ఆంధ్ర శ్రీవిష్ణుపురాణము/తృతీయాశ్వాసము
శ్రీరస్తు
శ్రీవిష్ణుపురాణము
తృతీయాశ్వాసము
| 1 |
ప్రియవ్రతునివంశానువర్ణనము
| వ. | సకలవిద్యాధురంధరుం డైనపరాశరుండు మైత్రేయుని కిట్లనియె. స్వాయంభువనం | 2 |
| క. | మేధాగ్నిబాహుపుత్రులు, సాధుజనస్తుతులు ముగురు జాతిస్మరులై | 3 |
| వ. | తక్కినకుమారసప్తకంబునం దాగ్నీధ్రునకు జంబూద్వీపంబును, మేధాతిథికిఁ | 4 |
| శా. | ఆభూపాలశిఖామణుల్ చటులబాహాగర్వదుర్వారశో | |
| | క్ష్మీభోగంబుల నుల్లసిల్లిరి సునాశీరాదులుం దారు నే | 5 |
| వ. | అందు జంబూద్వీపాధిపతి యైనయాగ్నీధ్రుండు, నాభియు కింపురుషుండును | 6 |
| క. | ఇమ్ముగ జంబూద్వీపము, తొమ్మిదిఖండములు చేసి తోడ్తో సుతులం | 7 |
| వ. | ఇట్లు రాజ్యంబు విభాగించి యిచ్చి యాగ్నీధ్రుండు సాలగ్రామతీర్థంబునకుఁ | 8 |
| క. | శీతగిరదక్షిణం బగు, భూతలపతినాభి యతనిపుత్రుఁడు వృషభుం | 9 |
| మ. | భరతుం డగ్రజుఁడై సమస్తధరణీభాగంబుఁ బాలించి దు | 10 |
| వ. | వానిపేర నాభివర్షంబు భరతఖండం బనంబరఁగె నట్టిభరతునకు నిజరాజ్యవైభవం | 11 |
| శా. | వానప్రస్థవిధిన్ శతాబ్దములు దుర్వారస్థితిన్ నిల్చి క | 12 |
| క. | భరతుండు పెక్కుకాలము, ధరణీతల మేలి చాలఁ దనిసి కుమారున్ | 13 |
| క. | సాలగ్రామమునకుఁ జని, శ్రీలలనాధీశుఁ గొలిచి చిన్మయసుఖముల్ | |
| | శీలించియు జన్మాంతర, కాలంబున విప్రుఁ డయ్యెఁ గర్మవశమునన్.[8] | 14 |
| క. | ఆనరపతిచరితం బెం, తైనఁ గలదు దానిఁ బిదప నంతయుఁ దెలియం | 15 |
| వ. | అట్టిభరతనందనుం డైనసుమతికి నింద్రద్యుమ్నండు పుట్టె. వానికిఁ బరమేష్ఠియు | 16 |
| క. | భువనైకవంద్య స్వాయం, భువమన్వంతరనృపాలముఖ్యులనెల్లన్ | 17 |
| మ. | ధరణీమండలవిస్తృతంబు మఱి సప్తద్వీపరూపంబులన్ | 18 |
| క. | నీయడిగినప్రశ్నలు మై, త్రేయ శతాబ్దములనైనఁ దీఱదు చెప్పం | 19 |
| వ. | అది యెట్లనిన జంబూప్లక్షశాల్మలకుశక్రౌంచశాకపుష్కరంబు లనెడుసప్తద్వీపం | 20 |
| చ. | అనుపమలీల నొప్పుకనకాద్రికి ముప్పదిరెండువేలయో | 21 |
| క. | భూపద్మమునకు నడుమై, యాపర్వత మొప్పుఁ గర్ణికాకారమునం | |
| | జూపట్టు యక్షకిన్నర, తాపసగంధర్వదేపతాసేవ్యంబై.[15] | 22 |
| ఆ. | ఎనయ శీతగిరియు హేమకూటంబును, నిషధపర్వతంబు నింగి మోచి | 23 |
| క. | నీలాచలమును సితకు, త్కీలంబును శృంగ మనఁగ క్షితిధరము నిలిం | 24 |
| వ. | ఒక్కొక్కపర్వతంబు రెండువేలయోజనంబులు విస్తారోన్నతంబులు గలిగి | 25 |
| తే. | మందరము తూర్పునను గంధమాదనంబు | 26 |
| తే. | ఆనగోన్నతశృంగంబులందు మెఱయు, బోధిజంబూకదంబన్యగ్రోధతరువు | 27 |
| క. | జంబూవృక్షము పేరను, జంబూద్వీపం బనంగ జగములను బ్రసి | 28 |
| తే. | ఆఫలంబులు హేమకూటాచలంబు, సానుభూములఁ దఱుచుగాఁ జదియఁబడి ర | 29 |
| ఉ. | ఆరసపానులై గరిమ నచ్చటఁ ద్రిమ్మరుచున్నవారికి | 30 |
| ఆ. | ఆరసంబు సోఁకి నచ్చటిమన్నెల్ల, గాంచనంబ యట్టికారణమున | 31 |
| వ. | మఱియుఁ జైత్రరథగంధమాదనవైభ్రాజితనందనంబు లనునుపవనంబులు నరుణా | 32 |
| చ. | కనకనగంబుమీఁదఁ ద్రిజగన్నుతమై పదునాల్గువేలయో | 33 |
| వ. | మఱియు విష్ణుపాదవినిష్కాంతయు శశాంకమండలప్లావయు నైనయాకాశ | 34 |
| తే. | ఖ్యాతి భద్రాశ్వభారతకేతుమాల, కురుమహావర్షముల మహీసరసిజంబు | 35 |
| వ. | ఇత్తెఱంగున నాల్గుదెసల సీతాదివాహినీచతుష్టయంబు ప్రత్యంతపర్వతంబుల | |
| | దగిలి క్రీడించుచుండుదురు భౌమస్వర్గంబు లైనకింపురుషాదివర్షంబులయందును.[28] | 36 |
| ఆ. | అధికపుణ్యమూర్తులకు విష్ణుభక్తుల, కందు నుండు టెల్ల నరిది గాదు | 37 |
| వ. | వాసుదేవుండు భద్రాశ్వవర్షంబున హయగ్రీవరూపంబున, భారతవర్షంబునఁ | 38 |
| సీ. | మునినాథ హిమశైలముననుండి దక్షిణలవణాంబునిధిదాఁక నవసహస్ర | |
| తే. | నిందె వర్తింపఁ గోరుదు రెల్లనాఁడు, జపతపోదానయజ్ఞాదిసకలకర్మ | 39 |
| తే. | మలయము మహేంద్రమును శుక్తిమంతవింధ్య, పారియాత్రంబులును ఋక్షపర్వతంబు | 40 |
| వ. | అందు శతద్రూచంద్రభాగాదులు మహేంద్రంబునను, వేదస్మృత్యాదులు | |
| | మహేంద్రంబునను, ఋషికుల్యాకుమారాదులు శుక్తిమంతంబునను నుద్భవించె. | 41 |
| క. | ఇల నీభారతవర్షము, నలువున వేయేసియోజనంబులవిరివిన్ | 42 |
| క. | ఇట్టిమహాద్వీపంబులు, నిట్టిమహానదులు గిరులు నిట్టిమహిమలుం | 43 |
| క. | చొక్కపుభారతవర్షం, బొక్కటి యగుఁ గర్మభూమి యఃర్వీస్థలిలోఁ | 44 |
| క. | ధరలో జంబూద్వీపము, సరసన్నుత లక్షయోజనంబులు దానిం | 45 |
| క. | ఆక్షారోదధి కవ్వలఁ, బ్లక్షద్వీపంబు వలయభంగిఁ దనర్చున్ | 46 |
| క. | మోదంబున మేధాతిథి, యాదీవికి రాజు వానియాత్మజులై బా | 47 |
| ఆ. | ఆకుమారకులకు నాద్వీప మేడు భా, గములు చేసి రాజ్యగౌరవములఁ | 48 |
| వ. | తదీయనామధేయంబులు వినుము శాంతహయశిశిరసుఖోదయనందశివక్షేమక | 49 |
| క. | ఆవర్షంబుల మనుజులు, దేవతలుం దారు గలసి తేజోధికులై | 50 |
| సీ. | ఆదీవిఁ బ్రవహించినట్టియేఱులనీరు ద్రావినమానవతతులు నిర్ణీత | |
| తే. | గృతయుగాద్యవస్థలు లేవు సతతమును మ, నోహరములైన రాజధానులు వనములు | 51 |
| క. | అందుల నార్యకకురరక, విందకభావినులు నాఁగ విప్రమహీభృ | 52 |
| క. | జంబూవృక్షముతోడ స, మంబగునున్నతము గల్గి మహనీయప్ల | 53 |
| క. | ప్లక్షద్వీపము నవ్వల, నక్షీణగభీరతామహత్వంబులతో | 54 |
| సీ. | ఆయిక్షురసవార్ధి యవ్వల శాల్మలద్వీపము మెఱయు నాదీవివిరివి | |
| తే. | ములు మెఱయు వానినడుమ గుముదము నుష్ణ, మును వలాహకమును ద్రోణమును మహిషముఁ | 55 |
| క. | స్మయనాశలయ్యు యోనిజ, యు యమాయామియును దృష్ణయును జంద్రయు శు | 56 |
| తే. | బ్రాహ్మణాదులు కపిలచారణకపీత, కృష్ణనామంబులు వహించి కీర్తిఁ బరఁగు | 57 |
| క. | విను మేకాదశశతయో, జనములయున్నతము గలిగి శాల్మలతరు వొ | 58 |
| తే. | శాల్మలద్వీపమంతవిస్తరముతో సు, రాంబునిధి చుట్టుకొనియుండు నాపయోధి | 59 |
| క. | ఖ్యాతిగ తద్ద్వీపము మును, జ్యోతిష్మంతుండు తనదుసుతు లేడ్వురకుం | 60 |
| ఆ. | వేణుమాల లంబనోద్భిదస్వైరధ, కపిలవిధృతిభానుకరము లనఁగ | |
| | వర్షసప్తకంబు వర్ణింప నాదీవి, యందు వినుతికెక్కె ననఘచరిత.[43] | 61 |
| క. | ఆదేశంబులకును మ, ర్యాదాగిరు లగుచు విద్రుమాగద్యుతిమా | 62 |
| క. | శివయును విధూతపాపయుఁ, బవిత్రయును సుమతియునుం బాపహరయు హై | 63 |
| తే. | దైత్యదానవదేవగంధర్వయక్ష, సిద్ధసాధ్యాదులును దాము చెలిమి చేసి | 64 |
| తే. | బ్రాహ్మణాదివర్ణంబులు పరఁగు దమిన, శుష్మిణస్నేహమందేహసురుచిరాభి | 65 |
| క. | అంబరతల మంది కుశ, స్తంబం బాదీవి నున్నతం బైననిమి | 66 |
| తే. | ఆకుశద్వీపమునకు నీడైనవిరివి, యమరి ఘృతవార్ధి పరివృతంబై తనర్చు | 67 |
| సీ. | ద్యుతిమంతునకుఁ గూర్మిసుతులై మనోనుగుండును సివరుండు నుష్ణుండు నంధ | |
| తే. | బుండరీకంబు నన నుండుఁ గొండలందు, ఖ్యాతియును గుముద్వతియును గౌరియును మ | 68 |
| ఉ. | భూమిసురాదివర్ణములు పుష్కరపుష్కలధన్యతిష్యులన్ | 69 |
| క. | మానుగ గ్రౌంచద్వీపస, మానవిశాలంబు గలిగి మహనీయగభీ | 70 |
| క. | లోకస్తుత యాజలనిధి, యాకడఁ దద్విగుణగుణిత మైనవిశాల | |
| | శ్రీకముగఁ జుట్టి యుండును, శాకద్వీపంబు భవ్యసంరక్షితమై.[50] | 71 |
| మ. | అతులప్రాభవవైభవానుభవరాజ్యశ్రీలచే ధన్యుఁడై | 72 |
| వ. | వానినామంబులు వినుము జలద కుమార సుకుమార మరీచక కుసుమోద | 73 |
| క. | ఆయాఱుదీవులం గల, యాయావర్తంబులందు నతులమహిమలం | 74 |
| సీ. | అట్టిశాకద్వీపమందుఁ జాతుర్వర్ణసముదయంబులు పుణ్యజనపదములుఁ | |
| తే. | మంగమాగధమానసమందగు లన, బ్రాహ్మణాదివర్ణంబు లుపన్యసింపఁ | 75 |
| క. | శాకమహీజముపేరను, శాకద్వీపంబు నాఁగ సన్నుతి కెక్కున్ | 76 |
| ఆ. | ఆపయఃపయోధి యవ్వలదానికి, ద్విగుణగణిత మైనవిస్తరమున | 77 |
| సీ. | ఆపుష్కరద్వీప మర్థితోఁ బాలించె సవనుఁ డారాజన్యచంద్రునకును | |
| తే. | విరివి యక్కొండ కేఁబదివేలయోజ, నంబు లంతియపొడవునై యంబరంబు | 78 |
| క. | ఆరాజన్యతనూజుల, పేరన్ వర్షంబులయ్యె భేద ముడిగి బృం | 79 |
| ఉ. | ఆరమణీయశైలమున కవ్వల నేలుచు నుండు నమ్మహా | 80 |
| తే. | తాపసోత్తమ పుష్కరద్వీప మనను, మానసోత్తరశైలంబె కాని యొండు | 81 |
| క. | మదిలోఁ గోరినయప్పుడె, ముదమున నిష్టాన్నపానములు సమకూఱున్ | 82 |
| తే. | దండనీతి శుశ్రూషావిధానములను, నిపుణవర్ణాశ్రమాచారనిర్ణయముల | 83 |
| క. | మానుగ నచ్చట బ్రహ్మ, స్థానం బగువటము మెఱయుఁ దద్దేశమునన్ | 84 |
| క. | ఆదీవిఁ దిరిగియుండును, స్వాదూదకజలధి దానిసమవిస్తృతమై | 85 |
| తే. | అట్టు లేడును జంద్రోదయాస్తకలిత, వేళలందును గాఁగినపాలఁ బోలె | 86 |
| క. | అరుదైనశుద్ధజలసా, గర మవ్వలిభూమికెల్లఁ గడపటిదెస నా | |
| | వరణంబుఁబోలె నెంతయుఁ, బరివృతమై చక్రవాళపర్వత మమరున్.[62] | 87 |
| ఆ. | అయుతయోజరంబు లైనవిశాలంబు, దత్సమానవిస్తృతంబు గలిగి | 88 |
| ఉ. | కాంచనతుంగశృంగములు గల్గి ధరిత్రికిఁ గోటకైవడిన్ | 89 |
| వ. | అట్టి బ్రహ్మాండంబునందు సప్తసాగరసప్తద్వీపసమేతయు స్థావరజంగమాదినానా | 90 |
| ఉ. | నారదమౌనినాథుఁ డొకనాఁడు రసాతలలోకసప్తకం | 91 |
| శా. | పాతాళంబుల రాజధానులు బహుప్రాసాదయుక్తంబులై | 92 |
| క. | తోయజబాంధవుఁ డెండలు, గాయు ననుష్ణంబు లైనకాంతులతోడం | 93 |
| ఆ. | భక్ష్యభోజ్యలేహ్యపానీయచోష్యాదు, లతిమనోహరంబు లైనయట్లు | 94 |
| క. | వేడుకతో మేళంబులు, గూడి భుజంగేశకుందకోరకరచనల్ | 95 |
| క. | ఆసర్పాలయముల గడు, భాసిలు జలజాతకుసుమబంధుకసురభి | 96 |
| క. | ఆరయ ననేకములు గల, వారూఢప్రసవఫలసమగ్రము లగుచున్ | 97 |
| క. | ఈ తెఱఁగునఁ బెంపారెడు, పాతాళంబుల కధోవిభాగంబున వి | 98 |
| ఉ. | నెట్టన దైత్యదానవమునిప్రవరామరసిద్ధసాధ్యు ల | 99 |
| సీ. | చారుసహస్రమస్తకవిభూషణమణిచ్ఛాయలు దిక్కుల సందడింప | |
| తే. | నిబిడకిటితటఘటితవినీలికాంశు, కముల దిక్కులఁ జిమ్మచీఁకట్లు గ్రమ్మ | |
| | శేషుఁ డత్యంతభాషావిశేషుఁ డగుచు, భూరిభూమండలం బెల్లఁ బూనియుండు.[74] | 100 |
| క. | కైలాసనగముమీఁదను, గ్రాలెడునా కాశగంగ కాలువలవిధం | 101 |
| క. | అతఁ డొక్కొకపరి కోపో, ద్ధతుఁ డైనవిశేషతద్వదననిశ్వాస | 102 |
| క. | ఆపరముఁడు సంకర్షణ, రూపంబున నుండు నాదిరుద్రుండై తా | 103 |
| శా. | హాలాపానమదోద్ధతిన్ ఫణివిభుం డత్యంతఘూర్ణాయమా | 104 |
| వ. | ఇవ్విధంబున నమ్మహానుభావుండు సకలసరిత్సాగరపర్వతద్విపమహారణ్యసమేతం | 105 |
| క. | ఈక్షితిమండలమంతయు, నక్షీణప్రౌఢి దాల్చునట్టిమహిమ యా | 106 |
| ఉ. | చంచలచారునేత్రలు భుజంగమకన్యలు సౌరభంబులన్ | |
| | భ్యంచితవాయువుల్ పరిమళాస్పదఖేలనవృత్తిఁ బోలు వా | 107 |
| క. | దుర్గుణవిరహితుఁ డగునా, గర్గుం డవ్విభుని గురువుగాఁ గొల్చి మహా | 108 |
| ఆ. | అట్టిశేషవాస మైనపాతాళంబు, క్రింద పుణ్యఫలనికృష్టములయి | 109 |
