బాలకాండము - సర్గము 14
శ్రీమద్వాల్మీకియరామాయణే బాలకాండే చతుర్దశః సర్గః |౧-౧౪|
| వాల్మీకి రామాయణము | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||
అథ సంవత్సరే పూర్ణే తస్మిన్ ప్రాప్తే తురంగమే |
సరయ్వాః చ ఉత్తరే తీరే రాజ్ఞో యజ్ఞో అభ్యవర్తత |౧-౧౪-౧|
ఋష్యశృంగం పురస్కృత్య కర్మ చక్రుః ద్విజర్షభాః |
అశ్వమేధే మహాయజ్ఞే రాజ్ఞోఽస్య సుమహాత్మనః |౧-౧౪-౨|
కర్మ కుర్వంతి విధివత్ యాజకా వేదపారగాః |
యథా విధి యథా న్యాయం పరిక్రామంతి శాస్త్రతః |౧-౧౪-౩|
ప్రవర్గ్యం శాస్త్రతః కృత్వా తథా ఏవ ఉపసదం ద్విజాః |
చక్రుః చ విధివత్ సర్వం అధికం కర్మ శాస్త్రతః |౧-౧౪-౪|
అభిపూజ్య తదా హృష్టాః సర్వే చక్రుః యథా విధి |
ప్రాతః సవన పూర్వాణి కర్మాణి మునిపుంగవాః |౧-౧౪-౫|
ఐంద్రశ్చ విధివత్ దత్తో రాజా చ అభిషుతోఽనఘః |
మధ్యందినం చ సవనం ప్రావర్తత యథా క్రమం |౧-౧౪-౬|
తృతీయ సవనం చైవ రాజ్ఞోఽస్య సుమహాత్మనః |
చక్రుః తే శాశ్త్రతో దృష్ట్వా తథా బ్రాహ్మణ పుంగవాః |౧-౧౪-౭|
ఆహ్వాన్ చక్రిరే తత్ర శక్రాదీన్ విబుధోత్తమాన్ |
ఋష్యశృఙ్గాదౌ మంత్రైః శిక్షాక్షర సమన్వితౌ |౧-౧౪-౮|
గీతిభిః మధురైః స్నిగ్ధైః మంత్ర ఆహ్వానైః యథార్హతః |
హోతారో దదురావాహ్య హవిర్భాగాన్ దివౌకసాం |౧-౧౪-౯|
న చ అహుతం ఆభూత్ తత్ర స్ఖలితం వా న కించన |
దృశ్యతే బ్రహ్మవత్ సర్వం క్షేమయుక్తం హి చక్రిరే |౧-౧౪-౧౦|
న తేషు అహస్సు శ్రాంతో వా క్షుధితో వా న దృశ్యతే |
న అవిద్వాన్ బ్రాహ్మణః కశ్చిన్ న అశత అనుచరః తథా |౧-౧౪-౧౧|
బ్రాహ్మణా భుంజతే నిత్యం నాథవంతః చ భుంజతే |
తాపసా భుంజతే చ అపి శ్రమణాః చైవ భుంజతే |౧-౧౪-౧౨|
వృద్ధాః చ వ్యాధితాః చ ఏవ స్త్రీ బాలాః తథా ఏవ చ |
అనిశం భుంజమానానాం న తృప్తిః ఉపలభ్యతే |౧-౧౪-౧౩|
దీయతాం దీయతాం అన్నం వాసాంసి వివిధాని చ |
ఇతి సంచోదితాః తత్ర తథా చక్రుః అనేకశః |౧-౧౪-౧౪|
అన్న కూటాః చ దృశ్యంతే బహవః పర్వత ఉపమాః |
దివసే దివసే తత్ర సిద్ధస్య విధివత్ తదా |౧-౧౪-౧౫|
నానా దేశాత్ అనుప్రాప్తాః పురుషాః స్త్రీ గణాః తథా |
అన్న పానైః సువిహితాః తస్మిన్ యజ్ఞే మహాత్మనః |౧-౧౪-౧౬|
అన్నం హి విధివత్ స్వాదు ప్రశన్సంతి ద్విజర్షభాః |
అహో తృప్తాః స్మ భద్రం తే ఇతి శుశ్రావ రాఘవః |౧-౧౪-౧౭|
స్వలంకృతాః చ పురుషా బ్రాహ్మణాన్ పర్యవేషయన్ |
ఉపాసంతే చ తాన్ అన్యే సుమృష్ట మణి కుణ్డలాః |౧-౧౪-౧౮|
కర్మాంతరే తదా విప్రా హేతువాదాన్ బహూనపి |
ప్రాహుః సువాగ్మినో ధీరాః పరస్పర జిగీషయా |౧-౧౪-౧౯|
