సంగ్రహ ఆంధ్ర విజ్ఞాన కోశము/మూడవ సంపుటము/చిలీ దేశము

చిలీ దేశము :

దక్షిణ అమెరికాలో బహుకాలముగా ఘటిల్లిన విప్ల వములను, కలహములను బట్టి చూడగా, 'చిలీ' తరతమ భావముచే ప్రశాంతమగు చరిత్రగల దేశమనవచ్చును. కాని అది ఇటీవలి కాలమున తరచుగా సంభవించుచు వచ్చిన కార్మిక కలహముల కారణముగా గొప్ప ఇక్కట్టు లకు గురియైనది,

క్రీ. శ. 1536 వ సంవత్సరమున ప్రప్రథమముగా యూరపియనులు చిలీ దేశమున దిగిరి. డైగో డీ ఆల్ మగ్రో (Diego de Almagro) అను నతడు ఆ సమ యమున ' పెరూ' (Peru) నుండి చిలీపై దండయాత్రచేసి విఫలమనోరథుడయ్యెను. అయిదు సంవత్సరముల అనం తరము పెడ్రో డీ వాల్ డివియా (Pedro de Val- divia) అను మరియొక స్పెయిన్ దేశీయుడు సాంటి యాగో (Santiago) ను స్థాపించెను. 1810 వ సంవత్స రము సెప్టెంబరు 18 వ తేదీన చిలీ దేశీయులు స్పెయిన్ ఆధిపత్యముపై తిరుగబడిరి. కాని వారికి 1818 వ సంవత్స రము వరకు సంపూర్ణ స్వాతంత్ర్యము లభింపకుం డెను. ఆ సంవత్సరమున బెర్ నార్డో ఓ హిగ్గిన్స్ (Bernardo o Higgins), జోస్ డీ సాన్ మార్టిన్ (Jose de san Martin) అనువారు తుదకు స్పానిష్ సైన్యములను అణగద్రొక్కిరి.

చిలీ ఎన్నడును యుద్ధమున పరాజయ మొందిన దేశము కాదు. దానికిని బొలివియా (Bolivia). పెరు (Peru) లకును నడుమ 1879-83 సంవత్సరముల మధ్య కాలమున యుద్ధము సంభవించెను. ఆ యుద్ధములో 'ఆన్టో ఫాగస్టా' (Anto Fagasta) అను పేరుతో బొలివియాకు గల ఏకైక సముద్రమార్గమున్న రాష్ట్ర మును, దానితోపాటు, పెరుకు చెందిన విశాల భూభా గములును చిలీ కైవసమయ్యెను. మొదటి ప్రపంచ మహాసం గ్రామమందు చిలీ తటస్థముగానుండెను. 1927 వ సంవత్సరమున కర్నల్ కార్లోస్ ఇ ఫియజ్ (Colonel Carlos Ibafiez) అనునతడు అధికారమును తన హ స్త గత మొనర్చుకొనెను. అతనికి 1931 వ సంవత్సరమున పతనము సంభవించెను. అతని పతనమునకు అనంతరము కొలది కాలమువరకు అరాజకపరిస్థితులేర్పడెను. ఆ స్వల్ప కాలమునందే ఏద్గురు వ్యక్తులు దేశాధ్యములగుటయు, తిరిగి పదభ్రష్టులగుటయు గూడ తటస్థించెను. కాని డా. ఆర్టురో అలెస్సాండ్రీ (Dr. Arturo Alessandri) 1982-88 సంవత్సరము మధ్యకాలములో చిలీ యొక్క రాజకీయ, ఆర్థిక స్థైర్యమును నెలకొల్పుటకు గొప్ప ప్రయత్న మొన ర్చెను.

1938 వ సంవత్సరమున జరిగిన ఎన్నికలలో విజయు డైన పెడ్రో ఆగ్విరే సెర్ డా (Pedro Auguirre Cerda) అను నతడు 1941 నవంబరు 25 వ తేదీన మరణించెను. ఇతడు తన మరణమునకు పూర్వమే విపులమైన ఒక సామ్యవాద ప్రణాళికను దేశములో ప్రవేశ పెట్టెను. 1942 సం. లో 'ప్రజాపక్షము'న (popular Front) తీవ్రవాదియైన జువాన్ ఆన్ టోనియా రియోస్ (Juan Antonio Rios) అభ్యర్థిగా ఎన్నుకొనబడెను. ఆతని కాలమున రాజకీయ కలహములు, కార్మిక సంఘర్షణ ములు చెలరేగెను. వెలుపలినుండియు, లోపలినుండియు (విశేషముగా శక్తిమంతమైన కమ్యూనిస్టుపార్టీ నుండి) కలిగిన బలమైన ఒత్తిడి కారణముగా తుదకు చిలీ అక్ష రాజ్యములతో (జర్మనీ, జపాను) తనకు గల సంబంధమును 1948 సంవత్సరము జనవరి 20 వ తేదీన విచ్ఛేదమొనర్చు కొనెను. కాని ఆ దేశము 1945 సంవత్సరము ఫిబ్రవరి 14 వ తేదీవరకు జపానుపై యుద్ధము ప్రకటింపలేదు.

రియోస్ అనునతడు 1946 సంవత్సరము జూన్ 27 వ తేదీన మరణించెను. వెంటనేఒక అసాధారణమైన ఎన్నిక జరిగెను. అందులో 1946 సం. నవంబరు 3వ తేదీన 'వామ - సెంటర్ మిశ్రమపదముల' (Leftist-center Coalition) అభ్యర్థియగు గేబ్రియల్ గంజాలెజ్ వి డెలా (Gabriel Gonzalez Videla) అనునతడు అధ్యక్షు డయ్యెను. అతని పరిపాలనమునకూడ తరచుగ సంభవిం చిన కార్మిక కల్లోలముల మూలమున దేశమునకు తీవ్ర ముగ నష్టము కలిగెను. ఈ కల్లోలములో కొంతవరకు కమ్యూనిస్టు ప్రభావమున్నట్లు తెలియుచున్నది. గేబ్రి యల్ కమ్యూనిస్టు ప్రతికూలవిధానము ననుసరించెను. అతనిపిమ్మట కార్లస్ ఇబాఫియెజ్ (Carlos Ibafez) అను నతడు 1952 సంవత్సరము సెప్టెంబరు 4 వ తేదీన అధ్యక్షుడుగా ఎన్నుకొనబడెను.