| వ. | అట్టినరకలోకంబుల ననేకనరకభేదంబులు గల వెట్లనిన రౌరవంబును సూకరం | 110 |
| ఆ. | వినుము పక్షపాతమునఁ గూటసాక్షులఁ, గూడి బుధుల కియ్యకోలుగాని | 111 |
| ఆ. | కుతికఁ బిసికి చంపి గురువుప్రాణము గొని, యావు నఱకి భ్రూణహత్య చేసి | 112 |
| తే. | మద్యపానంబు చేసినమానవుండు, పసిఁడి దొంగిలువాఁడును బ్రహ్మహత్య | 113 |
| క. | గురుతల్పగతులు ధరణీ, వరవైశ్యులఁ జంపువారు వసుధేశధనా | 114 |
| తరలము. | హితము భక్తియుఁ గల్గుమిత్రుల కెగ్గు చేసినవారలున్ | 115 |
| క. | వేడుకతోడం గూఁతును, గోడలిఁ గామించువారు గురుజనములకుం | 116 |
| ఆ. | వేదవిక్రయులును వేదదూషకులు న, గమ్యగాము లైనకష్టమతులు | 117 |
| తే. | దేవతారత్నగురుజనద్విజసమాజ, దూషకులును మర్యాదలఁ ద్రోచి నడచు | 118 |
| క. | దేవాతిథిఋషిపితృపూ, జావిరహితు లైనదుష్టజనములు క్రిమిభ | 119 |
| క. | సంతతముఁ జక్రసాయక, కుంతాసులు సేయు కారుకులు గూలుదు ర | 120 |
| సీ. | అపవిత్రదానంబు లందినవాఁడు నయాజ్యయాజకుఁడు మృష్టాన్న మొరుల | |
| ఆ. | సారమేయపక్షిజాలంబుఁ బెంచిన, వాఁడు కరుణలేనివాఁడు విప్ర | 121 |
| సీ. | కైవర్తకుఁడును రంగముఁ జెప్పువాఁడును విషము పెట్టినవాఁడు వెలఁదివలన | |
| తే. | చెందుదురు తేనెపెరలు రేఁచినయతండు, తొంటిమర్యాద లుడిపినదోషయుతుఁడు | 122 |
| క. | ఆచార్యనిందకులు వం, శాచారం బుడిగినట్టియధమాధములున్ | 123 |
| క. | నిరతము వనిలోఁ బఱచిన, నరుఁ డాయసిపత్రవనమునం బడియుండున్ | |
| | ధర నౌరభ్రకమృగయులు, స్థిరవహ్నిజ్వాలఁ గూలి చిక్కుదురు సుమీ.[94] | 124 |
| క. | వ్రతలోపం బొనరించిన, యతఁడు నిజాశ్రమము విడుచునతఁడును బాక | 125 |
| ఆ. | పగలు నిద్రవోవు బ్రహ్మచారియు దివా, స్ఖలితమతియు మిత్రఘాతుకుండు | 126 |
| వ. | ఇవ్విధంబురం జెప్పబడినరకంబులకంటే నత్యంతదారుణంబు లైనదుర్గతు లనేక | 127 |
| క. | పాతకము లెన్ని నరక, వ్రాతంబులు నన్ని గలవు వానివలన హీ | 128 |
| క. | నరకముల నున్నవారలు, సురల నధోవదను లగుచుఁ జూతురు సురలున్ | 129 |
| ఆ. | పుణ్యపరులు స్వర్గమున కెట్టు లరుగుదు, రట్ల పాపకర్ము లైనవారు | 130 |
| క. | హృదయమునకు సంతోషం, బొదవుట స్వర్గంబు దుఃఖ మొందుట నరకం | 131 |
| క. | ఏపునఁ దమదుష్కృతములఁ, బాపఁగ నర్హంబు లైన ప్రాయశ్చిత్త | 132 |
| వ. | తొల్లి స్వాయంభువాదు లైనమనువులును మహామునులును మనుష్యులపాత | 133 |
| క. | స్వాయంభువాదిమతములఁ, బ్రాయశ్చిత్తంబు లేనిపాతకములకుం | 134 |
| సీ. | అధ్యాత్మవిదులచే నడఁగనిదురితంబు దానముల్ చేసినఁ బోనికీడు | |
| తే. | దేవపూజలఁ బొలివోనికావలములు, బ్రాహ్మణోపాస్తిఁ జెడిపోనిపాపచయము | 135 |
| మ. | నుతభక్తిన్ మనుజుండు తా జపతపోనుష్ఠానధర్మక్రియా | 136 |
| చ. | హరి భజియించి నిత్యముఁ దదర్చన చేసి కృతార్జుఁ డైనయా | 137 |
| ఉ. | ఇమ్ముగ భక్తిబీజ మన నెన్నిక కెక్కినవాసుదేవనా | 138 |
| క. | కోపప్రసాదగుణములు, పాపంబును బుణ్యఫలము బహుసుఖదుఃఖ | |
| | వ్యాపారంబులు నరులకు, దీపింపగఁ జేయు జ్ఞానదృష్టి మునీంద్రా.[107] | 139 |
| క. | జ్ఞానము జ్ఞానమునకు న, జ్ఞానమునకుఁ గారణంబు జ్ఞానాజ్ఞానా | 140 |
| వ. | అని యనేకవిధంబుల సుజ్ఞానప్రతిపాదనంబు చేయుచున్నగురునకు శిష్యుం | 141 |
| క. | మునినాథ నాకు నీచే, వినఁగలిగె సమస్తకథలు విస్పష్టముగా | 142 |
| వ. | అనిన నతనికిఁ బరాశరుం డిట్లనియె. | 143 |
| క. | మైత్రేయ వినుము పంకజ, మిత్రసుధాకరులరుచులు మెఱసి వెలుంగన్ | 144 |
| ఆ. | అవని యెంతవిరివి యై యుండు నింగియు, నంతవిరివితోడ నతిశయిల్లు | 145 |
| వ. | అట్టిభూమండలంబునకు లక్షయోజనంబుల సూర్యమండలంబు దివాకరునకుఁ | 146 |
| శా. | వైభూత్యాధికుఁడై చరాచరతతు ల్వర్ణింప నుద్యత్తపో | 147 |
| వ. | అట్టిధ్రువమండలంబునకుఁ గోటియోజనంబుల మహర్లోకంబును దదీయద్విగుణితం | |
| | బైనపొడువున జనర్లోకంబును నుండు నందుఁ గల్పాంతవాసు లైనసనకాదియో | 148 |
| సీ. | పాదగమ్యం బగు మేదినీవలయంబు భూలోకమయ్యె నాభూమినుండి | |
| తే. | ములును కృతకము లవి గావు మునివరేణ్య, యానడుమను మహర్లోక మడఁగుఁ గొంత | 149 |
| క. | అలఘుచరాచరభూతం, బులఁ గలపదునాల్గులోకముల విశ్రుతమై | 150 |
| వ. | అట్టి బ్రహ్మాండకర్పరంబునకు వెలుపల దశోత్తరగుణితం బైనవిస్తారంబున మహాజ | 151 |
| మ. | మొదల న్బీజము గల్గియుండఁగఁ గదా మోసెత్తి మూలంబుతో | |
| | పద నేపారుసుమంబులన్ ఫలములన్ భాసిల్లువృక్షంబునం | 152 |
| సీ. | అరుదైన విష్ణుమాయాశక్తివలననుఁ బ్రకృతిపూరుషుఁడు సంభవమునొందుఁ | |
| తే. | దేవదైతేయపితృవరాదికము లైన, సృష్టియందుఁ జరాచరశ్రేణి యెల్లఁ | 153 |
| ఆ. | వ్రీహిబీజ మంకురించుచు మూలంబు, గలిగి నాళపత్రకాండకోశ | 154 |
| ఉ. | పంబినవిష్ణుశక్తి నొకపద్మభవాండము పుట్టు నమ్మహాం | 155 |
| క. | అని బ్రహ్మాండమహత్త్వము, వినిపించి పరాశరుండు వెండియు నతనిం | 156 |
| ఆ. | నవసహస్రయోజనముల సూర్యునిరథం, బీష యొప్పుదాని నినుమడించి | 157 |
| ఆ. | అంచు లైదు నెమ్ము లాఱు నాభులు మూఁడు, గలిగి సూక్ష్మగమనకలిత మగుచు | 158 |
| తే. | దాని రెండవయక్షంబు మౌనిచంద్ర, వినుము నలువదివేలయోజనము లగుచు | |
| | బెరయు మూడవయిరుసు దా నిరువదేను, వేలయోజనములతోడ వెలసియుండు.[124] | 159 |
| తే. | వర్షశీతోష్ణజాలముల్ వరుసతోడ, దత్తదక్షత్రయంబు తన్నాభులందుఁ | 160 |
| వ. | మఱియు నేఁబదివేలయోజనంబు లైనబండి కాఁడికి వలపలయును యిరుసువలప | 161 |
| సీ. | ప్రథమదిక్కున నుండు పర్జన్యపాలిత ప్రకటవస్వౌకసారాపురంబు | |
| తే. | ఇట్టిపురములు నాల్గు ననేకయోజ, నముల విస్తీర్ణములు గల్గి యమలమహిమఁ | 162 |
| క. | ఈనగరంబులు నాల్గిట, భానుఁడు చరియించుచుండుఁ బ్రభ లేపారన్ | 163 |
| శా. | జ్యోతిశ్చక్రసమేతుఁడై మెఱసి సూర్యుం డిట్లు త్రింశన్ముహూ | 164 |
| వ. | ఇట్లు ముప్పదిముహూర్తంబుల సూర్యుం డింద్రయమవరుణసోమపట్టణంబులకుం | 165 |
| క. | తోయజహితుఁ డెవ్వారికి, నేయెడఁ గాన్పించె నది మునీంద్రా పూర్వం | |
| | బై యమరు నదృశ్యంబై, పోయినదెస పశ్చిమంబు భూజనములకున్.[129] | 166 |
| తే. | కాన మేరువు నర్త్యలోకమునకెల్ల, ను త్తరం బట్టికనకాద్రియుపరియందు | 167 |
| చ. | ఇనుఁ డనిశంబు బ్రహ్మసభ కెల్లఁ బ్రదక్షిణ మాచరింపఁగా | 168 |
| తే. | మకరమాసంబు మొదలు యుగ్మంబు తుదిగ, నాఱునెల లుత్తరాయణ మయ్యె రవికి | 169 |
| తే. | కర్కటం బాదిచాపంబు గడపలైన, యాఱుమాసంబులును దక్షిణాయనంబు | 170 |
| వ. | మేషతులాసంక్రమణంబులు విషువ అట్టివిషువకాలంబుల దివారాత్రంబులు | 171 |
| ఉ. | పూని కులాలచక్రమునుబోలె రయంబునఁ గాలచక్ర ము | 172 |
| ఆ. | తీవ్రవృత్తితోడఁ దిరుగుకులాలచ, క్రంబునడిమ మంటిగతి ధ్రువుండు | 173 |
| వ. | ఇవ్విధంబునఁ గాలాత్ముం డైనద్వాదశాత్మునిదర్శనాదర్శనంబు లైనదివారాత్రం | 174 |
| క. | భానునితేజంబు బృహ, ద్భానుఁడు గొను రాత్రులందుఁ బావకు తేజం | 175 |
| ఆ. | కానఁ బద్మహితుఁడు ఘస్రకాలంబున, దీప్తిమంతుఁ డగుచుఁ దేజరిల్లు | 176 |
| వ. | ఉభయసంధ్యాకాలంబుల సూర్యాగ్నితేజంబులు జలంబులం బ్రవేశించి తదీయ | 177 |
| క. | బాహుపరాక్రము లక్షయ, దేహులు మందేహనామధేయనిశాట | 178 |
| వ. | సూర్యమండలంబు భక్షింప సమకట్టి పొదువు నప్పుడు.[142] | 179 |
| సీ. | భూసురోత్తములు సంధ్యాసమయంబుల వైదికప్రణవపూర్వముగ వేద | |
| | మాతయై విలసిల్లు మంత్రంబుచే భక్తి నర్ఘ్యంబు లిచ్చుచో నాజలములు | |
| తే. | యగ్నిహోత్రంబులను బ్రథమాహుతుల వి, కర్తనాప్యాయనం బయి కడునతనికి | 180 |
| క. | కావున బ్రాహ్మణులకు సం, ధ్యావిధు లొనరింపవలయుఁ దత్కాలమునన్ | 181 |
| ఆ. | కాల మెఱిఁగి సంధ్య గావింపనేరక, యగ్నిహోత్రవిధియు నాచరింప | 182 |
| వ. | ఇట్లు భగవంతుం డైనయంశుమంతుండు పరమవైఘానసు లయినవాలఖిల్యాది | 183 |
| తే. | సప్తమునిమండలముమీఁద శతసహస్ర, యోజనంబులపొడవున నుండు ధ్రువుఁడు | 184 |
| సీ. | సంతతంబును గాలచక్రమధ్యమున వేదియుఁబోలె ధ్రువుఁ డెందుఁ దేజరిల్లు | |
| | నారదసనకసనందసనత్సుజాతాదు లెచ్చోటఁ బాయక చరింతు | |
| తే. | హరిపదధ్యానపూజాప్రయత్నవిముఖు, లైనవారికి దురవగాహప్రదేశ | 185 |
| క. | నిరతాష్టాక్షరవిద్యా, పరతంత్రులు చిత్సుఖానుభవనిత్యాత్ముల్ | 186 |
| వ. | అట్టివిష్ణుపదంబున విష్ణుపాదాంగుష్ఠనిష్ఠ్యూతయును ద్రిలోకాధారభూతయును | |
| | నంద సకలలోకానంద యగుచు దివ్యశతవత్సరంబులు త్రిపురమర్దను కపర్దంబున | 187 |
| ఉత్సాహ. | దేవదేవుఁ డైనవాసుదేవుఁ డెల్లనాడుఁ ద | 188 |
| ఉ. | గంగనుఁ బోయి యం దుచితకర్మగతిన్ మనుజుండు పుణ్యరూ | 189 |
| క. | శాంతిగ ద్వీపాంతరదే, శాంతరముల నుండియైన యాగంగ మదిన్ | 190 |
| క. | గంగానది గంగానది, గంగానది యనుచు రేపకడ మేల్కనుచున్ | 191 |
| వ. | ఇట్లు త్రైలోక్యపావని యైనగంగానదికి జన్మస్థానం బైన విష్ణుపదంబున.[153] | 192 |
| మ. | అతులాకాశము సర్వమున్ దనమయంబై కాలచక్రంబుతో | 193 |
| తే. | సతతమును శింశుమారాఖ్యచక్ర మెపుడు, చంద్రసూర్యగ్రహాదినక్షత్రసమితిఁ | 194 |
| వ. | సూర్యచంద్రగ్రహనక్షత్రతారకాగణంబులు వాయునాళంబులచేత ధ్రువుని | 195 |
| క. | మును శింశుమారుఁ డబ్జా, క్షునకుఁ దపం బాచరించి జ్యోతిశ్చక్రం | 196 |
| వ. | కావున సర్వాధ్యక్షుం డైనపుండరీకాక్షుండు శింశుమారచక్రంబునకు నాధా | 197 |
| చ. | ఎనిమిదిమాసముల్ రవి మహీవలయంబునఁ గల్గుతోయముల్ | 198 |
| సీ. | కాలాత్ముఁ డైన భాస్కరదేవుఁ డాత్మీయచండాంశువులచేత జగతియందుఁ | |
| | గలిగిన సకలోదకములుఁ బీలిచి దెచ్చి యమృతాంశుమండలమందు నునుచు | |
| తే. | వృష్టి సంస్కారకాలప్రవృత్తివలన, వాయుబంధంబులెల్లను వదలి నింగి | 199 |
| మ. | పొరి నూర్ధ్వాభిముఖంబు లైనరవిదీప్తుల్ దివ్యగంగాసము | 200 |
| ఉ. | కృత్తికనుండి బేసి యగు ఋక్షములందుఁ బయోధరావలీ | 201 |
| క. | మేఘములు గురియు వాన ల, మోఘములై భూమిభాగమున నిండినస | 202 |
| చ. | అవి ఫలపాకసాధకములై యభివృద్ధి వహింపఁజేయుచున్ | |
| | యవిరళవృత్తి నొందునటులైననిమిత్తము విప్రకోటిచే | 203 |
| ఉ. | కావున నిజ్జగంబుల మఘంబులు వేదములున్ వసుంధరా | 204 |
| ఆ. | ఇనునితేరు నూటయెనుబదిమండల, గతుల నడుచు నుభయకాష్ఠలందు | 205 |
| క. | నెలనెల నినునరదము తప, సులు యతులు నా దివౌకసులు భుజగులు దై | 206 |
| క. | హరిదివ్యశక్తిపెంపున, సరసీరుహబాంధవుండు సప్తగణములుం | 207 |
| సీ. | ఆదిత్యు లధిపతు లైయుందు రావాలఖిల్యాదిమౌనులు కీర్తనములు | |
| తే. | నడుపుచుండుదు రిబ్భంగి నలినహితుఁడు, శీతఘర్మాంబురోచులచేత విష్ణు | 208 |
| వ. | అనిన మైత్రేయుం డిట్లనియె. | 209 |
| ఉ. | భానునితేరు నీ విపుడు పల్కినసప్తగణంబులన్ సమా | 210 |
| వ. | అనినఁ బరాశరుం డిట్లనియె. | 211 |
| చ. | అమరులలోన నామిహిరుఁ డారయ నేమిగ నెక్కుడయ్యె నా | 212 |
