పీఠిక
ఈశతకము వ్రాసినకవులు బ్రహ్మశ్రీ తిరుపతివేంకటేశ్వరకవులు. ఆంధ్రకవులలో సుప్రసిద్ధులని పేరెన్నికగన్న యీకవియుగమురచించిన గ్రంథములను జదువనివారును ఈకవుల ప్రతిభాదికము నెఱుంగనివారును వర్తమానకాలమున జాల యరుదుగా నుండిరనుటలో సాహసము లేదు.
బహుగ్రంథరచయితలు శతావధానులు వివిధబిరుదాంచితులునగు నీకవులకవిత కేవల ద్రాక్షాపాకముగ మృదుమధురపదగుంభితమై యాదికవులకవితను సర్వవిధములఁ దలపించుచుండును. వీరి యాంధ్రీకరణములగు శ్రీనివాసవిలాసము, బాలరామాయణము, ముద్రారాక్షసము, మృచ్ఛకటికము, స్వతంత్రగ్రంథములగు శ్రవణానందము, బుద్ధచరిత్రము, పాణిగృహీత లోనగుపుస్తకములు భాషావిదులమన్ననకు యువకకవులవరవడికి గూడ బాత్రము లయ్యెననుట వీరి మహాకవితాప్రతిభకు దృష్టాంతములు కాగలవు.వీరికృతులలోని నీకామేశ్వరీశతక మొకటి. రచనాకౌశలమును విషయసందర్భమును బట్టి యీశతకము వేంకటశాస్త్రిగారు రచించినటులఁ దోఁచుచున్నది. (నా కేదిరోగంబు నీవివిచ్చన్ నిక్కము
ఆధునికులు సుప్రసిద్ధులునగు శ్రీ తిరుపతి వేంకటేశ్వరకవుల జీవితచరిత్రము, వారి శతావధానసారము, నానారాజసందర్శనము, లోనగుపొత్తములవలనఁ దెలియుటవలనఁ నింతలోఁ గవితాప్రశంసయు నితరచరిత్రసందర్భములు జర్చింపక వదలుచున్నారము. ఈశతకమును పునర్ముద్రణము గావించుటకు
సెలవొసంగినందుకు వారికి కృతజ్ఞులము.
కామేశ్వరీశతకము
శా.
శ్రీరామా రమణాదినిర్జరశిరస్సేవ్యంబు సంసారసౌ
1
శా.
నేరంబేనియు నేరుపేనియును మన్నింపన్ భవత్పాద మా
2
మ.
అనురాగానుగతాంగనాజితుఁడనై యానందశబ్దార్థమున్
3
మ.
తఱచే నెప్డు విరాగమందు మది సంధానింతు నన్ మాట నీ
4
బొరయన్ జేయు నిమిత్త మేర్పఱచి యేమోమాంద్యముం గూర్చె దె
4
మ.
చదువన్ లే దొకవిద్యకేనియు యదృచ్ఛాలాభమేకాని నే
5
మ.
ధన మార్జించితి నిచ్చితిన్ యశము నందన్ గంటి భోగమ్ములన్
6
మ.
జననం బందుట పెద్దయాటయు గృహస్థత్వమ్ము గైకొంట నం
7
మ.
ధనమార్జించుట గాదు సూ? ఫలము విద్యల్ నేర్చుకొన్నందు కి
8
శా.
దేహస్వాస్థ్యముకన్న వేఱొకటి ముక్తిప్రాప్తికిన్ సాధనం
9
శా.
ఆధివ్యాధిపరీతమైన తనకాయం బర్థిఁ బోషించుచున్
10
మ.
ధనమున్నన్ సతిలేక తత్సుఖము సందర్శించినన్ సంతతిం
దనుకో ల్దప్పదు తృప్తి యెక్కరణి లభ్యంబౌనొ? కామేశ్వరీ.
11
మ.
జననాభావ మనుగ్రహింపు మది నీశక్యంబు గాదేని పై
12
మ.
ఎవఁ డేరీతిని బెట్టిపుట్టు నటులే యేర్పాటగున్ వాని వృ
13
మ.
ఇలువేల్పైనను దాతవైనను మఱిం కేమైనను న్నీవె నీ
14
మ.
నరనాథుల్ పలుమంది మిత్రులయియున్నన్ గాని తత్సన్నిధిన్
బరుల న్నిత్యము గొల్చుటోప్పగునె? యంబాదేవి! కామేశ్వరీ.
15
మ.
ఋణబాధల్ వ్రణబా ధలండ్రు బుధు లా యీబాధ నా కిప్డు దా
16
శా.
