ఆంధ్ర శ్రీవిష్ణుపురాణము/చతుర్థాశ్వాసము
శ్రీరస్తు
శ్రీవిష్ణుపురాణము
చతుర్థాశ్వాసము
| 1 |
| వ. | సకలపురాణవిద్యాధురంధరుం డైనపరాశరుండు మైత్రేయున కిట్లనియె. ఇట్లు | 2 |
| క. | మునివర మన్వంతరముల, మనుపుత్రుల సురల సప్తమౌనుల దేవేం | 3 |
మన్వంతరమనుపుత్రాదివివరణము
| వ. | అని యడిగిన పరాశరుం డిట్లను నతీతానాగతంబు లైనచతుర్దశమన్వంతరంబులం | 4 |
| క. | స్వారోచిషాంతరమునఁ, బారావతతుషితముఖసుపర్వగణము లే | 5 |
| తే. | ప్రాణవాతాగ్నివృషనిస్వరాహ్వయులును, స్తంబకుండును మఱియు నూర్జకుఁ డనంగ | |
| | సప్తమౌనులు వెలసిరి చైత్రచిత్ర, మదనకింపురుషాదు లమ్మనువుసుతులు. | 6 |
| వ. | ఉత్తమమన్వంతరంబున సుశాంతుండు దేవేంద్రుండయ్యె. సుధామసత్యశివప్రత | 7 |
| సీ. | నాలవమనువు నానాలోకనుతకీర్తి యయ్యొప్పెఁ దామసుఁ డనుమహాత్ముఁ | |
| ఆ. | ఖ్యాతిజానుజంఘకేతురూపనరాది, మనుజనాథవరులు మనువుతనయు | 8 |
| తే. | రైవతాహ్వయమన్వంతరంబునందు, విభుఁ డనెడువాఁడు దేవతావిభుఁడు దేవ | 9 |
| తే. | ఊర్ధ్వబాహుఁడు దేవబాహుఁడు హిరణ్య, రోముఁడును వేదవంతుండు థామకుండు | 10 |
| క. | బలబంధూజ్జ్వలసంభా, వ్యులు మొదలుగ రాజులందు నొగి మనువుకుమా | 11 |
| ఉ. | ఏచినయాప్రియవ్రతమహీతలనాథుఁడు తొల్లి పుష్పనా | 12 |
| క. | ఆతనివిమలతపోమహి, మాతిశయమువలన మనువులై వెలసిరి యీ | 13 |
| వ. | మఱియు షష్ఠం బైన చాక్షుసమన్వంతరంబునకు మనోజవుం డను దేవేంద్రుం | 14 |
| తే. | అనఘ సాంప్రతమైనమన్వంతరమున, కధిపుఁడై విలసిల్లె నయ్యనఘమూర్తి | |
| | వనజబాంధవసుతుఁడు వైవస్వతాఖ్యుఁ, డందు దేవేంద్రుఁ డయ్యె పురందరుండు.[5] | 15 |
| సీ. | ఆదిత్యవసురుద్రు లమరగణంబులు గౌతమజమదగ్నికశ్యపాత్రి | |
| తే. | వారలెల్లను వేర్వేఱ వంశకర్త, లై తురంగమమేధాదు లైనయాగ | 16 |
| క. | అగణితము నప్రమేయము, నగువిష్ణునిశక్తి యాచరాచరసహితం, | 17 |
| క. | తోయజనాభునియంశము, లాయామన్వంతరముల నవతారములై, | 18 |
| వ. | అది యెట్లనిన స్వాయంభువమున్వంతరంబున నాకూతిదేవికి యజ్ఞుం డన మానస | 19 |
| ఆ. | ఇవ్విధముననైన నీవిశ్వమున నమ్మ, హాత్ముశక్తి విష్ట మగుటఁ జేసి | 20 |
| చ. | అనిమిషసిద్ధసాధ్యులుఁ జరాచరభూతములు సుపర్వులున్ | 21 |
| వ. | అని చెప్పి వెండియు ననాగతమన్వంతరంబులు వినిపించువాఁడై యిట్లనియె. | 22 |
| ఆ. | కమలహితుఁడు విశ్వకర్మతనూభవ, యైనసంజ్ఞ యనుమృగాక్షిఁ బెండ్లి | 23 |
| క. | మనువును యముఁడును యమునయు, ననువారల మగుడఁ బడసె నాసతివలనన్ | 24 |
| వ. | అంత నమ్మహాదేవియును సూర్యదేవునిచండకిరణంబులు డాయ నోపక వృద్ధ | 25 |
| ఉ. | ఛాయయు సంజ్ఞయట్ల జలజప్రియసేవ యొనర్చుచుండ నా | 26 |
| వ. | ఇట్లు కపటరూపసేవావిధేయ యైనఛాయయందు మనువును శనైశ్చరుండును | 27 |
| తే. | ఛాయ నిజపుత్రకులయట్ల సవతిసుతుల, గౌరవంబునఁ జూడక కడునుపేక్ష | 28 |
| ఆ. | తల్లివయ్యు నీవు తనయుల నందఱ, నొక్కభంగిఁ జూడకుండు టెట్టు | 29 |
| క. | మానక విన నర్హంబులు, గానియుదాసీనవచనఘనకంటకముల్ | 30 |
| వ. | ఇ ట్లవమానంబుఁ బొంది యమ్మానవతి యతనిచరణంబులు భంగంబు లగునట్లుగా | 31 |
| ఉ. | అన్నలు దమ్ము లైనమము నందఱ నొక్కవిధంబునం గృపన్ | 32 |
| ఆ. | తల్లియైన నేల తన్నుదు సుతుఁడైన, నేల నను శపించు నీమృగాక్షి | 33 |
| మ. | అనినం బంకజబాంధవుం డపుడు ఛాయాదేవి నీక్షించి యో | 34 |
| క. | నీవలన మిగులఁ గపటపు, భావంబులు పెక్కు గానఁబడుచున్నవి కాం | 35 |
| క. | నిక్కము చెప్పుము చెప్పక తక్కిన ని న్నిపుడు పెట్టి దండింతు ననన్ | 36 |
| తే. | అబ్జబాంధవ నీభార్య యైనసంజ్ఞ, గాను నాపేరు ఛాయను గమలవదన | 37 |
| వ. | అనినం గర్మసాక్షి యాతామరసాక్షి నొండేమియుం బలుకక ధర్మరాజుపాదం | 38 |
| తే. | తృష్ట చనుదెంచి లోకబాంధవునిఁ గాంచి, దేవి సంజ్ఞవిధం బెల్లఁ దెలియఁ జెప్పి | 39 |
| తే. | చండకిరణంబు లీరీతి సానఁబట్టి, కొంతకాంతంబు గావించి కూఁతుఁ దెచ్చి | 40 |
| వ. | ఇట్లు సూర్యకిరణంబులవలన రాలినరజంబు శంకరునకుఁ ద్రిశూలంబును, విష్ణు | 41 |
| క. | ఛాయాసంజ్ఞలు గాంచిరి, తోయజవనబంధునికి సుతున్ సావర్ణిన్ | 42 |
| వ. | అట్టిసావర్ణితపోమహత్వంబునను విష్ణు ప్రసాదంబునను మన్వంతరపట్టంబునకుఁ | 43 |
| సీ. | మఱి దక్షసావర్ణిమన్వంతరమున మహావీర్యుఁ డనువాఁడు దేవవిభుఁడు | |
| తే. | దివ్యకేతు మహాకేతు దీప్తికేతు, పంచహస్తనిరామయప్రముఖు లైన | 44 |
| తే. | బ్రహ్మసావర్ణిమన్వంతరంబురందు, శాంతి యనువాఁడు దేవతాచక్రవర్తి | 45 |
| తే. | సత్యుఁ డనఁగ నాభాగుఁడు సంస్తుతి యన, సత్యకేత ప్రతిమహరిష్మంతు లనఁ ద | 46 |
| వ. | సుక్షేత్రభూనిషేణాదు లైనరాజులు పదుండ్రు బ్రహ్మసావర్ణిపుత్రులై మేదినీ | 47 |
| తే. | పదునొకండవమనువు భూవిదితకీర్తి, విష్ణుసావర్ణి యను వేర వెలయు నతని | 48 |
| వ. | శనైశ్చరుండును సంస్తుతియును వహ్నితేజుండును వపుష్మంతుండును ననుజ్జ్వ | 49 |
| తే. | రుద్రసావర్ణి యనువాఁడు రుద్రసుతుఁడు, ద్వాదశాంతరమనువు తద్రాజ్యమునను | 50 |
| వ. | తపస్వియును దపోమయుండును దపోమూర్తియుఁ దపోరతియును దపోధృతి | 51 |
| సీ. | మఱి పదుమూడవమనువు రౌచ్యుం డనునవనీశ్వరుఁడు వానియంతరమున | |
| తే. | సప్తసంయము లాదిత్యసవనచిత్ర, చిత్రసేనవిచిత్రాదిధాత్రిపతులు | 52 |
| వ. | పదునాలవమన్వంతరంబున శుచి యనువాఁడు దేవేంద్రుండు గాఁగలవాఁడు. | 53 |
| క. | ఈమనువులు నీయింద్రులు, నీమౌనులు నీనృపతులు నీదేవతలు | 54 |
| చ. | వినుము చతుర్యుగాంతమున వేదము లన్నియు విప్లవంబు లై | 55 |
| క. | స్మృతులు ప్రతిష్ఠింతురు ప్రతి, కృతయుగముల మనువు లవనిఁ గీర్తులు వెలయన్ | 56 |
| క. | మనువులు మనుపుత్రులు న, య్యనిమిషులును సప్తఋషులు నమరాధిపులున్ | 57 |
| వ. | ఇట్లు చతుర్దశమన్వంతరంబులును మనుసంధికాలంబులునుంగూడ సహస్రదివ్య | 58 |
| క. | మనువులు మనువులసుతులును, మునులు సుపర్వులు సురేంద్రముఖ్యులు నబ్జా | 59 |
| క. | ఆదియుగకాలమునఁ గపి, లాదులరూపములు దాల్చి యఖిలమునకు దా | 60 |
| తే. | చక్రవర్తిరూపంబులఁ జక్రధరుఁడు, తొడరి త్రేతాయుగంబున దుష్టశిక్ష | 61 |
| క. | ఆదేవుఁడు ద్వాపరమున, వేదవ్యాసత్వమునఁ బ్రవీణతతోడన్ | 62 |
| ఆ. | కలియుగంబునందు గమలాయతాక్షుండు, కలికిరూపమున జగంబునందు | 63 |
| వ. | ఇట్లు భూతభవిష్యద్వర్తమానకాలాత్ముం డైన యమ్మహాత్మునియధీనంబై సమస్తం | 64 |
వ్యాసకృతవేదవిభాగాదిక్రమము
| సీ. | ధరణీధరుండు వేదవ్యాసరూపంబు దానె గైకొని ప్రతిద్వాపరమున | |
| తే. | చదివి రీవేదముల కెన్నిశాఖలుగ నొ, నర్చి రెబ్భంగి దీపించినారు చెప్పు | 65 |
| మ. | చలితాఘం బగువేదభూజమునకున్ శాఖోపశాఖాచయం | |
| | వెలయం జెప్పెద సావధానమతితో విన్నంత విప్రోత్తమా.[32] | 66 |
| ఉ. | తేజములు వివేకములు ధీరతలున్ గడునల్పముల్ గదా | 67 |
| వ. | ఆనాలుగువేదంబులకును ఋగ్యజుస్సామాధర్వణంబులను సంజ్ఞలు చేసి సాంప్ర | 68 |
| క. | వేదంబు తొల్లి నాలుగు, పాదంబులతో సహస్రభావమ్ముగ సం | 69 |
| క. | నాపుత్రుఁ డైనకృష్ణ, ద్వైపాయనమౌని వైష్ణవం బగుమహిమన్ | 70 |
| వ. | తొల్లి వల్మీకసంభవుం డైనవాల్మీకి బ్రహ్మచేత నియుక్తుండై రామాయణం బేడు | 71 |
| శా. | వేదక్ష్మారుహమూలకంద మసకృద్విజ్ఞానభానుప్రభా | 72 |
| వ. | అట్టివేదవ్యాసుం డైనకృష్ణద్వైపాయనుండు బ్రహ్మచేత నియుక్తుండై వేదంబులు | 73 |
| క. | పైలుఁడు ఋగ్వేదము గుణ, శీలురు బోధాయనాదిశిష్యవరులచే | 74 |
| క. | ధీయుతమతి యగువైశం, పాయనుఁ డాత్మీయవేదపాఠంబునకున్ | 75 |
| తే. | చేసి యాశాఖలన్నియు శిష్యవరుల, చేతఁ జదివించె వారు విశేషమహిమ | 76 |
| వ. | అట్టి వైశంపాయనశిష్యులలోన. | 77 |
| ఉ. | పుణ్యుఁడు బ్రహ్మరాతమునిపుత్రుఁ డుదంచితవేదపాదపా | 78 |
| ఉ. | అమ్ముని యొక్కనాఁడు పరమార్థరహస్యము లైనవేదవా | 79 |
| వ. | అని యిట్లు యాజ్ఞవల్కి పల్కినవచనంబులు శిష్యులవలన విని వైశంపాయనుం | |
| | దంబున దురాచారంబు చేసిన మేనల్లునిం గోపంబు నిలువనోపక తన్నిన.[42] | 80 |
| ఆ. | బ్రహ్మహత్యతోడఁ బ్రతియైనయాపాప, మతనిఁ జెందె నప్పు డమ్మహాత్తుఁ | 81 |
| తే. | అని విచారించి శిష్యుల నపుడు పిల్చి, మీరలండఱు నను సంక్రమించినట్టి | 82 |
| క. | గురువులఁ గనుఁగొని యే నీ, దురితముఁ బాపంగ నోవుదును వీరలు నా | 83 |
| క. | అని యిట్లు గురువుసన్నిధి, దనగర్వము మెఱసి విప్రతతులను నిందిం | 84 |
| తే. | ఓరి నాముందఱనె మొగమోటలేక, నీవు గర్వించి బ్రాహ్మణనింద చేసి | 85 |
| వ. | కావున నీవు నావలన నేర్చిన వేదంబు మరలం గ్రక్కి పొమ్మనిన. | 86 |
| చ. | అనఘుఁడు యాజ్ఞవల్కి గురునం ఘ్రులకున్ బ్రణమిల్లి నామదిన్ | 87 |
| వ. | యాజ్ఞవల్కియు ననేకప్రకారంబులం బ్రార్థించి యతనివలన మెత్తఁబాటుగానక | 88 |
| క. | అత్తపసి యిట్లు గ్రక్కిన, నెత్తురుమాంసములు నైననిఖిలశ్రుతులున్ | 89 |
| ఆ. | అంత యాజ్ఞవల్కి యాచార్యుదోషంబుఁ, బాపి గురువుమీఁదిభక్తిఁ జేసి | 90 |
| వ. | సకలవేదమయుం డైనసూర్యదేవుని నారాధించుచుండె నంత. | 91 |
| తే. | వాజిరూపంబుతో వచ్చి వనజహితుఁడు, యాజ్ఞవల్కికిఁ బ్రత్యక్షమై వరంబు | 92 |