| క. | సప్తగణపరివృతుం డగు, సప్తాశ్వుఁడు నామధేయసాక్షి యగుచు సం | 213 |
| తే. | ఆదినారాయణాంశంబులై వెలుంగు, ఋగ్యజుస్సామవేదంబు లినునిమూర్తి | 214 |
| శా. | భూదేవోత్తమ భూరిపావకశిఖాపుంజంబున సంభవం | 215 |
| వ. | కావునఁ జైత్రాదు లైనద్వాదశమాసంబులఁ బ్రత్యేకంబ దేవర్షియక్షరాక్షసగం | 216 |
| చ. | అమృతమయంబు లైనజలజాప్తమయూఖములం బ్రవృద్ధమై | |
| | క్షమున విభాకరప్రభలు గైకొని పుష్టి వహించు నెంతయున్.[176] | 217 |
| ఆ. | అమృతకిరణువలన నర్ధమాసము తృప్తి, దేవతలకు మాసతృప్తి సకల | 218 |
| సీ. | వనజారితేరియశ్వంబు లంభోగర్భసంభవంబులు కుందరన్నిభములు | |
| తే. | యుండు నాసీతకరుని మయూఖసమితి, హాని వృద్ధుల నుండు నుష్ణాంకునట్టు | 219 |
| క. | అందంద గృష్ణపక్షము, నందుఁ గళాశేషముగ సుధాంశము లగు న | 220 |
| ఆ. | అమృతమయము లైనయర్కునికిరణంబు, లొనర శుక్లపక్షమునఁ బదేను | 221 |
| క. | సితకరునిపదేనవకళ, పితృగణములచేత నెల్లఁ బీతంబగుటన్ | 222 |
| చ. | అమవసనాఁడు చంద్రుఁడు లతావలియందు వసించి మాకులం | 223 |
| సీ. | పావకుం డాది ముప్పదిమూఁడుకోట్ల నిర్జరులును గృష్ణపక్షమున నాసు | |
| తే. | నది నిమిత్త మమావాస్య యగుసుధాక, రుండు నాఁడెల్ల జలములో నుండి పిదప | 224 |
| క. | లతలును నోషధులును బశు, తతులు మనుష్యులును మఱియుఁ దక్కిన జంతు | 225 |
| క. | అనిలాగ్నిద్రవ్యంబుల, జనియించినరథమునను బిశంగాభములై | 226 |
| క. | సోపాసంగంబుగ నవరూపం బగుపడగతో హరులతో మిగులన్ | 227 |
| తే. | పద్మరాగవర్ణంబునఁ బరఁగు హరుల, తోడ నెనిమిదియంచుల దొరసి వహ్ని | 228 |
| క. | ఘనపాండురవర్ణములౌ, నెనిమిదిగుఱ్ఱముల నమరి హేమమయంబై | 229 |
| తే. | శబళవర్ణంబులై నభస్సంభవంబు, లైన ఘోటకములతోడఁ బూన్చు నరద | |
| | మెక్కి కడుమందవృత్తితో నినసుతుండు, మించి యత్యుగ్రుఁడై సంచరించుచుండు.[189] | 230 |
| క. | భృంగాభములై మెఱయుతు, రంగాష్టక మమరి ధూసరచ్ఛాయలచేఁ | 231 |
| తే. | 232 |
| తే. | అనిలవేగంబు లగుచు లాక్షాదిశోణ, వర్ణములతోడి యెనిమిదివాహనముల | 233 |
| వ. | ఇట్టిసూర్యాదినవగ్రహనక్షత్రతారాధిష్ణ్యాదులు ధ్రువునందు దృఢబంధంబు లై | 234 |
| క. | చక్రధరునాజ్ఞ జ్యోతి, శ్చక్రం బీరీతిఁ దైలచక్రముగతి ని | 235 |
| శా. | జ్యోతిశ్చక్రమునందుఁ దా నధికతేజోయుక్తమై లోకవి | 236 |
| సీ. | అనయంబు శింశుమారాకృతి నున్నజ్యోతిశ్చక్రమును దదధిష్ఠితార్క | |
| | విశ్వంభరయు మహాద్వీపంబులును బర్వతంబులు బహుసముద్రములు నదులు | |
| తే. | భూర్భువాదిలోకంబులుఁ బుణ్యపాప, కర్మములు మేరగాఁ బద్మగర్భుసృష్టిఁ | 237 |
| క. | విష్ణుఁడె జ్యోతిశ్చక్రము, విష్ణుండే భువనగిరులు విష్ణుఁడె నదులన్ | 238 |
| తే. | సంయమీశ్వర యతులవిజ్ఞానమహిమ, వలన సకలంబు నైక్యభావము వహించి | 239 |
| తే. | పుడమిమన్ను ఘటత్వంబుఁ బొంది యది క, పాలమై మఱి లోష్టరూపము వహించి | 240 |
| క. | వనజభవుసృష్టివలనన్, జనియించినయ ప్రపంచపంచారములె | 241 |
| వ. | అని యిట్లు సంక్షేపంబుగా సకలంబును బరమోపదేశంబు చేసిన యాచార్యు | 242 |
జడభరతోపాఖ్యానము
| సీ. | దురితదూరుఁడు భరతుండు సాలగ్రామతీర్థంబునకుఁ బోయి దివ్యయోగ | |
| తే. | యుండెనో కాక పరతత్త్వయోగవిద్య, నొంది కైవల్యసౌఖ్యంబు నొందెనో మ | 243 |
| మ. | అకలంకప్రమదంబుతోడ భరతుం డారీతి సంసార మొ | |
| | దొకపుణ్యాశ్రమభూమి చేరి యిహసౌఖ్యోపాయముల్ చింతసే | 244 |
| శా. | ఈరీతి౯ మునివృత్తి గైకొని త్రిలోకేశుం జగత్పావనా | 245 |
| ఉ. | కేశవ పద్మనాభ హరి కృష్ణ జనార్దన వాసుదేవ య | 246 |
| క. | హరిసంకీర్తన సేయుచు, హరిభక్తులగోష్ఠిఁ జెంది హరిపదపూజా | 247 |
| ఆ. | కర్మహేతుకములు గానికర్మంబులు, నడపి పాశబంధనములు ద్రెంచి | 248 |
| వ. | అట్లుండి యమ్మహీపతి యొక్కనాఁడు మధ్యాహ్నసమయంబున నొక్కపర్వత | 249 |
| ఆ. | ఈననైన యొక్కయేణి నిరంతర, ప్రసవవేదనలఁ గరంబు నొచ్చి | 250 |
| క. | కకుబంతఘూర్ణితోగ్ర, ప్రకటితలయకాలరుద్రపటునినదగతిన్ | |
| | సకలప్రాణులు వెఱవఁగ, నొకసింహము ఘోరనాద మొనరించుటయున్.[210] | 251 |
| తే. | ఆపటుధ్వని విని యేణి యధికభీతి, తోడ నీరాన వెఱచి ప్రోత్తుంగలంఘ | 252 |
| చ. | మృగియును నానదీజలసమీపమునం బడి చచ్చె మ్రానుతోఁ | 253 |
| తే. | కొంతసేపున కాయిఱికొదమ లేచి, యల్లనల్లన మెలఁగుచు నాఁకటికిని | 254 |
| తే. | దానిప్రాణంబు రక్షింపఁ దలఁపు చేసి, యతఁడు దనయాశ్రమమునకుఁ గుతుక మొదవఁ | 255 |
| క. | నానాఁటికి మృగశాబం, బానరనాయకపరిగ్రహంబునఁ బొదలెన్ | |
| సీ. | పూరి మేయఁగ దవ్వు వోయి బెబ్బులిపిండుదిగులునఁ గ్రమ్మఱఁ దిరిగివచ్చు | |
| ఆ. | బర్ణశాలచుట్టుఁ బరువులు పెట్టుచు, లేఁతయైన పూరి మేఁత మేయు | 257 |
| క. | ఒక్కొకనాఁ డాఁకటితో, మిక్కిలిదూరంబు వోయి మృగశాబము ప్రొ | |
| | ద్దెక్కినదాఁక వనంబునఁ, జిక్కిన దుఃఖించు రాజు చిత్తములోనన్.[217] | 258 |
| క. | నెయ్యము నా కొనరించుచు, నియ్యాశ్రమభూమిఁ బాయ దేకాలము నేఁ | 259 |
| తే. | సామవేదగానంబులు చదువుచున్న, బ్రహ్మచారులకరణిఁ జూపట్టు నిచట | |
| వ. | అని యనేకప్రకారంబులం జింతించుచు. | 261 |
| సీ. | ఏణశాబకముచొ ప్పెంతయుఁ పరికించి నెమకంగఁ గొండొకనేల యరుగుఁ | |
| ఆ. | నెందునుండియైన నింతకు రాకుండ, దనుచు మగిడివచ్చు నాశ్రమమున | 262 |
| మ. | సుతులం గాంతల రాజ్యవైభవములం జుట్టాలనుం బాసి యు | 263 |
| వ. | ఇవ్విధంబునఁ బూర్వపరిచితం బైన యోగసమాధి వదలి తదాసక్తచేతస్కుడై | 264 |
| క. | పెంచినమృగశాబము వీక్షించి తదాస క్తమైన చిత్తముతో నొ | 265 |
| క. | ఆమృగపోతముఁ గన్గొని, యోముద్దులకుఱ్ఱ నిన్ను నొంటివిడిచి నా | |
| | కీమేను విడువఁ బాటిలె, నేమని దుఃఖంతు దైవ మెంతకుఁ దెచ్చెన్.[224] | 266 |
| వ. | అని బహుప్రకారంబులు నాయిఱ్ఱికొదమ నక్కునం గదియ నదిమి దుఃఖించుచు | 267 |
| క. | సాలగ్రామమునకుఁ జని, తాలిమితోఁ బూర్వపరిచితం బగుయోగ | 268 |
| క. | వెస వో నెండినయాకులు, గసువులు మేయుచును దేహగౌరవ మొకరీ | 269 |
| వ. | ఇవ్విధంబున దేహయాత్ర చేసి కొంతకాలంబునకు శరీరంబు విడిచి. | 270 |
| మ. | సకలామ్నాయరహస్యవేది యగుచున్ శాస్త్రార్థతత్త్వజ్ఞుఁ డై | 271 |
| వ. | ఇట్లు జన్మించి జడవేషంబునం బెరిగి యథాకాలంబునఁ గృతోపనయనుండై గు | 272 |
| తే. | యోగి ప్రచ్ఛన్నవృత్తిమై నుండకున్నఁ, బరమతత్వైకచింత కుపాధి పుట్టు | 273 |
| మ. | జడవేషంబును గ్రామ్యభాషలు నవిస్పష్టానులాపంబులుం | |
| | దడఁబాటుందనముం బరిస్ఫుటముగాఁ దా నుండెఁ బ్రచ్ఛన్నుఁడై.[230] | 274 |
| ఆ. | కడుపువెంట లాల గాఱంగ మాసిన, పాఁతగట్టి జనులు రోఁతపుట్టి | 275 |
| సీ. | చదువు మానిపి బ్రహ్మచారులుఁ దానును నిచ్చవచ్చిన యాటఁ బెచ్చు పెరుగు | |
| తే. | జనులపరిభూతి నొందుచు సంతతంబు, నీచగుణముల నేకాకియై చరించు | 276 |
| వ. | ఇట్లు బాలోన్మత్తపిశాచభావంబులు గైకొని కుల్మాషఖాద్యశాకవన్యఫలాదు | 277 |
| తే. | భ్రాతృభాతృవ్యబాంధవప్రతతు లెల్ల, క్షేత్ర కర్మంబు లొనరింపఁ జేనిపనికి | 278 |
| వ. | మఱియు రూక్షపీనావయవగాత్రుండును జాడ్యకర్మకుండును నై సకలజనోప | 279 |
| తే. | వీరరాజసునృపతి వివేకశాలి, ప్రకటసంసారదుఃఖపరంపరలను | 280 |
| వ. | బ్రహ్మవిద్యార్ధియైన యిక్షుమతీతీరంబునఁ దపంబు చేయుచున్న కపిలమహాముని | 281 |
| క. | ఆదివ్యయోగి నృపురథ, చోదకుచే నెంతయును బ్రచోదితుఁడై న | 282 |
| వ. | ఇట్లు వాహకులం గలసి తాను నందఱియట్ల యరుగుచుండి పురోభాగంబున | 283 |
| తే. | ఎవ్వఁడో కాని వీఁడు నరేంద్ర శిబిక, పూని మముఁ కూడి నడచి రాలేనికతన | 284 |
| ఆ. | త్రోవ నడిచి మిగుల దూరంబు వచ్చుట, వీఁక శిబిక మోపలేక మిగుల | 285 |
| వ. | అనిన బ్రాహ్మణుం డిట్లనియె. | 286 |
| క. | బడలికయు లేదు త్రోవయు, నడచి యరుగు దేను శిబిక నాచేఁ బూన్పం | 286 |
| వ. | అనిన రా జిట్లనియె. | 287 |
| క. | ఇట్టివిధంబులు నిఖలము, నెట్టనఁ బ్రత్యక్షముగను నీవలనను జూ | 288 |
| వ. | అనిన బ్రాహ్మణుం డిట్లనియె. | 289 |
| క. | విను నీవు శిబిక నుండుట, యును నే నీభరముఁ దాల్చి యుండుటయును రెం | 290 |
| సీ. | పాదయుగ్మమువ్రేఁగు భరియింప వసుమతి జంఘలఁ బదపంకజములు పూనె | |
| తే. | భారమెల్ల వహించె నిప్పాట నొక్క, రొకరిభారము భరియించుచున్నవారు | |
| | నిన్ను నన్నును దక్కిననిఖిలజంతు, వులఁ బృథివ్యాది యగుభూతములు వహించు.[244] | 292 |
| ఆ. | క్షితిగుణప్రవాహపతితమై యీభూత, పంచకంబు మెఱయుఁ బార్థివేంద్ర | 293 |
| ఆ. | అట్టికర్మచయము లఖిలజంతువులందుఁ, గానఁబడు నవిద్యకలిమిఁ జేసి | 294 |
| క. | హానియు వృద్ధియు దేహా, ధీనంబులు గాని వసుమతీవర యాత్యా | 295 |
| వ. | ఈచెప్పినభూపాదజంఘాకట్యూరుజఘనోదరవక్షోభుజంబులచేత భరియింపంబడి | 296 |
| క. | తక్కక నీవును నేనుం, దక్కినభూతములు శిబిక ధరియింపఁగ నా | 297 |
| క. | విను మీశిబికాభారము, జననాయక భూమివృక్షశైలంబులలో | 298 |
| క. | పురుషునికరచరణాదుల, భర మేమిటి చేతఁ దాల్పఁబడు నట్టులపో | 299 |
| వ. | అని పల్కి మౌనంబున నెప్పటియట్ల తదీయభారంబు వహించి చనుచున్న యవ్వి | 300 |
| క. | అనఘాత్మ శిబిక విడువుము, ననుఁ గృపతోఁ జూడు తప్పు నాయెడ లేశం | 301 |
| ఆ. | జాల్మవృత్తి నేల చరియించుచున్నాఁడ, వెందు కేగుదెంచి తెవ్వ రీవు | 302 |
| తే. | సోహ మనువాక్య మేమియు నూహ సేయ, వశము గా దుపభోగైకవాంఛ లేక | 303 |
| క. | వెలయఁగ ధర్మాధర్మం, బులు రెండును నధికసౌఖ్యమును దుఃఖంబున్ | 304 |
| క. | ధర ధర్మాధర్మంబులు, నరునకు నుపభోగకారణంబులు ధరణీ | 305 |
| వ. | అనిన నమ్మహీవిభుండు. | 306 |
| తే. | నీవు చెప్పినవన్నియు నిశ్చయార్థ, యుక్తు లగు సోహ మను మాట యొక్కటియును | 307 |
| క. | భూదేవ సోహ మనుపలు, కేదే నొకవస్తువందు నెమ్మెయిఁ జెప్పన్ | 308 |
| క. | నరనాథ సోహ మనుపలు, కిరువొందఁగ నాత్మయందు నేఁ జెప్పఁదగున్ | 309 |
| వ. | జిహ్వతాల్వధరోష్ఠపుటవ్యాపారంబులచేత నీశబ్దం బుచ్చరింపంబడుంగాని | 310 |
| క. | నీకును నాకును దక్కిన, లోకులకును బరముఁడై త్రిలోకంబులయం | 311 |
| చ. | భువనములం దఖండపరిపూర్ణమహత్వముతోడ నేకమై | 312 |
| ఆ. | ధరణినాథ శిబిక దారువో వృక్షమో, యెఱిఁగికొనుము దారువేని ప్రజలు | 313 |
| క. | దారుసమూహంబులచే, నీరీతి నొనర్పఁబడినయిది శిబిక యనన్ | 314 |
| క. | ధరగలచరాచరంబుల, సరవిన్ భేదములు లోకసంజ్ఞార్థములై | |
| | పరఁగుం గాని యఖండపుఁ, బరమాత్మకు సంజ్ఞ గాదు పార్థివచంద్రా![257] | 315 |
| తే. | దేవతిర్యఙ్మనుష్యాదిదేహభిత్తు, లెవ్వియును నాత్మ గాదు నరేంద్ర యీవి | 316 |
| క. | పలుమాఱు రాజభృత్యా, దులు వస్తువు లంటిమేని తొల్లిటితమసం | 317 |
| తే. | అనఘ కాలంబువలన నామాంతరమునఁ, బొంద దెయ్యది యదియపో భూరివస్తు | 318 |
