతిని వాన గురియు.[160]

199


మ.

పొరి నూర్ధ్వాభిముఖంబు లైనరవిదీప్తుల్ దివ్యగంగాసము
త్కరతోయంబులు పీల్చి తెచ్చి ధరమీఁదన్ జల్లుగాఁ జల్లినన్
ధరణీముఖ్యసమర్క్షఘస్రముల నబ్దశ్రేణి లేకుండియున్
దొరఁగున్ వృష్టి తదీయపుణ్యజలబిందుస్నానముల్ దివ్యముల్.[161]

200


ఉ.

కృత్తికనుండి బేసి యగు ఋక్షములందుఁ బయోధరావలీ
వృత్తి యొకండు లేక మహి వృష్టిమయంబగు దిగ్గజంబు లు
ద్వృత్తిమెయిన్ వియత్తలనదిన్ విహరించుచు నీరు చల్లు వి
ప్రోత్తమ దివ్యతీర్థ మది యోగ్యము స్నానము సేయఁగల్గినన్.[162]

201


క.

మేఘములు గురియు వాన ల, మోఘములై భూమిభాగమున నిండినస
స్యౌఘంబులు నోషధులు ని, రాఘాటములై జనించునట్లుగఁ జేయున్.[163]

202


చ.

అవి ఫలపాకసాధకములై యభివృద్ధి వహింపఁజేయుచున్
భువనములం బ్రజాజననపోషణకారణహేతుకంబులై

యవిరళవృత్తి నొందునటులైననిమిత్తము విప్రకోటిచే
సవనము లెల్ల నెల్లెడల సాగు సుపర్వులు తృప్తిఁ బొందఁగన్.[164]

203


ఉ.

కావున నిజ్జగంబుల మఘంబులు వేదములున్ వసుంధరా
దేవముఖైకవర్ణములు దేవతలుం బశుపక్షియక్షవృ
క్షావలిమేర గాఁగ సచరాచరకోటులు వృష్టిచేతఁ గా
దే వహియింపఁ బెం పలరె వృష్టికి మూలము భానుఁ డెమ్మెయిన్.[165]

204


ఆ.

ఇనునితేరు నూటయెనుబదిమండల, గతుల నడుచు నుభయకాష్ఠలందు
నయనకాలవశత నారోహణావరో, హములవలన వత్సరముల నెపుడు.[166]

205


క.

నెలనెల నినునరదము తప, సులు యతులు నా దివౌకసులు భుజగులు దై
త్యులు నచ్చరలును గంధ, ర్వులు రక్షింపంగ భాస్కరుఁడు వెలుఁగొందున్.[167]

206


క.

హరిదివ్యశక్తిపెంపున, సరసీరుహబాంధవుండు సప్తగణములుం
బరివేష్టింపఁగఁ దేజో, త్కరుఁడై లోకముల యంధకారం బడఁచున్.[168]

207


సీ.

ఆదిత్యు లధిపతు లైయుందు రావాలఖిల్యాదిమౌనులు కీర్తనములు
సేయుదు రప్సరస్త్రీలు నాట్యము లాడుదురు పరివారమై బెరసి పనులు
గావింతురు సురలు ఘనభుజంగాధిపు లరదంబునకు మోకులై వహింతు
రరుదొప్ప గంధర్వవరులు పాడుదురు యతులు సమస్తంబు గైకొని భరించి


తే.

నడుపుచుండుదు రిబ్భంగి నలినహితుఁడు, శీతఘర్మాంబురోచులచేత విష్ణు
దివ్యశక్తిప్రభావసందీప్తుఁ డగుచు, నఖిలలోకంబులకు దానయై చెలంగు.[169]

208


వ.

అనిన మైత్రేయుం డిట్లనియె.

209


ఉ.

భానునితేరు నీ విపుడు పల్కినసప్తగణంబులన్ సమా
ధానములన్ భరింప నతితాపహిమాంబుచయంబు దీప్తుఁడై
పూని వెలుంగునంచు మునిపుంగవ నీ విపు డానతిచ్చిన
ట్లైనఁ బయోజబాంధవుమహత్వము లేదని చెప్పవచ్చునే.[170]

210

వ.

అనినఁ బరాశరుం డిట్లనియె.

211


చ.

అమరులలోన నామిహిరుఁ డారయ నేమిగ నెక్కుడయ్యె నా
కమలహితుం డనంగ నధికారితనం బొనరించునంతమా
త్రమె యగు నమ్మహాతునిప్రతాపముఁ దేజము నెట్లు గల్గినన్
గమలభవాండమధ్యమునఁ గ్రమ్మినచీఁకటిఁ బాపనోపునే.[171]

212


క.

సప్తగణపరివృతుం డగు, సప్తాశ్వుఁడు నామధేయసాక్షి యగుచు సం
ప్రాప్తీకృతహరితేజో, దీప్తుండై వెలుఁగఁజేయు ధృతి లోకంబుల్.[172]

213


తే.

ఆదినారాయణాంశంబులై వెలుంగు, ఋగ్యజుస్సామవేదంబు లినునిమూర్తి
నుండి ప్రకటంబులై ప్రాతరాదులైన, మూఁడుకాలంబులును దేజమున ఘటించు.[173]

214


శా.

భూదేవోత్తమ భూరిపావకశిఖాపుంజంబున సంభవం
బై దీపం బొకయిక్క నుండి గృహమధ్యధ్వాంతమున్ బాసిన
ట్లాదామోదరుదీప్తిలో బహుసహస్రాంశంబు మార్తాండునం
దాదిం బెట్టి మహాతమం బడఁచు బ్రహ్మాండాంతరాళంబునన్.[174]

215


వ.

కావునఁ జైత్రాదు లైనద్వాదశమాసంబులఁ బ్రత్యేకంబ దేవర్షియక్షరాక్షసగం
ధర్వోరగాప్సరోగణంబులచేతఁ బరివృతుండై శీతోష్ణజలంబులు కిరణంబులుగా
విష్ణుతేజోవిరాజితుండై దేవపితృమనుష్యలోకంబులకు నాప్యాయనంబు సేయు
చుండును. అట్టిసూర్యకిరణములందు సుషన్ను యనుకళ సుధాకరమండలంబు
నకు నభివృద్ధిభూతయై యుండు.[175]

216


చ.

అమృతమయంబు లైనజలజాప్తమయూఖములం బ్రవృద్ధమై
యమరిన చంద్రమండలసుధామృతమున్ సురకోటి కృష్ణప
క్షమున భుజించి పెద్దయు వికాసము నొందు నతండు శుక్లప

క్షమున విభాకరప్రభలు గైకొని పుష్టి వహించు నెంతయున్.[176]

217


ఆ.

అమృతకిరణువలన నర్ధమాసము తృప్తి, దేవతలకు మాసతృప్తి సకల
పితృగణములకును సతతంబు తృప్తి మ, ర్త్యులకు నమృతమయమయూఖములను.[177]

218


సీ.

వనజారితేరియశ్వంబు లంభోగర్భసంభవంబులు కుందరన్నిభములు
మిథ్యాక్రమంబులై మెఱయుచు నౌత్తానపాది యాధారమై పటురయమున
సంచరించుచు నుండు సవ్యాపసవ్యభాగంబుల నారెండుకల్పకాల
పర్యంతమును దృఢబంధంబులై పంకజాప్తునియరదంబు హరులయట్ల


తే.

యుండు నాసీతకరుని మయూఖసమితి, హాని వృద్ధుల నుండు నుష్ణాంకునట్టు
లంబు సంభూత మైనయాయమృతకరుని, పుష్టి కారణభూతమై పొలుచు నినుఁడు.[178]

219


క.

అందంద గృష్ణపక్షము, నందుఁ గళాశేషముగ సుధాంశము లగు న
య్యిందుకళలు పదియేనును, బృందారకకోటిచేతఁ బీతమగుఁ జుమీ.[179]

220


ఆ.

అమృతమయము లైనయర్కునికిరణంబు, లొనర శుక్లపక్షమునఁ బదేను
తిథులయందు వరుస ద్విజరాజుఁ దృప్తి గా, వించు దానఁ గళలు వృద్ధిఁ బొందు.[180]

221


క.

సితకరునిపదేనవకళ, పితృగణములచేత నెల్లఁ బీతంబగుటన్
క్షితిదేవముఖ్య యమవస, పితృతిథి యని చెప్పఁబడును బెద్దలచేతన్.[181]

222


చ.

అమవసనాఁడు చంద్రుఁడు లతావలియందు వసించి మాకులం
దమృతము నించి సూర్యగతుఁడై చనుఁ గావున నెవ్వఁడేని ప
త్రము కొనగోరఁ గిల్లినను బ్రాహ్మణహత్య యొనర్చినట్టిపా
పమున నధోగతిం బడి విపద్దశ నొందు ననేకకాలమున్.[182]

223

సీ.

పావకుం డాది ముప్పదిమూఁడుకోట్ల నిర్జరులును గృష్ణపక్షమున నాసు
ధాంశునికళలు పాయక పాన మొనరింప ద్వికళావశిష్టుఁడై దీప్తి యడఁగి
సూర్యమండలమునఁ జొచ్చు నాసూర్యేందుసంగమంబును సర్వసంజ్ఞ మయ్యె
నాపర్వకాలంబునందుఁ బదేనవయమవసకళ భానునందుఁ గలియు


తే.

నది నిమిత్త మమావాస్య యగుసుధాక, రుండు నాఁడెల్ల జలములో నుండి పిదప
లతలయందును భూరుహతతులయందు, నధివసించుఁ గళామాత్రుఁ డై మునీంద్ర.[183]

224


క.

లతలును నోషధులును బశు, తతులు మనుష్యులును మఱియుఁ దక్కిన జంతు
ప్రతతియు బ్రతుకును ద్రిజగ, ద్ధితనిర్మలమూర్తి యైరహిమకరువలనన్.[184]

225


క.

అనిలాగ్నిద్రవ్యంబుల, జనియించినరథమునను బిశంగాభములై
ఘరవాయువేగతురగము, లెనిమిది విలసిల్లనుండు నిందుజుఁ డెలమిన్.[185]

226


క.

 సోపాసంగంబుగ నవరూపం బగుపడగతో హరులతో మిగులన్
దీపించుదివ్యరథమున, నేపారును దనుజమంత్రి యెంతయు గరిమన్.[186]

227


తే.

పద్మరాగవర్ణంబునఁ బరఁగు హరుల, తోడ నెనిమిదియంచుల దొరసి వహ్ని
సంభవంబైన కాంచనస్యందనంబు, నందు నంగారకుఁడు చెలువారుచుండు.[187]

228


క.

ఘనపాండురవర్ణములౌ, నెనిమిదిగుఱ్ఱముల నమరి హేమమయంబై
తనరినరథ మెక్కి గురుం, డొనరఁగ నేఁడాది రాశి నుండి చరించున్.[188]

229


తే.

శబళవర్ణంబులై నభస్సంభవంబు, లైన ఘోటకములతోడఁ బూన్చు నరద

మెక్కి కడుమందవృత్తితో నినసుతుండు, మించి యత్యుగ్రుఁడై సంచరించుచుండు.[189]

230


క.

భృంగాభములై మెఱయుతు, రంగాష్టక మమరి ధూసరచ్ఛాయలచేఁ
బొంగారురథమునందుఁ జె,లంగును స్వర్భానుఁ డతివిలాసముతోడన్.[190]

231


తే.

పర్వములయందు రాహువు భానుచంద్ర, మండలగ్రసనములకు మలయుచుండు
[191]నొనరఁగా సూర్యశశధరు లున్నఋక్ష, ములకుఁ దా వచ్చినప్పుడు మొనసి పట్టు.[192]

232


తే.

అనిలవేగంబు లగుచు లాక్షాదిశోణ, వర్ణములతోడి యెనిమిదివాహనముల
నమరి ధూమ్రపలాలవర్ణమునఁ దనకు, నరదమున నుండి కేతుగ్రహంబు మెరియు.[193]

233


వ.

ఇట్టిసూర్యాదినవగ్రహనక్షత్రతారాధిష్ణ్యాదులు ధ్రువునందు దృఢబంధంబు లై
నవాయునాళంబు లాధారంబులుగా నుచితసంచారంబులుగాఁ బ్రవర్తిల్లుచుండు.[194]

234


క.

చక్రధరునాజ్ఞ జ్యోతి, శ్చక్రం బీరీతిఁ దైలచక్రముగతి ని
ర్వక్రముగఁ దిరుగుచుండు న, నుక్రమమున నాసమీరణునివశగతులన్.[195]

235


శా.

జ్యోతిశ్చక్రమునందుఁ దా నధికతేజోయుక్తమై లోకవి
ఖ్యాతిం జెందినశింశుమార మొనరంగా నర్థి నెవ్వా రతి
ప్రీతిన్ రాత్రులు చూతు రాఘనులు గారే సార్వకాలంబు ని
ర్ధూతానేకకళంకు లౌదురు మహత్తుల్ వారి వర్ణింపఁగన్.[196]

236


సీ.

అనయంబు శింశుమారాకృతి నున్నజ్యోతిశ్చక్రమును దదధిష్ఠితార్క
చంద్రాదులును దివిజేంద్రాదిసురులును ధిష్ణ్యాదినక్షత్రదేవతలును

విశ్వంభరయు మహాద్వీపంబులును బర్వతంబులు బహుసముద్రములు నదులు
వర్షంబులును బుణ్యవనదేశములు మానసాదిపుష్కరిణులు వేదములును


తే.

భూర్భువాదిలోకంబులుఁ బుణ్యపాప, కర్మములు మేరగాఁ బద్మగర్భుసృష్టిఁ
గలిగి నన్నియు నిందికాకాంతుఁడైన, విష్ణుదేవునిరూపముల్ విప్రముఖ్య.[197]

237


క.

విష్ణుఁడె జ్యోతిశ్చక్రము, విష్ణుండే భువనగిరులు విష్ణుఁడె నదులన్
విష్ణుఁడె మహాపయోధులు, విష్ణుఁడె పూర్వాదిదిశలు విష్ణుఁడె జగముల్.[198]

238


తే.

సంయమీశ్వర యతులవిజ్ఞానమహిమ, వలన సకలంబు నైక్యభావము వహించి
నవి పృథగ్భేదరూపంబు లగుచు నామ, ధేయసంజ్ఞల వాగ్వృత్తిఁ దేజరిల్లు.[199]

239


తే.

పుడమిమన్ను ఘటత్వంబుఁ బొంది యది క, పాలమై మఱి లోష్టరూపము వహించి
భాసపరమాణువృత్తులఁ బరఁగినట్టు, లొక్కటియుఁ బెక్కువిధముల నుల్లసిల్లు.[200]

240


క.

వనజభవుసృష్టివలనన్, జనియించినయ ప్రపంచపంచారములె
ల్లను విష్ణుమూర్తులగు నై, నను వస్తువిభేదవృత్తి నడుచు మునీంద్రా.[201]

241


వ.

అని యిట్లు సంక్షేపంబుగా సకలంబును బరమోపదేశంబు చేసిన యాచార్యు
నకు శిష్యుం డిట్లనియె.

242

జడభరతోపాఖ్యానము

సీ.

దురితదూరుఁడు భరతుండు సాలగ్రామతీర్థంబునకుఁ బోయి దివ్యయోగ
విద్యావిలాసుఁడై విష్ణుని పరమాత్ము భజియించి మును ముక్తిఁ బడయలేక
జన్మాంతరంబున సద్బ్రాహ్మణుండయ్యె నని మున్ను చెప్పితి రట్టులైన
విధ మేమి యాతఁడు విప్రుఁడయ్యు గృహస్థధర్మంబు లైనబంధములఁ దగిలి


తే.

యుండెనో కాక పరతత్త్వయోగవిద్య, నొంది కైవల్యసౌఖ్యంబు నొందెనో మ
హాత్మ యాచరితంబు నా కానతియ్య, వలయు ననుటయు నిట్లని పలికె నతఁడు.[202]

243


మ.

అకలంకప్రమదంబుతోడ భరతుం డారీతి సంసార మొ
ల్లక కైవల్యసుఖంబుఁ గైకొనఁగ సాలగ్రామతీర్థంబునం

దొకపుణ్యాశ్రమభూమి చేరి యిహసౌఖ్యోపాయముల్ చింతసే
యక నారాయణుదివ్యమూర్తియెడ సోహంభావముం జేయుచున్.[203]

244


శా.

ఈరీతి౯ మునివృత్తి గైకొని త్రిలోకేశుం జగత్పావనా
కారున్ సాగరకన్యకాకుచతటీకస్తూరికాపంకవ
క్షోరమ్యుం బరమాత్మునిం గొలుచుచున్ శుద్ధాత్ముఁడై సాత్విక
ప్రారంభీకృతపుణ్యకీర్తుఁ డగుచున్ భాసిల్లె యోగీంద్రుఁడై.[204]

245


ఉ.

కేశవ పద్మనాభ హరి కృష్ణ జనార్దన వాసుదేవ య
జ్ఞేశ సరోరుహాక్ష పరమేశ్వర యచ్యుత దేవ శ్రీహృషీ
కేశ యటంచుఁ జిత్తమున నెప్పుడుఁ బల్కుచు నుండుఁ గాని భూ
మీశుఁడు తప్పియైన నితరేతరవాక్యము లాడఁ డెన్నఁడున్.[205]

246


క.

