110
శ్రీ సీతారామాంజనేయసంవాదము
లగు ననేక భేదములతో నెనుబదినాలుగు విధములై యున్నవి. ఇట్లీయమనియమాసనముల
బాగుగ నభ్యసించిన పిదప ప్రాణాయామము నభ్యసింపవలయును. ప్రాణాయామ
మనఁగా వాయువుకు నిరోధించుటయే, అదియే యభ్యాసయోగస్వరూపమని కూడ
నిదివఱకే చెప్పియున్నాను. ఆప్రాణాయామము మూఁడు విధము అనికూడఁ దెలియఁజేసి
యున్నాను. అందు మంత్రి యోగమని చెప్పఁబడు ప్రాకృతప్రాణాయామమును వివరిం
చెదను వినుము. లోకమునందలి ప్రతిభూతమును సాధారణముగ veలుపలనుండి లోని
కిని, లోపలనుండి వెలికని వాయువు నాకర్షించుచు విడుచుచు నున్నదికదా. వెలికి
వచ్చుదానిని నిశ్శ్వాసమనియు లోనికి, బోవుదానిని యుచ్ఛ్వాస మనియుఁ జెప్పుచు
న్నాము. శాస్త్రమునందు వీనికే క్రమముగ రేచకపూరకము లను నామధేయములు
గలవు, రేచకపూరకముల మధ్యమునఁ గొంతకాలము వాయువు లోన నిలుచుచున్నది.
దానికే కుంభకమని `పేరు, ఇట్లు స్వాభావికములై యున్న రేచకపూరక కుంభకములలో
హంస మంత్రాక్షరముల నిలిపి ధ్యానించుట మంత్రయోగము, ఇదియే ప్రాకృత
ప్రాణాయామము, కుంభకములలో నూర్ధ్వకుంభకమనియు, ఆధఃకుంభక మనియు కూడ
భేదములు గలవు. ఇఁక వైకృతప్రాణాయామ మనఁగా దినదినమును ప్రాణముల నిరో
ధించుట యభ్యాసముఁ జేసిచేసి ప్రాణమునం దపానమును, ఆపానమునందు ప్రాణమును
(అనఁగా: ఉచ్ఛ్వాసములలోనొక దానియందు మఱియొక దానిని)లయము గావించుట.
ఇదియే లయయోగము. వాయువును బలాత్కారముగ లోపల నిలిపి రేచకపూరకముల
"సంపూర్ణముగ నశింపఁ జేయుట కేవలకుంభకము, ఇదియే హఠయోగము, రేచకపూరకముల
నశింపఁజేసి ప్రాణాపానముల (అనఁగాః నిశ్శ్వాసోచ్ఛ్వాసముల) బంధించుటకు
మూలబంధము, ఉడ్యాణబంధము, జలంధరబంధము నను నుపాయములు కలవు. ఈ
విధముగ అభ్యాసయోగమునకు పూర్వాంగము లగుయమనియమాసనప్రాణాయామములు
వివరింపఁబడెను. ఇంకనుత్తరాంగంబుల వివరించెద వినుము.
శబ్దస్పర్శాదివిషయముల ననుసరింపనీక శ్రోత్రాదీంద్రియముల నిర్బంధించుట
ప్రత్యాహారము. సగుణరూపముగాఁగాని, నిర్గుణరూపముగాఁగాని పరమాత్ముని ధ్యానించుట
ధ్యానమనఁబడును. మూలాధారము, స్వాధిష్ఠానము మొదలగుస్థలములయందు
వాయుసహితముగ మనసునునిర్బంధించుట ధారణయనఁబడును, ధ్యానింపఁబడుచున్న
వస్తువునందు చిత్తముఁజేర్చుట సమాధి. ఆదిరెండువిధములు. ధ్యానించువాఁడు ధ్యానము,
ధ్యానింపఁబడునది అనుభేదములే సమాధియందుఁగానఁబడునో, అది సవికల్పకసమాధి,
ఏసమాధియందుఁ గానరాదో అది నిర్వికల్పసమాధి. ఇట్లభ్యాసయోగమునకుఁ గోల
యష్టాంగములస్వరూపములను క్రమముగ వివరించితిని. ఈయభ్యాసయోగము చిత్తపరి
పాకములేనివారికిఁ గావలయును. దీనిని సాధించుట మిగులఁ గష్టము. ఇది సాధిం