| తే. | ఎల్లప్రజలకు రాజగుఁ దల్లిదండ్రు, లకు సుతుం డగు సత్పుత్రులకును దండ్రి | 319 |
| తే. | ఇట్టిసకలావయవములకెల్ల నన్యుఁ, డగుదువేనియు నహ మంట దగును నిట్లు | 320 |
| వ. | కావునఁ దత్వంబు పృథక్కరణనిష్పాద్యంబై యున్నయది సోహంభావన నెట్లు | 321 |
| తే. | నీవు చెప్పినపరమార్థనిశ్చయముల, వలన నాచిత్త మేమియుఁ దెలివిలేక | 322 |
| క. | అనఘాత్మ మీరు నాకును, వినిపించిన యావివేకవిజ్ఞానము భూ | 323 |
| వ. | అది యట్లుండెఁ బరమార్థం బైనశ్రేయస్స్వరూపంబు నాకు నెఱుంగవలయు నేత | 324 |
| క. | ఎడపక పరమార్థము న న్నడిగెదవో శ్రేయ మిప్పు డడిగెదనో యే | 325 |
| క. | శ్రేయము పరమార్ధము గా, దా యని యడిగెదవయేని ధరణీవర యా | 326 |
| చ. | గొనకొని యిష్టదైవతము గొల్చి వరంబులు గొంట శ్రేయమా | |
| | దనధనధాన్యబాంధవజనంబులఁ గోరుట యెల్ల హేతువై | 327 |
| క. | సవనము శ్రేయస్కరమని, వివరించిన ఫలములందు వేడుక గలమా | 328 |
| మ. | పరమధ్యానము సేయుమంచును మదిన్ భావించినన్ జీవుఁడున్ | 329 |
| సీ. | ధర్మార్థు లగుచుఁ కొందఱు ధనంబు వ్యయంబు సేయంగ ధర్మంబుఁ జెందు నందుఁ | |
| తే. | బట్టి పరమార్గములు పరంపరలఁ జెల్లుఁ, గాని యిదమిత్థమని పలుకంగఁబోల | 330 |
| తే. | ఋగ్యజుస్సామములయందు నీడితంబు, లైనయాగంబులును బరమార్ధములుగ | 331 |
| క. | ఏయేకారణములచే, నేయేకార్యములు వుట్టు నీప్సితములతో | 332 |
| ఆ. | ధారుణీవశమును గారణరూప మై, నట్టిమంటివలనఁ బుట్టినట్టి | 333 |
| ఉ. | కావున నాశభావములు గైకొనుచున్న సమిత్కుశాక్షతా | 334 |
| ఆ. | విమలకర్మగోచరము లైనఫలముఁలు, బుద్బుదములపోలెఁ బుట్టు నణఁగు | 335 |
| క. | భూపాలతిలక కడుసం, క్షేపంబుగ నీకుఁ దెలియఁజెప్పెదఁ బరమా | 336 |
| శా. | ఏకవ్యాపకమై సమస్తగతమై హేవాకమై శ్రీకరం | |
| | బై కల్యాణవిహారమై నిబిడమాయాతీతమై నిర్గుణం | 337 |
| సీ. | విను నామజాత్యాదులును యోగవిషయంబులును మహాధ్యానంబులును స్వదేహ | |
| తే. | నిల నభేదస్వరూపతఁ బొలుచు గాలి, వేణురంధ్రంబులను జెంది వివిధగతుల | 338 |
| వ. | కావున బ్రహ్మాదిభేదరూపంబులు పరమాత్మునికంటె నన్యంబులు గావు. ఏకపదా | 339 |
ఋభుమహర్షి నిజాఘునకు తత్త్వోపదేశంబు సేయుట
| క. | ఆవసుధామరుఁ డానృపు, భావం బద్వైతవృత్తిఁ బాటిలకున్నన్ | 340 |
| చ. | వినుము నరేంద్ర తొల్లి యరవిందభవాత్మతనూజుఁడై ఋభుం | 341 |
| తే. | ఒక్క యద్వైతవాసన దక్క సకల, మైనసుజ్ఞానమును జెప్పి యతికృతార్థుఁ | 342 |
| తే. | దేవికాఖ్యమహానదీతీరభూమి, నాపులస్త్యనివేదితం బైనవీర | 343 |
| వ. | అంత దివ్యవర్షసహస్రంబునకు ఋభుండు శిష్యున కద్వైతవాసన యుపదేశించు | 344 |
| ఆ. | గరిమ వైశ్వదేవికముఁ జేసి బలిహర, ణార్థమై నిదాఘుఁ డాత్మగృహము | 345 |
| తే. | ఆదరంబునఁ గొనివచ్చి యాసనార్ఘ్య, పాద్యములఁ బూజ గావించి బడలివచ్చి | 346 |
| క. | నాకుఁ గదన్నంబులపై, నేకాలము మనసుపుట్ట దిపుడు పదార్థా | 347 |
| క. | తనయింట నప్పు డాయిత, మొనరించినకమ్మదావు లొలుకురసావ | 348 |
| ఆ. | ఇపుడు చెప్పినట్టి విన్నియుఁ గడుఁ గద, న్నంబు లింక షడ్రసంబులందు | 349 |
| చ. | అనిన నిదాఘుఁ డప్పుడు కులాంగనశాలినిఁ జూచి వేగ నీ | 350 |
| వ. | ఇట్లు భుజించి స్వస్థచిత్తుండై కూర్చున్న ఋభునకు నిదాఘుం డిట్లనియె. | 351 |
| క. | ఇయ్యాహారంబులచే, నయ్యా బడలికలు దీఱెనా సంతోషం | 352 |
| క. | ఎందుండి వచ్చితిరి మీ, రెందుల కేగెదరు నిలయ మెచ్చో టనినన్ | 353 |
| క. | కడు నాఁకలి గొని యన్నము, గుడిచినవారలకుఁ దృప్తి గూరును మున్నె | 354 |
| చ. | అనవరతంబుఁ బార్థివములై కనుకుట్టెడు ధాతుసంచయం | 355 |
| వ. | అని మఱియును. | 356 |
| ఆ. | కాన నాకుఁ దృప్తి గల దెల్లకాలంబు, తనకు నొదవుతుష్టియును సుఖంబుఁ | 357 |
| వ. | కావునఁ బరమాత్మునకు నివ్విధంబులు లేవు. | 358 |
| ఆ. | ఆత్మతత్త్వపురుషుఁ డాకసమునఁబోలె, నెందునైన నుండు నెల్ల ప్రొద్దు | 359 |
| తే. | నీవుఁ దక్కినవారలు నిర్ణయముగఁ, దత్త్వ మనువచనమునకుఁ దగురు సూవె | 360 |
| వ. | అన్నంబునం గలమృష్టామృష్టభేదంబులు నీవలన నెఱుంగువాఁడనై యడిగితి | 361 |
| తే. | మృత్తికాగేహములు మంటిమెత్తడముల, దృఢము లగుగతిఁ బార్థివదేహచయము | 362 |
| క. | ఊరక మృష్టామృష్టవి, చారంబులు మాని ముక్తి సంధిలుమార్గం | 363 |
| చ. | అనిన నిదాఘుఁ డాతనికి నంజలిచేసి మహాత్మ మీరు చె | 364 |
| ఉ. | ఏను ఋభుండ నీగురుఁడ నిధ్ధవివేకము నీకుఁ దెల్పఁగాఁ | 365 |
| క. | అని చెప్పి యథేచ్ఛాగతిఁ, జని వెండియు వేయుదివ్యసంవత్సరముల్ | 366 |
| ఉ. | ఏనుఁగు నెక్కి యానగర మేలెడుభూరమణుండు సర్వసే | 367 |
| వ. | రాజసేనాసమ్మర్దంబులకు నోడి తెరువు దొలంగి కూర్చున్న వానిం బొడగాంచి నమ | 368 |
| ఆ. | ఒంటినేల యిచట నున్నాఁడ వనిన నీ, బలము క్రందువలనఁ బథమునందు | 369 |
| క. | నీ వెఱుఁగుదు వని యడిగితి, నీవిధ మెఱిఁగింపు మనిన నేనుఁగుమీఁదన్ | 370 |
| క. | అవనీపతి సింధురముల, వివరంబుగఁ జెప్పవైతి వీరు పృథగ్రూ | 371 |
| వ. | అనిన నిదాఘుఁడు. | 372 |
| ఆ. | మీఁద నున్నవాఁడు మేదినీపతి క్రింద, నున్నయది గజంబు పిన్నబిడ్డ | 373 |
| తే. | ఋభునిమెడ వంచి వీఁపుపై నెక్కి నేను, నృపునిగతి మీఁద నున్నాఁడ నీవు గంధ | 374 |
| తే. | ఈవు నే ననునర్థంబు లెఱుఁగవలయు, జెప్పు మనుటయుఁ బరమార్థసిద్ధతత్త్వ | 375 |
| వ. | సత్వరంబుగా దిగనుఱికి నమస్కారంబు చేసి మహాత్మా మద్గురుండ వైనఋభుండ | 376 |
| ఆ. | ఏను ఋభుఁడ నగుదు నీవు చేసినపూర్వ, సేవవలన మిగులఁ జిత్త మలరి | 377 |
| వ. | నీ కద్వైతవిజ్ఞానంబు గొఱంతలేదు సుఖివై యుండు పోయివచ్చెద నని | 378 |
| | నీవును నతనియట్ల బంధురిపుతుల్యుండవై యాత్మ సర్వాంతర్యామి యని తెలిసి | 378 |
| ఉ. | భూవరముఖ్య యీసకలభూతములు హరికంటె నవ్యముల్ | 379 |
| క. | అని నిర్దేశించిన న, మ్మనుజేంద్రుఁడు బ్రహ్మయోగమహితాత్ముండై | 380 |
| క. | ఆజడభరతుఁడును ఘనుం, డై జాతిస్మరణచేత నాత్మజ్ఞాన | 381 |
| క. | మానుగ నీజడభరతా, ఖ్యానముఁ జదివినను విన్న నాత్మలు మోహా | 382 |
| వ. | అని యిట్లు ద్వితీయాంశంబు సమాప్తంబుగాఁ జెప్పి మఱియును. | 383 |
| ఉ. | శ్రీమహనీయగేహసరసీరుహబాంధవతుల్యదేహసం | 384 |
| క. | నరరుక్తాంగదభీష్మాం, బరీషశౌనకవసిష్ఠబకదాల్భ్యపరా | 385 |
| మాలినీ. | సమరపరశురామా చారుసౌభాగ్యధామా | |
| | విమలశుభవిధేయా వీరకేళాదిరాయా | 386 |
| గద్యము. | ఇది శ్రీమదమరనామాత్యపుత్ర హరితసగోత్రపవిత్ర సుకవిజనవిధేయ | |
——
This work was published before January 1, 1929, and is in the public domain worldwide because the author died at least 100 years ago.
- ↑ శ్రీ... హృదయ = సంపత్ప్రదమును చతురత కలదియు కీర్తికిని నీతికిని పుణ్యమునకును తగినదయచేత పొందఁబడిన ఘనమైన వైష్ణవధర్మమును నడపునట్టిదియు నైన మనసు గలవాఁడా, సుమ...రూప = మన్మథునిఁ బోలిన చక్కఁదనము గలవాఁడా.
- ↑ పాణిగ్రహణంబు చేసి = పెండ్లాడి, పదుండ్ర = పదిమందిని, కాంచెన్ = కనియెను.
- ↑ సాధుజనస్తుతులు = సజ్జనులచే కొనియాడఁబడినవారు, ముగురు = ముగ్గురు, జాతిస్మరులు = పూర్వజన్మస్మృతి గలవారు.
- ↑ భూపాలశిఖామణులు = రాజశ్రేష్ఠులు, చటుల...ప్రతాపములతోన్ = మిక్కుటమైన భుజగర్వము అణఁపగూడని విఖ్యాతి శేషబుద్ధి కౌశల్యము ప్రతాపము వీనిచేత, ఉల్లసిల్లిరి = వెలసిరి, సునాసీరాదులున్ = ఇంద్రుఁడు మొదలగువారును, ఏకీభూతంబుగన్ = ఒక్కటిగా, అక్లేశ = పీడారహితమైన.
- ↑ శీతగిరి = హిమవత్పర్వతము, ఒగిన్ = క్రమముగా, ఆతతయశులు = విశేషకీర్తి గలవారు.
- ↑ దుష్టరిపువ్రాతమున్ = దుష్టులైనశత్రుపులసమూహమును, ఉక్కడంచి = చంపి, సమ్యగ్విధిన్ = క్రమమైన విధమున, నిర్జర...వాఁడు = ఇంద్రునితో సమానుఁడు, శశ్వత్కీర్తి = అధికకీర్తిని, పరఁగెన్ = ప్రఖ్యాతి కెక్కెను, భవ్య = మేలైన
- ↑ శతాబ్దములు = నూఱేండ్లు, దుర్వారస్థితిన్ = ఆఁగఁగూడనియునికితో, దివ్య... ప్రౌఢియున్ = తత్వజ్ఞానముయొక్క కలిమిచేత కొఱఁత లేని నిపుణత్వముతో, నగ్నరూపము = దిగంబరాకారము, వీర్యోద్రేకము = వీర్యాతిశయము - ఊర్ధ్వరేతస్త్వము, నిర్దీనుఁడు = దైన్యము లేనివాఁడు, ధృతిన్ = ధైర్యముతో.
- ↑ చిన్మయసుఖములు = జ్ఞానమయమైన సౌఖ్యములను, శీలించి = స్వభావముగా గ్రహించి.
- ↑ ఏర్పరించెదన్ = విశదపఱిచెదను.
- ↑ పరంపరులై = పరంపర గలవారై, ప్రవర్తిల్లిరి = ఉండిరి.
- ↑ విస్తృతంబు = విరివి, సరిత్ = నదులయొక్కయు, అంభోనిధి = సముద్రములయొక్కయు, నిర్జర = దేవతలయొక్కయు, సరవిన్ = క్రమముగా.
- ↑ తీఱదు = ముగియదు, చాయలుగాన్ = జాడగా - కొంచెకొంచెముగా.
- ↑ పరివేష్టించి = చుట్టుకొని, ద్విగణవిస్తారంబులు = రెండంతలవిరివి గలవి.
- ↑ పాఁతు = భూమిలోపలి క్రుంగుడు, ఉన్నతము = ఎత్తు.
- ↑ భూపద్మమునకున్ = పద్మాకారమైనభూమికి, కర్ణికాకారమునన్ = దుద్దువంటి యాకృతితో, చూపట్టున్ = కనఁబడును, సేవ్యంబై = సేవింపఁదగినదై.
- ↑ నింగి మోచి = ఆకాశము నంటి.
- ↑ సితకుత్కీలంబు = తెల్లకొండయు, నిలింపాలయనగము = మేరుపర్వతము, క్రాలున్ = ప్రకాశించును.
- ↑ మర్యాదాపర్వతంబులు = ఎల్లలుగా నుండు కొండలు, చతుర్భాగంబులన్ = నాలుగుతట్టులను.
- ↑ బోధిజంబూకరంబన్యగ్రోధతరువులు = రావి నేరేడు కడిమి మఱ్ఱి మ్రాఁకులు.
- ↑ ప్రతిమములు = సమానములు.
- ↑ సానుభూములన్ = చఱులనేలలయందు, చదియఁబడి = నలఁగునట్లుగా బడి.
- ↑ పూతిగంధము = గదురుకంపు, ఘోరజరాదిదోషములు = భయంకరమైనముసలితనము మొదలైనలోపములు, ఖేచరవృత్తి = ఆకాశమునందు తిరిగెడు వర్తనము, ఇంద్రియోల్బణము = రేతస్సు యొక్క ఉబుకుట.
- ↑ కాంచనంబ = బంగారే, పసిఁడి = బంగారు.
- ↑ నిత్యోపభోగంబులు = ఎల్లప్పుడు పొందుచున్న భోగములు గలవి.
- ↑ అనిమిషరాజధాని = దేవతలపట్టణము, సముదంచిత...ప్రసిద్ధమై = మిక్కిలి యొప్పిదమైన బంగారుచే రత్నములు పొదిఁగి కట్టబడిన గోపురములు మొదలైనవానిచేతను ఈడు లేని మనోజ్ఞములైన మేడలు మొదలైవవానిచేతన నానావిధములైన ఆవరణములచేతను ప్రసిద్ధిపొందినదై.
- ↑ విష్ణుపాదవినిష్క్రాంత = విష్ణువుయొక్క అడుగులనుండి వెడలినవి, శశాంకమండలప్లావ = చంద్రమండలమును తడుపునది, చతుర్భేదంబు = నాలుగుభేదములు గలది.
- ↑ మహీసరసిజంబునందు = భూమియనెడు కమలమునందు, ఱేకులమర్యాదలు = ఱేకులయొక్క క్రమము గలవి, బాహ్యభూములయందున్ = బయటినేలలయందు.
- ↑ వాహినీచతుష్టయంబు = నాలుగునదులు, నిరంతరవినోదంబులన్ =ఎడతెగనివేడుకలయందు, తగిలి = ఆసక్తులై, భౌమస్వర్గంబులు = భూసంబంధియైన స్వర్గములు - స్వర్గమువలె భోగాస్పదములైన ప్రదేశములు.
- ↑ అరిది = దుర్లభము, అలవి = శక్యము.
- ↑ ఉద్వేగము = మనోవ్యథ - వగపు, దీపనంబు = తీఱనియాఁకలి, నిరాతంకమానసులు = భయము లేనిమనసు గలవారు, భౌమోదకంబులు = భూమియందలి యూటనీళ్లు.
