రాజవాహనవిజయము/పంచమాశ్వాసము
శ్రీ
శ్రీ పరమాత్మనే నమః
రాజవాహనవిజయము
పంచమాశ్వాసము
| | శ్రీమదలమేలుమంగా | 1 |
1. అలమేలుమంగయొక్క. సీమంతప్రాంత = పాపిటదగ్గరనున్న. కాంత = సుందరమైన. సిందూర = సిందూరమును. గ = పొందిన. వక్షః = వక్షస్థలమందు. మా = లక్ష్మియొక్క. నభాంక = నఖక్షతములను. శంకి = ఊహించుచున్న. ఉర్వీ = భూదేవియొక్క. ముఖ = ముఖమునుగూర్చి. హసత్ = నవ్వుచున్న. ఆస్యసోమ = చంద్రునివంటి ముఖము గలవాడా.
| వ. | అవధరింపు మప్పుడమిఱేఁ డూరివాకిలి వెడలి కడలి | |
| | వెట్టించి మెండుగ దండు గుడారు బిడారులంట నూ | 2 |
2. పాలెంబు = సేనాస్థానము. తివియించెదన్ = సంహరించెదను. గుడారులు = ఢేరాలు. బిడారు = సమూహము.
| క. | అలబలముల నల బలముల | 3 |
3. అల బలములన్ = ఆ సేనలను. అలబలముల = ధాటులయొక్క. ఎలగోలు = గందరగోళము. తలతల = ప్రతిమనుష్యుఁడును. హల్లకల్లోలము = కలవిలపడ్డది.
| శా. | కల్లెంబుల్ సవరింప కశ్వముల నెక్కంబూను రాహుత్తులుం | 4 |
4. అగళ్ళన్ = సందులయందు. జల్లింపన్ = నరుకుటకు. కూటమిదొరల్ = కూడినరాజులు. సహాయు లనుట. జవ్వాడిరి = చలించిరి.
| సీ. | ఓయి నాడొక మాట కొడ్డోలగముననే | |
| | నిల్చినాఁ డితడు పోనిం డల్కనుంట బం | |
| గీ. | బంటు నెఱుఁగవు గాస మిమ్మంటెఁ గసరె | 5 |
5. గాసము = జీతము. చేవాసి = భుజపరాక్రమము. ఎలజాలు = వ్యాపించినది.
| క. | ఆయెడ మాగధ వసుధా | 6 |
| క. | పరదళముఁ గనిన పార్థివు | 7 |
| సీ. | సింధురాజీలబ్ధబంధురానందుండు | |
| | మందరాగమ్ము నుమ్మలిఁ బారమును జేర్చు | |
మన
| క. | సాగ రమ్మను పలుకుమించంగఁ గరము | 8 |
8. ఈ పద్యమందు (వాహినీపతి = సేనానాయకుఁడు అనియు నదులకుఁ బెనిమిటియగు సముద్రుఁ డనియు) రెండుపక్షములయం దర్ధము గలదు. సింధురాజీ = సింధుర = ఏనుఁగులయొక్క. ఆజీ = యుద్ధ మందు అని. సింధు = నదులయొక్క, రాజీ = పఙ్క్తిచేత అనియును. నవ...నారదుఁడు = నవ = నూతనముగా. ముక్త = విడువబడిన. శర = బాణములచేత. తుష్ట = సంతోషించుచున్న. నారదుండు = నారదమునిగలవాఁడు అని, నవముక్త = కొత్త ముత్యములుగలవాడును. శర = ఉదకముచేత. శుద్ధ = సంతోషించుచున్న. నారదుండు = మేఘములుగలవాడును అనియును. తన కీర్తి = తనయొక్క. అభ్యుదయ = అభివృద్ధి సంబంధమయిన, లీలన్ = చేష్టను. పోటునెరపుచున్ = ఆయుధప్రయోగముఁ జేయుచు, పాటుఁజూపిన = ఆయాసముఁ జూపించి. ప్రబల = ప్రకృష్ణసేన యొక్క. కీర్తి = యశముగలవాఁడు అని. తనయ = కొమారుఁడైన చంద్రునియొక్క. అభ్యుదయ = ఉదయముయొక్క. లీలన్ = విలాసమును. పోటు నెరపుచున్ = పొంగుచు. పాటుఁ జూపిన = తగ్గునుజూపిన. ప్రబలకీర్తి = గొప్పబురదగలవాఁడు. సముద్రము పోటెక్కినప్పుడు కలతచే బురద బయలుదేరును. అనియును. మంద... మణి = మంద = కొద్దియైన. రాగమ్మును = ప్రేమయును. ఉమ్మలిన్ = కోపమును. పారమును జేర్పుతఱిన్ = కడముట్టించినపుడు, నిగ్రహములు జూపించునపు డనుట. బుధస్తుతిన్ =విద్వాంసుల స్తోత్రమును.గుణ మణి = మణులవంటి గుణములుగలవాఁడు అని. మంచరాగమ్ము = మందరపర్వతముయొక్క. ఉమ్మలిన్ = మథముచేత. పారమును= ఒడ్డును. బుధస్తుతిన్ = దేవతలయొక్క పొగడికను. తతగుణ = విస్తారపుగుణములు గల. మణి = చింతామణి మొదలగురత్నములుగలవాడు అనియును. వడి...దాత = వడిగలవారిని = వేగముగలవారిని. పడనూది = పడఁగొట్టి. బలము = సేనను. కడలఁబోవఁగనీక = పైకిఁ బోనీక. దాత = నరికేవాఁడు అని. వడిగల వారిని = వేగముగల నీటిని. బడబాది = బడబాగ్ని మొదలగు. ఇక్కడబడబకును, అగ్నికిని అభేదము. బలము= సమూహము. కళలన్ = తరంగములచేత. దాత = దాతృత్వముగలవాఁడు. సాగన్ = జరుగునట్లు. రమ్మను = రావలసినదనునట్టి. కరము వీచి = చెయ్యి విసరి. చెత్తలన్ = . బలహీనులను అని. సాగరమ్మను = సాగరమనునట్టి. కరము = మిక్కిలి. వీచినన్ = తరంగముచేత. చెత్తలన్ = తుక్కులను. అనియును.
| క. | అరదం బరదము హరి హరి | 9 |
| ఉ. | మాళవ మాగధుల్ వరపుమార్గణ మొక్కటి పెక్కురూపులై | 10 |
10. దంతకుంతముల్ = ఈటెలవంటి దంతములు.
