హలో...డాక్టర్/హృదయ వైఫల్యము (Congestive heart failure)

by గన్నవరపు వరాహ నరసింహమూర్తి

10. హృదయవై ఫల్యము (Congestive Heart Failure) నిర్మాణములో లోపముల వలన గాని, వ్యాపారములో లోపముల వలన కాని గుండె వివిధ అవయవములకు అవసరమయిన రక్తమును అందించలేక పోవుటను హృదయ వైఫల్యముగా పరిగణిస్తారు. అకస్మాత్తుగా గుండె ఆగిపోవుట, లేక గుండెపోటు అని కాని అపార్థము చేసుకోకూడదు. హృదయ వైఫల్యము సాధారణముగా క్రమేణా ముదిరే దీర్ఘకాలిక వ్యాధి. గుండెపోటు వంటి కారణముల వలన హృదయ వైఫల్యము త్వరితముగా పొడచూపవచ్చును. హృదయవైఫల్యపు రోగులు ప్రపంచములో సుమారు నాలుగు కోట్లమంది ఉంటారు. అరవైయైదు సంవత్సరాలకు పై బడిన వారిలో ఐదు నుంచి పది శాతము మంది దీనికి గుఱి అవుతారు. కారణాలు

హృదయ ధమనుల కాఠిన్యత (atherosclerosis of coronary arteries), హృదయ రక్తప్రసరణ లోపము (coronary insufficiency), రక్తపుపోటు (hypertension), మధుమేహవ్యాధి, రుమేటిక్ గుండెజబ్బు వలన కలిగే హృదయ కవాటవ్యాధులు ( valvular heart diseases ) హృదయవైఫల్యమునకు ముఖ్యకారణములు.

మితిమీరి మద్యము త్రాగుట, కొకైన్, మిథాంఫిటమిన్ వంటి మాదకద్రవ్యములు, విషపదార్థములు, కొన్ని ఔషధములు, విషజీవాంశములు (viruses), సూక్ష్మాంగజీవులు, స్వయంప్రహరణ వ్యాధుల ( autoimmune diseases ) వలన హృదయ కండరములలో కలిగే బలహీనత, తాపములు, హృదయ కండరములో యితర పదార్థములు పేరుకొనుట వలన కలిగే బలహీనత హృదయవైఫల్యమును కలిగించగలవు.

గళగ్రంథి ఆధిక్యత ( hyperthyroidism ), ధమనులు  సిరల

112 :: మధ్య సంధానములు (arteriovenous fistulas), విటమిన్ -బి-1

థయమిన్ లోపము వలన కలిగే బెరిబెరి, పేజెట్స్ వ్యాధి (Paget‘s disease) వంటి అధికప్రసరణ వైఫల్య వ్యాధులు (high output  failure) హృత్కోశ ఆకుంచనము (pericardial constriction), కర్ణికా ప్రకంపనము (atrial fibrillation) హృదయ వైఫల్యము కలిగిస్తాయి.

హృదయ రక్తప్రసరణ లోపాలు, రక్తపుపోటు, హృదయకవాట వ్యాధులు వీనిలో ముఖ్యమైనవి. ఇవి అధికశాతపు మందిలో హృదయ వైఫల్యము కలిగిస్తాయి. వ్యాధిప్రక్రియ ( Pathogenesis ) :

హృదయము రక్తప్రసరణకు సహాయపడే ప్రధానమైన తోడు యంత్రము. శరీరములో యితర కండరములు సిరలనుంచి రక్తమును గుండెకు చేర్చుటకు కొంత తోడ్పడుతాయి. హృదయ కండరముల ముకుళిత ( systole ) వికాసముల (diastole) వలన రక్తప్రసరణ జరుగుతుంది. హృదయములో నాలుగు అరలుంటాయి. పై గదులు కుడి ఎడమ కర్ణికలు (atria). క్రింది అరలు కుడి ఎడమ జఠరికలు (ventricles). దేహము నుంచి రక్తము ఊర్ధ్వ, అధో, బృహత్ సిరల ద్వారా కుడి కర్ణికకు చేరుతుంది. కుడి కర్ణిక నుంచి రక్తము త్రిపత్ర కవాటము ( tricuspid valve ) ద్వారా కుడి జఠరికకు  చేరుతుంది. కుడి జఠరిక నుంచి పుపుస కవాటము (pulmonary valve), పుపుస ధమనుల (pulmonary artery) ద్వారా ఊపిరితిత్తులకు చేరి అచట ప్రాణవాయువును గ్రహించుకొని బొగ్గుపులుసు వాయువుని విసర్జించుకొని పుపుస సిరల (pulmonary veins) ద్వారా రక్తము ఎడమ కర్ణికకు చేరుతుంది. ఎడమ కర్ణిక నుంచి ద్విపత్ర కవాటము (bicuspid valve) ద్వారా ఎడమ జఠరికకు, ఎడమ జఠరిక ముకుళించు కున్నపుడు బృహద్ధమని కవాటము (aortic valve) ద్వారా బృహద్ధమనికి (aorta), దాని శాఖల ద్వారా వివిధ అవయవాలకు రక్తము చేరి కణజాలమునకు ప్రాణవాయువును పోషకపదార్థములను చేర్చి కణజాలము నుంచి బొగ్గుపులుసు వాయువును, వ్యర్థపదార్థములను గ్రహిస్తుంది. వ్యర్థ పదార్థములను విచ్ఛిన్నము చేయుటకు, విసర్జించుటకు కాలేయము,

113 :: మూత్రాంగములు(kidneys)తోడ్పడుతాయి.

