పీఠిక
ఈశతకము రచించినది రావూరి సంజీవకవి. ఈయన పలుగ్రంథములు రచించినటులఁ దెలియుచున్నదిగాన యం దొక్కవసుదేవనందనశతకముమాత్రము లభించినది. రుక్మిణీపరిణయము సంజీవకవి రచించి కర్తృత్వము కొప్పర్తి నరసకవి కారోపించినటు లొకకథ కల్పించిరిగాని యది సంజీవకవికృత మన వీలులేదు. ఈకవి గుంటూరుమండలమునందలి రావూరు నివాసి. సాంఖ్యాయనగోత్రుఁడు. ప్రథమశాఖనియోగిబ్రాహ్మణుఁడు. ఈశతకమునందలి గుణబాణగతిచంద్ర అనుపద్యమువలన వీరనారాయణముకుందశతకము శా. శ. 1653 సరియగు క్రీ. శకము 1731 న రచించినటుల నిశ్చయమగుచున్నది.
ఈకవి సంస్కృతాంధ్రములందుఁ గవితఁ జెప్పగలవాఁడెగాక జ్యోతిశ్శాస్త్రమునందుఁ గూడఁ గుశలుఁడు. సంజీవకవి భువనగిరియందు విద్య నేర్చి కుశలుఁడై కొలనుపాక కేఁగి గోపరాజురాయనామా
కొలనుపాక యనునది సుప్రసిద్ధజైనక్షేత్రము. తరువాత పశ్చిమచాళుక్యులలో నొకశాఖవారికి రాజధాని. కాకతీయుల కాలమున శైవులకు నావల
సంజీవకవిపుస్తకము లింక నెన్నియో లభింపవలసియున్నవి.
ఇతఁడు బహుగ్రంథకర్త యని రుక్మిణీపరిణయమునందుఁ గలదు. ఈకవి వీరనారాయణముకుంద
వీరనారాయణశతకము
సీ.
శ్రీలాలనవిలాసశీలసన్ధాధీర
తే.
వారిధితరంగ దుత్తుంగవారభంగ
1
సీ.
దండ ముద్దండకోదండ సంభరణవే
తే.
శరణు శరణాగతనతైకచరణ నీకు
2
సీ.
జయవిజయీభవ శతమన్యు మన్యుకృ
తే.
జయజయీభవ కాళియచక్రిరమణ
3
సీ.
దేవకీగర్భవార్ధిక్షపేశ పరాకు
కంసనృశంసవిధ్వంసిబల పరాకు
తే.
ద్వారకానామపురధామవర పరాకు
4
సీ.
విన్నపము పరాకు వివిధాగమజ్ఞాన
తే.
పొరలి ఘోషించుకతన నొప్పులు గలిగిన
5
సీ.
కృష్ణ మాధవ హృషీకేశ కేశవ జనా
పతి విష్ఠరశ్రవ ఫణిరాజశయన గో
తే.
దమన పీతాంబర యటంచు మిము ప్రతిపద
6
సీ.
కృష్ణాయ విష్ణవే జిష్ణవే హరయే స్వ
తే.
మునివరాయచ తుభ్యం నమో నమో య
7
సీ.
గజరాజు నేలిన కరుణ ద్రుపదకన్య
ణుని బ్రతికించిన నెనరు గనక
తే.
పాదసేవకు నామీఁదఁ బరవఁజేయ
8
సీ.
కన్నవాఁడా! నీవు కరుణాకలితదృష్టి
తే.
ననెడుమాట దలంచక నక్కు చేలు
9
సీ.
గట్టిగా నీపాదకమలమే పట్టితి
ముట్టెద బామును బట్టెద నిఁక
తే.
వేఁడ నీవాఁడ నోమాయలాడ స్వభుజ
10
సీ.
దయగలవాఁడవు ధర్మరక్షకుఁడవు
తే.