ప్రభుత్వము - రక్షణ : చిలీ ప్రజలు ఆరు సంవత్సర

ముల కొ5 ° అధ్యక్షుని, ఎనిమిది సంవత్సరముల కొక సారి 45 మంది సభ్యులు గల నినటును (రులో నగము మంది నాలుగు సంవత్సరముల కొకసారి మారు చుందురు.), నాలుగు సంవత్సరములకొక సారి 147 మంది సభ్యులుగల 'ఛేంబర్ ఆఫ్ డెప్యూటిస్' అను మరియొక ప్రజాప్రతినిధి సభను ఎన్నుకొందురు. అధ్యక్షుడు తనకు తోడ్పడుటకై తను బాధ్యత వహించు ఒక మం మంత్రివర్గ మును నియమించుసే. కాని ఈ మంత్రివర్గము కాంగ్రెసు చేయు దేశ ద్రోహనే విచారణకు (impeachment) లో బడియుండును. అధకుడు చెలాయించు 'వీటో' (Veto) అను ప్రతికూలాభిప్రాయమును సహితము శ్రీవంతులు ఓటుచే రద్దుచేయు ఆకారమును కాంగ్రెసు కలిగియుం డును. ఎన్నికలలో 2సంవత్సరముల వయస్సు పై బడిన అక్షరాస్యులగు పౌరులందరకు వోటుచేయు అధికారము కలదు.

చిలీ దేశములో సైనిక శిక్షణ నిర్బంధము చేయబడెను. ఈ శిక్షణ ఇరువది సంవత్సరముల వయః కాలమున ఆరంభ మగును. మొదటి 9 నెలల పర్యంతము ప్రారంభ శిక్షణ ఒసగబడును. ఈ శిక్షణ అయిన పిదప 45 వ సంవత్సరపు వయస్సు వరకును ప్రతి పౌరుడును మూలబలము (Reserve) లో చేరి యున్నట్లు భావింపబడును. 1948 వ సంవత్సరమున జరిగిన అనధికార అంచనానుబట్టి, చిలీలో 25,000 సైనిక బల మున్నట్లు తెలియుచున్నది. నౌకా దళమునందు మామూలుగా 12,000 మంది యోధు లుందురు. ఈ దళములో 1953వ సం. న 28,000 టన్నుల పాత యుద్ధనౌక యొకటియు, 1951 వ సంవత్సరమున అమెరికానుండి సంపాదించుకున్న రెండు తేలిక పాటి క్రూయిజర్లును, ఆరు డిస్ట్రాయర్లును, ఆరు ఫ్రై గేట్లును, ఏడు జలాంతర్గాములును, రెండు సముద్రతీర రక్షక నౌకలును, ఇతరములైన చిన్న ఓడలును కలవు. ద్వితీయ మహాసంగ్రామ సందర్భమున చిలీలో విమానబలము అభి వృద్దికి తేబడెను.

సాంఘిక, ఆర్థిక పరిస్థితులు: 7-15 సంవత్సరముల వయస్సు గల బిడ్డలకు చిలీ కేంద్ర ప్రభుత్వము నిర్బంధో చిత విద్యావిధానమును అమలునం దుంచెను. 1948 వా సం. న చేయబడిన అంచనా ప్రకారము చిలీ దేశ మున నిరక్షరాస్యత 24 శాత మున్నదని తెలియుచున్నది. దక్షిణ అమెరికా యందలి దేరములలో. ఈ విషయమున చిలీ మూడవస్థా న మాక్రమించును. 1948 సం. లో పాఠ శాలను పోవు బాలబాలికల సంఖ్య దాదాపు 7,89,000. చిలీ దేశములో ప్రభుత్వ విశ్వవిద్యాలయముతో కలుపు కొని 5 విశ్వవిద్యాలయము లున్నవి. విద్యనిమి త్తమై బడ్జె టులో 20 శాతము వినియోగింప బడుచున్నది.

చిలీ దేశములో కొందరు జర్మనులు, ఆంగ్లేయులు, పోలండు దేశీయులు, సాటులు ఉండియున్నను తెల్ల వారిలో అధిక సంఖ్యాకులు స్పెయిన్ దేశీయులే. రోమన్ కాథొలిక్ మతమే అచటి ప్రధాన మతము. కాని 1925 వ సం.లో రాజ్యాంగము నుండి మతము వేరుచేయబడెను.