కర్ణికలు ముకుళించుకున్నపుడు జఠరికలు వికసించుకొని రక్తమును కర్ణికలనుంచి గ్రహించుకుంటాయి. జఠరికలు ముకుళించుకొన్నపుడు కర్ణికలు జఠరికల మధ్య ఉండు కవాటములు మూసుకొని రక్త తిరోగమనమును నిరోధిస్తాయి. రక్తము పుపుసధమని, బృహద్ధమనులకు నెట్టబడుతుంది. హృదయ కండరములు బలహీనపడినా, హృదయముపై అధికప్రసరణ భారము కలిగినా గుండె దేహమునకు తగినంత రక్తమును ప్రసరించలేనప్పుడు హృదయ వైఫల్యము కలుగుతుంది. దానిని అధిగమించుటకు శరీరములో ఇతర పరిణామములు కలుగుతాయి. హృదయనిర్మాణములో అవాంఛిత పరిణామములు కలుగుతాయి. హృదయ కండరములో ఉబ్బుదల (cardiac hypertrophy), హృదయ పరిమాణములో పెరుగుదల (cardiac dilatation) కలిగి హృదయము శంకువు ఆకారము కోల్పోయి స్తూపాకారము పొందుతుంది. స్తూపాకారము వలన జఠరికల సంకోచ సామర్థ్యము ( efficiency ) తగ్గుతుంది.

రెనిన్ ఏంజియోటెన్సిన్ - ఆల్డోష్టిరోన్ వ్యవస్థ (renin angiotensin aldosterone system), మూత్ర ఉత్పత్తిని తగ్గించే వాసోప్రెస్సిన్ లు (Vasopressin -  Anti diuretic hormone ADH) ఉత్తేజింప బడుటచే దేహములో దూర రక్తనాళములు సంకోచిస్తాయి (Peripheral vasoconstriction). ఉప్పు, నీరుల నిలువలు పెరిగి శరీరములో రక్తపు ఘనపరిమాణము కూడా పెరుగుతుంది. అందువలన గుండెపై ఒత్తిడి కూడా హెచ్చవుతుంది. సహవేదన నాడీమండల ఉధృతి వలన రక్తములో ఎడ్రినలిన్, నారెడ్రినలిన్ వంటి కాటిఖాలమైనులు (catecholamines) పెరిగి గుండె వేగమును, హృదయకండరముల ముకుళింపును (contractility) పెంచుతాయి. అందువలన హృదయమునకు ప్రాణవాయుపు అవసరము కూడా పెరుగుతుంది. నాడీప్రసారిణుల (neurotransmitters) ప్రభావము వలన గుండెలో కణవిధ్వంసము, తంతీకరణము (fibrosis), అసాధారణ లయలు

114 :: (cardiac arrhythmias), బలహీనతలు కలిగి, హృదయ వైఫల్యమునకు

దారితీస్తాయి. శరీరములో లవణ పరిమాణము జలపరిమాణము  పెరిగి సిరలలో సాంద్రత (congestion) పెరుగుతుంది. వివిధ అవయవములకు రక్తప్రసరణ తగ్గుటచే అవయవముల క్రియాశక్తి కూడా తగ్గే అవకాశము ఉంది. హృదయవై ఫల్య లక్షణములు :

హృదయ వైఫల్యము గలవారు ఆయాసము గమనిస్తారు. తొలుత ఆయాసము శ్రమతో మొదలిడినా, హృదయ వైఫల్యము తీవ్రతరమయినపుడు విశ్రాంతి సమయాలలో కూడా ఆయాసము కలుగుతుంది. నీరసము, త్వరగా అలసిపోవుట, వ్యాయామమునకు, శారీరకశ్రమకు ఓర్చుకోలేకపోవుట, రాత్రులందు ఆకస్మికముగా ఆయాసము కలుగుట, బల్లపరపుగా పడుకున్నపుడు ఊపిరి ఆడకపోవుట (orthopnea) కలుగుతాయి.

సిరలలో రక్తపు సాంద్రత ఎక్కువై శరీరపు క్రింది భాగములలో నీరుపట్టి, కాళ్ళు, చేతులు పొంగుట, పుపుస సిరలలో రక్తపు సాంద్రత పెరుగుట వలన పుపుస గోళములలో (alveoli) నీరు పట్టి దగ్గు, ఆయాసము, ఊపిరితో పిల్లికూతలు (wheezing) కలుగుతాయి గుండెదడ, కళ్ళుతిరుగుట, నిలుచున్నపుడు తాత్కాలిక అపస్మారము రావచ్చును. గుండెనొప్పి కూడా కలుగవచ్చును. గుండెలో అసాధారణ లయలు (arrhythmias) కలుగుతే వాటి లక్షణములు (గుండెదడ, అపస్మారక స్థితి, ఆకస్మికముగా గుండె ఆగిపోవుట) కలుగ వచ్చును.