హరిసంకీర్తన సేయుచు, హరిభక్తులగోష్ఠిఁ జెంది హరిపదపూజా
పరికరములు తగఁ గూర్చుచు, హరిసేవ దొఱంగకుండె నతఁడు మునీంద్రా.[206]

247


ఆ.

కర్మహేతుకములు గానికర్మంబులు, నడపి పాశబంధనములు ద్రెంచి
సంగమంబు లుడిగి సకలజీవంబుల, యందు సమమనస్కుఁ డగుచు నుండె.[207]

248


వ.

అట్లుండి యమ్మహీపతి యొక్కనాఁడు మధ్యాహ్నసమయంబున నొక్కపర్వత
సమీపంబునఁ బ్రవహించునట్టి పుణ్యనదీజలంబులఁ దీర్థంబాడి తత్తీరంబునఁ
గాలోచితకర్మంబు లాచరించుచున్న సమయంబున.[208]

249


ఆ.

ఈననైన యొక్కయేణి నిరంతర, ప్రసవవేదనలఁ గరంబు నొచ్చి
యడవినుండి దప్పి నరుదెంచి నదిలోనఁ, దఱియఁ జొచ్చి నీరు ద్రావునపుడు.[209]

250


క.

కకుబంతఘూర్ణితోగ్ర, ప్రకటితలయకాలరుద్రపటునినదగతిన్

సకలప్రాణులు వెఱవఁగ, నొకసింహము ఘోరనాద మొనరించుటయున్.[210]

251


తే.

ఆపటుధ్వని విని యేణి యధికభీతి, తోడ నీరాన వెఱచి ప్రోత్తుంగలంఘ
నంబు గావించుటయును గర్భంబు పతన, మయ్యె నావాహినీసలిలాంతరమున.[211]

252


చ.

మృగియును నానదీజలసమీపమునం బడి చచ్చె మ్రానుతోఁ
దగిలి తదీయశాబకము దత్సలిలంబులఁ దేలి పోవఁగా
జగతివిభుండు చూచి విలసత్కరుణారసపూరితాత్మకుం
డగుచు రయంబునం జని ప్రియం బొదవం దరియందుఁ బెట్టినన్.[212]

253


తే.

కొంతసేపున కాయిఱికొదమ లేచి, యల్లనల్లన మెలఁగుచు నాఁకటికిని
దల్లి చన్నులు గుడువంగఁ దత్తఱించు, చున్నఁ గనుఁగొని యారాజయోగివరుఁడు.[213]

254


తే.

దానిప్రాణంబు రక్షింపఁ దలఁపు చేసి, యతఁడు దనయాశ్రమమునకుఁ గుతుక మొదవఁ
దెచ్చి పోషించుచుండంగ దినదినంబు, వృద్ధిఁ బొందుచునుండెను విప్రముఖ్య.[214]

255


క.

నానాఁటికి మృగశాబం, బానరనాయకపరిగ్రహంబునఁ బొదలెన్
భానునిచే సితపక్షక, ళానిధి యభివృద్ధిఁ బొందులాగున ననఘా.[215]


సీ.

పూరి మేయఁగ దవ్వు వోయి బెబ్బులిపిండుదిగులునఁ గ్రమ్మఱఁ దిరిగివచ్చు
సారెసారెకుఁ దదాశ్రమసమీపంబున వేడ్కతో గంతులు వేయుచుండు
మలయుచు వచ్చి కోమలశృంగయుగ్మంబుచేత నెమ్మేనికండూతి దీర్చు
యోగాసనంబున బాగుమీఱఁగ నుండ మవ్వంపుఁదొడలపైఁ బవ్వళించుఁ


ఆ.

బర్ణశాలచుట్టుఁ బరువులు పెట్టుచు, లేఁతయైన పూరి మేఁత మేయు
ననుదినంబు నిట్టు లామృగశాబంబు, ముద్దుచూపుచుండు మునివరునకు.[216]

257


క.

ఒక్కొకనాఁ డాఁకటితో, మిక్కిలిదూరంబు వోయి మృగశాబము ప్రొ

ద్దెక్కినదాఁక వనంబునఁ, జిక్కిన దుఃఖించు రాజు చిత్తములోనన్.[217]

258


క.

నెయ్యము నా కొనరించుచు, నియ్యాశ్రమభూమిఁ బాయ దేకాలము నేఁ
డయ్యో మృగశాబం బే, మయ్యెనొకో దుష్టమృగచయంబులచేతన్.[218]

259


తే.

సామవేదగానంబులు చదువుచున్న, బ్రహ్మచారులకరణిఁ జూపట్టు నిచట
బాలతృణకాండములు గానఁబడఁగ మేయ, కేల పోయెనొకో దూర మీమృగంబు.[219]


వ.

అని యనేకప్రకారంబులం జింతించుచు.

261


సీ.

ఏణశాబకముచొ ప్పెంతయుఁ పరికించి నెమకంగఁ గొండొకనేల యరుగుఁ
గానలో మృగడింభకము వోవఁ బెంచిన యిఱియో యని పట్ట నేగుదెంచుఁ
దోరంబుగా మింట ధూళి రేఁగినఁ జూచి హరిణపోతము వచ్చెనని చెలంగుఁ
బొదలలో నేమేనిఁ గదలినఁ దనకురంగార్భకమో యని యాసఁ జెందు


ఆ.

నెందునుండియైన నింతకు రాకుండ, దనుచు మగిడివచ్చు నాశ్రమమున
కివ్విధమున నానరేంద్రయోగీశ్వరుఁ, డధికమోహయుక్తుఁ డగుచు నుండె.[220]

262


మ.

సుతులం గాంతల రాజ్యవైభవములం జుట్టాలనుం బాసి యు
న్నతకైవల్యపదంబుఁ గైకొనుటకే నారాయణుం గొల్చుచున్
ధృతి వర్తించు మహాత్ముఁ డాభరతధాత్రీభర్త యయ్యేణసం
గతదోషంబున మోహియయ్యె ఘనయోగధ్యాననిష్ప్రాపుఁ డై.[221]

263


వ.

ఇవ్విధంబునఁ బూర్వపరిచితం బైన యోగసమాధి వదలి తదాసక్తచేతస్కుడై
యుండి కొండొకకాలంబునకు దేహధారి గావున శరీకంబు విడుచుచుండి.[222]

264


క.

పెంచినమృగశాబము వీక్షించి తదాస క్తమైన చిత్తముతో నొ
క్కించుకయు వివేకము మది, నెంచక బాష్పాంబుపూరనేత్రంబులతోన్.[223]

265


క.

ఆమృగపోతముఁ గన్గొని, యోముద్దులకుఱ్ఱ నిన్ను నొంటివిడిచి నా

కీమేను విడువఁ బాటిలె, నేమని దుఃఖంతు దైవ మెంతకుఁ దెచ్చెన్.[224]

266


వ.

అని బహుప్రకారంబులు నాయిఱ్ఱికొదమ నక్కునం గదియ నదిమి దుఃఖించుచు
తదీయమోహపాశబద్ధుండై ప్రాణపరిత్యాగఁబు చేసి దేహాంతరంబున జాతిస్మర
త్వంబు గలిగి యేణసంగదోషంబువలన జంబూమార్గంబున నొక్కపుణ్యారణ్యం
బున హరిణంబై జన్మించి పూర్వజన్మసంస్కారంబున నైనపుణ్యంబునం జేసి మాతృ
పరిత్యాగం బొనరించి.[225]

267


క.

సాలగ్రామమునకుఁ జని, తాలిమితోఁ బూర్వపరిచితం బగుయోగ
శ్రీలలితబుద్ధిఎ దప్పక, యాశీలఁ జరించుచుండె హరిణము తెలివిన్.

268


క.

వెస వో నెండినయాకులు, గసువులు మేయుచును దేహగౌరవ మొకరీ
తి సమాప్తిఁ బొందఁజేయుచు, నసదృశగతి సంచరించు నామృగ మచటన్.[226]

269


వ.

ఇవ్విధంబున దేహయాత్ర చేసి కొంతకాలంబునకు శరీరంబు విడిచి.

270


మ.

సకలామ్నాయరహస్యవేది యగుచున్ శాస్త్రార్థతత్త్వజ్ఞుఁ డై
ప్రకటజ్ఞానగరిష్ఠుఁడై యతలితబ్రహ్మజ్ఞుండై నిర్మల
స్వకులాచారపరాయణప్రముఖుఁడై జాతిస్మరత్వంబుతో
నొకవిప్రోత్తముఁడై జనించె ధరపై యోగీంద్రవంశంబునన్.[227]

271


వ.

ఇట్లు జన్మించి జడవేషంబునం బెరిగి యథాకాలంబునఁ గృతోపనయనుండై గు
రూపదేశమార్గంబు లైన వేదపాఠంబులు తనవివేకంబునకు నిస్సారభూతంబు
లైనం చిరస్కరించి పూర్వజన్మంబున హరిణసంగతదోషంబున ననేకదుఃఖంబు
లనుభవించినవాఁ డగుటం జేసి నిస్సంగహేతుకంబులును సకలజనావమానంబు
లును నైనకర్మంబు లాచరించుచు నుండి.[228]

272


తే.

యోగి ప్రచ్ఛన్నవృత్తిమై నుండకున్నఁ, బరమతత్వైకచింత కుపాధి పుట్టు
ననుచు మును పంకజాసనుఁ డానతిచ్చి, నట్టి వేదార్థపద్ధతు లాత్మఁ దలఁచి.[229]

273


మ.

జడవేషంబును గ్రామ్యభాషలు నవిస్పష్టానులాపంబులుం
గడుమాలిన్యశరీరముం బటుకురాగాక్రాంతకేశంబులున్
బెడఁకుంజూపులు క్లిన్నదంతచయమున్ వెఱ్ఱాటలున్ బాటలున్

దడఁబాటుందనముం బరిస్ఫుటముగాఁ దా నుండెఁ బ్రచ్ఛన్నుఁడై.[230]

274


ఆ.

కడుపువెంట లాల గాఱంగ మాసిన, పాఁతగట్టి జనులు రోఁతపుట్టి
చేరకుండ నుపమ చేసె నాత్మజ్ఞాన, సిద్ధి వృద్ధిఁ బొందఁజేయుకొఱకు.[231]

275


సీ.

చదువు మానిపి బ్రహ్మచారులుఁ దానును నిచ్చవచ్చిన యాటఁ బెచ్చు పెరుగు
వేదవాదము సేయువిద్వజ్జనంబులు వీక్షించి నవ్వుచు వెక్కిరించు
నెల్లవారును దన్ను హేయంబు గావింప నపవిత్రకర్మంబు లాచరించు
వర్ణాశ్రమాచారవర్తనంబులు మాని యాహారవాంఛ యెందైనఁ దీర్చు


తే.

జనులపరిభూతి నొందుచు సంతతంబు, నీచగుణముల నేకాకియై చరించు
జాల్మవేషంబుతోఁ బిశాచంబురీతి, వికృతభావంబుతో నుండు విప్రవరుఁడు.[232]

276


వ.

ఇట్లు బాలోన్మత్తపిశాచభావంబులు గైకొని కుల్మాషఖాద్యశాకవన్యఫలాదు
లుపయోగించుచు దేహయాత్ర నడుపుచున్నంత తండ్రి పరలోకగతుం డగుట
యును.[233]

277


తే.

భ్రాతృభాతృవ్యబాంధవప్రతతు లెల్ల, క్షేత్ర కర్మంబు లొనరింపఁ జేనిపనికి
దాను నొక్కొక వేళ ముందఱనె పోయి, యారబముసేయు మిథ్యాప్రయత్నమునను.[234]

278


వ.

మఱియు రూక్షపీనావయవగాత్రుండును జాడ్యకర్మకుండును నై సకలజనోప
కారం బైనయాహారవేతనాపరుండై సంస్కారసహితంబు లైనపనులు సమస్త
జనంబులకుం జేయుచు సాధారణబ్రాహ్మణుండై వర్తించుచున్నంత నొక్కనాఁడు.[235]

279


తే.

వీరరాజసునృపతి వివేకశాలి, ప్రకటసంసారదుఃఖపరంపరలను
నలఁగి నిర్వాణసౌఖ్యంబునకుఁ దలంపు, చేసి సర్వంబు మది విసర్జించి యతఁడు.[236]

280

వ.

బ్రహ్మవిద్యార్ధియైన యిక్షుమతీతీరంబునఁ దపంబు చేయుచున్న కపిలమహాముని
కడకుం జనువాఁడై శిబికారోహణంబు చేసి చనునప్పుడు.[237]

281


క.

ఆదివ్యయోగి నృపురథ, చోదకుచే నెంతయును బ్రచోదితుఁడై న
వ్యోదనవేతనుఁ డగుచును, మోదంబున రాజుశిబిక మూఁపునఁ దాల్చెన్.[238]

282


వ.

ఇట్లు వాహకులం గలసి తాను నందఱియట్ల యరుగుచుండి పురోభాగంబున
నాత్మీయదృష్టి యుగప్రమాణదూరంబున నిలిపి మందమందగమనంబునఁ బోవు
చుండి శిబిక జడిసి విషమంబుగా నరుగుచున్నం గనుంగొని రాజు వాహకులం
బెక్కుమాఱులు గోపించి విషమగమనంబు మాని నడువుం డనిన వార లిట్లనిరి.[239]

283


తే.

ఎవ్వఁడో కాని వీఁడు నరేంద్ర శిబిక, పూని మముఁ కూడి నడచి రాలేనికతన
జడియుచున్నది యనిన నాజనవిభుండు, మందహాసంబుతోడ బ్రాహ్మణునిఁ జూచి.[240]

284


ఆ.

త్రోవ నడిచి మిగుల దూరంబు వచ్చుట, వీఁక శిబిక మోపలేక మిగుల
నలసినాఁడవో ప్రయాపంబు నీ కౌట, యెట్లు పీవరాంగ మింత గలిగి.[241]

285


వ.

అనిన బ్రాహ్మణుం డిట్లనియె.

286


క.

బడలికయు లేదు త్రోవయు, నడచి యరుగు దేను శిబిక నాచేఁ బూన్పం
బడదెట్లు నీవు చూచితొ, కడుబలిసినమేను నాకుఁ గలుగుట యెట్లో.

286


వ.

అనిన రా జిట్లనియె.

287


క.

ఇట్టివిధంబులు నిఖలము, నెట్టనఁ బ్రత్యక్షముగను నీవలనను జూ
పట్టఁగ శిబికాభారం, బెట్టో లేదంచుఁ బలికి తిప్పుడు నాతోన్.[242]

288


వ.

అనిన బ్రాహ్మణుం డిట్లనియె.

289


క.

విను నీవు శిబిక నుండుట, యును నే నీభరముఁ దాల్చి యుండుటయును రెం
డును మిథ్య లెవ్వ రెవ్వరి, నొనరఁగ భరియింతురో నరోత్తమ వినుమా.[243]

290


సీ.

పాదయుగ్మమువ్రేఁగు భరియింప వసుమతి జంఘలఁ బదపంకజములు పూనె
నూరువులను జంఘ లొనరంగఁ దాలిచె నూరువుల్ భరియించె నుదరభరము
వక్షస్స్థలం బెల్ల వహియించె నుదరంబు వక్షంబు భుజగౌరవంబుఁ బూనె
శిబికభుజంబులచే భరింపఁగనుండె శిబికయుఁ దదుపలక్షితశరీర


తే.

భారమెల్ల వహించె నిప్పాట నొక్క, రొకరిభారము భరియించుచున్నవారు

నిన్ను నన్నును దక్కిననిఖిలజంతు, వులఁ బృథివ్యాది యగుభూతములు వహించు.[244]

292


ఆ.

క్షితిగుణప్రవాహపతితమై యీభూత, పంచకంబు మెఱయుఁ బార్థివేంద్ర
సాత్వికాదు లైనసకలగుణంబులు, బహుళకర్మవశతఁ బరఁగుచుండు.[245]

293


ఆ.

అట్టికర్మచయము లఖిలజంతువులందుఁ, గానఁబడు నవిద్యకలిమిఁ జేసి
యాత్మమాయఁ బొరయ దక్షరం బతిశాంత, మగుచు గుణములందుఁ దగులకుండు.[246]

294


క.

హానియు వృద్ధియు దేహా, ధీనంబులు గాని వసుమతీవర యాత్యా
ధీనములు గావు గావున, నేనేర్పునఁ బీవరుండ వీవంటి ననున్.

295


వ.

ఈచెప్పినభూపాదజంఘాకట్యూరుజఘనోదరవక్షోభుజంబులచేత భరియింపంబడి
న యీశిబికాభారంబు నాకుఁ గల్గెనేని నీకుం గల్గుట తెల్లంబు.[247]

296


క.

తక్కక నీవును నేనుం, దక్కినభూతములు శిబిక ధరియింపఁగ నా
కొక్కనికి భార మగునని, యక్కజముగఁ జెప్పి తెట్టు లది తెలియదొకో.[248]

297


క.

విను మీశిబికాభారము, జననాయక భూమివృక్షశైలంబులలో
నొనరంగ నేపదార్థం, బునఁ బుట్టిన దది వివేకమున నెఱిఁగితివా.

298


క.

పురుషునికరచరణాదుల, భర మేమిటి చేతఁ దాల్పఁబడు నట్టులపో
నరవర శిబికాభారము, భరియించినవారు లేరు పరమార్థ మిలన్.

299


వ.

