పంచతంత్రి/పీఠిక
పీఠిక
మాతృకలు
చెన్నపురి ప్రభుత్వప్రాచ్యలిఖితగ్రంథాలయమున, నీ భానుకవి పంచతంత్రిఁ బ్రతులు రెండు గలవు, ఒకటి తాళపత్రప్రతి. డి. నంబరు, 3025. వేఱొకటి కాగితపుఁబ్రతి. డి. నంబరు, 2684. కాఁగితపుఁబ్రతి మొదటిదానికిఁ బుత్రిక. దీనియం దచ్చటచ్చటఁ గొన్నిపద్యచరణములును, గొన్నిపదములును లోపించినవి. పంచమాశ్వాసమున, మొదటఁ గొంత గ్రంథపాతము గలదు. అసంప్రేక్ష్యకాంత్వమను నీ యైదవతంత్రమున, బహుశః మొదటి కథయును, రెండవ కథలోఁ గొంత భాగమును లోపించినవి. అశిథిలమగు ప్రత్యంతరము దొరకమిచే, లుప్తభాగములను బూరించుటకుఁగాని, సందిగ్ధస్థలములఁ బాఠనిర్ణయ మొనరించుటకుఁగాని యవకాశము లేమిని, తోఁచిన రీతిని, ఆయాస్థలములలోఁ బరిశిష్టభాగములను బట్టి, భావములను బొల్చికొని కొన్ని కొన్నిపూరణములను, సందిగ్ధస్థలములఁ బాఠనిర్ణయములను జేయవలసివచ్చినది. అనువుకాని స్థలములను యథాతథముగనే యుంచి ముంద్రింపవలసివచ్చెను.
పంచతంత్రములు
మడికి సింగనార్యుఁడు తన “సకలనీతిసమ్మతమునఁ” బంచతంత్రములోనివని కొన్నిపద్యముల నుదాహరించియుంచుటవలన, నిప్పటి కుపలభ్యమానము లగుచున్న చంపూరూపములగు పంచతంత్రములకన్న ముందే, ఒక పంచతంత్ర ముండియున్నట్లు తెలియుచున్నది. కాని, అది నామమాత్రావశిష్టము.
శ్రీకృష్ణ దేవరాయలయుగమునఁ జంపూరూపమున వచ్చిన పంచతంత్రములు మూఁడు.
1. దూబగుంట నారాయణ కవిది.
2. తిప్పయభాస్కరునిది (ప్రకృత కావ్యము).
3. పర్వతరాజు వేంకటనాథ కవిది.
ఈ మూఁడును, శ్రీకృష్ణదేవరాయల యుగమునఁ బరిమిత..... గొంచెము, ముందు వెనుకలుగ వెలసినవి.
ఇందు దూబగుంట నారాయణకవి గ్రంథము మొదటిది. కీ॥ శే॥ శ్రీ డాక్టరు చిలుకూరి నారాయణరావుగారి పరిశోధనవలన, వేంకటనాథ కవి యచ్యుతదేవరాయలకు సమకాలికుఁడని తేలుటవలన, ప్రకృతమగు నీ భానుకవి పంచతంత్రము రెండవదియును, వేంకటనాథునిది మూఁడవదియు నగుచున్నవి.కృతికర్త
తిప్పయభాస్కరునిఁ గూర్చి, యీ కావ్యప్రస్తావనలో నున్న—
| మ. | “పరవాగ్వైఖరి, లక్షణజ్ఞతను, శ్రీవత్సాన్వయఖ్యాతి, భూ | |
యీ పద్యము వలన, నీతఁడు లాక్షణికుఁ డనియును, శ్రీ వత్సగోత్రజుఁ డనియును, రాజసభాపూజ్యుఁ డనియును, ప్రాచీనకావ్యభంగుల నెఱిఁగినవాఁ డనియును దెలియుచున్నది. ఆశ్వాసాంతగద్యములలో "భారతీవరప్రసాదలబ్ధవిద్యావిచిత్ర, తిప్పనమంత్రిపుత్ర, సుజనవిధేయ, భానయ నామధేయ" ఆని యుండుట వలనఁ, దండ్రిపేరు తిప్పయ యనియును, నితనికి భానయ యనికూడ వ్యవహారమున్నట్లును, దెలియుచున్నది. కావ్యాంతమున, నితఁ డిట్లు చెప్పికొనెను,—
| సీ. | పంపా విరూపాక్ష భైరవ విఠ్ఠలే | |
| గీ. | రమ్యమై యున్న విద్యాపురంబుసంధు, | |