చిలీ యందు వ్యవసాయము కాలిఫోర్నియాలో వలె, సమ శీతోష్ణస్థితి గలిగిన కేంద్ర ప్రాంతము నందలి లోయ లలో జరుపబడుచున్నది. దేశములో ఫలవంతమగు భూమి అతి స్వల్పముగ నున్నది. దానిలో అధిక భాగము నీటి పారుదలను అ పేక్షించును. 1951 లో గోధుమ 9,88,000 మెట్రిక్ టన్నులు పండెను. ఇదియే అచ్చటి ప్రధాన మైన పంట. తరువాత పేర్కొన దగినవి ఉర్లగడ్డలు, ఓట్సు, బార్లీ, ధాన్యము, తీగెచిక్కుడు, పండ్లు, గోధుమ తర్వాత అధిక విస్తీర్ణములో ద్రాక్ష పండింపబడుచున్నది. ద్రావ ఫలముల నుండి 1952 సం. లో 56,500,000 గ్యాలనుల ద్రాక్ష సారాయి తయారయ్యెను. సగటున 2500 ఎకర ముల విస్తీర్ణము గల ఫ్యూడల్ (జమీందారీ) భూకమత ములు (estates) ఆ దేశములో ఎక్కువగా నున్నవి. 1951 సం.న పశుసంపద యొక్క మొత్తము సంఖ్య 2,160,000; 1949 సం.న గొట్టెల సంఖ్య 6,345,000; 1951 సం.న ఉన్ని ఉత్పత్తి 12,000 మెట్రిక్ టన్నులు. పశు పరిశ్రమ స్థానికావసరములకు చాలినంతగా లేదు. చిలీలో తయారగు ఉన్నిలో కొంతభాగము అచ్చటి బట్టల మిల్లులకు ఉపయోగపడుచున్నది. కాగా మిగిలిన ఉన్ని, చర్మములతో పాటుగా విదేశములకు ఎగుమతిచేయ బడుచున్నది.

విదేశీ వ్యాపారము : (అమెరికన్ డాలర్లలో-మిలియను లలో). మిలియన్ అనగా 10 లక్షలు : ఎగుమతులు దిగుమతులు 1950 1951 1952 282 371 456 829 871

1952 సం.లో అమెరికా 57 శాతమును, అర్జెంటినా 8 శాతమును, బ్రిటన్ 5 శాతమును, జర్మనీ 5 శాఖమును చిలీ నుండి సరకులను దిగుమతిచేసికొనెను. చిలీ దేశము అమెరికా నుండి 52 శాతమును, బ్రిటను నుండి 9 శాత మును, అర్జెంటినా నుండి 8 శాతమును సరకులను దిగు మతి చేసికొ నెను. 1952 సం.న చిలీ ఈ క్రింది ముఖ్యమైన ఎగుమతులు చేసెను : రాగి (49 శాతము) ; సత్రితము (నైట్రేట్ : 18 శాతము). ప్రధానమైన దిగుమ. ులు యంత్రములు, వాహనములు, నేతవస్తువులు, పంచదార, ఇనుము, ఉక్కు, చేతిపని సామానులు.

గొప్ప పారిశ్రామికాభివృద్ధిని గూర్చి చిలీ కలలు కను చున్నను, ఉత్తమ తరగతికి చెందిన బొగ్గు, తగరము తప్ప, శేషించిన అవసరమగు ముడిసరకులన్నియు చిలీ యందు లభ్యమయినను, అందు ప్రగతి మందముగ సాగుచున్నది. ఖనిజ పరిశ్రమయందు తప్ప, దైనందిన జీవితములో ప్రజలు వాడుకొను వస్తువులు - ముఖ్యముగా వస్త్ర ములు- ఇతర పరిశ్రమలలో చౌకగా తయారగుచున్నవి. 1948 సంవత్సరము లో ఉక్కు పరిశ్రమ స్థాపింపబడినది. ఉక్కు ఉత్పత్తి 1952 వ సంవత్సరములో మొత్తము 243,000 మెట్రిక్ టన్నులు జరిగెను.

1947 వ సంవత్సరము నాటికి మొత్తము సుమారు 31,250 మైళ్ళ పొడవున రోడ్డు రహదారి నిర్మింపబడి యుండెను. ఇందులో మూడవ వంతు చక్కపరుపబడినది. రైల్వే మార్గము పొడవు 5,434 మైళ్ళు. ఇందులో కొంత విద్యుదీకరణము చేయబడినది. చిలీ అంతర్భాగములో ప్రజోపయోగమునకై విమానయాన సౌకర్యము గొప్పగా అభివృద్ధి నొందియున్నది. అనేకములైన అంత ర్జాతీయ విమానయాన మార్గములు దేశమందు ఏర్పరుప బడినవి. 'లాయ. రిజిస్టర్' ను బట్టి, 1952 వ సంవ త్సరము జూన్ 30 వ తేదీనాటికి చిల్లీలో మొత్తము 1,87,618 టన్నుల శ క్తి గల 62 వాణిజ్య నౌక లున్నట్లు తెలియుచున్నది.