అని పల్కి మౌనంబున నెప్పటియట్ల తదీయభారంబు వహించి చనుచున్న యవ్వి
ప్రుం జూచి శిబికావతరణంబు చేసి యతనిపాదంబుల వ్రాలి కరకమలంబులు
మొగిచి యిట్లనియె.[249]

300


క.

అనఘాత్మ శిబిక విడువుము, ననుఁ గృపతోఁ జూడు తప్పు నాయెడ లేశం
బును జెంద నీకు మెఱుఁగక, నను మోపించితి మదంబునను నీచేతన్.

301


ఆ.

జాల్మవృత్తి నేల చరియించుచున్నాఁడ, వెందు కేగుదెంచి తెవ్వ రీవు
నీకు నేల యిట్టి నీచకర్మము సేయ, ననిన విప్రముఖ్యుఁ డతనిఁ జూచి.

302


తే.

సోహ మనువాక్య మేమియు నూహ సేయ, వశము గా దుపభోగైకవాంఛ లేక
యేలవత్తురు నృప దేశకాలవశతఁ, జేసి సుఖమును దుఃఖంబుఁ జేరుచుండు.

303

క.

వెలయఁగ ధర్మాధర్మం, బులు రెండును నధికసౌఖ్యమును దుఃఖంబున్
గలిగించు దేశకాలం, బులవలనను జంతువులకు భూవరముఖ్యా!

304


క.

ధర ధర్మాధర్మంబులు, నరునకు నుపభోగకారణంబులు ధరణీ
వర ప్రాణికి నాగమన, స్ఫురణప్రయోజనము కొఱకె పో తలపోయన్.[250]

305


వ.

అనిన నమ్మహీవిభుండు.

306


తే.

నీవు చెప్పినవన్నియు నిశ్చయార్థ, యుక్తు లగు సోహ మను మాట యొక్కటియును
జెప్ప శక్యంబు గాదని యిప్పు డాన, తిచ్చి తది యెట్లు చెప్పవే యిద్ధచరిత.[251]

307


క.

భూదేవ సోహ మనుపలు, కేదే నొకవస్తువందు నెమ్మెయిఁ జెప్పన్
రాదో యాత్మను జెప్పన్, రాదో యెఱిఁగింపు మనిన బ్రాహ్మణుఁ డనియెన్.[252]

308


క.

నరనాథ సోహ మనుపలు, కిరువొందఁగ నాత్మయందు నేఁ జెప్పఁదగున్
ధర దేహాదులయందును, బరమాత్మునిఁ జెప్పుటెల్ల భ్రాంతులు సుమ్మీ.[253]

309


వ.

జిహ్వతాల్వధరోష్ఠపుటవ్యాపారంబులచేత నీశబ్దం బుచ్చరింపంబడుంగాని
యహ మనుశబ్దంబు విషయభూతంబు గాదు గావునఁ దాల్వాదులు సోహ
మనుశబ్దంబునకు స్వరూపంబులు గావు కరచరణమస్తకోదరాదులు గలశరీరం
బాత్మ యని నిరూపించుట వివేకంబు గాదు.[254]

310


క.

నీకును నాకును దక్కిన, లోకులకును బరముఁడై త్రిలోకంబులయం
దేకాకారుం డగుసు,శ్లోకుఁడు గోచరుఁడు రాజ సోహ మనుటకున్.

311


చ.

భువనములం దఖండపరిపూర్ణమహత్వముతోడ నేకమై
యవిరళవృత్తి నున్న పరమాత్మునిఁ గాదని బాహుమస్తకా
ద్యవయవయుక్తదేహములయందును సోహ మటంచు ధారుణీ
ధవ పలుకంగఁ గోరుట వృథా యగు నిత్యవివేకశాలికిన్.[255]

312


ఆ.

ధరణినాథ శిబిక దారువో వృక్షమో, యెఱిఁగికొనుము దారువేని ప్రజలు
నిన్ను దారు వెక్కి యున్నాఁ డనరు వృక్ష, మైన వృక్ష మెక్కె ననరు సువ్వె.[256]

313


క.

దారుసమూహంబులచే, నీరీతి నొనర్పఁబడినయిది శిబిక యనన్
బేరు వహించెను నిను శిబి, కారూఢుం డనుచుఁ జెప్ప నగు మనుజులచేన్.

314


క.

ధరగలచరాచరంబుల, సరవిన్ భేదములు లోకసంజ్ఞార్థములై

పరఁగుం గాని యఖండపుఁ, బరమాత్మకు సంజ్ఞ గాదు పార్థివచంద్రా![257]

315


తే.

దేవతిర్యఙ్మనుష్యాదిదేహభిత్తు, లెవ్వియును నాత్మ గాదు నరేంద్ర యీవి
కారదేహంబు లెల్లను గర్మయోను, లనుచుఁ జెప్పుదు రప్పరమార్థవిదులు.[258]

316


క.

పలుమాఱు రాజభృత్యా, దులు వస్తువు లంటిమేని తొల్లిటితమసం
జ్ఞలు మాని యన్యనామం, బులఁ జెందెడుఁ గానఁ జెప్పబోలదు నియతిన్.

317


తే.

అనఘ కాలంబువలన నామాంతరమునఁ, బొంద దెయ్యది యదియపో భూరివస్తు
వట్టివస్తువునకును బాల్యాదిసంజ్ఞ, లేమియును లేవు నీ వది యెఱిఁగికొనుము.

318


తే.

ఎల్లప్రజలకు రాజగుఁ దల్లిదండ్రు, లకు సుతుం డగు సత్పుత్రులకును దండ్రి
తనదుభార్యకు మగఁ డగు ధరణినాథ, యిన్నిసంజ్ఞలు గలనిన్ను నెవ్వఁ డండ్రు.

319


తే.

ఇట్టిసకలావయవములకెల్ల నన్యుఁ, డగుదువేనియు నహ మంట దగును నిట్లు
గాకయుండిన నెట్లు పల్కంగవచ్చు, నిది వివేకించి చూడు నరేంద్రచంద్ర.

320


వ.

కావునఁ దత్వంబు పృథక్కరణనిష్పాద్యంబై యున్నయది సోహంభావన నెట్లు
సేయుదువని పరమార్థయుక్తంబుగా నుపన్యసించిన విని రాజు విచారవిభ్రాంతచి
త్తుండై యిట్లనియె.[259]

321


తే.

నీవు చెప్పినపరమార్థనిశ్చయముల, వలన నాచిత్త మేమియుఁ దెలివిలేక
యధికవిభ్రాంతి నొందిన ట్లగుచునున్న, యది మహాత్మక నాసంశయంబు మాన్పు.

322


క.

అనఘాత్మ మీరు నాకును, వినిపించిన యావివేకవిజ్ఞానము భూ
జనులందును బ్రత్యక్షం, బొనరించుచు నున్నయది సముజ్జ్వలవృత్తిన్.

323


వ.

అది యట్లుండెఁ బరమార్థం బైనశ్రేయస్స్వరూపంబు నాకు నెఱుంగవలయు నేత
న్నిమి త్తంబుగాఁ బరమతత్త్వబోధకుం డైనకపిలమహాముని నడుగఁబోవుచున్నాఁడ
నమ్మహాత్మునకుం గలపరమార్థతత్వపరిజ్ఞానంబు మీయందును గలదు గావున
మిమ్ము నే యుపాసించెద నన్నుఁ బరిగ్రహించి నామనోరథంబు లీడేర్పుం
డనినఁ బుడమిఱేనికి నప్పాఱుం డిట్లనియె.

324


క.

ఎడపక పరమార్థము న న్నడిగెదవో శ్రేయ మిప్పు డడిగెదనో యే
ర్పడఁ జెప్పుము శ్రేయంబులు, కడుఁ బరమార్థ ప్రదములు గావు నరేంద్రా.

325


క.

శ్రేయము పరమార్ధము గా, దా యని యడిగెదవయేని ధరణీవర యా
శ్రేయోలక్షణములు ప, ర్యాయంబునఁ బెక్కువిధములై చూపట్టున్.

326


చ.

గొనకొని యిష్టదైవతము గొల్చి వరంబులు గొంట శ్రేయమా
నని తలపోనెదేని మనుజాధిప నిర్మలరాజ్యభోగము

దనధనధాన్యబాంధవజనంబులఁ గోరుట యెల్ల హేతువై
యనయము నుండుఁ గానఁ బరమార్థము గాదు తలంచి చూచినన్.

327


క.

సవనము శ్రేయస్కరమని, వివరించిన ఫలములందు వేడుక గలమా
నవులకు స్వర్ణము నిచ్చిన, యవనీశ్వర యదియుఁ బారమార్థిక మగునే.

328


మ.

పరమధ్యానము సేయుమంచును మదిన్ భావించినన్ జీవుఁడున్
బరమాత్ముండును యోగవిద్యవలనన్ శ్రాపింతు రేకస్థితిన్
ధరణీనాథ తదీయదర్శనమహత్వప్రాప్తికిన్ హేతువై
పరఁగుం గావునఁ బారమార్థికము చెప్పన్ వచ్చునే యెమ్మెయిన్.[260]

329


సీ.

ధర్మార్థు లగుచుఁ కొందఱు ధనంబు వ్యయంబు సేయంగ ధర్మంబుఁ జెందు నందుఁ
గొందఱు తమతమకోర్కి కర్థము లిత్తు రందుఁ గామఫలంబు లనుభవింతు
రవి మొదలయిన యనేకధర్మంబులు పరమార్థములుగఁ జెప్పంగరాదు
పుత్రునిఁ బరమార్థముగ నిరూపించినఁ దనతండ్రికిఁ దనయుఁ డగుటఁ


తే.

బట్టి పరమార్గములు పరంపరలఁ జెల్లుఁ, గాని యిదమిత్థమని పలుకంగఁబోల
దవనిరాజ్యంబు పరమార్థ మనిన నది గ, లిగినఁ గలుగును లేకున్న లేకపోవు.[261]

330


తే.

ఋగ్యజుస్సామములయందు నీడితంబు, లైనయాగంబులును బరమార్ధములుగ
నెట్లు చెప్పంగవచ్చు నరేంద్ర కర్మ, ఫలనిరూపణవృత్తిఁ జూపట్టు నవియు.[262]

331


క.

ఏయేకారణములచే, నేయేకార్యములు వుట్టు నీప్సితములతో
నాయాహేతువు క్రియలం, దాయాఫలములు ఘటిల్లు నదియె ట్లనినన్.[263]

332


ఆ.

ధారుణీవశమును గారణరూప మై, నట్టిమంటివలనఁ బుట్టినట్టి
కార్యరూప మయినఘటములు గారణ, రూప మయినమంటిరూప కాన.

333


ఉ.

కావున నాశభావములు గైకొనుచున్న సమిత్కుశాక్షతా
జ్యావలిచేత వేల్వఁబడు యాగపుఁగర్మములున్ వినాశమై
పోవునెకాని సుస్థిరతఁ బొంది వెలుంగవు దీర్ఘ కాలమున్
భూవర కార్యకారణములుం బరమార్థములే తలంపఁగన్.

334


ఆ.

విమలకర్మగోచరము లైనఫలముఁలు, బుద్బుదములపోలెఁ బుట్టు నణఁగు
దేశకాలముల కధీనంబు లైనవి, తత్వ మనుచుఁ జెప్పఁ దగుట యెట్లు.[264]

335


క.

భూపాలతిలక కడుసం, క్షేపంబుగ నీకుఁ దెలియఁజెప్పెదఁ బరమా
ర్థోపాయరహస్యంబులు, దీపింపఁగ సూక్ష్మబుద్ధిఁ దెలియుము మదిలోన్.[265]

336


శా.

ఏకవ్యాపకమై సమస్తగతమై హేవాకమై శ్రీకరం

బై కల్యాణవిహారమై నిబిడమాయాతీతమై నిర్గుణం
బై కైవల్యవిహారమై జనననాశాతీతమై యుత్తమ
శ్లోకంబై పరమార్థతత్త్వము నటించున్ నిత్యశుద్ధస్థితిన్.[266]

337


సీ.

విను నామజాత్యాదులును యోగవిషయంబులును మహాధ్యానంబులును స్వదేహ
పరదేహభేదసంపాదకంబులు లేక యేస్వరూపమై యెపుడు నుండు
నద్వైతరూపమై యమరినపరమాత్మునికి విశేషజ్ఞాననిశ్చయంబు
రూపమై వెలుఁగొందు నాపురుషుఁడు భేదవృత్తిమై నొక్కొక్కవేళ నుండు


తే.

నిల నభేదస్వరూపతఁ బొలుచు గాలి, వేణురంధ్రంబులను జెంది వివిధగతుల
షడ్జముఖ్యస్వరంబుల సంజ్ఞ లమరుఁ, దనకు భేదంబు లేదు యథాస్థితులను.[267]

338


వ.

కావున బ్రహ్మాదిభేదరూపంబులు పరమాత్మునికంటె నన్యంబులు గావు. ఏకపదా
ర్థంబులకు రూపభేదంబులు బాహ్యాభ్యంతరవృత్తులవలనం గలుగు దేవాది
భేదంబు లేక సకలంబు నేకస్వరూపంబై యుండుం గాని పరమాత్మునికి
భేదంబు లేదని చెప్పిన రాజు చింతాపరుండై తెలియక యూరకుండిన.[268]

339

ఋభుమహర్షి నిజాఘునకు తత్త్వోపదేశంబు సేయుట

క.

ఆవసుధామరుఁ డానృపు, భావం బద్వైతవృత్తిఁ బాటిలకున్నన్
భావించి తదీయరహ, స్యావహముగ నొక్కచిదితిహాసము చెప్పెన్.[269]

340


చ.

వినుము నరేంద్ర తొల్లి యరవిందభవాత్మతనూజుఁడై ఋభుం
డనుమునిపుంగవుం డందయమై కడుబాల్యమునందు బ్రహ్మత
త్త్వనిరతి నుల్లసిల్లుచు నిదాఘుఁ డనంగఁ బులస్త్యమౌనినం
దనుఁ దనశిష్యుఁగా నతిముదంబునఁ జేకొని ప్రీతచిత్తుఁడై.

341


తే.

ఒక్క యద్వైతవాసన దక్క సకల, మైనసుజ్ఞానమును జెప్పి యతికృతార్థుఁ
జేసెఁ బౌలస్త్యుఁడును గురుశాసనమున, నరిగి గృహమేధిధర్మంబు లలవరించి.[270]

342


తే.

దేవికాఖ్యమహానదీతీరభూమి, నాపులస్త్యనివేదితం బైనవీర
నగరబాహ్యోపవనములోనను గృహస్థ, ధర్తములు మాన కాలును దాను నుండె.

343


వ.

అంత దివ్యవర్షసహస్రంబునకు ఋభుండు శిష్యున కద్వైతవాసన యుపదేశించు
వాఁడై వచ్చె నప్పుడు.

344

ఆ.

గరిమ వైశ్వదేవికముఁ జేసి బలిహర, ణార్థమై నిదాఘుఁ డాత్మగృహము
వెడలి వచ్చునపుడు వెలుపట నిలుచున్నఁ, యతనిఁ దెలియలేక యతిథి యనుచు.

345


తే.

ఆదరంబునఁ గొనివచ్చి యాసనార్ఘ్య, పాద్యములఁ బూజ గావించి బడలివచ్చి
నారు వంటకమైనది యారగింపుఁ, డనిన నవ్వప్రుఁ డిట్లను నతనితోడ.

346


క.

నాకుఁ గదన్నంబులపై, నేకాలము మనసుపుట్ట దిపుడు పదార్థా
నీకము లెట్టెట్టివి పరిపాకము సేయించి తనినఁ బౌలస్త్యుండున్.[271]

347


క.

తనయింట నప్పు డాయిత, మొనరించినకమ్మదావు లొలుకురసావ
ళ్లును మినువవడలుఁ జూపట్లును గోదుమపిండివంటలుం గలవనినన్.[272]

348


ఆ.

ఇపుడు చెప్పినట్టి విన్నియుఁ గడుఁ గద, న్నంబు లింక షడ్రసంబులందు
మించియున్న మంచిమృష్టాన్నపానంబు, లాయితంబుగాక యారగింప.[273]

349


చ.

అనిన నిదాఘుఁ డప్పుడు కులాంగనశాలినిఁ జూచి వేగ నీ
యనకు భుజింపఁగా దగినయన్నము పాకము సేయుమన్న న
వ్వనరుహనేత్ర చిత్రముగ వండి భుజింపఁగఁ బెట్టె నమ్మహా
త్మునకును బ్రాణనాథునకు మోదముతో సరసాన్నపానముల్.

350


వ.

ఇట్లు భుజించి స్వస్థచిత్తుండై కూర్చున్న ఋభునకు నిదాఘుం డిట్లనియె.

351


క.

ఇయ్యాహారంబులచే, నయ్యా బడలికలు దీఱెనా సంతోషం
బయ్యున్నదె పరితుష్టం, బయ్యెన్ ప్రొద్దెక్కి మిగుల నాఁకొంటివిగా.[274]

352


క.

ఎందుండి వచ్చితిరి మీ, రెందుల కేగెదరు నిలయ మెచ్చో టనినన్
మందస్మితుఁ డగుచు ద్రుహిణ, నందనుఁ డిట్లనుఁ బులస్త్యనందనుతోడన్.[275]

353


క.

కడు నాఁకలి గొని యన్నము, గుడిచినవారలకుఁ దృప్తి గూరును మున్నె
ప్పుడు నాఁకలి చెందకయుం, డెడునను నేమిటికి ని ట్లడిగితి మహాత్మా.[276]

354


చ.

