హలో...డాక్టర్/గళగ్రంథి హీనత (Hypothyroidism)
5. గళగ్రంథిహీనత
(Hypothyroidism)
నిత్యజీవన ప్రక్రియకు గళగ్రంథి స్రావకములు (Thyroid hormones) ఎంతగానో అవసరము. ఈ కంఠగ్రంథి (Thyroid gland) కంఠము ముందర స్వరపేటిక, శ్వాసనాళములను ఆనుకొని సీతాకోకచిలుక ఆకారములో ఉంటుంది. ఈ గ్రంథికి కర్ణికలు (Lobes) రెండుప్రక్కలా ఉండి ఆ రెండు కర్ణికలను కలుపుతూ నడిమిన సంధానము (Isthmus) ఉంటుంది. వయోజనులలో యీ గళగ్రంథి కర్ణిక పరిమాణము 5 సె.మీ ఎత్తు, 3 సె.మీ వెడల్పు 2 సె.మీ మందము గలిగి ఉంటుంది. గళగ్రంథి స్రావకములు థైరాక్సిన్ (Thyroxin T-4), ట్రై అయిడో థైరొనిన్ (Triiodothyronine, T-3), కణజాలముల జీవవ్యాపారక్రియకు (Body metabolism) దోహదకారిగా ఉంటాయి. శిశువుల వృద్ధికి, మనోవికాసమునకు కూడా థైరాక్సిన్ తోడ్పడుతుంది. జంతుజాలములో విశ్రాంత జీవవ్యాపార ప్రమాణము (Basal metabolic rate) గళగ్రంథి స్రావకములపై ఆధారపడి ఉంటుంది.
గళగ్రంథినుంచి అధికముగా థైరాక్సిన్, T4 (సుమారు 80 శాతము) ఉత్పత్తి జరుగుతుంది. ట్రై అయిడో థైరొనిన్, T3 సుమారు 20 శాతము ఉత్పత్తి జరుగుతుంది. కణజాలములో ట్రైఅయిడోథైరొనిన్ కు మాత్రమే చైతన్యము ఉంటుంది. అధికముగా థైరాక్సిన్ ఉత్పత్తి అయినా కాలేయములో ఒక అయొడిన్ అయము తొలగించబడి థైరాక్సిన్ (T4) టైఅయిడో థైరొనిన్ గా (T3) మార్పుజెందుతుంది.
గళగ్రంథి స్రావకములు, థైరాక్సిన్ (T4) అణువులో నాలుగు అయొడిన్ పరమాణువులు, ట్రైఅయిడో థైరొనిన్ (T3) లో మూడు అయొడిన్ పరమాణువులు ఉంటాయి. గళగ్రంథి స్రావకముల నియంత్రణ :
గళగ్రంథి స్రావకముల ఉత్పత్తిని, రక్తములో వాటి విడుదలను పీనస గ్రంధి (Pituitary gland) నుంచి విడుదల అయే గళగ్రంథి ప్రేరేపకము (Thyroid stimulating hormone; Thyrotropin) నియంత్రిస్తుంది. గళగ్రంథి ప్రేరేపకపు (TSH) విడుదలను మెదడు క్రిందిభాగములో ఉండే హైపోథలమస్ (Hypothalamus) గళగ్రంథి ప్రేరేపక విమోచిని (Thyro tropin releasing hormone) ద్వారా నియంత్రిస్తుంది. రక్తములో గళగ్రంథి స్రావకముల (Thyroid hormones) ప్రమాణము పెరిగినప్పుడు, పీనసగ్రంథి (Pituitary gland) నుంచి గళగ్రంథిప్రేరేపకపు (TSH) విడుదల తగ్గుతుంది. గళగ్రంథి స్రావకముల (T3, T4) ప్రమాణము తగ్గి న పుడు గళగ్రంథి ప్రేరేపకపు (TSH) విడుదల హెచ్చవుతుంది. ఆ విధముగా గళగ్రంథి ప్రేరేపకపు విడుదల రక్త ప్రసరణములో ఉండే గళగ్రంథి స్రావకముల ప్రతివర్తమానము (Feed back) పై ఆధారపడి ఉంటుంది.
రక్తములో గళగ్రంథి ప్రేరేపకపు (TSH) విలువ హెచ్చుగా ఉంటే అది గళగ్రంథి హీనతను (Hypothyroidism) సూచిస్తుంది. గళగ్రంథి చైతన్యము హెచ్చయి (Hyperthyroidism) రక్తములో గళగ్రంథి స్రావకముల ప్రమాణాలు హెచ్చయితే గళగ్రంథి ప్రేరేపకపు (TSH) విలువలు తక్కువగా ఉంటాయి.