ఇటీవల తయారు కాబడిన ఆదాయ వ్యయములు (బిలియనులలో) ఈ క్రింది విధముగా నున్నవి : (బిలియను పీసో నాణెకు 1 బిలియను అనగా లక్ష 1951 ఆదాయము 26.0 27.6 1952 1953 47.5 47.5 42.0 వ్యయము అడ్జెట్ అంచనా : 1951 సంవత్సరము డిసెంబరు 31 వ తేదీనాటికి చిలీ ప్రభుత్వము 7,524,100,000 పీసోలు జాతీయ ఋణము చెల్లించవలసి యుండెను. ఇందులో 5,481,100,000 పీనాలు చిలి ప్రభుశము స్వదేశీయుల కే ఋణపడి యుండెను. చిలీ దేశముయొక్క ఆర్థిక సంపత్తికి పునాది అందలి ఖనిజసంపదమైయన్నది. ఈ ఖనిజములు 'అట కామా' (Atacama). 'అంటఫా గస్టా' (Antof... gasta), 'టారాపకా' (Tarapa) అను రాష్ట్ర ము విజ్ఞానకోశము = 8 లలో లభ్యమగుచున్నవి. ఈ రాష్ట్రములు చిలీ దేశములో ఉత్తరముగా నున్న ఎడారి ప్రాంతమునందు కలవు. ప్రపంచములోకెల్ల సహజమైన నత్రితము (nitrate) లభించు దేశ మిదియే. ప్రపంచమందు ఉపయోగింపబడు అయొడిన్ (iodine) లో 60 వ శాతము నత్రితము యొక్క ప్రక్రియల (nitrate processes) ఉప ఫలిత ములుగా పొందబడు చున్నది. అయినను చిలీకి నత్రితము విషయమున ప్రపంచ మంతటిలో గల గుత్తవ్యాపార ప్రాబల్యము, సంకలన ఉత్పత్తి (synthetic product) యొక్క అభివృద్ధి కార ణముగా తగ్గిపోయినది. ప్రపంచములో కెల్ల అధికతమమైన రాగిసంపద చిలీ దేశములో కలదు. దీని విలువ 134 మిలియను పౌనులని అంచనా వేయబడినది. దీనికితోడుగా, ఉత్తమ తరగతికి చెందిన ముతక ఇనుము గూడ 900 మిలియను టన్నులకు పైగా అచట లభ్యమగును. చిలీ గనులలో లభ్యము కాగల బొగ్గు రెండు బిలియనులు టన్నులకు మించి యున్నది. అయితే ఆ బొగ్గుకు పరిమాణ విశేష మేగాని గుణవి శేషము లేదు. 1952 వ సంవత్సరమున ఖనిజోత్పత్తి ఇట్లున్నది : బొగ్గు, లిగ్ నైట్ - 21,98,199 మెట్రిక్ టన్నులు. రాగి (శుభ్రపరుపబడినది) 4,04,742 టన్నులు. ముతక ఇనుము 23,10, 472 టన్నులు. సోడా నైట్రేటు 14,27,817 టన్నులు. బంగారము 1,76,021 జౌన్సులు. వెండి 12,46, 327 ఔన్సులు. పాదరసము, ముడిమాంగనము (manganese ore). మణిశిల (cobalt), తుత్తునాగము (zinc), తుంగనము (Tungsten), మోలదము (Molybdenam) అను లోహ ఖనిజములు కూడ అచ్చట ఉత్పత్తి చేయబడును. వరుణము (Uranium) యొక్క నిక్షేపములు గూడ చిలీయం దున్నట్లు తెలియుచున్నది. 1945 సం. డిసెంబరులో మొదటి సారిగా నూనె 'టై రాడెల్ ఫ్యూగో' (Tierra- del Fuego) లో ఉత్పత్తి చేయబడినది. 1952 సం.లో ఉత్పత్తి అయిన నూనె పరిమాణము 800,000 పీపాలు. చిలీ దక్షిణ భాగమునందు 35 మిలియను యకరముల 90 90 713 చిలీదేశము విస్తీర్ణము గల అడవులు గలవు. అందు వర్తకమునకు ఉపయోగపడు కానిఫర్ (Conefer), లారెల్ (Laural) మగ్నోలియా (Magnolia) మున్నగు నానా విధము లైన కలప ఆదేశములో ఉత్పత్తి యగుచున్నది. గండు చేపలు (Cod), పామువలె నుండు చేపలు (Eel), గుల్ల చేపలు (Oysters), సొరచేపలు (Sawfish), సార్ణయిన్స్ (Sardines), ట్యునా (Tuna), తిమింగలపు నూనె (Whale oil) మున్నగునవి జాలరి వృత్తికి సంబంధించిన ఉత్పత్తులలో చెప్పదగినవి. నై సర్గిక లక్షణము - శీతోష్ణస్థితి: చిలీ దేశము ఇరుకైన, పర్వతమయమైన భూభాగము. దాని పొడవు 2861 మైళ్లు. 46 నుండి 250 మైళ్ల వరకు వెడల్పు గలది. మొత్తము విస్తీర్ణములో మూడవ వంతు అత్యున్నతమైన ఆండీస్ (Andes) పర్వత పంక్తులచే ఆక్రమింపబడియున్నది. ఉత్తర తీర పర్వతములకును, ఆండీస్ పర్వతములకును నడుమ ఖనిజ సంపత్తికి ప్రసిద్ధివడసిన 'అటకమా' ఎడారి కలదు. మధ్యభాగమున 700 మైళ్ల పొడవు గల లోయ యొకటి కలదు. అది ఆండీస్ పర్వతములకును, ఎత్తయిన తీర మైదానమునకును మధ్యగా నున్నది. ఆ లోయలో జనాభా క్రిక్కిరిసి ఉన్నారు. దక్షిణమున ఆండీస్ పర్వతములు సముద్రతీరమునకు సరసనే యున్నవి. చిలీ ప్రధాన భూభాగములో