పీఠిక
ఈ రామరాఘవశతకమును పల్లి పార్వతీశముగారు రచించిరి. ఈయన నివాసస్థానము గుంటూరు జిల్లా పల్నాడు తాలూకాలోని గుత్తికొండ యనుగ్రామము. వీరి దారపుత్రాదులు గుత్తికొండలోనే యున్నారు. 1908-వ సం॥ న నేను దాళపత్రగ్రంథాన్వేషణప్రయత్నములో నున్నతఱిఁ బార్వతీశముగారి కుమారులు వారింట నున్నగ్రంథముల నా కొసఁగిరి. వానిలో నీశతకముకూడ నుండెను. పార్వతీశముగారి తండ్రిపేరు నరసింహముగారు. నరసింహముగారుకూడఁ బద్యరచన చేయుచుండినట్లు కన్పట్టుచున్నది. శబ్దాలంకారములకొఱకుఁ బాటుపడినస్థలములఁ దప్పఁ దక్కినచోటుల నీశతకమున దోషము లంతగా లేవు. అందందు వ్యాకరణవిరుద్ధప్రయోగములు కన్పట్టుచునే యున్నవి. గ్రంథ మొక్కటి రచింపవలెనను సంకల్పముచేతమాత్రమే ప్రేరేపింపబడినవారు వ్రాసిన గ్రంథము లనేకములు మనకుఁ గలవు. పార్వతీశముగారు శతకము వ్రాసినకాలమునఁ బద్యరచనయందలి వేలమువెఱ్ఱి యిప్పుడున్నంత లేదు.
క.
ఉత్తముల కీయ నేర్చిన
1
క.
విత్త................
2
క.
అంతట మంత్రాగ్నిక్రియ
3
శా.
ఈరీతిన్ బితృయజ్ఞములలో నేవర్తకుల్ చేసిరీ
4
క.
అడుగక యిచ్చెడు దాతలు
5
ఈ పద్యములలోని “క్రొత్త" వారు గుత్తికొండలోను, దానికి సమీపమున నున్న జూలకంటిలోను నున్నవారు. వీరు వైశ్యులు.
క.
అలఁగుచు రేపల్లెంగల
1
క.
భూసురులు నర్థవాదులు
2
క.
ఇలలో దాతల నెన్నఁగ
3
క.
బలిముఖుకైవడి నినుఁ గొని
4
ఈపద్యములలోని "వేంకటరెడ్డి” యనువారు రెడ్డికులజులనుభ్రాంతి కలుగవచ్చును గాని వైశ్యులే యని యెఱుంగనగును. ఈరీతి దూషణపద్యములకుఁగాని భూషణపద్యములకుఁ గాని విలువ యేమాత్ర ముండునో వేఱుగఁ జెప్పనక్కఱలేదు. వీనిని జల్పములలోఁ జేర్పవచ్చును. పార్వతీశముగారు సంస్కృతముకూడఁ గొంత చదివినట్లు కాన్పించుచున్నది. వీరు సంస్కృతభాషలో రామలింగాష్టకము, రామచంద్రాష్టకము నని రెండష్టకములు వ్రాసిరి. వీరు స్మారులు. వీరి శివభక్తిని విష్ణుభక్తినిఁ దులయం దిడి తూప విష్ణుభక్తివైపునకే ములు సూపును. ఈరీతి శివభక్తి, విష్ణుభక్తి యొక్కరియందుండుట మన మతచరిత్ర నెఱుఁగనివారికి విచిత్రముగా నుండును. అద్వైతమతవ్యాప్తిచేఁ గలిగిన ఫలమిది. పార్వతీశముగారు స్వగ్రామాభిమానసూచకముగా
రామచంద్రాష్టకము
శ్లో.
శ్రీజానకీశం రవికోటిరూపం
1
శ్లో.
పంకేరుహాక్షం దురితౌఘనాశం
2
శ్లో.
సాకేతవాసం గిరిజేశమిత్రం
3
శ్లో.
జీమూతగాత్రం దశకంఠలుంఠం
4
శ్లో.
కుందేందుహాసం గహనేవిహారం
5
శ్లో.