| తే. | అనఘ నాగురుఁ డెఱుఁగనియతిరహస్య, మగుయజుర్వేద మిపుడు నే నభ్యసింప | |
| | వలయు నీచేత ననిన నావనజహితుఁడు, గరుణ దైవాఱఁ గతిపయకాలమునకు.[51] | 93 |
| వ. | పరమరహస్యం బైనశుక్లయజుర్వేదంబు చదివించె నవ్వేదంబు పదియేనుదెఱం | 94 |
| క. | జైమినీముని తా నేర్చిన, సామమునకు బహుసహస్రశాఖలు గలుగం | 95 |
| క. | ఆది సుమంతుఁ డధర్వణ, వేదము బహుసంహితలుగ విరచించి మనో | 96 |
| వ. | మఱియు వేదవ్యాసశిష్యుం డైనసూతుండు సకలపురాణంబులు నాఖ్యానోపా | 97 |
| క. | వా రఖిలద్వీపంబులఁ, బౌరాణికులై యనేకభంగుల గీర్వా | 98 |
అష్టాదశపురాణముల యనుక్రమణికయు, చతుర్దశవిద్యల తెలివిడియు
| మ. | భువి బ్రహ్మాండము వామనంబు గరుడంబున్ స్కాందమున్ గూర్మభా | 99 |
| వ. | అవి సర్గప్రతిసర్గవంశమన్వంతరవంశానుచరితంబు లనుపంచలక్షణంబులం జెప్పఁ | 100 |
| ఆ. | ఏను నీకు నిప్పు డెఱిఁగించుచున్నవై, ష్ణవపురాణ మఖిలజగములందు | 101 |
| వ. | మఱియును వేదంబులు నాల్గును వేదాంగంబు లాఱును మీమాంసయును | 102 |
| క. | నా కిపుడు మీరు చెప్పిన, యీకథ లన్నియును వింటి నింకను సుగుణ | |
| | స్వీకార యొకరహస్యము, గైకొని చెప్పంగవలయుఁ గరుణాదృష్టిన్.[58] | 103 |
యమయాతనానివృత్త్యుపాయమును దెలుపుట
| సీ. | పాతాళలోకసప్తకము సప్తద్వీపములు సప్తసాగరములును సప్త | |
| తే. | కున్న యది కర్మబంధనియుక్తిఁ బరఁగు, జంతువులు దండధరుచేతఁ జచ్చి తీవ్ర | 104 |
| క. | అనవుడుఁ బరాశరుం డి, ట్లనుఁ దొల్లి మహానుభావుఁ డగుకాళింగుం | 105 |
| ఆ. | అధికభక్తి నున్నయతనికి జాతిస్మ, రత్వ మొసఁగి ధర్మరతునిఁ జేసి | 106 |
| క. | ఇప్పుడు నను నీ వడిగిన, చొప్పున నేతద్రహస్యసూక్ష్మంబులు వా | 107 |
| వ. | తొల్లి నకులుం డనుమహాముని యమకింకరభయంకరం బైననరకలోకంబున | 108 |
| ఆ. | యమునిచే నియుక్తులై కింకరులు పాశ, దండహస్తు లగుచు దండితోడ | 109 |
| తే. | యముఁడు కింకరవరుని డాయంగఁ బిల్చి, వానికర్ణములందు నెవ్వరు నెఱుంగ | 110 |
యముండు తనకింకరులకు వైష్ణవమాహాత్మ్యమును దెలుపుట
| ఉ. | నీవు మహీతలంబునకు నేగి ముకుందునిమీఁది భక్తిచేఁ | |
| | గావున వారు లోకములకంటెను మాన్యులు ధన్యు లెంతయున్.[64] | 111 |
| చ. | నలినదళాక్షురాజసగుణంబునఁ బుట్టినతమ్మిచూలికిన్ | 112 |
వైష్ణవలక్షణము
| చ. | అనుటయుఁ గింకరుండు జలజాప్తతనూజునిఁ జూచి దేవ యా | 113 |
| ఆ. | శత్రుమిత్రులందు సమబుద్ధియై నిజా, చారవర్తనములవలన మెలఁగి | 114 |
| తే. | పసిఁడియైనను దృణమైనఁ బరులసొమ్ము, ఏకతంబునఁ దన | 115 |
| క. | తనకుఁ గలికలుష మొదవిన, మనసున దుఃఖంబు లేక మధుసూదనుపైఁ | 116 |
| తే. | స్ఫటికశైలశిలామలోద్భాసి వాసు, దేవుఁ డెక్కడ మత్సరాధీనమలిను | 117 |
| వ. | అని విచారింపుము. | 118 |
| తే. | అమలహృదయవిమత్సరులై ప్రశాంతు, లై సమస్తభూతంబులయందు మిత్రు | |
| | లై యతిప్రియవాక్యు లైనట్టివారి, హృదయములయందు వర్తించు నీశ్వరుండు.[70] | 119 |
| క. | హరికరుణవలనఁ బొదలిన, పురుషుం డత్యంతసౌమ్యమున విలసిల్లున్ | 120 |
| చ. | యమనియమాదియోగనియతాత్ముల నిర్గతమానమత్సరో | 121 |
| తే. | శంఖచక్రగదాభయచారుహస్తుఁ, డైనయావాసుదేవుని నాత్మఁ దలఁచు | 122 |
| ఆ. | ప్రాణిహింస చేసి పరులయర్థము గొని, యనృతనిష్ఠురోక్తు లాడి యశుభ | 123 |
| ఆ. | ఒరులకలిమి చూచి యోర్వక సుజనుల, నింద చేసి యధికనీచకర్ము | 124 |
| ఆ. | అధికదుష్టచిత్తుఁడై యర్థతృష్ణతో, మిత్రబంధుసుతకళత్రమాతృ | 125 |
| వ. | కావున విష్ణుపరిగ్రహంబు లేనిదురితమతులు మనవలని యతిక్రూరదండంబునకు | |
| | ర్థంబులుగా విచారింపుము వాసుదేవారాధనతాత్పర్యహృదయులై యుండు | 126 |
| తే. | అనఘ సంసారవిజిగీషు లగుమహాత్ము, లాదిదేవు ననంతుని నవ్యయాత్ము | 127 |
| క. | అనవుడుఁ బరాశరుం డి, ట్లను సగరుఁడు దొల్లి యేతదర్థము నౌర్వుం | 128 |
| వ. | అది యెట్లనిన నిక్ష్వాకుకులసంభవుం డైనసగరచక్రవర్తి భార్గవుం డైనయౌర్వు | 129 |
| తే. | భూసురోత్తమ విను మహాపురుషులకును, మాధవారాధనోపాయమహిమ యెట్టు | 130 |
| వ. | అనిన నౌర్వుం డిట్లనియె. | 131 |
| తే. | వసుమతీశ మనోరథవర్గమైన, భౌమమైనను నాకసంప్రాప్తియైన | 132 |
| క. | తమతమవర్ణాశ్రమధ, ర్మములయెడ నిరతు లైనమనుజులచేతన్ | 133 |
| తే. | యజ్ఞకర్మాదివిధులచే యాజ్యుఁ డగును, జపవిధేయులచేతను జప్యుఁ డగును | 134 |
| సీ. | పరధనంబుల కాసపడక పరస్త్రీలఁ దలఁపక జీవహింసలకుఁ జొరక | |
| తే. | నాత్మయట్లు పాలించి వర్ణాశ్రమక్ర, మమున నియతాత్ములై శాస్త్రమార్గములను | 135 |
| క. | ధాత్రీశ వినుము విప్ర, క్షత్రియవిట్ఛూద్రజాతిజనులు నిజాచా | 136 |
| వ. | అనిన నమ్మహీపతి యతని నవలోకించి మహాత్మా వర్ణాశ్రమధర్మంబు లెఱుంగ | 137 |
వర్ణాశ్రమధర్మాద్యభివర్ణనము
| సీ. | ఉచితజ్ఞుఁడై దాన మొసఁగుచు దేవార్చనాశీలుఁడై కరుణంబు గలిగి | |
| తే. | మనుజులకు నెల్లఁ జేయుచు మణియు శిలయుఁ, దనకు సరియకాఁ జూచుచు ధర్మపత్ని | 138 |
| సీ. | క్రతువులు సేయుట శ్రుతు లభ్యసించుట దానంబు లొసఁగుట ధర్మి యగుట | |
| తే. | పరత నేమఱకుండుట పార్థివునకుఁ, బరమధర్మంబు లగు నిట్లు బ్రతికెనేని | |
| | లోకములు మెచ్చ నభిమతలోకములకుఁ, బోవు నాభూమిపాలుఁడు భూవరేణ్య.[84] | 139 |
| సీ. | బ్రాహ్మణక్షత్రియోపాస్తి దప్పక శ్రుతు లభ్యసించుచు దాన మర్హవృత్తి | |
| తే. | బైరు వాణిజ్యమును బశుపాలనంబు, వదలకుండంగవలయును వైశ్యవరుని | 140 |
| సీ. | వసుధామరక్షత్రవైశ్యజాతులకు శుశ్రూషలు గావించుచును గులోచి | |
| తే. | నఖిలజనములు ప్రియమందునట్టిమహిమ, గలిగి ఋతుకాలములయందుఁ గాంత గవిసి | 141 |
| ఉ. | మైత్రియు సత్యమున్ దయయు మంచితనంబును మాయలేమియుం | 142 |
| తే. | ఎంతదురవస్థ వచ్చిన నెంతగీడు, గల్గియుండిన నెన్నివిఘ్నంబు లైనఁ | 143 |
| వ. | అని యిట్లు వర్ణాశ్రమధర్మంబు లుపన్యసించి యాశ్రమంబులు చెప్పువాఁడై | 144 |
| తే. | బాలకుం డుపనీతుఁడై బ్రహ్మచర్య, మాచరింపంగఁ బూని వేదాధ్యయనము | 145 |
| తే. | వేదశాస్త్రపురాణార్థవేది విగత, రాగు గుణవంతు నానావిధాగమజ్ఞు | |
| | నుభయకులశుద్ధు విజతేంద్రియుని మహాత్ము, నరసి యతనికి శిష్యుఁడై యధికభక్తి.[87] | 146 |
| ఉ. | సమ్మద మొప్పఁగా వినయసమ్మదముల్ దళుకొత్త గోత్రనా | 147 |
| చ. | గురువుల కెన్నఁడేని బ్రతికూలము లాడక సాధువృత్తితో | 148 |
| క. | స్నానము సంధ్యయు జపమును, మానక హోమంబు రేపు మాపు నడిపి క | 149 |
| క. | తన గురుమతమున భిక్షా, శనము భుజించుచును సాధుజనమార్గముచే | 150 |
| తే. | పత్రభాజనములును సంపన్నకంద, మూలములు సమిధలు జలంబులు ఫలంబు | 151 |
| క. | ఆచార్యునిసమ్ముఖమున, నీచగతి మెలంగి వినయనిపుణతఁ దత్కా | 152 |
| వ. | ఇవ్విధంబున బ్రహ్మచర్యాశ్రమంబున వేదాధ్యయనంబు చేసి గురుదక్షిణ యథా | 153 |
| సీ. | సన్న్యాసులును బ్రహ్మచారులు వేదవిద్యార్థులుఁ దీర్థయాత్రాభిముఖులుఁ | |
| | దూరంబు నడచి ప్రొద్దునఁ బోక వచ్చిన తెరువరులును మఱి దిక్కులేని | |
| తే. | మొదలుగ నతిథులయి తమసదనములకు, నేగుదెంచిన భక్తితో నెదురువోయి | 154 |
| ఆ. | ఇంటఁ గలపదార్థ మేమియు దాఁపక, లేకయున్న ఋణము దేక యతిథి | 155 |
| తే. | అతిథి యాఁకలిగొని యింటి కరుగుదెంచి, కడునుదాసీనమునఁ బొంది వెడలెనేని | 156 |
| ఆ. | కాన నతిథియందు గర్వంబు మదమును, బరుసఁదనము బెరుకుఁ బ్రల్లదంబుఁ | 157 |
| వ. | మఱియు ననేకప్రకారంబు లైనగృహస్థధర్మంబుల నిర్మలులై కంటులేక వర్తించు | 158 |
| చ. | పరమగృహస్థధర్మపరిపాలన ఖేలనవృత్తి ధన్యుఁడై | 159 |
| సీ. | దినము దప్పకయుండఁ ద్రిషవణస్నానంబు జరిపి గడ్డము పెంచి జడలుగట్టి | |
| తే. | నొనరఁబెట్టి వనస్నేహమున శరీర, మెల్ల నభ్యంగ మొనరించి హిమనిదాఘ | |
| | ములకు నోర్చి వానప్రస్థుఁ డలఘువృత్తి, దప మొనర్చినఁ గల్గు నుత్తమపదంబు.[98] | 160 |
| వ. | ఇవ్విధంబున వానప్రస్థాశ్రమంబు నడిపి చతుర్థాశ్రమంబుఁ బ్రవేశించి. | 161 |
| క. | పుత్ర కళత్రద్రవ్య, క్షేత్రారామముల నాస చెడి యెచ్చోటన్ | 162 |
| తే. | వీతమత్సరుఁడై సర్వభూతచయము, నాత్మగతిఁ జూచుచు జరాయజాండజాది | 163 |
| క. | సౌహార్ధవచనరచనా, బాహుళ్యతవలన నెల్లప్రాణుల నధిక | 164 |
| ఉ. | ఏకదినంబు గ్రామమున నేనుదినంబులు పట్టణంబునం | 165 |
| క. | వ్యామోహంబును లోభము, కామక్రోధములు మదవికారము దర్పో | 166 |
| క. | భిక్షాకదంబకంబున, నక్షయశారీరవహ్నియందును దినమున్ | 167 |
| వ. | ఇట్లు సంకల్పితబుద్ధియుక్తుండును నైహికానేకభోగవిరక్తుండును నత్యంతశౌచ | 168 |
| తే. | ఉత్తమము లగునిత్యనైమిత్తికప్ర, కారములు మూఁడు పురుషుఁ డేగతి నొనర్ప | 169 |
| క. | అనవుడు భృగునందనుఁ డ, మ్మనుజేంద్రునిఁ జూచి నీవు మ మ్మడిగినయీ | |
| | వినుతార్థరహస్యంబులు, వినిపించెద మేర్పడంగ విను మతిభక్తిన్.[104] | 170 |
| ఆ. | ధర్మపత్నియందుఁ దనకు జన్మించిన, సత్సుతునకుఁ దండ్రి జాతకర్మ | 171 |
| తే. | యుగ్మసంఖ్యాకు లగుభూసురోత్తముల సు, ఖాసనములయందుఁ బూర్వాభిముఖులఁ | 172 |
| ఆ. | యవలు పెరుగు తవుడు నాదిగాఁ గలపదా, ర్థములచేత హోమ మమర రెండు | 173 |
| తే. | పదునొకండవనాఁడు భూపాలచంద్ర, పురుడు వెడలంగ సంతతాభ్యుదయమైన | 174 |