హృదయ వైఫల్యము తీవ్రతరమైనపుడు, మూత్రాంగముల వ్యాపారము మందగించి వ్యర్థపదార్థముల విసర్జన, మూత్రపరిమాణము తగ్గవచ్చును. అపుడు శరీరములో లవణము, నీటి నిలువలు పెరిగి  పొంగులు (edema), ఊపిరితిత్తులలో నీటి ఉబ్బు (pulmonary edema) అధికమవుతాయి. కాలేయములో ద్రవసాంద్రత పెరిగితే (hepatic congestion) కాలేయ వ్యాపారము మందగించవచ్చును. కాలేయ జీవోత్ప్రేరకముల (liv:: 115 :: er enzymes) విలువలు పెరుగవచ్చును. పచ్చకామెర్లు కూడా కలుగవచ్చును. ఉదరకుహరములో నీరు పట్టి జలోదరము (ascites) కలిగించవచ్చును.

వైద్యులు పరీక్షలో పాదములలోను,  చీలమండ వద్ద నీటిపొంగును గుర్తించగలరు. చీలమండవద్ద వేలితో నొక్కిపెట్టి ఉంచితే లొత్త పడుతుంది. (ఇతర కారణములు కూడా నీటిపొంగును కలిగించవచ్చును). ఈ పొంగు కాళ్ళ క్రింది భాగములకు వ్యాపించ వచ్చును.

వినికిడి గొట్టముతో విన్నపుడు సామాన్యముగా వినిపించే మొదటి, రెండవ గుండెశబ్దములతో బాటు మూడు లేక నాల్గవ శబ్దములు కూడా వినిపించవచ్చును. గుండె శబ్దములు గుఱ్ఱపుదాట్ల వలె (galloping) ఉండవచ్చును. త్రిపత్ర ద్విపత్ర కవాటముల పరిమాణము పెరిగి తిరోగమన రక్తప్రవాహము (regurgitation) కలిగితే మర్మర శబ్దములు (murmurs) కూడా వినిపించవచ్చును. ఛాతిపై విన్నపుడు క్రిందిభాగములలో చిటపట శబ్దములు వినిపించవచ్చును. కంఠసిరలలో ఉబ్బుదల కనిపెట్టగలరు. పుపుసవేష్టనములో నీరు (జల పుపుసవేష్టనము; pleural effusion) పట్టవచ్చును. సాధారణము కాకపోయినా, హృదయకోశములో కూడా నీరు పట్టవచ్చును (జల హృత్కోశము; pericardial effusion). కాలేయములో సాంద్రత పెరుగుట వలన కాలేయ పరిమాణము పెరుగవచ్చును. నెమ్మదిగా కాలేయభాగములో చేతిని అదిమితే కంఠసిరలలో ఉబ్బుదల గమనించగలరు (hepato jugular reflux). పరీక్షలు ( Investigations ) :

రక్తపరీక్షలు హృదయవైఫల్య లక్షణములు కలవారికి రక్తకణ పరీక్షలు, రక్తవర్ణకము (Haemoglobin), రక్తములో రక్తకణ పరిమాణ శాతము (hematocrit) పరీక్షించి రక్తహీనత లేదని నిర్ధారణ చేసుకోవాలి. రక్తములో సోడియమ్, పొటాసియమ్, క్లోరైడు, బైకార్బొనేట్ల (విద్యుద్వాహక లవణముల) విలువలను, మూత్రాంగ వ్యాపారమును (renal function) తెలిపే యూరియా నైట్రొజెన్, క్రియటినిన్ విలువలను తెలుసుకొనుట అవసరము. చికిత్స పొందుతున్న వారిలో యీ పరీక్షలను మధ్య మధ్యలో పరిశీలించుట కూడా  చాలా అవసరము.

116 :: కాలేయ వ్యాపారపరీక్షలు (liver function tests), గళగ్రంథి స్రావక

పరీక్షలు (thyroid hormones), రక్తములో చక్కెర విలువలు, కొలెష్ట్రాలు, యితర కొవ్వుపదార్థాల పరీక్షలు కూడా అవసరమే. బి- నేట్రియురెటిక్ పెపటై ్ డ్ (B type Natriuretic Peptide) :

హృదయవైఫల్యము కలవారిలో  రక్తఘనపరిమాణము పెరిగి గుండె అరలు సాగి, వాటి పరిమాణములు పెరిగినపుడు హృదయ కండరకణములు బి- నేట్ర్రియురెటిక్ పెప్టైడ్ అనే రసాయనమును అధికముగా ఉత్పత్తి చేస్తాయి. హృదయవైఫల్యము గలవారిలో బి నేట్రియురెటిక్ పెప్టైడు విలువలు 400 మించి ఉంటాయి. ఆ విలువ 100 కంటె తక్కువైతే హృదయ వైఫల్యము లేదని నిర్ధారించవచ్చును. మూత్రాంగవ్యాపార లోపము ఉన్నవారిలో యీ విలువలు ఎక్కువగా ఉండవచ్చును. ఛాతి ఎక్స్-రే :