| చ. | సరసికిడాయు మత్తకరిచాడ్పున మాగధుపైని దంతిరా | |
| | జరిగినఁ గేసరిప్రకృతి నమ్మగధుండును మాళవేంద్రుపై | 11 |
11. జాంబవదాకృతిన్ = జాంబవంతునివలె. జాంబవతీపతి భాతిన్ = కృష్ణునివలె. ఈ యుపమానములవల్ల జాంబవంతుఁడు కొమార్తెను కృష్ణమూర్తి కిచ్చినట్టు యుద్ధమం దోడిపోయి మానసారుఁ డవంతిని రాజహంసుని కిచ్చుట తోఁచుచున్నది.
| సీ. | చేరి యెక్కినచోటఁ బూరి మెక్కినచోట | |
| గీ. | వగలు మీఱఁ బొదలు దూర సిగల జార | 12 |
12. చేరి యెక్కినచోటన్ = ఎదురుకొన్నచోటు. పూరి మెక్కినచోటన్ = గడ్డి గరఁచినచోట. భయద = భయము నిచ్చునట్టి. ఉక్తిన్ = వాక్యమును. పేరుబెట్టినచాయన్ = మారుపేరు బెట్టినచోట. హేతి = కత్తి. దంట బెట్టినవారిన్ = దండెత్తి వచ్చినవారిని. దండము = నమస్కారము. ఉట్టినవారికిన్ = ఉట్టుధాతువునకు జారుట అర్థమైనను ఇక్కడ లక్షణచేత అర్పించుట చెప్పవలెను. శయ = హస్తముయొక్క. రణవిహరణ = యుద్ధవిహారమందు. అధ్వరధ్వంసి = రుద్రుడైన.
| సీ. | అఖిలసీమామూల మైనదుర్గమ్ము లు | |
| గీ. | మొదలుగాగఁల బారులు మొనకు నిచ్చి | 13 |
13. సీమామూలమైనదుర్గమ్ములు = దేశపుసరిహద్దుకోటలు. ఉమ్మలికలు = మొఖాసాలు అని తోఁచుచున్నది. శివరాయలవరాలు = వరహాలలో భేదము. నెలకట్టడలు = నెలజీతములు, పటాణీలు. గరీబులు = ఆయాదేశస్థులు. ఊళ్లాయములమీద హొరపుత్తరువుగన్న = గ్రామము సొమ్ముల దస్తు చేయుటకు హుకుమును బొందిన. రాయ కైజీతపురాయవారు = నెలజీతములు లేకుండా గొప్పగొప్ప ముజరాలు గల అధికారులు. పగటిగాసంబు దప్పక యుండన్ = బత్తెము మానకుండగా. దినరోజుమాదిరిన్ = ఏరోజుసొ మ్మారోజే ముట్టే పద్ధతినున్న. ఒంటరిజోదు = అసహాయశూరులైన యోధులయొక్క
| మ. | భటులం గీటణఁగించి ఘోటకములన్ భర్జించి భద్రేభరా | 14 |
14. ఘోటకములన్ = గుఱ్ఱములను. ఘటలన్ = యేనుఁగుసమూహములను. కాలకంఠ = రుద్రుఁడు. దిటమై = దృఢమై.
| సీ. | గడగడ వడకి నల్గడ ల్విడచి క | |
| గీ. | గగనమణిఘృణి విక్రమక్రమధురీణ | 15 |
15. గడలు - కొవ్వీటెలు. క్రోవులు = తుపాకులు. కేడెముల్ = డాళ్ళు. వేడెముల్ = శౌర్యములు. అత్తి = పొంది. అళికి = భయపడి. యధాయధలు = చెదిరిపోయినవి. గగనమణి = సూర్యునియొక్క. ఘృణి = కిరణములవంటి. మండలాగ్ర = కత్తియనెడు. దవధనంజయ = కార్చిచ్చుయొక్క.
| క. | దగదొట్టి కలన బెట్టిన | 16 |
16. దగదొట్టి = దాహముగొని, అట్టి తరిన్ = ఆసమయమందు. ఆశుగతిన్ = వేగిరపునడకచేత.
| చ. | అటుల జయంబుఁ గాంచిన ధరాధిపయోధులు వంకదార మి | 17 |
17. వంకదార = కోటవాకిటి వంకత్రోవ. వైచి = తలుపు వేసిరి. నిప్పుకల్ = అగ్నికణములు. చేరువ = సమూహము. యేనుఁగులచేరువకానికిన్ = గజసేనానాయకునికి. పంపువెట్టినన్ = నీపనియని చెప్పఁగా.
| క. | గోపురకవాటపాటన | 18 |
18. పాటన = బ్రద్దలు చేయుటయందు. నైపుణచణ =నేర్పుతోఁ గూడిన. చరణ = పాదములుగల. వారణ = ఏనుఁగుయొక్క. మావటీఁడు = ఏనుఁగు నెక్కినవాఁడు.
| చ. | వడిఁ జనుదెంచి కోట తలవాకిటి గాఢకవాటపీఠముల్ | 19 |
19. పడగెడిపించి = పడఁదన్నించి. మదావళోరసము = రొమ్మెదిరించి యుద్ధముచేయు ఏనుఁగు. జిరా = కవచము. మావతుఁడు = యేనుఁగువాడు.
| గీ. | మోటుపలుక నిజాంగంబు మాటుగాఁగ | 20 |
20. మోటుపలుక = పెద్దడాలు. ఎసకొల్సన్ = ప్రేరేపించఁగా. మలయు = ఉద్రేకించునట్టి. బారిచేన్ = ఏనుగుకాలిగొలుసుచేత. బారులన్ = పఙ్క్తులను, సమరెన్ = చంపెను.
| శా. | ఈజాడం జెడమోదు దంతిఁ బ్రతి మత్తేభంబు నానించి త | |
| | రాజుల్ గైకొని కోటలోఁ గొలుచు నారాజుల్ తదంగంబు లు | 21 |
21. ప్రతిమత్తేభంబున్ = ఎదురేనుఁగను. నేజాలు = కత్తులు. నారాజుల్ = ఒకతరహాకత్తులు. గంధానేకపంబు = మదగజము.
| గీ. | బాణముల జివ్వవిలచిన బాణములను | 22 |
| వ. | అట్టియెడ. | 23 |
| ఉ. | తొంటి నృపాలజాలములతోఁ దులదూగెడు మాగధేంద్రు చే | 24 |
24. గొంటుతనంబు = కాఠిన్యము.