అనవరతంబుఁ బార్థివములై కనుకుట్టెడు ధాతుసంచయం
బును దనమేననున్నజలమున్ జఠరాగ్నియ కాల్చు విప్రనం
దన కడలేనియాఁకలియు దాహము రెండును దేహధర్మముల్
మునుకొని యావికారములు మున్నును నేడును లేవు నా కిలన్.[277]

355


వ.

అని మఱియును.

356


ఆ.

కాన నాకుఁ దృప్తి గల దెల్లకాలంబు, తనకు నొదవుతుష్టియును సుఖంబుఁ
జిత్తధర్మములు విశేషచిత్తము గల, యట్టి వారి నడుగు మవ్విధములు.

357


వ.

కావునఁ బరమాత్మునకు నివ్విధంబులు లేవు.

358

ఆ.

ఆత్మతత్త్వపురుషుఁ డాకసమునఁబోలె, నెందునైన నుండు నెల్ల ప్రొద్దు
కాన నేను రానుబో నొక్కచో నుండ, నివ్విధములు నీవే యెఱిఁగికొనుము.

359


తే.

నీవుఁ దక్కినవారలు నిర్ణయముగఁ, దత్త్వ మనువచనమునకుఁ దగురు సూవె
యేను దక్కినవారలు మౌనినాథ, సోహ మనుటకుఁ దగ మాత్మ నూహ నెఱుఁగ.

360


వ.

అన్నంబునం గలమృష్టామృష్టభేదంబులు నీవలన నెఱుంగువాఁడనై యడిగితి
మృష్టాన్నం బమృష్టంబును నమృష్టాన్నంబు మృష్టంబును నై శరీరంబున కనుద్వే
గోద్వేజనంబులు గావించుం గావున నన్నం బెప్పుడును రుచిగాదు.[278]

361


తే.

మృత్తికాగేహములు మంటిమెత్తడముల, దృఢము లగుగతిఁ బార్థివదేహచయము
పార్థివము లైనగోధూమఫలయవాఖ్య, పోష్యమాణంబులై దార్ఢ్యమునఁ జెలంగు.[279]

362


క.

ఊరక మృష్టామృష్టవి, చారంబులు మాని ముక్తి సంధిలుమార్గం
బారసి చిత్తముఁ బరత, త్త్వారూఢముఁ జేసి విడువు మైహికవిధులన్.

363


చ.

అనిన నిదాఘుఁ డాతనికి నంజలిచేసి మహాత్మ మీరు చె
ప్పినపరమార్థతత్త్వమున పెంపున నాహృదయంబులోనఁ గ
ల్గినయవివేకమంతయును గీటడఁగెన్ సుఖినైతి నీవిధం
బును నభిధానమున్ నిఖిలమున్ వినిపింపుము నాకు నావుడున్.[280]

364


ఉ.

ఏను ఋభుండ నీగురుఁడ నిధ్ధవివేకము నీకుఁ దెల్పఁగాఁ
బూనినవేడ్క వచ్చితి నపూర్వరహస్యము నీకుఁ జెప్పితిం
గానఁ బ్రపంచమంతయు జగత్పరిపూరితుఁ డైనయచ్యుతా
ధీనముఁ జేసి సుస్థిరగతి విలసిల్లుము పోయివచ్చెదన్.[281]

365


క.

అని చెప్పి యథేచ్ఛాగతిఁ, జని వెండియు వేయుదివ్యసంవత్సరముల్
చనఁగ నొకనాఁడు క్రమ్మఱః, జనుదెంచి తదీయనగరసామీప్యమునన్.

366


ఉ.

ఏనుఁగు నెక్కి యానగర మేలెడుభూరమణుండు సర్వసే
నానికరంబుతోడ సదనంబునకుం జనుచుండ నొక్కఁడున్
గ్లాని వహింపఁ బేరడవిఁ గాయలు బండ్లు సమిత్కుశాదులుం
దానె వహించి వచ్చుచు నిదాఘుఁడు తత్పురబాహ్యవీథులన్.[282]

367

వ.

రాజసేనాసమ్మర్దంబులకు నోడి తెరువు దొలంగి కూర్చున్న వానిం బొడగాంచి నమ
స్కారంబు చేలీ ఋభుం డిట్లనియె.[283]

368


ఆ.

ఒంటినేల యిచట నున్నాఁడ వనిన నీ, బలము క్రందువలనఁ బథమునందు
నరుగ రాకపోయి యనపుడు వీరిలో, నెవ్వఁ డవనినాథుఁ డెద్ది బలము.[284]

369


క.

నీ వెఱుఁగుదు వని యడిగితి, నీవిధ మెఱిఁగింపు మనిన నేనుఁగుమీఁదన్
బోవఁగ నున్నాఁ డతఁడె మ, హీవిభుఁ డని చెప్పుటయును ఋభుఁ డాతనితోన్.

370


క.

అవనీపతి సింధురముల, వివరంబుగఁ జెప్పవైతి వీరు పృథగ్రూ
పవికారంబుల నున్నా, రు వారణం బెద్ది భూవరుం డెవ్వఁడొకో.[285]

371


వ.

అనిన నిదాఘుఁడు.

372


ఆ.

మీఁద నున్నవాఁడు మేదినీపతి క్రింద, నున్నయది గజంబు పిన్నబిడ్డ
యైన నెఱుఁగ నేర్చు ననినఁ గ్రిందును మీఁదుఁ, దెలియఁ జెప్పు మనిన నలిగి యతఁడు.

373


తే.

ఋభునిమెడ వంచి వీఁపుపై నెక్కి నేను, నృపునిగతి మీఁద నున్నాఁడ నీవు గంధ
నాగమునుబోలె క్రింద నున్నాఁడ వనిన, నానిదాఘునితో ఋభుం డనియె మఱియు.[286]

374


తే.

ఈవు నే ననునర్థంబు లెఱుఁగవలయు, జెప్పు మనుటయుఁ బరమార్థసిద్ధతత్త్వ
సోహ మనువాక్యములు రెండుఁ జూడ నేక, మైనయద్వైతవాసన యాతఁ డెఱిఁగి.

375


వ.

సత్వరంబుగా దిగనుఱికి నమస్కారంబు చేసి మహాత్మా మద్గురుండ వైనఋభుండ
వీవు కాకయున్నఁ దక్కినవారిచిత్తంబు లమ్మహాత్ముచందంబున నద్వైతవాసనా
సంస్కా రంబుచేత నావృతంబులు గావని వివేకించితి ననిన ఋభుం డతని కిట్లనియె.[287]

376


ఆ.

ఏను ఋభుఁడ నగుదు నీవు చేసినపూర్వ, సేవవలన మిగులఁ జిత్త మలరి
బ్రహ్మవిద్యఁ దేటపడ నుపదేశింప, వచ్చినాఁడ గౌరవంబు గదుర.

377


వ.

నీ కద్వైతవిజ్ఞానంబు గొఱంతలేదు సుఖివై యుండు పోయివచ్చెద నని
ఋభుం డరిగె నిదాఘుండును గురూపదేశమార్గంబున సమస్తభూతంబులఁ దన
యాత్మతోడ నభేదంబుగాఁ జూచుచు బ్రహ్మంబు నెఱింగి ముక్తుండయ్యె.

378

నీవును నతనియట్ల బంధురిపుతుల్యుండవై యాత్మ సర్వాంతర్యామి యని తెలిసి
సమచిత్తుండవై యుండుము.[288]

378


ఉ.

భూవరముఖ్య యీసకలభూతములు హరికంటె నవ్యముల్
గా నటుగాన లోకములఁ గల్లినయీసచరాచరంబులున్
నీవును నేను నాత్ముని వినిశ్చలశాశ్వతమూర్తిభేదముల్
కావున భేదమోహపరికల్పన లిన్నియు మాను జ్ఞానివై.

379


క.

అని నిర్దేశించిన న, మ్మనుజేంద్రుఁడు బ్రహ్మయోగమహితాత్ముండై
తనరుచు నద్వైతస్థితిఁ, జని యాతఁడు పొందె విష్ణుసాయుజ్యంబున్.[289]

380


క.

ఆజడభరతుఁడును ఘనుం, డై జాతిస్మరణచేత నాత్మజ్ఞాన
వ్యాజమహత్త్వం బొదవఁగ, నాజన్మమునందె ముక్తి కరిగె నరేంద్రా.

381


క.

మానుగ నీజడభరతా, ఖ్యానముఁ జదివినను విన్న నాత్మలు మోహా
ధీనములు గాక సంసా, రానందములందె ముక్తు లగుదురు మనుజుల్.[290]

382


వ.

అని యిట్లు ద్వితీయాంశంబు సమాప్తంబుగాఁ జెప్పి మఱియును.

383


ఉ.

శ్రీమహనీయగేహసరసీరుహబాంధవతుల్యదేహసం
గ్రామధనంజయాంకరిపుగర్వవిదారణకారణక్రియా
భీమతరోగ్రఖడ్గకవిబృందవచఃప్రియచిత్తసద్గుణ
స్తోమసమస్తలోకపరితోషణదానకళావిశారదా.[291]

384


క.

నరరుక్తాంగదభీష్మాం, బరీషశౌనకవసిష్ఠబకదాల్భ్యపరా
శరనారదదైత్యజపుం, డరీకశుకమునివిభీషణవ్యాసనిభా.

385


మాలినీ.

సమరపరశురామా చారుసౌభాగ్యధామా
సమదరిపువికీర్ణా శౌర్యవిద్యాసుపర్ణా

విమలశుభవిధేయా వీరకేళాదిరాయా
ప్రముదితసుకవీంద్రా పంటవంశాబ్దిచంద్రా.[292]

386


గద్యము.

ఇది శ్రీమదమరనామాత్యపుత్ర హరితసగోత్రపవిత్ర సుకవిజనవిధేయ
వెన్నెలగంటి సూరయనామధేయ ప్రణీతం బైన యాదిమహాపురాణంబగు
బ్రహ్మాండంబునందలి పరాశరసంహితయైన శ్రీవిష్ణుపురాణంబునందుఁ బ్రియవ్రతు
వంశంబును సప్తసాగరసప్తద్వీపప్రకారంబులును బేతాళనరకలోకకీర్తనంబు
లును భూర్భువాదిలోకవర్ణనంబులును జ్యోతిశ్చక్రక్రమంబును జడభరతో
పాఖ్యానంబును నన్నది తృతీయాశ్వాసము.

——

This work was published before January 1, 1929, and is in the public domain worldwide because the author died at least 100 years ago.