వీరికి ఛాతి ఎక్స్ రే అవసరము. ఊపిరితిత్తులలో ఎక్కువ సాంద్రతను ( congestion ), నీటి ఉబ్బును ( Pulmonary edema) కనుగొనుటకు ఆయాసముకలిగించేఊపిరితిత్తులతాపము(Pneumonia),పుపుసవేష్టనములో గాలి (వాయు పుపుసవేష్ట న ము; Pneumothorax) వంటి ఇతర ఊపితిత్తుల వ్యాధులను, జల పుపుసవేష్టనము (Pleural effusion) కనుగొనుటకు ఎక్స్ రే చిత్రములు ఉపయోగ పడుతాయి. హృదయవైఫల్యము గలవారి ఎక్స్-రే చిత్రములలో హృదయ పరిమాణము పెరుగుట, ఊపిరితిత్తులలో ద్రవ సాంద్రత పెరుగుట, ఊపిరితిత్తుల పై భాగములలో రక్తనాళికలు ప్రస్ఫుటమగుటచే, కెర్లీ ‘బి‘, రేఖలను వైద్యులు గమనించగలరు. హృదయవిద్యుల్లే ఖ ( Electrocardiogram ) :   

విద్యుత్ హృల్లేఖనములు హృదయ ధమనుల వ్యాధిని (Coronary artery disease) సూచించవచ్చు. హృదయ లయలో భేదములను, (arrhythmias), హృదయములో (విద్యుత్ప్రేరణ) ప్రసార మాంద్యములను (conduction delays) కనుగొనుటకు విద్యుత్ హృల్లేఖనములు ఉపయోగ

117 :: పడుతాయి.

హృదయప్రతిధ్వని చిత్రీకరణము ( Echocardiogram ) :

శ్రవణాతీత ధ్వనిచిత్రీకరణ సాధనముతో హృదయ ప్రతిధ్వని చిత్రీకరణము (echocardiogram) చేసి హృదయ నిర్మాణమును, హృదయములో రక్త చలనమును, కవాటముల వ్యాపారములను తెలుసుకొనవచ్చును. ఎడమ జఠరిక సంపూర్ణ వికాసము పొందినపుడు రక్త పరిమాణమును (end diastolic volume), సంపూర్ణముగా ముకుళించుకొన్నపుడు రక్తపరిమాణమును (end systolic volume) గణించి ఎడమ జఠరిక నుంచి బృహద్ధమనికి ప్రసరించు  రక్తశాతమును (ఎడమ జఠరిక ప్రసరణ శాతము / left ventricular  ejection fraction) కనుగొన వచ్చును. సాధారణముగా వయోజనులలో ఈ ప్రసరణ శాతము 55 % నుంచి 65 % శాతము ఉంటుంది. హృదయ కండర వికాసలోపము వలన హృదయవైఫల్యము (diastolic failure) కలిగిన వారిలో జఠరిక నుంచి బృహద్ధమని లోనికి ప్రసరించు రక్తశాతపు విలువలు సాధారణ పరిమితులలో (50 % శాతము కంటె ఎక్కువగా ) ఉంటాయి. జఠరికలో కండరనష్టము, లేక కండరవ్యాపారములో లోపము ఉన్నవారిలో  ఎడమ జఠరిక ముకుళించుకొనుటలో లోపము కలిగి  (systolic failure) బృహద్ధమనికి ప్రసరించు రక్తశాతము (ejection fraction) తగ్గుతుంది.

హృదయవైఫల్యము ముకుళితలోపము (Systolic heart failure) వలన కలిగిందో, లేక వికాసలోపము వలన (Diastolic heart failure) కలిగిందో నిశ్చయించుటకు ప్రసరణ శాతము (ejection fraction) తోడ్పడుతుంది.

హృదయ ధమనుల వ్యాధి లక్షణములు ఉన్నవారికి హృద్ధమనీ చిత్రీకరణ (Coronary  angiogram) అవసరము. హృదయమునకు  అయస్కాంత ప్రతిధ్వని చిత్రీకరణము చేసి (Mag:: 118 :: netic Resonance Imaging Scan) హృదయ నిర్మాణ, వ్యాపారాలను, వ్యాధులను  కనుగొనవచ్చును. హృదయవై ఫల్యపు అంతస్థులు :

1 వ శ్రేణి : వీరికి హెచ్చు శరీరపు శ్రమతో ఆయాసము కలుగుతుంది. 2 వ శ్రేణి : వీరికి మధ్య తరహా శ్రమతో ఆయాసము కలుగుతుంది 3 వ శ్రేణి : వీరికి కొద్దిపాటి శ్రమకే ఆయాసము కలుగుతుంది.