| చ. | పగ మరలింపఁ దండ్రి పనుపం బనిఁబూని యవంతి కోటపై | |
| | తెగువను దేరిచూచుటకు దిట్టఁడుగాడట రాజహంసికిన్ | 25 |
25. తండ్రి = రాజహంసుఁడు. అటు సాయకున్ = అటువైపునకు, అరాబుకొమ్మచాల్ = కోటకొమ్మలవరుస అని తోచుచున్నది. కొత్తడంబునన్ = కోటబురుజుమీఁద.
| చ. | కటిని ఘటిల్లు కొమ్మపుడు గైకొని మందు తుపాకి నించి గుం | 26 |
26. శలాకన్ = తుపాకి గజముచేత. రంజకము = నిప్పంటించుటఉకు మందుగూరిన చిన్నసందు. కొమ్మ = తోటకొమ్మ. గండి = సందు.
| క. | సరిగాయము లరికాయముఁ | 27 |
27. కరకరి = బాధ, చాయఁగని = త్రోవఁజూచి. శిబిరము = సేనాస్థానము.
| క. | పూని మరునాఁడు మగధ | 28 |
28. లగ్గలు = గోడలు దిగి వెళ్ళి దోచుకొనుట. సేనానిన్ = సేనానాయకుని.
| శా. | దిగ్రాజాగ్రణి పంపునం జని యరాతి క్రూరనారాచపా | 29 |
29. తృణా... వాళిన్ - తృణ్యా = గడ్డిమోపులయొక్క. అగణ్య = లెక్కించ శక్యముగాని, భూరుట్ = చెట్లయొక్క. నికాయ = సమూహములయొక్క. గ్రావ = రాళ్ళయొక్కయు. అళిన్ = పఙ్క్తిచేత. కేసరీంద్ర = సింహశ్రేష్ఠమువంటి, గ్రైవేయక = కంఠాలంకారముగల, అనఁగా సింహతలాటము పిడిగలది. మండలాగ్ర = కత్తులుగల.
| ఉ. | చివ్వునఁ గోటయెక్కి బలుచివ్వ యొనర్చి విరోధి వప్రముం | |
| | ద్రెవ్వుట యొండె యెవ్వరటఁ ద్రిమ్మరి వచ్చిన నొట్టటంచు వా | 30 |
30. చివ్వ = యుద్ధము, కొంట = పుచ్చుకొనుట, త్రెవ్వుట = తెగిపోవుట, ఆనలు = ఒట్లు.
| చ. | లసికిరి జోదు లగ్గలకెక్కినఁ గుంతపఙ్క్తులన్ | 31 |
31. జగ్గలికన్ = కార్యముచేత, లగ్గలు = గోడలు, వసులన్ = కొనలు సన్నముగాఁజెక్కిన కొయ్యలు, వాలుకల్ = ఇసుకలు, లసికిరి = నశింపజేసిరి.
| సీ. | నిబిడంబుగా వైచు నిశ్రేణీకాశ్రేణి | |
| | వెనుక బారు శరంబులను బేర్చి పై నిల్చి | |
| గీ. | కడమ భటసంఘములు సురంగం బిడంగ | 32 |
32. నిశ్రేణికా = నిచ్చెనలయొక్క. కృపాణి = కత్తి. సారువల్ = దిబ్బలు, సురంగము = కన్నము. వెనుకబారు = వెనుకవైపు, అట్టడి = గృహవిశేషము.
| వ. | ఇట్టి తెరంగునం బిట్టువడి గుట్టు చెడి గట్టువడిం | |
| | భయభరంబునం బరచి చను గాటంపుకూటమిమూకల | |
33 రోజు = వగర్చునట్టి. రాహుత్తులు = యోధులు. క్రోడంబునన్ = మధ్యమందు. బిట్టిలి = తేలి. నాయకవాడీలు = ఉద్దారులు. మాతంగపాతంగంబు = మిడతగుంపువలె గ్రమ్మిన యేనుగులు. జబురు = క్రమ్మిన. జంగులు = మువ్వలు, లేక అగ్నిప్రసారణములు. రవలి= ధ్వని. ఏమరించి = పరధ్యానముగా నుండుటఁ గానిపెట్టి. జునిగి = అడలి, ఔడుగఱచి = పళ్లు బిగించి. సర్వ లగ్గ = అంతయు దోచుకొనుట. కకుంత = దిగంతములయం దైన.
| క. | రే పామాళవనాథునిఁ | 34 |
34. చేపట్టుగన్ = చేతులతోఁ బట్టుకొనునట్టుగా. అనఁగా సాధనము లేకుండఁగా. ఐందవము = చంద్రుని సంబంధమైనది.
| శా. | అంచు బల్కు టెఱింగి మాళవవిభుం డారాజుతో మైత్రి వా | |
| | చంచత్రజ్ఞు లభిన్నసంధిఘటనాచాతుర్యమాధుర్యులన్. | 35 |
35. వచనమంత్రులన్ = వచనధాటి = వాక్యపటుత్వముచేత. పాటిత = గొట్టఁబడిన. అనఁగా జయింపఁబడిన. అంభోధిరాట్ = సముద్రములు. కాంచీ = మొలనూలుగల భూమి. భృత్ = భరించుచున్న పర్వతములను. హర = కొట్టిన. యింద్రునియొక్క మంత్రులన్ = మంత్రియైన బృహస్పతి గల. నిజ.. ప్రజ్ఞులన్ = నిజమహీకాంత = తమరాజుయొక్క. అనుకూలక్రియాచంచత్ = అనుకూలములయిన పనులతో నొప్పుచున్న. ప్రజ్ఞులన్ = ప్రజ్ఞలుగల. భిన్నసంధిఘటనా = విడిపోయినా కలయికను గూర్చుటయందలి. చాళుక్య = నేర్పుయొక్క. మా = సంపత్తిగాయొక్క. ధర్యులన్ = భారమును వహించిన.
| సీ. | ఆగుల్భ లలితంపుటంచు దోవతి కావి | |
| గీ. | నుభయ కటముల శ్రీముద్ర లూర్ధ్వపుండ్ర | 36 |
36. ఆగుల్బ = చీలమండలపర్యుంతము. పింజెలకున్ = పైమీఁదిఖండువా పింజెలకు. అరుణము = ఎరుపు. దౌరు = కాంతి. ఇంద్ర గోపంపు పాపోసులు = ఆర్ద్రపురుగువంటి పైజార్లు. వలివంపు = పలచనైన. అంగార = బొగ్గుమసి. అక్షీణ = తక్కువగాని. హేజీబు = మంత్రులు. సాహేబు = ప్రభువు, నగరి = సేనాస్థానము.
| క. | వచ్చిన మంత్రుల నృపతివి | 37 |
37. నృపతి వియచ్చరనాయకుఁడు = రాజదేవేంద్రుడు. హుజూరునకున్ = రాజసమీపమునకు.