మగునె నావంటివానికు య్యాలకింప
11
సీ.
తల్లివి దండ్రివి దాతవు త్రాతవు
నీవ యన్య మెఱుంగ గావున భువి
తే.
లికెడుజూడ్కిని నన్ జూడలేక దేవ
12
సీ.
వలరా కటారులవంటి మిటారుల
తే.
కవనెరయు భక్తి యొక్కటేగాని యిపుడు
13
సీ.
అలరి కుచేలుని యకుచేలుఁ జేయు ని
మాజిల్గునగలు నంబరసుసరిఫి
తే.
వలదఁటన్నను బోనె రావలసియుండె
14
సీ.
దేహ మనిత్యము తెలియరా దెట్టిదు
తే.
యుగళసద్భక్తి నిగళసంయుక్తతఁ దగు
15
సీ.
ఇపుడు కాచిన మంచిదే కావకున్నను
నట్టి పట్టువదల నహహ మదీయసం
తే.
నను పతివ్రతవితము పంతము లిఁ కేల
16
సీ.
ఎన్నిజన్మము లెత్తి యేమేమి పుణ్యముల్
తే.
నింక విడుతునె విడచిన నీభవంబు
17
సీ.
పాపము ల్బాప నీవంతు సుకృతగతి
సడలింప నీవంతు జ్ఞానముద్రము బ్రవ
తే.
లఁచఁగ నావంతు నొండెడ లాభమైన
18
సీ.
గండుతేటులలీల గ్రాలుముంగురులు భు
తే.
నాసికము మొల్క లెత్తెడు నగవు గలిగి
19
సీ.
ఆపద వచ్చినయప్పుడు నరులచే
జరుగునప్పుడు గ్రహచారముఁ జాలని
తే.
నప్పుడు సముద్ధరించు నిర్యంత్రణస్వ
20
సీ.
అన్నవస్త్రాదులకై దురాశాపాశ
తే.
నెమ్మది ద్రిశుద్ధిగా నెరనమ్మియుండు
21
సీ.
రాకట్టు మేలుంగరముల రంగయి ప్రవా
తే.
జయ రమామంగళప్రశస్తములగు భవ
22
సీ.
ధగధగ మెఱయు నిద్ధాకిరీటము మిల
తే.
దేహము మదాత్మమోహము దీర నెంతు
23
సీ.
ఆరుణపల్లవముల బురణించు వ్రేళ్లు హీ
తే.
పులతరాంతఃకరణములఁ దలఁతు వల్ల
24
సీ.
సౌరభ దుర్ముఖ జలజభ్రమాగత
తే.
విపులతారకరక్తాంతవీక్షణగల
25
సీ.
అక్కున ధగధగ లాడుకౌస్తుభము నా
తే.
మురళి గనుపడ వచ్చి నామ్రోల నీవు
26
సీ.
కురుల జిగి నుదుటి నెరతనము బొమల
తే.
పొలుపు పిక్కల సిరి యడుగుల మెఱుంగు
27
సీ.
నీవు లాలించిన నెలఁతుక కడకంటి
తే.
యన్య యొక్కతె లేదయ్యె నట వ్రజంబు
28
సీ.
ఒకయింటిలో నాడి యొకయింటిలోఁ బాడి
తే.
జాల కోలాహలముగాఁగ హేలఁదేలు
29
సీ.
ఒకకేల మునికోల నొండుచే పగ్గముల్
తే.
రణనిబద్ధప్రయత్నము గణుతిసేయఁ
30
సీ.
అధ్యాత్మవిద్యారహస్యము తావక
తే.
నీభవమె రోఁతయై యున్న దిఁక పునర్భ
ఘోరసేనాలపనభేక కొలనుపాక...
31
సీ.
నేఁడు నేఁడా నేను నీవాఁడ నౌట నా
తే.
హుర్ముహుర్ముక్తమానసముజ్జ్వలదురు
32
సీ.