దక్షిణకొన యందు ప్రపంచములో కెల్ల మిక్కిలి దక్షిణమున నున్న 'పుంటా అరీనాస్' (punta Arenas) అను పట్టణము కలదు. దానికి ఆవల 'మాగెల్లన్' అను జల సంధియు, 'టైరా- డెల్-ప్యూగో' అను ద్వీపమును కలవు. ఈ ద్వీపము చిలీ, అర్జెంటైనాల మధ్య విభ క్తమై యున్నది. దక్షిణ పసిఫిక్ సముద్రములో, చిలీ ప్రధాన భూభాగమునకు పశ్చిమ మున సుమారు 400 మైళ్ళ దూరమున నున్న 'జువాన్ ఫెర్ నాన్ డెజ్ (Juan Fernandez) అను దీవులును, పశ్చిమమున సుమారు 2000 మైళ్ల దూరమున నున్న 'ఈస్టర్' (Easter) ద్వీపమును చిలీ స్వాధీనమున నున్నవి. చిలీలోని పొట్టినదులు నీటిపారుదలకును, విద్యుచ్ఛక్తి ఉత్పత్తికిని మాత్రమే ఉపయోగకరములుగా నున్నవి. దేశమున పెక్కు ఓడ రేవు లున్నవి. మంచి నౌకాశ్రయ ములు మాత్రము తక్కువగా నున్నవి. సరకుల రవాణా చెంచులు విశేషముగా చిన్న పడవల ద్వారానే జరుగుచున్నది. చిలీయొక్క ఉత్తరదిశాగ్రమందు పగళ్లు వేడిగా నుండును. తీరమందు రాత్రులు కొలది వెచ్చగాను, లో పలి భాగ మున చల్ల గాను ఉండును. చిలీ మధ్యభాగమందలి శీతోష్ణ స్థితి దక్షిణ కాలిఫోర్నియా యొక్క శీతోష్ణ స్థితితో పోల్చ దగియున్నది. దక్షిణదిశలో సరోవర ప్రాంతమున శీతోష్ణ స్థితి అమెరికాకును, పసిఫిక్ సముద్రమునకు పశ్చిమోత్తర మున నున్న శీతోష్ణస్థితితో సమానముగ నున్నది. చిలీ దక్షిణా ణాగ్రమందు పొగమంచు, తుపానులు కారణముగా సగటు శీతోష్ణ పరిమాణము తక్కువగానుండును. 'సాంటి యాగో' లోని శీతోష్ణపరిమాణములు రెండును తీవ్ర ముగా (28 డిగ్రీల నుండి 96 డిగ్రీల వరకు) వ్యాపించు చుండును. చిలీలో మంచు అరుదుగా మాత్రమే పడును. చెంచులు : గ. ల. శా. చెంచులు ఆంధ్రప్రదేశమందలి కర్నూలు, మహబూబు నగరము జిల్లాలలోని నల్లమల కొండలలోను. అమరా బాదు పీఠభూమి యందును నివసించు చున్నారు. వారు చిత్రము - 206 పటము - 1 చెంచుపడతి - ఉంగరాల వెండ్రుకలు ఈ జాతి ప్రత్యేకత 714 సంగ్రహ ఆంధ్ర నల్లని శరీరవర్ణమును, వెడల్పయిన ముక్కులును, ఉంగర ముల జుట్టును కలిగి యుందురు. వెదురుతోను, గడ్డి కప్పులతోను ఇండ్లను కట్టుకొనుట వీరికి తెలిసియున్న ప్పటికిని, వీరు అడవులయందు సంచరించుచు, భోజ నార్హమైన కందమూలములను, ఇతర ఫలములను సంత రించుకొను చుందురు. 'వెంట' అనబడు చెంచుపల్లెలలో 13లేక 15 గుడిసెల కంటే ఎక్కువగా నుండవు. - వేటాడుట, ఆహారమును సంపాదించుట . ఇవియే చెంచుల యొక్క ఆర్థిక విధానములు. ఉదయమున లేచిన తోడనే 'ఇంటిలో ఆహారము లేదు' అను సమస్య చెంచుల నెంతమాత్రమును బాధ పెట్టదు. అతడు అడవికి వెళ్ళి తేలికగా ఆ సమయమునకు అచ్చట సందర్భపడిన పదార్థ ములతో ఆకలి తీర్చుకొని, సాయంకాలమునకు తాను సంపాదించిన పండ్లతో, కందమూలములతో చేరి తన ఇల్లు కుటుంబమును, తానును వాటిని భుజించెదరు. చెంచులకు 'రేపు' అను ఆలోచనయే ఉండదు కనుక, ఆహారమును దాచుకొను పద్ధతికూడ వారికి ఉండదు. తెచ్చిన ఆహారము నంతయు అప్పటికప్పుడే కర్చు చేసికొందురు. చెంచు సంఘ ములో స్త్రీ పురుషు లిరువురును పనిచేయుదురు. ఆహార సంపాదనములో వివిధ పద్ధతులు అవలంబింప వలసిన పని లేకుండుటచే, స్త్రీ పురుషు లిరువురును అన్ని ఋతువుల యందు సమానముగనే ఆహార సంపాదన మొనర్తురు. కాని వేట, తేనె పోగుచేయుట, తట్ట లల్లుట మొదలగు పనులు ప్రత్యేకముగా పురుషులే చేయుదురు. స్త్రీలు ఈలోగా కట్టెలు తెచ్చుపనిని నెర వేర్తురు. చెంచులలో పెక్కుమంది అడవిలో సంపాదించిన పండ్లు, కందమూలములు, మొక్కలు మొదలైన వాటిపై ఆధారపడి యుందురు. వారి ఆహార సంపాదనకు త్రవ్వు గోలయు, సేకరించిన ఆహారమును ఉంచుకొనుటకై ఒక తట్టయు మాత్రమే కావలయును. చెంచులకు కణుజు, దుప్పి, మేక, ఎలుగుబంటి, కుందేలు, ఉడుత, అడవి పిల్లి, నెమలి, కోడి అదృష్టవశాత్తు పట్టుకొన గలిగిన మరి