మారీచగర్వోపహారం మునీశం
6
శ్లో.
వేదాంతవేద్యం ఖరదూషణఘ్నం
7
శ్లో.
నాగేంద్రతల్పం పితృవాక్యపాలం
8
శ్లో.
శ్రీపల్లివంశాబ్ధిసుధాకరేణ
9
రామలింగాష్టకము
శ్లో.
గౌరీనాథ మనంగదర్పహరణం శ్రీకంఠమిందూల్లన[1]
1
శ్లో.
గంగాశుభ్రతరంగచంచలజటాజూటత్రిశూలాన్వితం
కారుణ్యాంచితలోచనం పురహరం కందర్పకోటిప్రభం
2
శ్లో.
గౌరీమానససారసోష్ణకిరణం రుద్రాక్షమాలాధరం
3
శ్లో.
సంధ్యాకాలవిలాసనృత్యచతురం భక్తేష్టకామప్రదం
4
శ్లో.
శ్రీమద్భక్తజనాళిరక్షణపరం భస్మోజ్వలద్విగ్రహం
5
శ్లో.
గౌరీభూషితవామభాగ మసురప్రధ్వంసినం భాసితం
6
శ్లో.
సూర్యాగ్నీందురసాపదాగతినభోం బ్వాత్మానిరూపానిమాన్
7
శ్లో.
వ్యాసాత్రిప్రముఖర్షిచిత్తమధువిట్సంసేవ్యపాదాంబుజం
భక్తామంగళ శైలభేదన మహాదంభోళిధారావహం
8
శ్లో.
శ్రీమత్పల్లికులార్ణవేందువిలసచ్ఛ్రీనారసింహన్యస
9
వీరి నీరచన కెయ్యది పురికొల్పెనో యది విచార్యము. ఘనభావములు గాని, భక్తవరులహృదయసీమలయందుఁ బ్రతిఫలించు దివ్యతేజస్సుయొక్క ఛాయ గాని, కవితాజ్వలనముయొక్క వేడిమిగాని, దృశ్యప్రపంచయవనికాంతర్గతలీలాదర్శనవిలాసంబు గాని శతకంబున వెదకవలసి యున్నది. ఆనందాశ్రువు లట్టహాసములు, చాంచల్యము, సంస్తంభనము, పార్వతీశముగారి కవస్థాభేదము కలిగించినట్లు తోఁపదు. పురాణగాథల నుల్లేఖించువిశేషణములు, సంబోధనములు మొదలగువానితోఁ బద్యములను వీరు నింపి "విరచించుశక్తి పుట్టని పురుషునిచదువులు ప్రకాశములుగావు.” అని కాకునూరి అప్పయ్యలాక్షణికులవారు చెప్పినవాక్యములను వీరు దృఢముగా మనస్సునం దుంచుకొనియుందురు. చుట్టును గొండలచేతను నడవులచేతను గృష్ణానదిచేతను నావరింపఁబడి తక్కినదేశమునుండి వేఱైయున్న మాపల్నాటిసీమలోఁ బద్యరచనచేఁ బ్రజలయాదరమునుగాని [2]
పల్లి పార్వతీశకృత
శ్రీరామరాఘవశతకము
ఉ.
శ్రీమహిజాకుచస్తబకసీమవిలిప్తపటీరకుంకుమో
1
ఉ.
భానుకులాబ్ధిసోమ! జితభార్గవరామ దయాభిరామ! స
2
ఉ.
శ్రీధర కాళిదాసులను జిత్తమునం దిడి సన్నుతించి శ్రీ
3
చ.
దశరథరాట్కుమార! భవతాపనిరాకరణప్రచార! స
4
ఉ.
శ్రీరఘువీర! భక్తజనచిత్తసరోజవిహార! దీనమం
5
ఉ.
రామ! విరోధిరాక్షసవిరామ! విరాజితనీలకంధర
6
చ.
జలరుహపత్రనేత్ర! రిపుశాసనసుందరవేత్ర! హాటకో
7
చ.
అసురమదప్రభేద! యమరేంద్రసమర్చితపాద! భక్తహృ
ద్భిసజవినోద! దుష్టరివువీరశ్రుతామితచాపనాద! రా
8
ఉ.