- ↑ కర్మభూమియు = వైదికకర్మములను నడపుటయే ప్రధానకృత్యముగాఁగల భూమియే, పుణ్యఘనులకున్ = పుణ్యకర్మలచేత అధికులైనవారికి, అతులదోషచిత్తులకున్ = సరిపోల్పరాని పాపబుద్ధి గలవారికి, సుపర్వవరులు = దేవతాశ్రేష్ఠులు, ఎల్లనాడున్ = ఎల్లప్పుడును, యథాశక్తిన్ = శక్తికొలఁదిని, బుధశ్లోక = పెద్దలచేత పొగడఁబడినవాఁడా.
- ↑ జలరాశిలోనన్ = సముద్రమునకంటె.
- ↑ చొక్కపు = స్వచ్ఛమైన, ఉర్వీస్థలిలోన్ = భూప్రదేశమునందు.
- ↑ క్షారోదధిన్ = ఉప్పుసముద్రమునకు, వలయభంగిన్ = కడియమువలె.
- ↑ పొలిమేరలు = ఎల్లలు, సముద్రగామినులు = సముద్రమునుగూర్చిపోవునవి (లేక) సముద్రమును పొందునవి.
- ↑ మానవతతులు = మనుష్యసమూహములు, నిరత...హృదయులై = ఎల్లప్పుడు సంతుష్టి నొందిన మనసు గలవారై, దుర్వివేకము = చెడ్డతెలివి - మూర్ఖత యనుట, అంబుజాకరములు = సరస్సులు, ఇందురూపంబుతోన్ = చంద్రాకృతితో.
- ↑ మహీభృద్బృందంబులన్ = రాజసమూహములు, విట్ఛూద్రులున్ = వైశ్యులును శూద్రులను.
- ↑ ప్లక్షము = జువ్విమాను, అక్షీణ...మహత్వంబులతోన్ =తగ్గనిలోఁతుతోడను గొప్పతనముతోను, ఇక్షురసవార్ధి = చెఱకుపాలసము ద్రము.
- ↑ స్మయనాశలు = భ్రమతను పోఁగొట్టునని.
- ↑ పుండరీకనయనుఁడు = విష్ణువు.
- ↑ శాల్మలతరువు = బూరుగుమాను.
- ↑ సురాంబునిధి = కల్లుసముద్రము, పయోధి = సముద్రము, ఇనుమడి = రెండింతలు.
- ↑ వర్షసప్తకంబు = ఏడువర్షములు, అనఘచరిత = పాపరహితమైన నడవడి గలవాఁడా.
- ↑ అవతీర్ణములు = దిగినవి - ప్రవహించినవి.
- ↑ అంబరతలము = ఆకాశప్రదేశము, కుశస్తంబంబు = దర్భగంట.
- ↑ ఈడు = సమానము, ధృతవార్ధిపరివృతంబు = నేతిసముద్రముచేత చుట్టఁబడినది, పయోనిధిన్ = సముద్రమునకు, ఇనుమడి = ఇబ్బడి - రెండంతలు.
- ↑ జోకన్ = ఒప్పిదముగా.
- ↑ శ్రీమహిళాకళత్రుఁడు = లక్ష్మీపతియైన శ్రీహరి, కామితసంపదలు = కోరినకలుములు.
- ↑ మానుగన్ = ఒప్పిదముగా - సరిగా ననుట, మహ...సముద్రము = గొప్పదియై లోఁతుచేత తక్కువగాని పెరుగుసముద్రము, తనరుచున్ = అతిశయించును.
- ↑ ఆకడన్ = ఆవల, తద్విగుణ...శ్రీకముగన్ = దానికి రెండంతలుగా గుణింపఁబడినదై విరివి కలిమిగలదిగా - దానికి రెండంతలవిరివి గలదిగా.
- ↑ ఆకుల...శ్రీలచేన్ = సరిపోల్పరాన్ని ప్రభుత్వముయొక్క ఐశ్వర్యమును అనుభవింపఁగలరాజ్యసంపదచేత, ఆత్మ...సప్తకంబునకున్ = కొడుకు లేడుగురకును.
- ↑ శైలనికాయంబులు = కొండలసమూహములు.
- ↑ చాతుర్వర్ణసముదయంబులు = బ్రాహ్మణక్షత్రియవైశ్యశూద్రు లనెడు నాలుగువర్ణములయొక్క సమూహములు, జనపదములు = పట్టణములు లేక గ్రామంబులు, అగణ్యంబులు = లెక్కింప నలవిగానవి, భౌమస్వర్గము = భూమిసంబంధియైన స్వర్గము, మనికి = ఉనికి, ఒల్లరు = అపేక్షింపరు, కడఁగరు = యత్నింపరు, ఉపన్యసింపఁబడున్ = చెప్పఁబడును, దివాకరమూర్తి = సూర్యమూర్తి.
- ↑ శాకమహీజము = శాకవృక్షము, ఆకడన్ = అవతల.
- ↑ మర్యాద = ఎల్ల, పరివేషము = గాలిగుడి, అంబరంబు మోచి = ఆకాశము నంటి.
- ↑ బృందారకులయట్ల = దేవతలవలెనే, అనవరతంబున్ = ఎల్లప్పుడును.
- ↑ వైరజరాదులు = విరోధము పగ మొదలగునవి.
- ↑ ఒండుక్షుద్రగిరులు = ఇతరములైన చిన్నకొండలు.
- ↑ వార్తావిహీనులు = జీవనోపాయముచేత తక్కువైనవారు - జీవనోపాయమును ఆపేక్షింపనివారు.
- ↑ స్వాదూదకజలధి = మంచినీళ్లసముద్రము, సమవిస్తృతము = సమానమైనవిరివి గలది.
- ↑ చంద్రోదయాస్తకలితవేళలందున్ = చంద్రునిఉదయముతోడను అస్తమయముతోడను కూడిన కాలములయందు - చంద్రుడు ఉదయించునప్పుడును అస్తమించునప్పుడును, పోటు = ఉబుకుట, ఆటు = అడుపు - అలలతాఁకుడు అని యర్థము, పొలుపు = బాగు.
- ↑ శుద్ధజలసాగరము = మంచినీళ్లసముద్రము, ఆవరణము = వెలుగు.
- ↑ అఖిలజంతుమాన్యము = ఎల్లజింతువులచేతను గౌరవింపఁదగినది, లోకాలోకధారుణీధరంబు = చక్రవాళపర్వతము, తనరుచున్ = వన్నె కెక్కుచు.
- ↑ కాంచనతుంగశృంగములు = బంగారుమయములై ఉన్నతములైనశిఖరములు, దారువుపెట్టె = బరణివంటి పెట్టె, అంచితము = మనోజ్ఞము, బెడంగు = అందము, అజాండకటాహము = బ్రహ్మాండ మనెడుకొప్పెర, అతినిర్భరము = మిక్కిలి యతిశయించినది.
- ↑ ఉచ్ఛ్రాయంబు = ఉన్నతము.
- ↑ లాలితభాగ్యరేఖలన్ = మనోజ్ఞమైన యదృష్టచిహ్నములచేత.
- ↑ బహుప్రాసాదయుక్తంబు = పెక్కులైన నగళ్లతోఁ గూడుకొన్నవి, చేతోమోదము = మనస్సంతోషము, చీనాంబరశ్రేణి = చీనాదేశపుపట్టువస్త్రములసమూహము, హృద్యంబు = ఇంపైనది - మనోజ్ఞమైనది, మణివ్రాతములు = మణులసమూహములు, అతిశుభ్రస్ఫారవర్ణంబులన్ = మిక్కిలి స్వచ్ఛమై యతిశయించిన వన్నెలచేతను.
- ↑ తోయజబాంధవుండు = సూర్యుఁడు, అనుష్ణంబులు = వేఁడిమి లేనివి, శైత్యము = చల్లఁదనము.
- ↑ గంధసార...కస్తూరికాదులందున్ = మంచిగందము కర్పూరము కస్తూరి మొదలైనవానియందు.
- ↑ కుందకోరకరదనలు = మొల్లమొగ్గలవంటి దంతములు గలవారు, ప్రోడలు = నేర్పు గలవారు,
మృదంగవేణుపరివాదినులన్ = మద్దెల పిల్లఁగ్రోవి యేడుతంతులవీణలచేత. - ↑ జలజాత...విలాసంబులు = తామరపువ్వులవలని మిక్కుటమైపరిమళమునందు ఆసక్తములై మత్తుగొనిన తుమ్మెదలయొక్క వికాసముచేత మనోజ్ఞములైనవి, కాసారంబులు = సరస్సులు.
- ↑ ఆరూఢసమగ్రములు = ఎక్కిన (మీఁదనున్న) పూవులచేతను పండ్లచేతను పరిపూర్తినొందినవి, భూరి...రామములు = పెక్కండ్రు నాగరాజకన్యకలును వారిభర్తలును గలవి, ఆరామములు = ఉపవనములు.
- ↑ అప్పట్టునన్ = ఆస్థానమునందు, ఉపాస్తులు = సేవలు.
- ↑ చారు...ఛాయలు = మనోహరములైన తలలకు అలంకారములై యుండెడు మాణిక్యములకాంతులు, సందడించ = వ్యాపింపఁగా, దివ్య...చయము = దివ్యమైన మద్యపానమువలని మత్తుచేత సొంపుగలిగి తిరుగుడుపడుచున్న కంటినల్లగ్రుడ్లగుమి, నృత్యములు సలుపన్ = నాట్యమాడుచుండఁగా, నానాసౌరభములు = అనేకములైన కిరీటములయందు ఉంచఁబడిన పువ్వులపరిమళములు, రాయడించన్ = ఒరసికొనఁగా, శరదభ్రధాళధళ్యములు = శరత్కాలమేఘములవలె తెల్లవై చలింపనిదేహముయొక్క స్ఫురత్త్తెన తళతళనికాంతులు, బిత్తరముజాడన్ = విలాసముగా వీక్షింపఁగా, నిబిడ...అంకుశములన్ =దట్టమైన మొలను ధరింపఁబడిన నీలవస్త్రముయొక్క కాంతులచేత, చిమ్మచీఁకట్లు = చిఱుచీఁకట్లు, గ్రమ్మన్ = కమ్ముకొనఁగా, భాషావిశేషుఁడు = మాటలచేత మించినవాఁడు, భూరిభూమండలంబు = విస్తారమైన భూగోళమును పూని - వహించి.
- ↑ క్రాలెడు = ఒప్పునట్టి, లాంగలముసలములు = నాగేలును రోకలియు, ఇరుగేలులన్ = రెండుచేతులందును, కనుపట్టున్ = కనఁబడును - ఉండుననుట.
- ↑ ఒక్కొకపరి = ఒక్కొక్కసారి, ఉద్ధతుఁడు = నిక్కినవాఁడు, తద్వదన...చేతన్ = ఆతనియొక్క ముఖములవలని నిట్టూర్పుసమూహములచేత, పాటిల్లున్ = కలుగును, ప్రళయదహనక్రీడలు = ప్రళయకాలమునందలి అగ్నియొక్క లీలలు.
- ↑ పరముఁడు = శ్రేష్ఠుఁడు, తెగున్ = నశించును.
- ↑ హాలాపానమదోద్ధతిన్ = మద్యపానముచేతఁ గలిగిన మత్తువలని నిక్కుచేత, ఫణివిభుండు = సర్పరాజు - శేషుఁదు, అత్యంత...యుతుండై = మిక్కుటముగఁ ద్రిప్పఁబడుచున్న అందమైన కడకంటిచూపులతోఁ గూడుకొన్నవాఁడై, ఉబ్బంగన్ = ఉప్పొంగఁగా, భోగాలిన్ = పడగలవరుసను, విస్తృతిఁ బొందఁజేసినన్ = విరియఁజేసినను, సదైత్యామర్త్యమర్త్యంబుగా = దైత్యులతోడను బ్రాహ్మణులతోడను మనుష్యులతోడను గూడుకొన్నది యగునట్టుగా, ఓలిన్ = వరుసగా, ఉఱ్ఱూఁతలూఁగున్ - ఉఱ్ఱట్లూఁగును.
- ↑ పంచాశత్కోటియోజనవిస్తారంబు = ఏఁబదికోట్ల ఆమడల విరివి గలది, శిరోమండనంబు = శిరోభూషణము.
- ↑ అక్షీణప్రౌఢిన్ = తగ్గనిసామర్థ్యముచేత, చంక్షుశ్శ్రవున్ = పామునకు - శేషునికి.
- ↑ చంచల...నేత్రలు = చలించుచున్న మనోజ్ఞములైన కనులు గలవారు, అలందుచున్ = పూయుచు, తన్ముఖా...వాయువులు = ఆచందనముగుండ వీచునట్టి మనోజ్ఞములైనవాయువులు, పరిమ...వృత్తిన్ = మంచివాసనకు స్థానభూతమైన విలాసముతోడి వ్యాపారముతో, వాసించున్ = వాసన గొట్టును, అశేషములు = సమస్తములు.
- ↑ మహానర్గళములు = గొప్పవియును ధారాళములును.
- ↑ కృతాంతకింకరభయంకరంబులు = యమకింకరులచేత భయమును కలుగఁజేయునవి, పాప...నివాసంబులు = పాపకర్ములకు అనుగుణములైన యునికిపట్టు.
- ↑ కూటసాక్షులన్ = తప్పుసాక్షులను, ఇయ్యకోలు = సమ్మతి, తగవు = న్యాయము, సూనృతము = సత్యము.
- ↑ కుతిక = గొంతు, భ్రూణహత్య = కడుపులోని శిశువును చంపుట, అవధి = మేర.
- ↑ గురుతల్పగతులు = గురుభార్యను పొందినవారు.
- ↑ ఎగ్గు = కీడు, కాచినవారు = కావలియున్నవారు, దుర్వ్రతపరాయణులు = చెడువ్రతములయందు ఆసక్తులు, వాజిపణ్యులు = గుఱ్ఱముల బేరము చేయువారు.
- ↑ అగమ్యగాములు = పొందరానివాని పొందినవారు.
- ↑ క్రిమిభక్ష్యావేశమతులు = పురుగులను భక్షించుటయందు మిక్కిలి పూనికగలబుద్ధిగలవారు.
- ↑ కారుకులు = శిల్పులు, అయుతాబ్దంబులు = వేయేండ్లు.
- ↑ అవి = గొఱ్ఱె, సారమేయ = కుక్క, జాలంబున్ = సమూహమును.
- ↑ కైవర్తుఁడు = చేపలఁ బట్టి జీవించువాఁడు, రంగము = నాట్యము, పర్వకారి = ధనాదిలోభముచేత అపర్వమందు పర్వక్రియాప్రవర్తకుఁడు, సూచకుఁడు = కొండెము చెప్పువాఁడు, గ్రామయాజకుఁడు = ఊరిపురోహితుఁడు.
- ↑ కుహకములు = కపటములు.
- ↑ వనిన్ = వనమును, లోఁబఱచిన నరుఁడు = తక్కువపడఁజేసిన మనుష్యుఁడు - మాలవేయుట మొదలగువానికై పూచి కాచియుండు వృక్షములను నఱికిన మనుష్యుఁడు, ఔరభ్రకమృగయులు = గొఱ్ఱెలను మేపి జీవించువాఁడును వేఁటాడి జీవించువాఁడును.
- ↑ దివాస్ఖలితమతి = పగలు రేతస్సును కార్చునట్టి బుద్ధిగలవాఁడు, మిత్రఘాతుకుఁడు = మిత్రుని జెఱుచువాఁడు, ఆశ్రితఘ్నుఁడు = తన్ను ఆశ్రయించినవానిని చెఱుచువాఁడు.
- ↑ దారుణంబులు = భయంకరములు, దుర్గతులు = నరకములు, దుష్కృతకర్ములు = పాపకర్ములు, యాతనాగతులు = తీవ్రవేదనను పొందువారు, హేతుభూతంబులు = కారణములైనవి.
- ↑ హీనాతిశయములు = తక్కువ యెక్కువలు, సుఖాతీతములు = సుఖమును అతిక్రమించినవి - సుఖము లేనివి.
- ↑ అధోవదనులు = తలక్రిందైన మొగములు గలవారు, నరకస్థులన్ = నరకములయం దుండువారిని, అధశ్శిరములతోన్ = క్రిందికి వంపఁబడిన మొగములతో, ఎల్లప్రొద్దున్ = సర్వకాలమును.
- ↑ నరకకూపనివాసులు = నరకము లనెడు నూతులయందు వసించువారు, అవధి = మేర.
- ↑ సదమలయశ = నిర్మలమైన కీర్తిగలవాఁడా, సంజ్ఞలు = పేళ్లు గలవి.
- ↑ ఏపునన్ = గర్వముతో, దుష్కృతములన్ = పాపములను, పతితులు = పడినవారు.
- ↑ నారాయణనామైకస్మరణము = ఒక్కటియైన నారాయణనామమును స్మరించుట - నారాయణనామమునే పలుమాఱు తలఁచుచుండుట.
- ↑ అధ్యాత్మవిధులచేన్ = తత్వానుసంధానక్రియలచేత, దురితము = పాపము, కీడు = చెఱుపు - పాపము, క్రాఁగనికలుషములు = నశింపనిపాపములు, ఆఘము = పాపము, ఉడివోని = చెడని, పరహితంబులన్ = పరోపకారములచేత, నొవ్వని = బాధనొందని - చెడని, పొలియనికల్మషములు = నశింపనిపాపములు, పొలివోనికావలములు = నశించనిపాపములు, బ్రాహ్మణోపాస్తి = బ్రాహ్మణపూజ.
- ↑ నుత = కొనియాడఁబడిన, ధర్మక్రియాగతుఁడు = పుణ్యకర్మలను పొందువాఁడు - పుణ్యకర్మలను చేయువాఁ డనుట, భజింపఁగాన్ = సేవింపఁగా, అచ్యుతము = జాఱనిది - తొలఁగనిది, తదుద్యోగార్చనాకర్మములు = వానియొక్క ప్రయత్నపూర్వకములైన పూజాకృత్యములు.