| ఆ. | తనకుఁ బెద్దలైన తాతలదండ్రుల, పేరు లొండె గురులపేరు లొండెఁ | 175 |
| సీ. | అర్థహీనంబులు నపశబ్దములు నప్రశస్తంబులును జుగుప్సాసమేత | |
| తే. | ధారుణీసురులాదివిధానశబ్ద, వాచ కాంతంబులను శర్మవర్మగుప్త | 176 |
| వ. | వఱియు యథాకాలయోగ్యంబు లైనసమస్తకర్మంబులు నాయావర్ణధర్మప్ర | |
| | కారంబుగా నొనర్చునది విశేషజాతులకు బ్రహ్మోపదేశంబైన యుపనయనక్రియా | 177 |
| మ. | చతురామ్నాయరహస్యవేది యగుచున్ శాస్త్రజ్ఞుఁడై నిర్మల | 178 |
| క. | గురుశుశ్రూష యొనర్చుచు, సరసత్వముతోడ శ్రుతులు చదువుచు నిగమా | 179 |
| వ. | యథోక్తప్రకారంబున గురుదక్షిణ యొసంగి యమ్మహాత్మునిచేత ననుజ్ఞాతుండై | 180 |
సదసత్కన్యకాస్వరూపనిరూపణము
| తే. | అనఘ తనవయసునఁ దృతీయాంశమైన, ప్రాయమునఁ గలకన్నియఁ బరమసాధ్వి | 181 |
| సీ. | నైసర్గికాంగహీనను శోఫి నతికేశఁ గేళహననతివఁ గృష్ణవర్ణ | |
| | శ్మశ్రుముఖిని బురుషస్వరరూక్షాక్షి ఖర్వరూపక హీనకంఠనాద | |
| తే. | వివృతబద్ధాక్షి నున్నతవిపులగుల్ఫఁ, గాకనాదను రోమజంఘను విపాండు | 182 |
| ఆ. | హస్తపాదహీన నతిదీర్ఘ వామన, క్లిన్నరక్త నతివికీర్ణకేశఁ | 183 |
| ఆ. | తల్లివంక నైదుతరముల వివరించి, తండ్రివంక నేడుతరము లరసి | 184 |
| వ. | బ్రాహ్మంబును దైవంబును నార్షంబును బ్రాజాపత్యంబును నాసురంబును గాంధ | 185 |
| క. | మునివర గృహస్థధర్మం, బునఁ బాయకయున్న పరమపుణ్యుల యాచా | 186 |
| వ. | అనియడిగిన యాభృగువంశశిఖామణి యన్నరేంద్రచంద్రు నవలోకించి సదా | 187 |
గృహస్థసదాచారరూపములైన నిత్యకృత్యములు వివరించుట
| మ. | అనురాగం బొదవ గృహాధిపతి బ్రాహ్మంబౌ ముహూర్తంబునం | |
| | దొనరన్ మేల్కని సావధానమతితో నుద్యద్వికాసంబునన్ | 188 |
| తే. | ప్రకటధర్మార్థకామంబులకుఁ బరస్ప, రానుకూలంబు గలయుపాయములు దలఁచి | 189 |
| వ. | శయ్యాగృహంబు వెడలి గ్రామంబునకు నిరృతిభాగంబున నమ్మువేటునేలకంటెను | 190 |
| ఆ. | వీథి నూరినడుమ విత్తినపైరులో, మాకునీడ నాలమందలోన | 191 |
| తే. | రచ్చఁ దెరువును గృహవాటి మచ్చుమీఁద, నీటిచేరువఁ గొఱగాదు నీరుముట్ట | 192 |
| ఆ. | పుట్టమన్ను గోడపెట్టినమన్నును, జలములోనిమన్ను నెలుకమన్ను | 193 |
| తే. | ధరణిఁ బరిశుద్ధమైనచోఁ దానె త్రవ్వి, మన్ను గొనివచ్చి బుద్బుదమలినఫేన | 194 |
| తే. | తనదులింగంబునందు గుదస్థలమున, వామహస్తమునను గటిద్వయమునందు | 195 |
| వ. | కేశవాదినామంబులతోడ గోకర్ణహస్తంబున మాషమజ్జనపరిమితశుద్ధోదకంబుల | 196 |
| క. | తల నిమ్మపండ్లు మొదలుగఁ, బులుసులు పట్టించి పుష్పములు నంజనముం | 197 |
| చ. | అరిగి సమస్తనిర్ఝరయంబును నవ్యసుధాకరాభమున్ | 198 |
| తే. | నదుల నదములఁ జెఱువుల హ్రదములందు, దేవఖాతజలంబుల దీర్ఘకలను | 199 |
| వ. | ఇట్లు సంకల్పపూర్వకంబుగా స్నానంబు చేసి వెడలివచ్చి ధౌతవస్త్రపరిధానుం | |
| | బలులు వెట్టి గృహస్థుండు సకలభూతసమాశ్రితుండు గావున గోదోహన | 200 |
| క. | తనపాలిభాగ్యదేవత, యని లోనికిఁ గొంచుఁబోయి యర్షం బగునా | 201 |
| క. | నామకులగోత్రవిద్యా, భూములు ము న్నడుగ కతనిఁ బూజించి యభీ | 202 |
| మ. | నరనాథోత్తమ బ్రహ్మచారి గృహి వానప్రస్థ సన్న్యాసులం | 203 |
| క. | కావున నతిథులఁ బూజలు, గావించి యథోచితప్రకారంబున ధా | 204 |
| క. | ఆపంకజాసనుండుఁ బ్ర, జాపతులును బావకుండు శక్రుండును ల | 205 |
| తే. | అవనీనాయక యన్నార్థు లైనవృద్ధ, బాలకుల గర్భిణుల దుఃఖభాజనులయుఁ | 206 |
| ఆ. | అన్నకాంక్షు లైనయఖిలజనంబులఁ, దనిపిగాని కుడువఁ దనకుఁ జనదు | 207 |
| తే. | స్నానమును దర్పణంబును సంధ్యయును జ, పంబు దైవతపూజ హోమంబు వైశ్వ | 208 |
| తే. | అన్నదానంబు చేసినయమ్మహాత్ము, నకును బలము నారోగ్యంబు ప్రకటశుభము | |
| | నై యరిష్టాత్మకము లైనయరులవలని, భయము నభిచారకృత్యముల్ పరిసిపోవు.[130] | 209 |
| వ. | కావున గృహమేధి యథాప్రకారంబున స్నానతర్పణసంధ్యాజపదేవపూజాగ్ని | 210 |
| తే. | మునుపు మధురాన్నములు చవిగొనియెనేని, నడుమ లవణామ్లతిక్తముల్ నంజెనేని | 211 |
| వ. | ఇవ్విధంబునఁ బంచప్రాణాహుతిపూర్వకంబుగా భుజియించి యుచ్ఛిష్టవార | 212 |
| తే. | రేపు చుక్కలఁ జూచుచు మాపు తిమిర, వైరిఁ జూచుచు సంధ్య వార్వంగవలయు | 213 |
| వ. | కావున యథాకాలంబున సంధ్యావందనంబు దీర్చి తాంబూలచర్వణం బొన | 214 |
| ఆ. | కుక్కిపడిన మిగులఁ గొంగోడువోయినఁ, గుఱుచయైన విఱిగి కొంచెమైన | 215 |
| తే. | పట్టెమంచంబు దలగడ పఱుపు దెరయు, మేలుకట్టును బొడవైనమేడమీఁదఁ | 216 |
| తే. | తూర్పుదక్షిణములలోన దొరికినట్టి, దిక్కు తలగడ గాఁగ నిద్రించెనేని | 217 |
| తే. | అనఘ పురుషనక్షత్రంబు లైన జ్యేష్ఠ, మొదలుగాఁ గలనక్షత్రముల నయుగ్మ | |
| సీ. | పరకాంత ముట్టైనపడఁతి నన్యాసక్త యైనతొయ్యలి దుఃఖి యైనచెలువ | |
| తే. | యైన మృగనేత్ర పరితుష్ట యైనయువతి, తన్ను మెచ్చనితన్వంగి దమ్ములంబు | 219 |
| సీ. | రతితంత్రములయందుఁ బ్రౌఢయై తనమీఁద నత్యంతభయభక్తు లతిశయిల్ల | |
| తే. | నిర్మలాంగియు నిపుణయు నిర్మలాభి, జాత్యయును బుణ్యవతియును సతియునైన | 220 |
| తే. | అనఘ విను పౌర్ణమాసుల నమవసలఁ జ, తుర్ధసులయం (?)దష్టమీప్రదోషములను | 221 |
| తే. | చైత్యచత్వరగోష్ఠశ్మశానతీర్థ, వారిశృంగాట కారామవాహినీసు | 222 |
| మ. | పరకాంత న్మదిలోననైనఁ దలఁపం బాపంబు దుఃఖంబునుం | |
| | త్సరముల్ చెందుదు రట్టియన్యవనితాసంభోగదోషంబు దా | 223 |
| క. | కావునఁ బరకాంతారతి, గావింపక ధర్మమార్గగతి దప్పక యి | 224 |
| వ. | అని చెప్పి మఱియు నిట్లనియె. | 225 |
| సీ. | దేవతాగోబ్రాహ్మణావలిఁ బొడగన్న మ్రొక్కి సంధ్యాద్వయంబును దిశాధి | |
| తే. | మస్తకంబును నొడలును మాయనీక, యేకశయ్యనై పవళించి యిచ్ఛవచ్చి | 226 |
| క. | పరకాంతపొందుఁ గోరక, పరధనములమీఁద నాస పాటింపక యె | 227 |
| క. | వినియెడువారికి హితమై, నను సత్యముఁ దప్పఁజనదు నానయు భయమున్ | 228 |
| తే. | పరులతోడుత వైరంబు బంధురోష్ట్ర, వాహనారోహణంబును వానకాల | 229 |
| మ. | పతితుం దస్కరు వెఱ్ఱివానిఁ బగతున్ బాపాత్మునిన్ బంధకీ | 230 |
| ఆ. | ఒంటిఁద్రోవఁ జనుటయును నిండి పాఱెడి, యేటిలోన నుఱికి యీఁదుటయును | 231 |
| క. | పలుమాఱు బిట్టునవ్వుట, పలు గొఱుకుట యనుచితములు భాషించుట వి | 232 |
| క. | ఊరక పుడకలు విఱుచుట, వైరంబున నొరులతోడ వాదడుచుట దు | 233 |
| క. | ఊరక మీసము గొఱుకుట, వారక పాదమున నేలవ్రాయుట చెక్కుల్ | 234 |
| క. | రాత్రి యమేధ్యముతో న, క్షత్ర గ్రహవిమలతారకాపఙ్క్తులపై | 235 |
| క. | భాను నుదయాస్తమయములఁ, బీనుఁగుఁబాడియను రతులఁ బెనఁగెడువారిన్ | 236 |
| ఆ. | అసతియింటిలోన నారామములను శృం, గాటకముల వల్లకాటిలోన | 237 |
| ఆ. | శూన్యగృహములందు శూన్యదేశంబుల, నొంటి నెట్టివార లుండఁజనదు | 238 |
| క. | బలిభస్మంబును గంటక, ములు విష్ఠయు ఛిన్నకేశములు నెమ్ములు నెం | 239 |
| క. | పలుమఱు గొమ్ములు గోఱలు, గలిగినజంతువులఁ జేరఁగాఁ జన దెదురెం | 240 |
| తే. | లోన దోవతి గట్టక మానవేంద్ర, నిద్రవోవను నడవను నీతిగాదు | |
| | తల విరియఁబోసికొని యొంటి వెలికివచ్చి, రాత్రి నిలుచుండఁ గాదండ్రు రాజముఖ్య. | 241 |
| క. | జగడము పెండ్లియుఁ దనతోఁ, దగుచోటులఁ జేయవలయుఁ దా నందఱతోఁ | 242 |
| క. | బలవంతుతోడఁ బగయును, బలహీనునితోడఁ జేయు బంధుత్వముఁ దాఁ | 243 |
| ఆ. | కాలు కాలఁ దోమి కడుగుట వెండ్రుకల్, విడిచి త్రిప్పుకొనుట నడుచుచుండి | 244 |
| ఆ. | వానయైన నెండవచ్చిన గొడు గవ, శ్యంబు వలయు రాత్రి యడవిలోనఁ | 245 |
| క. | కెలఁకులమీఁదను దూరము, బలుమఱుఁ జూడంగఁ జనదు పయనంబునఁ గో | 246 |
| వ. | ఇట్లు నీతిపరుండై నిజకులాచారం బైనధర్మంబు వదలక ధర్మార్థకామంబులయందు | 247 |
| క. | భృగువంశోత్తమ నీచే, నగణితముగ వినఁగఁ గలిగె నఖిలము విశదం | 248 |
పైతృకకర్మక్రమమును వివరించుట
| వ. | అనిన భార్గవనందనుండు రాజనందనున కిట్లనియె. | 249 |
| తే. | పెద్దనిదురకు మాఁగన్ను పెట్టుచున్న, మానవునిఁ దెచ్చి దక్షిణమస్తకంబు | 250 |
| తే. | అచ్యుతానంతగోవింద యనుచుఁ బద్మ, నాభునామత్రయోచ్చారణంబు చేసి | |
| | ప్రాణవాయువు దొలఁగినయంతమీఁద, విధియుతంబుగఁ దత్కాలవిధులు దీర్చి.[158] | 251 |
| తే. | అగ్నిసంస్కారకర్మంబు లాదిగా స, మస్తవిధులును వేదోక్తమార్గములను | 252 |
| క. | ద్విజులకుఁ బదిదినములు భూ, భుజులకుఁ బండ్రెండుదివసములు విట్ఛూద్ర | 253 |
| వ. | ఇట్లు సూతకాంతదివసంబున నేకోద్దిష్టంబును మఱునాఁడు సపిండీకరణంబును | 254 |
నిమంత్రణబ్రాహ్మణనిరూపణము
| సీ. | ఆచార్యుఁ ద్రిమధుఁ ద్రిణాచికేతుని ద్రిసువర్ణు నానావేదపారగుని ష | |
| తే. | మాతృపితృభక్తుఁ గారుణ్యమయు గుణాఢ్యు, నిర్మలాచారసంపన్ను నియమహృదయుఁ | 255 |
| సీ. | మిత్రవంచకుని స్వామిద్రోహి నతినీలదంతు జారునిఁ బరదారగమను | |
| | వృషలీతనుభవుని వృషలీవిభుని గృహదాహకుఁ గానీను ధర్మరహితు | |
| ఆ. | గుష్ఠరోగిఁ గుండుఁ గోళకు నతివృద్ధు, బేడి దేవలకునిఁ బిన్నపడుచు | 256 |
| ఆ. | యోగ్యులైన బ్రాహ్మణోత్తములను దొలు, నాటిరాత్రి భోజనంబు పిదపఁ | 257 |