| చ. | కడువడి వీడియం బుమిసి గ్రక్కునఁ బాదసరోజపాదుకల్ | 38 |
| గీ. | వచ్చి కొలువున్నయెడ నరవరవతంసు | 39 |
39. ఉడుగరలు = కానుకలు.
| శా. | క్ష్మారక్షానిధి రాజహంసునికి క్షేమంబే, యయోబాలకుల్ | |
| | మీరల్ భోగులు దండు సేయఁగలరే మీకమ్మ యింతంపుచో | 40 |
40. కమ్మ = ఉత్తరము. బాబు. కప్పములు = పన్నులు
| గీ. | తండ్రి కొడుకుల కెం దన్న దమ్ములకును | 41 |
41. కలను = యుద్ధము.
| సీ. | ఔగాములకు నెన్నడైన రెండిళ్ళరా | |
| గీ. | నీ నియోగులు సీమలో లేని సుద్దు | 42 |
42. మనేదారులు = సామంతరాజులు. తారినన్ = డాగియున్నను. తారసిలినన్ = ఎదురైనను. పంపుచేతనె = ఆజ్ఞాప్రకారమే. అనఁగా సామంతరాజులు పన్నియ్యక చిక్కులు బెట్టుచుండఁగా, మీ సెలవుప్రకారము పట్టుకొని మీ కప్పగింతుమని తాత్పర్యము. నీనియోగులు = నీ యాజ్ఞలోనివారు. మాయసాగిరి = మాయ చేయుట కారంభించిరి.
| క. | మీరాజధాని కడకున్ | 43 |
| ఉ. | రూపకళాకలాపకు సురుగ్జితదీపకు నిట్టి కోకిలా | 44 |
44. సురగ్జితదీపకున్ = లెస్సయగు కాంతిచేత జయింపబడిన దీపముగలదియైన విలాసముల చేత. బిసవాయుధుండు = పద్మ మాయుధముగల మన్మథుఁ డైన
| క. | అల మానసారుఁ డాత్మజ | 45 |
45. ఉబుసుపోకకు = కాలక్షేపమునకు.
| క. | మాళవపతి నిజనందన | 46 |
46. ఆత్మభుజాపాలిత = తన భుజముచే నేలఁబడుచున్న మేదిని = భూమియొక్క అర్థము = సగము భాగము.
| గీ. | పంచమిని రాత్రి లగ్నంబు మంచి దనుచు | 47 |
47. కడకంటిచూపుజేన్ = కటాక్షదృష్టి చేత. ఇయ్యకొనియెన్ = అంగీకరించెను.
| క. | ఇయ్యకొని యయ్యమాత్యుల | 48 |
48. ఉడుగరలు = కట్నములు. లియ్యంబునన్ = నమ్రతచేత.
| క. | ఆ సనుయమున మహీశుఁడు | 49 |
49. కైసేయన్ = అలంకరించుటకు. న్యాస = విస్తారము.
| క. | మేరువుల తీరు కురుజుల | |
| | చారు విపణి గారుడమణి | 50 |
50. కురుజులు = కోటగురుజులు. వితాన = చాదినీలయొక్క.
| ఉ. | అత్తరి మానసార వసుధాధిపచంద్రుఁడు సాంద్రవైభవో | 51 |
| మ. | ధవళాంశూజ్జ్వలపీఠిపై నునిచి యంతం జోడుగాఁ గూడుచున్ | 52 |
52. ధవళంబు = మంగళ పాట. జయరమా = జయలక్ష్మితోడ. దాంపత్య = భార్యాభర్త లౌటయందు. పాయపుం జివురుంబెడలు = యౌవనవతులు.
| చ. | జిలుగు మడుంగు కొంగుఁ గటిఁ జిక్కగ జెక్కి సమంబుగా నిజాం | |
| | ఘ్రులు ఘటియించి పెన్నెరుల గుంపిరు వాయఁగ గోరఁ దీర్చి తా | 53 |
53 ఇరువాయ = రెండుపాయలు. ఉగ్గఁబెట్టి = ముడతలు వేసి
| క. | అటగలికి యొకతె గంధపు | 54 |
54. అటకలికిన్ = తలరుద్దునట్టి సీకాయ మొదలగు పులుసునకు.
| చ. | ఇల నిజసామ్యవర్తులపయిం దమవారిగదల్చు నాత్మహ | |
| చ. | ఒక లికుచస్తనీమణి మహోన్నతి మై జలకంబు వంచ గొ | |
| | ప్ప కనకపాత్రికం జిలుగుపావడఁ బెన్నెరులంటఁ జుట్టె నొ | 56 |
56. జిలుగుపావడ = సన్నమైన గాగరా (ఇది బట్టకు నుపలక్షణము.) పెట్టె = గుండ్రముగా పాము పరుండుట. మేచకభోగి = నల్లత్రాచు.
| చ. | ముకురకపోల యోర్తు నృపుముందర దర్పణ ముంచె బంభరీ | 57 |
57. బంభరీ = ఆడుతుమ్మెదలవంటి. సువర్ణ = మంచిరంగుగల స్త్రీ.
| క. | ఆరతి యిచ్చిరి గుణవతు | 58 |
58. ప్రతికిన్ = సామ్యమునకు. కళాభారతికిన్ = విద్యలకు సరస్వతియైనవాఁడు. దోః = భుజములయొక్క. అతిమహః = గొప్పతేజస్సుచేత. దూర = మిక్కిలి. తుండ = ముఖముల యొక్క.
| ఉ. | అంత దినాంత మింత చనునప్పుడు విప్రుఁడు లగ్న మెంతయుం | 59 |
| క. | పాణవరవంబు పాటహ | 60 |
60. పాణవ = చిన్నతప్పెటల సంబంధమైన. పాటహణ = పెద్దతప్పెటల సంబంధమైన. తమ్మఠ = తమ్మట. ఢక్కా = ఢమణము. రాణంబులు = ధ్వనులు.
| క. | కొమ్ముల నినదమ్ములు శం | 61 |
61. కొమ్ములు = వంకబూరలు. సన్నగాణెలు - సన్నాయిలు. నాగస్వరములు = ఊదునట్టి యానుబకాయలు. నపిరీలు = బూరాలలో భేదము.
| క. | పంజులును పగలువత్తుల | 62 |
62. పంజులు = దివిటీలు. పగలువత్తులు = మహతాబువత్తులు. ఆకాశబాణములు = తారాజువ్వలు. చేబిరుసుల్ = సిసింద్రీలని తోచుచున్నది. వింజామరకోపులు =వింజామరవత్తులు.
