తెలుగువారి జానపద కళారూపాలు/బహురూపాల బహురూపం
బహురూపాల బహురూపం
బ్రహ్మణీ, బ్రహ్మ జననీ
బహురూపా బుధార్చితా
ప్రసవిత్రీ ప్రజండా
జ్ఞాప్రతిష్ఠా ప్రికటాకృతి
బహునామాలతో పూజించే జగజ్జననినే బహురూపిగా లాక్షణికులు వర్ణించారు. భరత నాట్య శాస్త్రకారుడైన భరతముని కాలం నుంచీ, దశవిధ రూపకాలు మొదలు అనేక రకాల నాట్య ప్రక్రియలు వెలుగొందినట్లు మనకు అనేక అధారాలున్నాయి. అనేక లక్షల గ్రంథాలలో వివిధ ప్రక్రియలకు సంబందించి వివరణలున్నాయి కాని బహురూపానికి సరైన నిర్వచన మిచ్చినవారు లేరు.
బహురూపమంటే?
బహురూపమంటే అన్నిటికంటే పెద్ద రూపమా లేక కొంతమంది నటులు కొన్ని విభిన్న పాత్రలను పోషించడమా? అలాకాక ఒకే నటుడు విభిన్న పాత్రలను అభినయించటమా? లేక పగటి వేషధారులు రోజుకొక వేషం చొప్పున ప్రదర్శించే వివిధ రకాల పగటి వేషాలా? వీటిలో ఏదో ఒకటై యుండాలి. బహురూపాలను నటించే నటుణ్ణి బహురూపిగా వర్ణించి వుండవచ్చు. వారే పగటి వేషధారులు కావచ్చు. వారే బహురూపులని నా అభిప్రాయం.
బహురూప ప్రసక్తి వున్న మన గ్రంథాలలో బహురూపాన్ని గూర్చి ఎటువంటి వివరాలు లేవు. కాని తెలుగు వాఙ్మయంలో మాత్రం బహురూప ప్రశస్తి ఎక్కువగా కనిపిస్తూ వుంది. అయితే బహురూప కళారూపానికి సంబంధించిన గ్రంథాలు మాత్రం మనకు లభ్యం కావడం లేదు.
సోమనాథుడు:
పాల్కురికి సోమనాథుని పండితారాధ్య చరిత్రలో అనేక ప్రాచీన కళా రూపాల ప్రసక్తితో పాటు బహురూప కళారూపాన్ని గూర్చి పర్వత ప్రకరణంలో శివరాత్రి జాగరణ వినోద కాలక్షేప ప్రస్తావనలో__
లలితాంగ రస కళా లంకారరేఖ
లలవడ బహురూప మాడెడు వారు.
అని పేర్కొన బడింది. బహురూప వివరణలో నేపథ్య వైవిద్యంతో పాటు అభినయ వైవిధ్యం కూడా చూపబడింది. పై ఉదాహరణలో చతుర్విధ అభినయాలు బహురూపంలో చోటు చేసుకున్నాయి.
యథావాక్కుల అన్నమయ్య:
పదమూడవ శతాబ్దానికి చెందిన యథావాక్కుల అన్నమయ్య తన "సర్వేశ్వర శతకం" బహురూపాన్ని గూర్చి ఇలా వివరించాడు.
అమరంగన్ స్ఫుట భక్తి నాటకము భాషాంగ క్రియాంగ భిర
మ్యముగా జూపిన మెచ్చి మీరలు పు రే యన్నంతకున్ యోనిగే
హములన్ రూపులు పన్ను కొంచును నటుండై వచ్చి సంసార రం
గము లోనన్ బహురూప మాడు వెలయంగా జీవి సర్వేశ్వరా.
అంటూ నాటకాలలో బహువేషాలున్నట్లు వివరించాడు. అంటే నాటకంలో బహు వేషాలున్నట్లా, లేక ఒకే వ్వక్తి వివిధ పాత్రలను అభినయించటమా అని మనం అలోచించి నప్పుడు బహురూపాల్ని ఒకే వ్వక్తి నటించి, ప్రేక్షకులను మెప్పించటం, నిజంగా నటుని యొక్క ప్రజ్ఞా విశేషంగా భావించ వచ్చును.