యే ఇతరములైన చిన్న పడులై నను ఆహారముగా ఉపయోగపడును. కాని వారు పెద్దపులి, చిరుతపులి, కుక్క, పాము, కప్ప మొదలగు వాటిని మాత్రము తినరు. వారికి చేపలు పట్టు అవకాశ 2 విజ్ఞానకోశము = 3 ములు మిక్కిలి తక్కువ. కాని మెరక చెరువులలో చేతికి సులభముగా చిక్కు చేపలను పట్టుకొందురు. చేపలను కఱ్ఱ గాలములతో పట్టుకొనుట కూడ వీరు నేర్చియున్నారు. వీరు' దున్నపోతు, ఆవు, మేక మొదలగు కొన్ని గృహ జంతువు లను పెంచుదురు. జొన్న, వరి, రామములగపండ్లు(టొమే టాలు), మిర్చి మొదలగు పంటలను కొలదిమాత్రముగ ఇండ్ల ముందర పండించుట వరకే వీరి వ్యవసాయము పరిమితమై యున్నది. నేల పై గడ్డి తీసి వేసి ఏదో ఒక కఱ్ఱతో భూమిని త్రవ్వెదరు. విత్తనములను నాటునప్పుడు ఒక మనుష్యుడు తిన్నగా నడచుచు, కఱ్ఱతో నేలయందు గుంటలు చేసి, ఆ గుంటలలో వి త్తనము లుంచి, పాదముతో ఆ గుంటపై మట్టి నెట్టుచు పోవుదురు. చిత్రము - 207 పటము - 2 అడుగడుగున ఆగి, చెంచుయువకుడు తలమీద జుట్టుముడివేయు పద్ధతి ఒక విశేషము చెంచుజాతివారు మెన్లూరు, టోకల్, నిమల్, సింగార్లు, నల్లపోతేరు, ఎరవలు, పుల్సారు, ఉర్తాలు, దాసెరోలు, మామెడి, కట్రాజ్, బాల్ మార్ అను తెగలు లేక కుల ముల క్రింద విభజింపబడియున్నారు. ఈ తెగలలో అంత ర్వివాహ పద్ధతి యున్నను, కొందరు బాంధవ్యమును బట్టి 715 చెంచులు పెద్ద తెగలుగా ఏర్పడుటచే, అందరును అట్టి వివాహము లను చేసికొనరు. ప్రతి చెంచు పల్లెయందును, 'పెద్ద' యను నొక డుండును. అతడు సాధారణముగా వయోవృద్ధుడుగా గాని, మధ్య వయస్కుడుగా గాని ఉండవచ్చును. కాని పల్లెలో అందరి కంటె అతడు వృద్ధుడుగా నుండి తీరవలె నను నియమము మాత్రము లేదు. పూర్వకాలపు అనా గరకుల వలెనే చెంచువారు సంఘములుగ నుందురు. వారు మిక్కిలి స్వతంత్రులైన ప్రజాస్వామ్య వాదులు. 'పల్లె పెద్ద' అందరిలో పెద్దవాడుగ పరిగణింప బడినను, అతని అధికారము, పలుకుబడి అతని ప్రవర్తనను బట్టియు, సామర్థ్యమును బట్టియు ఉండును. ఈ 'పెద్ద మనిషి' ఐన వాడు దృఢ మనస్కుడై ఉండవలెననియు, అతనిని చూచినచో, పెద్దపులిని చూచినట్లు ఇతరులు భయపడ వలెననియు చెంచుల అభిప్రాయము. ఈ జాతివారి ఆలో చనా సభలో (పంచాయితీ), నేరములలో చిక్కు కొనిన వేరువేరు గుంపుల 'పెద్ద మనుష్యులును'ను ఆయా పల్లెల పెద్దమనుష్యులును ఉందురు. చెంచుల మతములో ఒకదాని కొకటి సంబంధములేని నమ్మకములు, ఆచారములు ఉండును. 'గారెల మైసమ్మ', 'భగవంతరు' అనువారు వీరి ముఖ్యదేవతలు. వీ రిరువు రును కరుణామయులైన దేవతలుగను, ప్రకృతి శ క్తులను, మానవ జీవితశక్తులను అదుపులో పెట్టగల వారుగను భావింపబడు చున్నారు. 'భగవంతరు' ఆకాశములో నివ సించు ననియు, 'గారెల మైసమ్మ' అరణ్యములం దుండు ననియు వీరు నమ్మెదరు. చెంచులు అడవికి పోవునపుడును, అడవినుండి జంతువులను తీసికొని ఇంటికి వచ్చునపుడును 'గారెల మైసమ్మ'ను ప్రార్థించెదరు. చెంచులు ప్రమాద కరమైన జబ్బులో నున్నప్పుడు, నిస్సహాయతతో మానవా తీత శక్తులను నమ్ముకొని, వాటిని వేడుకొందురు. చని పోయిన వారిని పాతి పెట్టుటగాని, దహనము చేయుట గాని జరుగుచుండును. కాని ఖననము చేయుటయే సర్వ సాధారణమైన పద్ధతి. ఈ సందర్భములో ఎట్టి కర్మ కాండలు జరుగవు. కాని సమాధిని మూసి వేయుటకు ముందు, చనిపోయినవాని భార్యయో, లేక చనిపోయిన ఆమె భర్తయో, లేక ర క్త సంబంధముగల మరియొక బంధువో రెండు గుప్పెళ్ళ మన్ను తీసికొని ఆ సమా ధిపై చల్లుచు, “నీకు నాకు దూరం అయింది” అను అను మాటలను ఉచ్చరింతురు. మూడవనాడు బంధువులు వెళ్ళి ఆ సమాధిపై కొంత ఆహారము పెట్టి వచ్చెదరు. అప్పుడువారు "సామీ ! నారాయణా ! భగవంతా ! నీకూ నాకూ దూరం పోయింది. సామిని ఇచ్చినవారు మీరు, తీసికోపోయినవారు మీరు, సామిదగ్గర పోయి చేరాలనేగా. దండం" అని అందురు.