 
  1. శ్రీ... హృదయ = సంపత్ప్రదమును చతురత కలదియు కీర్తికిని నీతికిని పుణ్యమునకును తగినదయచేత పొందఁబడిన ఘనమైన వైష్ణవధర్మమును నడపునట్టిదియు నైన మనసు గలవాఁడా, సుమ...రూప = మన్మథునిఁ బోలిన చక్కఁదనము గలవాఁడా.
  2. పాణిగ్రహణంబు చేసి = పెండ్లాడి, పదుండ్ర = పదిమందిని, కాంచెన్ = కనియెను.
  3. సాధుజనస్తుతులు = సజ్జనులచే కొనియాడఁబడినవారు, ముగురు = ముగ్గురు, జాతిస్మరులు = పూర్వజన్మస్మృతి గలవారు.
  4. భూపాలశిఖామణులు = రాజశ్రేష్ఠులు, చటుల...ప్రతాపములతోన్ = మిక్కుటమైన భుజగర్వము అణఁపగూడని విఖ్యాతి శేషబుద్ధి కౌశల్యము ప్రతాపము వీనిచేత, ఉల్లసిల్లిరి = వెలసిరి, సునాసీరాదులున్ = ఇంద్రుఁడు మొదలగువారును, ఏకీభూతంబుగన్ = ఒక్కటిగా, అక్లేశ = పీడారహితమైన.
  5. శీతగిరి = హిమవత్పర్వతము, ఒగిన్ = క్రమముగా, ఆతతయశులు = విశేషకీర్తి గలవారు.
  6. దుష్టరిపువ్రాతమున్ = దుష్టులైనశత్రుపులసమూహమును, ఉక్కడంచి = చంపి, సమ్యగ్విధిన్ = క్రమమైన విధమున, నిర్జర...వాఁడు = ఇంద్రునితో సమానుఁడు, శశ్వత్కీర్తి = అధికకీర్తిని, పరఁగెన్ = ప్రఖ్యాతి కెక్కెను, భవ్య = మేలైన
  7. శతాబ్దములు = నూఱేండ్లు, దుర్వారస్థితిన్ = ఆఁగఁగూడనియునికితో, దివ్య... ప్రౌఢియున్ = తత్వజ్ఞానముయొక్క కలిమిచేత కొఱఁత లేని నిపుణత్వముతో, నగ్నరూపము = దిగంబరాకారము, వీర్యోద్రేకము = వీర్యాతిశయము - ఊర్ధ్వరేతస్త్వము, నిర్దీనుఁడు = దైన్యము లేనివాఁడు, ధృతిన్ = ధైర్యముతో.
  8. చిన్మయసుఖములు = జ్ఞానమయమైన సౌఖ్యములను, శీలించి = స్వభావముగా గ్రహించి.
  9. ఏర్పరించెదన్ = విశదపఱిచెదను.
  10. పరంపరులై = పరంపర గలవారై, ప్రవర్తిల్లిరి = ఉండిరి.
  11. విస్తృతంబు = విరివి, సరిత్ = నదులయొక్కయు, అంభోనిధి = సముద్రములయొక్కయు, నిర్జర = దేవతలయొక్కయు, సరవిన్ = క్రమముగా.
  12. తీఱదు = ముగియదు, చాయలుగాన్ = జాడగా - కొంచెకొంచెముగా.
  13. పరివేష్టించి = చుట్టుకొని, ద్విగణవిస్తారంబులు = రెండంతలవిరివి గలవి.
  14. పాఁతు = భూమిలోపలి క్రుంగుడు, ఉన్నతము = ఎత్తు.
  15. భూపద్మమునకున్ = పద్మాకారమైనభూమికి, కర్ణికాకారమునన్ = దుద్దువంటి యాకృతితో, చూపట్టున్ = కనఁబడును, సేవ్యంబై = సేవింపఁదగినదై.
  16. నింగి మోచి = ఆకాశము నంటి.
  17. సితకుత్కీలంబు = తెల్లకొండయు, నిలింపాలయనగము = మేరుపర్వతము, క్రాలున్ = ప్రకాశించును.
  18. మర్యాదాపర్వతంబులు = ఎల్లలుగా నుండు కొండలు, చతుర్భాగంబులన్ = నాలుగుతట్టులను.
  19. బోధిజంబూకరంబన్యగ్రోధతరువులు = రావి నేరేడు కడిమి మఱ్ఱి మ్రాఁకులు.
  20. ప్రతిమములు = సమానములు.
  21. సానుభూములన్ = చఱులనేలలయందు, చదియఁబడి = నలఁగునట్లుగా బడి.
  22. పూతిగంధము = గదురుకంపు, ఘోరజరాదిదోషములు = భయంకరమైనముసలితనము మొదలైనలోపములు, ఖేచరవృత్తి = ఆకాశమునందు తిరిగెడు వర్తనము, ఇంద్రియోల్బణము = రేతస్సు యొక్క ఉబుకుట.
  23. కాంచనంబ = బంగారే, పసిఁడి = బంగారు.
  24. నిత్యోపభోగంబులు = ఎల్లప్పుడు పొందుచున్న భోగములు గలవి.
  25. అనిమిషరాజధాని = దేవతలపట్టణము, సముదంచిత...ప్రసిద్ధమై = మిక్కిలి యొప్పిదమైన బంగారుచే రత్నములు పొదిఁగి కట్టబడిన గోపురములు మొదలైనవానిచేతను ఈడు లేని మనోజ్ఞములైన మేడలు మొదలైవవానిచేతన నానావిధములైన ఆవరణములచేతను ప్రసిద్ధిపొందినదై.
  26. విష్ణుపాదవినిష్క్రాంత = విష్ణువుయొక్క అడుగులనుండి వెడలినవి, శశాంకమండలప్లావ = చంద్రమండలమును తడుపునది, చతుర్భేదంబు = నాలుగుభేదములు గలది.
  27. మహీసరసిజంబునందు = భూమియనెడు కమలమునందు, ఱేకులమర్యాదలు = ఱేకులయొక్క క్రమము గలవి, బాహ్యభూములయందున్ = బయటినేలలయందు.
  28. వాహినీచతుష్టయంబు = నాలుగునదులు, నిరంతరవినోదంబులన్ =ఎడతెగనివేడుకలయందు, తగిలి = ఆసక్తులై, భౌమస్వర్గంబులు = భూసంబంధియైన స్వర్గములు - స్వర్గమువలె భోగాస్పదములైన ప్రదేశములు.
  29. అరిది = దుర్లభము, అలవి = శక్యము.
  30. ఉద్వేగము = మనోవ్యథ - వగపు, దీపనంబు = తీఱనియాఁకలి, నిరాతంకమానసులు = భయము లేనిమనసు గలవారు, భౌమోదకంబులు = భూమియందలి యూటనీళ్లు.
  31. కర్మభూమియు = వైదికకర్మములను నడపుటయే ప్రధానకృత్యముగాఁగల భూమియే, పుణ్యఘనులకున్ = పుణ్యకర్మలచేత అధికులైనవారికి, అతులదోషచిత్తులకున్ = సరిపోల్పరాని పాపబుద్ధి గలవారికి, సుపర్వవరులు = దేవతాశ్రేష్ఠులు, ఎల్లనాడున్ = ఎల్లప్పుడును, యథాశక్తిన్ = శక్తికొలఁదిని, బుధశ్లోక = పెద్దలచేత పొగడఁబడినవాఁడా.
  32. జలరాశిలోనన్ = సముద్రమునకంటె.
  33. చొక్కపు = స్వచ్ఛమైన, ఉర్వీస్థలిలోన్ = భూప్రదేశమునందు.
  34. క్షారోదధిన్ = ఉప్పుసముద్రమునకు, వలయభంగిన్ = కడియమువలె.
  35. పొలిమేరలు = ఎల్లలు, సముద్రగామినులు = సముద్రమునుగూర్చిపోవునవి (లేక) సముద్రమును పొందునవి.
  36. మానవతతులు = మనుష్యసమూహములు, నిరత...హృదయులై = ఎల్లప్పుడు సంతుష్టి నొందిన మనసు గలవారై, దుర్వివేకము = చెడ్డతెలివి - మూర్ఖత యనుట, అంబుజాకరములు = సరస్సులు, ఇందురూపంబుతోన్ = చంద్రాకృతితో.
  37. మహీభృద్బృందంబులన్ = రాజసమూహములు, విట్ఛూద్రులున్ = వైశ్యులును శూద్రులను.
  38. ప్లక్షము = జువ్విమాను, అక్షీణ...మహత్వంబులతోన్ =తగ్గనిలోఁతుతోడను గొప్పతనముతోను, ఇక్షురసవార్ధి = చెఱకుపాలసము ద్రము.
  39. స్మయనాశలు = భ్రమతను పోఁగొట్టునని.
  40. పుండరీకనయనుఁడు = విష్ణువు.
  41. శాల్మలతరువు = బూరుగుమాను.
  42. సురాంబునిధి = కల్లుసముద్రము, పయోధి = సముద్రము, ఇనుమడి = రెండింతలు.
  43. వర్షసప్తకంబు = ఏడువర్షములు, అనఘచరిత = పాపరహితమైన నడవడి గలవాఁడా.
  44. అవతీర్ణములు = దిగినవి - ప్రవహించినవి.
  45. అంబరతలము = ఆకాశప్రదేశము, కుశస్తంబంబు = దర్భగంట.
  46. ఈడు = సమానము, ధృతవార్ధిపరివృతంబు = నేతిసముద్రముచేత చుట్టఁబడినది, పయోనిధిన్ = సముద్రమునకు, ఇనుమడి = ఇబ్బడి - రెండంతలు.
  47. జోకన్ = ఒప్పిదముగా.
  48. శ్రీమహిళాకళత్రుఁడు = లక్ష్మీపతియైన శ్రీహరి, కామితసంపదలు = కోరినకలుములు.
  49. మానుగన్ = ఒప్పిదముగా - సరిగా ననుట, మహ...సముద్రము = గొప్పదియై లోఁతుచేత తక్కువగాని పెరుగుసముద్రము, తనరుచున్ = అతిశయించును.
  50. ఆకడన్ = ఆవల, తద్విగుణ...శ్రీకముగన్ = దానికి రెండంతలుగా గుణింపఁబడినదై విరివి కలిమిగలదిగా - దానికి రెండంతలవిరివి గలదిగా.
  51. ఆకుల...శ్రీలచేన్ = సరిపోల్పరాన్ని ప్రభుత్వముయొక్క ఐశ్వర్యమును అనుభవింపఁగలరాజ్యసంపదచేత, ఆత్మ...సప్తకంబునకున్ = కొడుకు లేడుగురకును.
  52. శైలనికాయంబులు = కొండలసమూహములు.
  53. చాతుర్వర్ణసముదయంబులు = బ్రాహ్మణక్షత్రియవైశ్యశూద్రు లనెడు నాలుగువర్ణములయొక్క సమూహములు, జనపదములు = పట్టణములు లేక గ్రామంబులు, అగణ్యంబులు = లెక్కింప నలవిగానవి, భౌమస్వర్గము = భూమిసంబంధియైన స్వర్గము, మనికి = ఉనికి, ఒల్లరు = అపేక్షింపరు, కడఁగరు = యత్నింపరు, ఉపన్యసింపఁబడున్ = చెప్పఁబడును, దివాకరమూర్తి = సూర్యమూర్తి.
  54. శాకమహీజము = శాకవృక్షము, ఆకడన్ = అవతల.
  55. మర్యాద = ఎల్ల, పరివేషము = గాలిగుడి, అంబరంబు మోచి = ఆకాశము నంటి.
  56. బృందారకులయట్ల = దేవతలవలెనే, అనవరతంబున్ = ఎల్లప్పుడును.
  57. వైరజరాదులు = విరోధము పగ మొదలగునవి.
  58. ఒండుక్షుద్రగిరులు = ఇతరములైన చిన్నకొండలు.
  59. వార్తావిహీనులు = జీవనోపాయముచేత తక్కువైనవారు - జీవనోపాయమును ఆపేక్షింపనివారు.
  60. స్వాదూదకజలధి = మంచినీళ్లసముద్రము, సమవిస్తృతము = సమానమైనవిరివి గలది.
  61. చంద్రోదయాస్తకలితవేళలందున్ = చంద్రునిఉదయముతోడను అస్తమయముతోడను కూడిన కాలములయందు - చంద్రుడు ఉదయించునప్పుడును అస్తమించునప్పుడును, పోటు = ఉబుకుట, ఆటు = అడుపు - అలలతాఁకుడు అని యర్థము, పొలుపు = బాగు.
  62. శుద్ధజలసాగరము = మంచినీళ్లసముద్రము, ఆవరణము = వెలుగు.
  63. అఖిలజంతుమాన్యము = ఎల్లజింతువులచేతను గౌరవింపఁదగినది, లోకాలోకధారుణీధరంబు = చక్రవాళపర్వతము, తనరుచున్ = వన్నె కెక్కుచు.
  64. కాంచనతుంగశృంగములు = బంగారుమయములై ఉన్నతములైనశిఖరములు, దారువుపెట్టె = బరణివంటి పెట్టె, అంచితము = మనోజ్ఞము, బెడంగు = అందము, అజాండకటాహము = బ్రహ్మాండ మనెడుకొప్పెర, అతినిర్భరము = మిక్కిలి యతిశయించినది.
  65. ఉచ్ఛ్రాయంబు = ఉన్నతము.
  66. లాలితభాగ్యరేఖలన్ = మనోజ్ఞమైన యదృష్టచిహ్నములచేత.
  67. బహుప్రాసాదయుక్తంబు = పెక్కులైన నగళ్లతోఁ గూడుకొన్నవి, చేతోమోదము = మనస్సంతోషము, చీనాంబరశ్రేణి = చీనాదేశపుపట్టువస్త్రములసమూహము, హృద్యంబు = ఇంపైనది - మనోజ్ఞమైనది, మణివ్రాతములు = మణులసమూహములు, అతిశుభ్రస్ఫారవర్ణంబులన్ = మిక్కిలి స్వచ్ఛమై యతిశయించిన వన్నెలచేతను.
  68. తోయజబాంధవుండు = సూర్యుఁడు, అనుష్ణంబులు = వేఁడిమి లేనివి, శైత్యము = చల్లఁదనము.
  69. గంధసార...కస్తూరికాదులందున్ = మంచిగందము కర్పూరము కస్తూరి మొదలైనవానియందు.
  70. కుందకోరకరదనలు = మొల్లమొగ్గలవంటి దంతములు గలవారు, ప్రోడలు = నేర్పు గలవారు,
    మృదంగవేణుపరివాదినులన్ = మద్దెల పిల్లఁగ్రోవి యేడుతంతులవీణలచేత.
  71. జలజాత...విలాసంబులు = తామరపువ్వులవలని మిక్కుటమైపరిమళమునందు ఆసక్తములై మత్తుగొనిన తుమ్మెదలయొక్క వికాసముచేత మనోజ్ఞములైనవి, కాసారంబులు = సరస్సులు.
  72. ఆరూఢసమగ్రములు = ఎక్కిన (మీఁదనున్న) పూవులచేతను పండ్లచేతను పరిపూర్తినొందినవి, భూరి...రామములు = పెక్కండ్రు నాగరాజకన్యకలును వారిభర్తలును గలవి, ఆరామములు = ఉపవనములు.
  73. అప్పట్టునన్ = ఆస్థానమునందు, ఉపాస్తులు = సేవలు.
  74. చారు...ఛాయలు = మనోహరములైన తలలకు అలంకారములై యుండెడు మాణిక్యములకాంతులు, సందడించ = వ్యాపింపఁగా, దివ్య...చయము = దివ్యమైన మద్యపానమువలని మత్తుచేత సొంపుగలిగి తిరుగుడుపడుచున్న కంటినల్లగ్రుడ్లగుమి, నృత్యములు సలుపన్ = నాట్యమాడుచుండఁగా, నానాసౌరభములు = అనేకములైన కిరీటములయందు ఉంచఁబడిన పువ్వులపరిమళములు, రాయడించన్ = ఒరసికొనఁగా, శరదభ్రధాళధళ్యములు = శరత్కాలమేఘములవలె తెల్లవై చలింపనిదేహముయొక్క స్ఫురత్త్తెన తళతళనికాంతులు, బిత్తరముజాడన్ = విలాసముగా వీక్షింపఁగా, నిబిడ...అంకుశములన్ =దట్టమైన మొలను ధరింపఁబడిన నీలవస్త్రముయొక్క కాంతులచేత, చిమ్మచీఁకట్లు = చిఱుచీఁకట్లు, గ్రమ్మన్ = కమ్ముకొనఁగా, భాషావిశేషుఁడు = మాటలచేత మించినవాఁడు, భూరిభూమండలంబు = విస్తారమైన భూగోళమును పూని - వహించి.
  75. క్రాలెడు = ఒప్పునట్టి, లాంగలముసలములు = నాగేలును రోకలియు, ఇరుగేలులన్ = రెండుచేతులందును, కనుపట్టున్ = కనఁబడును - ఉండుననుట.
  76. ఒక్కొకపరి = ఒక్కొక్కసారి, ఉద్ధతుఁడు = నిక్కినవాఁడు, తద్వదన...చేతన్ = ఆతనియొక్క ముఖములవలని నిట్టూర్పుసమూహములచేత, పాటిల్లున్ = కలుగును, ప్రళయదహనక్రీడలు = ప్రళయకాలమునందలి అగ్నియొక్క లీలలు.
  77. పరముఁడు = శ్రేష్ఠుఁడు, తెగున్ = నశించును.
  78. హాలాపానమదోద్ధతిన్ = మద్యపానముచేతఁ గలిగిన మత్తువలని నిక్కుచేత, ఫణివిభుండు = సర్పరాజు - శేషుఁదు, అత్యంత...యుతుండై = మిక్కుటముగఁ ద్రిప్పఁబడుచున్న అందమైన కడకంటిచూపులతోఁ గూడుకొన్నవాఁడై, ఉబ్బంగన్ = ఉప్పొంగఁగా, భోగాలిన్ = పడగలవరుసను, విస్తృతిఁ బొందఁజేసినన్ = విరియఁజేసినను, సదైత్యామర్త్యమర్త్యంబుగా = దైత్యులతోడను బ్రాహ్మణులతోడను మనుష్యులతోడను గూడుకొన్నది యగునట్టుగా, ఓలిన్ = వరుసగా, ఉఱ్ఱూఁతలూఁగున్ - ఉఱ్ఱట్లూఁగును.
  79. పంచాశత్కోటియోజనవిస్తారంబు = ఏఁబదికోట్ల ఆమడల విరివి గలది, శిరోమండనంబు = శిరోభూషణము.
  80. అక్షీణప్రౌఢిన్ = తగ్గనిసామర్థ్యముచేత, చంక్షుశ్శ్రవున్ = పామునకు - శేషునికి.
  81. చంచల...నేత్రలు = చలించుచున్న మనోజ్ఞములైన కనులు గలవారు, అలందుచున్ = పూయుచు, తన్ముఖా...వాయువులు = ఆచందనముగుండ వీచునట్టి మనోజ్ఞములైనవాయువులు, పరిమ...వృత్తిన్ = మంచివాసనకు స్థానభూతమైన విలాసముతోడి వ్యాపారముతో, వాసించున్ = వాసన గొట్టును, అశేషములు = సమస్తములు.