4 వ శ్రేణి : వీరికి విశ్రాంతి సమయములో కూడా ఆయాసము ఉంటుంది. చికిత్స :

హృదయ వైఫల్యము వలన శరీరములో కలిగే అవాంఛిత పరిణామాలను అవరోధించుట చికిత్సలో ముఖ్యభాగము. సహవేదన నాడీమండలము (sympathetic nervous system)  ఉత్తేజము పొందుట వలన విడుదల అయే కాటిఖాలైమన్లను (catecholamines) అవరోధించుటకు బీటా గ్రాహక అవరోధకములను (beta adrenergic blockers ), రెనిన్ ఏంజియోటెన్సిన్ ఆల్డోష్టిరోన్ వ్యవస్థతో విడుదల అయే ఆల్డోష్టిరోన్ ఫలితములను అరికట్టుటకు ఏంజియోటెన్సిన్ 1 ని ఏంజియోటెన్సిన్ 2 గా మార్చే జీవోత్ప్రేరకపు నిరోధకములను ( Angiotensin Converting Enzyme inhibitors), ఆల్డోష్టిరోన్ గ్రాహక అవరోధకములను (aldosterone receptor blockers ), రక్తనాళములను వ్యాకోచింపజేసి గుండె శ్రమను తగ్గించే ఔషధములను (vasodilators), శరీరములో లవణము, నీరు ఎక్కువ అయి కాళ్ళు, పాదములలో పొంగులు, ఊపిరితిత్తులలో నీటి ఉబ్బు కలిగినపుడు మూత్ర కారకములను (diuretics) వైద్యులు ఉపయోగిస్తారు. బీటా గ్రాహక అవరోధకములు ( Beta receptor blockers ) :

హృదయ వైఫల్యములో సత్ఫలితాలను ఇచ్చేవి కార్వెడిలాల్ (carvedilol), మెటోప్రొలాల్ (metoprolol), బిసోప్రొలాల్ (besoprolol). ఇవి గుండెపై ఒత్తిడిని, గుండె వేగమును తగ్గిస్తాయి. రక్తనాళములలో పోటుని తగ్గించి గుండె శ్రమను తగ్గిస్తాయి. ఎడమ జఠరిక నుంచి బృహద్ధమని లోనికి

119 :: ప్రసరించే రక్తశాతమును (ejection fraction), జఠరిక వ్యాపార నైపుణ్యమును

పెంచి వ్యాయామ సహనమును (exercise tolerance) పెంచుతాయి. లయ భేదములను అదుపులో ఉంచి జీవిత కాలమును పెంచుతాయి. వీటిని తక్కువ మోతాదులలో మొదలుపెట్టి రక్తపుపోటు, గుండెవేగము, రోగ లక్షణములను గమనిస్తూ అవాంఛిత ఫలితములు రానంత మేరకు మోతాదులను క్రమముగా పెంచుతారు. ఏంజియోటెన్సిన్ ను మార్చే జీవోత్ప్రేరకపు అవరోధకములు (Angiotensin Converting Enzyme inhibitors)

    ఏంజియోటెన్సినోజెన్ (angiotensinogen) కాలేయములో ఉత్పత్తి అయి మూత్రాంగములలో ఉత్పత్తి అయే రెనిన్ (Renin) వలన ఏంజియోటెన్సిన్-1 గా మారుతుంది. ఏంజియోటెన్సిన్ కన్వర్ట ిం గ్ ఎంజైమ్  ఏంజియోటెన్సిన్-1 ని ఏంజియోటెన్సిన్-2 గా మారుస్తుంది. ఏంజియోటెన్సిన్ కన్వర్టింగ్ ఎంజైమ్ ఇన్హిబిటర్లు ఆ జీవోత్ప్రేరకమును (enzyme) నిరోధించి ఏంజియోటెన్సిన్ -2 ఉత్పత్తిని తగ్గిస్తాయి. అందువలన రక్తనాళముల బిగుతు తగ్గి రక్తపీడనము తగ్గుతుంది.గుండెకు శ్రమ తగ్గుతుంది. ప్రధాన అవయవములకు రక్తప్రసరణ పెరుగుతుంది. రెనిన్ - ఏంజియోటెన్సిన్ వ్యవస్థ వలన సమకూడే లవణపు నిలువలు, నీటి నిలువలు తగ్గి రక్త పరిమాణము తగ్గుతుంది. హృదయముపై పనిభారము, హృదయపు శ్రమ తగ్గుతాయి. ఈ ఔషధముల వలన హృదయవైఫల్య లక్షణములు తగ్గి, రోగుల ఆయుఃప్రమాణము పెరుగుతుంది.

హృదయవైఫల్య లక్షణములు పొడచూపకపోయినా ఎడమ జఠరిక వ్యాపారము మందగించిన వారిలోను (జఠరిక నుంచి బృహద్ధమనికి ప్రసరించు రక్తశాతము (ejection fraction) తగ్గిన వారిలో), హృదయ ధమనుల వ్యాధి (Coronary artery disease ) కలవారిలోను, అధిక రక్తపీడనము, మధుమేహవ్యాధి కలవారిలోను ACE Inhibitors హృదయ వైఫల్యమును అరికట్టుటకు ఉపయోగ పడుతాయి. తక్కువ మోతాదులలో మొదలుపెట్టి క్రమముగా రక్త పీ డనమును, మూత్రాంగ వ్యాపార పరీక్షలను, రక్త ము లో పొటాసియం విలువలను,  రక్తకణ గణనములను గమనిస్తూ మోతాదులను

120 :: సర్దుబాటు చెయ్యాలి.