వర జగత్కుటుంబధురీణుఁడవు నీవు
తే.
మైన దౌర్జన్య మనయవిదైనయట్లు
తులితబాహాబలోత్సేక కొలనుపాక...
33
సీ.
నేఁగి గల్గినపట్టి శిక్షింపఁగాఁ బరీ
తే.
విధి ముఖరఖేచరచ్ఛటావిపులమస్త
34
సీ.
కెందమ్మియడుగులఁ గిలనలనందెలు
తే.
దిగిచి పలుకుదు వెన్నఁడుఁ దెలియఁజెప్ప
కలభవహరాంతరంగౌక కొలనుపాక...
35
సీ.
జాగ్రదుదగ్రజలగ్రహగ్రహణార్తిఁ
తే.
దాబ్జము నిజాశుగాశీవిషాశ్రయిత వి
36
సీ.
అకలుషిత భవదీయకథాసుధానిధా
తే.
సంబు మదిలోనఁ బుట్టి యశంబు నింగి
గోసురశ్రీప్రదాలోక కొలనుపాక...
37
సీ.
సదయభవత్కథాశ్రవణంబున మదంత
తే.
ముంచునో దరిజేర్చునో మొదలు జెప్పఁ
38
సీ.
కృష్ణ నే నెట్టిదుష్కృతినిగానీ భవ
తే.
గొంటి నీలెంక నంటి చేకొనవె యంటి
కుహరకల్పిత మృదుపైక కొలనుపాక...
39
సీ.
సర్వశరణ్య యజ్ఞాన విజ్ఞాన వి
తే.
విల్లునో నీపదంబు భావింపుచుండ
40
సీ.
మేటికమ్మలపౌజు జోటిడాల్ చకచకల్
తే.
తళుకుమేను తనరు కల్మి చెలువదండ
కోవిదవరేణ్య గణశౌక కొలనుపాక...
41
సీ.
కఱుఁగుమెఱుంగుబంగరువంటి యొడలు గొం
తే.
గించి మించిన దొరను నుతించఁదరమె
42
సీ.
మలరాచకవ్వము జిలువరాయాకత్రాఁ
తే.
నెంతు సంతతదశదిశాక్రాన్తదైత్య
జలరుహాప్తారుణాలోక కొలనుపాక...
43
సీ.
కడు వెండికొండను గ్రాలు నిగ్రహము సా
తే.
దనుజు భర్జించి నిర్జించి ధరణి కోర
44
సీ.
దనుజరాజు సభాభవనఘనస్తంభము
తే.
మించి ప్రహ్లాదుఁ గాచి మన్నించి యలుక
గుంభితాకుంభినీనాక కొలనుపాక...
45
సీ.
అదితికిఁ బుట్టి కశ్యపునిచేత నుపనీ
తే.
బ్రాజ్యసామ్రాజ్యమునను సంపూజ్యుఁ జేయు
46
సీ.
తతబలోద్దండ వేదండ శుండాదండ
తే.
జెట్టి భార్గవరాము నిన్ జిత్తవీథి
47
సీ.
రఘువంశమున దశరథనృపునకు నుద
తే.
రాజవై ధరనేలిన రామునిన్ జ
48
సీ.
చందురు నందంబు క్రిందుఁ జెందఁగఁ జేయు
తే.
నట్టి బలరాము ముష్టికహారు భీము
49
సీ.
త్రిభువన పరిభవ త్రిపురరాత్రించర
తే.
పృథులమోక్షప్రదాన సంప్రీణితాత్మ
50
సీ.
పుడమి వేల్పుకులాన బొడమి కడిమిఁ జూపు[ 1]
గలిదోషమునఁ జేసి కులశీలములఁ బాసి
తే.
మన్ని గొని ధర్మమేదు నీమహితగుణము
51
సీ.
పుత్తడికత్తళంబు దొడిగి కాసె గ
తే.
