కిష్కింధకాండము - సర్గము 31

శ్రీమద్వాల్మీకియరామాయణే కిష్కింధాకాండే ఏకత్రింశః సర్గః |౪-౩౧|

వాల్మీకి రామాయణము

రామాయణ కాండములు

1. బాలకాండము

2. అయోధ్యాకాండము

3. అరణ్యకాండము

4. కిష్కింధకాండము

5. సుందరకాండము

6. యుద్ధకాండము

7. ఉత్తరకాండము

స కామినం దీనం అదీన సత్త్వః

శోక అభిపన్నం సముదీర్ణ కోపం |

నరేంద్ర సూనుర్ నరదేవ పుత్రం

రామానుజః పూర్వజం ఇతి ఉవాచ |౪-౩౧-౧|

న వానరః స్థాస్యతి సాధు వృత్తే

న మన్యతే కర్మ ఫల అనుషంగాన్ |

న భోక్ష్యతే వానర రాజ్య లక్ష్మీం

తథా హి న అభిక్రమతే అస్య బుద్ధిః |౪-౩౧-౨|

మతి క్షయాత్ గ్రామ్య సుఖేషు సక్తః

తవ ప్రసాద అప్రతికార బుద్ధిః |

హతో అగ్రజం పశ్యతు వాలినం

న రాజ్యం ఏవం విగుణస్య దేయం |౪-౩౧-౩|

న ధారయే కోపం ఉదీర్ణ వేగం

నిహన్మి సుగ్రీవం అసత్యం అద్య |

హరి ప్రవీరైః సహ వాలి పుత్రో

నరేంద్ర పుత్ర్యా విచయం కరోతు |౪-౩౧-౪|

తం ఆత్త బాణ ఆసనం ఉత్పతంతం

నివేదిత అర్థం రణ చణ్డ కోపం |

ఉవచ రామః పర వీర హంతా

స్వ వేక్షితం స అనునయం చ వాక్యం |౪-౩౧-౫|

న హి వై త్వత్ విధో లోకే పాపం ఏవం సమాచరేత్ |

కోపం ఆర్యేణ యో హంతి స వీరః పురుషోత్తమః |౪-౩౧-౬|

న ఇదం అత్ర త్వయా గ్రాహ్యం సాధు వృత్తేన లక్ష్మణ |

తాం ప్రీతిం అనువర్తస్వ పూర్వ వృత్తం చ సంగతం |౪-౩౧-౭|

సామ ఉపహితయా వాచా రూక్షాణి పరివర్జయన్ |

వక్తుం అర్హసి సుగ్రీవం వ్యతీతం కాల పర్యయే |౪-౩౧-౮|

సో అగ్రజేన అనుశిష్ట అర్థో యథావత్ పురుషర్షభః |

ప్రవివేశ పురీం వీరో లక్ష్మణః పర వీర హా |౪-౩౧-౯|

తతః శుభ మతిః ప్రాజ్ఞో భ్రాతుః ప్రియహితేరతః |

లక్ష్మణః ప్రతిసంరబ్ధో జగామ భవనం కపేః |౪-౩౧-౧౦|

శక్ర బాణాసన ప్రఖ్యం ధనుః కాలాంతక ఉపమః |

ప్రగృహ్య గిరి శృంగాభం మందరః సానుమాన్ ఇవ |౪-౩౧-౧౧|

యథా ఉక్త కారీ వచనం ఉత్తరం చైవ స ఉత్తరం |

బృహస్పతి సమో బుద్ధ్యా మత్త్వా రామానుజః తదా |౪-౩౧-౧౨|

కామ క్రోధ సముత్థేన భ్రాతుః కోపాగ్నినా వృతః |

ప్రభంజన ఇవ అప్రీతః ప్రయయౌ లక్ష్మణః తదా |౪-౩౧-౧౩|

సాల తాల అశ్వ కర్ణాం చ తరసా పాతయన్ బలాత్ |

పర్యస్యన్ గిరి కూటాని ద్రుమాన్ అన్యాం చ వేగితః |౪-౩౧-౧౪|

శిలాః చ శకలీ కుర్వన్ పద్భ్యాం గజ ఇవ ఆశు గః |

దూరం ఏక పదం త్యక్త్వా యయౌ కార్యవశాత్ ద్రుతం |౪-౩౧-౧౫|

తాం అపశ్యత్ బల ఆకీర్ణాం హరిరాజ మహాపురీం |

దుర్గాం ఇక్ష్వాకు శార్దూలః కిష్కింధాం గిరి సంకటే |౪-౩౧-౧౬|

రోషాత్ ప్రస్ఫురమాణ ఓష్ఠః సుగ్రీవం ప్రతి లక్ష్మణః |

దదర్శ వానరాన్ భీమాన్ కిష్కింధాయా బహిః చరాన్ |౪-౩౧-౧౭|

తం దృష్ట్వా వానరాః సర్వే లక్ష్మణం పురుషర్షభం

శైల శృంగాణి శతశః ప్రవృద్ధాం చ మహీరుహాన్ |

జగృహుః కుంజర ప్రఖ్యా వానరాః పర్వత అంతరే |౪-౩౧-౧౮|

తాన్ గృహీత ప్రహరణాన్ సర్వాన్ దృష్ట్వా తు లక్ష్మణః |

బభూవ ద్విగుణం క్రుద్ధో బహు ఇంధన ఇవ అనలః |౪-౩౧-౧౯|

తం తే భయపరీత అంగాః ఖ్సుబ్ధం దృష్ట్వా ప్లవంగమాః |

కాల మృత్యు యుగాంతాభం శతశో విద్రుతా దిశః |౪-౩౧-౨౦|