నారుంబోసినదేవుఁ డెట్టిగతినైన న్నీరు దాఁ బోయఁడే
17
మ.
“తన పుత్రుల్ స్వమతేతరమ్ములగు విద్యల్ నేర్చి పోషింతు”రం
18
శా.
ఆచారమ్ములు పోయె వేదములయం దాసక్తి లేదాయె దు
కోచం బెందును లే"దిహమ్ము పర”మన్ గొండాటకుం బోరువా
19
మ.
మును నుద్యోగులు లేరొ? వారలు ధనమ్ముం గూర్పరో? పూర్వవ
20
మ.
సకలముం గొఱిగించుకొందు రకటా! సన్యాసులా? కారు బొ
21
శా.
అచ్చాఫీసులటంచు హూణుల కుపాధ్యాయత్వమంచున్ మఱిన్
22
మ.
“బలి పాడాయెను గర్ణుఁడున్ జెడియె విప్రస్వాము లర్థించు కో
వల”దం డ్రజ్ఞులు గొంద ఱిందుఁగలలాభం బింత గు ర్తింప రి
23
శా.
నానానీచకృతుల్ పొనర్చి సుతుహూణప్రక్రియాధ్యక్షుఁడౌ
24
మ.
గురువన్నన్ భయభక్తిసంభ్రమము లేకోశమ్మునన్ గానరా
25
మ.
ధనమార్జింపదె? వేశ్య యంతకును నింద్యంబౌ నసత్యప్రవ
26
మ.
ఎవఁ డేగోతినిఁ ద్రవ్వు దాని మఱి వాఁడేకాక “తాఁ జెడ్డ కోఁ
27
శా.
"మాల ల్దవ్వున నుండఁగావలెనె? యామ్నాయమ్ము లంఘింపరా
28
మ.
మనధర్మమ్ములు తప్పు లన్యమతధర్మమ్ముల్ ప్రశస్తమ్ము లం
29
మ.
తనధర్మమ్మున కన్యధర్మమ విరుద్ధం బెంతయౌ నంత గై
సినయాచారము వారి నేమిటికి హింసించున్? మతాచారమూ
30
మ.
నెఱవారిన్ గికురించి విత్తముగొనన్ బ్రేరేపణ ల్సేయు ట
31
శా.
ఈవే యింద్రుఁడ వీవె చంద్రుఁడ వటం చెవ్వానినేని న్ధనా
32
మ.
కలవా రెందఱు? రిక్తు లెంద? ఱిపు డిక్కంజాతభూసృష్టి నా
33
మ.
అతిథు ల్వచ్చిన గారవించుటకుఁ బ్రత్యబ్దమ్మును న్నీమహా
వ్రతము న్సల్పుటకు న్సుఖమ్ముగను గార్హస్థ్యప్రచారమ్ము సం
34
మ.
తలిదండ్రు ల్పనిఁబూని బాల్యమున విద్యాబుద్దుల న్నేర్పలే
35
శా.
ఈవేళన్ మృతియేని రేపటికి రెండేతాదృశమ్మైన యీ
36
మ.
తమప్రాయమ్మునఁ బూర్వులౌ కవులు చిత్తభ్రాంతిచే స్త్రీసమా
37
మ.
అనుమానింపక కల్పనారుచులపై నాస ల్పిసాళించు నె
మ్మనముం ద్రిప్పఁగ లేక దుర్విషయము ల్మన్నించుచు న్సాధుస
38
మ.
మతి నూహింప సతీసుతాదిగతసంబంధమ్ము సర్వమ్ము క
39
మ.
ఒక కొంతేని నిజమ్ముగాని వనితాయోగంపుసౌఖ్యమ్ము సృ
40
శా.
జ్ఞానం బించుక లేని కన్నియలతోఁ గైవల్యముం జెంది బ్ర
41
మ.
గృహశృంగారము చేసి చేసి గృహిణీశృంగారముం జేసి చే
సి హృదంతఃప్రతిబింబితమ్ములగు నిస్సీమంపుఁగోర్కెల్ వృథా
42
మ.
ఎవ రేమన్న మఱేమికాని మదిలో నేనిట్టు లూహింతు నీ
43
శా.
ఎన్నోసంస్కృతు లెందఱో తరుణు లెన్నేశయ్య లెన్నోగృహా
44
శా.
ఏయేకార్యములందుఁ దన్మయుఁడనై యేనుంటినో మున్ను నా
45
మ.
ఒకమాట న్వచియింతు మత్సుకృత మేమోగాని నే నెట్టిదు
46
మ.