| క. | స్త్రీసంభోగము గమనా, యాసముఁ గోపంబు నుడిగి యతినియమముతో | 258 |
| క. | పైతృకకర్తలు భోక్తలు, నాతులతో రతులు సలిపినను వారలెపో | 259 |
| క. | కావునఁ గర్తయు భోక్తయు, భావపరిజ్ఞానశుద్ధిఁ బాటించి ధరి | 260 |
| క. | తనయింటికి విప్రులఁ గొని, చని శాస్త్రార్థంబు గాఁగ సంకల్పముతో | 261 |
| వ. | ఆసనంబులం బ్రవేశంబు చేయించి. | 262 |
| తే. | విశ్వదేవార్థ మిరువురు విప్రవరులఁ, బ్రాఙ్ముఖంబుగ నొనరించి పైతృకార్థ | 263 |
| వ. | పితృపితామహప్రపితామహుల నిజగోత్రనామోచ్చారణపూర్వకంబుగా వసు | |
| | విశ్వదేవతలకు స్వర్ణపాత్రంబులను పితృదేవతలకు రజతపాత్రంబులను బెట్టి | 264 |
| తే. | అతిథి తనయింటి కన్నార్థి యగుచు వచ్చె, నేని విప్రులయనుమతి నెదురుపోయి | 265 |
| తే. | భోజనము సేయఁబెట్టిన భూవరేణ్య, పైతృకం బొప్పు సర్వసంపన్న మగుచు | 266 |
| తే. | దేవతామూర్తి యగునట్టిదివ్యయోగి, వివిధభంగుల నజ్ఞాతవృత్తితోడ | 267 |
| తే. | రాజవల్లభ వేదశాస్త్రములయందు, వినవె “యభ్యాగత స్స్వయం విష్ణు” వనఁగ | 268 |
| వ. | ఇవ్విధంబున నభ్యాగతసమేతంబుగాఁ బైతృకంబు సేయునప్పుడు బ్రాహ్మణోత్త | 269 |
| తే. | పైతృకశ్రాద్ధ మొనరింపఁ బరమభక్తి, యు క్తిలేక దురాత్ముఁడై యుండెనేని | 270 |
| క. | సారంగము మనుఁబోతును, సైరిభమును గొఱియ దుప్పి శశము నకులమున్ | 271 |
శ్రాద్ధయోగ్యాయోగ్యద్రవ్యప్రశంస
| ఆ. | యవలు వడ్లు చామ లావాలు మినుములు, తిలలు పెనలు గోదుమలు ప్రియంగు | 272 |
| క. | ఉలవలు కందులు కోద్రవ, ములు కంబులు రాజమాషములు ననుములు చో | 273 |
| ఆ. | మునగకాయ యుల్లి ముల్లంగి గుమ్మడి, కాయ నేతిబీఱకాయ పుచ్చ | 274 |
| ఆ. | గోఁగుకూర యీలకూర చెంచలికూర, తుంటికూర పొన్నగంటికూర | 275 |
| ఆ. | గొఱియ మేఁక కడితి గోడిగ యెనుఁబెంటి, గార్దభములపాలు గావు పూతి | 276 |
| ఆ. | పాపకర్ము వేదబాహ్యుని నతిరోగిఁ, గుక్క నక్కఁ బిల్లిఁ గ్రోతి గోడి | 277 |
| వ. | ఇవ్విధంబున శ్రాద్ధంబు యథాకాలయోగ్యంబుగా నాచరించిన మహాత్ములు కృత | 278 |
| తే. | అనఘ పైతృకదివసంబునందు నగ్నుఁ, జూచినను కడుదోషంబు సోఁకు ననుచు | 279 |
నగ్నలక్షణము
| ఉ. | ధీమతిఁ జిన్ననాఁ డఖిలదేవతలన్ భజియించి ఋగ్యజు | 280 |
| ఆ. | వేద మభ్యసించి వేదమార్గంబులు, విడిచిపెట్టి దుర్వివేకబుద్ధి | 281 |
| వ. | నగ్నసంభాషణంబు లనేకపాతకహేతుభూతంబు లేతద్విషయం బైనయొక్క | 282 |
| ఉ. | పూర్వమునన్ హిరణ్యకశిపున్ గమలాక్షుఁడు నారసింహుఁడై | 283 |
| మత్తకోకిల. | నాకలోకముమీఁద ఘోరరణం బొనర్చిన భీతులై | 284 |
| మ. | చని దుగ్ధాంబుధియుత్తరంబున వళక్షద్వీపమధ్యంబునన్ | 285 |
| తే. | కోరి యిబ్భంగి నత్యంతఘోరతపము, సేయుచుండంగఁ ద్రైలోక్యనాయకుండు | 286 |
| పంచచామరము. | సముజ్జ్వలంబు లైనశంఖచక్రముల్ కరంబులం | 287 |
| వ. | ఇట్లు ప్రత్యక్షంబైన. | 288 |
| శా. | దేవేంద్రప్రముఖాఖిలామరవరుల్ దేదీప్యమానప్రభా | 289 |
| లయగ్రాహి. | ఆదిపురుషోత్తమ యనాదినిధ నాసురని | 290 |
| చ. | అనుచును బెక్కుచందముల నంబుజనాభునిఁ బ్రస్తుతించి యో | 291 |
| ఉ. | ధీరత లోకముల్ వొగడ దేవర నాఁడు నృసింహమూర్తివై | 292 |
| ఉ. | వానిసుతుండు హ్లాదుఁ డనువాఁడు భయంకరవీరదైత్యసే | |
| | నానికురుంబుఁడై కదలి నాకము సర్వముఁ గొల్లలాడి దు | 293 |
| శా. | దేవా దేవరయందు ము న్నుదయమై దేవాంతకశ్రేణియున్ | 294 |
| క. | వేదములును శాస్త్రములును, వేదాంగములున్ బఠించి వివిధక్రతువుల్ | 295 |
| ఉ. | కావున వేదమార్గములు గైకొని యజ్ఞము లాచరించుదై | 296 |
| క. | అని విన్నపంబు చేసిన, దనుజకులాంతకుఁడు దేవతావర్గములున్ | 297 |
| క. | దైతేయులు మీ చెప్పిన, భాతిని నిజవర్ణధర్మపరిచితుమతులై | 298 |
| తే. | వేదవేదాంగమార్గముల్ విడువ కెవ్వఁ, డేని నిజవర్ణధర్మభూయిష్ఠుఁ డగుచు | 299 |
| క. | ఆదనుజదైత్యవీరుల, వేదబహిష్కృతులఁ జేసి వీర్యము బలమున్ | 300 |
మాయామోహుండు తనమాయోక్తులచే నసురుల వేదబాహ్యులుగాఁ జేయుట
| క. | తనమూర్తియందు నొకపురు, షుని మాయామోహుఁ డనఁగ సురుచిరతేజో | |
| | ధనుఁ బుట్టించి మురాంతకుఁ, డనిమిషవర్గములతోడ ననియె బ్రీతిన్. | 301 |
| తే. | ఈమహామహుఁ డసురులనెల్ల వేద, శాస్త్రబాహ్యులఁ జేసి పాషండకర్మ | 302 |
| వ. | అని నిర్దేశించి యద్దేవుం డంతర్ధానంబునం బొందె దేవగణంబులును మాయా | 303 |
| తే. | బర్హిపత్రధరుండు విస్పష్టముండ, మ స్తకుండును మఱి దిగంబరుఁడు జైన | 304 |
| తే. | నర్మదాతీరమునఁ దపోనవ్యవృత్తి, నెనయుదానవవిభులస్ననిధికిఁ బోయి | 305 |
| క. | అతిమధురము నతిశాంతము, నతివినయము నతిహితంబు నగునర్థములన్ | 306 |
| క. | మీ రిహలోకసుఖంబులు, గోరియెు పరలోకసుఖము గోరియొ కడుదు | 307 |
| తే. | అనఘ మా కైహికములపై నాసలేదు, పరమపావనకైవల్యపదము నందఁ | 308 |
| వ. | అనిన నతం డిట్లనియె. | 309 |
| తే. | 310 |
| తే. | బ్రతికియుండినయన్నాళ్లుఁ బరమసౌఖ్య, మైన యైహిక మగుఁ జచ్చినపుడె ముక్తి | 311 |
| క. | ఎంతతప మాచరించిన, నెంతవివేకమునఁ జదువు లెఱిఁగిన దైవం | 312 |
| ఉ. | కావున వేదశాస్త్రములు గల్లలు యజ్ఞము లాచరించినన్ | |
| | ద్రోవ లెఱుంగఁగోరిన వినుం డధమాధమవైదికక్రియల్ | 313 |
| వ. | అని యనేకవిధంబుల వేదనిందాసమర్థంబు లైననాస్తికశాస్త్రంబులు ప్రసంగిం | 314 |
| క. | అరుణాంబరధరుఁడై య, ప్పురుషుఁడు వెండియును దనుజపుంగవుల నిరం | 315 |
| వ. | అంత నొక్కనాఁడు దనుజపరివృతుం డైనయప్పురుషుండు యజ్ఞంబు సేయు | 316 |
| ఆ. | జీవహింస గోరి చేసినపాతకం, బనుచు శ్రుతులు చెప్పునట్టిమీరు | 317 |
| క. | పేర్మి సహింసా పరమో, ధర్మ యనెడితొంటిపలుకుఁ దలఁపుచు నేత | 318 |
| తే. | ఆహుతులు వేల్వఁగా సవనాగ్నిచేత, దేవతాజ్యేష్ఠశక్రాదిదివిజులకును | 319 |
| తే. | దేవపితృకార్యములకు నై ద్విజుల కన్న, మిడినవారికిఁ బరితుష్టి యెట్లు కలుగు | 320 |
| ఉ. | కల్లలు వేదముల్ స్మృతులు గల్లలు కల్లలు యజ్ఞకర్మముల్ | 321 |
| వ. | అని యనేకప్రకారంబులు బోధించి శ్రౌతస్మార్తబహిష్కృతులం జేసి శుద్ధపాషండ | |
| | బలశూన్యులై తారుదార వినాశంబు నొంది రప్పుడు దేవతలు పరమధర్మపరా | 322 |
| క. | వేదములు విడిచి క్రతువులు, గాదని పోనాడి పైతృకంబులమేలున్ | 323 |
| మ. | నలి మీఱంగలబ్రహ్మచారి గృహి వానప్రస్థ యత్యాశ్రమం | 324 |
శతధన్వుం డనురాజు పాషండసంభాషణదోషంబున శునకాదిజన్మంబులఁ బొందుట
| తే. | అనఘ పాషండుఁ జూచిననబ్జమిత్రుఁ, జూడవలయును వానితోఁ గూడి మాట | 325 |
| వ. | పాషండభాషణంబున నైనపాతకంబు తేటపడునట్టి కథఁ జెప్పెద వినుము. | 326 |
| క. | శతధనుఁ డనియెడుధరణీ, పతి తొల్లి భుజప్రతాపబంధురయశుఁడై | 327 |
| తే. | అమ్మహీపతికులకాంత యధికసాధ్వి, సర్వలక్షణ సంపన్న సత్యశౌచ | 328 |
| వ. | అమ్మహీపతి కార్తీకమాసంబున నొక్కనాఁడు యజ్ఞంబు చేసి ధర్మపత్నీసహితుం | 329 |
| క. | తనకు విలువిద్య మును చె, ప్పిన యాచార్యునిసఖుండు పీడావర్తుం | 330 |
| తే. | వానిఁబొడ గని యారాజవనిత దొలఁగి, పోయి హరిచింత సేయుచుఁ దోయజాప్తుఁ | 331 |
| క. | పాషండుని నీతిగౌరవ, భాషణములఁ దన్పి వానిఁ బన్పి ముదముతో | 332 |
| వ. | అంతఁ గొంతకాలంబునకు నారాజు పంచత్వంబు నొందె నయ్యిందువదనయు | 333 |
| తే. | రాజబింబాస్య జాతిస్మరత్వమహిమ, వలనఁ దనజన్మమంతయుఁ దెలిసి ప్రాణ | 334 |
| ఆ. | తండ్రి పెండ్లి సేయఁ దలఁచిన నొల్లక, పిన్నతల్లిఁ జూచు ప్రేమతోడ | 335 |
| ఆ. | అధికదుఃఖనిరత యగుచు నేకాంతమై, నపుడు ప్రాణనాథు నల్లఁ జేరి | 336 |
| ఆ. | నిన్నువంటిపుణ్యనిరతుఁడు పాషండ, భాషణమున నైనపాతకమున | 337 |
| తే. | నీవు జాతిస్మరత్వంబు నిశ్చయింప, లేక యజ్ఞానవృత్తి నీలీల నధమ | 338 |
| వ. | అని పరమోపదేశంబు చేసిన యప్పుణ్యవతితోడిసంభాషణంబునం జేసి యాశున | 339 |
| ఆ. | దివ్యదృష్టి నింతి తెలిసి యచ్చోటికి, నొక్కనాఁడు వచ్చి నక్కఁ జూచి | 340 |
| క. | ఆసగ్గారియుఁ బుణ్య, స్త్రీసంభాషణము దనకుఁ జెందినకతనం | 341 |
| క. | ప్రాయోపవేశమునఁ దన, కాయంబు పరిత్యజించి గ్రక్కునఁ దోడే | 342 |
| వ. | ఆవృకంబు పంచత్వంబు నొంది వెండియు వానరంబై పుట్టి యప్పుణ్యవతివచ | |
| | కాశిరాజునివాసంబునకు వచ్చి కన్యాంతఃపురంబునం బ్రవర్తించుచున్న నక్కన్య | 343 |
| ఆ. | జనకచక్రవర్తి జాహ్నవీతటమున, నశ్వమేధయజ్ఞ మాచరించి | 344 |
| క. | ఆపుణ్యకాలమున ధర, ణీపాలకపుత్రి తాను నెమలియునుం దే | 345 |
| క. | ఆలోన నెమలి కతిపయ, కాలమునకుఁ గాలవశతఁ గలిగి జనకభూ | 346 |
| వ. | పుట్టి సంప్రాప్తయౌవనుండై పెరుగుచున్నంత కాశిరాజు తనకన్నియకు స్వ | 347 |
| మ. | అనవేమక్షితిపాన్వయోత్తమ సముద్యద్వైభవోపేంద్ర కాం | 348 |
| క. | గుజ్జరిదట్టవిభాళ జ, గజ్జనసంస్తుత్య నిత్యకపటారివధూ | 349 |
| రంజనీవృత్తము. | కామధేనుశిబికల్పభూమిరుహకంజబాంధవతనూజచిం | 350 |
| గద్యము. | ఇది శ్రీమదమరనార్యపుత్ర హరితసగోత్రపవిత్ర సుకవిజనవిధేయ వెన్నెల | |
———
This work was published before January 1, 1929, and is in the public domain worldwide because the author died at least 100 years ago.