| | తెనుఁగు బాస నొనర్చెను వినుతికెక్క | |
దీనివలన కృష్ణదేవరాయల పరిపాలనకాలమున నీతఁడు విద్యానగరమునం దుండి యీ కావ్యమును రచించినట్లు తెలియుచున్నది. ఏతత్—
కృతిపతి
భండారు లక్ష్మీనారాయణుఁడు (ఈతనికి లక్ష్మమంత్రి యనియును, లక్ష్మయమంత్రి యనియును గూడ వ్యవహారము) శ్రీకృష్ణదేవరాయల యంతఃపురమున నాట్య, సంగీతవిద్యలకు నాచార్యుఁడు. ఈయన గొప్పవిద్వాంసుఁడు. సంస్కృతమున “సంగీతసూర్యోదయ” మనుపేర నుత్తమమగు నొక నాట్య, సంగీత లక్షణ గ్రంథమును రచించెను. అది తాళ, నృత్త, స్వరగీత, రాగజాతి, ప్రబంధాధ్యాయములను నైదుప్రకరణముల గ్రంథము.
ఆ గ్రంథము యొక్క ప్రస్తావనలో శ్రీకృష్ణదేవరాయలవిజయయాత్రలను, తనకు రాయ లొనరించిన సన్మానవిశేషములను, నీ లక్ష్మమంత్రి యిట్లు పేర్కొనెను.
| శ్లో. | కర్ణాటాహ్వయదేశసౌఖ్యజననీ శ్రీతుంగభద్రావృతా, | |
| శ్లో. | తస్యాం కాంచనమంటపే పరిలసన్మాణిక్యహీరావళీ | |
| శ్లో. | కీర్తి స్ఫూర్తిభిరహ్న్యపి ప్రతికలం జ్యోత్స్నాం పరాంజృంభయన్ | |
| శ్లో. | బాల్యే౽ సౌ సకల కలాకలాపయుక్త | |
| శ్లో. | దుర్గం జిత్వాథసో౽సా వుదయగిరివరం తత్ర రాహుత్తరాజం | |
| శ్లో. | సో౽యం కృష్ణనరేశ్వరో గజపతిం జిత్వా తదీయ శ్రియా | |
| శ్లో. | కృష్ణా ముత్తీర్య సో౽యం యవనజనపదం వహ్నిసాత్కృత్య సర్వం | |
| శ్లో. | తస్య శ్రీకృష్ణరాయస్య కృపా క్షీరాబ్ధి చంద్రమాః | |
| శ్లో. | యో భారద్వాజ గోత్రే సమజని శ్రుతవాన్ కేశవామాత్య వర్యః | |
| శ్లో. | సో౽యం శ్రీ లక్ష్మణార్యో భరతమత మతంగాది మార్గేణ సర్వాన్ | |
| శ్లో. | సదా౽భినవశబ్దాది భరతాచార్య నామకం | |
| శ్లో. | శ్రీ షత్కృష్ణ నరేశ్వరస్య కృపయా స్వర్ణాంచితాం పాలకీం | |
| శ్లో. | స్వామినా కృష్ణరాయేణ సంసారానంద చిత్తవాన్ | |
| శ్లో. | సంగీతాగమ లక్ష్య లక్ష్మ నిపుణై శ్రీవిష్ణు భట్టారకైః | |
| గద్య. | ఇతి శ్రీమద్విప్రకులధుర్య భండారు విఠ్ఠలేశ్వరనందన, సూక్ష్మ | |
పై శ్లోకములవలన బ్రసిద్ధములగు శ్రీకృష్ణదేవరాయల యౌవనారంభమునుండి ప్రవృత్తములైన, శివనసముద్ర విజయము, ఉదయగిరి కొండవీడు కొండపల్లి విజయములు, పొట్టునూరున జయస్తంభప్రతిష్ఠాపనము, గజపతి విజయమును, గొబ్బూరు రాచూరు విజయములు మున్నగునవే కాక, ఈ లక్ష్మమంత్రి రాయల కృపాక్షీరాబ్ధికిఁ జంద్రుఁ డనియును, నాట్యసంగీతముల నప్రతిమానుఁ డనియును, దత్ప్రతిపాదకములగు ననేకగ్రంథములను రచించి, నాఁటి విద్వత్కవులచేతను సంగీతవిద్యాధికులచేతను మిగులఁ బ్రశంసింపఁబడినవాఁ డనియును, దన విద్యాప్రాభవమువలన, ననన్యసాధారణమగు “అభినవభరతాచార్య"బిరుదమును వహించినవాఁ డనియును దెలియుచున్నది.