వ్యసనము ల్పదివేలు గల్గినను గామాసక్తికిన్ లొచ్చు త
47
మ.
మన మీదుర్వ్యసనముల న్మఱిగి ధర్మం బెల్ల లంఘించి యీ
48
శా.
కష్టంబేని సుఖంబు లేనియును భోగమ్మేని రోగమ్ములే
49
శా.
ప్రారబ్ధమ్మున వచ్చు సంపదలు నాపత్తుల్ తదంతర్గతుల్
50
శా.
అంబా? లేదని యేడ్వనున్నదని యత్యానందముం జెంద నా
51
మ.
జననం బేటికిఁ గష్టమండ్రు భవదంశస్ఫూర్తి మన్మూర్తికే
52
మ.
హరి యన్చు న్హరుఁ డంచు బ్రహ్మ యనుచు న్హర్యశ్వుఁ డంచు న్నిశా
త్పరులౌ టొక్కరు నే నెఱుంగ రిది మున్ దాఁగాళిదాసుండు శం
53
శా.
ఫాలమ్మందునఁ గుంకుమ న్నిలిపి విద్వత్తా కవిత్వాధిక
54
మ.
శతలేఖన్యవధానిఁ జేయవో వచస్సారస్యముం గూర్పవో
55
శా.
విద్దెల్ నేర్పితి మంచు నిక్కెద రహో! వేదమ్ములు న్శాస్త్రముల్
56
శా.
ధనికుం డెవ్వఁడు? రిక్తుఁ డెవ్వఁడు? భవత్కారుణ్యత చ్ఛూన్యతల్
పొనరించు న్మఱి వాని వీనిఁగ నగు న్భూనాయకు న్శత్రుజి
57
మ.
మనయైశ్వర్యము లెంత? యెంత మన మమ్మాంధాతకన్న న్యయా
58
మ.
మనకన్ను ల్గనుచుండ నెందఱుజను ల్మన్నైరొ కానున్నవా
59
శా.
లక్ష ల్దెచ్చెదఁ గోట్లు తెచ్చెద సిరుల్ రక్షింతు భక్షింతు న
యక్షేశుం డగునే యథోచితముగా నావేళ కావేళయే
60
మ.
అనవద్యాంగికి నాథుఁ డొక్కఁడొకఁడో హాస్యాస్పదంబైన కా
61
శా.
కట్టు న్మేడ యొకండు వేఱొకరుఁడు నాగట్టు న్గృహం బన్యుఁడున్
62
మ.
తనవిత్తమ్మని యన్యవిత్తమని యాత్మన్ గొంకు నుంకింపగా
63
మ.
తనజన్మించిన వేళఁ దెచ్చికొనెనో తాఁబోవునవ్వేళ గై
చిన నే నొప్పను గర్మమొక్కటి యగున్ స్వీయమ్ము వచ్చు న్జను
64
శా.
సంతానమ్మున ముక్తిచేకురుటయే సత్యమ్మయేనిన్ జడ
65
మ.
ధనమంనదిచ్చ యొకప్డు కామినులపైఁ దాత్పర్య మొక్కప్డు గే
66
మ.
తనచిత్తమ్మును గట్టువాఁడు పరమందు న్నేర్చుఁగా దానికే?
67
శా.
భార్యాపుత్రులయందు రక్తియును ద్రవ్యంబందు నాసక్తి యే
యార్యు ల్చెందరు? చెందుమాత్రమున నేమాయె? న్మనమ్మందు నై
68
శా.
ఎంతే ద్రవ్యము దేశము ల్దిరిగి యేదేరీతి నార్జించి భూ
69
మ.
మన మీపాటికి శాంతము న్సలుపు మంబా? సర్వభోగమ్ములుం
70
మ.
ధనమంచు న్గల దొక్కచి క్కది గొన న్దాత్పర్యమే లేనిచో
తిని గొండెక్కిన దాని నయ్యది త్రుటం దింపించుఁ గామేశ్వరీ.
71
మ.
ఎవ రే మన్న మఱేమి? నిన్ను మదిలో నెవ్వాఁడు తానమ్ము వాఁ
72
శా.
వారు న్వీరును దిక్కటంచు మది సంభావించుటేకాని య
73
శా.
ఈ వేప్రోవనిదాన వే నపుడు నన్నే వారు రక్షించి రా
74
మ.
మనుజుల్ గొల్వఁగనేల? యన్యులను "నోమాతుః పరా దేవతా”
జననీరూపమున న్సదా సులభవై శాసించు నిన్ను న్భజిం
75
శా.
గాయత్ర్యర్ధము నిన్నుఁ దెల్పుఁటయె నిక్కమ్మేనిఁ దన్మంత్రమే
76
శా.