శరీరపు పెరుగుదల ఎక్కువగా ఉన్నపుడు శరీర అవసరాలకు తగినట్లు పీనసగ్రంథి నుంచి గళగ్రంథి ప్రేరేపకపు విడుదల అధికమవుతుంది. గళగ్రంథి స్రావకములు థైరాక్సిన్ (T4), ట్రైఅయిడో థైరొనిన్ లు (T3) రక్తములో థైరాక్సిన్ బైండింగ్ గ్లాబ్యులిన్ (TBG) అనే మాంసకృత్తుకి అంటుకొని రవాణా చేయబడుతాయి. కొంతభాగము మాత్రము స్వేచ్ఛగా ఉంటాయి. గళగ్రంథిలో నాలుగు అణువులు అయొడిన్ గల థైరాక్సిన్ (T4) నుంచి ఒక అణువు అయోడిన్ తొలగించబడి మూడు అయొడిన్ అణువుల ట్రైఅయుడో థైరొనిన్ (T3) కొంత విడుదల అయినా 80 శాతపు థైరాక్సిన్ గళగ్రంథి నుంచి విడుదల అవుతుంది. కాలేయములో (Liver) యీ థైరాక్సిన్ (T4) ట్రైఅయుడో థైరొనిన్ గా (T3) మార్పు జెందుతుంటుంది. కణజాలములో ట్రైఅయుడో థైరొనిన్ (T3) కే చైతన్యత ఉంటుంది.
కణజాలములో జరిగే జీవప్రక్రియలు (Metabolism) అన్నిటికీ గళగ్రంథి స్రావకములు అవసరము. విశ్రాంత జీవవ్యాపార ప్రమాణము (Basal metabolic rate) శరీరములో ఉన్న గళగ్రంథి ప్రభావమును సూచిస్తుంది. కణజాలముల వృద్ధికి, పరిపక్వతకు, పెరుగుదలకు గళగ్రంథి స్రావకములు అవసరము. వివిధ మాంసకృత్తుల సంకలనమునకు, పిండిపదార్థాలు, కొవ్వులు, మాంసకృత్తుల జీవప్రక్రియలకు, శరీరములో ఉష్ణజనితమునకు గళగ్రంథి స్రావకములు అవసరము. గళగ్రంథి హీనత ( Hypothyroidism ):
ప్రధాన గళగ్రంథి హీనత ( Primary hypothyroidism ) :
గళగ్రంథి శరీర అవసరాలకు తగినంత స్రవములను అందించ లేనప్పుడు గళగ్రంథి హీనత (Hypothyroidism) కలుగుతుంది. హెచ్చు శాతము మందిలో యీ లోపము గళగ్రంథులలోనే ఉంటుంది. గళగ్రంథి తగినంతగా నిర్నాళ రసములను (Hormones) ఉత్పత్తి చేయకపోవుట వలన యీ లోపము కలుగుతుంది. గళగ్రంథుల లోపమే ప్రాథమిక కారణమయితే దానిని ప్రాథమిక గళగ్రంథి హీనతగా (Primary Hypothyroidism) పరిగణిస్తారు. శరీరములో అయొడిన్ లోపము వలన ప్రపంచములో హెచ్చుమందికీ గళగ్రంథి హీనత కలుగుతుంది. పాశ్చాత్య దేశాలలో ఉప్పుకు అయొడిన్ ను సంధానపఱచుట వలన ప్రజలలో అయొడిన్ లోపము అఱుదు. హషిమోటో గళగ్రంథి తాపము ( Hashimoto ‘s thyroiditis ) :
గళగ్రంథి స్వయం ప్రహరణ వ్యాధి (Autoimmune thyroiditis) వలన గళగ్రంథి ధ్వంసము చెంది గళగ్రంథి హీనత కలుగవచ్చు. ఈ వ్యాథిలో టి- రసికణములు (T Lymphocytes; ఇవి శరీర రక్షణ వ్యవస్థలో ఒక భాగము.) గ్రంథులను ఆక్రమిస్తాయి. థైరోగ్లాబ్యులిన్ (గళగ్రంథులలో ఉండే మాంసకృత్తి. దీని నుంచి గళగ్రంథి స్రావకములు ఉత్పత్తి అవుతాయి), థైరాయిడ్ పెరాక్సిడేజ్ (Thyroid peroxidase), గళగ్రంథిప్రేరేపక గ్రాహములకు (TSH receptors) ప్రతిరక్షకములు (Antibodies) ఏర్పడి గ్రంథుల ధ్వంసమునకు దారితీస్తాయి. ఈ తాపక్రియ (Inflammation) మందకొడిగా జరిగి క్రమేణా గళగ్రంథి హీనతను (Hypothyroidism) కలుగజేస్తుంది.