యుష్మదురుపాఞ్చజన్యసముద్ధత ఘుమ
52
సీ.
క్రొవ్వి చివ్వకుఁ గాలు ద్రవ్వు మానిసి బువ్వ
హస్రధారాసముద్యద్విభాచక్రమై
తే.
నుగ్గుగాఁ గన్సుకొట్టి వినోదమహిమ
53
సీ.
తగిలి జగములపై దాడి వెడలు తెర
తే.
లును దొడల్ బొడిసేయు నీఘనభుజముల
54
సీ.
నింగి గుబ్బటిల మున్నీట సదా రొంపి
గర్భస్థితార్భకావిర్భేదముగ ఠాము
తే.
మ్రోయు ఘణఘణద్ఘంటికాభూతకోణ
55
సీ.
కరుకైన సోఁకుమూఁకల మూఁకలకు నేడ
తే.
ముక్తపుంఖానుపుంఖాత్యమోఘవిశిఖ
56
సీ.
భవదీయ శార్ఙ్గచాపవరవిముక్తవి
జలు దన్నుకొను మొండెములు నీఁదులాడుగం
తే.
వెఱవు బుట్టించు నట రణోర్వీతలంబు
57
సీ.
ధగధగలాడు నందకవరాసి ఝరాన
తే.
తుత్తుమురు గాఁగ నఱికి యుద్వృత్తి గెలుపు
58
సీ.
మారి జొబ్బినగతి మన్త్రించి పడవైచి
పట్ట బెట్టిదముగఁ గట్టడిరాకాసి
తే.
బిరుదు చెల్లించుకొనెడు నీబీర మెన్న
59
సీ.
మెఱయు ఫిరంగుల నఱికి బాకుల గ్రుమ్మి
తే.
ఫై దుమికి నుఱుమునట నీదు బాసటగొని
60
సీ.
ఢాకఁ గడిమి బుండరీకము బుండరీ
గము బోరుగతిని యుద్ధము శయాశయి కచా
తే.
గుమికి రాకాసిమూఁకలఁ గూల్చి వీఁక
61
సీ.
బాణ ప్రభాతటిత్పటలము భగ్గుభ
తే.
యార్చి పేర్చిన నిను నసహాయశూరు
62
సీ.
వేలుపుసూడు హం వీరులఁ జతురంగ
ములు పలల కమఠములు గృపాణవ్యాళ
తే.
తప్రవాహములు సమరోదధి ఘటించి
63
సీ.
ఎక్కడ చూచిన లెక్కకు మిక్కిలి
తే.
వెక్కు చుఁ గలఁగి పురపుర పొక్కుచు వడిఁ
64
సీ.
గౌతమమౌనిరాట్కఠినవాక్కృతమైన
ఖేటకను బుడమి గీలించి రాఁ గడు
తే.
పడఁతి యయ్యె నటౌర మీపాదమహిమ
65
సీ.
పుత్తడిగుబ్బలి బోలిన మేను నా
తే.
మనఁగఁ గనుపట్టు యుష్మదీయాశ్వగరుడ
66
సీ.
వేషము జక్కఁ గావించి తీరరుహ భూ
ఫూత్కారజాతప్రభూతవిషజ్వల
తే.
నీటపడగలు నుగ్గుగా నిగిడి నాట్య
67
సీ.
చఱచితో పన్నిదం బురక నిన్నెట్లు చే
తే.
యార్తి విన వొహో! హో! యని యనవు రావు
68
సీ.
త్రుంచలేవో సర్వదుష్కృతంబులచేత
నించలేవో సదానిఖిలదుర్విషపాళి
తే.
యెంత సేయఁగ లేవు నీ వించుకంత
69
సీ.
కలికితుమ్మెదలడా ల్గరులు ముంగురులు చొ
తే.
లవులు వెదఁజల్లు జెలులఁ జూచి పరువారు
70
సీ.
