218 తెలుగు భాషా చరిత్ర
ఉదాహరణల్లో అషువలె, ఇషువలె అనేవి ఉన్నాయి. దక్షిణాంద్ర యుగంలో అహల్యా సంక్రందనం, మన్నారు దాసవిలాస నాటకంవ౦టి కావ్యాల్లో ఈ రూపాలు వాడబడ్డాయి. కవిత్రయ యుగపు కావ్యాల్లో కానరావు.
కొన్ని- ధ్వని పరిణామ రీతులు :
7.11. 1. వర్ణసమీకరణం : స్వరసామ్యం : సంస్కృత అకారాంత ప్రాతిపదికలకు -డుజ్‌ ప్రత్యయం చేరినపుడు సర్వసామ్యంవల్ల అత్వం ఉత్వం కావటం సర్వసాధారణం. దీనికి నన్నయ భారతభాగంలో 'గరుడcడు' శబ్దము అపవాదము (1-2-76). తరువాతి కాలంలో 'గరుడుcడు' అయింది.
2. వర్ణవ్యత్యయం : తెలుగు మూలభాషనుండి విడివడి ప్రత్యేక భాషగా ఏర్పడిన కాలంలో వర్ణవ్యత్యయం కొన్ని సన్నివేశాల్లో నియతంగా వర్తించినది. తత్ఫలితంగానే దేశ్యాలలో అంతకు ముందులేని లకార రకారాది శబ్దాలు, రేఫ సంయుక్తాక్షరాలతో కూడినవి బయలుదేరాయి. కొన్ని శబ్దాల విషయంలో. రెండు రూపాలూ నిలిచి ఉన్నవి. ఎఱక-ఱెక్క, అనన్‌-నాన్‌, అనవుడు-నావుడు, అనక-నాక, ఎల-లే ఇత్యాదులు.
తాత్కాలికంగా ఉచ్చారణంలో తడబాటువల్ల కలిగినవని చెప్పదగిన రూపాలు కావ్యభాషలోని కెక్కినవి గలవు ఉదా: ఆలరన్‌ (_ఆలరన్‌, కు. సం. 11-34), నవుటాల (-నవ్వులాట, భార, ఉద్యో. 3-116).
3. వర్ణవినిమయం : భాషలో ప్రత్యేక వర్ణాలుగా వ్యవహరించే వాటిలో కొన్నింటి వినిమయం (free variation) కానవస్తూంది. నన్నయ నన్నె చోడుల గ్రంధాలనుంచి పద ప్రయోగ సూచిక లాధారంగా గ్రహించబడ్డవి.
క/గ: కొనకొని_గొనకొని
గ/వ : పగలు/పవలు
చ/స : చుమ్ము/సుమ్ము
డ/ట; ఆడదాన-ఆటదాన
డ/ణ: అడcగు-అణcగు
త/ద: తందడి/దందడి