- ↑ జగదభిరామవపుఃపుష్పచాప = లోకమునందు మనోజ్ఞమైనశరీరముచేత మన్మథుఁడైనవాఁడా.
- ↑ చాతుర్వర్ణ్యోత్పత్తి = బ్రాహ్మణవర్ణము మొదలుగాఁగల నాలుగువర్ణముల సముదాయముయొక్క పుట్టుక, తిర్యగ్యోనిజన్మంబులు = పశుపక్ష్యాదులపుట్టుకలు.
- ↑ స్వారాజు = ఇంద్రుడు.
- ↑ పుష్పనారాచగురున్ = మన్మథునితండ్రిని - విష్ణువును.
- ↑ సాంప్రతము = వర్తమానము - ఇప్పడు జరుగునది, వనజబాంధవసుతుఁడు = సూర్యునికొడుకు.
- ↑ జగన్మాన్యయశులు = లోకమునందు గౌరవింపఁదగిన కీర్తిగలవారు.
- ↑ అగణితము = లెక్క పెట్టరానిది, అప్రమేయము = మేరలేనిది.
- ↑ తోయజనాభుని = విష్ణునియొక్క.
- ↑ విష్టము = ప్రవిష్టము.
- ↑ చండ = వేండ్రమైన, డాయన్ = సమీపింప, వృద్ధపరిగ్రహ = ముసలినానిఁ జేపట్టినది, వాజి = గుఱ్ఱము.
- ↑ తొయ్యలి = ఆఁడుది - భార్య.
- ↑ ఉదాసీనవచనఘనకంటకములు = ఉచ్చరింపరాని మాటలనెడి గొప్పముండ్లు, కిన్కన్ = కోపముతో.
- ↑ స్రుక్కి = సంకోచించి (లేక) వెఱచి.
- ↑ ఒండు = ఇతరము, తత్సమాగమంబునన్ = ఆకూడికచేత.
- ↑ తీవ్రమయూఖసహస్రకమునన్ = తీక్ణములైన వేయికిరణములయందు, కరసానన్ = కత్తులకు పదును పెట్టెడు చక్రాకారమైన సానయందు.
- ↑ చండకిరణంబులు = వేండ్రమైనకిరణములు, శాంతము =వేండ్రము లేనిది.
- ↑ రజము= పొడి, త్రిశూలము=మూఁడుమొనలు గలశూలము.
- ↑ తోయజవనబంధునికిన్ = కమలములపఙ్క్తులకు మిత్రుఁడైన సూర్యునివలన, పూర్వతనయప్రాయమహితున్ = మునుపటికొడుకులను బోలినమహిమగలవానిని.
- ↑ సంయములు =ఋషులు.
- ↑ దేవతాచక్రవర్తి = దేవరాజు - ఇంద్రుఁడు.
- ↑ పదుండ్రు = పదిమంది.
- ↑ భూవిదితకీర్తి = భూమియందు ప్రసిద్ధమైన యశస్సుగలవాఁడు.
- ↑ శ్రీమహిళావల్లభుతేజోమండితులు = శ్రీవిష్ణునియొక్క తేజస్సుచేత అలంకరింపఁబడినవారు, పద్మజునిదివసమునన్ = బ్రహ్మదినమునందు.
- ↑ విప్లవంబులు = ప్రళయమును పొందినవి - చెడినది, ప్రతిష్ఠ చేసి = నిలిపి.
- ↑ క్రతుభుజులు = దేవతలు.
- ↑ నిశ్శేషకల్పంబు = మిగులు లేనిదిగా లయము నొందినది, పర్యంకంబు = శయ్య, ప్రభాత సమయంబునన్ = వేగుజామున, అనల్పప్రకారంబునన్ = అల్పముకానివిధమున.
- ↑ సంవర్ధనులు = చక్కగా వృద్ధిపొందినవారు.
- ↑ ఆదేశించుచున్ = ఉపదేశించుచు.
- ↑ తొడరి = పూని, లీలన్ = విలాసముగా.
- ↑ బెరయు = ప్రసరించు.
- ↑ ధరణీధరుండు = విష్ణువు.
- ↑ చలితాఘంబు = చలించిన పాపముగలది - పాపహరము, భూజము = వృక్షము, విపక్షింపన్ = విశదవఱువ, వెలయన్ = ప్రసిద్ధముగా.
- ↑ హితార్థకారి = మేలైన ప్రయోజనమును చేయువాఁడు, నైజముగాన్ = స్వభావముగా.
- ↑ ఇతనికి హర్యాత్ముఁడు అని నామాంతరము.
- ↑ సంజ్ఞలు = గుఱుతులు - పేరులు, సాంప్రతంబు = ఇప్పుడు జరుగునది, అతీతంబులు = కడచినవి.
- ↑ అంబుజాతభవాదులు = బ్రహ్మ మొదలగువారు.
- ↑ వల్మీకసంభవుండు = పుట్టయందుఁ బుట్టినవాఁడు, నియుక్తుండు = నియోగింపఁబడినవాఁడు.
- ↑ ఆలోడింపఁగన్ = విచారింప, విశాలగతిన్ = విశేషముగా ననుట.
- ↑ అక్కజముగన్ = ఆశ్చర్యముగా.
- ↑ వేదపాదపారణ్యవిహారసింహుఁడు = వేదముల నెడువృక్షములుగల అడవియందు విహరించుటయందు సింహమైనవాఁడు. వేదములన్నియు చక్కగా చదివినవాఁడు అనుట, విరాజితభూరితపోమయుండు = మిక్కిలి ప్రకాశించునట్టి అధికతపస్సే స్వరూపముగాఁగలవాఁడు, బ్రహ్మణ్యుఁడు = వేదవిహితమైన యాచారము నడపువాఁడు, పెంపుతోన్=గౌరవముతో.
- ↑ కదంబములు = సమూహములు, పరిపాటి = అనుసరించునది - అంతమాత్రము అనుట.
- ↑ ప్రల్లదంబునన్ = ముష్కరత్వముతో, దురాచారంబు = చెడ్డనడత.
- ↑ కలఁగి = కలఁత నొంది.
- ↑ సంక్రమించినట్టి = పొందిన, ఉడుగంగన్ =అణఁగ - పోవ.
- ↑ దురితము = పాపము.
- ↑ మండుచున్ = కోపవికారమును జూపుచు.
- ↑ మొగమోట = దాక్షిణ్యము.
- ↑ ననిచిన = అతిశయించిన, కోపభరము = కోపముయొక్క అతిశయము.
- ↑ మెత్తఁబాటు = మృదుత్వము - దయ కలిగినతనము, రుధిరరూపంబుగాన్ = నెత్తురుగా, ఛర్ది చేసి = క్రక్కి.
- ↑ వాజి = గుఱ్ఱము, వనజహితుఁడు = సూర్యుఁడు.
- ↑ దైవాఱన్ = అతిశయింపఁగా, కతిపయకాలమునకున్ = కొంతకాలమునకు.
- ↑ అభ్యస్తములు = అభ్యసింపఁబడినవి.
- ↑ చెలఁగఁగన్ = ప్రసిద్ధమగునట్లు.
- ↑ గీర్వాణ = దేవతలయొక్క, దేవారుల = దానవులయొక్క.
- ↑ భువిన్ = భూలోకమునందు, ముయ్యాఱు = పదునెనిమిది.
- ↑ ప్రభ వహించెన్ = ప్రకాశమును పొందెను.
- ↑ ఆయుర్వేదము = వైద్యశాస్త్రము, ఉపన్యసింపఁబడును = చెప్పఁబడును.
- ↑ సుగుణస్వీకార = మంచిగుణమును వహించినవాఁడా.
- ↑ చెలువొందు = ఒప్పు, పట్టు = స్థానము.
- ↑ జాతిస్మరత్వము = పూర్వజన్మమునం దిట్టివాఁడనై యుంటిని అనుజ్ఞానము కలిగియుండుట, ధర్మరతునిన్ = ధర్మమునం దాసక్తునిఁగా, వినతి = నమస్కారము.
- ↑ ఏతద్రహస్యసూక్ష్మములు = ఈరహస్యమైన సూక్ష్మవిషయములను, వాతప్పక = మాటపొరపాటులేక.
- ↑ పాశదండహస్తులు = త్రాళ్లు కఱ్ఱలు చేతఁ బట్టినవారు, దండితోడన్ = గంభీరత్వముతో.
- ↑ కింకరవరునిన్ = కింకరులలో ముఖ్యుని, ఉగ్గడించి = చెప్పి, పనిచెన్ = పంపెను.
- ↑ చేవ = సత్త, లోకములకంటెన్ = ఎల్లలోకములకంటెను, మాన్యులు = గౌరవింపఁదగినవారు, ధన్యులు = కృతార్థులు.
- ↑ తమ్మిచూలికి = బ్రహ్మకు, తలవరివాఁడను = బంటను, ఉజ్జ్వలమహిమాఢ్యులు = మిక్కిలి ప్రకాశించునట్టి మహిమగలవారు, వలతేని = అపేక్షించువాఁడవైతివేని.
- ↑ జలజాప్తతనూజున్ = సూర్యునికొడుకును - యముని, శీలవర్తనములు = మంచియాచారములు, చర్యలు = చేష్టలు, అంతకుఁడు - యముఁడు.
- ↑ పసిండి = బంగారు, ఏకతంబునన్ = ఏకాంతమునందు - సొమ్ముగలవారు ఎదుటలేనియెడ, అబ్బెనేని = దొరకినపక్షమున, కొనక = తీసికొనక, అధికశుద్ధాత్ముఁడు = మిక్కిలి పరిశుద్ధమైన మనసుగలవాఁడు, లోకోత్తరుండు = ఎల్లలోకులకును ఆవలివాఁడు - అందఱియందును ముఖ్యుడు.
- ↑ కలుషము = పాపము, కొనకొన్న = తుదముట్టిన - అతిశయించిన, మహితుఁడు = పూజ్యుఁడు.
- ↑ స్ఫటికశైలశిలామలోద్భాసి = పటికపుకొండయందలి రాళ్ళవలె స్వచ్ఛముగా ప్రకాశించువాఁడు, మత్సరాధీనమలినులు = విడువనివిరోధమునకు అధీనులగుటచే ప్రకాశహీనులైనవారు, అమృతకిరణుతుహినరశ్మిమధ్యంబునన్ = చంద్రుని చల్లనికిరణములనడుమ, దహనునట్ల = అగ్నిహోత్రునివలెనే.
- ↑ అమలహృదయవిమత్సరులు = నిర్మలమైన మనస్సుచేత మత్సరము లేనివారు.