దివసే దివసే తత్ర సంస్తరే కుశలా ద్విజాః |
సర్వ కర్మాణి చక్రుః తే యథా శాస్త్రం ప్రచోదితాః |౧-౧౪-౨౦|
న అషడఙ్గ విత్ అత్ర ఆసీత్ న అవ్రతో న అబహుశ్రుతః |
సదస్యః తస్య వై రాజ్ఞో న అవాద కుశలా ద్విజాః |౧-౧౪-౨౧|
ప్రాప్తే యూపః ఉచ్ఛ్రయే తస్మిన్ షడ్ బైల్వాః ఖాదిరాః తథా |
తావంతో బిల్వ సహితాః పర్ణినః చ తథా అపరే |౧-౧౪-౨౨|
శ్లేష్మాతకమయః దిష్టో దేవదారుమయః తథా |
ద్వావేవ తత్ర విహితౌ బాహు వ్యస్త పరిగ్రహౌ |౧-౧౪-౨౩|
కారితాః సర్వ ఏవైతే శాస్త్రజ్ఞైః యజ్ఞకోవిదైః |
శోభార్థం తస్య యజ్ఞస్య కాంచన అలంకృత అభవన్ |౧-౧౪-౨౪|
ఏక వింశతి యూపాః తే ఏక వింశత్ అరత్నయః |
వాసోభిః ఏక వింశద్భిః ఏకైకం సమలంకృతాః |౧-౧౪-౨౫|
విన్యస్తా విధివత్ సర్వే శిల్పిభిః సుకృతా దృఢాః |
అష్ట ఆస్రయః సర్వ ఏవ శ్లక్ష్ణ రూప సమన్వితాః |౧-౧౪-౨౬|
ఆచ్ఛాదితాః తే వాసోభిః పుష్పైః గంధైః చ పూజితాః |
సప్త ఋషయో దీప్తిమంతో విరాజంతే యథా దివి |౧-౧౪-౨౭|
ఇష్టకాః చ యథా న్యాయం కారితాః చ ప్రమాణతః |
చితోఽగ్నిః బ్రాహ్మణైః తత్ర కుశలైః శిప్లకర్మణి |౧-౧౪-౨౮|
సచిత్యో రాజ సింహస్య సంచితః కుశలైః ద్విజైః |
గరుడో రుక్మపక్షో వై త్రిగుణో అష్టా దశాత్మకః |౧-౧౪-౨౯|
నియుక్తాః తత్ర పశవః తత్ తత్ ఉద్దిశ్య దైవతం |
ఉరగాః పక్షిణః చ ఏవ యథా శాస్త్రం ప్రచోదితాః |౧-౧౪-౩౦|
శామిత్రే తు హయః తత్ర తథా జలచరాః చ యే |
ఋషిభిః సర్వం ఏవై తన్ నియుక్తం శాస్త్రతః తదా |౧-౧౪-౩౧|
పశూనాం త్రిశతం తత్ర యూపేషు నియతం తదా |
అశ్వ రత్నః ఉత్తమం తస్య రాజ్ఞో దశరథస్య హ |౧-౧౪-౩౨|
కౌసల్యా తం హయం తత్ర పరిచర్య సమంతతః |
కృపాణైః విశశాసః ఏనం త్రిభిః పరమయా ముదా |౧-౧౪-౩౩|
పతత్రిణా తదా సార్ధం సుస్థితేన చ చేతసా |
అవసత్ రజనీం ఏకాం కౌసల్యా ధర్మ కామ్యయా |౧-౧౪-౩౪|
హోతా అధ్వర్యుః తథ ఉద్గాతా హస్తేన సమయోజయన్ |
మహిష్యా పరివృత్త్యా అథ వావాతాం అపరాం తథా |౧-౧౪-౩౫|
పతత్రిణః తస్య వపాం ఉద్ధృత్య నియతేఇంద్రియః |
ఋత్విక్ పరమ సంపన్నః శ్రపయామాస శాస్త్రతః |౧-౧౪-౩౬|
ధూమ గంధం వపాయాః తు జిఘ్రతి స్మ నరాధిపః |
యథా కాలం యథా న్యాయం నిర్ణుదన్ పాపం ఆత్మనః |౧-౧౪-౩౭|
హయస్య యాని చ అంగాని తాని సర్వాణి బ్రాహ్మణాః |
అగ్నౌ ప్రాస్యంతి విధివత్ సమస్తాః షోడశ ఋత్విజః |౧-౧౪-౩౮|
ప్లక్ష శాఖాసు యజ్ఞానాం అన్యేషాం క్రియతే హవిః |
అశ్వ మేధస్య యజ్ఞస్య వైతసో భాగః ఇష్యతే |౧-౧౪-౩౯|
త్ర్యహోఽశ్వ మేధః సంఖ్యాతః కల్ప సూత్రేణ బ్రాహ్మణైః |
చతుష్టోమం అహః తస్య ప్రథమం పరికల్పితం |౧-౧౪-౪౦|