  82. మహానర్గళములు = గొప్పవియును ధారాళములును.
  83. కృతాంతకింకరభయంకరంబులు = యమకింకరులచేత భయమును కలుగఁజేయునవి, పాప...నివాసంబులు = పాపకర్ములకు అనుగుణములైన యునికిపట్టు.
  84. కూటసాక్షులన్ = తప్పుసాక్షులను, ఇయ్యకోలు = సమ్మతి, తగవు = న్యాయము, సూనృతము = సత్యము.
  85. కుతిక = గొంతు, భ్రూణహత్య = కడుపులోని శిశువును చంపుట, అవధి = మేర.
  86. గురుతల్పగతులు = గురుభార్యను పొందినవారు.
  87. ఎగ్గు = కీడు, కాచినవారు = కావలియున్నవారు, దుర్వ్రతపరాయణులు = చెడువ్రతములయందు ఆసక్తులు, వాజిపణ్యులు = గుఱ్ఱముల బేరము చేయువారు.
  88. అగమ్యగాములు = పొందరానివాని పొందినవారు.
  89. క్రిమిభక్ష్యావేశమతులు = పురుగులను భక్షించుటయందు మిక్కిలి పూనికగలబుద్ధిగలవారు.
  90. కారుకులు = శిల్పులు, అయుతాబ్దంబులు = వేయేండ్లు.
  91. అవి = గొఱ్ఱె, సారమేయ = కుక్క, జాలంబున్ = సమూహమును.
  92. కైవర్తుఁడు = చేపలఁ బట్టి జీవించువాఁడు, రంగము = నాట్యము, పర్వకారి = ధనాదిలోభముచేత అపర్వమందు పర్వక్రియాప్రవర్తకుఁడు, సూచకుఁడు = కొండెము చెప్పువాఁడు, గ్రామయాజకుఁడు = ఊరిపురోహితుఁడు.
  93. కుహకములు = కపటములు.
  94. వనిన్ = వనమును, లోఁబఱచిన నరుఁడు = తక్కువపడఁజేసిన మనుష్యుఁడు - మాలవేయుట మొదలగువానికై పూచి కాచియుండు వృక్షములను నఱికిన మనుష్యుఁడు, ఔరభ్రకమృగయులు = గొఱ్ఱెలను మేపి జీవించువాఁడును వేఁటాడి జీవించువాఁడును.
  95. దివాస్ఖలితమతి = పగలు రేతస్సును కార్చునట్టి బుద్ధిగలవాఁడు, మిత్రఘాతుకుఁడు = మిత్రుని జెఱుచువాఁడు, ఆశ్రితఘ్నుఁడు = తన్ను ఆశ్రయించినవానిని చెఱుచువాఁడు.
  96. దారుణంబులు = భయంకరములు, దుర్గతులు = నరకములు, దుష్కృతకర్ములు = పాపకర్ములు, యాతనాగతులు = తీవ్రవేదనను పొందువారు, హేతుభూతంబులు = కారణములైనవి.
  97. హీనాతిశయములు = తక్కువ యెక్కువలు, సుఖాతీతములు = సుఖమును అతిక్రమించినవి - సుఖము లేనివి.
  98. అధోవదనులు = తలక్రిందైన మొగములు గలవారు, నరకస్థులన్ = నరకములయం దుండువారిని, అధశ్శిరములతోన్ = క్రిందికి వంపఁబడిన మొగములతో, ఎల్లప్రొద్దున్ = సర్వకాలమును.
  99. నరకకూపనివాసులు = నరకము లనెడు నూతులయందు వసించువారు, అవధి = మేర.
  100. సదమలయశ = నిర్మలమైన కీర్తిగలవాఁడా, సంజ్ఞలు = పేళ్లు గలవి.
  101. ఏపునన్ = గర్వముతో, దుష్కృతములన్ = పాపములను, పతితులు = పడినవారు.
  102. నారాయణనామైకస్మరణము = ఒక్కటియైన నారాయణనామమును స్మరించుట - నారాయణనామమునే పలుమాఱు తలఁచుచుండుట.
  103. అధ్యాత్మవిధులచేన్ = తత్వానుసంధానక్రియలచేత, దురితము = పాపము, కీడు = చెఱుపు - పాపము, క్రాఁగనికలుషములు = నశింపనిపాపములు, ఆఘము = పాపము, ఉడివోని = చెడని, పరహితంబులన్ = పరోపకారములచేత, నొవ్వని = బాధనొందని - చెడని, పొలియనికల్మషములు = నశింపనిపాపములు, పొలివోనికావలములు = నశించనిపాపములు, బ్రాహ్మణోపాస్తి = బ్రాహ్మణపూజ.
  104. నుత = కొనియాడఁబడిన, ధర్మక్రియాగతుఁడు = పుణ్యకర్మలను పొందువాఁడు - పుణ్యకర్మలను చేయువాఁ డనుట, భజింపఁగాన్ = సేవింపఁగా, అచ్యుతము = జాఱనిది - తొలఁగనిది, తదుద్యోగార్చనాకర్మములు = వానియొక్క ప్రయత్నపూర్వకములైన పూజాకృత్యములు.
  105. నాకపృష్ఠగమనంబు = స్వర్గమునకు మీఁది మార్గమున పోవుట, అగుఁజూవె = కలుగునుజుమీ, అధఃపథంబునన్ = క్రిందిమార్గమున, అంతకున్ = ఆయింద్రలోకమునకంటె, మరిగి = పరిదయము గలిగి.
  106. బీజము = విత్తు - పుట్టుకకు హేతువు, ఎన్నికకున్ - గణనకు - ప్రసిద్ధికి, దివానిశంబు = పగలును రేయును, గరిమన్ = గురుత్వముతో.
  107. కోపప్రసాదగుణములు = కోపగుణమును శాంతిగుణమును, దీపింపన్ = వెలుఁగఁగా - ప్రకాశింప.
  108. ప్రతిపాదనంబు = చెప్పుట - స్వరూపమును నిరూపించి చెప్పుట.
  109. విస్పష్టముగాన్ = విశదముగా.
  110. పంకజ...రుచులు = సూర్యచంద్రులకాంతులు, సాగర...కుంభిని = సముద్రములతోడను పర్వతములతోడను దీవులతోడను గూడిన భూమి.
  111. నింగియున్ = ఆకాశమున్, కడలు = తుదలు.
  112. తావత్ప్రమాణంబునన్ = అంతటిమేరను.
  113. వైభూత్యాదితుఁడు = ఐశ్వర్యముచేత అధికుడు, ఉద్య...ప్రాప్తిన్ = అతిశయించిన తపఃఫలము కలిమిచేత, కల్పాంతరస్థాయిగాన్ = మరియొకప్రళయమువఱకైన నిలుకడ కలవాఁడుగా, క్రింద వర్తింపన్ = తనకుదిగువ నుండఁగా, మేధీభూతుండు = మేధిగా చేయఁబడినవాఁడు - చలించనియునికి గలవాఁ డనుట, (మేధి = కళ్లములో పసులను గట్టుటకు పాఁతినమేకు) జ్యోతిశ్చక్రసంయుక్తుఁడు = జ్యోతీరూపములైన నక్షత్రములకు ఉనికిపట్టైన చక్రముతో కూడుకొన్నవాఁడు.
  114. ఆఱుమణంంగులు =ఆఱంతలు, పునరావృత్తిభయంబులు = మరలపుట్టుటలు వెఱపును, సానందులు = సంతోషయుక్తులు.
  115. పాదగమ్యంబు = అడుగును పొందఁదగినది, వనజాప్తుదాఁకన్ = సూర్యునివఱకు, కృతకంపుజగములు = కృతకలోకములు (కృతకము = చేయఁబడినది), కృతకము లవి గావు = అకృతకము లనుట, ఆనడుమను మహర్లోకము = కృతకములును అకృతకములునైన ఆలోకములకు నడుమ మహర్లోకము ఉండును, అడఁగుఁగొంత = ఆమహర్లోకమునందు కొంతభాగము (అణఁగిపోవు) నశించును.
  116. నళినభవాండంబు = బ్రహ్మాండము, కపిత్థఫలమువిధమునన్ = వెలఁగపండువలె.
  117. కర్పరంబునన్ = కొప్పెరకు, దశోత్తరగుణికంబు = నూఱింటి మీఁద గుణింపఁబడినది, విస్తారంబున = విరివిచేత, పరివేష్టించి = ఆవరించి, పదిమడుంగులు - పదంతలు, తదీయబాహ్యంబునన్ = దానికి వెలుపల, పొదివి = చుట్టుకొని, పఙ్క్తిభాగాధికంబు = పదిపాళ్లు ఎక్కువ, సర్వాక్రాంత = అన్నిటిచేతను ఆక్రమింపఁబడినది.
  118. మోసు = మొలక, మూలంబుతోన్ = వేరుతో, స్కంధము = ప్రకాండము - ప్రకాండము - బోదె, పత్రసంపదన్ = ఆకులకలిమిచేత, ఏపారుసుమంబులన్ = అతిశయించునట్టి పువ్వులచేతను, ఉదయంబంది = పుట్టి, తరులు = వృక్షములు.
  119. అరుదు = ఆశ్చర్యము - వింత, సంభవము నొందున్ = పుట్టును, ఉద్భూత మొందున్ = పుట్టును.
  120. వ్రీహిబీజము = వరివిత్తనము, అంకురించుచున్ = మొలచుచు, నాళ... తండులములన్ = కాఁడ ఆకు పొట్ట యెన్ను బియ్యము వీనిచేత, పొదలి = అభివృద్ధినొంది, అంతంబున = కడపట.
  121. పంబిన = సర్వవ్యాపకమైన, పద్మభవాండము = బ్రహ్మాండము (అండము = గుడ్డు), సహస్రధా = వేయివిధములైన, నిరపాయత = అపాయములేమిచేత.
  122. ఈష = నొగ, ఇనుమడించి = ఇబ్బడించి, ఎనయన్ = కలయ, అక్షము = ఇరుసు (దీనికి బండిచక్రమని అమరమునందు అర్థము వ్రాయఁబడియున్నది. సందర్భమును బట్టి యిక్కడ యీయర్థ మగుచున్నది.)
  123. నెమ్ములు =కడకమ్ములు, నాభులు = తూములు, సూక్ష్మగమనకలితము = సూక్ష్మమైన నడకతో డస్సినది, క్రాలుచు = వర్తించుచు.
  124. బెరయున్ = ఉండును.
  125. యుగంబు = కాఁడి అమ్మహానగంబునందు = ఆగొప్పకొండయందు.
  126. పర్జన్యపాలిత = ఇంద్రునిచేత పాలింపఁబడుచున్న, వస్వౌకసారాపురంబు = దేవతల పట్టణము, దండధరాధీన నిరుపాధి = యమునియధీనమైన యుపాధి లేనిదైన, పాశపాణి = వరుణునిచేత, సోమపాలిత శ్రీకరంబుగన్ = శివునిచే పాలింపఁబడి సంపద కలుగఁజేయునదిగా, బాహ్యమండలములు = బయటిప్రదేశములు గలవి.
  127. ప్రభలు = కాంతులు, ఏపారన్ = అతిశయింపఁగా.
  128. త్రింశన్ముహూర్తాతీతంబు = ముప్పదిముహూర్తములచేతఁ గడచినది, నిర్యాణంబు గావించున్ = అస్తమించును, ఖద్యోతుండు = సూర్యుఁడు, ఉగ్రాంశుదీప్తిచ్ఛటావీతస్థానములు = సూర్యుని కిరణసమూహములచేత పోఁగొట్టఁబడిన చోటులు - సూర్యప్రకాశము లేని తావులు.
  129. తోయజహితుఁడు = సూర్యుఁడు, పూర్వంబు = తూర్పు, అదృశ్యంబై పోయినదెస = కనఁబడకపోయిన దిక్కు - అస్తమించినదిక్కు.
  130. మర్త్యలోకమునకున్ = మునుష్యలోకమునకు, కనకాద్రియుపరియందున్ = మేరుపర్వతముయొక్క మీఁదిభాగమునందు.
  131. అనిశము = ఎల్లప్పుడు, ఉన్నత నిమ్నవృత్తులన్ = మిట్టపల్లముల వ్యాపారములతో - మిట్టలును పల్లములునుగా, అంబరపథంబునన్ = ఆకాశమార్గమున.
  132. యుగ్మము = మిథునము, అహములు = పగళ్లు, కాలపర్యాయమునన్ = కాలక్రమమున.
  133. చాపంబు = ధనుస్సు, కడపల = తుద, రేలు = రాత్రులు.
  134. విషువలు = విషువత్పుణ్యకాలములు, దివాకరుఁడు = సూర్యుఁడు, అమందవిక్రముఁడు = మందముగాని విక్రమము గలవాఁడు - మిక్కిలిమేఢ్రము గలిగి ప్రకాశించువాఁడు, నిర్యాణంబు చేయున్ = అస్తమించును, సమాధికహీనంబులు = కొన్నాళ్లు సమముగాను కొన్నాళ్లు ఎక్కువగాను కొన్నాళ్లు తక్కువగాను ఉండునవి.
  135. కులాలచక్రము = కుమ్మరిసారె, ఉగ్రానిలవేగము = భయంకరమైన గాలియొక్క వేగముగలది, కడుమందయానుఁడు = మిక్కిలి తిన్నని నడకగలవాఁడు, సుమేరుగిరి = మేరుపర్వతము.
  136. తీవ్రవృత్తితోడన్ =- అధికవేగము గలవర్తనముతో, సంతతంబు = ఎల్లప్పుడు.
  137. కాలాత్ముండు = కాలస్వరూపుఁడు, ద్వాదశాత్ముని దర్శనాదర్శనంబులు = సూర్యునియొక్క చూచుటయుఁ జూడమియుఁ గలవి - సూర్యుఁడు కనఁబడుటయు కనఃబడమియుఁ గలవి, దివారాత్రంబులు = పగలు రేయును, తదీయ = ఆదివారాత్రములదైన.
  138. బృహద్భానుఁడు = అగ్ని, పావకు = ఆగ్నియొక్క, నలినాప్తుఁడు = సూర్యుఁడు.
  139. ఘస్రకాలంబునన్ = పగటి కాలమందు, దీప్తిమంతుఁడు = ప్రకాశము గలవాఁడు, వీతిహోత్రుఁడు = అగ్ని.
  140. ఉభయసంధ్యాకాలంబులన్ =ప్రాతస్సంధ్యాకాలమునందును సాయంసంధ్యాకాలమునందును, తదీయచ్ఛాయలు = ఆతేజస్సులవైనఛాయలు, గగనతలంబునన్ = ఆకాశప్రదేశమునందు, ప్రతిబింబితంబు = ప్రతిబింబించినది, ప్రభాతసాయంకాలంబులు = ప్రాతఃకాలసాయంకాలములు, ఆరుణరాగంబులు = ఎఱ్ఱనికాంతి గలవి.
  141. అక్షయదేహులు = క్షయింపని దేహములు గలవారు, నిశాటవ్యూహములు = రాక్షసులమూఁకలు.
  142. సమగట్టి = యత్నించి, పొదువునప్పుడు = ఆక్రమించునప్పుడు.
  143. భూసురోత్తములు = బ్రాహ్మణశ్రేష్ఠులు, వైదికప్రణవపూర్వముగన్ = వేదసంబంధియైన ప్రణవము ముందు కలుగునట్టుగా - తొలుత ప్రణవము నుచ్చరించుచు ననుట, వేదమాత = గాయత్రి, అర్ఘ్యంబులు = మంత్రోదకములు, వజ్రంబులు = వజ్రాయుధములు, తేజంబు గావించు = తేజస్సు కలుగఁ జేయును, యామినీచరశ్రేణికిన్ = రాక్షససమూహమునకు, ప్రాణహాని = చావు, వికర్తనాప్యాయనంబయి = రాక్షసులయొక్క రాయిడివలని బడలిక తీఱి, మయూఖంబులు = కిరణములు, భువనము = అశోకము.
  144. అంశుమంతుండు =సూర్యుఁడు, వైఘానసులు = విష్ణుభ క్తులు, సంరక్షితుఁడు = లెస్సగా రక్షింపఁబడినవాఁడు, పర్యాయంబున్ = క్రమముగా, కాలపంచకంబు = కాలములయొక్క అయిదు - అయిదుకాలములును, యోగ్యంబులు = తగినవి.
  145. బ్రహ్మవిదులు = పరతత్వము నెఱిఁగినవారు.
  146. వేది = వేదిక - హోమగుండము (దీనికి మఱియొక అర్థము అరుఁగు), చరింతురు = మెలఁగుగుదురో, ఆకల్పపర్యంతము = ప్రసిద్ధమైన ప్రళయకాలమువఱకు, సుపర్వులు = దేవతలు, ఏవంక = ఏతట్టు - ఏచోటు అనుట, విముఖులు = మాఱుమొగము గలవారు - చేయనివారు, దురవగాహప్రదేశము = దుర్లభమైనచోటు, నిరుపాధి = ఉపాధిలేనిది - నిర్విచారమైనది, పరమపదము = ఉత్కృష్టస్థానము.
  147. నిరత...తంత్రులు = ఎడతెగని అష్టాక్షరవిద్యయందలి యాసక్తి గలవారు, చిత్సు...నిత్యాత్ములు = జ్ఞానామృతమును అనుభవించునట్టి చెడనిమానసములు గలవారు.
  148. విష్ణు...నిష్ఠ్యూత = విష్ణుదేవుని కాలిబొటనవ్రేలిచే ఉమియఁబడినది - విష్ణుపాదమునందు పుట్టినది, త్రిలోకా...భూత = మూఁడులోకములకు నాధారమైనది, దేవాంగనా...కారణ = దేవతాస్త్రీలను విహరించుటకొఱకు పిలుచునది - దేవతాస్త్రీలకు క్రీడాస్థానము అనుట, నిర్భంగ...జాల = భంగము పొందని (అణఁపఁబడిన) అలలనెడి యుయ్యాలలయందు ఊగుతున్న హంసలగుంపులుగలది, సర్వజ్ఞుండు = అంతయుఁ దెలిసినవాఁడు, వ్యోమ...మందిర ఆకాశమే శిఖగాఁగలవాఁడైన శివునియొక్క జడముడి యను కిరీటమునకు అలంకారమైనది, సంతత...పరాయణులు = ఎల్లప్పుడు ప్రాణాయామమునందు ఆసక్తులైనవారు, పరిపూతము = పరిశుద్ధము, ఆలోకించుచున్ = చూచుచు - సమీపించి యనుట, అష్టాశీతి...విస్తీర్ణంబు = ఎనుబదియెనిమిదివేల ఆమడల విరివిగల, శశాంకమండలంబు = చంద్రమండలము, అప్లావనంబు = అంతట తడిసినదానిఁగా, తదీయ...తోడన్ = ఆచంద్రునివైన కిరణములనుండి కాఱుచున్న అమృతధారాప్రవాహముయొక్క తెల్లఁదనముచేత తళతళయనెడు కాంతులతో, కనకాచలంబుమీఁదన్ = మేరుపర్వతముమీఁద, సీతా...ధానంబులన్ = సీత అలకనంద చక్షువు భద్ర అను పేళ్లచే, వాహినీచతుష్టయంబు = నాలుగునదులు, పరమపావనంబున్ = మిక్కిలి పవిత్రమునుగా, సకలలోకానంద = ఎల్లలోకములను సంతోషింపఁజేయునది, దివ్య... వత్సరంబులు = నూఱుదేవతాసంవత్సరములు, త్రిపురమర్దను కపర్దంబునన్ = శివునియొక్క జడముడియందు, తపో... మనోరథుఁడు = తపస్సుయొక్క మహిమచేత సాధింపఁబడినకోరిక కలవాఁడు - అధికతపస్సు చేసి కోరికను నెఱవేర్చుకొన్నవాఁడు, అవతరించి = దిగి, కపిల...గాత్రులు = కపిలమహామునియొక్క మిక్కుటమైన కోపముయొక్క విజృంభణముచేత కలిగిన నిప్పుమంటలవరుసలచేత కాలినదేహములు గలవారు, పరమపవిత్రులన్ = మిక్కిలి పరిశుద్దులనుగా.