| మ. | చెవి కేపానిన పల్కు పల్కు నొకరాజీవాక్షి పూర్వాద్రిపై | 63 |
63. ఏపానిన= ఆనందముఁ గలుగజేయు. చంద్రకావి = సిందూరపుటెరుపుఁదల, మట్టుగాకున్నన్ = సరిపడకుండఁగా.
| మ. | కలకంఠీమణి సౌధజాలములఁ గాంశుంజూడ నమ్మక్క చు | |
| | గ్గలముం బందెము వైచి చూచిరపు డాకాంతాముఖాంభోజమున్. | 64 |
64. పురే = ఆశ్చర్యార్థమైన యవ్యయము.
| శా. | రాఁడంటే యదె పువ్వులంగడికిఁ జేరన్ వచ్చె సింగారముల్ | 65 |
| సీ. | సెట్టిచేతం గొని చే తడియారదే | |
| గీ. | చెంతకై వచ్చి వీడెంబు చేతి కిచ్చి | 66 |
66. సెట్టి = నగలమ్ము కోమటి. చేతడియారదు = కొద్దికాలమయ్యె ననుట. వళుకు = వదులు. గుట్టు = ధైర్యము.
| క. | అచ్చటి యిరువంకల మే | 67 |
67. మచ్చులు = డాబాలు.
| చ. | తమతమయింటిముందటికిఁ దామరతోరణముల్ ప్రవాళముల్ | 68 |
68. ఆరెకులు = పట్టణమును గాచువారు.
| సీ. | పెండ్లికొడుకును నైలబిలసూనుఁడని చూచి | |
| గీ. | నగర సౌభాగ్య మీక్షించి నాకశంక | 69 |
69. ఐలబిలసూనుఁడు = కుబేరుని కొడుకైన నలకూబరుఁడు. హల్లీసక = మండలాకారనాట్యమందు. వల్లీతనులన్ = స్త్రీలను.
| మ. | కటకంబుల్ గల యుత్కటద్విపఘటల్ ఘంటాపదప్రస్ఫుట | 70 |
70. కటకంబుల్ గల = దంతపుకట్లుగల. ఘటల్ = సమూహములు. ఘంటా = ఘంటలును. పదప్రస్ఫుటత్ = పాదములయందు స్ఫుటముగానున్న. కటకంబుల్ = కడియములు, మహాకటకంబుల్ = గొప్ప కొండచరియలు. విభవోత్కంఠల్ = వైభవముచేత నైన వేడుకలు. దిశా...కంబుల్ =దిక్కులయందైన రాజుల పట్టణములు. లక్షణచేఁ బట్టణములందలి జనులు. అళిందము = ద్వారప్రాంతము.
| వ. | అంత నచ్చట. | 71 |
| క. | అల మాళవ మేచక కచ | 72 |
| సీ. | జవ్వాది పదనిచ్చి చందురా దువ్వెన | |
| గీ. | సందెదండల దండఁబొంజాతిమొగ్గ | 72 |
72. చందురాదువ్వెన = చంద్రకాంత మాణిక్యపు వన్నె. కమ్మలు = కర్ణపువ్వులు. ముక్కెర = అడ్డబాస. కట్టాణి = మిక్కిలి ప్రశస్తమైన. బన్నసరము = హారవిశేషము. సందెదండలు = దండకడియములు. పొంజాతిమొగ్గలు = బంగారపుజాజిమొగ్గలు. చెంగావి = ఎఱ్ఱబట్. నెరుక = గాగరా.
| సీ. | ఆఅట మున్నె వాకిటి కరుదెంచి మదదంతి | |
| గీ. | పూర్ణఘట ర్పణములు సౌవర్ణచేల | 73 |
73. కేలిగురు = చిగురువంటి హస్తము. చమరవాల = వింజామమరలు.
| క. | మధురతిపతి మధురంజిత | 74 |
74. మధురతిపతి = వసంతమన్మథులయొక్క. మధు=రుచిచేత. మధురత్వ = సౌందర్యమునకున్ను, మధుమధన = విష్ణువుయొక్క. భజన = సేవ. ధనునికిన్ = ధనముగాగల.
| మ. | జననాథాగ్రణి ధారవోసె మగధక్ష్మాభర్తకుం బుత్త్రికం | 75 |
75. ప్రాలపుట్టికల = తలబ్రాలబుట్టలయొక్క. నేపధ్యశాటి = తెరబట్ట.
| మ. | వలిగుబ్బల్ వెలికుబ్బఁ గుప్పసముఁ ద్రోవం గక్ష కాంతుల్ దటి | 76 |
76. కుప్పసమున్ = రవికెను. కక్ష = భుజమూలములయొక్క. నేర్మికిన్ = నేర్పునకు. మత్తకాశిని = అవంతి. ఉత్తమాంగంబునన్ = తలయందు.
| క. | జలజాక్షి చేర్చు తలఁబ్రాల్ | 77 |
77. కరమిడన్ = అవంతి, నీకుభయము లేదని హస్తముంచఁగాఁ.
| శా. | కట్టె న్మంగళసూత్ర మబ్జకులరా డ్గంధేభమాపూర్ణిమా | 78 |
77. పూర్ణిమానిట్ = పున్నమనాటిరాత్రియందు. టీక = సంచరించుచున్న. ఇందు = చంద్రునివంటి. ముఖీ = ముఖముగల స్త్రీలకు. వతంస = అలంకారమైన. పికీ = ఆడుకోయిలను. కుట్టాక = లెంపదెబ్బలు గొట్టుచున్న. ధ్వని = స్వరమువిషయమై. పుష్పదామ = పువ్వులదండయనెడు. బిరుదన్ = బిరుదుగల. ఘోట్టాణ = దేశవిశేషమందలి. ఏక = ముఖ్యమగు, మృగీమదన్ = కస్తూరి గలిగిన. స్మరకర =మన్మథహస్తమందలి. అక్షుద్ర = శ్రేష్టమైన, అంబుజ = శంఖమునకు, ద్రావికన్ = పారిపోవునట్టు గాఁ జేయునట్టి. (పికీత్యాది కంఠమునకు విశేషణములు.)
| గీ. | హోమధూమంబుచే రక్తయుక్తనేత్రు | 79 |
79. బ్రోదిసేయు = (లక్షణచే) పుట్టించుచున్న.