- ↑ నాకపృష్ఠగమనంబు = స్వర్గమునకు మీఁది మార్గమున పోవుట, అగుఁజూవె = కలుగునుజుమీ, అధఃపథంబునన్ = క్రిందిమార్గమున, అంతకున్ = ఆయింద్రలోకమునకంటె, మరిగి = పరిదయము గలిగి.
- ↑ బీజము = విత్తు - పుట్టుకకు హేతువు, ఎన్నికకున్ - గణనకు - ప్రసిద్ధికి, దివానిశంబు = పగలును రేయును, గరిమన్ = గురుత్వముతో.
- ↑ కోపప్రసాదగుణములు = కోపగుణమును శాంతిగుణమును, దీపింపన్ = వెలుఁగఁగా - ప్రకాశింప.
- ↑ ప్రతిపాదనంబు = చెప్పుట - స్వరూపమును నిరూపించి చెప్పుట.
- ↑ విస్పష్టముగాన్ = విశదముగా.
- ↑ పంకజ...రుచులు = సూర్యచంద్రులకాంతులు, సాగర...కుంభిని = సముద్రములతోడను పర్వతములతోడను దీవులతోడను గూడిన భూమి.
- ↑ నింగియున్ = ఆకాశమున్, కడలు = తుదలు.
- ↑ తావత్ప్రమాణంబునన్ = అంతటిమేరను.
- ↑ వైభూత్యాదితుఁడు = ఐశ్వర్యముచేత అధికుడు, ఉద్య...ప్రాప్తిన్ = అతిశయించిన తపఃఫలము కలిమిచేత, కల్పాంతరస్థాయిగాన్ = మరియొకప్రళయమువఱకైన నిలుకడ కలవాఁడుగా, క్రింద వర్తింపన్ = తనకుదిగువ నుండఁగా, మేధీభూతుండు = మేధిగా చేయఁబడినవాఁడు - చలించనియునికి గలవాఁ డనుట, (మేధి = కళ్లములో పసులను గట్టుటకు పాఁతినమేకు) జ్యోతిశ్చక్రసంయుక్తుఁడు = జ్యోతీరూపములైన నక్షత్రములకు ఉనికిపట్టైన చక్రముతో కూడుకొన్నవాఁడు.
- ↑ ఆఱుమణంంగులు =ఆఱంతలు, పునరావృత్తిభయంబులు = మరలపుట్టుటలు వెఱపును, సానందులు = సంతోషయుక్తులు.
- ↑ పాదగమ్యంబు = అడుగును పొందఁదగినది, వనజాప్తుదాఁకన్ = సూర్యునివఱకు, కృతకంపుజగములు = కృతకలోకములు (కృతకము = చేయఁబడినది), కృతకము లవి గావు = అకృతకము లనుట, ఆనడుమను మహర్లోకము = కృతకములును అకృతకములునైన ఆలోకములకు నడుమ మహర్లోకము ఉండును, అడఁగుఁగొంత = ఆమహర్లోకమునందు కొంతభాగము (అణఁగిపోవు) నశించును.
- ↑ నళినభవాండంబు = బ్రహ్మాండము, కపిత్థఫలమువిధమునన్ = వెలఁగపండువలె.
- ↑ కర్పరంబునన్ = కొప్పెరకు, దశోత్తరగుణికంబు = నూఱింటి మీఁద గుణింపఁబడినది, విస్తారంబున = విరివిచేత, పరివేష్టించి = ఆవరించి, పదిమడుంగులు - పదంతలు, తదీయబాహ్యంబునన్ = దానికి వెలుపల, పొదివి = చుట్టుకొని, పఙ్క్తిభాగాధికంబు = పదిపాళ్లు ఎక్కువ, సర్వాక్రాంత = అన్నిటిచేతను ఆక్రమింపఁబడినది.
- ↑ మోసు = మొలక, మూలంబుతోన్ = వేరుతో, స్కంధము = ప్రకాండము - ప్రకాండము - బోదె, పత్రసంపదన్ = ఆకులకలిమిచేత, ఏపారుసుమంబులన్ = అతిశయించునట్టి పువ్వులచేతను, ఉదయంబంది = పుట్టి, తరులు = వృక్షములు.
- ↑ అరుదు = ఆశ్చర్యము - వింత, సంభవము నొందున్ = పుట్టును, ఉద్భూత మొందున్ = పుట్టును.
- ↑ వ్రీహిబీజము = వరివిత్తనము, అంకురించుచున్ = మొలచుచు, నాళ... తండులములన్ = కాఁడ ఆకు పొట్ట యెన్ను బియ్యము వీనిచేత, పొదలి = అభివృద్ధినొంది, అంతంబున = కడపట.
- ↑ పంబిన = సర్వవ్యాపకమైన, పద్మభవాండము = బ్రహ్మాండము (అండము = గుడ్డు), సహస్రధా = వేయివిధములైన, నిరపాయత = అపాయములేమిచేత.
- ↑ ఈష = నొగ, ఇనుమడించి = ఇబ్బడించి, ఎనయన్ = కలయ, అక్షము = ఇరుసు (దీనికి బండిచక్రమని అమరమునందు అర్థము వ్రాయఁబడియున్నది. సందర్భమును బట్టి యిక్కడ యీయర్థ మగుచున్నది.)
- ↑ నెమ్ములు =కడకమ్ములు, నాభులు = తూములు, సూక్ష్మగమనకలితము = సూక్ష్మమైన నడకతో డస్సినది, క్రాలుచు = వర్తించుచు.
- ↑ బెరయున్ = ఉండును.
- ↑ యుగంబు = కాఁడి అమ్మహానగంబునందు = ఆగొప్పకొండయందు.
- ↑ పర్జన్యపాలిత = ఇంద్రునిచేత పాలింపఁబడుచున్న, వస్వౌకసారాపురంబు = దేవతల పట్టణము, దండధరాధీన నిరుపాధి = యమునియధీనమైన యుపాధి లేనిదైన, పాశపాణి = వరుణునిచేత, సోమపాలిత శ్రీకరంబుగన్ = శివునిచే పాలింపఁబడి సంపద కలుగఁజేయునదిగా, బాహ్యమండలములు = బయటిప్రదేశములు గలవి.
- ↑ ప్రభలు = కాంతులు, ఏపారన్ = అతిశయింపఁగా.
- ↑ త్రింశన్ముహూర్తాతీతంబు = ముప్పదిముహూర్తములచేతఁ గడచినది, నిర్యాణంబు గావించున్ = అస్తమించును, ఖద్యోతుండు = సూర్యుఁడు, ఉగ్రాంశుదీప్తిచ్ఛటావీతస్థానములు = సూర్యుని కిరణసమూహములచేత పోఁగొట్టఁబడిన చోటులు - సూర్యప్రకాశము లేని తావులు.
- ↑ తోయజహితుఁడు = సూర్యుఁడు, పూర్వంబు = తూర్పు, అదృశ్యంబై పోయినదెస = కనఁబడకపోయిన దిక్కు - అస్తమించినదిక్కు.
- ↑ మర్త్యలోకమునకున్ = మునుష్యలోకమునకు, కనకాద్రియుపరియందున్ = మేరుపర్వతముయొక్క మీఁదిభాగమునందు.
- ↑ అనిశము = ఎల్లప్పుడు, ఉన్నత నిమ్నవృత్తులన్ = మిట్టపల్లముల వ్యాపారములతో - మిట్టలును పల్లములునుగా, అంబరపథంబునన్ = ఆకాశమార్గమున.
- ↑ యుగ్మము = మిథునము, అహములు = పగళ్లు, కాలపర్యాయమునన్ = కాలక్రమమున.
- ↑ చాపంబు = ధనుస్సు, కడపల = తుద, రేలు = రాత్రులు.
- ↑ విషువలు = విషువత్పుణ్యకాలములు, దివాకరుఁడు = సూర్యుఁడు, అమందవిక్రముఁడు = మందముగాని విక్రమము గలవాఁడు - మిక్కిలిమేఢ్రము గలిగి ప్రకాశించువాఁడు, నిర్యాణంబు చేయున్ = అస్తమించును, సమాధికహీనంబులు = కొన్నాళ్లు సమముగాను కొన్నాళ్లు ఎక్కువగాను కొన్నాళ్లు తక్కువగాను ఉండునవి.
- ↑ కులాలచక్రము = కుమ్మరిసారె, ఉగ్రానిలవేగము = భయంకరమైన గాలియొక్క వేగముగలది, కడుమందయానుఁడు = మిక్కిలి తిన్నని నడకగలవాఁడు, సుమేరుగిరి = మేరుపర్వతము.
- ↑ తీవ్రవృత్తితోడన్ =- అధికవేగము గలవర్తనముతో, సంతతంబు = ఎల్లప్పుడు.
- ↑ కాలాత్ముండు = కాలస్వరూపుఁడు, ద్వాదశాత్ముని దర్శనాదర్శనంబులు = సూర్యునియొక్క చూచుటయుఁ జూడమియుఁ గలవి - సూర్యుఁడు కనఁబడుటయు కనఃబడమియుఁ గలవి, దివారాత్రంబులు = పగలు రేయును, తదీయ = ఆదివారాత్రములదైన.
- ↑ బృహద్భానుఁడు = అగ్ని, పావకు = ఆగ్నియొక్క, నలినాప్తుఁడు = సూర్యుఁడు.
- ↑ ఘస్రకాలంబునన్ = పగటి కాలమందు, దీప్తిమంతుఁడు = ప్రకాశము గలవాఁడు, వీతిహోత్రుఁడు = అగ్ని.
- ↑ ఉభయసంధ్యాకాలంబులన్ =ప్రాతస్సంధ్యాకాలమునందును సాయంసంధ్యాకాలమునందును, తదీయచ్ఛాయలు = ఆతేజస్సులవైనఛాయలు, గగనతలంబునన్ = ఆకాశప్రదేశమునందు, ప్రతిబింబితంబు = ప్రతిబింబించినది, ప్రభాతసాయంకాలంబులు = ప్రాతఃకాలసాయంకాలములు, ఆరుణరాగంబులు = ఎఱ్ఱనికాంతి గలవి.
- ↑ అక్షయదేహులు = క్షయింపని దేహములు గలవారు, నిశాటవ్యూహములు = రాక్షసులమూఁకలు.
- ↑ సమగట్టి = యత్నించి, పొదువునప్పుడు = ఆక్రమించునప్పుడు.
- ↑ భూసురోత్తములు = బ్రాహ్మణశ్రేష్ఠులు, వైదికప్రణవపూర్వముగన్ = వేదసంబంధియైన ప్రణవము ముందు కలుగునట్టుగా - తొలుత ప్రణవము నుచ్చరించుచు ననుట, వేదమాత = గాయత్రి, అర్ఘ్యంబులు = మంత్రోదకములు, వజ్రంబులు = వజ్రాయుధములు, తేజంబు గావించు = తేజస్సు కలుగఁ జేయును, యామినీచరశ్రేణికిన్ = రాక్షససమూహమునకు, ప్రాణహాని = చావు, వికర్తనాప్యాయనంబయి = రాక్షసులయొక్క రాయిడివలని బడలిక తీఱి, మయూఖంబులు = కిరణములు, భువనము = అశోకము.
- ↑ అంశుమంతుండు =సూర్యుఁడు, వైఘానసులు = విష్ణుభ క్తులు, సంరక్షితుఁడు = లెస్సగా రక్షింపఁబడినవాఁడు, పర్యాయంబున్ = క్రమముగా, కాలపంచకంబు = కాలములయొక్క అయిదు - అయిదుకాలములును, యోగ్యంబులు = తగినవి.
- ↑ బ్రహ్మవిదులు = పరతత్వము నెఱిఁగినవారు.
- ↑ వేది = వేదిక - హోమగుండము (దీనికి మఱియొక అర్థము అరుఁగు), చరింతురు = మెలఁగుగుదురో, ఆకల్పపర్యంతము = ప్రసిద్ధమైన ప్రళయకాలమువఱకు, సుపర్వులు = దేవతలు, ఏవంక = ఏతట్టు - ఏచోటు అనుట, విముఖులు = మాఱుమొగము గలవారు - చేయనివారు, దురవగాహప్రదేశము = దుర్లభమైనచోటు, నిరుపాధి = ఉపాధిలేనిది - నిర్విచారమైనది, పరమపదము = ఉత్కృష్టస్థానము.
- ↑ నిరత...తంత్రులు = ఎడతెగని అష్టాక్షరవిద్యయందలి యాసక్తి గలవారు, చిత్సు...నిత్యాత్ములు = జ్ఞానామృతమును అనుభవించునట్టి చెడనిమానసములు గలవారు.
- ↑ విష్ణు...నిష్ఠ్యూత = విష్ణుదేవుని కాలిబొటనవ్రేలిచే ఉమియఁబడినది - విష్ణుపాదమునందు పుట్టినది, త్రిలోకా...భూత = మూఁడులోకములకు నాధారమైనది, దేవాంగనా...కారణ = దేవతాస్త్రీలను విహరించుటకొఱకు పిలుచునది - దేవతాస్త్రీలకు క్రీడాస్థానము అనుట, నిర్భంగ...జాల = భంగము పొందని (అణఁపఁబడిన) అలలనెడి యుయ్యాలలయందు ఊగుతున్న హంసలగుంపులుగలది, సర్వజ్ఞుండు = అంతయుఁ దెలిసినవాఁడు, వ్యోమ...మందిర ఆకాశమే శిఖగాఁగలవాఁడైన శివునియొక్క జడముడి యను కిరీటమునకు అలంకారమైనది, సంతత...పరాయణులు = ఎల్లప్పుడు ప్రాణాయామమునందు ఆసక్తులైనవారు, పరిపూతము = పరిశుద్ధము, ఆలోకించుచున్ = చూచుచు - సమీపించి యనుట, అష్టాశీతి...విస్తీర్ణంబు = ఎనుబదియెనిమిదివేల ఆమడల విరివిగల, శశాంకమండలంబు = చంద్రమండలము, అప్లావనంబు = అంతట తడిసినదానిఁగా, తదీయ...తోడన్ = ఆచంద్రునివైన కిరణములనుండి కాఱుచున్న అమృతధారాప్రవాహముయొక్క తెల్లఁదనముచేత తళతళయనెడు కాంతులతో, కనకాచలంబుమీఁదన్ = మేరుపర్వతముమీఁద, సీతా...ధానంబులన్ = సీత అలకనంద చక్షువు భద్ర అను పేళ్లచే, వాహినీచతుష్టయంబు = నాలుగునదులు, పరమపావనంబున్ = మిక్కిలి పవిత్రమునుగా, సకలలోకానంద = ఎల్లలోకములను సంతోషింపఁజేయునది, దివ్య... వత్సరంబులు = నూఱుదేవతాసంవత్సరములు, త్రిపురమర్దను కపర్దంబునన్ = శివునియొక్క జడముడియందు, తపో... మనోరథుఁడు = తపస్సుయొక్క మహిమచేత సాధింపఁబడినకోరిక కలవాఁడు - అధికతపస్సు చేసి కోరికను నెఱవేర్చుకొన్నవాఁడు, అవతరించి = దిగి, కపిల...గాత్రులు = కపిలమహామునియొక్క మిక్కుటమైన కోపముయొక్క విజృంభణముచేత కలిగిన నిప్పుమంటలవరుసలచేత కాలినదేహములు గలవారు, పరమపవిత్రులన్ = మిక్కిలి పరిశుద్దులనుగా.
- ↑ ఎల్లనాడు = ఎల్లప్పుడు, తత్పావనైకతీరముల = దానిదైన కేవలము పరిశుద్ధము లైన దరులయందు, అర్థిన్ = అనురక్తితో, భూదేవకోటికిన్ = బ్రాహ్మణసమూహమునకు, ముక్తితెరువు = మోక్షమార్గమును, రమాదేవితోడన్ = లక్ష్మీదేవితో, కొల్వఁగాన్ = సేవించఁగా.
- ↑ ఉచితకర్మగతిన్ = తగినకర్మలను నడపునట్టి విధముతో, పుణ్యరూపాంగములు = పుణ్యమును నిరూపించునట్టి స్వరూపము గలవి, తిలోదకపిండదానములు = నువ్వులు నీళ్లు విడుచుటయు పిండములు పెట్టుటయను, సంగత = పొందిన, నిర్భంగ...మహిమ = కొఱఁతలేని పరిశుద్ధత్వముయొక్క మేలిమి, పాటిలన్ = కలుగఁగా.
- ↑ శాంతిగన్ = ఓర్పుతో, చింతించిన = ధ్యానించినను, జన్మత్రయసంతాపములు = మూఁడుజన్మములయందలి దుఃఖములు, పాసిచనున్ = తొలఁగిపోవును.
- ↑ రేపకడన్ = ప్రాతఃకాలమున, ప్రణుతించినన్ = స్తోత్రము చేసినయెడ, మాంగల్యసుఖంబులు = శుభమును సౌఖ్యమును, ఒదవున్ = కలుగును.
- ↑ త్రైలోక్యపావని = మూఁడులోకములను పరిశుద్ధములనుగాఁ జేయునది.
- ↑ తనమయంబు = తనయొక్కస్వరూపమునే అంతటఁ గనఁబఱచునది, యథేచ్ఛన్ = ఇచ్ఛ వచ్చినట్టు, త్రైలోక్యనమున్నతిన్ = మూఁడులోకములకు మీఁది పొడువున, మకరరూపవ్యక్తిమై = మొసలిరూపముయొక్క తెలివిడితో - మొదలిరూపుతో, విస్తృతుఁడు = గొప్ప ఆకృతి గలవాఁడు, తత్పుచ్ఛాగ్రదేశంబునన్ = ఆశింశుమారప్రజాపతియొక్క తోఁక కొనయైనచోట.