కొందఱిలో వీటివలన దగ్గు కలుగవచ్చును. రక్తద్రవములో పొటాసియమ్ విలువలు ఎక్కువ కావచ్చును. నాలుక, పెదవులు, కనురెప్పలలో అసహనపు పొంగు (Angio edema) కలుగుతే ఈ మందుల వాడుకను వెంటనే మానివేయాలి. ఏంజియోటెన్సిన్ గ్రాహక అవరోధకములు (Angiotensin Receptor Blockers)

ఇవి ఏంజియోటెన్సిన్ గ్రాహకములను అవరోధిస్తాయి. ACE Inhibitors ని దగ్గు మొదలైన కారణాల వలన  సహించలేని వారికి ఇవి తోడ్పడుతాయి. ఈ మందులు వాడేవారిలో మూత్రాంగ వ్యాపారమును, పొటాసియమ్ విలువలను గమనిస్తూ ఉండాలి. రక ్తనాళ వ్యాకోచకములు ( Vasodilators ) : హైడ్రాలజిన్ ( Hydralazine ) :

హైడ్రాలజిన్ ధమనులను వ్యాకోచింపజేసి వానిలో పీడనము తగ్గిస్తుంది. అందువలన గుండెకు శ్రమ తగ్గుతుంది. నై ట్రేట్లు ( nitrates ) :

ఇవి సిరలను వ్యాకోచింపజేసి వాటిలో సాంద్రత (venous congestion) తగ్గిస్తాయి. పుపుస సిరలలో  కూడా సాంద్రత (pulmonary congestion) తగ్గిస్తాయి. జఠరికలలో పూరక పీడనము (ventricular filling pressure) తగ్గించి గుండెకు శ్రమను తగ్గిస్తాయి. హృద్ధమనులను వ్యాకోచింపజేసి హృదయానికి రక్తప్రసరణ పెంచుతాయి. వీటి వలన  రక్తపీడనము బాగా తగ్గే (hypotension) అవకాశము ఉన్నది. అందువలన మోతాదులను సవరించవలసిన అవసరము కలుగవచ్చును. డిజోక్సిన్ (Digoxin ) :

డిజిటాలిస్ ఉపక్షారములు (alkaloids) హృదయ ముకుళితమును

121 :: (contractility) పెంపొంద జేస్తాయి. హృదయ వేగమును తగ్గిస్తాయి.

హృదయ వైఫల్యమునకు ఒకప్పుడు తప్పనిసరిగా వాడే డిజాక్సిన్ మెరుగైన మందులు రావడము వలన, దీని అవాంఛిత ఫలితముల వలన ఈ దినములలో ఎక్కువగా వాడబడుట లేదు. కర్ణికా ప్రకంపనము (atrial fibrillation) కలవారిలో జఠరికల వేగమును అదుపులో పెట్టుటకు, వారి హృదయ వైఫల్యపు చికిత్సలోను డిజాక్సిన్ కు స్థానము ఉంది. రక్తములో దీని విలువలను తఱచు పరీక్షించాలి. విలువలు అధికమైతే వికారము, వాంతులు, హృదయవేగము మందగించుట, లయ తప్పుట వంటి అవాంఛిత ఫలితములు కలుగుతాయి. మూత్రకారకములు ( Diuretics ) :

హృదయ వైఫల్యము వలన ఉప్పు, నీరు శరీరములో అధికమయి, కాళ్ళలో నీటిపొంగులు (edema) కలిగిన వారిలోను, ఊపిరితిత్తులలో నీటిపొంగు, సాంద్రత (congestion) ఎక్కువయి ఆయాసము వంటి బాధలు కలిగిన వారిలోను ఆ లక్షణములను నివారించుటకు మూత్రకారకములు ఉపయోగించవలసి ఉంటుంది. ఇవి మూత్ర ఉత్పత్తిని పెంచి శరీరములో నీటిని, ఉప్పును తగ్గిస్తాయి. వీటిని ఉపయోగించునపుడు రక్తములో విద్యుద్వాహక లవణముల (electrolytes) విలువలను, యూరియా నైట్రొజెన్ /  క్రియటినిన్ విలువలను, రక్తపీడనమును తఱచు గమనించాలి.

రక్తప్రమాణము విపరీతముగా తగ్గకుండా జాగ్రత్త పడాలి. రక్తప్రమాణము బాగా తగ్గినపుడు (hypovolemia) నిటారు స్థితిలో రక్తపీడనము తగ్గి కళ్ళుతిరుగుట, సొమ్మసిల్లుట వంటి లక్షణములు కలుగవచ్చును. శరీరపు బరువును గమనించి, పాదములు, కాళ్ళలో పొంగులను గమనిస్తూ, రోగులను తఱచు పరీక్షిస్తూ తగిన రక్తపరీక్షలు చేస్తూ వైద్యులు మూత్రకారకముల మోతాదును సరిచేస్తుంటారు. థయజై డు మూత్రకారకములు ( thiazide diuretics ) :

హైడ్రోక్లోర్ థయజైడ్ (Hydrochlorthiazide), క్లోర్ థాలిడోన్ (Chlorthalidone) సాధుమూత్రకారకములు. మితముగా నీటిపొంగులు