  149. ఎల్లనాడు = ఎల్లప్పుడు, తత్పావనైకతీరముల = దానిదైన కేవలము పరిశుద్ధము లైన దరులయందు, అర్థిన్ = అనురక్తితో, భూదేవకోటికిన్ = బ్రాహ్మణసమూహమునకు, ముక్తితెరువు = మోక్షమార్గమును, రమాదేవితోడన్ = లక్ష్మీదేవితో, కొల్వఁగాన్ = సేవించఁగా.
  150. ఉచితకర్మగతిన్ = తగినకర్మలను నడపునట్టి విధముతో, పుణ్యరూపాంగములు = పుణ్యమును నిరూపించునట్టి స్వరూపము గలవి, తిలోదకపిండదానములు = నువ్వులు నీళ్లు విడుచుటయు పిండములు పెట్టుటయను, సంగత = పొందిన, నిర్భంగ...మహిమ = కొఱఁతలేని పరిశుద్ధత్వముయొక్క మేలిమి, పాటిలన్ = కలుగఁగా.
  151. శాంతిగన్ = ఓర్పుతో, చింతించిన = ధ్యానించినను, జన్మత్రయసంతాపములు = మూఁడుజన్మములయందలి దుఃఖములు, పాసిచనున్ = తొలఁగిపోవును.
  152. రేపకడన్ = ప్రాతఃకాలమున, ప్రణుతించినన్ = స్తోత్రము చేసినయెడ, మాంగల్యసుఖంబులు = శుభమును సౌఖ్యమును, ఒదవున్ = కలుగును.
  153. త్రైలోక్యపావని = మూఁడులోకములను పరిశుద్ధములనుగాఁ జేయునది.
  154. తనమయంబు = తనయొక్కస్వరూపమునే అంతటఁ గనఁబఱచునది, యథేచ్ఛన్ = ఇచ్ఛ వచ్చినట్టు, త్రైలోక్యనమున్నతిన్ = మూఁడులోకములకు మీఁది పొడువున, మకరరూపవ్యక్తిమై = మొసలిరూపముయొక్క తెలివిడితో - మొదలిరూపుతో, విస్తృతుఁడు = గొప్ప ఆకృతి గలవాఁడు, తత్పుచ్ఛాగ్రదేశంబునన్ = ఆశింశుమారప్రజాపతియొక్క తోఁక కొనయైనచోట.
  155. శింశుమారాఖ్యచక్రము = శింశుమారము అను పేరుగల చక్రము, సమితిన్ = సమూహమును, ఒక్కటన్ = ఒక్కసారిగా.
  156. వాయునాళంబులచే = గాలిక్రోవులచేత, దృఢబంధంబు = గట్టికట్టు గలది.
  157. అబ్జాక్షునకున్ = విష్ణువును గూర్చి, జ్యోతిశ్చక్రంబునన్ = నక్షత్రమండలమునందు.
  158. సర్వాధ్యక్షుండు = అన్నిటికి నధిపతి, సదైవాసురమానుషము = దేవతలతోడను అసురులతోడను మనుష్యులతోడను గూడినది, భూతంబులన్ = ప్రాణులను.
  159. రవి = సూర్యుఁడు, మహీవలయంబున = భూమండలమునందు, తోయములు = నీళ్లను, వృష్టి = వాన, పరితృప్తిన్ = తనివిని, పెంపుతోన్ = అభివృద్ధితో.
  160. కాలాత్ముఁడు = కాలస్వరూపుఁడు, చండాంశువులచేతన్ = తీక్ష్ణములైనకిరణములచేత, పీలిచి = ఆకర్షించి, అమృతాంశుమండలమునందు = చంద్రబింబమునందు, ఉనుచున్ = ఉంచును, అబ్జవైరి = చంద్రుఁడు, మారుత...చేసి = వాయువు ఆవిరి వెలుఁగు వీనియొక్క కూడికచేత, జలధరంబులు = మేఘములు, వృష్టి...వలనన్ = వాన చక్కఁగాఁ గురియఁదగిన కాలముయొక్క రాకచేత, వాయుబంధంబులు = గాలివలని నిర్బంధములు, నింగిన్ = ఆకాశమునందు, చెందుఁ బయోధరములన్ = మేఘములయందు పొందును, దానఁ జేసియు = దానిచేతను, జగతిని = భూమియందు.
  161. పొరిన్ = క్రమముగా, ఊర్ధ్వాభిముఖములు = మీఁదితట్టునకు తిరిగినవి, రవిదీప్తులు = సూర్యకాంతులు, జల్లుగాన్ = దట్టపుచినుకులు గలవానగా, ధరణీముఖ్య = భూమియందు శ్రేష్ఠుఁడైన మైత్రేయుఁడా, సమర్క్షఘస్రములన్ = రోహిణ్యాది సమనక్షత్రములయందు సూర్యుఁ డుండునపుడు పగళ్లయందు, అబ్దశ్రేణి = మేఘపఙ్క్తి, తొరఁగున్ = స్రవించును - వర్షించును, తదీయజలబిందుస్నానములు = ఆ కురియునట్టి జలబిందువులచేతనైన స్నానములు, దివ్యములు = స్వర్గసంబంధులు గనుక దివ్యాఖ్యములు, ఇట్టి దివ్యస్నానము చేసినవావికి నరకములేదని చెప్పఁబడియున్నది.
  162. బేసి = విషమము, ఋక్షములందున్ = నక్షత్రములయందు, పయోధరావలీవృత్తి - మేఘపఙ్క్తియొక్క వ్యాపారము, ఒకండున్ = ఒకటియును, వృష్టిమయము = వానచే నిండినది, ఉద్వృత్తిమెయిన్ = నిక్కుతో, వియత్తలనదిన్ = ఆకాశగంగయందు.
  163. అమోఘములు = మొక్కపోనివి - తక్కువకానివి, సస్యౌఘంబులు = పైరుల సమూహములు, ఓషధులు = మూలికలు, నిరాఘాటములు = అడ్డి లేనివి.
  164. ఫలపాకసాధకములు = ఫలసిద్ధిని చేయునవి, భువనములన్ = లోకములయందు, ప్రజా...హేతుకంబులు = ప్రజలయొక్క పుట్టుకకును బ్రతుకునకును కారణములైన క్రియలకు నిమిత్తములు, అవిరళవృత్తిన్ = స్థిరమైన వర్తనమును, సవనములు = యజ్ఞములు, ఎల్లెడలన్ = సర్వప్రదేశములయందును.
  165. మఘంబులు = యజ్ఞములు, వసుంధరా...వర్ణములు = బ్రాహ్మణాదిముఖ్యవర్ణములు, మేరగాన్ = ఎల్లగా - తుదగా, మూలము = అధికారణము.
  166. ఉభయకాష్ఠలందున్ = దక్షిణోత్తరదిక్కులు రెంటియందును, ఆరోహణావరోహములవలనన్ = ఎక్కుట దిగుటవలన.
  167. దివౌకసులు = దేవతలు.
  168. సరసీరుహబాంధవుండు = సూర్యుఁడు, సప్తగణములున్ = తపసులు మొదలయిన యేడ్గురిసమూహములును, పరివేష్టింపఁగన్ = చుట్టుకొనఁగా, తేజోత్కరము = వెలుఁగు గుమి, ఆంధకారము = చీఁకటిని.
  169. బెరసి = చుట్టుకొని, భుజంగాధిపులు = సర్పరాజలు, అరదంబునకు = రథమునకు, నలినహితుఁడు = సూర్యుఁడు, శీతఘర్మాంబురోచులచేతన్ = చల్లవేడినీళ్లరూపమైన కిరణములచేత, సందీప్తుఁడు = లెస్సగా ప్రకాశించువాఁడు.
  170. అతితాపహిమాంబుచయంబు =- మిక్కిలియుష్ణమును శీతలమునైన నీటినమూహమును, దీప్తుఁడు = వెలుఁగునట్టివాఁడు, పయోజ...మహత్వము = సూర్యునిమహిమము.
  171. మిహిరుఁడు = సూర్యుఁడు, ప్రతాపము = వేండ్ద్రము, తేజము = తేజస్సును, కమల...మధ్యమునన్ = బ్రహ్మాండమునడుమ, క్రమ్మిన = క్రమ్ముకొనిన.
  172. సప్తాశ్వుఁడు =సూర్యుఁడు, సంప్రాప్తీ...దీప్తుఁడు = పొందఁబడినదిగాఁ జేయఁబడిన శ్రీహరియొక్క తేజస్సుచేత వెలుఁగునట్టివాఁడై.
  173. ఇనుని = సూర్యునియొక్క, ప్రకటంబులై = ప్రసిద్ధములై, ప్రాతరాదులు = ప్రాతఃకాలము మొదలైనవి, ఘటించున్ = కూర్చును.
  174. భూరి...పుంజంబునన్ = విస్తారమైన నిప్పుమంటలసమూహమునందు, సంభవంబై = పుట్టినవై, ఇక్కన్ = స్థానమునందు, ధ్వాంతమున్ = చీఁకటిని, దీప్తిలోన్ = ప్రకాశమునందు, మార్తాండునందున్ = సూర్యునియందు, మహాతమంబు = గొప్పచీఁటిని, అంతరాళంబునన్ = మధ్యప్రదేశమునందు.
  175. విష్ణుతేజోవిరాజితుండు = విష్ణుతేజస్సుచేత ప్రకాశించువాఁడు, ఆప్యాయనంబు = తనువును, సుధాకరమండలంబునకున్ = చంద్రబింబమనకు, అభివృద్ధిభూత = అభివృద్ధిని చేయునది.
  176. జలజాప్తమయూఖములన్ = సూర్యకిరణములచేత, ప్రవృద్ధమై = చక్కగా పెరిగినదై, చంద్ర...సుధామృతమున్ = చంద్రబింబమువలనఁ గలిగి స్వచ్ఛమైన యమృతమును, పెద్దయున్ = మిక్కిలి, వికాసము నొందున్ = వికసించును, దివాకరప్రభలు = సూర్యకిరణములు, పుష్టి వహించున్ = బలియును.
  177. అమృతకిరణువలనన్ = చంద్రునివలన, అమృతమయ = అమృతస్వరూపములైన, మయూఖములను = కిరణములచేత.
  178. వనజారి = చంద్రునియొక్క, అంభోగర్భసంభవంబులు = జలగర్భమునఁ బుట్టినవి - జలమయము
    లనుట, కుందనన్నిభములు = మొల్లపువ్వులను బోలినని, మిథ్యాక్రమంబులు = క్రమము లేనివి - పెనఁగొన్నవి, ఔత్తానపాది = ధ్రువుఁడు, పటురయమునన్ = మిక్కిలివేగమున, సవ్యాపసవ్యభాగంబులన్ = కుడియెడమతట్టులను, కల్పకాలపర్యంతమును = ప్రళయకాలమువఱకును, పంకజాప్తునియరదంబుహరులయట్ల = సూర్యునితేరిగుఱ్ఱములవలెనే, శీతకరుని మయూఖసమితి = చంద్రకిరణసమూహము, ఉష్ణాంశునట్టులు = సూర్యునివలె, అంబుసంభూతము = నీటివలనఁబుట్టినది, అమృత... పొలుచున్ = చంద్రునిబలుపునకు హేతువైనదై యుండును.
  179. అందంద = పునఃపునః - మరలమరల, కళాశేషమునన్ = ఒక్కకళయొక్క మిగులుగా, సుధాంశములు = అమృతభాగములు, ఇందుకళలు = చంద్రునికళలు, బృందారకకోటిచేతన్ = దేవతాసమూహముచేత, పీతము = పానముచేయబడినది.
  180. ద్విజరాజున్ = చంద్రుని.
  181. సితకరుని = చంద్రునియొక్క, అమవస = అమావాస్య.
  182. లతావలియందున్ = తీఁగలపఙ్క్తులయందు, నించి = నిండించి, చనున్ = తగును - ఒప్పు ననుట, పత్రము = ఆకు, విపద్దశన్ = ఆపదను.
  183. పావకుండు = అగ్ని, నిర్జరులును = దేవతలును, సుధాంశునికళలు = చంద్రునికళలను, ద్వికళావశిష్టుఁడు = రెండుకళలచేత మిగిలినవాఁడు, దీప్తి = ప్రకాశము, సూర్యేందుసంగమంబును = సూర్యచంద్రులయొక్క చేరికయు, పర్వసంజ్ఞము = పర్వమను పేరుగలది, భూరుహతతులయందున్ = వృక్షసమూహములయందు, అధివసించున్ = నివసించును - ఉండును, కళామాత్రుఁడు = ఒకకళమాత్రము కలవాఁడు.
  184. ప్రతతి = తతి - సమూహము, త్రిజగ...మూర్తి = మూఁడులోకములకు మేలు చేయునట్టి స్వచ్ఛమైన యాకృతి
    గలవాఁడు, హిమకరువలనన్ = చంద్రునివలన.
  185. పిశంగాభములు = గోరోజనపువన్నె గలవి, ఇందుజుఁడు = చంద్రునికొడుకు - బుధుఁడు.
  186. సోపాసంగంబుగన్ = అమ్ములపొదితోఁ గూడినదిగా, అపరూపంబు = అపూర్వము, పడగతోన్ = టెక్కముతోను, హరులతోన్ = గుఱ్ఱములతోను, ఏపారున్ = అతిశయించును, దనుజమంత్రి = శుక్రుఁడు.
  187. పద్మరాగవర్ణంబు = కెంపువన్నెతో, దొరసి = కలిగి, వహ్నిసంభవంబు = అగ్నివలనఁ బుట్టినది, కాంచనస్యందనంబునందున్ = బంగారురథమునందు, చెలువారు = ఒప్పు.
  188. పాండురవర్ణములు = తెల్లనివన్నె గలవి, హేమమయంబు = బంగారుతో చేయఁబడినది, తనరిన = ఘనతకెక్కిన, ఏఁడాది రాశి నుండి = ఒక్కొకసంవత్సరము ఒక్కొకరాశియం దుండి.
  189. శబళవర్ణంబులు = చిత్రవర్ణము కలవి, నభస్సంభవంబులు = ఆకాశమునందుఁ బుట్టినవి, ఘోటకములతోడన్ = గుఱ్ఱములతో, పూన్చునరదము = వహించునట్లు చేసినరథమును, మందవృత్తితోన్ = మెల్లనివర్తనముతో, ఇనసుతుఁడు = సూర్యునికొడుకు - శనైశ్చరుఁడు, అత్యుగ్రుఁడై = మిక్కిలిభయంకరుఁడై.
  190. భృంగాభములు = తుమ్మెదవన్నె గలవి - నల్లనిని, తురంగాష్టకము = గుఱ్ఱములయెనిమిది - ఎనిమిదిగుఱ్ఱములు, ధూసరచ్ఛాయలచేన్ = బూడిదవన్నెచే, పొంగారు = పొంగు - ఆతిశయించు, చెలంగును = ఒప్పును, స్వర్భానుఁడు = రాహువు.
  191. ఇందునందుండి సూర్యునియందు (?) నందునుండి సుధాకరునందు మెలఁగు, అని పాఠాంతరము.
  192. భానుచంద్రమండలగ్రసనములకున్ = సూర్యచంద్రబింబములను మింగుటకు - గ్రహణముకొఱకు అనుట, మలయుచుండున్ = ఉత్సహించుచుండును - తమకపడుచుండును, శశధరుఁడు = చంద్రుఁడు, ఋక్షములకున్ = నక్షత్రములకు, మొనసే = పూని.
  193. అనిలవేగములు = గాలివడివంటివడి గలవి, లాక్షా...వర్ణములు = లత్తుకయెఱుపుచాయ కలవి, ధూమ్రపలాలవర్ణమునన్ = పొగవన్నెయు పూరికఱ్ఱవన్నెయుఁ గలసినవన్నెతో.
  194. నవగ్రహనక్షత్ర తారాధిష్ణ్యాదులు = తొమ్మిదిగ్రహములయొక్కయు ఇరువదియేడునక్షత్ర ములయొక్కయు నక్షత్రస్థానములు మొదలగునవి, వాయునాళంబులు = గాలిక్రోవులు, ఉచితసంచారంబులుగాన్ = తగినసంచారము కలవిగా.
  195. తైలచక్రముగతిన్ = గానుఁగవలె, నిర్వక్రముగన్ = వంకరలేక - సరిగా, సమీరణుని = వాయువుయొక్క.
  196. శింశుమారము = శింశుమారచక్రమును, సార్వకాలంబులు = ఎల్లప్పుడు, నిర్ధూతానేకకళంకులు = సమస్తదోషములును దూరముగా ఎగఁజిమ్మినవారు.
  197. తదధిష్ఠితార్కచంద్రాదులు = దానియందు నిలిచిన సూర్యుడు చంద్రుడు మొదలగువారు, విశ్వంభర = సమస్తమును భరించునది - భూమి, వర్షంబులు = భరతవర్షము మొదలుగునవి, పుష్కరిణులు = సరస్సులు, పద్మగర్భసృష్టిన్ = బ్రహ్మసృష్టియందు, ఇందిరాకాంతుఁడు = లక్ష్మీపతి - విష్ణువు.
  198. మహాపయోధులు = గొప్పసముద్రములు.
  199. ఐక్యభావము = ఒక్కటి యగుట, పృథగ్భేదరూపంబులు = వేఱైనయితరరూపములు.
  200. పుడమి = భూమి, ఘటత్వము = కుండతనము - కుండ యగుట, భాస = తోఁచునట్టి, ఉల్లసిల్లున్ = ఒప్పును.
  201. ప్రపంచసంచారములు = ప్రపంచమునందు సంచరించునవి, వస్తువిభేదవృత్తి = వస్తువులయందలి భేదవ్యాపారము.