రామ! కకుత్థ్సవంశజలరాశిసముజ్జ్వలసోమ! నీరద
9
ఉ.
సుందరజానకీహృదయశుభ్రసరోరుహపద్మినీశ! స
10
చ.
వనజదళాయతాక్ష! భవబంధవిమోచనదీక్ష! ఘోరదు
11
ఉ.
మండితభోగిరాట్నయన! మర్దితపాపవితాన! చండకో
ర్దండభరావనీన! ఖగరాజసమాహితయాన! పూతమా
12
చ.
అతులితభక్తపోష! పరమార్థవిశేష! మణీమయప్రజా
13
చ.
అతులితభాగధేయ! జలజాప్తతనూజసహాయ! భక్తసం
14
చ.
పవనతనూజరక్షణ! భవవ్రజశిక్షణ! దీనపోషణా!
15
ఉ.
అండజరాట్తురంగ! దనుజాధిపదర్పవిభంగ! యోగిహృ
దండశరప్రసంగ! దురితాటవిపానకవిస్ఫులింగ! మా
16
ఉ.
నారదగానలోల! మునినాథసమాజమనోనుకూల! దు
17
ఉ.
అంబుజనేత్ర నీదు చరణాబ్జయుగంబులు నాదు మానసా
18
ఉ.
అండజవాహనుండు కనకాంబరభూషితుఁ డవ్యయుండు వే
19
ఉ.
శ్రీమహనీయమూర్తికి, విశేషవచఃపరిపూర్తికి, న్మహో
20
ఉ.
గ్రక్కునఁ గాలకింకరనికాయము డాయఁగ నంతలోన ము
21
ఉ.
కుక్షి నజాండపంక్తు లొనఁగూర్చి జనంబులఁ బ్రోది సేయఁగా
22
చ.
బలమదగర్వభావమున బాహుయుగోజ్జ్వలదుష్టకర్ముఁడై
23
చ.
మహితసుధాబ్ధి భాండముగ మందరశైలము మంథనంబుగా
24
చ.
ప్రబలమదాతిరేకమున బాహుయుగోద్ధతి పెంపుమీఱఁగ
న్విబుధవరేణ్యుఁ బట్టి పరివేదనచే నలయించి క్రూరత
25
చ.
శుంభదనర్గళప్రబలశోభితవీరనృసింహమూర్తివై
26
ఉ.
పాదయుగంబు భూగగనభాగముల న్బ్రసరింపజేసి స
27
ఉ.
వీరభుజప్రతాపపృథివీశుల నిర్వదియొక్కమాఱు నే
28
చ.
తరణికులంబునన్ దశరథక్షితిభర్తకుఁ బుట్టి జానకి
హరణ మొనర్చి వానరసహాయము గైకొని పంక్తికంఠుని
29
చ.
వెఱువక నాప్రబలంబుఁ డొగి వెన్నున నిన్ను ధరించి యాడఁగా
30
చ.
యదుకులదుగ్ధసాగరసుధాకరుఁడై దగుకృష్ణమూర్తివై
31
చ.
త్రివురములం దహింపఁగ సతీశుని కస్త్రమ వౌచు నంతపైఁ
32
చ.
ధరణినిఁ గల్కిరూపమును దాల్చి జగంబుల దుష్టవర్ణసం
ష్కరుల హరించి బాహుబలశౌర్యసముజ్జ్వలదుగ్రశక్తివి
33
చ.
పరమదయాంబురాశి నినుఁ బల్మఱు మామకమానసంబునన్
34
ఉ.
సూరిజనాళిపాల! మణిశోభితకుండలకాంతిజాల! య
35
ఉ.
తల్లివి తండ్రి వీవ! పరతత్త్వము నీవ! సఖుండ వీవ! నా
36
ఉ.
పూరిశరంబుగా విడువ భూరిభయంబున మూఁడులోకముల్
37
ఉ.
పొంచి రఘూద్వహుండు ధనువు న్గుణరావ మొనర్చి లక్ష్యము
38
చ.