ఇంతియకాక కృష్ణదేవరాయలవలన, బంగారుపాలకియును, శతమౌక్తికస్తబకాలంకృతములగు రెండు మౌక్తికచ్ఛత్రములను, మదగజము లను, ప్రాభవసూచకమగు మలహరీ వాద్యమును, రాజాంతఃపురమున నాట్యవిద్యాధిపత్యగౌరవమును గూడఁ బడసినవాఁడని తెలియుచున్నది.
ప్రభువాల్లభ్యమున సమస్తవైభవములను బడసి పూర్ణకాముఁడైన యీయనఘుఁడు, పూర్వాచార్యమతములనెల్లఁ బరిశీలించి కీర్తిశరీరరక్షణార్థమై యితరసంగీతలక్షణగ్రంథముల వన్నెయు వాసియుఁ దఱుఁగునట్లు సంగీత సూర్యోదయమును నీ మహాగ్రంథమును రచించెనఁట.
ఈ లక్ష్మీనారాయణుఁడు భారద్వాజగోత్రుఁడు, గౌరమాంబా కేశవామాత్యుల పౌత్రుడు. రుక్మిణీ విఠ్ఠలేశ్వరమంత్రుల పుత్రుఁడు. ఈతనిచేత గురువుగాఁ బేక్కొనఁబడిన విష్ణుభట్టారకులను పంచతంత్రప్రస్తావమున, భానుకవి గూడ “నానావిధకళాప్రవీణత దిక్కుల వెలసిన భరతము విష్ణుభట్లు” అని పేర్కొనెను.
సూక్ష్మలిఖితాచార్య, రాయబయకార, తోడరమల్ల, అభినవభరతాచార్య అను నివి లక్ష్మీనారాయణుని బిరుదాంకములు.
పంచతంత్రము
సంస్కృతమున విష్ణుశర్మ బాలశిక్షార్థమై, సకలనీతిశాస్త్రములసారముమద్ధరించి మిత్రభేద, మిత్రలాభ, సంధి విగ్రహ, లబ్ధనాశ, అసంప్రేక్ష్యకారకము లను నైదుతంత్రములతోఁ బంచతంత్రమను గ్రంథమును రచించెను.
| | "సకలార్థశాస్త్రసారం | |
వ్యుత్పత్తిలాభమునకై ప్రథమాభ్యసనియదుగు నొక్క శబ్దశాస్త్రము నభ్యసించుటకే పండ్రెండేళ్లు పట్టును. పిమ్మట, మన్వాది ధర్మశాస్త్రములును, కౌటిలీయాద్యర్థశాస్త్రములుకు, వాత్స్యాయానాది కామశాస్త్రములును నేర్చి ననే కాని పురుషార్థవివేకము సిద్ధింపదు. మనుష్యజీవితవ్యవధి యత్యల్పమును, అనిశ్చితమునుగాన చిరకాలపరిశ్రమసాధ్యములగు నీ శాస్త్రములను విడిచి సులభమార్గమునఁ బిన్నలకు సకలనీతిశాస్త్రసారమును దెలిపి, బోధాన్వితులను జేయుటకై విష్ణుశర్మ ఈ నీతిశాస్త్రసంగ్రహమును రచియించెను.