- ↑ పొదలిన = వృద్ధిపొందిన, సౌమ్యమునన్ = తిన్నఁదనముచేత, ఎలమి =వికాసమును, తనరినభంగిన్ = వృద్ధిఁ బొందినట్లు.
- ↑ నిర్గతమానమత్సరోద్యములన్ = పోయిన గర్వముయొక్కయు చలముయొక్కయు పూనికగలవారిని, పరాంగనాజనపరార్థపరాఙ్ముఖుల = అన్యస్త్రీలయందును అన్యులధనమునందును మాఱుమొగముగలవారిని, సమస్తధర్మమయులన్ = ఎల్లధర్మములును స్వరూపముగాఁ గలవారిని, సర్వలోకజనమాన్యులన్ = ఎల్లలోకములలోని ప్రజలచేతను గౌరవింపఁదగినవారిని, అచ్యుతపాదపద్మసక్తమతులన్ = విష్ణుపాదకమలములయం దాసక్తిగలమనసు గలవారిని.
- ↑ అర్థము =ధనము, అనృతనిష్ఠురోక్తులు = అసత్యములును కఠినములు నైనమాటలను, అనుదినంబు = ప్రతిదినము - ఎల్లప్పుడును.
- ↑ దూరవర్తి = దూరముగా నుండువాడు.
- ↑ అర్థతృష్ణన్ = ధనమునందలి యాశచేత, చౌర్యంబు = దొంగతనము.
- ↑ పరిగ్రహంబు = కైకోలు - అంగీకారము, దురితమతులు =పాపబుద్ధులు, సకలశోభనకల్యంబు = ఎల్లమేలులను దెలుపునది, దుర్గమంబు = పొందరానిది, వైవస్వతుండు = యముఁడు, పద్మయోనివలనన్ = బ్రహ్మవలన, ఉద్దండ = ఉద్ధతమైన.
- ↑ విజిశేషులు = జయింపనిచ్ఛయించువారు.
- ↑ భౌమము = భూసంబంధియైనది, నాకసంప్రాప్తి = స్వర్గప్రాప్తి.
- ↑ ప్రమోదమతి = సంతోషించిన మనసు గలవాఁడు.
- ↑ యాజ్యుఁడు = యజింపఁదగినవాఁడు - యజ్ఞమునందు పూజింపఁదగినవాఁడు, జప్యుఁడు = జపింపఁదగినవాఁడు, భూతమయుండు = సర్వజీవస్వరూపుఁడు.
- ↑ నెమ్మి = స్నేహము, ఆత్మయట్లు = తనవలె, పూజితుండు – పూజింపఁబడినవాఁడు.
- ↑ నిజాచారత్రాణపరతన్ = తమనడవడిని కాపాడుకొనుటయందు ఆసక్తిగలవా రగుటచేత, తుష్టుఁడు = సంతోషించినవాఁడు.
- ↑ వృత్త్యర్థయజనంబున్ = జీవనార్ధమైనయజ్ఞము చేయుటను - యజ్ఞము చేయు నెపము పెట్టి ధన మార్జించుట, వేదవిక్రయమును = జీతము నిర్ణయించుకొని వేదము చెప్పుటను, సంస్కృతమునందు శ్లో. "వృత్త్యర్థం యాజయేచ్చాన్యాసన్యానధ్యావయేత్తథా, పర్యాత్ప్రతిగ్రహాదానం శుక్లార్థాన్న్యాయతో ద్విజః.” అని యాజనాధ్యాపనప్రతిగ్రహములు బ్రాహ్మణులకు ముఖ్యవృత్తులుగాఁ జెప్పఁబడియుండుటవలన ఇచ్చట (వృత్త్యర్థయజనంబు వేదవిక్రయమును మాని) అనుచో యజ్ఞము చేయునెపంబున ధన మార్జించుటయు, జీతము నిర్ణయించుకొని వేదముఁ జెప్పుటయును అని అర్థము వ్రాయఁబడెను. కాబట్టి జీవనార్థమై యాజనాధ్యాపనములు చేసి శాస్త్రసమ్మతముగా వచ్చినదక్షిణాదులఁ బ్రతిగ్రహించవచ్చునని భావము. శుక్లమున్ = స్వవృత్తిచే ధన మార్జించునట్టి విప్రాదులవలని పరిశుద్ధద్రవ్యమును, ఈశుక్లశబ్దార్థమును."క్రమాగతం ప్రీతిదాయం ప్రాప్తంచ సహభార్యయా, అవిశేషేణ సర్వేషాం ధనం శుక్ల ముదాహృతమ్.” అని విష్ణువును, శ్లో."శ్రుతశౌర్యతపఃకన్యాయాజ్యశిష్యాన్వయాగతం, ధనం సప్తవిధం శుక్లం." అని నారదుఁడును వివరించి యున్నారు. హితకారి = మేలు చేయువాఁడు, మతంబు = ధర్మము.
- ↑ ధర్మి = ధర్మముచేయువాఁడు, త్రివర్గపరతన్ = ధర్మార్థకామములయం దాసక్తి కలిగినతనముచేత, పార్థివునకున్ = రాజునకు.
- ↑ ఉపాస్తి = ఉపాసన - అర్చన, నిత్యము = ప్రతిదినము తప్పక చేయవలసినది, నైమిత్తికము = ఏదేనినిమిత్తముచేత పితృదేవతాదుల నుద్దేశించి చేయవలసినది, మేర = మర్యాద - క్రమము, సరణి = మార్గము.
- ↑ మాయ = వంచన, మేళనము = కలగలుపు.
- ↑ వేదశాస్త్రపురాణార్థవేదిన్ = వేదములయొక్కయు శాస్త్రములయొక్కయు పురాణములయొక్కయు యర్థములను తెలిసినవానిని, విగతరాగున్ = పోయిన విషయానురాగము గలవానిని, గుణవంతున్ = ఎల్ల సద్గుణములు గలవానిని, ఆగమజ్ఞు =ఆగమములను తెలిసినవానిని, ఉభయకులశుద్ధున్ = తల్లిదండ్రు లైనయుభయులయొక్క వంశములవలన పరిశుద్ధుఁడైనవానిని, విజితేంద్రియుని= గెలువఁబడిన యింద్రియములు గలవానిని.
- ↑ అభ్యసనము = అభ్యానము.
- ↑ బెరయుచున్ = చేరుచు, ఎరవు = భేదము, ఏవ = జుగుప్స - రోత, పొరయక=పొందక.
- ↑ వడువు = వడుగు - బ్రహ్మచారి.
- ↑ నీచగతిన్ = తక్కువైనవిధమున, ఏచిన = అతిశయించిన.
- ↑ అనుజ్ఞాతుఁడు = అనుజ్ఞను పొందినవాఁడు, దారపరిగ్రహంబు చేసి = పెండ్లి చేసికొని, ఉపార్జించి = సంపాదించి.
- ↑ ఆఁకటఁ గ్రాఁగువారు = ఆఁకటిచే తపించువారు, తెరువరులు = బాటసారులు, సదనములకున్ = ఇండ్లకు, గృహమేధి = గృహస్థుఁడు.
- ↑ ఉదాసీనమునన్ = ఆదరింపమిని.
- ↑ పరుసఁదనము = గడుసుదనము, బెరుకు = భేదము, ప్రల్లదంబు = దుష్టత్వము, గృహికిన్ = గృహస్థునకు.
- ↑ కంటు = నిరోధము, శోభనధామంబులు = శుభస్థానములు, అరిష్టవిరామములు = కీడులను పోగొట్టునవి.
- ↑ ఖేలనవృత్తిన్ = క్రీడావ్యాపారములచేత, తపశ్చరణ = తపస్సు చేయుటయొక్క.
- ↑ త్రిషవణస్నానంబు = త్రిశాలసంధ్యోపాననార్థస్నానము, వనస్నేహమునన్ = అడవియందు దొరకెడు (గార) నూనెచేత, హిమనిదాఘములకున్ = శీతోష్ణములకు.
- ↑ వీతమత్సరుఁడు = పోయిన మత్సరముగలవాఁడు, జరాయజాండజాది = మావివలనఁ బుట్టిన (మనుష్యాదులును) గ్రుడ్డువలనఁ బుట్టిన (పక్ష్యాదులును) మొదలైన, మోదస్వభావుఁడు = సంతోషస్వభావము గలవాఁడు, అమలధృతిన్ = కళంకములేని ధైర్యముతో.
- ↑ సౌహార్ద = స్నేహభావముగల, ఐహికములు = ఈలోకమునందలి సుఖములను, భిక్షునకున్ = సన్న్యాసికి.
- ↑ త్రివర్గగృహంబులందున్ = గృహస్థులయిండ్లయందు, అస్తోకతన్ = గౌరవముతో, దేహయాత్రాకుశలంబు = దేహమును పోషించుకొనునట్టి మేలును.
- ↑ వ్యామోహంబు = విశేషమోహము, దర్పోద్దామము = గర్వాతిశయము, రంజిల్లున్ = ప్రకాశించును.
- ↑ ఇంధనరహితంబు = చిదుగులు లేనిది.
- ↑ వినుతార్థరహస్యంబులు = పొగడఁబడిన విషయములయొక్క రహస్యములును.
- ↑ యుగ్మసంఖ్యాకులు = జంటలెక్కగలవారు.
- ↑ బ్రహ్మతీర్థమునన్ = పెద్దవ్రేలి మొదటనుండియు, దేవతీర్థమునన్ = వ్రేళ్లకొనలయందుండియు.
- ↑ సంతతాభ్యుదయము = ఎప్పుడును మేలుగలది, జోక = బాగుగా.
- ↑ అప్రశస్తములు = అయుక్తములు - లజ్జాకరములు, జుగుప్ప = రోఁత, అమంగళవర్ణములు గలవి, కోపాక్షరములు = కఠినవర్ణములు గలవి, సర్వగురువులు = అన్ని గుర్వక్షరములుగానే యుండునవి, ధారుణీసురులాది = బ్రాహ్మణులాదిగా - బ్రాహ్మణక్షత్రియవైశ్యశూద్రక్రమముగా, విధాన = విధ్యుక్తముగా, శబ్దవాచకాంతంబులన్ = నామవాచకశబ్దాంతములయందు, శర్మవర్మగుప్తదాసులు = శర్మ వర్మ గుప్తుఁడు దాసుఁడు, అనుప్రత్యయంబులన్ = అనునట్టి ప్రత్యయములను, తగన్ = యుక్తమగునట్లు, ఒనర్పవలయు = చేయవలెను - అనఁగా బ్రాహ్మణనామమునకు శర్మయనియు, క్షత్రియనామమునకు వర్మయనియు, వైశ్యనామమునకు గుప్తుఁడు అనియు, శూద్రనామమునకు దాసుఁడు అనియు కడపట ప్రత్యయరూపముగా చేర్చవలెనని తాత్పర్యము.
- ↑ నిర్వర్తించి = నడపి.
- ↑ చతురామ్నాయరహస్యవేది = నాలుగువేదములయందలి రహస్యార్థముల నెఱిఁగినవాఁడు, నిర్మలప్రతిభోద్రిక్తమనస్కుఁడు = కళంకములేని సమయోచితన్ఫురణ గలబుద్ధిచేత అతిశయించిన మనసుగలవాఁడు, అతికృపాపారీణుఁడు = మిక్కుటమైన దయచేత పూర్ణుఁడు, సంతతవ్రతసంపన్నగరిష్ఠుఁడు = ఎడతెగనినియమములకలిమి గలవారియందు గొప్పవాఁడు - ఎల్లప్పుడు సద్వ్రతములు తప్పక నడపువాఁడు, గుణగణావష్టంభుఁడు = మంచిగుణములయొక్క సమూహములకు అవలంబమైనవాఁడు - ఎల్లమంచిగుణములు గలవాఁడు, భజింపవలయున్ = సేవించవలెను.
- ↑ యథోక్తప్రకారంబునన్ = శాస్త్రమునందు చెప్పఁబడిన చొప్పున, ఆశ్రయము = ప్రాపు, అమ్మహనీయ పథంబునకున్ = ఆగొప్పమార్గమునకు.
- ↑ వయసునన్ = ప్రాయమునందు, తృతీయాంశము = మూడింట నొకపాలు, ఉభయకులములన్ = తల్లివంశముచేతను తండ్రివంశముచేతను.
- ↑ నైసర్గిక = స్వభావసిద్ధమైన, శోఫిన్ = వాఁపుగలదానిని, కృష్ణవర్ణన్ = నల్లనిదానిని, రోమాంగిన్ = అతిరోమముగల దేహముగలదానిని, కులటన్ = ఱంకులాఁడిని, రోగిన్ = రోగముగలదానిని, దుష్టాత్మన్ = చెడ్డమనసుగలదానిని, దుష్టవాత్సల్యన్ = కపటప్రీతిగలదానిని, నికృష్టవృత్తిన్ = నీచవ్యాపారము గలదానిని, అధికపింగళన్ = మిక్కిలి పల్లవన్నె గలదానిని, వినయాచారహీనన్ = అడఁకువచేతను సదాచారముచేతను తక్కువైనదానిని, మాతాపితృప్రతికూలన్ = తల్లిదండ్రులకు విరుద్ధమైన నడతగలదానిని, శ్మశ్రుముఖిన్ = మీసము గలమొగము గలదానిని, పురుషస్వరన్ = మగగొంతు గలదానిని, రూక్షాక్షిన్ = క్రూరపుచూపు గలదానిని, ఖర్వరూపన్ = మిక్కిలి పొట్టియైనదానిని, విశృతబద్ధాక్షిన్ = మిడిగ్రుడ్లదానిని, ఉన్నతవిపులగుల్ఫన్ = పొడువును వెడలుపునైన చీలమండలు గలదానిని, కాకనాదన్ = కాకికూఁతవంటి కంఠస్వరము గలదానిని, రోమజంఘన్ = వెండ్రుకలుగల పిక్కలు గలదానిని, విపాండుకరణన్ = తెలుపు మాసిన గోళ్లు గలదానిని, అరుణాక్షిన్ = ఎఱ్ఱనికన్నులు గలదానిని, గండకూబరన్ = నిడుకణతలుగలదానిని, కరాళవదనన్ = భయంకరమైన ముఖము గలదానిని, ఉద్వాహము = పెండ్లి.