122 :: ఉండి, మితముగా  నీటి నిలువలు పెరిగి, మూత్రాంగముల వ్యాపారము

బాగున్న వారిలో ఇవి ఉపయోగపడుతాయి. మెటోలజోన్ ( metolazone )

మెటోలజోన్  థయజైడ్ మూత్రకారకమే గాని మూత్ర నాళికల (renal tubules) ప్రథమ, అంతిమ భాగాలపై పనిచేసి, మెలిక మూత్ర కారకములతో (loop diuretics) కలిపి వాడేటపుడు మూత్రాంగ వ్యాపారము (renal function) మందగించినవారిలో ఉపయోగ పడుతుంది. మెలిక మూత్రకారకములు ( Loop diuretics ) :

ఫ్యురొసిమైడ్ (furosemide), టోర్సిమైడ్ (torsemide), బ్యుమటిడిన్ (bumetanide), ఎథాక్రినిక్ ఏసిడ్ ( ethacrynic acid) : వీనిని లూప్ డైయూరెటిక్స్ అని అంటారు. మూత్రాంగములలో మూత్రనాళికల ( Nephrons) మెలికలపై (loops) పనిచేసి మూత్ర ఉత్పత్తిని అధికము చేస్తాయి. వీటిని వాడే వారిలో పొటాసియమ్ కూడ వ్యరమ ్థ వుతుంది. కాబట్టి పొటాసియంని, పొటాసియము పొదుపు చేసే మూత్రకారకములను కూడా సాధారణముగా వీటితో బాటు వాడవలసి ఉంటుంది. మూత్రాంగముల వ్యాపారము తగ్గినవారిలో కూడా ఇవి పనిచేస్తాయి. పొటాసియము పొదుపు పఱచే మూత్రకారకములు ( potassium sparing diuretics ) :

ఇవి ఆల్డోష్టిరోన్ గ్రాహకములను (aldosterone receptors) నిరోధించి మూత్రము అధికము చేస్తాయి. పొటాసియము పొదుపుచేస్తాయి. ఇవి సాధుమూత్ర కారకములు. అందువలన సాధారణముగా లూప్ మూత్ర కారకములతో బాటు వాడుతారు.

స్పైరనోలేక్టోన్ (spironolactone), ఎప్లిరినోన్ (eplirenone) వాడుకలో ఉన్నవి. వీటి వాడుక వలన రక్తములో పొటాసియము పెరిగే అవకాశము ఉన్నది. మూత్రాంగముల వ్యాపారము బాగా మందగించినపుడు, ఏంజియోటెన్సిన్ కన్వెర్టింగ్ ఎంజైమ్ నిరోధకములను (ACE inhibi:: 123 :: tors) వాడునపుడు, ష్టీరాయిడులు కాని  తాపహరులను ( non steroidal anti inflammatory agents) వాడేవారిలోను పొటాసియము అధికమయే అవకాశము ఎక్కువ. పొటాసియమ్ విలువలను తఱచు పరిశీలించాలి. హృదయ వైఫల్యము తీవ్రమయిన వారిలో యివి రోగ లక్షణములు నివారించుటకు, ఆయువును పెంచుటకు ఉపయోగపడుతాయి. ఇతర ఔషధములు :

జఠరికల ముకుళింపును పెంపొందించే డోపమిన్ (dopamine), డోబ్యుటమిన్ (dobutamine) మిల్రినోన్ (milrinone) హృదయ వైఫల్యము తీవ్రతరమైన వారిలో ఉపయోగపడుతాయి. వీటిని సిరల ద్వారా రోగులను నిత్యము గమనిస్తూ వైద్యశాలలలో వాడుతారు. సాక్యుబిట్రిల్ వాల్సార్ట న్ ( Sacubitril / Valsartan ) :

దీనిలో వాల్సార్టన్ ఏంజియోటెన్సిన్ గ్రాహక నిరోధకము (angiotensin receptor blocker). సాక్యుబిట్రిల్ హృదయ కండర కణములు ఉత్పత్తి చేసే నేట్రియురెటిక్ పెప్టైడు విధ్వంసమును అడ్డుకుంటుంది. ఆ రెండు రసాయనములు రక్త పీ డనమును తగ్గి స్తా యి. మూత్రపు ఉత్పత్తిని పెంచి రక్త ప రిమాణమును తగ్గి స్తా యి. ఈ ఔషధ మిశ్రమము ప్రసరణ శాతము (ejection fraction) తగ్గిన వారికి ఉపయోగపడుతుంది. రక్త హీ నము (anemia), గళగ్రంథి ఆధిక్యత, గళగ్రంథిలోపము, బెరిబెరి వంటి వ్యాధులు ఉన్నవారికి ఆ యా వ్యాధుల చికిత్సలు అవసరము. జీవనశైలి మార్పులు :

హృదయ వైఫల్యము ఉన్నవారు ఉప్పును పరిమితముగా వాడుకోవాలి. త్రాగే నీటిని కూడా దినమునకు ఒకటిన్నర, రెండు లీటర్లకు పరిమితము చేసుకోవాలి. మూత్రకారకములు వాడుతూ నీళ్ళు ఎక్కువగా త్రాగేవారిలో సోడియమ్ విలువలు బాగా తగ్గిపోయే అవకాశము ఉన్నది. పొగత్రాగరాదు. విపరీత లక్షణములు లేని వారు తగినంత వ్యాయామము చెయ్యాలి. ఊబకాయము ఉన్నవారు బరువు తగ్గుటకు కృషి చెయ్యాలి.