జగములనెల్ల జొక్కఁగఁ జేయఁగాఁ జాలు
కరణి దౌదవ్వుల గానుపించినరీతి
తే.
పించుచున్నది సాక్షాత్కరించునేమొ
71
సీ.
సారె కృష్ణాయని చీరనో యని యొక
తే.
నేమి సేయుదు దిక్కు నా కెవ్వరయ్య
72
సీ.
జారుఁడ చోరుఁడ జడుఁడ నాచారహీ
లుఁడ భవనీరధిలోపల మునిఁగి తీ
తే.
రాకుగాక పరులచేతి కీక బకని
73
సీ.
అఖిలేశ వినుము నాధ్యానంబు నీవ నా
తే.
యత్న మించుకయైన జేయదు మదీయ
74
సీ.
స్నానము సున్న ధ్యానము నాస్తి జగము మృ
తము శాన్తి తబ్బిబ్బు దమ మనుమానము
తే.
దాంబుజంబుల భక్తి శంకాస్పదంబు
75
సీ.
రక్షింప నీబాలసఖుఁడగు కు
తే.
నెవ్వఁడను నన్ను రక్షింతు వెటుల నీవు
76
సీ.
అన్యుఁడఁ గానంటి నాశ్రితకోటిలో
వించుకొంటిని భళా వేయిభంగులను మొ
తే.
గొన్నియటుకులు గోని సిరిఁ గూర్చినట్టి
77
సీ.
శరణం కిమపి నాస్తి చరణం వినా తవ
తే.
కొల్చినసు గొల్వవలె నీవు కోర్కు లొసఁగి
78
సీ.
ఇదె చూడు నీదు నెమ్మదిలోన నేమి సం
మసలినఁ గ్రూరకర్మము గైకొనినను ద
తే.
నుడువరా దైన్యవార్ధిని గడువరామి
79
సీ.
వేదధర్మప్రతిపాదకమో కొండ
తే.
నంతకులధర్మగుప్తియో యహహ నన్ను
80
సీ.
దేవ నీజీవన వ్యావృత్తి నీగోత్ర
నీపకదానోరునిష్ఠ నీధర్మక
తే.
వేల్పుఱేఁడులకైన భావింప సన్ను
81
సీ.
విషరాశివిహృతి బో విడిచి కాఠిన్యము
తే.
దీయదర్శన మలయించితివి బహుదిన
82
సీ.
విష మెక్కెనో తల వెఱ్ఱిబట్టెనొ బర్వు
ము వహించితో రాజ్యపుమదమో పానబ
తే.
బలుక విది తగునే మహావక్రచక్ర
83
సీ.
క్షితిదరిదీయ నమృతమీయ నేల వ
తే.
మదిని నమ్మితి రక్షిత మాదృశభవ
84
సీ.
గణుతిజేసిన జడగతివి కఠోరాత్ముఁ
మ్రుచ్చువు దెసమొలమూర్తివి శస్త్రధా
తే.
ఖరకరాంధీకృత విదర్భకన్యకాస్వ
85
సీ.
పుష్పవద్వంశప్రభూతి దానవవని
తే.
నాదిగాఁగల రామకృష్ణావతార
86
సీ.
రాజవంశోదయు రమణీయసితివర్ణ
పాళిహారిని సముద్భటవృషభాంకోరు
తే.
యెక్క డేవేళ నెప్పు డిం కేమి యగునొ
87
సీ.
మునుఁగుచు ఘనభవమున మితిలేని దు
తే.
సోదరుఁడనయి యేప్రొద్దు జరుపు నాకు
88
సీ.
నయరాజరాసగోష్ఠియుతాంగనారోప
దుర్ధరణస్థేమ వర్ధితసుత్రామ
తే.
పరిభవించెద నేఁడె నీభక్తి దలఁచి
89
సీ.
అస్మదీయశరీర మదరిపాటున బిడు
తే.
