విజ్ఞానకోశము - 3
గుఱ్ఱపు దళము
రచన యందలి చతురంగ బలములలో ఆశ్వికదళము యొక్క ప్రాశస్త్యమును, దాని విశిష్టతను అతడు ఉదాహరణ పూర్వకముగా వివరించియున్నాడు. యుద్ధరంగ మందు పదాతులు నెచ్చట నిలుపవలెనో, రథముల నెచ్చట ఉంచవలెనో, ఏనుగుల నెచ్చట మోహరింపవలెనో, అశ్విక దళములు నెచ్చట, ఎట్లు ప్రయోగింపవలెనో, శత్రుసైన్యములపై చతురంగబలములను ఎట్లు సమైక్యముచేసి లంఘింపజేయవలెనో కౌటిల్యుడు కన్నుల కట్టినట్లు అద్భుతముగా చిత్రించియున్నాడు.
ఆనాటి యుద్ధాశ్వములు కవచములను ధరించెడివి. యుద్ధ కలాపములలో ఇట్టి ఉత్తమాశ్వములను నియోగించిన కారణముచే ప్రత్యేకమైన నేర్పుతో 'అశ్వ వ్యూహముల'ను పన్నుట ఆరోజులలో పరిపాటియైనది. పక్షముల యందు శుద్ధములగు పదాతులను, పార్శ్వముల యందు అశ్వములను, పృష్ఠభాగముల యందు ఏనుగులను, పురోభాగమున రథములను ఉంచవలెనని కౌటిల్యుడు నిర్దేశించెను.
ఆశ్వికదళ వ్యూహము : ఆశ్వికదళ ప్రవీణుల యుద్ధ వ్యూహము ప్రకారము ఆశ్వికదళములను పదాతిసైన్యముల వెనుక భాగమున సంపూర్ణమైన సంసిద్ధతలో నిలిపెదరు. ఇట్టి ప్రదేశము, ఆశ్వికదళములు స్వేచ్ఛగా కదలుటకు, మెదలుటకు అనువుగా ఉండవలెను. వాటిని శత్రువుపై ప్రయోగించుటకు ఇతర అంగములు వాటికి రక్షణ నియ్యవలెను. ఆత్మరక్షణకై నియోగింపబడు ఆశ్వికదళములు ఇతర అంగములను రక్షించుటలో అప్రమత్తతతో వ్యవహరించును. నిర్మాణమందు శత్రువర్గము బలహీనముగా నున్నప్పుడుగాని, సంధిగ్ధత, అనిశ్చితత్వము గోచరించినపుడుగాని, ఆశ్వికదళములు అదను చూచి శత్రువుపై లంఘించి విధ్వంస మొనర్చును.
శత్రువర్గముపై దాడిచేయు సందర్భములో రెండు శ్రేణులుగా ఏర్పడిన ఆశ్వికదళములు పదాతిదళముల సహకారమును పూర్తిగా పొందగలవు. వెనుకభాగమున సిద్ధముగా నుండు ఇతర ఆశ్వికదళములు ప్రమాద సమయములందు, తమకంటె పూర్వము శత్రువుపై దాడిచేసిన ఆశ్వికదళముల స్థానమును ఆక్రమించును. తమ పార్శ్వభాగములమీద శత్రువు ఆకస్మికముగా దాడి సల్పినపుడు నిలువ (Reserve) లో నున్న ఆశ్వికదళములు ప్రమాదమునకు లోనైన తమపక్షమువారికి సత్వరమే సహాయపడును. కాన, తమకు అండగా పృష్ఠభాగమున తగు సంఖ్యలో అశ్వికదళములు, ఇతర అంగములు సర్వసిద్ధమగు దనుక ప్రథమములో శత్రుసేనలమీద లంఘింప దలచిన ఆశ్వికదళములు అట్టి అవకాశము వచ్చువరకు వేచియుండవలెనుగాని, త్వరపడి సాహసముతో వ్యవహరింపరాదు. మెలకువ, సమయస్ఫూర్తి, చురుకుదనము ప్రదర్శించినగాని గుఱ్ఱపుదళములు శత్రుఘాతము నుండి తప్పించుకొనలేవు.
పృష్ఠభాగమునగల సైనిక దళములకు తగిన రక్షణలేనిదే పదాతి దళములు అగ్రభాగము నుండి శత్రువుపై దాడిచేయుట వ్యర్థమైనసాహసకార్యముగా భావింపబడు చున్నది. సాధింపబడిన కీలకస్థానములను సంరక్షించుకొననిదే, ఆశ్విక దళములు అగ్రభాగమున నుండుట అనర్థదాయకమగును. ఒక్కసారిగా పదాతిదళములు, ఆశ్విక దళములు ఏకమై యుద్ధచర్యకు ఉపక్రమించునపుడు, పదాతిదళములు స్వేచ్ఛగా సంచరించుటకై అవసరమైన స్థావరములను ఏర్పరచుకొనుటయు, ఆశ్విక దళములు దాడి వెడలుటకు అనువైన పాటవమును సమీకరించు కొనుటయు ప్రయోజనకరములుగా నుండును. వీటిలో పదాతి సైన్యమును ఫిరంగితోను, ఆశ్విక సైన్యమును గుండుతోను పోల్చవచ్చును. ఫిరంగి, గుండు ఈ రెండును అన్యోన్య సహాయముతో శత్రువునకు నష్టము ఘటిల్ల జేయునట్లు కాల్బలము, గుఱ్ఱపుదళము ఈ రెండును అన్యోన్య సహాయ సహకారములతో బలీయమైన విధ్వంసకశక్తిగా రూపొందగలవు.
అనాదినుండి ఈ నాటివరకుగల యుద్ధచరిత్రమును సమీక్షించిన యెడల, పార్శ్వరక్షణమందు ఆశ్విక దళము అతిముఖ్యమైన పాత్ర నిర్వహించినట్లు స్పష్టము కాగలదు. కాన యుద్ధములలో ఉభయపార్శ్వములనురక్షించు ఆశ్విక దళములను హతమొనర్చుట ముఖ్యమైన కర్తవ్యముగా పరిగణింపబడుచున్నది. ఆశ్విక దళములను నిర్మూలింపగనే, ఉభయపార్శ్వములపైననే గాక, వెనుకభాగముపై గూడ జయప్రదముగా దాడిచేయ సాధ్యమగును. ఆశ్విక దళములు శత్రువులపై దాడి సల్పుటకు అనువైన స్థావర
405