ప్రబంధ రత్నావళి వివరణ:
దామరాజు సోమయ్య భరతమున క్రీ.శే. వేటూరి ప్రభాకర శాస్త్రులవారి సంపాదకత్వంలో వెలువడిన ప్రబంధ రత్నావళిలో__
కుండలి బహురూప దండలాస్య విలాస దేశి మార్గంబుల తెరువు లెరిగి
నయము, బిరుసును సరిగతుల్ కడదిగాను
తిరువు మురువును నిలకడ తిన్న నగును
పాత్ర గొనిపించ గొనగను బ్రౌఢి యైన వాడె నటుడన బరునీ వసుధ యందు.
అని వుదహరించడాన్ని బట్టి బహురూప మనేది ఒక దేశీ నృత్య విశేషమనీ, నేర్పు గల నటుని యొక్క ప్రతిభా విశేషమనీ తెలుస్తూంది.
అలాగే పోతనగారి భాగవతంలో
గోప కుమారులం గూడికొని కృష్ణుండు
ఏ సూత్రధారి మీ రందఱు బహురూపు
లని చెలంగుచు నాటలాడ.
అనే పంక్తుల్ని బట్టి బహురూప ప్రయోక్తగా సూత్రధారుడనే వాడు ఒకడుంటాడని తెలుస్తూంది.
అన్నమయ్య ఆధారాలు:
అలాగే పదిహేనవ శతాబ్దానికి చెందిన తాళ్ళపాక అన్నమాచార్యుల వారి సంకీర్తనల్లో బహువారములు, బహురూప ప్రసక్తి వచ్చింది. అన్నమాచార్యు లొకచోట బహురూపుండ వైతి అని అంటాడు.
మరొకచోట, ప్రకటము బహురూపము లయినాడతడు. అకుటిలమహిమల యనంతుడే అని అంటాడు.
ఇంకొకచోట... కొండంత దొరతనము కోరి మీద వేసుకొంటి నండనే యా బహురూప మాడకపోదు. అంటూ, మరికొన్ని సంకీర్తనల్లో బహురూపాన్ని గురించి క్రింది విధంగా ఉదహరించాడని ఉదహరించారు.
పాయమంటా ముదిమంటా బహురూపము యింక
నేయెడాగాచెదు మము నిందిరారమణ ॥పల్లవి॥
అలాగే__
అన్నలంటా, తమ్ములంటా ఆండ్లంటా బిడ్డలంటా
పన్నుకొని తిరిగేరు బహురూపాలు__
అంటూ, బహురూపాలను గురించి సంకీర్తనలలో ఎన్నో చోట్ల ప్రస్తావించారు.
జోగారావుగారి నిర్వచనం:
ఈ ప్రసక్తిని బట్టి బహురూపమనేది ఒక అక్కజపు వినోద విద్య అనీ, అది బహుశా బహు కంఠశ్వర విక్షేప సహితమైన బహు రూప వేషధారణతో కూడినదనీ, అది మేళంగట్టి ప్రదర్శింప బడేదనీ, అందులో భాషకు సంబందించిన క్రియలన్నీ వుంటాయనీ ప్రదర్శన ప్రవర్తకుడుగా ఒక సూత్రధారుడు వుంటాడనీ పై విషయాలను బట్టి విదితమౌతుందని, యస్వీ జోగారావు గారు నాట్యకళ జానపద కళా సంచికలో ఉదహరించారు.
అన్నమాచార్య పెద్ద కుమారుడు పెద తిరుమలయ్య తాను వ్రాసిన వెంకటేశ్వర విన్నపాలలో బహురూపాల్ని గురించి మరింత వివరంగా విశదీకరించారు.
సర్వేశ్వరా అవధారు జగంబు నీ నాటకశాల
నే నెత్తిన తొలి జన్మంబుల యాకారంబులు
నీ ముందర నాడెడు బహురూపంబులు
దార సుత బంధు జనులు మేళగాండ్రు
నిన్ను నుతియించు వేదశాస్త్ర పురాణ
చయంబు తూర్యత్రయంబు
బహురూపానికి తిరుమలయ్యగారిచ్చిన వివరణలో మేళగాండ్రు, తూర్యత్రయం, నాట్యం, భాషావిషయాలు, కొలువు, నర్తకులం అనే మాటలు బహురూప విశేషాలను వివరిస్తూంది.
దీనిని బట్టి బహురూప మనేది సామాన్యమైన నాట్య ప్రక్రియ వంటిది కాదని తెలుస్తూంది.