కట పురాకృతకర్మసంఘటనమునను
90
సీ.
రుక్మిణి సరసఁ గూర్చుండ సత్య విడె మొ
జ యుచితపుఁ బనులు మెయికొనఁ బదియారు
తే.
రత్నమయశృంగారరసముము గులుక
91
సీ.
కన్నుల నునుగెంపు గదుర బొమ్మ లదర
తే.
రసము వర్ణింప వెఱఁగవురా భళీ చ
92
సీ.
మలినద్విషద్ద్యూతకలనాపరాజితా
రోదర ముక్తవాసోదిష్ట హా కృష్ణ!
తే.
తలఁచి డెందాన ఖేదమోదములు దాల్తు
93
సీ.
చిన్నప్పు డొకనాఁడు మన్నారగించితి
తే.
లాసము నుతింపఁదరమౌనె రాసకేళి
94
సీ.
భైష్మకపూస్స్వయంవరమిళితాఖిల
గోపాల మాపాపఁ గొనిపోకు పోకు మ
తే.
నీదుహాస్యరసంబు వర్ణింపఁ దరమె
95
సీ.
ముఖమున కీలి రొమ్మున శూలి నుదుట బ్ర
తే.
నీవిలాసము వర్ణింప నేర్తు నెట్లు
96
సీ.
అరదాలతోఁ దున్కలైన జోదులు దత్త
భటులు దండములతోఁ బడినగొడుగులును
తే.
తపృతనాతతిని భవత్ప్రధనము భళిర
97
సీ.
అగ్గలంబైన జరాత్మజుమొగ్గర
తే.
ముద్ర వర్ణింప లయకాలరుద్రుఁ డైన
98
సీ.
ఒకచాయ భోజనాయకపఙ్క్తి యొకయోర
యొకకడ ఋషిరాజి యొకయెడ విద్వత్క
తే.
కడిమిమీఱఁగ నల ద్వారకాపురమునఁ
99
సీ.
ఆర్తులఁ గాచుటకయి దీక్ష జేసి కం
తే.
గాదె బ్రహ్మాండభాండసర్గస్థితిలయ
100
సీ.
స్వామి పరాకు హెచ్చరిక దేవరవారి
ణవిచక్షణత్వమునకు మేలు గావలె
తే.
లె నీక కొదవ యొకింతైన లేదు నీకు
101
సీ.
వీనులలోపల వీణాపరీణాసు
తే.
చుంటి నొంటిగనని కలగంటి నిన్న
102
సీ.
కడఁగి బంధత్రయక్రమమున నడుము ని
నాహతనాదజన్యానందమున దేలి
తే.
గంటి లోపలిమర్మంబుఁ గంటి దీర్ఘ
103
సీ.
ఘనముగా హృత్పద్మకర్ణికాంతరమున
తే.
మైన కలలోన నిను భవహరణగతికి
104
సీ.
నుతతటాకవనప్రభృతిసంతతిని మించి
సంజీవసుకవీంద్రశతక మొక్కటి నీవు
తే.
రాజ తాంబూలసత్కృతి నాదరింప
105
సీ.
గణబాణషట్చంద్రగణనతశాలివా
తే.
నాయురారోగ్యపుత్రపౌత్రాభివృద్ధి
106
సీ.
తతభరద్వాజగోత్రపవిత్ర పుణ్యచా
శాశ్వతైశ్వర్యసంజాతదాయక కృపా
తే.
రుణవిభాభాసమాన విలోలలోచ
107
సీ.
శ్రీకృష్ణపదయుగాశ్రితుఁడ సాంఖ్యాయన
తే.
రసగుణాలంకృతి కవిత్వరసికుఁడ విర
108
సీ.
కరుణాతరంగ మంగళము రంగద్యశో
గజ్యోతిరంగ మంగళము నృత్తమునిహృ
తే.
భృతభషకజాలజాలప్రవృద్ధగహన
109