నాఁటినుండి యీ గ్రంథ మొకభారతదేశమునందేకాక, పరదేశభాషలయందుఁ గూడఁ బరివర్తితమై మిగులఁ బ్రయోజనము కలదగుటవలన, బహుళప్రచారము గలదయ్యెను.
ఆంధ్రీకరణపద్ధతులు
తెనుఁగునఁ జంపూరూపమునఁ బరివర్తితములైన పై మూఁడు గ్రంథములయొక్క యాంధ్రీకరణపద్ధతులను, ఒండొంటితోఁ బోల్చి యించుక పరిశీలించుట యిట నప్రస్తుతము కాదు.
| క. | కోపప్రసాదగుణములు | |
—భానయ
| క. | కోపప్రసాదచిహ్నము | |
—నారాయణకవి
| క. | కోపప్రసాదచిత్త | |
—వేంకటనాథుఁడు
| క. | ఒరులాడిన వాక్యమ్ముల | |
—భానయ
| క. | ఉత్తరమునఁ బొడమెడుఁ బ్ర | |
—నారాయణకవి
| క. | తొడవుల క్రియ భృత్యుల నిలి | |
—భానయ
| గీ. | కనకభూషణసముచితకమ్రమౌక్తి | |
—భానయ
| క. | నరపతి భృత్యులఁ దొడవుల | |
| గీ. | కుందనము గూర్ప నందమై పొందు పడిన | |
| | రత్నమున కేమి కొఱఁతగు! రాజు బంటుఁ | |
—నారాయణ కవి
| క. | శిరమున మకుటము, రశనా | |
| ఆ. | అధమవృత్తి కధికు నమరించు పతి తిట్టుఁ | |
—వేంకటనాథుఁడు
| సీ | అరయ జాత్యంధున కద్దమ్ముఁ జూపు చం | |
—భానయ
| సీ. | దారుణాటవి రుదితంబుఁ జేసినయట్లు | |
| | నిర్జలంబైనచో నీరజం బిడినట్లు | |
—నారాయణకవి
| సీ. | బహుళాంధకారమ్ము వాప దీపము, జీవ | |
—భానయ
| చ. | శరనిధిఁ దాఁట నావయును సంతమసం బడఁగింప దీపమున్ | |
—నారాయణకవి
| చ. | తిమిరనివారణక్రియకు దీపము, వారిధి ని స్తరింపఁ బో | |
—వేంకటనాథుఁడు
| గీ. | సుజనులకు లేమి, గ్రహపీడ సోమసూర్యు | |
| శా. | తారామార్గమునం జరించు ఖగసంతానంబు వారాశిలో | |
—భానయ
| క. | గ్రహపీడ చంద్రసూర్యుల | |
| చ. | అరుదుగఁ జేరరాని గహనాబ్ధులఁ గ్రుమ్మఱు నాఖగాండజో | |
—నారాయణ కవి
| చ. | సరసుల నక్రముల్ మలయజంబులఁ బన్నగరాజు కేతకీ | |
| | కరునిఁ గళంకమట్లు నధికంబుగ దుర్దశ లుర్విలోన స | |
—భానయ
| చ. | లలితపటీరపాదపములన్ జిలువల్ గమలోజ్జ్వలజ్జల | |
—వేంకటనాథుఁడు
| చ. | మలయజశీతలమ్ములగు మాటలఁ దేల్చును వచ్చినంతఁ బెం | |
—భానయ
| మ. | పురతఃప్రాంజలి, సాశ్రుదృగ్జలజుఁ డుత్ఫల్లాస్యుఁ డాశ్లేషణా | |
—వేంకటనాథుఁడు
ఈ యుదాహరణములవలనఁ దుల్యవిషయములపై జాలువాఱిన యీ మువ్వురు కవుల వాణీమార్గములలోని భేదములును దేటపడుచున్నవి. సరళమధురవిధురగమనములగు నీ మూఁడు కవితాప్రవాహములును నేకవిషయమున సంగమించి, గంభీరమగు నీతిశాస్త్రతీర్థమునఁ దెనుఁగుప్రజకు సులభావగాహసౌఖ్యమును బ్రసాదించినవి.