- ↑ శింశుమారాఖ్యచక్రము = శింశుమారము అను పేరుగల చక్రము, సమితిన్ = సమూహమును, ఒక్కటన్ = ఒక్కసారిగా.
- ↑ వాయునాళంబులచే = గాలిక్రోవులచేత, దృఢబంధంబు = గట్టికట్టు గలది.
- ↑ అబ్జాక్షునకున్ = విష్ణువును గూర్చి, జ్యోతిశ్చక్రంబునన్ = నక్షత్రమండలమునందు.
- ↑ సర్వాధ్యక్షుండు = అన్నిటికి నధిపతి, సదైవాసురమానుషము = దేవతలతోడను అసురులతోడను మనుష్యులతోడను గూడినది, భూతంబులన్ = ప్రాణులను.
- ↑ రవి = సూర్యుఁడు, మహీవలయంబున = భూమండలమునందు, తోయములు = నీళ్లను, వృష్టి = వాన, పరితృప్తిన్ = తనివిని, పెంపుతోన్ = అభివృద్ధితో.
- ↑ కాలాత్ముఁడు = కాలస్వరూపుఁడు, చండాంశువులచేతన్ = తీక్ష్ణములైనకిరణములచేత, పీలిచి = ఆకర్షించి, అమృతాంశుమండలమునందు = చంద్రబింబమునందు, ఉనుచున్ = ఉంచును, అబ్జవైరి = చంద్రుఁడు, మారుత...చేసి = వాయువు ఆవిరి వెలుఁగు వీనియొక్క కూడికచేత, జలధరంబులు = మేఘములు, వృష్టి...వలనన్ = వాన చక్కఁగాఁ గురియఁదగిన కాలముయొక్క రాకచేత, వాయుబంధంబులు = గాలివలని నిర్బంధములు, నింగిన్ = ఆకాశమునందు, చెందుఁ బయోధరములన్ = మేఘములయందు పొందును, దానఁ జేసియు = దానిచేతను, జగతిని = భూమియందు.
- ↑ పొరిన్ = క్రమముగా, ఊర్ధ్వాభిముఖములు = మీఁదితట్టునకు తిరిగినవి, రవిదీప్తులు = సూర్యకాంతులు, జల్లుగాన్ = దట్టపుచినుకులు గలవానగా, ధరణీముఖ్య = భూమియందు శ్రేష్ఠుఁడైన మైత్రేయుఁడా, సమర్క్షఘస్రములన్ = రోహిణ్యాది సమనక్షత్రములయందు సూర్యుఁ డుండునపుడు పగళ్లయందు, అబ్దశ్రేణి = మేఘపఙ్క్తి, తొరఁగున్ = స్రవించును - వర్షించును, తదీయజలబిందుస్నానములు = ఆ కురియునట్టి జలబిందువులచేతనైన స్నానములు, దివ్యములు = స్వర్గసంబంధులు గనుక దివ్యాఖ్యములు, ఇట్టి దివ్యస్నానము చేసినవావికి నరకములేదని చెప్పఁబడియున్నది.
- ↑ బేసి = విషమము, ఋక్షములందున్ = నక్షత్రములయందు, పయోధరావలీవృత్తి - మేఘపఙ్క్తియొక్క వ్యాపారము, ఒకండున్ = ఒకటియును, వృష్టిమయము = వానచే నిండినది, ఉద్వృత్తిమెయిన్ = నిక్కుతో, వియత్తలనదిన్ = ఆకాశగంగయందు.
- ↑ అమోఘములు = మొక్కపోనివి - తక్కువకానివి, సస్యౌఘంబులు = పైరుల సమూహములు, ఓషధులు = మూలికలు, నిరాఘాటములు = అడ్డి లేనివి.
- ↑ ఫలపాకసాధకములు = ఫలసిద్ధిని చేయునవి, భువనములన్ = లోకములయందు, ప్రజా...హేతుకంబులు = ప్రజలయొక్క పుట్టుకకును బ్రతుకునకును కారణములైన క్రియలకు నిమిత్తములు, అవిరళవృత్తిన్ = స్థిరమైన వర్తనమును, సవనములు = యజ్ఞములు, ఎల్లెడలన్ = సర్వప్రదేశములయందును.
- ↑ మఘంబులు = యజ్ఞములు, వసుంధరా...వర్ణములు = బ్రాహ్మణాదిముఖ్యవర్ణములు, మేరగాన్ = ఎల్లగా - తుదగా, మూలము = అధికారణము.
- ↑ ఉభయకాష్ఠలందున్ = దక్షిణోత్తరదిక్కులు రెంటియందును, ఆరోహణావరోహములవలనన్ = ఎక్కుట దిగుటవలన.
- ↑ దివౌకసులు = దేవతలు.
- ↑ సరసీరుహబాంధవుండు = సూర్యుఁడు, సప్తగణములున్ = తపసులు మొదలయిన యేడ్గురిసమూహములును, పరివేష్టింపఁగన్ = చుట్టుకొనఁగా, తేజోత్కరము = వెలుఁగు గుమి, ఆంధకారము = చీఁకటిని.
- ↑ బెరసి = చుట్టుకొని, భుజంగాధిపులు = సర్పరాజలు, అరదంబునకు = రథమునకు, నలినహితుఁడు = సూర్యుఁడు, శీతఘర్మాంబురోచులచేతన్ = చల్లవేడినీళ్లరూపమైన కిరణములచేత, సందీప్తుఁడు = లెస్సగా ప్రకాశించువాఁడు.
- ↑ అతితాపహిమాంబుచయంబు =- మిక్కిలియుష్ణమును శీతలమునైన నీటినమూహమును, దీప్తుఁడు = వెలుఁగునట్టివాఁడు, పయోజ...మహత్వము = సూర్యునిమహిమము.
- ↑ మిహిరుఁడు = సూర్యుఁడు, ప్రతాపము = వేండ్ద్రము, తేజము = తేజస్సును, కమల...మధ్యమునన్ = బ్రహ్మాండమునడుమ, క్రమ్మిన = క్రమ్ముకొనిన.
- ↑ సప్తాశ్వుఁడు =సూర్యుఁడు, సంప్రాప్తీ...దీప్తుఁడు = పొందఁబడినదిగాఁ జేయఁబడిన శ్రీహరియొక్క తేజస్సుచేత వెలుఁగునట్టివాఁడై.
- ↑ ఇనుని = సూర్యునియొక్క, ప్రకటంబులై = ప్రసిద్ధములై, ప్రాతరాదులు = ప్రాతఃకాలము మొదలైనవి, ఘటించున్ = కూర్చును.
- ↑ భూరి...పుంజంబునన్ = విస్తారమైన నిప్పుమంటలసమూహమునందు, సంభవంబై = పుట్టినవై, ఇక్కన్ = స్థానమునందు, ధ్వాంతమున్ = చీఁకటిని, దీప్తిలోన్ = ప్రకాశమునందు, మార్తాండునందున్ = సూర్యునియందు, మహాతమంబు = గొప్పచీఁటిని, అంతరాళంబునన్ = మధ్యప్రదేశమునందు.
- ↑ విష్ణుతేజోవిరాజితుండు = విష్ణుతేజస్సుచేత ప్రకాశించువాఁడు, ఆప్యాయనంబు = తనువును, సుధాకరమండలంబునకున్ = చంద్రబింబమనకు, అభివృద్ధిభూత = అభివృద్ధిని చేయునది.
- ↑ జలజాప్తమయూఖములన్ = సూర్యకిరణములచేత, ప్రవృద్ధమై = చక్కగా పెరిగినదై, చంద్ర...సుధామృతమున్ = చంద్రబింబమువలనఁ గలిగి స్వచ్ఛమైన యమృతమును, పెద్దయున్ = మిక్కిలి, వికాసము నొందున్ = వికసించును, దివాకరప్రభలు = సూర్యకిరణములు, పుష్టి వహించున్ = బలియును.
- ↑ అమృతకిరణువలనన్ = చంద్రునివలన, అమృతమయ = అమృతస్వరూపములైన, మయూఖములను = కిరణములచేత.
- ↑ వనజారి = చంద్రునియొక్క, అంభోగర్భసంభవంబులు = జలగర్భమునఁ బుట్టినవి - జలమయము
లనుట, కుందనన్నిభములు = మొల్లపువ్వులను బోలినని, మిథ్యాక్రమంబులు = క్రమము లేనివి - పెనఁగొన్నవి, ఔత్తానపాది = ధ్రువుఁడు, పటురయమునన్ = మిక్కిలివేగమున, సవ్యాపసవ్యభాగంబులన్ = కుడియెడమతట్టులను, కల్పకాలపర్యంతమును = ప్రళయకాలమువఱకును, పంకజాప్తునియరదంబుహరులయట్ల = సూర్యునితేరిగుఱ్ఱములవలెనే, శీతకరుని మయూఖసమితి = చంద్రకిరణసమూహము, ఉష్ణాంశునట్టులు = సూర్యునివలె, అంబుసంభూతము = నీటివలనఁబుట్టినది, అమృత... పొలుచున్ = చంద్రునిబలుపునకు హేతువైనదై యుండును. - ↑ అందంద = పునఃపునః - మరలమరల, కళాశేషమునన్ = ఒక్కకళయొక్క మిగులుగా, సుధాంశములు = అమృతభాగములు, ఇందుకళలు = చంద్రునికళలు, బృందారకకోటిచేతన్ = దేవతాసమూహముచేత, పీతము = పానముచేయబడినది.
- ↑ ద్విజరాజున్ = చంద్రుని.
- ↑ సితకరుని = చంద్రునియొక్క, అమవస = అమావాస్య.
- ↑ లతావలియందున్ = తీఁగలపఙ్క్తులయందు, నించి = నిండించి, చనున్ = తగును - ఒప్పు ననుట, పత్రము = ఆకు, విపద్దశన్ = ఆపదను.
- ↑ పావకుండు = అగ్ని, నిర్జరులును = దేవతలును, సుధాంశునికళలు = చంద్రునికళలను, ద్వికళావశిష్టుఁడు = రెండుకళలచేత మిగిలినవాఁడు, దీప్తి = ప్రకాశము, సూర్యేందుసంగమంబును = సూర్యచంద్రులయొక్క చేరికయు, పర్వసంజ్ఞము = పర్వమను పేరుగలది, భూరుహతతులయందున్ = వృక్షసమూహములయందు, అధివసించున్ = నివసించును - ఉండును, కళామాత్రుఁడు = ఒకకళమాత్రము కలవాఁడు.
- ↑ ప్రతతి = తతి - సమూహము, త్రిజగ...మూర్తి = మూఁడులోకములకు మేలు చేయునట్టి స్వచ్ఛమైన యాకృతి
గలవాఁడు, హిమకరువలనన్ = చంద్రునివలన. - ↑ పిశంగాభములు = గోరోజనపువన్నె గలవి, ఇందుజుఁడు = చంద్రునికొడుకు - బుధుఁడు.
- ↑ సోపాసంగంబుగన్ = అమ్ములపొదితోఁ గూడినదిగా, అపరూపంబు = అపూర్వము, పడగతోన్ = టెక్కముతోను, హరులతోన్ = గుఱ్ఱములతోను, ఏపారున్ = అతిశయించును, దనుజమంత్రి = శుక్రుఁడు.
- ↑ పద్మరాగవర్ణంబు = కెంపువన్నెతో, దొరసి = కలిగి, వహ్నిసంభవంబు = అగ్నివలనఁ బుట్టినది, కాంచనస్యందనంబునందున్ = బంగారురథమునందు, చెలువారు = ఒప్పు.
- ↑ పాండురవర్ణములు = తెల్లనివన్నె గలవి, హేమమయంబు = బంగారుతో చేయఁబడినది, తనరిన = ఘనతకెక్కిన, ఏఁడాది రాశి నుండి = ఒక్కొకసంవత్సరము ఒక్కొకరాశియం దుండి.
- ↑ శబళవర్ణంబులు = చిత్రవర్ణము కలవి, నభస్సంభవంబులు = ఆకాశమునందుఁ బుట్టినవి, ఘోటకములతోడన్ = గుఱ్ఱములతో, పూన్చునరదము = వహించునట్లు చేసినరథమును, మందవృత్తితోన్ = మెల్లనివర్తనముతో, ఇనసుతుఁడు = సూర్యునికొడుకు - శనైశ్చరుఁడు, అత్యుగ్రుఁడై = మిక్కిలిభయంకరుఁడై.
- ↑ భృంగాభములు = తుమ్మెదవన్నె గలవి - నల్లనిని, తురంగాష్టకము = గుఱ్ఱములయెనిమిది - ఎనిమిదిగుఱ్ఱములు, ధూసరచ్ఛాయలచేన్ = బూడిదవన్నెచే, పొంగారు = పొంగు - ఆతిశయించు, చెలంగును = ఒప్పును, స్వర్భానుఁడు = రాహువు.
- ↑ ఇందునందుండి సూర్యునియందు (?) నందునుండి సుధాకరునందు మెలఁగు, అని పాఠాంతరము.
- ↑ భానుచంద్రమండలగ్రసనములకున్ = సూర్యచంద్రబింబములను మింగుటకు - గ్రహణముకొఱకు అనుట, మలయుచుండున్ = ఉత్సహించుచుండును - తమకపడుచుండును, శశధరుఁడు = చంద్రుఁడు, ఋక్షములకున్ = నక్షత్రములకు, మొనసే = పూని.
- ↑ అనిలవేగములు = గాలివడివంటివడి గలవి, లాక్షా...వర్ణములు = లత్తుకయెఱుపుచాయ కలవి, ధూమ్రపలాలవర్ణమునన్ = పొగవన్నెయు పూరికఱ్ఱవన్నెయుఁ గలసినవన్నెతో.
- ↑ నవగ్రహనక్షత్ర తారాధిష్ణ్యాదులు = తొమ్మిదిగ్రహములయొక్కయు ఇరువదియేడునక్షత్ర ములయొక్కయు నక్షత్రస్థానములు మొదలగునవి, వాయునాళంబులు = గాలిక్రోవులు, ఉచితసంచారంబులుగాన్ = తగినసంచారము కలవిగా.
- ↑ తైలచక్రముగతిన్ = గానుఁగవలె, నిర్వక్రముగన్ = వంకరలేక - సరిగా, సమీరణుని = వాయువుయొక్క.
- ↑ శింశుమారము = శింశుమారచక్రమును, సార్వకాలంబులు = ఎల్లప్పుడు, నిర్ధూతానేకకళంకులు = సమస్తదోషములును దూరముగా ఎగఁజిమ్మినవారు.
- ↑ తదధిష్ఠితార్కచంద్రాదులు = దానియందు నిలిచిన సూర్యుడు చంద్రుడు మొదలగువారు, విశ్వంభర = సమస్తమును భరించునది - భూమి, వర్షంబులు = భరతవర్షము మొదలుగునవి, పుష్కరిణులు = సరస్సులు, పద్మగర్భసృష్టిన్ = బ్రహ్మసృష్టియందు, ఇందిరాకాంతుఁడు = లక్ష్మీపతి - విష్ణువు.
- ↑ మహాపయోధులు = గొప్పసముద్రములు.
- ↑ ఐక్యభావము = ఒక్కటి యగుట, పృథగ్భేదరూపంబులు = వేఱైనయితరరూపములు.
- ↑ పుడమి = భూమి, ఘటత్వము = కుండతనము - కుండ యగుట, భాస = తోఁచునట్టి, ఉల్లసిల్లున్ = ఒప్పును.
- ↑ ప్రపంచసంచారములు = ప్రపంచమునందు సంచరించునవి, వస్తువిభేదవృత్తి = వస్తువులయందలి భేదవ్యాపారము.
- ↑ దివ్య...విలాసుఁడు = ఉత్తమమైనయోగవిద్యయందు క్రీడించువాఁడు, భజియించి = సేవించి, ఆచరితంబు = ఆభరతునియొక్క చరిత్రమును.
- ↑ అకలంకప్రమదంబుతోడన్ = కొఱఁతలేనిసంతోషముతో, కైవల్యసుఖంబున్ = పరమపదసౌఖ్యమును, ఇహసౌఖ్యోపాయంబులు = ఈలోకమునందు పొందఁదగిన సౌఖ్యములకు అనుకూలమైన మార్గములను, చింకసేయక = విచారించక - తలఁపక, సోహంభావమున్ = అదియే నేను అనుటను.
- ↑ త్రిలోకేశున్ = మూఁడులోకములకు నీశ్వరుఁ డైనవానిని, జగత్పావనాకారున్ = లోకమును బవిత్రమునుగాఁ జేయఁనట్టి ఆకృతిగలవానిని, సాగర... రమ్యున్ = లక్ష్మీదేవియొక్క వక్షస్స్థలమునందలి కస్తూరికలకముతోడిఱొమ్ముచేత మనోజ్ఞుఁ డైనవానిని, శుద్ధాత్ముఁడు = నిర్మలచిత్తము గలవాఁడు, సాత్త్విక...కర్ముఁడు = సత్వగుణప్రధానమైన ప్రవర్తనముచేత ప్రారంభించఁబడిన సుకృతకర్మలు కలవాఁడు, భాసిల్లెన్ = ప్రకాశించెను.
- ↑ ఇతరేతరవాక్యములు = అన్యోన్యములైన మాటలు (ఇచ్చట ఇతరసంబంధపుమాటలు అని అర్థమగుచున్నది.)
- ↑ గోష్ఠిన్ = సభయందు, పరికరములు = ఉపకరణములు (లేక) వస్తువులు, తొఱంగక = విడువక.