  202. దివ్య...విలాసుఁడు = ఉత్తమమైనయోగవిద్యయందు క్రీడించువాఁడు, భజియించి = సేవించి, ఆచరితంబు = ఆభరతునియొక్క చరిత్రమును.
  203. అకలంకప్రమదంబుతోడన్ = కొఱఁతలేనిసంతోషముతో, కైవల్యసుఖంబున్ = పరమపదసౌఖ్యమును, ఇహసౌఖ్యోపాయంబులు = ఈలోకమునందు పొందఁదగిన సౌఖ్యములకు అనుకూలమైన మార్గములను, చింకసేయక = విచారించక - తలఁపక, సోహంభావమున్ = అదియే నేను అనుటను.
  204. త్రిలోకేశున్ = మూఁడులోకములకు నీశ్వరుఁ డైనవానిని, జగత్పావనాకారున్ = లోకమును బవిత్రమునుగాఁ జేయఁనట్టి ఆకృతిగలవానిని, సాగర... రమ్యున్ = లక్ష్మీదేవియొక్క వక్షస్స్థలమునందలి కస్తూరికలకముతోడిఱొమ్ముచేత మనోజ్ఞుఁ డైనవానిని, శుద్ధాత్ముఁడు = నిర్మలచిత్తము గలవాఁడు, సాత్త్విక...కర్ముఁడు = సత్వగుణప్రధానమైన ప్రవర్తనముచేత ప్రారంభించఁబడిన సుకృతకర్మలు కలవాఁడు, భాసిల్లెన్ = ప్రకాశించెను.
  205. ఇతరేతరవాక్యములు = అన్యోన్యములైన మాటలు (ఇచ్చట ఇతరసంబంధపుమాటలు అని అర్థమగుచున్నది.)
  206. గోష్ఠిన్ = సభయందు, పరికరములు = ఉపకరణములు (లేక) వస్తువులు, తొఱంగక = విడువక.
  207. కర్మహేతుకములు = వ్యాపారాంతరములకు కారణములు, పాశబంధనములు = (అపేక్షారూపకములైన) ద్రాళ్ళకట్టులు, త్రెంచి = తెగఁగొట్టి, సంగమంబులు = (ఇతరులతోడి) కూడికలు, జీవంబులయందున్ = ప్రాణులయందు, సమమనస్కుఁడు = సమబుద్ధిగలవాఁడు.
  208. తీర్థంబాడి = స్నానము చేసి, కాలోచిత = వేళకుఁ దగిన.
  209. ఈననైన = ఈనునట్టికాలము సమీపించిన, ఏణి = ఆఁడుజింక, నిరంతర = ఎడతెగని, నొచ్చి = నొప్పిని పొంది - బాధపడి, దప్పిన్ = దాహముచేత, తఱియన్ = చేర - నీళ్లున్నచోటును చేరననుట.
  210. కకుబంత...గతిన్ = దిక్కులకడలు తిరుగుడు పడునట్టి భయంకరమైన ప్రసిద్ధమైన ప్రళయకాలపురుద్రమూర్తియొక్క గొప్పధ్వనివలెనే.
  211. నీరానన్ = జలపానము చేయ, ప్రోత్తుంగలంఘనంబు = మిక్కిలి యెత్తుగా దాఁటుటను, పతనమయ్యెన్ = దిగఁబడియెను, వాహినీసలిలాంతరమునన్ = ఏటినీళ్లలో.
  212. మృగి = ఆఁడుమృగము, శాబకము = పిల్ల, తత్సలిలంబులన్ = ఆనదినీళ్లయందు, జగతివిభుండు = భూపతి - రాజు, విలస...పూరితాత్మకుఁడు = ఒప్పిదమైనదయారసముచేత నిండింపఁబడిన మనసు గలవాఁడు - మిక్కిలిదయ గలవాఁడు, రయంబునన్ = శీఘ్రముగా.
  213. కొదమ = పిల్ల, అల్లనల్లన = మెల్లమెల్లగా, తత్తఱించుచున్ = తమకపడుచుండఁగా.
  214. తలఁపు చేసి = తలఁచి, కుతుకము = కుతూహలము.
  215. మృగశాబంబు = జింకపిల్ల, పరిగ్రహంబుచేన్ = పోషణచేత ననుట, సితపక్షకళానిధి = శుక్లపక్షచంద్రుఁడు.
  216. పూరి = గడ్డి, బెబ్బులిపిండుదిగులునన్ = పెద్దపులులగుంపులవలని భయముచేత, మలయుచున్ = మసలుచు, కోమలశృంగయుగ్మంబుచేతన్ = లేతకొమ్ములజంటచేత, కండూతి = దురద, తీర్చున్ = పోగొట్టును, మవ్వంపు = మనోజ్ఞమైన, అనుదినంబు = ప్రతిదినమును.
  217. ప్రొద్దెక్కినదాఁకన్ = మిక్కిలి ప్రొద్దుపోవునంతవఱకు.
  218. నెయ్యము = స్నేహము - ప్రియము.
  219. చూపట్టున్ = కనఁబడును, బాలతృణకాండములు = లేఁతగడ్డిపోచలు.
  220. ఏణశాబకముచొప్పు = జింకపిల్లజాడ, నెమకంగన్ = వెదక, కొండొక - కొంత, కానలో మృగడింభకము = అడవియందలి జింకపిల్ల, తోరంబుగాన్ = అధికముగా, మింటన్ = ఆకాశమునందు, హరిణపోతము = జింకపిల్ల, చెలంగున్ = సంతోషించును, కురంగార్భకము = జింకపిల్ల.
  221. ధృతిన్ = ధైర్యముతో, ఏణసంగతదోషంబునన్ = జింకయొక్క సహవాసమువలని లోపముచేత, మోహి = మోహముగలవాఁడు, నిష్ప్రాపుఁడు = పొందనివాఁడు.
  222. పూర్వపరిచితంబు = ముమపు అలవాటు పడినది, తదాసక్తచేతన్కుండు = ఆజింకపిల్ల యందు ఆసక్తమైన మనసుగలవాఁడు.
  223. బాష్పాంబుపూరనేత్రంబులతోన్ = శోకజలములప్రవాహముచేత నిండివకన్నులతో - కన్నులనిండ నీళ్లు పెట్టుకొని యనుట.
  224. కుఱ్ఱ = బిడ్డ, పాటిలెన్ = కలిగెను.
  225. అక్కునన్ = ఱొమ్మునందు, జాతిస్మరత్వంబు = పూర్వజన్మమునందు తానున్నవిధము తెలిసినతనము.
  226. దేహగౌరవము = శరీరముయొక్క ఘనత.
  227. ఆమ్నాయరహస్యవేది = వేదార్థరహస్యముల నెఱిఁగినవాఁడు, గరిష్ఠుఁడు = గొప్పవాఁడు.
  228. యథాకాలంబునన్ = తగినకాలమున, నిస్పంగహేతుకంబులు = సంగములేమికి కారణములైనవి.
  229. ప్రచ్ఛన్నవృత్తిమైన్ = మఱుఁగుపడిన వర్తనముతో, ఉపాధి = లోపము.
  230. జడవేషంబు = మూఢునివేషమువంటి వేషము, గ్రామ్యభాషలు = అపభ్రంశపుమాటలు, అవిస్పష్టానులాపంబులు = చక్కగా తెలియఁబడక మాటికిమాటికి చెప్పినదానినే చెప్పుట, పటు...కేశంబులున్ = మిక్కిలి దుమ్ముకమ్మిన వెండ్రుకలును, బెడఁకుంజూపులు = బెదరుచూపులు, క్లిన్నదంతచయమున్ = తడిసినపండ్లనమూహమును - జొల్లు కాఱుటచేత తడిసిన వనుట, దడఁబాటుందనమున్ = భ్రమించుస్వభావమును, స్ఫుటముగాన్ = చక్కగా (చూచువారికి) కనఁబడుచుండఁగా.
  231. లాల = జొల్లు, ఉపమ = ఉపాయము.
  232. పెచ్చు పెరుగున్ =జృంభించును, హేయంబు = రోఁత, అపవిత్రకర్మంబులు = అపరిశుద్ధములైన పనులు, ఎందైనన్ = ఎక్కడనైనను, పరిభూతిన్ = అవమానమును, జాల్మవేషముతోన్ = నీచవేషముతో.
  233. ఉన్మత్త = పిచ్చివానియొక్కయు, కుల్మాషఖాద్యశాకవన్యఫలాదులు = గుగ్గిళ్లు కజ్జాయము కూరలు అడవియందలిపండ్లు మొదలగునవి, దేహయాత్ర = శరీరసంరక్షణమును.
  234. క్షేత్రకర్మంబులు = సేద్యపుఁబనులు, ఆరబము = పైరు.
  235. రూక్ష...గాత్రుండు = పరుసనై బలిసినయవయవములతోడి దేహము గలవాఁడు, జాడ్యకర్మకుండు = మోటుతనపుపనులు చేయువాఁడు, ఆహారవేతనాపరుఁడు = కడుపుకూటికి పని చేయుటయందు ప్రియము గలవాఁడు, సంస్కారసహితంబులు = చక్కఁబఱుచుటతోఁ గూడినవి.
  236. నిర్వాణసౌఖ్యంబునకున్ = మోక్షసుఖమునకు.
  237. శిబికారోహణంబు చేసి = అందలము నెక్కి.
  238. రథచోదకుచేన్ = రథము తోలువానిచేత - సారథిచేత, ప్రచోదితుఁడు = ప్రేరేరింపబడినవాడు, నవ్యోదనవేతనుఁడు = క్రొత్తకడుపుకూటివాఁడు.
  239. ఆత్మీయదృష్టిన్ = తనచూపును, యుగప్రమాణ = కాఁడికట్టునంతటికొలఁదిగల, జడిసి = అదిరి, విషమంబుగాన్ = ఎగుడుదిగుడుగా.
  240. మందహాసంబుతోడన్ = చిఱునవ్వుతో.
  241. వీఁకన్ = అడఁకువతో, పీవరాంగము = బలిసిన దేహము.
  242. నెట్టనన్ = మిక్కిలి.
  243. భరము = భారము, భరియింతురో = మోయుదురో.
  244. యుగ్మము = జంట, వ్రేఁగు = భారము, జంఘలన్ = పిక్కలను, ఊరువులను = తొడలను, అల్ల = మెల్లగా - తాలిమితో ననుట, గౌరవంబు = గురుత్వము - భారము, ఇప్పాటన్ = ఈరీతిగా.
  245. గుణప్రవాహపతితము = గుణపరిణామరూపమైన వెల్లువయందు పడినది, బహుళకర్మవశతన్ = విశేషకర్మలను నడపుటయందలి యధీనత్వముతో.
  246. అవిద్యకలిమిన్ = అజ్ఞానము కలుగుటచేత - జ్ఞానములేమిచే ననుట, అక్షరము = చెడనిదైన పరబ్రహ్మము.
  247. భూ...భుజంబులచేతన్ = భూమిపాదములు పిఱుఁదులు తొడలు మడికట్టు
    కడుపు ఱొమ్ము భుజములు వీనిచేత, తెల్లంబు = స్పష్టము.
  248. తక్కక = తప్పక, అక్కఱముగన్ = ఆశ్చర్యముగా.
  249. బికావతరణంబు చేసి = అందలమునుండి దిగి.
  250. ఉపభోగకారణంబులు = అనుభవించుటకు నిమిత్తములు, ఆగమనస్ఫురణ = వచ్చుటయొక్క తోఁపిక.
  251. ఇద్ధచరిత = మేలైననడవడి గలవాఁడా.
  252. ఎమ్మెయిన్ = ఏవిధముచేతను.
  253. ఇరువొందఁగన్ = స్థిరముగా, ఆత్మయందునేన్ = ఆత్మయం దయినయెడ.
  254. జిహ్వా.. వ్యాపారంబులచేతన్ = నాలుక దవుడ పెదవులు వీనియొక్క వ్యాపారములచేత.
  255. అవిరళవృత్తిన్ = చేరికగలయునికిచేత, ముక్త = విడువబడిన.
  256. దారువు = కొయ్య.
  257. సరవిన్ = క్రమముగా.
  258. దేహభిత్తులు = దేహములనెడు గోడలు.
  259. పృథక్కరణనిష్పాద్యంబు = వేఱుచేసి చెప్పఁదగినది, ఉపన్యసించిన = చెప్పఁగా, ఆవిచారవిభ్రాంతచిత్తుఁడు = విచారణలేమిచే భ్రమనొందిన మనసుగలవాఁడు.
  260. ప్రాపింతురు = పొందుదురు.
  261. ఇదమిత్థ మని = ఇది యిట్లు అని, పలుకఁబోలదు = చెప్పఁదగదు.
  262. ఈడితంబులు = కొనియాడఁబడినవి - చెప్పఁబడినవి యనుట.
  263. ఈప్సితములతోన్ = కోరికలతో, ఘటిల్లున్ = కలుగును.
  264. బుద్బుదములపోలెన్ = నీళ్లలోని బుగ్గలవలె.
  265. భూపాలతిలక = రాజశ్రేష్ఠుఁడా.
  266. ఏకవ్యాపకము = ఒక్కటైనది - వ్యాపించునది, హేవాకము = దేదీప్యమానప్రౌఢరీతి గలది, శ్రీకరంబు = సంపత్కరమైనది, కళ్యాణవిహారము = శుభకరమైన విహరించుట గలది, నిబిడమాయాతీరము = అంతట వ్యాపించియుండు మాయను కడచినది, నిర్గుణంబు = రజస్పత్వతమస్సులనెడు మూఁడుగుణములును లేనిది, కైవల్యవిహారము = పరమపదమునందలి విహారముగలది, అతీతము = కడచినది, ఉత్తమశ్లోకంబు = మేలైనకీర్తిగలది, నటించున్ = వర్తించును, నిత్యశుద్ధస్థితిన్ =శాశ్వతమై నిర్మలమైన యునికితో.
  267. వేణువు = పిల్లనగ్రోవి.
  268. బాహ్యాభ్యంతర = వెలుపలను లోపలను, చింతాపరుండు = విచారగ్రస్తుఁడు.
  269. పాటిలక = పొందక, చిదితిహాసము = జ్ఞానబోధకమైన పూర్వకథను.
  270. శాసనమునన్ = ఆజ్ఞ చేత, గృహమేధిధర్మములు = గృహస్థునినడవళ్లను.
  271. కదన్నంబులపైన్ = కుత్సితాన్నముమీఁద.
  272. కమ్మతావులొలుకు = మధురమైన వాసనలను వ్యాపింపఁజేయుచున్న, చాపట్లు = దోసలు.
  273. మృష్ట = మధురమైన, ఆయితంబు = సిద్ధము.
  274. పరితుష్టంబు = చక్కగా తృప్తిపొందినది, ఆఁకొంటివిగా = ఆఁకలి గొంటివికదా.
  275. మందస్మితుఁడు = చిఱువ్వుగలవాఁడు.
  276. కూరును = కలుగును.
  277. పార్థివములు = పృథివివలనఁ గలిగినవి, (పృథివి = భూమి,) ధాతుసంచయము = ధాతుపదార్థముల సమూహము.
  278. మృష్ణామృష్టభేదంబులు = స్వాధువు స్వాదువుకానిది అను భేదభావములు, అనుద్వేగోద్వేజనంబులు = వేదనలేమిని వేదనను, రుచి = ఇష్టము.
  279. మెత్తడములన్ = దట్టముగా పూయుటలచేత, పోష్యమాణంబులు = పోషింపఁబడుచున్నవి, దార్ఢ్యమునన్ = దృఢత్వముచేత, చెలంగున్ = అతిశయించును.
  280. గీటడఁగెన్ = నశించెను, అభిధానమున్ = పేరును.
  281. ఇద్ధవివేకము = ప్రకాశించుచున్న తెలివిని, జగత్పరిపూరితుఁడు = లోకమునం దెల్లయెడల నిండుకొన్నవాఁడు.
  282. భూరమణుండు = రాజు, నికరంబుతోడన్ = సమూహముతో, సదనంబునకున్ = ఇంటికి, ఒక్కఁడు = ఒక్కఁడే, గ్లాని = బడలిక, పేరడవిన్ = గొప్పయడవియందు.
  283. సమ్మర్దంబునన్ = సందడికి (లేక) త్రొక్కడికి, తెరువు తొలంగి = దారి విడిచి.
  284. క్రందు = సందడి, పథమునందున్ = త్రోవను, ఆవనినాథుఁడు = రాజు, బలము = సేన.
  285. అవనీపతిసింధురములన్ = రాజును ఏనుఁగును, పృథగ్రూపవికారంబులన్ = వేఱువేఱురూపములవల్ల నైన మాఱుపడుటలచేత, వారణము = ఏనుఁగు.
  286. గంధనాగమునుబోలెన్ = మదపుటేనుఁగువలె.
  287. సత్వరంబుగాన్ = త్వరతో కూడుకొనునట్టుగా, వివేకించితిని = తెలిసికొంటిని.
  288. బంధురిపుతుల్యుండవు = చుట్టమును పగవానిని నొక్కటిగాఁ జూచువాఁడవు, సర్వాంతర్యామి = అన్నిటిలో వర్తించునది.
  289. నిర్దేశించి = తెలియఁ జెప్పి.
  290. మానుగన్ = ఒప్పిదముగా, ఆఖ్యానము = కథను.
  291. శ్రీమహనీయగేహ = సంపదచేత గొప్పదైనయిల్లుగలవాఁడా, సరసీరుహబాంధవతుల్యదేహ = సూర్యునివంటి తేజస్సుగల దేహము గలవాఁడా, సంగ్రామధనంజయాంక = సంగ్రామధనంజయుఁడు అను బిరుదుపేరు గలవాఁడా, రిపుగర్వవిచారణక్రియా = శత్రువులగర్వమును పోఁగొట్టుటకు హేతుభూతములైన పనులను చేయువాఁడా, భీమతరోగ్రఖడ్గ = మిక్కిలి భయంకరమైన కత్తి కలవాఁడా, కవిబృందవచఃప్రియచిత్త = కవులసమూహములయొక్క మాటలయందు ప్రీతిగల మనస్సుగలవాఁడా, సద్గుణస్తోమ = మంచిగుణములసమూహములు గలవాఁడా, సమస్తలోకపరితోషణదానకళావిశారదా = ఎల్లలోకులను చక్కగా సంతోషింపఁజేయునట్టి దానవిద్యయందు కుశలుడా.
  292. సమరపరశురామా = యుద్ధమునందు పరశురామునిఁ బోలినవాఁడా, చారుసౌభాగ్యధామా = మనోజ్ఞమైన చక్కఁదనమునకు ఉనికిపట్టయినవాఁడా, సముదరిపువికీర్ణా = మదముతోఁ గూడుకొన్న శత్రువులను చెదరగొట్టువాఁడా, శౌర్యవిద్యాసుపర్ణా = శూరత్వమనెడు విద్యయందు గరుత్మంతునిఁ బోలినవాఁడా, విమలశుభవిధేయా = నిర్మలమైన క్షేమమునకు విధేయుఁడవైనవాఁడా, ప్రముదితసుకవీంద్రా = మిక్కిలి సంతోషింపఁజేయఁబడిన సత్కవిశ్రేష్ఠులు గలవాఁడా.