ఈమువ్వురు కవులును మూలములోని కథల నన్నింటిని యథాతథముగఁ గైకొని తెనిఁగించినవారు కారు. పెక్కు కథలను విడిచిరి. కొన్ని కథలను మూలభిన్నముగ నిర్వహించిరి. ఏయే కథలను విడిచిరో, ఏయే కథల నిర్వహణమునందు భిన్నమార్గముల నవలంబించిరో, యిచ్చట నిరూపించుట కవకాశము చాలనందున, వేంకటనాథ నారాయణ కవుల కావ్యములలో లేనిదియును భానుకవి కావ్యమునందు మాత్రమే యున్నదియునగు నొకకథఁ యిచ్చట బేర్కొనఁబడుచున్నది. అది యొక రాజకీరమునకును వేశ్యకును సంబంధించినదియై కైతవమును గైతవముచేతనే జయింపవలయునన్న యంశమును బ్రతిపాదించుచున్నది. భానుకవి గ్రంథమునఁ బ్రథమాశ్వాసాంతమున నిది కానవచ్చుచున్నది. ఈ కథ కదిరీపతి “శుకసప్తతి"లోఁ గలదు. దీనిని భానుకవి సరసముగ నిర్వహించెను.
వేంకటనాథునకు నీతివిషయ మాలంబనమాత్రము. కథావిస్తరణమునను, వర్ణనలను బ్రవేశ పెట్టుట యందును, స్వాతంత్ర్యమును వహించి యాతఁడు తన గ్రంథమునకుఁ గావ్యముద్రను హత్తించెను. బాలావబోధనఫలమై కథాచ్ఛలమునఁ బ్రవర్తిల్లిన నీతి ప్రపంచనమున, నీతని కావ్యగుణలోభము, ఉక్తి జటిలత్వమునకును, బ్రౌఢవర్ణనములకును నెడమిచ్చినది. కావ్యదృష్టిచే నివి సంభావ్యములే యగును.
నారాయణ కవి గ్రంథమును భానుకవి గ్రంథమును, గావ్యగుణములయందును బరిమాణమునందును వేంకటనాథుని కావ్యమునకుఁ గొండిక లయ్యును వివక్షితార్థమునందుఁ దాత్పర్యము గలవియై వాని ప్రయోజనమును నెరవేర్చుచున్నవి.
భానుకవి గ్రంథముకన్న నారాయణకవి గ్రంథము కథాపరిస్ఫుటత్వమునను, వర్ణనాపరిపోషమునను, సంభాషణలయందును నించుక వాసిగాఁ బొడకట్టుచున్నను, ఈ రెంటికిని శైలియందు సాదృశ్యము గలదు. ఆ సాదృశ్యము, అక్కసెల్లెండ్ర సాదృశ్యము వంటిది. నారాయణకవి గ్రంథములోని పద్యములే నాలుగు భానుకవి గ్రంథమునందును గానవచ్చుచున్నవి.
| క. | పరదేశమె నిజదేశము | 70 |
| క. | కులసతి రోయును జుట్ట | |
| | మ్ములనాడఁ దొడఁగుచుందురు | 71 |
| క. | మృతిఁ బొందిన నరునైనను | 72 |
| చ. | అతిబలవంతుడైన వినయమ్మున నాతనితోడి మైత్రి సం | |
పై మూఁడు కందములును నారాయణ కవి గ్రంథమున 2వ యాశ్వాసమున 108, 109, 110 సంఖ్యలలోను, దిగువ చంపకము తృతీయశ్వాసమున 30వ సంఖ్యలోను గనఁబడుచున్నవి. నూత్నభరతాచార్యా! కరణిక లక్ష్మా! అను సంబోధనలు మాత్రమే భానుకవివి.