- ↑ కర్మహేతుకములు = వ్యాపారాంతరములకు కారణములు, పాశబంధనములు = (అపేక్షారూపకములైన) ద్రాళ్ళకట్టులు, త్రెంచి = తెగఁగొట్టి, సంగమంబులు = (ఇతరులతోడి) కూడికలు, జీవంబులయందున్ = ప్రాణులయందు, సమమనస్కుఁడు = సమబుద్ధిగలవాఁడు.
- ↑ తీర్థంబాడి = స్నానము చేసి, కాలోచిత = వేళకుఁ దగిన.
- ↑ ఈననైన = ఈనునట్టికాలము సమీపించిన, ఏణి = ఆఁడుజింక, నిరంతర = ఎడతెగని, నొచ్చి = నొప్పిని పొంది - బాధపడి, దప్పిన్ = దాహముచేత, తఱియన్ = చేర - నీళ్లున్నచోటును చేరననుట.
- ↑ కకుబంత...గతిన్ = దిక్కులకడలు తిరుగుడు పడునట్టి భయంకరమైన ప్రసిద్ధమైన ప్రళయకాలపురుద్రమూర్తియొక్క గొప్పధ్వనివలెనే.
- ↑ నీరానన్ = జలపానము చేయ, ప్రోత్తుంగలంఘనంబు = మిక్కిలి యెత్తుగా దాఁటుటను, పతనమయ్యెన్ = దిగఁబడియెను, వాహినీసలిలాంతరమునన్ = ఏటినీళ్లలో.
- ↑ మృగి = ఆఁడుమృగము, శాబకము = పిల్ల, తత్సలిలంబులన్ = ఆనదినీళ్లయందు, జగతివిభుండు = భూపతి - రాజు, విలస...పూరితాత్మకుఁడు = ఒప్పిదమైనదయారసముచేత నిండింపఁబడిన మనసు గలవాఁడు - మిక్కిలిదయ గలవాఁడు, రయంబునన్ = శీఘ్రముగా.
- ↑ కొదమ = పిల్ల, అల్లనల్లన = మెల్లమెల్లగా, తత్తఱించుచున్ = తమకపడుచుండఁగా.
- ↑ తలఁపు చేసి = తలఁచి, కుతుకము = కుతూహలము.
- ↑ మృగశాబంబు = జింకపిల్ల, పరిగ్రహంబుచేన్ = పోషణచేత ననుట, సితపక్షకళానిధి = శుక్లపక్షచంద్రుఁడు.
- ↑ పూరి = గడ్డి, బెబ్బులిపిండుదిగులునన్ = పెద్దపులులగుంపులవలని భయముచేత, మలయుచున్ = మసలుచు, కోమలశృంగయుగ్మంబుచేతన్ = లేతకొమ్ములజంటచేత, కండూతి = దురద, తీర్చున్ = పోగొట్టును, మవ్వంపు = మనోజ్ఞమైన, అనుదినంబు = ప్రతిదినమును.
- ↑ ప్రొద్దెక్కినదాఁకన్ = మిక్కిలి ప్రొద్దుపోవునంతవఱకు.
- ↑ నెయ్యము = స్నేహము - ప్రియము.
- ↑ చూపట్టున్ = కనఁబడును, బాలతృణకాండములు = లేఁతగడ్డిపోచలు.
- ↑ ఏణశాబకముచొప్పు = జింకపిల్లజాడ, నెమకంగన్ = వెదక, కొండొక - కొంత, కానలో మృగడింభకము = అడవియందలి జింకపిల్ల, తోరంబుగాన్ = అధికముగా, మింటన్ = ఆకాశమునందు, హరిణపోతము = జింకపిల్ల, చెలంగున్ = సంతోషించును, కురంగార్భకము = జింకపిల్ల.
- ↑ ధృతిన్ = ధైర్యముతో, ఏణసంగతదోషంబునన్ = జింకయొక్క సహవాసమువలని లోపముచేత, మోహి = మోహముగలవాఁడు, నిష్ప్రాపుఁడు = పొందనివాఁడు.
- ↑ పూర్వపరిచితంబు = ముమపు అలవాటు పడినది, తదాసక్తచేతన్కుండు = ఆజింకపిల్ల యందు ఆసక్తమైన మనసుగలవాఁడు.
- ↑ బాష్పాంబుపూరనేత్రంబులతోన్ = శోకజలములప్రవాహముచేత నిండివకన్నులతో - కన్నులనిండ నీళ్లు పెట్టుకొని యనుట.
- ↑ కుఱ్ఱ = బిడ్డ, పాటిలెన్ = కలిగెను.
- ↑ అక్కునన్ = ఱొమ్మునందు, జాతిస్మరత్వంబు = పూర్వజన్మమునందు తానున్నవిధము తెలిసినతనము.
- ↑ దేహగౌరవము = శరీరముయొక్క ఘనత.
- ↑ ఆమ్నాయరహస్యవేది = వేదార్థరహస్యముల నెఱిఁగినవాఁడు, గరిష్ఠుఁడు = గొప్పవాఁడు.
- ↑ యథాకాలంబునన్ = తగినకాలమున, నిస్పంగహేతుకంబులు = సంగములేమికి కారణములైనవి.
- ↑ ప్రచ్ఛన్నవృత్తిమైన్ = మఱుఁగుపడిన వర్తనముతో, ఉపాధి = లోపము.
- ↑ జడవేషంబు = మూఢునివేషమువంటి వేషము, గ్రామ్యభాషలు = అపభ్రంశపుమాటలు, అవిస్పష్టానులాపంబులు = చక్కగా తెలియఁబడక మాటికిమాటికి చెప్పినదానినే చెప్పుట, పటు...కేశంబులున్ = మిక్కిలి దుమ్ముకమ్మిన వెండ్రుకలును, బెడఁకుంజూపులు = బెదరుచూపులు, క్లిన్నదంతచయమున్ = తడిసినపండ్లనమూహమును - జొల్లు కాఱుటచేత తడిసిన వనుట, దడఁబాటుందనమున్ = భ్రమించుస్వభావమును, స్ఫుటముగాన్ = చక్కగా (చూచువారికి) కనఁబడుచుండఁగా.
- ↑ లాల = జొల్లు, ఉపమ = ఉపాయము.
- ↑ పెచ్చు పెరుగున్ =జృంభించును, హేయంబు = రోఁత, అపవిత్రకర్మంబులు = అపరిశుద్ధములైన పనులు, ఎందైనన్ = ఎక్కడనైనను, పరిభూతిన్ = అవమానమును, జాల్మవేషముతోన్ = నీచవేషముతో.
- ↑ ఉన్మత్త = పిచ్చివానియొక్కయు, కుల్మాషఖాద్యశాకవన్యఫలాదులు = గుగ్గిళ్లు కజ్జాయము కూరలు అడవియందలిపండ్లు మొదలగునవి, దేహయాత్ర = శరీరసంరక్షణమును.
- ↑ క్షేత్రకర్మంబులు = సేద్యపుఁబనులు, ఆరబము = పైరు.
- ↑ రూక్ష...గాత్రుండు = పరుసనై బలిసినయవయవములతోడి దేహము గలవాఁడు, జాడ్యకర్మకుండు = మోటుతనపుపనులు చేయువాఁడు, ఆహారవేతనాపరుఁడు = కడుపుకూటికి పని చేయుటయందు ప్రియము గలవాఁడు, సంస్కారసహితంబులు = చక్కఁబఱుచుటతోఁ గూడినవి.
- ↑ నిర్వాణసౌఖ్యంబునకున్ = మోక్షసుఖమునకు.
- ↑ శిబికారోహణంబు చేసి = అందలము నెక్కి.
- ↑ రథచోదకుచేన్ = రథము తోలువానిచేత - సారథిచేత, ప్రచోదితుఁడు = ప్రేరేరింపబడినవాడు, నవ్యోదనవేతనుఁడు = క్రొత్తకడుపుకూటివాఁడు.
- ↑ ఆత్మీయదృష్టిన్ = తనచూపును, యుగప్రమాణ = కాఁడికట్టునంతటికొలఁదిగల, జడిసి = అదిరి, విషమంబుగాన్ = ఎగుడుదిగుడుగా.
- ↑ మందహాసంబుతోడన్ = చిఱునవ్వుతో.
- ↑ వీఁకన్ = అడఁకువతో, పీవరాంగము = బలిసిన దేహము.
- ↑ నెట్టనన్ = మిక్కిలి.
- ↑ భరము = భారము, భరియింతురో = మోయుదురో.
- ↑ యుగ్మము = జంట, వ్రేఁగు = భారము, జంఘలన్ = పిక్కలను, ఊరువులను = తొడలను, అల్ల = మెల్లగా - తాలిమితో ననుట, గౌరవంబు = గురుత్వము - భారము, ఇప్పాటన్ = ఈరీతిగా.
- ↑ గుణప్రవాహపతితము = గుణపరిణామరూపమైన వెల్లువయందు పడినది, బహుళకర్మవశతన్ = విశేషకర్మలను నడపుటయందలి యధీనత్వముతో.
- ↑ అవిద్యకలిమిన్ = అజ్ఞానము కలుగుటచేత - జ్ఞానములేమిచే ననుట, అక్షరము = చెడనిదైన పరబ్రహ్మము.
- ↑ భూ...భుజంబులచేతన్ = భూమిపాదములు పిఱుఁదులు తొడలు మడికట్టు
కడుపు ఱొమ్ము భుజములు వీనిచేత, తెల్లంబు = స్పష్టము. - ↑ తక్కక = తప్పక, అక్కఱముగన్ = ఆశ్చర్యముగా.
- ↑ బికావతరణంబు చేసి = అందలమునుండి దిగి.
- ↑ ఉపభోగకారణంబులు = అనుభవించుటకు నిమిత్తములు, ఆగమనస్ఫురణ = వచ్చుటయొక్క తోఁపిక.
- ↑ ఇద్ధచరిత = మేలైననడవడి గలవాఁడా.
- ↑ ఎమ్మెయిన్ = ఏవిధముచేతను.
- ↑ ఇరువొందఁగన్ = స్థిరముగా, ఆత్మయందునేన్ = ఆత్మయం దయినయెడ.
- ↑ జిహ్వా.. వ్యాపారంబులచేతన్ = నాలుక దవుడ పెదవులు వీనియొక్క వ్యాపారములచేత.
- ↑ అవిరళవృత్తిన్ = చేరికగలయునికిచేత, ముక్త = విడువబడిన.
- ↑ దారువు = కొయ్య.
- ↑ సరవిన్ = క్రమముగా.
- ↑ దేహభిత్తులు = దేహములనెడు గోడలు.
- ↑ పృథక్కరణనిష్పాద్యంబు = వేఱుచేసి చెప్పఁదగినది, ఉపన్యసించిన = చెప్పఁగా, ఆవిచారవిభ్రాంతచిత్తుఁడు = విచారణలేమిచే భ్రమనొందిన మనసుగలవాఁడు.
- ↑ ప్రాపింతురు = పొందుదురు.
- ↑ ఇదమిత్థ మని = ఇది యిట్లు అని, పలుకఁబోలదు = చెప్పఁదగదు.
- ↑ ఈడితంబులు = కొనియాడఁబడినవి - చెప్పఁబడినవి యనుట.
- ↑ ఈప్సితములతోన్ = కోరికలతో, ఘటిల్లున్ = కలుగును.
- ↑ బుద్బుదములపోలెన్ = నీళ్లలోని బుగ్గలవలె.
- ↑ భూపాలతిలక = రాజశ్రేష్ఠుఁడా.
- ↑ ఏకవ్యాపకము = ఒక్కటైనది - వ్యాపించునది, హేవాకము = దేదీప్యమానప్రౌఢరీతి గలది, శ్రీకరంబు = సంపత్కరమైనది, కళ్యాణవిహారము = శుభకరమైన విహరించుట గలది, నిబిడమాయాతీరము = అంతట వ్యాపించియుండు మాయను కడచినది, నిర్గుణంబు = రజస్పత్వతమస్సులనెడు మూఁడుగుణములును లేనిది, కైవల్యవిహారము = పరమపదమునందలి విహారముగలది, అతీతము = కడచినది, ఉత్తమశ్లోకంబు = మేలైనకీర్తిగలది, నటించున్ = వర్తించును, నిత్యశుద్ధస్థితిన్ =శాశ్వతమై నిర్మలమైన యునికితో.
- ↑ వేణువు = పిల్లనగ్రోవి.
- ↑ బాహ్యాభ్యంతర = వెలుపలను లోపలను, చింతాపరుండు = విచారగ్రస్తుఁడు.
- ↑ పాటిలక = పొందక, చిదితిహాసము = జ్ఞానబోధకమైన పూర్వకథను.
- ↑ శాసనమునన్ = ఆజ్ఞ చేత, గృహమేధిధర్మములు = గృహస్థునినడవళ్లను.
- ↑ కదన్నంబులపైన్ = కుత్సితాన్నముమీఁద.
- ↑ కమ్మతావులొలుకు = మధురమైన వాసనలను వ్యాపింపఁజేయుచున్న, చాపట్లు = దోసలు.
- ↑ మృష్ట = మధురమైన, ఆయితంబు = సిద్ధము.
- ↑ పరితుష్టంబు = చక్కగా తృప్తిపొందినది, ఆఁకొంటివిగా = ఆఁకలి గొంటివికదా.
- ↑ మందస్మితుఁడు = చిఱువ్వుగలవాఁడు.
- ↑ కూరును = కలుగును.
- ↑ పార్థివములు = పృథివివలనఁ గలిగినవి, (పృథివి = భూమి,) ధాతుసంచయము = ధాతుపదార్థముల సమూహము.
- ↑ మృష్ణామృష్టభేదంబులు = స్వాధువు స్వాదువుకానిది అను భేదభావములు, అనుద్వేగోద్వేజనంబులు = వేదనలేమిని వేదనను, రుచి = ఇష్టము.
- ↑ మెత్తడములన్ = దట్టముగా పూయుటలచేత, పోష్యమాణంబులు = పోషింపఁబడుచున్నవి, దార్ఢ్యమునన్ = దృఢత్వముచేత, చెలంగున్ = అతిశయించును.
- ↑ గీటడఁగెన్ = నశించెను, అభిధానమున్ = పేరును.
- ↑ ఇద్ధవివేకము = ప్రకాశించుచున్న తెలివిని, జగత్పరిపూరితుఁడు = లోకమునం దెల్లయెడల నిండుకొన్నవాఁడు.
- ↑ భూరమణుండు = రాజు, నికరంబుతోడన్ = సమూహముతో, సదనంబునకున్ = ఇంటికి, ఒక్కఁడు = ఒక్కఁడే, గ్లాని = బడలిక, పేరడవిన్ = గొప్పయడవియందు.
- ↑ సమ్మర్దంబునన్ = సందడికి (లేక) త్రొక్కడికి, తెరువు తొలంగి = దారి విడిచి.
- ↑ క్రందు = సందడి, పథమునందున్ = త్రోవను, ఆవనినాథుఁడు = రాజు, బలము = సేన.
- ↑ అవనీపతిసింధురములన్ = రాజును ఏనుఁగును, పృథగ్రూపవికారంబులన్ = వేఱువేఱురూపములవల్ల నైన మాఱుపడుటలచేత, వారణము = ఏనుఁగు.
- ↑ గంధనాగమునుబోలెన్ = మదపుటేనుఁగువలె.
- ↑ సత్వరంబుగాన్ = త్వరతో కూడుకొనునట్టుగా, వివేకించితిని = తెలిసికొంటిని.
- ↑ బంధురిపుతుల్యుండవు = చుట్టమును పగవానిని నొక్కటిగాఁ జూచువాఁడవు, సర్వాంతర్యామి = అన్నిటిలో వర్తించునది.
- ↑ నిర్దేశించి = తెలియఁ జెప్పి.
- ↑ మానుగన్ = ఒప్పిదముగా, ఆఖ్యానము = కథను.
- ↑ శ్రీమహనీయగేహ = సంపదచేత గొప్పదైనయిల్లుగలవాఁడా, సరసీరుహబాంధవతుల్యదేహ = సూర్యునివంటి తేజస్సుగల దేహము గలవాఁడా, సంగ్రామధనంజయాంక = సంగ్రామధనంజయుఁడు అను బిరుదుపేరు గలవాఁడా, రిపుగర్వవిచారణక్రియా = శత్రువులగర్వమును పోఁగొట్టుటకు హేతుభూతములైన పనులను చేయువాఁడా, భీమతరోగ్రఖడ్గ = మిక్కిలి భయంకరమైన కత్తి కలవాఁడా, కవిబృందవచఃప్రియచిత్త = కవులసమూహములయొక్క మాటలయందు ప్రీతిగల మనస్సుగలవాఁడా, సద్గుణస్తోమ = మంచిగుణములసమూహములు గలవాఁడా, సమస్తలోకపరితోషణదానకళావిశారదా = ఎల్లలోకులను చక్కగా సంతోషింపఁజేయునట్టి దానవిద్యయందు కుశలుడా.
- ↑ సమరపరశురామా = యుద్ధమునందు పరశురామునిఁ బోలినవాఁడా, చారుసౌభాగ్యధామా = మనోజ్ఞమైన చక్కఁదనమునకు ఉనికిపట్టయినవాఁడా, సముదరిపువికీర్ణా = మదముతోఁ గూడుకొన్న శత్రువులను చెదరగొట్టువాఁడా, శౌర్యవిద్యాసుపర్ణా = శూరత్వమనెడు విద్యయందు గరుత్మంతునిఁ బోలినవాఁడా, విమలశుభవిధేయా = నిర్మలమైన క్షేమమునకు విధేయుఁడవైనవాఁడా, ప్రముదితసుకవీంద్రా = మిక్కిలి సంతోషింపఁజేయఁబడిన సత్కవిశ్రేష్ఠులు గలవాఁడా.