హైదరాబాదు ప్రభుత్వమువారు తమ అభివృద్ధి ప్రణాశిక ద్వారా చెంచులను బాగుపరచి, వారిని రాతియుగపు నాటి అనాగరిక స్థితినుండి, ఎక్కువ నాగరక మైన జాతుల స్థితికి తీసికొని వచ్చినారు. ఈ ప్రణాళిక 1942 లో ప్రారంభింపబడినది. ఇది 'అమరాబాదు గ్రామీణ సంక్షేమ సంఘము' అను పేరుతో పిలువబడుచున్నది.

రా. ప్ర.

చెకోస్లోవేకియాదేశము (చ) :

ప్రథమ ప్రపంచ సంగ్రామానంతరము 1918 సంవ త్సరము అక్టోబరు 28 తేదీన చెకోస్లొవేకియా ప్రజా ప్రభుత్వము ఏర్పడినది. చెకోస్లొవేకియా యూరప్ ఖండ ములో, కీలకమయినస్థానములో, పర్వతశ్రేణులచే చుట్ట బడి యున్నది. వైశాల్యములో ఇది పెద్దదేశము కాక పోయినను, నై సర్గిక స్వరూపమువలనను, అమరిక వలనను, ఐరోపా ఖండములో చెకోస్లోవేకియాకు ప్రాముఖ్యము లభించుచున్నది. దీనికి ఉత్తరమున జర్మనీ, పోలండ్ దేశాలు; తూర్పున రష్యా; దక్షిణమున హంగేరి, ఆస్ట్రి యాలు ; పశ్చిమమున జర్మనీ దేశమును ఉన్నవి. ఈ దేశము బొహీమియా, మొరేవియా - నై లేషియా, స్లొవేకియా, రుధేనియా, అను నాలుగు భూభాగములచే ఏర్పడియున్నది. పశ్చిమ భాగములోని బొహీమియా, మధ్య భాగములోని మొరేవియా ప్రాంతములు చాల వరకు పర్వతములచే చుట్టబడి, సమతల పీఠభూమిగాను, తూర్పుననున్న రు ధేనియా, స్లొవేకియాలు తూర్పునకు ఏటవాలుగా నున్న కార్దేసియన్ పర్వత శ్రేణులలోని పచ్చిక బయళ్ళుగాను ఏర్పడి యున్నది. మొత్తమునకు ఈ దేశములో అరణ్య భాగమే ఎక్కువగా కనబడును.

చెకొస్లొవేకియా యొక్క వైశాల్యము 49,381 చ. మైళ్ళు. ఈ దేశములోని ప్రధానమైన నదులు లాబె, వటావా, జోడర్, మొరావా, వాః, డాన్యూబ్ అను నవి. దీనికి రాజధాని ప్రేగ్ నగరము. ఈ దేశ వాసులలో సుమారు 70% వరకు రోమన్ కాథలిక్కు మతస్థు లున్నారు. దేశములోని క్రైస్తవ దేవాలయము లన్నియు ప్రభుత్వాధీనమున నున్నవి. 1958 డిసెంబరు నాటికి ఈ దేశపు జనాభా 18,518,021. పర్వత ప్రాంతములలోని పల్లెలలో. వస్త్రములు నేయుట, వస్త్రములపై రంగు రంగు ఎంబ్రాయిడరీ చిత్రముల నల్లుట, ఆట బొమ్మలను చేయుట మున్నగునవి ముఖ్య వృత్తులు. పశువులను వీరు పచ్చిక బయళ్ళలో మేయుటకై విచ్చలవిడిగ వదలరు.