ఎదో ఒక విశిష్టమైన ప్రక్రియగా మనకి తోస్తూంది.
చతుర్విధాభినయాల సమ్మేళనంతో నృత్యగీత వాయిద్యాలతో మేళం కట్టి, నాటక రంగస్థలాలలో ప్రయోగింపబడే సర్వాంగ సుందరమైన నాట్య ప్రబంధమని, ఆచార్య యస్వీ జోగారావు గారు, నాట్య కళ జానపద కళల సంచికలో ఉదహరించారు.
ఎందరో ఇచ్చిన వివరణలు:
16 వ శతాబ్దానికి చెందిన ఎడపాటి ఎఱ్ఱన తాను వ్రాసిన "మల్హణ చరిత్ర" ద్వితీయాశ్వాసంలో__
చారణ బాగడ చర్చరీ బహురూప మండలాపాదిక ఖాండికములు అని బహురూపాన్ని ఒక ఖాండిక విశేషంగా పేర్కొన్నాడు.
అలాగే అయ్యలరాజు నారాయణకవి తన "హంస వింశతి" లో బహురూపమునూ దానితోపాటు ఖాండికమును షోడశ విధాలైన నృత్యాలుగా పరిగణించాడు.
క్రీ॥శే॥ మానవల్లి రామకృష్ణ కవి తన రచన "భరతకోశం" లో బహురూపాన్ని గూర్చి,
దేసీనృత్తం, నానా వేషధరం, యత్తద్వ బహురూప మితీరితమ్__ అని భరత కోశం 4|8 పుటలో నిర్వచించారు.
బహురూపమంటే కొందరు దానిని ఏక పాత్రభినయంగా భావించారు. ఏక పాత్రాభినయం అంటే__ ఒకే వ్వక్తి విభిన్న మనస్తత్వాలను అభినయించటంగా భావించవచ్చు.
తాను పాత్రధారియై ఆ యా పాత్రల స్వరూప స్వభావాలను అభినయించటంగా ఎంచవచ్చు. ఇందుకు ఉదాహరణ, హరిదాసులు వారి కథాగానంలో వివిధ పాత్రలను అభినయించి నట్లు,
అందుకు ఉదాహరణ అర్థనారీశ్వర పాత్రనూ, దశావతారాలు మొదలైన వేషాలను ప్రదర్శించే పగటి వేషధారులను మనం బహురూప ప్రదర్శకులుగా ఎంచవచ్చు.
బహురూపమంటే రూపాన్ని మార్చటమే కదా .... అంటే ఊసరవెల్లి లాంటిది.
బహురూప మంటే ఇంద్రజాలికుడనే అర్థం కూడ ఇచ్చారు. కాని ఇది బహురూపానికి సరిపోని నిర్వచనం.
ఈ బహురూపం ఒక్క ఆంధ్ర దేశంలోనే కాక, మైసూరు, బెంగాల్, మహారాష్ట్ర మొదలైన రాష్ట్రాలలో బహురూపం ఏదో ఒక రూపలో బహుళ వ్యాప్తి చెందిందని మనం ఊహించవచ్చు.
బహురూపాలే పగటి వేషాలు:
అయితే బహురూపం అంటే ఇదీ అనే నిర్వచనాన్నిచ్చే గ్రంథాలు లేనందువల్ల బహురూపం అంటే ఇదీ అని, దీని స్వరూప స్వభావాలు ఇలా వుంటాయనీ నిర్వచించటానికి మనకు తగిన ఆధారాలు లేవు. అయినా ఇంతమంది బహు రూపాన్ని విర్వచించడం వల్ల అది మనకు తెలియని ఒక అద్భుత కళారూపంగా పేర్కొనవచ్చు. ఇంతకు పూర్వం బహురూపాన్ని గురించి లాక్షిణికు లందరూ బహు రూపులు అన్నపదానికి సరియైన నిర్వచనం ఇవ్వక ఎవరికి వారు తప్పుకున్నారు. కాని
కర్ణాటకలోనూ, మహారాష్ట్రలోనూ బహురూపుల్ని గురించి వర్ణించినవారు, బహురూపాలను ధరించేవారే. బహురూపాలని నిర్థారించారు. అంటే బహురూపాల ప్ర్రతిబింబాలే పగటి వేషాలు.