- ↑ క్లిన్న = తడిసిన - నీళ్లవలె పలుచనైన, అతివికీర్ణకేశన్ = మిక్కిలివిరళములైన తలవెండ్రుకలు కలదానిని, పంగుగమనన్ =కుంటిదానిని, పాణిగ్రహణంబు = పెండ్లి.
- ↑ దారపరిగ్రహంబు = పెండ్లామును చేపట్టుట, ధర్మపత్ని = అగ్నిసాక్షిగా పెండ్లాడిన పెండ్లాము, ఉత్తమశ్లోకుఁడు = మంచికీర్తిగలవాఁడు.
- ↑ ఒదవన్ = కలుగఁగా, బ్రాహ్మంబు = బ్రాహ్మమను పేరుగలది (సూర్యోదయమునకు ముందు మూఁడవముహూర్తము)- వేకువజాము అనుట, ఉద్యద్వికాసంబునన్ = ప్రకాళించునట్టి తేటదనముతో, ధర్మనిరోధంబులు = ధర్మమును అడ్డగించునవి - ధర్మవిరుద్ధములు.
- ↑ సుఖోదర్కము = సుఖకరమైన భవిష్యత్కాలఫలము గలది, జగదభినుతము = లోకమునందు మిక్కిలి కొనియాడఁబడునది.
- ↑ అమ్మువేటునేలకంటెన్ =వింటిపట్టుదూరము గలభూమికంటె, అభిముఖుండు = ఎదురుమొగమైనవాఁడు, దివసంబులన్ = పగళ్ళయందు, మూత్రపురీషోత్సర్జనంబులు = మూత్రమును మలమును విడుచుటలు.
- ↑ ఆలమందలోనన్ = పసులమందయందు, వల్లకాటిలోనన్ = శ్మశానమునందు, కాదు = తగదు. నీరుముట్ట = మూత్రమును మలమును విడుచుట.
- ↑ బుద్బుదమలినఫేనపూతిగంధాదులు = నీళ్లమీఁది బుగ్గలు నురుగు మురికి చెడ్డకంపు మొదలగునవి, పొరయక = పొందక, శౌచము = శుద్ధి.
- ↑ మాషమజ్జనపరిమితశుద్ధోదకంబులన్ = మినుపగింజ మునుఁగునంతకొలఁదిగల మంచినీళ్లను, పరిమార్జవంబు చేసి = చక్కగా తుడిచికొని, న్యసించి = ఉంచి - ముట్టి యనుట.
- ↑ నిర్ఝరమయంబు = నదీస్వరూపమైనది, నవ్యనుధాకరాభము = లేఁతచంద్రునిఁ బోలినది, భావన చేసి = తలఁచి, కృతావగాహతత్పరుఁడు = చేయఁబడిన మునుకయందు ఆసక్తుఁడు - ఆసక్తితో స్నానము చేసినవాఁడు.
- ↑ నదములన్ = పడమరగా పాఱునట్టి యేళ్లయందును, హ్రదములందున్ = మడుఁగులయందును, దేవఖాతజలంబులన్ = దేవతలచే త్రవ్వఁబడిన (మనుష్యులు త్రవ్వఁగా ఏర్పడని) కొండదోనలోనగువానియందలి నీళ్లయందు, దీర్ఘికలన్ = నడబావులయందును, పల్వలంబులన్ = పడెలయందును, తానము = స్నానము.
- ↑ ధౌతవస్త్రపరిజ్ఞానుండు = మడుఁగువస్త్రము కట్టుకొన్నవాఁడు, ఉపాస్తి = ఉపాసన, హుతశేషాన్నంబు = హోమము చేయఁగా మిగిలినయన్నము, భూతప్రేతపిశాచకూశ్మాండపిపీలికాది = భూతము ప్రేతము పిశాచము కూశ్మాండము (అను భేదములుగల) భూతములు చీమలు మొదలైన, సకలభూతసమాశ్రితుండు = ఎల్లభూతములచేత ఆశ్రయింపఁబడువాఁడు, గోదోహనమాత్రము = ఆపువును పిదుకునంతటికాలము, బహిఃప్రదేశంబునన్ = ఇంటి వెలుపట, ఆగమనంబు = రాకను.
- ↑ మహితున్ = పూజ్యుని.
- ↑ గృహి = గృహస్థుఁడు.
- ↑ పావకుండు = అగ్ని, శక్రుఁడు = ఇంద్రుఁడు.
- ↑ దుఃఖభాజనులు = దుఃఖమునకు చోటైనవారు - దుఃఖమును పొందినవారు.
- ↑ తనిపి = తృప్తి పొందించి.
- ↑ అరిష్టాత్మకములు = చెఱుపును గలుగఁజేయు స్వభావము గలవి, అభిచారకృత్యములు = మారణకర్మములు, పరిసిపోవున్ = తేలిపోవును - తప్పిపోవుననుట.
- ↑ గృహమేధి = గృహస్థుఁడు, ప్రశస్తమణిముద్రికాధరుండు = దోషములు లేనిరత్నములు చెక్కిన ఉంగరమును ధరించినవాఁడు.
- ↑ చవిగొను = రుచిచూచు - భుజించు, సంజుజనంజుకొను, కటుకార్ద్ర = కారము గలదియు ద్రవమైనదియునైన.
- ↑ ఉచ్ఛిష్టవారణార్థంబుగాన్ = ఎంగిలి పోఁగొట్టుకొనుటకుఁగాను, స్వస్థ = చలనము లేవి, ప్రశాంత = మిక్కిలియోర్పుగల, అనుష్ఠించి = చేసి.
- ↑ రేపు = ప్రాతఃకాలము, మాపు = సాయంకాలము, తిమిరవైరిన్ = సూర్యుని.
- ↑ కుక్కిపడినన్ = అల్లికనళ్లి పల్లము పడినను, కొంగోడువోయిన = తడిసి ఒకకోడు మీఁదును ఒకకోడు క్రిందునుగా నీల్గుకొన్నను, ఒప్పదు = తగదు.
- ↑ అయుగ్మకములు = బేసిలెక్కగలవి.
- ↑ నిర్మోహి = మోహములేనిది, కుమతి = అల్పబుద్ధి గలది, తన్వంగి= స్త్రీ, కొఱగాదు = తగదు.
- ↑ ప్రౌఢ = గడిదేఱినది, ఉచితప్రియాలాపరచనలు =- తగిన ప్రియవాక్యములయొక్క పొందుపఱచుటలు, నెఱతనము = చాతుర్యము, నిర్మలాభిజాత్య = శుద్ధమైన ఉత్తమవంశమునందలి పుట్టుక గలది, సతి = పతివ్రత, కులాంగనన్ = ఇల్లాలి.
- ↑ చైత్యచత్వరగోష్ఠశ్మశానతీర్థవారిశృంగాటకారామవాహినీసురాలయగ్రామమధ్యంబులందున్ = రచ్చచెట్టు ముంగిలి పసులమంద శ్మశానము పుణ్యనదీపుణ్యస్థలములు నీరు నాలుగుత్రోవలు గూడిన రాజమార్గము ఉపవనము ఏఱు దేవాలయము ఊరినడుము ఈప్రదేశములయందును.
- ↑ పరివాదంబును = అపవాదమును, నేరికిన్ = ఎవరికేనియు.
- ↑ సంధ్యాద్వయంబును = ప్రాతస్సాయంసంధ్యలు రెంటియందు, మణుఁగు = మడుఁగు - పరిశుద్ధము, కమ్మగంధము = పరిమళచందనము, అలఁది = పూసికొని, చొక్కము = శ్రేష్ఠము, ఒఱపుగాన్ = ఒప్పిదముగా, మస్తకము = తల.
- ↑ కల్లలు = అసత్యములు.
- ↑ నాన = సిగ్గు, పనివడి = పూనికతో.
- ↑ పతితున్ = ఆచారాదులచేత నిందింపఁబడినవానిని, బగతున్ = శత్రువును, బంధకీపతిన్ = ఱంకులాడిమగనిని, వ్యభిచారున్ = జారుని, వారాంగనారతున్ = లంజల మరిగినవానిని, అనారంభున్ = సత్క్రియారంభము లేనివానిని, సురాపానమోహితున్ = కల్లు త్రాగుటచే మైకము పొందినవానిని.
- ↑ ఉఱికి = దుమికి, దహనము = కాలినది, తఱియన్ = చేర, ప్రమాదము = మోసము.
- ↑ బిట్టు = గట్టిగా, తలఁ పుడుకుట = మనస్సు తపించుట - మనస్తాపము, దుష్టచేష్ఠికములు = చెడునడవళ్లు.
- ↑ వాదడుచుట = వాదాడుట, పరువు వాఱుట = పరుగెత్తుట.
- ↑ వారక = మానక, పౌరుషములకున్ = పురుషార్థములకు, పాటిల్లున్ = కలుగును.
- ↑ అమేధ్యముతోన్ = మలముతో - పాఁచితోననుట.
- ↑ నగ్నరూపులన్ = దిపమొలవారిని.
- ↑ అసతి = ధూర్తస్త్రీ, ఆరామములన్ = ఉపవనములందును, శృంగాటకములన్ = చదుకములయందును, వల్లకాటిలోనన్ = శ్మశానమునందును, ఉగ్రాటవులయందున్ = భయంకరమైన అడవులయందు, ఒక్కరుండు = ఒకఁడే, చనదు = తగదు.
- ↑ విష్ఠ = మలము, ఛిన్నకేశములు = గొరిగిన వెండ్రుకలు, ఎమ్ములు = ఎముకలు, స్నానార్ద్రమహీతలము = స్నానము చేయుటచేత తడిసిననేలను.
- ↑ తెవులు = వ్యాధి.
- ↑ గుదియ = దుడ్డుగఱ్ఱ.
- ↑ సమదర్శి = ఎచ్చుతక్కువలు లేక చూచువాఁడు, పరిహరించి = విడిచి.
- ↑ అగణితముగన్ = లెక్కలేక, పైతృకకర్మకాండము = పితృసంబంధమైన కర్మములసమూహము.
- ↑ పెద్దనిదురకున్ = చావునకు, మాఁగన్ను పెట్టుచున్న మానవునిన్ = కన్నులు తేలవేయుచున్న మనుష్యుని, మస్తకము = తల, మహీశయ్యన్ = నేలమీఁదను, ఉత్క్రాంతిదానము = ప్రాణము పోవుటను గుఱించినదానము, అవనిదేవోత్తమునకున్ = బ్రాహ్మణశ్రేష్ఠునికి.
- ↑ నామత్రయోచ్ఛారణంబు చేసి = మూఁడు నామములను ఉచ్చరించి, విధియుతంబుగన్ = శాస్త్రవిధితో, తత్కాలవిధులు = ఆకాలమునకుఁదగినపనులు, తీర్చి = నెఱవేర్చి.
- ↑ అగ్నిసంస్కారకర్మంబులు = దహనక్రియలు, బెరయన్ = పొందునట్లు, యథావిధిన్ = విధిప్రకారము.
- ↑ విట్ఛూద్రవ్రజములకున్ = వైశ్యశూద్రసమూహములకు, పక్షమాసములు = వైశ్యులకు పదియేనుదినములును, శూద్రులకు నెలదినములును.
- ↑ సూతకాంతదివసంబునన్ = అంటు తీఱునట్టిదినమునందు, ఏకోద్దిష్టంబు = ఒకని నుద్దేశించి చేయు శ్రాద్ధము, ప్రతిసాంవత్సరికమృతాహంబునన్ = ప్రతిసంవత్సరమునందలి మృతతిథియందు.
- ↑ ఆచార్యుని = గురువును, త్రిమధున్ = మధుత్రయాధ్యేతయై తదర్థానుష్ఠాతయగువానిని, త్రిణాచికేతున్ = త్రిణాచికేతములను అనువాకములను అధ్యయనము చేసి తదర్థములను అనుష్ఠించువానిని, త్రిసువర్ణున్ = త్రిసువర్ణ ములు ఆనుమూఁడు అనువాకములను అధ్యయనము చేసి తదర్థములను అనుష్ఠించువానిని, నానావేదపారగున్ = ఎల్లవేదములను తుదముట్ట చదివినవానిని, షడంగవేదిన్ = ఆఱుఅంగములతోను వేదము చదివినవానిని, విష్ణుసంగతహృదయున్ = విష్ణువును మనస్సునం దుంచుకొన్నవానిని, శ్రోత్రియునిన్ = శ్రుత్యాచారము తప్పక నడపువానిని, మఖేజ్యున్ = యజ్ఞములచేత పూజ్యుఁడైనవానిని, వివిధసామజ్ఞున్ = నానావిధములైన సామముల నెరుఁగినవానిని, ఋత్విజున్ = యజ్ఞము నడుపువానిని, వియ్యమున్ = వియ్యంకుని, అర్థిన్ = ప్రియపూర్వకముగా.
- ↑ పరిత్యాగి = బొత్తిగా విడిచినవానిని, సోమవిక్రయున్ = సోమలతను అమ్మునట్టివానిని, హరికథావిముఖున్ = విష్ణుకథలకు మాఱుమొగమైనవానిని, బధిరున్ = చెవిటివానిని, వృషలీ = పెండ్లిగాక రజస్వలయైన స్త్రీలోనగునది, గృహదాహటిన్ = ఇల్లు కాల్చినవానిని, కానీనున్ = పెండ్లికానిదాని కొడుకును, గ్రామయాజకున్ = ఊరిపురోహితుని, పదభ్రష్టున్ = ఉత్తమపదమునుండి తొలఁగినవానిని, కునఖిన్ = వికృతనఖుని, కుండున్ = మగఁ డుండఁగా ఱంకుమగనికిఁ గన్నదానికొడుకును, గోళకున్ = మగఁడు చచ్చినపిమ్మట ఱంకుమగనికిఁ గన్నదాని కొడుకును, పేడిన్ = నపుంసకుని (లేక) తగినవయసు వచ్చియు మీసము మొలవనివానిని, దేవలకునిన్ పూజారివానిని, పిన్నపడుచువానిన్ = బాలుని, పైతృకంబులకు = పితృకర్మలకు.
