చైనాదేశము (చ) నెలకొల్పి పరిపాలన సాగించిరి. ఈ పరిస్థితులలో చై నాలో ఐరోపియనులు ప్రవేశించిరి. ఐరోపియనులు, నల్లమందు యుద్ధములు : వాస్కోడి గామా గుడ్ హోపు మార్గమును కనుగొన్ననాటినుండి, సముద్రమార్గమున పాశ్చాత్యులు చైనాకు రాసాగిరి. క్రీ. శ. 1557 నాటికి పోర్చుగీసువారు క్వాంటంగ్, ఫ్యూకిన్ రాష్ట్రములలో స్థావరము లేర్పరచుకొనుట యే గాక, మకావోలో కోటలు కట్టుకొనిరి. పోర్చుగీసు వారి అడుగు జాడలలో, డచ్చివారు ఫార్మోజా దీవి (తైవాన్) లో క్రీ.శ. 1664 నాటికి స్థావరములను సాధించిరి. క్రమముగా చైనా వాణిజ్యము ఆంగ్లేయు లను కూడ ఆకర్షించెను. 1778 లో రాయబారి యైన మెకార్ట్నీ, మంచూ చక్రవర్తి చీన్ లుంగ్ ను దర్శించి, చైనాలో వాణిజ్య హక్కుల వర్థించెను. చక్రవర్తి నిరాకరించుటతో మెకార్ట్ని రాయబారము విఫలమైనది. కాని మంచూ చక్రవర్తులు మకావో రేవు లోను, కాన్టన్ లోను విదేశ వర్తకులకు ప్రవేశార్హత నొసగిరి. కావున ఈ రెండు నగరములు పాశ్చాత్య వాణిజ్య కేంద్రములై నవి. ఆంగ్లేయులు చై నాకు నల్లమందు దిగుమతిచేసి అపార మైన లాభములు గడించు చుండిరి. నల్ల మందు అలవాటు వలన ప్రజల ఆరోగ్యమునకు హాని కలుగు చున్నదని, చియాచింగ్ చక్రవర్తి (1800) నల్ల మందును నిషేధిం చెను. ఆంగ్లేయులు దొంగచాటుగా నల్లమందు వర్తక మును కొనసాగించిరి. 1839 లో లిన్ చిహిసు అను ఉద్యోగి, క్యాంటన్ లో 20 వేల పెట్టెల దొంగ నల్లమం దును పట్టుకొని తగులబెట్టెను. దీనితో చైనా ప్రభుత్వము నకును; ఆంగ్లేయులకును రెండు యుద్ధములు జరిగెను. ఇవియే నల్లమందు యుద్ధములు (Opium wars). మొదటి యుద్ధములో (1889-1842) చైనా ఓడిపోయి 'నాన్కింగ్' సంధి చేసికొని ఆంగ్లేయులకు హాంగ్ కాంగ్ ద్వీపము నిచ్చుటయేగాక కాన్స్టన్, షాంఘై, అమాయ్, ఫూచో, నిన్ గ్ ఫూ రేవులలో స్వేచ్ఛగా వర్తకము చేసికొ నుటకు హక్కుల నిచ్చెను. క్రైస్తవమత ప్రచారమునకును అనుమతించెను. 1858 వ సం॥ యుద్ధములో కూడ చైనా పరాజయము పొంది, టీన్ట్సిన్ సంధి చేసికొని, ఆంగ్లేయు 750 సంగ్రహ ఆంధ్ర లకు మరికొన్ని హక్కు లొసగి పై సంధి షరతులను ఫ్రాన్సు, అమెరికా, జర్మనీ, నార్వే మొదలయిన దేశ ములకు గూడ వర్తింపజేసెను. దీనికే "మిక్కిలి అభిమాన ముతో చూడబడెడి జాతుల" హక్కులందురు (Most favoured Nation treatment). చైనాలో తమతమ న్యాయస్థానములు నెలకొల్పుటకుకూడ పాశ్చాత్యులకు హక్కు లియబడెను (Extra territorial Rights). మంచూ సామ్రాజ్యాధికారము విచ్ఛిన్నమై, చైనాలో పాశ్చాత్యుల అధికార ప్రాబల్యములు స్థిరపడసాగినవి. టైపింగ్ తిరుగుబాటు క్రీ. శ. 1850-1865: పై పరి ణామముల ఫలితముగ చైనా ఆర్థిక వ్యవస్థ భగ్నమైనది. పన్నుల బాధ నానాటికి పెరుగుచుండెను. నల్లమందుతో బాటు, వస్త్రములు మొదలైన పెక్కు విదేశ వస్తువులు దిగుమతియై దేశ పరిశ్రమలు పూర్తిగ నశించెను. నిరు ద్యోగము ప్రబలమైనది. మంచూ ప్రభుత్వమునందును, విదేశీయుల పట్లను ద్వేషము పెచ్చు పెరుగ సాగినది. "ప్రజలకు ఉద్యోగు లన భయము. ఉద్యోగులకు విదేశ భూతము లనిన భయము. విదేశ భూతములకు ప్రజ లనిన భయము.” ఈ పరిస్థితిలో, క్వాంగ్సీ రాష్ట్ర వాసియైన హుంగ్ హిస్యు సుంగ్ అను క్రైస్తవ ఉపాధ్యాయుడు, తాను "జీససు తమ్ముడ" నని ప్రకటించుకొని మంచూ ప్రభుత్వ ముపై తిరుగుబాటు పురికొల్పెను. తండోపతండములుగ ప్రజ లీ తిరుగుబాటున చేరుటతో, 1856 నాటికి తొమ్మిది రాష్ట్రములు హుంగ్' వళమైనవి. నాన్కింగ్ రాజధానిగా “దివ్యశాంతి రాజ్యము” ను (Tai Ping Tien Kuo) హుంగ్ స్థాపించెను. కాని, విదేశీయుల సహాయముతో మంచూ చక్రవర్తులు ఈ తిరుగుబాటు నణచి వేయ గలిగిరి. టైపింగ్ తిరుగుబాటు మంచూ చక్రవర్తుల అసమర్థ నిరంకుశత్వమునకు తోక చుక్క యైనది. గొని చైనా జపాన్ యుద్ధము 1894 : పాశ్చాత్య రాజ్యము లతో బాటు జపాన్ కూడ. చైనా దుస్థితిని అవకాశముగా ఆసియాలో విస్తరించుటకు విస్తరించుటకు ప్రయత్నించెను. 1894 లో కొరియాపై అధికారమును గురించి చైనా, జపానులకు జరిగిన యుద్ధములో చైనా ఓడిపోయి 'షి మొనెఫ్రీ ' సంధి చేసికొనెను. దీనిప్రకారము ఫార్మోజా