ప్రసవము తర్వాత కొంతమంది స్త్రీలలో తాత్కాలికముగా గళగ్రంథి హీనత పొడసూపవచ్చును. కొద్దిమందిలో యీ లోపము శాశ్వతము కావచ్చును. చికిత్సా జనితము ( Iatrogenic ) :
గళగ్రంథిని శస్త్రచికిత్సతో సంపూర్ణముగా గాని, పాక్షికముగా గాని
- 61 :: తొలగించినా, రేడియోధార్మిక అయొడిన్ తో ధ్వంసము చేసినా గళగ్రంథి
హీనత కలుగుతుంది.
అయొడిన్ గల ఔషధములు, లిథియం, ఆల్ఫా ఇంటెర్ఫెరాన్, ఇంటెర్లూకెన్-2, ఎమియోడరోన్, థాలిడోమైడు వంటి మందులవలన గళగ్రంథి హీనత కలుగవచ్చును. అప్రధాన గళగ్రంథిహీనత ( Secondary Hypothyroidism) :
పీనస గ్రంథి వ్యాధి (Pituitary disorders), లేక ఘాతముల (injuries) వలన గళగ్రంథి ప్రేరేపకపు (TSH) ఉత్పత్తి జరుగక, ప్రేరేపక లోపము (TSH deficiency) వలన, గళగ్రంథి స్రావకముల (T3,T4) ఉత్పత్తి తగ్గుతే గళగ్రంథి హీనత కలుగుతుంది. తృతీయ గళగ్రంథి హీనత (Tertiary hypothyroidism) :
మెదడులోని హైపోథలమస్ (Hypothalamus) గళగ్రంథి ప్రేరేపక విమోచిని ని (Thyrotropin releasing hormone) విడుదల చేయలేని స్థితులలో తృతీయ గళగ్రంథి హీనత కలుగుతుంది.
ద్వితీయ, తృతీయ గళగ్రంథి హీనములు అసాధారణము. వారిలో మెదడు, పీనస వ్యాధుల లక్షణాలు ప్రస్ఫుటముగా కనిపిస్తాయి. గళగ్రంథి హీనత లక్షణములు
గళగ్రంథి హీనత ప్రస్ఫుటముగా ఉన్నవారిలో, అలసట, అతినిద్ర, నీరసము, శక్తిహీనత, చలికి తట్టుకోలేకపోవుట, మలబద్ధకము, జ్ఞాపకశక్తి క్షీణించుట, బొంగురుగొంతు, కండరాల సలుపు, కేశనష్ట ము , స్త్రీలలో రక్త ప్ర దరము (metrorrhagia) పొడచూపవచ్చును. ఈ లక్షణములు క్రమేణా కలుగుతాయి. కొందఱిలో ఏ బాధలు ఉండవు. వీరిలో పొడిచర్మము, ముఖములోను, కళ్ళచుట్టూ వాపు, హృదయ మాంద్యము (Bradycardia), స్నాయువుల ప్రతిక్రియలు మందగించుట (Decreased tendon reflexes), గుంతపడని పొంగులు, కఱకు చర్మము, కనిపించ వచ్చును. శరీరపు బరువు కొంత హెచ్చినా విశేష స్థూలకాయమును
- 62 :: గళగ్రంథి లోపము కలుగజేయదు. వీరిలో ఆకలి కొంత మందగించవచ్చును.
అయొడిన్ లోపించిన వారిలో గలగండము (Goitre) కనిపిస్తుంది.
గుండె పైపొరలో నీరుపట్టుట (Pericardial effusion), పుపుస వేష్టనములో నీరుచేరుట (Pleural effusion), మణికట్టు వాపు (Carpal tunnel syndrome) వినికిడి తగ్గుట, అఱుదుగా కనిపించవచ్చును. వ్యాధి తీవ్రమయిన వారిలో ఊపిరి మందగించవచ్చును.
గళగ్రంథిహీనత దీర్ఘకాలముగాను, తీవ్రముగాను ఉన్నవారిలో మ్యూకోపాలీసాకరైడులు (Mucopolysaccharides) చర్మము దిగువ చేరుకొని పొంగులు, వాపులు కనిపించవచ్చును. ఈ పొంగులు ఉన్నచోట వేలుతో నొక్కితే గుంతలు పడవు. చర్మము దళసరిగా ఉండే వీరి వ్యాధిని మిక్సిడీమా (Myxedema) అంటారు.