కడువడితోడ మీపనులఁ గాంక్ష జనింప సమీహితేచ్ఛచే
39
ఉ.
వాచవిఁగొన్న తియ్యని నవాయతపక్వఫలంబు లాత్మకున్
40
ఉ.
శ్రీకరపుణ్యమూర్తి వని చిత్తమునందు మునీంద్రులెల్ల నీ
41
ఉ.
నక్ర మవక్రవిక్రమమునం జలమందుఁ బదంబుపట్టి ని
ర్వక్రతతోఁ బెనంగఁగను వారణరా జతిభీతచిత్తుఁడై
42
ఉ.
లేగల గోపబాలకుల లీల విరించి హరింప వేడ్కచే
43
ఉ.
గోవుల గోపబాలకుల గోపికలన్ వెసఁజుట్టిముట్టుచున్
44
ఉ.
అండలఁ జేరకుండ భుజగాధిపుబైఁ బవళించి వెంటరా
45
చ.
పరమదయార్ద్రమూర్తివని ప్రస్తుతి చేయఁగఁ బల్కవేమయో
గరుణ యొకింత లేక యిటఁ గావకయున్నను జూచి నిన్ను ని
46
ఉ.
వేదచతుష్టయంబునను విశ్రుతమైన భవత్ప్రతాపము
47
ఉ.
దాసుఁడనంటి మీకథ లుదారత నేను దలంచుచుంటి నే
48
ఉ.
సారథివై సదాప్రియవిశాలుఁడవై హితబాంధవుండవై
49
ఉ.
ఎంతని యెంతు నిన్ను మఱి యెంతని దూరుదు సాధువృత్తిచే
నెంతగఁ జేసినన్ మన సదేల కరంగదదేమి భారమో
50
చ.
పతితుఁడఁ బాపమానసుఁడ భక్తివిహీనుఁడఁ బాపకర్ముఁడ
51
చ.
నలినదళాయతాక్ష! రవినందనవాయుతనూజరక్ష! స
52
ఉ.
శ్రీరఘువంశతోయనిధి శీతమయూఖుఁడు సేవకామర
53
ఉ.
శారదనీరదేభరిపుశర్వసుపర్వగజాశ్వభారతీ
54
చ.
మనవి వినంగరాదె పరమార్థవిశేషము చూపరాదె నీ
55
ఉ.
యవ్వనవేళలందున మదాంధుఁడనై కుజనోరుసంగతిన్
56
చ.
నిరతము నీపదాబ్జములు నిక్కముగా మదిలోన నిల్పెదన్
57
ఉ.
దానవవైరులందఱును దైత్యులకై త్రిదివంబుఁ బాసి యో
58
ఉ.
నే భవదాశ్రయుండ ఘననిర్మలదాతవు నీవె యంచు ని
న్నే భజియింతునయ్య మఱి యేగతికైనను సాక్షి నీవయో
59
చ.
తనయులఁ బెంచు తల్లివలె దాలిమిగల్గిన తండ్రికైవడిన్
60
ఉ.
ఏ నిరుపాధికుండ నని యెంతయు వేఁడినఁ బ్రోవ వంతటం
61
ఉ.
చూచితి గౌతమీనదినిఁ జూచితి భద్రనగాధిరాజము
62
ఉ.
కామము గోరి సంతతవికారమున న్బడి క్రోధయుక్తులై
యేమర కిన్నరాధములు హెచ్చగుమత్సరభావలోలులై
63
ఉ.
పూసల సూత్ర ముండుగతి బూని జగంబున నీదురూపమున్
64
ఉ.
అండజగర్భజాది బహుళాంగములన్నియు నీటిపై గడుం
65
ఉ.
దీనదయాలవాల! భవదీపితభంజనశీల! యార్తస
66
ఉ.
ఘోషజనానుమోద! ముచుకుందముఖార్చితపాద! భక్తిసం
67
చ.
అతిదురవస్థలంబడి సదార్తుఁడనై మొఱవెట్టుచున్న మీ
68
ఉ.
అన్యసుఖోపభోగముల కాశల నొందుచు ముందు గాన కే
69
ఉ.
పావనమౌ భవత్కథలఁ బాల్పడి నే వినలేదు ప్రీతిచే
70
ఉ.