చెకోస్లావేకియా అను పేరు క్రీ. శ. 1880 సం. నుండి ప్రచారమున నున్నది. స్థూలముగా 'స్లావ్ ' జాతికి చెందిన చెక్కులు, స్లావెక్కులు అను రెండు తెగలతో నిండిన ఈ దేశములో, చెక్కులు బొహీమియా, మొరే వియా ప్రాంతములలోను, స్లొవెక్టులు స్లొవేకియాలో ను ప్రధానముగ నివసింతురు. రష్యనులుకూడా ఈ 'స్లావ్’ జాతికి చెందినవారే. ప్రారంభములో చెక్కులు, స్లొవె క్కులు అను నీ రెండు తెగల మధ్య చెప్పుకోదగినన్ని విభేదములు లేవు. చారిత్రక రీత్యా ఏర్పడిన ఈ వి భేదముల వలన పశ్చిమ భాగములోని బొహీమియన్ చెక్కులు పదునాల్గవ శతాబ్దమునకే, యూరప్ ఖండమునందు, విశిష్టమైన సంస్కృతిని, నాగరకతను, ఖ్యాతిని గడించిరి. | వేర్ నగరమున, ఆరువందల సంవత్సరములకు పూర్వమే ఒక విశ్వ విద్యాలయము వెలసినది. ఈ బొహీమియన్ చెక్కులు, పదునారవ శతాబ్దమునుండి, జర్మన్ దేశస్థుల అధీనమున నుండుటచే, పారిశ్రామిక జాతిగా వీరు దిద్దితీర్చ బడిరి. తూర్పు తీరములోని స్లావెక్కులు సుమారు వేయి సంవత్సరములుగ హంగేరియన్ల అధీనమున నుండి, కర్షక జాతిగా తయారయిరి. అందులకే 1918 వ సం॥న చెకో స్లొవేకియన్ ప్రజాప్రభుత్వ మేర్పడిన తర్వాత, స్లొవేకి యాలోకూడ పరిశ్రమలు స్థాపించుటకుగాను ప్రయత్న ములు జరుగుచున్నవి. యాదృచ్ఛికముగ ఏర్పడిన ఈ రెండు తెగల మధ్య పెంపొందిన విభిన్న ప్రవృత్తులకు పొందిక కల్పించుట చెకోస్లొవేకియన్ ప్రజాప్రభుత్వమును ఎదుర్కొను గడ్డు ప్రశ్నలలో నొకటి. ఈ దేశపు నైసర్గిక విజ్ఞానకోశము = 8 స్వరూపముకూడ ఈ సమస్యను మరింత చీకాకు పెట్టినది. ఇట్టి విషమ సమస్య లెన్నో బయలుదేరినను, ఈ ప్రభు త్వము వాటి నెదుర్కొని, విజయవంతముగ పురోగ మించుచున్నది. క్రీ. శ. ఆరవ శతాబ్దమున 'స్లావ్ ' జాతివారు తూర్పు తీరమునుండి బొహీమియా రాజ్యమునకు వలస వచ్చిరి. పిమ్మట సుమారు మూడు వందల సంవత్సరములకు సెయింట్ సిరిల్ మున్నగు మతప్రచారకులు ఈ ప్రాంత మున క్రైస్తవ మత ప్రచారము చేయదొడగిరి. పదు నొకండవ శ తాబ్దమున స్లావెక్కులు హంగేరిదేశ మాగ్యర్ వంశస్థుల అధీనములోనికి రాగా, చెక్కులు నాల్గవ చార్లెస్ (1846-78) యొక్క పాలనమున, 'హోలీ రోమన్’ (పవిత్ర రోమక) సామ్రాజ్యమునందు ప్రముఖ పాత్రను వహించిరి. బొహీమియాలోని 'హస్సైట్' సంచలన మును యూరప్ లోని ప్రొటెస్టెంట్ తిరుగుబాటులోని నాందీ ప్రస్తావనలతో సమన్వయింప వచ్చును. జాన్ వైక్లిఫ్ అనుయాయుడును గొప్ప చెక్ పండితుడు నగు జాన్ హస్ యొక్క శిష్యసంతతి ప్రారంభించిన 'హస్సైట్ ' ప్రచారమును రోమన్ కాథలిక్కులు నిరసించిరి. 1528 న 'హాప్స్బిర్గ్ ' (ఆస్ట్రియా) వంశమునకు చెందిన మొదటి ఫర్డినెండ్ బొహీమియా రాజ్యమునకు రాజయ్యెను. 1602న చెక్కులు స్వాతంత్ర్య పోరాట మును జరిపి, నవంబర్ 8 వ నాడు, హావ్స్బర్గులచేత ఓడింప బడిరి. దీని ఫలితముగా ఈ తిరుగుబాటును లేవదీసిన ప్రముఖు లందరును హత్య గావింపబడిరి. నాటినుండి సుమారు మూడు శతాబ్దములవరకు, చెక్కులు స్వాతంత్య్ర జీవితమును కోల్పోవుటయే కాక, బొహీమియన్ ప్రాటె స్టెంట్ మతము సమూలముగ తుడిచి వేయ బడినది. ప్రథమ ప్రపంచ సంగ్రామము నాటికి, అంతవరకు అసంతృప్తితో అలజడి చేయుచుండిన చెక్కులును, స్లావెక్కులును స్వాతంత్ర్య జీవనోద్దేశమున ఏక మై, దూర దృష్టి గలవాడును కార్యనిర్వహణ ధురీణుడును అయిన మాసరిక్ (Tomas Garrigue Masaryk) అనునతనిని నాయకునిగా గ్రహించిరి. ఆస్ట్రియన్ పోలీసు దళములు తన్ను బంధింప నున్నవని గ్రహించి 1914 లో మాసరిక్, విదేశముల నుండియే చెకోస్లొవేకియన్ బలములను 717' చెకోస్లొవేకియాదేశము (చ) కూడబరచుకొనుచు, తన మిత్రుల మూలమున స్వదేశ ' మున జరుగు మార్పుల నరయుచు, స్వాతంత్ర్య సన్నా హములను చేయుచుండెను. అమెరికాలో నున్న చెకోస్లా వేకియన్ పౌరులు ఈ స్వాతంత్య్ర పోరాటమునకు వలయు ఆర్థిక సహాయము చేయ సిద్ధపడిరి. నాటి మాసరిక్ ప్రయ త్నములకు లండన్ నగరము కేంద్రముగ నుండెను. 1915 లోనే మాసరిక్ ఆస్ట్రియాకు చెకోస్లొవేకియా స్వాతంత్ర్యము విషయమై ఒక ప్రకటన గావించెను. 1918 జూన్ 30 వ తేదీ చెకోస్లొవేకియన్ నేషనల్ కౌన్సిల్ అధ్యక్షుడైన మాసరిక్, తాను అమెరికాలో నున్నప్పుడు నూతన ప్రజాప్రభుత్వ నిర్మాణమునకు గాను, చెక్కులు స్లావెక్కుల మధ్య నొక యొడంబడికను చేయిం చెను. అమెరికా సంయుక్త రాష్ట్రములు, గ్రేట్ బ్రిటన్, ఫ్రాన్సు, ఇటలీ దేశము లీ నూతన ప్రభుత్వ నిర్మాణము నా మోదించినవి. 1918 అక్టోబర్ 14 వ తేదీ పారిస్ నగర మున డా॥ బినెస్ చెకోస్లొవేకియన్ తాత్కాలిక ప్రభు త్వము నేర్పరచెను. అక్టోబరు 18న వాషింగ్టన్ నగరము నుండియు, 28 తేదీన ప్రేగ్ నగరములోను మాసరిక్ చెకోస్లొవేకియా స్వాతంత్ర్యమును ప్రకటించెను. 1920 ఫిబ్రవరిలో ఎన్నికలు జరిగినవి. ఫిబ్రవరి 19 తేదీన తొలి సారిగా పౌరులచే ఎన్నుకొనబడిన ప్రతినిధుల 'నేషనల్ అసెంబ్లీ ' సమావేశమయినది. నేషనల్ అసెంబ్లీ మాసరిక్ ను దేశాధ్యమునిగాను, కామర్ ను ప్రధానమంత్రిని గాను, డా॥ బినెస్ ను విదేశాంగ మంత్రినిగాను ఎన్నుకొనినది. నానాజాతి సమితి (League of Nations) తోను, ఫ్రాన్సు, రష్యా దేశములతోను ఈ ప్రభుత్వము సన్నిహిత సంబంధములను నిలుపుకొన్నది. అందుకుతోడు ఇరుగు పొరుగు దేశముల తోను శాంతియుతమును, నిర్మాణాత్మకమును అయిన స్నేహమును పెంపొందించుకొన్నది. 'లో కార్నో' ఒడం బడిక అనంతరము (1925 - 1926) జర్మనీ దేశముతో గూడ సన్నిహిత సంబంధ మేర్పడినది. 1929 లో మాగ్యర్ల కలహముల నణచుటకును, డాన్యూబ్ నదిమీద వర్తకము నభివృద్ధి గావించుటకును 'లిటిల్ ఎన్టెస్ట్' ఒడంబడికను ఈ ప్రభుత్వము యుగోస్లావియా, రుమేనియా దేశములతో చేసికొన్నది.