- ↑ కర్త = చేయువాఁడు, భోక్త = భుజించువాఁడు.
- ↑ కుతపకాలము = మిట్టమధ్యాహ్నము.
- ↑ క్షణము = నిమంత్రణార్థము నియమించి యిచ్చెడు అక్షతలు మొదలగునది.
- ↑ ప్రాఙ్ముఖంబుగ = తూర్పుమొగముగా, అలవరించి = జతపఱిచి.
- ↑ అగ్నౌకరణంబులు = అగ్నికార్యములు, రక్షోఘ్నమంత్రంబులు = రాక్షసనాశకము లైనమంత్రములను, అనుష్ఠించుచున్ = చెప్పుచు, పాయసాపూపసూపవ్యంజనంబులు = పరమాన్నము అప్పములు పప్పుకూరలును.
- ↑ వివిధభంగులన్ = నానావిధముల, అజ్ఞాతవృత్తితోడన్ = తెలియనివర్తనముతో.
- ↑ అభ్యాగత స్స్వయం విష్ణుః = అన్నార్థియై యెదురుకొని వచ్చినవాఁడు తాను విష్ణువు, సంతర్పణము = సంతుష్టి.
- ↑ యథేష్టంబుగాన్ = ఇష్టముచొప్పున, పితృతీర్థంబునన్ = బొటనవ్రేలికొననుండి, పాణిప్రక్షాళనాంతరంబునన్ = చేతులు కడుగుకొన్నపిమ్మట.
- ↑ సారంగము = జింక, సైరిభము కారుదున్నపోతు, శశము = కుందేలు, నకులము = ముంగిన, వారిచరము = చేఁప, పలపైతృకమునకున్ = మాంసము పెట్టి చేయు పితృకర్మకు.
- ↑ ప్రియంగువులు = కొఱ్ఱలు.
- ↑ కోద్రవములు =ఆళ్లు, కంబులు = సజ్జలు, రాజమాషములు = అలసందెలు, చోళ్లు = నల్లరాగులు.
- ↑ సంతరింపన్ = సేకరింప
- ↑ గోడిగ = ఆఁడుగుఱ్ఱము, ఎనుఁబెంటి = బఱ్ఱె, పూతిగంధఫేనిలములన్ = చెడ్డకంపుగల కుంకుడుచెట్లవేళ్ల ఊటలయందు.
- ↑ నగ్నున్ = నియమపూర్వకముగ వేదశాస్త్రములను పఠించియు వేదముల నిందించునట్టి బ్రాహ్మణుని.
- ↑ ఔర్వోపదిష్టమార్గంబునన్ = ఔర్వునిచేత ఉపదేశింపఁబడిన చొప్పున.
- ↑ ధీమతిన్ = వివేకయుక్తమైన బుద్ధితో, భజియించి = సేవించి, పామరుఁడు = జ్ఞానహీనుఁడు, వేదవిదులు = వేదముల నెఱిఁగినవారు.
- ↑ పాషండుఁడే = వేదనిందకుఁడే.
- ↑ ఇతిహాసంబు = పూర్వకథ.
- ↑ నింగి = ఆకాశము, ఒక్కటన్ = ఏకముగా, ఉగ్రుఁడు = భయంకరుఁడు.
- ↑ నాకలోకము = స్వర్గలోకము, ఘోరరణంబు = భయంకరయుద్ధము, పాకశాసనుఁడు = ఇంద్రుఁడు, సుపర్వులు = దేవతలు, దేవతానీకసేవితుఁడు = దేవతలసమూహములచేత సేవింపఁబడువాఁడు, నీరదనీలవర్ణునిన్ = మేఘమువంటి నల్లనిచాయగలవానిని, పరమున్ = అత్యుత్తముని, పయోరుహలోచనున్ = కమలములవంటి కన్నులుగలవాఁడైన శ్రీహరిని.
- ↑ దుగ్ధాంబుధి = పాలసముద్రము, పళక్షద్వీపము = తెల్లదీవి - శ్వేతద్వీపము, కందరమునన్ = గుహయందు, కల్పద్రుమోద్యానశోభనదేశంబులయందు = కల్పవృక్షములు గల ఉద్యానవనమునందలి పుణ్యప్రదేశములయందు, ఉజ్జ్వలతపఃపారీణులు ప్రకాశమానమైన తపస్సుచేత గట్టెక్కినవారు.
- ↑ త్రైలోక్యనాయకుండు = మూఁడులోకములయందలి ప్రాణులకు ప్రభువైనవాఁడు, భక్తలోకైకరక్షణోపాయుఁడు = భక్తులసముదాయమును ముఖ్యముగ రక్షించుటయందలి ఉపాయముగలవాఁడు.
- ↑ సముజ్జ్వలంబులు = మిక్కిలి వెలుఁగునవి, పసిండిచీరతోన్ = బంగారుపచ్చడముతో, నిర్జరవ్రజంబుపాలిన్ = దేవతలసమూహమువద్దకు.
- ↑ దేదీప్యమానప్రభాశ్రీవిభాజితమూర్తి = మిక్కిలి వెలుఁగుచున్న కాంతిసంపదచేత ఒప్పునట్టి ఆకృతిగలవాఁడు, ఇచ్ఛావృత్తులు = మనోవ్యాపారములు, తళుకొత్తన్ = ప్రకాశముకాఁగా.
- ↑ అనాదినిధన = జన్మనాశములు లేనివాఁడా, అసురనిషూదన = అసురులను చంపువాఁడా, సుఖామృతరసోవన = సుఖభావమైన అమృతరసమే అన్నముగాఁ గలవాఁడా - ఎల్లప్పుడు సుఖము ననుభవించువాఁడా అనుట. మహోగ్రభవశాదశుచివాసరకరోదయ = అతిభయంకరమైన పాప మనెడుబురదకు బరిశుద్ధత్వ మనెడు సూర్యోదయమైనవాఁడా, వినమ్రజనఖేదహరణా = మ్రొక్కినవారి దుఃఖమును పోఁగొట్టువాఁడా, వేదమయ = వేదస్వరూపుఁడా, దుర్జనవివాదహ = దుష్టులవాదును పోఁగొట్టువాఁడా, జగత్ప్రాణాదరిపువాహన = వాయుభక్షకములైన సర్పములకు పగవాఁ డగుగరుత్మంతుఁడు వాహనముగాఁ గలవాఁడా, పయోదనిభగాత్ర = మేఘమువంటి దేహముగలవాఁడా, నమస్తే = నీకొఱకు నమస్కారము.
- ↑ అవార్య = నివారింపరాని, చెంగలింపఁగన్ = అతిశయింపఁగా.
- ↑ నికురుంబుఁడు = సమూహము గలవాఁడు, కదలి = వెడలి - బయలుదేఱి, కొల్లలాడి = కొల్లపెట్టి, దుర్మానమదప్రతాపమహిమలు = చెడ్డగర్వము క్రొవ్వు పరాక్రమము వీనియొక్క ఆధిక్యములు,
నిరసించుచున్ = తిరస్కరించుచు, దుండగంబునన్ = చెడ్డతనముతో. - ↑ దేవాంతకశ్రేణి = రాక్షసులబారు, వ్రాతము = సమూహము, తత్తదుక్తవిధులన్ = వారివారికి చెప్పఁబడిన క్రమములతో, అశేషీభూతముల్ గాఁగన్ = మిగులు లేనివిగా - సర్వమును.
- ↑ బెరుకు = సంకోచము.
- ↑ తద్వినాశకేలీవిధము = వారిని నాశము చేయుట యనెడు ఆటరీతిని - వారిని చంపుటను, నిలింపసుఖార్జిత = దేవతలకొఱకు సంపాదింపఁబడిన సుఖముకలవాఁడా, పాపవర్జిత = పాపములచేత విడువఁబడినవాఁడా.
- ↑ భాతి = విధము, నిజవర్ణధర్మపరిచితమతులు = తమకులాచారమునందు వాడుక చేయఁబడినబుద్ధిగలవారు, శ్రౌత = వేదమునందు చెప్పఁబడిన, స్మార్త = స్మృతులయందు చెప్పఁబడిన, ఆతురులు = ఆసక్తులు.
- ↑ నిజవర్ణధర్మభూయిష్ఠుఁడు = తనకులాచారము తఱుచుగాఁ గలవాఁడు, నిక్కువంబు = సత్యము.
- ↑ వేదబహిష్కృతులన్ = వేదమువలన వెలిఁబడినవారిని, సంపాదించెదను = కలిగించెదను.
- ↑ బాహ్యుల = వెలియైనవారిని, పాషండకర్మములకున్ = వేదవిరుద్ధక్రియలకు, నూలుకొల్పి = ప్రేరేపించి.
- ↑ బర్హిపత్రధరుఁడు = నెమలిఱెక్కల ధరించినవాఁడు, ముండమస్తకుండు = బోడితలవాఁడు, చొక్కించుచు = పరవశత్వము నొందించుచు, గరిమంబుతోడన్ = గొప్పదనముతో.
- ↑ తపోనవ్యవృత్తిన్ = తపస్సుయొక్క అపూర్వమైన వర్తనమును, ఎనయు = పొందునట్టి.
- ↑ ఐహికములు= ఈలోకమునందలి సుఖములు.
- ↑ పరమపావననిర్వాణపదవిహార, విభవము కుపమఁ జెప్పెద వినుఁడు తెలియ. అని పాఠాంతరము.
- ↑ విశ్వాసము = నమ్మిక.
- ↑ కల్లలు = అసత్యములు, తథ్యము = సత్యము.
- ↑ సమర్థములు = చాలినవి, నాస్తికశాస్త్రంబులు= దేవుఁడు లేఁడనుటను స్థిరపఱచునట్టి శాస్త్రములు, పూర్వపరిచితంబులు = మునుపు అభ్యసింపఁబడినవి.
- ↑ నెగడన్ = అతిశయింప.
- ↑ పేర్మిన్ = గౌరవముతో.
- ↑ దేవతాజ్యేష్ఠశక్రాది = బ్రహ్మ యింద్రుఁడు మొదలైన, చెనఁటి =కుత్సితము.
- ↑ బైజలు = అజ్ఞానములు.
- ↑ బహిష్కృతులన్ = వెలియైనవారిని, నూలుకొల్పినన్ = పురికొల్పఁగా, తారుదార = తమంతట దామే, ఉపయోగించుచున్ = అనుభవించుచు.
- ↑ నలి = బాగు.
- ↑ అబ్జమిత్రున్ = సూర్యుని, చెప్పరాదు = చెప్పశక్యముకాదు.
- ↑ బంధురము= అధికము.
- ↑ కులకాంత = భార్య.
- ↑ అపభృథస్నానంబు = యజ్ఞమున దీక్షాంతమందు చేయునట్టి స్నానము.
- ↑ యోషిత్సమేతుఁడు = భార్యతో గూడుకొన్ననాఁడు, పరితోషంబునన్ = అధికసంతోషముతో.
- ↑ పంచత్వంబు = చావు, కన్య = కూఁతురు.
- ↑ దివ్యదృష్టిన్ = జ్ఞానదృష్టిచేత.
- ↑ సగ్గారి = సృగాలము - నక్క, కతనం జేసి = కారణముచేత.
- ↑ ప్రాయోపవేశము = చచ్చుతలఁపుతో ఆహారము మాని శయనించుట, కాయంబు = దేహము
- ↑ వృకంబు = తోడేలు.
- ↑ దేవాపగ = దేవనది - గంగ.
- ↑ కాలవశత = చావు.
- ↑ సముద్రముద్రితవసుంధరాచక్రంబు = సముద్రముచే చుట్టఁబడిన భూమండలమును, నిర్వక్రంబుగన్ = ఏలోపమును లేక, అతిరేకము = అతిశయము.
- ↑ దైతేయశాసనపూజాపరతంత్ర = విష్ణుదేవుని అర్చించుటయందు ఆసక్తమైన ప్రవర్తనముగలవాఁడా, నామితరిపుక్ష్మాపాలకోటీర = చంపఁబడిన శత్రురాజులయొక్క కిరీటములు గలవాఁడా, శాంతనవప్రాభ = భీష్మునిశక్తివంటిశక్తి గలవాఁడా, సత్కవీంద్రకవితాతాత్పర్య = సత్కవిశ్రేష్ఠులయొక్క కవిత్వమునందలి తత్పరత్వము గలవాఁడా, శౌర్యోన్నతా = శూరత్వముచేత గొప్పవాఁడా.
- ↑ గుజ్జరిదట్టవిభాళ = ఇది బిరుదు పేరు, జగజ్జనసంస్తుత్య = లోకులచేత స్తుతింపఁదగినవాఁడా, నిత్యకపటారివధూహృజ్జనితాప్రతితాప = శాశ్వతమైన కపటశత్రువుల భార్యలహృదయములందు పుట్టించఁబడిన సరిలేని సంతాపము గలవాఁడా, మరుజ్జప్రతిమానబల = వాయుపుత్రుఁడైన భీమునిబలముతో సమానమైన బలముగలవాఁడా, నిరూఢవివేక = మిక్కిలి స్థిరపడిన తెలివిగలవాఁడా.
- ↑ కంజబాంధవతనూజ = సూర్యునికొడుకైన కర్ణుని, ప్రతిమ = పోలిన, దానశోభిత = ఈవిచేత ప్రకాశించువాఁడా, నితంబినీజనమనోజ = స్త్రీలకు మన్మథుఁడా, సంగ్రామపార్థ = యుద్ధమునందు అర్జునుఁడా, బలగర్వితారిపురకాలకంధర = బలముచేత గర్వించిన శత్రువుల పట్టణములకు శివుఁడా, మహాకవిస్తోమసన్నుతవచోవికాస = గొప్పకవులసమూహములచేత కొనియాడఁబడిన మాటలయొక్క వికాసము గలవాఁడా, రణశూర = యుద్ధమునందు శూరుఁడా, బంధురపరాక్రమా = మిక్కుటమైన పరాక్రమము కలవాఁడా.