124 :: కొలెష్ట రా లును అదుపులో ఉంచుకోవాలి. మధుమేహవ్యాధిని అదుపులో

పెట్టుకోవాలి. హృదయముపై వ్యతిరేకముగా పనిచేసే ఔషధాల వాడుకను నియంత్రించుకోవాలి.

మద్యము, కొకైన్, మిథేంఫిటమిన్ వంటి మాదక ద్రవ్యాల వాడుకను మానివేయాలి. ప్రాణవాయువు ( Oxygen ) :

ప్రాణవాయువు సంతృప్తత (capillary oxygen saturation) తగ్గిన వారికి, ఆయాసము గలవారికి ప్రాణవాయువును కృత్రిమముగా అందించాలి.

ఊపిరితిత్తులలో నీటిపొంగు ఔషధములకు త్వరగా తగ్గ క , రక్త పు ప్రాణవాయువు విలువలు బాగా తగ్గి న పుడు, బొగ్గ పు లుసు వాయువు ప్రమాణములు బాగా పెరిగినపుడు, కృత్రిమ శ్వాసపరికరములను (ventilators) ఉపయోగించవలసి ఉంటుంది. రక ్తశుద్ధి ( Dialysis ) :

హృదయవైఫల్యముతో బాటు మూత్రాంగముల వైఫల్యము చివరి దశలో ఉన్నవారికి రక్త శు ద్ధి చేస్తూ వ్యర ్థ ప దార ్థ ము లను, ఎక్కువైన జల లవణములను కూడా తొలగించాలి. అందఱిలో యీ రక్త శు ద్ధి సాధ్యము కాదు. శస్త్రచికిత్సలు :

హృద్ధమనుల వ్యాధి ఉన్నవారికి ధమనుల వ్యాకోచ ప్రక్రియలు (angioplasty with stent placement), లేక ధమనీ అవరోధ అధిగమన శస్త్రచికిత్సలు (Arterial bypass surgery) చేసి హృదయమునకు రక్తప్రసరణను పునరుద్ధింపజేయాలి. హృదయములో విద్యుత్ప్రేరణ ఉత్పత్తిలోను (generation of electrical impulse), విద్యుత్ప్రేరణ ప్రసరణలలో (conduction of

125 :: electrical impulse) భంగము ఏర్పడి కర్ణికల, జఠరికల వేగము

మందగించిన వారికి కృత్రిమ హృదయ విద్యుత్ ప్రేరకములు (cardiac pacemakers) అమర్చాలి. హృదయ కవాట పరిమాణములు బాగా తగ్గిన వారికి (valvular stenosis), పరిమాణములు పెరిగి రక్త తిరోగమనము (valvular regurgitation) విపరీతముగా ఉన్నవారికి కొత్త కవాటములు అమర్చాలి.

హృదయకోశములో నీరు చేరితే (pericardial effusion) ఆ నీటిని తొలగించాలి. హృదయకోశపు తాపము (pericarditis) వలన హృదయ ముకుళిత వికాసములకు భంగము ఏర్పడిన వారికి శస్త్రచికిత్సతో హృదయకోశమును తొలగించాలి (pericardiectomy ). ఎడమ జఠరిక నుంచి బృహద్ధమని లోనికి ప్రసరించు రక్తశాతము ప్రసరణశాతము (ejection fraction) 35 % కంటె తక్కువైతే, ఔషధములతో చికిత్స చేసి తగిన ప్రగతి కనిపించకపోతే, వారికి ప్రకంపన నివారణి (defibrillator) అమర్చి ఆకస్మిక హృదయ మరణములను తగ్గించవచ్చును.

జఠరిక సహాయ పరికరములు  (ventricular assist devices) తాత్కాలిక ప్రయోజనమునకు లభ్యము. ఇతర అవయవ వ్యాపారములు బాగుండి, వయోవృద్ధులు కాని వారికి గుండె మార్పిడి చికిత్స (cardiac transplantation) పరిశీలించాలి. హృదయవైఫల్యమును వైద్యులు నిత్యము చూస్తారు. కొందఱికి అత్యవసర చికిత్స అవసరము. చికిత్సలో రక్తపరీక్షలు, బాధితులను తఱచు పరీక్షించుట, చాలా అవసరము. ఇదివరలో లక్షణములకే చికిత్సలు ఉండేవి. ఇప్పుడు హృదయ వ్యాపారమును మెరుగు పఱచే చికిత్సలు లభ్యమయి హృదయ వైఫల్యము గలవారి ఆయుః ప్రమాణములలో పెరుగుదల, లక్షణములకు మెరుగుగా ఉపశమనము లభించుట గమనిస్తున్నాము.

126 ::