కామసుఖోపభోగములఁ గాముకులై యిహసౌఖ్యసంగులై
71
ఉ.
శ్రీమహనీయచిత్త సరసీరుహసారసమిత్ర! జానకీ,
త్రామసనందనాదినుత! దైత్యవిలుంఠనబాణతూణ! సం
72
ఉ.
నీపదభక్తి గల్గి కడునిర్మలులై నరకాదియాతన
73
ఉ.
నారదశౌనకాబ్జజసనందనమానసపద్మలోల డిం
74
చ.
సనకసనందనాద్యమరసన్నుత! భాస్కరవంశజాత! కాం
75
చ.
చిలువ నశించెఁ గానమునఁ జిక్కె మదేభము మైనసంబుకు
76
ఉ.
వంచన సేయ నేల! యనివారితసత్కృప గావ వేల! న
77
చ.
సతతము మీపదాబ్జములసన్నిధి గోరుచు సంప్రమోదులై
78
ఉ.
ఎంతని దూరువాఁడ నిఁక నెంతకు నే వినుతించువాఁడ మీ
79
చ.
ముదమలరంగ సద్గురునిబోధనచేఁ బరిపూర్ణచిత్తులై
80
ఉ.
దారసుతాళిరక్షణ కుదారమహీశులవద్ద చేరి వే
ల్పారఁగఁదోల నిన్నొగి నుపాసన చేసెద సంతసంబునన్
81
చ.
జలధరదేహ నామనవి శ్రావ్యముగా వినకున్న భావము
82
చ.
అనవరతంబు మీమహితు లాత్మగతంబున నిల్చిగాదె స
83
ఉ.
మోహరసాబ్ధిలోఁ బడి ప్రమోదమున న్విషయాతురంబున
84
ఉ.
శ్రీకరభక్తచిత్తసరసీరుహబంధురచంచరీక సు
85
చ.
తలఁచెద నీదుమంత్రము సదార్తినివృత్తికి నిష్టసిద్ధికై
86
ఉ.
అంగజసుందరాంగ విహగాధిపదివ్యతురంగ సాధుస
87
చ.
జలచరశంఖచక్రహలచాపగజాంకుశనక్రచామరో
88
చ.
జలదశరీరభాస మునిసంచయచిత్తనిశాంతవాస మం
89
చ.
భవహరమైన మీమహిమ భావగతంబున నిల్చి కీర్తనల్
ప్రవిమలమౌ భవత్పదముఁ బ్రాపుగఁ జేరెద నన్ను బ్రోవుమా
90
ఉ.
ని న్ననిశంబునుం బొగడనేరని నోరొకపాడుబొందఁగా
91
చ.
రయమున నీదుపూజను గరంబుగఁ జేయని చేతులేల స
92
ఉ.
కారణజీవకోటులకుఁ గాయములో వెలి మధ్యమందు నిం
93
ఉ.
నీపదపద్మరేణువులనేరు పహల్య యెఱుంగుఁగాని నీ
ప్రాపునఁ జేరి ని న్నెపుడు ప్రస్తుతిచేయుచునున్నయట్టినా
94
ఉ.
నీపదపద్మరేణువులనేరు పహల్య యెఱుంగుఁగాని నీ
95
ఉ.
ఇష్టముతోడ మిమ్ము భజియింపగ నింతపరాక దేల నా
96
చ.
తనయుఁడవై దయారసతఁ దారకమంత్రము నా కొసంగవే
97
చ.
నిను మదిఁ గోరి నమ్మినను నేరము లెంచిన నేమి చేయువాఁ
98
చ.
దొరవని నిన్ను నేఁ గొలిచి దోసముఁ బాసితి నింక నీవు నా
99
ఉ.
నారదగానలీల! ఖగనాయకయానవిభాసమాస! వి
100
చ.
పరమయాసముద్ర భవబంధవిమోచన బాణతూణ వి
101
ఉ.
శ్రీయుత కాశ్యపాన్వయ సరిద్వర శీతకరుండు పల్లివం
102
శ్రీరామరాఘవశతకము సంపూర్ణము