వ్యాధి తీవ్రముగా ఉన్నవారిలో శరీరము చల్లబడి, గుండెవేగము బాగా తగ్గి, గందరగోళము, బుద్ధిమాంద్యత, అపస్మారకము (Myxedema coma), శ్వాసమాంద్యము (bradypnea) కలిగి ప్రాణాపాయస్థితి కూడా కలుగ వచ్చును. ఇది అసాధారణము. పుట్టిన పసికందులలో గళగ్రంథి హీనత ఉంటే అది క్రెటినిజం గా (Cretinism) వర్ణిస్తారు. వారికి కండరముల బిగుతు సన్నగిల్లుతుంది. పుఱ్ఱె వెనుక భాగము పూడుకొనక మెత్తదనము చాలా మాసములు ఉండవచ్చును., (సాధారణముగా యీ మెత్తదనము రెండు, మూడు మాసములలో పూడు కుంటుంది. ముందుభాగములో మెత్తదనము18మాసములలో పూడుకుంటుంది.) బొంగురు గొంతుకతో ఏడవడము, శరీర ఉష్ణోగ్రత తక్కువగా ఉండుట, నాభి గోళకము (Umbilical hernia), దళసరి నాలుక యీ శిశువులలో కలుగుతాయి. వ్యాధిని నిర్ణయించి, గళగ్రంథి స్రావకములతో వైద్యము సమకూర్చకపోతే పెరుగుదల మందగించుటే కాక బుద్ధి వికాసము లోపించి వీరికి బుద్ధి మాంద్యత కలుగుతుంది. వ్యాధి నిర్ణయము :
గళగ్రంథి హీనత ఉన్నవారిలో వ్యాధి లక్షణాలు క్రమేణా పొడ
- 63 :: చూపుతాయి. పరిమిత లోపము ఉన్న వారిలో యే లక్షణములు కనిపించక
పోవచ్చును. రక్తపరీక్షలు విరివిగా లభ్యము అవుతున్న ఈ దినములలో మిక్సిడీమా, లక్షణాలు బాగా కనిపించే గళగ్రంథి హీనతలను అఱుదుగా చూస్తాము. రక ్త పరీక్షలు :
గళగ్రంథి హీనత ఉన్నవారిలో కొలెష్ట్రాలు, ట్రైగ్లిసరైడులు, క్రెయటినిన్ కైనేజ్ ల పరిమాణములు ఎక్కువగా ఉండవచ్చును. వీరిలో సోడియం ప్రమాణములు తక్కువ అవవచ్చును. రక్త ము లో గళగ్రంథి ప్రేరేపకపు విలువలు (TSH) ఎక్కువగా ఉంటాయి. గళగ్రంథి ప్రేరేపకపు (TSH) విలువలు సాధారణ ప్రమాణములో ఉండి, థైరాక్సిన్ (T4) విలువలు తక్కువగాని పక్షములో గళగ్రంథి హీనత లేదని నిర్ధారణ చెయ్యవచ్చును. గళగ్రంథి ప్రేరేపకపు (TSH) విలువ 20 మైక్రోయూనిట్లు / మి. లీ.రుకి మించి ఉంటే వ్యాధి లక్షణాలు లేకపోయినా గళగ్రంథి హీనత ఉన్నదని నిర్ధారణ చెయ్యవచ్చును.
గళగ్రంథి హీనత లేక యితర వ్యాధులు ఉన్నవారిలో గళగ్రంథి ప్రేరేపకపు విలువ సాధారణ పరిమితిని అతిక్రమించినా 20 మైక్రో యూనిట్ల లోపునే ఉంటుంది. గళగ్రంథి ప్రేరేపకపు (TSH) విలువ ఎక్కువయినా 20 మైక్రో యూనిట్ల లోనే ఉండి థైరాక్సిన్ (T4) విలువ తక్కువగా ఉంటే దానిని విదిత గళగ్రంథి హీనతగా (Overt hypothyroidism) పరిగణించి వారికి తగు పరిమాణములో లీవోథైరాక్సిన్ సమకూర్చాలి.
గళగ్రంథి ప్రేరేపకపు (TSH) విలువలు 5- 10 (కొందఱు వైద్యులు 5 దాటినప్పుడు, కొందఱు 10 దాటినప్పుడు) ప్లాస్మా థైరాక్సిన్ (T4) విలువలు సాధారణ పరిమితులలో ఉన్నప్పుడు దానిని అగోచర గళగ్రంథి హీనతగా (Subclinical hypothyroidism) పరిగణిస్తారు. వీరికి వైద్యము అవసరము లేదు, కాని సంవత్సరమునకు ఒక పర్యాయము రక్తపరీక్షలు చేసి గమనిస్తూ థైరాక్సిన్ (T4) విలువలు తగ్గినా, గళగ్రంథి
- 64 :: ప్రేరేపకపు విలువలు పెరిగినా లీవోథైరాక్సిన్ వైద్యము సమకూర్చవచ్చును.