ఇంద్రుం డెవ్వఁడు? చంద్రుఁ డెవ్వఁ డనిలుం డెవ్వాఁడు కంజోద్భవో
77
శా.
ఏవేళ న్మఱి యేస్థలమ్మునను నేయేరీతిగా నున్నదో
78
మ.
బల మిచ్చున్ యశ మిచ్చు సంపద లిడు న్భంజించు గుంజించు దు
కళయే తాదృశమంచు నిక్క మెఱుఁగంగా శక్తుఁ డెవ్వాఁడు లో
79
శా.
సంసారం బతిహేయమం చెఱిఁగియుం జాలించుకోనేర మా
80
శా.
ఎన్నేఁ దెచ్చితిఁ దెత్తు నింక మఱి యెన్నేవస్తువు ల్వీనిలోఁ
81
మ.
తన తెల్వి న్దనవాంఛచే జడులచెంతన్ బూదెపన్నీటిపో
82
మ.
నిను నే నమ్మినదాని కీయిహమున న్నేర్పున్ గళావత్తయున్
83
మ.
ధనికుండైనను రిక్తుఁడైనఁ గడులుబ్ధత్వమ్మున న్నించుదు
84
మ.
ఇలువేల్పంచును నిన్నుఁ గొల్చుటయ కా దీరేడులోకమ్ములన్
85
శా.
నానాసాలవిశాలమై మఱియు నానాకల్పవృక్షాఢ్యమై
పాన న్బొల్చెడినీకు మ్రొక్కెద నను న్బాలింపు కామేశ్వరీ.
86
మ.
కలనైన న్గనఁజేయు మొక్కపరి వేడ్క న్మంత్రిణు ల్గొల్వ ము
87
మ.
ఋతురాజు ల్వసియించుచోటు సకలశ్శ్రేయములన్ గూర్చుమం
88
శా.
స్త్రీ లై రెయ్యెడలన్ ద్రిమూర్తు లెచటం జెల్వొందు దీవెప్పు డా
89
మ.
పరగేహమ్మున భుక్తి యన్యసతితో భాషించు బల్ రక్తి య
90
శా.
అంబా! నాదు ప్రమాణపూర్తిగ నొకం డాలింపు వాక్రుత్తు నీ
91
శా.
ఏనాడౌ భవదాజ్ఞ యాక్షణమనే నీసర్వము న్వీడి త్వ
92
శా.
ఆయావిద్యలనన్నిటి న్స్వయముగా నార్జింపఁగాఁజేసి నీ
93
శా.
నే నేకర్మ మెఱుంగ నన్నను భవానీ? మత్కవిత్వప్రసా
94
శా.
ఈనాఁ డెందఱు లేరు సత్కవులు వారెవ్వారు మత్ప్రజ్ఞ లో
95
మ.
సకలము న్సమకూర్చి దేహమొకటే సామాన్యముంజేసి తే
96
మ.
తృణము న్ర్వజ్రముగాఁగఁ బంది నొకనందింగా సమర్థించు నీ
97
శా.
ప్రారబ్ధ మ్మది భోగ్య మన్నవిధి నీప్రా పున్న మాబోట్లకున్
98
శా.
హెచ్చౌ యోగము చేసి వెంబడినె నా కేదేనిరోగంబు నీ
99
మ.
కరుణ న్నీపతి ప్రోచె మున్ను నల మార్కండేయుని నన్ను నా
100
మ.
పడిసెంబో తలనొప్పియో జ్వరమొ తాపంబో మఱేమంచు నీ
యడుగు ల్మ్రొక్కెద దీనిబారి కిఁకఁ ద్రోయంబోకు కామేశ్వరీ.
101
శా.
పున్నెం బెన్నఁడు చేసి నే నెఱుఁగ నేప్రొద్దు న్మహాపాపసం
102
మ.
“పదరా పాపదరా” యటంచు మెడపైఁ బాశంబులం బెట్టి గెం
103
శా.
బాల్యం బెల్లను గ్రీడచే నరుగుఁ బో భామారతిప్రక్రియా
104
మ.
తపముం జేయఁగలేదు దానములు నేఁ దథ్యంబుఁగా జేయలే
దిపు డేలాగుననో భవచ్చరితమం దిష్టంబు గల్గె న్మదిన్
105
మ.
జననీగర్భములోనఁ గొన్నిదినము ల్సాధుత్వముం జెందియుం
106
శా.
శ్రీ రంజిల్లెడిపద్యము ల్శతకమై చెన్నొంద నీమీఁద నే
107