| సీ. | మేలుకుళ్ళాయితో డాలొందు ముత్యాల | |
| గీ. | దలపఁ బొలుపారె జోకనా ధరణినాథ | 80 |
80. హరిద్రాకందము = పసపుదుంప, పచ్చచెరంగు = పచ్చనియంచుగల. వల్పెపుదోవి = సన్నబట్ట. ధరణీనాథ, పాకమదభేది = రాజేంద్రునియొక్క. కాకలీ = సూక్ష్ముమధురధ్వనియొక్క. నైకలీలా = అనేకవిలాసములయొక్క, కలాక = విద్యలుగల. లీన = అణఁగిన, తాన = స్వరవిశేషముయొక్క. మాన = ప్రమాణముయొక్క,
| సీ. | సకలాగమజ్ఞకావ్యకళానిధుల్ వసు | |
| గీ. | ఆర్యు లయ్యారె యనిరి పుంఖానుపుంఖ | 81 |
81. వసువ్రజము = ధనసమూహము. గ్రంథత్రయీ = వేదశాస్త్రశ్రౌతములు. కంబవల్లి = వివాహాంతదినముందుఁజేయు స్తంభపూజ. పుంఖానుపుంఖము =ఎడతెరపి లేని, జవన = వేగము. కంఖాణ = గుఱ్ఱములయొక్క, ఏగుఁబెళ్ళి = ఊరేగింపుటుత్సవము.
| క. | యక్షాధ్యక్షుఁడు వింశతి | |
| | న్నక్షత్రకంఠమాలిక | 82 |
82. ప్రదక్ష = మిక్కిలి సమర్థము లైన. లక్షణ = చిహ్నములచేత, రూక్షన్ = అతిశయించిన. నక్షత్రకంఠమాలిక = ఇరువదియేడు ముత్యములుగల మాలిక.
| గీ. | కొండ్ర వేల్పండు పంటలకును కొటార్లు | 83 |
83. కొండ్ర = దున్నునపు డేర్పరచిన భాగము. కొండ్రకు వేయి చొప్పున పండునట్టివి.
| మ. | నునుబంగారపు చెక్కడంపు సొబగు ల్నూల్కొన్న దంతంపుదే | 84 |
84. దేవనటీ = అప్సరస్త్రీలయొక్క. పన్నాగము = పల్లకీదండె.
| శా. | చేటీకోటకటీతటీపటసమాశ్లిష్టస్ఫుటద్వీటికా | |
| | పేటీహస్తకలాచికావ్యజనముల్ పెంపార నేతేరఁగా | 85 |
85. చేటికోటి = దాసీసమూహము. కటీతటీపటసమాశ్లిష్ట = ఒడియందుంచబడిన. వీటికాపేటీ = పాందానులు. కలాచికా = తమ్మపడిగె. అటీకంబులన్ = ఆతిశయములచేత.
| సీ. | పగడంపుముక్కులఁ బచ్చరెక్కల నిక్కు | |
| గీ. | బద్మరాగంపు బోదెల పడకటింటి | 86 |
86. మదనచేతులు = మిద్దెకడ్డీలు. గుండుగంబము = గుండ్రముగానున్న స్తంభము. దంతెలు = స్తంభపీఠములు. రాజావర్తము = మణివిశేషము. పారువములు = పావురములు. పొంచు = పట్టుకొనుటకుఁ గాచియున్న. వైదూర్యంబుమించు = వైడూర్యకాంతిగల. కన్ను = నేత్రములుగల పిల్లి. బవంతి = రాజగృహము. బోదెలు = అరుగులు. మెట్టుకలు = మెట్లు. కేలుమెకము = ఏనుఁగులయొక్క. దోయి = జోడు. ఉప్పరిగ = చప్పరము,
| సీ. | పసిమిబంగరుతీగెపనులచే దీరిన | |
| గీ. | దండ జముకాణమునఁ జేర్చు దండెయును బ | 87 |
87. సూర్యపటము = మేలుతరమైన మొకములు. కురాళము = చప్పరము. ఎకరంగి = చిత్రపురంగు గలది. పరువఱు = పరుపుదగ్గఱ. చప్పరకోళ్ళు - తరుమణికోళ్ళు. జలపోత = మలామా. జాలవల్లిక = తమలపాకులకట్ట. పరంగిపీట = హూణదేశపుపీట. జముకాణము = జంబుఖానా. దండె = కిన్నెర. బురుసా = ఎఱ్ఱపట్టు. గవిసెన = గుడ్డతొడుగు. విపంచి = వీణ.
| క. | అచ్చటి కయ్యెడ వచ్చిన | 88 |
88. చదురుల్ = చతురవాక్యములు.
| క. | పడఁతుల వెంటనె ప్రియసతి | 89 |
| క. | రమణీరత్నం బయ్యెడ | 90 |
| మ. | కులుకుం దోరపుగుబ్బ లంటుదునొ తళ్కుం బెన్నెరుల్ వట్టి కెం | 91 |
| క. | ధరణీరమణుఁడు పయ్యెద | 92 |
92. స్వస్తికబంధ = చేతు లొండొంటితో దండచేతులు బట్టుట. బాహా = భుజముల యొక్క. స్మరసంగరమునకున్ = మన్మథ యుద్ధమునకు. మల్ల చరచుట = ఎడమచెయ్యి బ్రక్కను వంచి కుడిచేతితో దండపైఁ జరచుట.
| సీ. | ప్రార్థనాదృతవధూవదనఖండితనాగ | |
| గీ. | కాంచికాస్థలవైకృత్యగళనకటక | 93 |
93. ప్రార్ధనా = బ్రతిమాలుకొనుటచేత. అదృత = ఆదరించఁబడిన, వధూ = అవంతియొక్క. వదన = ముఖముచేత. ఖండిత = కొరకఁబడిన. నాగవల్లీదళ = తమలపాకుయొక్క. అర్ధ = ముక్కయొక్క. చర్వణచణుండు = నమలుటతోఁ కూడినవాడు. కారిత = చేయించఁబడిన. స్వాంగపరిరంభణోద్ధత్యకృత్ = తన శరీరాలింగనమందలి దురుసుతనమును జేయునట్టి. శివద = సుఖమునిచ్చునట్టి. అంకపాళి = ఆలింగనము గలవాడు. కాంచికా = మొలనూలుయొక్క (అనఁగా నొడ్డాణముయొక్క) స్థలవైకృత్య = స్థలభేదముచేత. గళన = జారుటగల. కటక = పిరుందుగల. నవరత =నూతనసంభోగమందు. అనవరత - ఎడతెగని.