అగోచర గళగ్రంథిహీనత ఉన్నవారిలో సంవత్సరమునకు 2.5% మందిలో యీ హీనత ప్రస్ఫుటమవుతుంటుంది.
గర్భిణీస్త్రీలలో గళగ్రంథి ప్రేరేపకపు విలువలు 10 మైక్రోయూనిట్లు దాటితే అది విదిత గళగ్రంథి హీనముగా పరిగణించి వైద్యము చెయ్యాలి. ఆ విధముగా శిశువులలో వ్యాధిని అరికట్టవచ్చును. అప్రధాన గళగ్రంథి (Secondary hypothyroidism) హీనత ఉన్న వారిలో గళగ్రంథి ప్రేరేపకపు (TSH) విలువలు హెచ్చు కావు. కావున వీరిలో గళగ్రంథి స్రావకముల విలువలు (థైరాక్సిన్- T4 , స్వేచ్ఛపు థైరాక్సిన్ -Free T4) తక్కువగా ఉంటే గళగ్రంథి హీనతను ధ్రువీకరించవచ్చును. గళగ్రంథి ప్రేరేపక గ్రాహకములకు (TSH Receptors), థైరోగ్లాబ్యులిన్ కు, థైరాయిడ్ పెరాక్సిడేజ్ కు ప్రతిరక్షకముల (Antibodies) పరీక్షతో స్వయంప్రహరణ గళగ్రంథి తాపమును (Autoimmune thyroiditis)ధ్రువీకరించ వచ్చును. కాని చికిత్సాపరముగా యీ పరీక్షల వలన చేకూరే ప్రయోజనము తక్కువ.
గళగ్రంథిలో గడ్డలు, పెరుగుదలలు ఉంటే శ్రవణాతీతధ్వని చిత్రీకరణ (Ultrasonography)పరీక్షలు, కణపరీక్షలు అవసరము కావచ్చును. పెరుగుదలలు లేకపోతే ఆ పరీక్షలు అనవసరము. పీనసగ్రంథి, హైపోథలమస్, మెదడు వ్యాధుల లక్షణాలు ఉంటే అయస్కాంత ప్రతిధ్వని చిత్రీకరణలు (Magnetic resonance imaging) తోడ్పడుతాయి. చికిత్స :
లీవోథైరాక్సిన్ (Levothyroxine) కృత్రిమముగా తయారు చేస్తున్నారు. తక్కువ ధరకు అందుబాటులో కూడా ఉంది. గళగ్రంథి హీనత ఏ కారణము వలన కలిగినా లీవోథైరాక్సినే చికిత్సకు వాడుతారు. తగిన మోతాదును వైద్యులు నిర్ణయిస్తారు. యౌవనములో ఉన్నవారికి తగిన మోతాదును ఒక్కసారే
- 65 :: మొదలపెట్ట వ చ్చు. వృద్ధులలోను, హృద్రోగులలోను తక్కువ మోతాదు
(దినమునకు 25 మైక్రోగ్రాములు) మొదలుపెట్టి ప్రతి మూడు, నాలుగు వారములకు మోతాదును క్రమేణా పెంచుతు అవసరమైన మోతాదు సమకూర్చాలి.
లీవోథైరాక్సిన్ ని దినమునకు ఒక్కసారి యిస్తే సరిపోతుంది. పరగడుపుతో యీ మందును సేవించి మరి యే యితర మందులు మరొక రెండుగంటల వఱకు తీసుకొనకూడదు. అయనము (iron), కాల్సియం, అల్యూమినియం మృదుక్షారకములు, సుక్రాల్ఫేట్, కొలిస్టెరమిన్ వంటి మందులు లీవోథైరాక్సిన్ గ్రహణమునకు (absorption) అంతరాయము కలిగిస్తాయి.
గళగ్రంథి ప్రేరేపక (TSH) పరీక్ష ఆరు వారములకు ఒకసారి చేస్తూ మందు మోతాదును సరిదిద్దవచ్చును. లీవోథైరాక్సిన్ మోతాదు స్థిరపడ్డాక, సంవత్సరమునకు ఒకసారి పరీక్ష సలుపుతే చాలు.
- 66 ::