ఇంత గ్రంథము వ్రాసిన కవికి నీ నాలుగు పద్యములను నితరకవి కావ్యమునుండి యెరవు తెచ్చికొనుటకుఁ గల కారణము తనకుఁ బూర్వుఁడగు నారాయణ కవియందు నీతనికున్న గౌరవభావమని యూహించుటకన్న వేఱొకటి సమంజసముగాఁ దోఁచదు. లేనిచోఁ గారణ మన్వేషింపవలసియున్నది.
శిక్షాసముచితవయస్కులగు బాలు రెల్లరును నీతిశతకములనువలెఁ గంఠస్థము చేయుటకు ననువగు సరళశైలిలో నీతిసారములను దఱచుగఁ గందములు; తేటగీతులు, నాటవెలఁదులవంటి చిన్న చిన్న పద్యములలో సూటిగ నమరించి, ధారణయోగ్యములగునటుల భానుకవి సంతరించెను. కావ్యగుణసంపాదనమునందు కన్న బాలావబోధనముగ నీతులను బొందుపఱుచుటయందే యితనికి దృష్టి యెక్కువ. ఇట్లనుటవలన నిందుఁ గావ్యగుణములు కొఱవడినవని కాదు. వానికై ప్రయత్నము లేదని భావము. స్వచ్ఛసుందరమగు నీతిని శైలి బహుస్థలములయం దిట్లు జాలువాఱుచున్నది.
| చ. | నృపతి మదోద్ధతుండయిన నేర్పున మంత్రివరుండు రాచకా | |
| చ. | గురు వెలయన్ బ్రధాని, నృపకుంజరు నర్భకురీతి, నీతిశా | |
| ఉ. | ఆరసి చూడ రాజు సుకృతాంచితుఁడైనఁ దదీయసేవకున్ | |
ప్రయోగవిశేషములు
లక్షణజ్ఞుఁడని పేర్కొనఁబడిన యీ కవి కావ్యమునఁ గొన్ని నీహారలేశములవంటివి, “విష్ణుశర్మను” (విష్ణుశర్మ + అను]మున్నగునదంత తత్సమపదసంధులును, “మేసచ్చట”, “అణఁగున్న" మున్నగు క్త్వార్థకసంధులును గానవచ్చుచున్నవి.
| క. | "లాంగూలం బల్లార్చి | |
మున్నగు పూర్ణబిందు ఖండబిందు ప్రాసములును,
| క. | "ఆకఁట చేతను మీరలు | |
మున్నగు సబిందు నిర్బిందు ప్రాసములును గానవచ్చుచున్నవి. ఆత్మార్థమున వనుప్రయుక్తమగు “కొను” ధాతు వుండవలసిన స్థలములలోఁ "బుచ్చుక”, “చేసుక”, “నిర్మించుక” అను రూపములును, “రాజుకు”, “భూతలాధిపుకు” మున్నగు నగాగమవిరహితరూపములును గానవచ్చుచున్నవి. “దంష్ట్రించి” యను ప్రయోగము కనఁబడుచున్నది.
ఒడలని సంస్కరించిన యతిభంగ మగును. దీనినిఁ గవి బుద్ధిపూర్వకముగనే వాఁడినట్లు తోఁచుట వలన నట్లే విడువఁబడినది.
ప్రథమాశ్వాసము 263 వ పద్యము
| క. | “మృతి వొందినట్లు తెలిసిన | |
అను దానిలో నాలుగవచరణమునఁ బ్రాస భంగమైనది. ప్రత్యంతరము లేమిని సాధుపాఠమును బోల్ప ననువు పడలేదు.
| | “అతి గర్విత | |
అని చదివికొనిన సరిపడును.
గుణాభ్యర్హితమగు నీ కావ్యమున నిట్టి యల్పదోషములు పరిగణనీయములు కావు.