| చ. | తిలకినిభర్త దెల్పఁ జవిఁ దేలి రతిం బతిఁ బూరుషాకృతిం | |
| | గలసెఁ గరాబ్జకృత్యకృతకంకణఝంఝణనిక్వణాంకయై | 94 |
94. గలదలక = జారుచున్న ముంగురులచేత. అంచిత = ఒప్పుచున్న. అళికము = లలాటము, అగ్గలము = అతిశయముగా. ఉగ్గడింపుచున్ = పలుకుచు.
| శా. | కించిత్కుంచితనేత్రకోణము రణద్గ్రీవంబు కూజత్కన | 95 |
95. కించిత్కుంచిత = కొంచెము ముణవఁబడిన. రణత్ = ధ్వని చేయుచున్న. గ్రీవంబు = కంఠముగలది. కూజత్ = ధ్వనించుచున్న. కనత్ = ప్రకాశించుచున్ . కాంచీకంబు = ఒడ్డాణముగలది. నటత్ = కదలుచున్న. కటీరము = పిరుదుగలది. గళత్ = జారుచున్న. ధమ్మిల్లము = కొప్పు గలది. ఆస్యోల్లసత్ = ముఖమందుఁ బ్రకాశించుచున్న. చంచత్ = అతిశయించుచున్న. ఘర్మము = చెమట గలది. పుంభావ్యంబు = పురుషాయితము. సంభావ్యమై = గౌరవించదగినదియై.
| సీ. | గిలిగింతఁ జనుగుబ్బ లలమనీని వధూటి | |
| గీ. | మణితరవ మన్నఁ జెవియీని మధురవాణి | 96 |
96. గిలిగింతన్ = కితకితలచేతను. ఆదమన్ = నొక్కుటకు. వీడెపువీడు = తాంబూల మిచ్చుట. నెలవంకశంకన్ = నఖక్షతభయముచేత. పలువంకన్ = అనేకదిక్కులకు. జోటి = స్త్రీ. ఇక్కువలు = కళాస్థానములు. ఊరు = తొడయొక్క సంయుక్తి = కలియుట యొక్కి. తతిన్ = సమయమందు. పెనంగు = పెనఁగులాడునట్టి. మణితరవము = సంభోగకాలమందుఁ గంఠమందుఁబుట్టు చప్పుడు. కలరవ = పావురములయొక్క. నవోఢతా = క్రొత్తగా వివాహమౌటయొక్క. దిగవాడి = విడచిపెట్టి. సమయవాక్ = సమయోచితములగు యుక్తులయందు. ప్రౌఢిన్ = నేర్పు చేత.
| సీ. | అపుడింపు కపురంపు విపులంపు దిన్నెలఁ | |
| | శుకపోతనికరేతశికతాతలంబుల | |
| గీ. | స్తోత్రబలపాత్రజలసూత్రగోత్రసదలి | 97 |
97. విపులంపు = విస్తారములగు. గుప్పు =విసరునట్టి. చప్పరములన్ = పందిరులయందు. తలకట్టు = ముఖ్యమైన. వెలపెట్టు = ఖరీదు బెట్టునట్టి. నెలచట్టు = చంద్రకాంతములయొక్క. చవికెలన్ = చిన్న యిండ్లయందు. పారావత = పావురములయొక్క, శుకపోత = చిలుకపిల్లలయొక్క. నికర = సమూహముచేత. ఇత = పొందఁబడిన. వనరుహ = పదములకు. ఆకర = స్థానములైన. సమరందతమ = మిక్కిలి మకరందములతో గూడిన. కుందసుమ = మల్లెపువ్వులయొక్క. బృంద = సమూహముగల. కుంజాళి = పొదలపఙ్క్తిని. గత = పొందిన. భా = శోభతోఁగూడిన. అద్రి = చెట్లు గల. కృతకాద్రి = కృత్రిమపర్వతములయొక్క. కందరములన్ = గుహలయందు. స్తోత్ర = పొగడికయొక్క, బల = అతిశయమునకు. పాత్ర = అర్హములైన. జలసూత్ర = నీటినాళములుగల. గోత్ర = పర్వతములయందైన. సత్ = యోగ్యములైన. అలి = తుమ్మెదలుగల. కదలికలన్ = అరటిచెట్లచేత. కదలికా = లేళ్లలోని భేదములయొక్క. గమన = సంచారముగల. వాటిన్ = వృక్షముల, ఆవరణయందు. నైదాఘ = గ్రీష్మర్తు ‘సంబంధమైన.
| క. | అసవి సుమ వసదలి తతి | |
| | వ్యాస విదాహన వాసవి | 93 |
98. ఆసవి = మకరందములుగల. సుమ = పువ్వులయందు. వసత్ = ఉంచున్న. అలితతి = తుమ్మెదగుంపుయొక్క. వాస = నివాసముగల. విఘన = మిక్కిలిగొప్పవైన, ఫలములుగల. రసాల = తియ్యమామిడిచెట్లయందు. వాస = నివాసముగల. వి = పక్షులు గల. గహన = అరణ్యములయొక్క. వ్యాస = విస్తారముయొక్క, విదాహన = దహింపఁజేయుటయందు. వాసవి = అర్జనుఁ డైన. (ఇకఁడు ఖాండవవనముఁ గాల్పించెను.) వే = త్వరగా. సవిజయమై = జయముతో కూడినదియై.
| క. | పెటపెటపెట గాసెన్ రవి | 99 |
99. కాసెన్ = ఎండఁగాసెను. రగిలెన్ = కాలెను.
| గీ. | ఏమి చెప్పెద నయ్యెండ దామరసభ | 100 |
100. ఉద్దండ = అతిశయించిన. సాల = చెట్లయొక్క. జాలక = సమూహముయొక్క. ప్రాశన = తినుటచేత. కరాళ = భయంకరమైన. కీలన్ = అగ్నిజ్వాలచేత.
| సీ. | సికతాతలాధ్వగుల్ తెకతెక నడుగంట | |
| | నిలుచేరు నధ్వనీనులు పెల్లువడచల్లఁ | |
| గీ. | జప్పరంబుల పథికాళి యప్పుడెల్ల | 101 |
101. సికకౌతలాధ్వగుల్ = ఇసుకనేలత్రోవ నడచువారు. పాదుకాధ్వన్యులు = చెప్పులు తొడఁగిన మార్గస్తులు. ఊడ్పులు = చెప్పులు. అధ్వనీనులు = మార్గస్థులు. జంటవడ = జమిలివేడిగాలి. పంకకాసార = బురదగల మడుగులయందు. మగ్న = మునిఁగిన. కాసారములు = దున్నపోతుల గలవి.