ఉక్థ్యం ద్వితీయం సంఖ్యాతం అతిరాత్రం తథోత్తరం |
కారితాః తత్ర బహవో విహితాః శాస్త్ర దర్శనాత్ |౧-౧౪-౪౧|
జ్యోతిష్టోమ ఆయుషీ చ ఏవం అతిరాత్రౌ వినిర్మితౌ |
అభిజిత్ విశ్వజిత్ చ ఏవం అప్తోర్యామో మహాక్రతుః |౧-౧౪-౪౨|
ప్రాచీం హోత్రే దదౌ రాజా దిశం స్వకుల వర్ధనః
అధ్వర్యవే ప్రతీచీం తు బ్రహ్మణే దక్షిణాం దిశం |౧-౧౪-౪౩|
ఉద్గాత్రే చ తథా ఉదీచీం దక్షిణైఏషా వినిర్మితా |
అశ్వమేధే మహాయజ్ఞే స్వయంభు విహితే పురా |౧-౧౪-౪౪|
క్రతుం సమాప్య తు తదా న్యాయతః పురుషర్షభః |
ఋత్విగ్భ్యో హి దదౌ రాజా ధరాం తాం కులవర్ధనః |౧-౧౪-౪౫|
ఏవం దత్త్వా ప్రహృష్టో అభూత్ శ్రీమాన్ ఇక్ష్వాకు నందన |
ఋత్విజః తు అబ్రువన్ సర్వే రాజానం గత కిల్బిషం |౧-౧౪-౪౬|
భవాన్ ఏవ మహీం కృత్స్నాం ఏకో రక్షితుం అర్హతి |
న భూమ్యా కార్యం అస్మాకం న హి శక్తాః స్మ పాలనే |౧-౧౪-౪౭|
రతాః స్వాధ్యాయ కరణే వయం నిత్యం హి భూమిప |
నిష్క్రయం కించిత్ ఏవ ఇహ ప్రయచ్ఛతు భవాన్ ఇతి |౧-౧౪-౪౮|
మణి రత్నం సువర్ణం వా గావో యద్ వా సముద్యతం |
తత్ ప్రయచ్ఛ నరశ్రేష్ట ధరణ్యా న ప్రయోజనం |౧-౧౪-౪౯|
ఏవం ఉక్తో నరపతిః బ్రాహ్మణైః వేద పారగైః |
గవాం శత సహస్రాణి దశ తేభ్యో దదౌ నృపః |౧-౧౪-౫౦|
దశ కోటి సువర్ణస్య రజతస్య చతుర్ గుణం |
ఋత్విజః చ తతః సర్వే ప్రదదుః సహితా వసు |౧-౧౪-౫౧|
ఋష్యశృంగాయ మునయే వసిష్ఠాయ చ ధీమతే |
తతః తే న్యాయతః కృత్వా ప్రవిభాగం ద్విజోత్తమాః |౧-౧౪-౫౨|
సుప్రీత మనసః సర్వే ప్రత్యూచుః ముదితా భృశం |
తతః ప్రసర్పకేభ్యస్తు హిరణ్యం సుసమాహితః |౧-౧౪-౫౩|
జాంబూనదం కోఓటి సంఖ్యం బ్రాహ్మణేభ్యో దదౌ తదా |
దరిద్రాయ ద్విజాయ అథ హస్త ఆభరణం ఉత్తమం |౧-౧౪-౫౪|
కస్మై చిత్ యాచమానాయ దదౌ రాఘవ నందనః |
తతః ప్రీతేషు విధివత్ ద్విజేషు ద్విజ వత్సలః |౧-౧౪-౫౫|
ప్రణామం అకరోత్ తేషాం హర్ష వ్యాకులిత ఇంద్రియః |
తస్య ఆశిషోఽథ వివిధా బ్రాహ్మణైః సముదాహృతాః |౧-౧౪-౫౬|
ఉదారస్య నృవీరస్య ధరణ్యాం పతితస్య చ |
తతః ప్రీత మనా రజా ప్రాప్య యజ్ఞం అనుత్తమం |౧-౧౪-౫౭|
పాప అపహం స్వర్ నయనం దుస్తరం పార్థివర్షభైః |
తతోఽబ్రవీత్ ఋశ్య్శృంగం రాజా దశరథః తదా |౧-౧౪-౫౮|
కులస్య వర్ధనం త్వం తు కర్తుం అర్హసి సువ్రత |
తథేతి చ స రాజానం ఉవాచ ద్విజసత్తమః |
భవిష్యంతి సుతా రాజన్ చత్వారః తే కులోద్వహాః |౧-౧౪-౫౯|
స తస్య వాక్యం మధురం నిశమ్య
ప్రణమ్య తస్మై ప్రయతో నృపేంద్ర |
జగామ హర్షం పరమం మహాత్మా
తం ఋష్యశ్ఋ్‌ఙ్గం పునరపి ఉవాచ |౧-౧౪-౬౦|
ఇతి వాల్మీకి రామాయణే ఆది కావ్యే బాలకాండే చతుర్దశః సర్గః |౧-౧౪|