| సీ. | గతిచెడు రాయంచఁ గలఁగించి గ్రౌంచాద్రి | |
| గీ. | ఇంద్రగోపంబు పరపుల నెరయుజాణ | |
| | దళుకు గులుకంగఁ దగువర్ష దగిలెనేని | 102 |
102. ఈపద్యమందు స్త్రీ యొక్కతె ధ్వనించుచున్నది. వర్షాకాలమందు హంసలు క్రౌంచంపర్వతరంధ్రములోనుంచి మానససరస్సుకుఁ బోవుసని ప్రసిద్ధి. నడకచేత హంసను జయించినదనియును. కించు = పట్టుదల గలది. మేల్జూపు = శోభను బుట్టించునట్టి. జిగిన్ = తళుకుచేత. మేలైనచూపులనెడు శోభచేత, నొప్పుచున్న తళుకుగల బాణపఙ్క్తిని బుట్టించి పద్మములను జయించినదనియును, కదంబములకున్ = కడిమిచెట్లకు. చలువగలిగినట్టియు, ననేకపరిమళద్రవ్యములు గల మైపూతకుఁ పరిమళముగలిగించు శరీరము గలది యనియును. గేదంగిక్రొవ్విరుల్ = మొగలిపువ్వులు. జాదిక్రొన్ననలు = జాతిపుష్పములు. వేణి = జలప్రవాహము. అర్ధాంతరము సృష్ఠము. పరపులన్ = విశాలస్థలములయందు. ఎరయు = ఎఱుపెక్కిన. ఎఱ్ఱనిపరుపుమీదఁ బరుండునదియనియును. పయోధరపాళి = మేఘపఙ్క్తి. అంబరములోనన్ = ఆకాశములోన. గొప్పకుచప్రదేశము పైటబట్టలోఁ బ్రకాశించునది యనియును. వర్ష = వర్షర్తువు. ఇది నిత్యబహువచనమైనను ధ్వన్యర్థానురోధముచే నేకవచనముగా బ్రయోగింపఁబడినది. స్త్రీలింగమువల్ల నొకస్త్రీయనియును. అడుగిడఁగనీదు = నీటివల్లను బాడివల్లను ప్రయాణము సాగనీదు. స్త్రీ లభించినయెడల విడచిపోవుటకుఁ గాలు సాగనీదనియును.
| శా. | అంభోధిప్రియసంభవాన్వయుఁ డతం డత్యుగ్రుఁ డంతం జయ | |
| | సంభూషింప సమస్తరాజ్యపదవీసౌఖ్యంబుఁ జెందెం దగన్. | 103 |
103. అంభోధిప్రియసంభవ = సముద్రుని యిష్టపుత్రుఁడైన చంద్రునియొక్క. అన్వయుఁడు = వంశముగలవాఁడు. జంభారిక్రియన్ = ఇంద్రునివలె.
ఆశ్వాసాంతము
| శా. | ఆధివ్యాధివిరోధికీర్తనతరంగాధార గాధారమా | 104 |
104. ఆధి = మనోవ్యధకును. వ్యాధి = రోగమునకును. విరోధి = పోఁగొట్టునాట్టి, కీర్తనతరంగ = తరంగములవంటి స్తోత్రములకు. ఆధార = ఆధారమైనవాఁడా. గాధారమా = ప్రతిష్టాలక్ష్మికి. ప్రాధీన = స్వాధీనమైన. స్తుతి = స్తోత్రముగల. ధీర = విద్వాంసులయొక్క. వాక్యామృతధారను ధరించువాఁడా. రాధా = రాధాదేవియొక్క. రసీయః = మిక్కిలిరసముగల. ధైర్యము యొక్క జారడమును జేయునట్టి సంతోషముగలవాఁడా. క్షత = కొట్టఁబడిన. మహీయః = మిక్కిలి విస్తారమైన. ధార = కత్తియంచులుగల. యోధా = యోధులుగలవాఁడా, రథీ = రథికుఁడైనవాఁడా. మా = జయలక్ష్మియొక్క. ధుర్య = భారమును వహించిన. స్తవ = స్తోత్రముతోడ. యుక్త = కూడినవాఁడా. రంగపురసీమా = శ్రీరంగస్థలము. ఆధార = నివాసము గలవాఁడా. మా = లక్ష్మిని. ధారకా = ధరించినవాఁడా.
| క. | అలమేల్మంగాపాంగా | 105 |
105. అలమేల్మంగయొక్క, అపాంగ = క్రేఁగంటిచూపనెడు. అచల = అంతటను గదులుచున్న. చంచత్ = ప్రకాశించుచున్న. చంచలా = మెఱుపుయొక్క. అభిజనన = పుట్టువు చేత. సముద్యత్ = పుట్టుచున్న. కలికా = మొగ్గలవంటి. అశ్రు = ఆనందబాష్పములయొక్క. వర్ష ము చేత. హర్షిత = గగురుపొడిచిన. పులకాంకురములనెడు. సస్య = చేనికి. కృష్ణభూసదృశ = నల్లనేలతో సమానమైన. అంగా = శరీరముగలవాఁడా.
| పృథ్వీవృత్తము. | ధరాధరధనుర్ధనుర్దళనలబ్ధసీతారుగా | 106 |
106. ధరాధర = పర్వతమే. ధనుః = విల్లుగల శివునియొక్క. ధనుః = వింటియొక్క. దళన = విరచుటచేత. లబ్ధ = పొందఁబడిన. సీతా = సీతాదేవి యనునట్టి. అరుణాధర = స్త్రీ గలవాఁడా. ధరధరా = గోవర్ధనపర్వతమును ధరించినవాఁడా. ధరా = భూమియొక్క. ధరణ = ధరించుట. చేత. ధన్య - కృతార్థమైన. బాహా - భుజముచేత. అనిత - రక్షించబడిన. అపరాధరహిత - నేరము లేని. సరాధ - రాధతో గూడినవాఁడా. రవినందనాంచల - యమునాతీరమందు. విహార - క్రీడించుటయందు. పారాయణా - ఆసక్తుఁడా.
ఇది శ్రీరామభద్రభజనముద్రకవి పట్టభద్రకాద్రవేయాధిప
వరసమాగత సరససారస్వతలహరీ పరిపాక కాకమానిమూర్తి
ప్రబోధబుధకవి సార్వభౌమపౌత్ర రామలింగభట్ట
పుత్ర కౌండిన్యగోత్ర భాగధేయమూర్తి
నామధేయప్రణీతం బైన రాజవాహనవిజ
యంబను మహాప్రబంధంబు నందు
సర్వంబును పంచమాశ్వాసము.
సంపూర్ణము.
శ్రీ శ్రీ శ్రీ