తతః సుగ్రీవ భవనం ప్రవిశ్య హరిపుంగవాః |

క్రోధం ఆగమనం చైవ లక్ష్మణస్య న్యవేదయన్ |౪-౩౧-౨౧|

తారయా సహితః కామీ సక్తః కపివృషః తదా |

న తేషాం కపి వీరాణాం శుశ్రావ వచనం తదా |౪-౩౧-౨౨|

తతః సచివ సందిష్టా హరయో రోమహర్షణాః |

గిరి కుంజర మేఘ ఆభా నగర్యా నిర్యయుః తదా |౪-౩౧-౨౩|

నఖ దంష్ట్ర ఆయుధా సర్వే వీరాః వికృత దర్శనాః |

సర్వే శార్దూల దర్పాః చ సర్వే చ వికృత ఆననాః |౪-౩౧-౨౪|

దశ నాగ బలాః కేచిత్ కేచిత్ దశ గుణోత్తరాః |

కేచిత్ నాగ సహస్రస్య బభూవుః తుల్య వర్చసః |౪-౩౧-౨౫|

తతః తైః కపిభిర్ వ్యాప్తాం ద్రుమ హస్తైర్ మహాబలైః |

అపశ్యత్ లక్ష్మణః క్రుద్ధః కిష్కింధాం తాం దురాసదం |౪-౩౧-౨౬|

తతః తే హరయః సర్వే ప్రాకార పరిఖ అంతరాత్ |

నిష్క్రమ్య ఉదగ్ర సత్త్వాః తు తస్థుర్ ఆవిష్కృతం తదా |౪-౩౧-౨౭|

సుగ్రీవస్య ప్రమాదం చ పూర్వజస్య అర్థం ఆత్మవాన్ |

దృష్ట్వా కోప వశం వీరః పునర్ ఏవ జగామ సః |౪-౩౧-౨౮|

స దీర్ఘ ఉష్ణ మహా ఉచ్ఛ్వాసః కోప సంరక్త లోచనః |

బభూవ నర శార్దూల స ధూమ ఇవ పావకః |౪-౩౧-౨౯|

బాణ శల్య స్ఫురత్ జిహ్వః సాయక ఆసన భోగవాన్ |

స్వ తేజో విష సంఘాతః పంచ ఆస్య ఇవ పన్నగః |౪-౩౧-౩౦|

తం దీప్తం ఇవ కాలాగ్నిం నాగేంద్రం ఇవ కోపితం |

సమాసాద్య అంగదః త్రాసాత్ విషాదం అగమత్ పరం |౪-౩౧-౩౧|

సో అంగదం రోష తామ్రాక్షః సందిదేశ మహాయశాః |

సుగ్రీవః కథ్యతాం వత్స మమ ఆగమనం ఇతి ఉత |౪-౩౧-౩౨|

ఏష రామానుజః ప్రాప్తః త్వత్ సకాశం అరిందమః |

భ్రాతుర్ వ్యసన సంతప్తో ద్వారి తిష్ఠతి లక్ష్మణః |౪-౩౧-౩౩|

తస్య వాక్యం యది రుచిః క్రియతాం సాధు వానరః |

ఇతి ఉక్త్వా శీఘ్రం ఆగచ్ఛ వత్స వాక్యం అరిందమ |౪-౩౧-౩౪|

లక్ష్మణస్య వచః శ్రుత్వా శోకావిష్టో అంగదో అబ్రవీత్ |

పితుః సమీపం ఆగమ్య సౌమిత్రిః అయం ఆగతః |౪-౩౧-౩౫|

అథ అంగదః తస్య సుతీవ్ర వాచా

సంభ్రాంత భావః పరిదీన వక్త్రః |

నిర్గత్య పూర్వం నృపతేః తరస్వీ

తతో రుమాయాః చరణౌ వవందే |౪-౩౧-౩౬|

సంగృహ్య పాదౌ పితుః ఉగ్రతేజా

జగ్రాహ మాతుః పునర్ ఏవ పాదౌ |

పాదౌ రుమాయాః చ నిపీడయిత్వా

నివేదయామాస తతః తత్ అర్థం |౪-౩౧-౩౭|

స నిద్రా మద సంవీతో వానరో న విబుద్ధవాన్ |

బభూవ మద మత్తః చ మదనేన చ మోహితః |౪-౩౧-౩౮|

తతః కిల కిలాం చక్రుః లక్ష్మణం ప్రేక్ష్య వానరాః |

ప్రసాదయంతః తం క్రుద్ధం భయ మోహిత చేతసః |౪-౩౧-౩౯|

తే మహా ఓఘ నిభం దృష్ట్వా వజ్ర అశని సమ స్వనం |

సింహ నాదం సమం చక్రుర్ లక్ష్మణస్య సమీపతః |౪-౩౧-౪౦|

తేన శబ్దేన మహతా ప్రత్యబుధ్యత వానరః |

మద విహ్వల తామ్రాక్షో వ్యాకుల స్రగ్వి భూషణః |౪-౩౧-౪౧|

అథ అంగద వచః శ్రుత్వా తేన ఏవ చ సమాగతౌ |

మంత్రిణో వానరేంద్రస్య సమ్మత ఉదార దర్శినౌ |౪-౩౧-౪౨|

ప్లక్షః చ ఏవ ప్రభావః చ మంత్రిణౌ అర్థ ధర్మయోః |

వక్తుం ఉచ్చావచం ప్రాప్తం లక్ష్మణం తౌ శశంసతుః |౪-౩౧-౪౩|

ప్రసాదయిత్వా సుగ్రీవం వచనైః స అర్థ నిశ్చితైః |

ఆసీనం పర్యుపాసీనౌ యథా శక్రం మరుత్పతిం |౪-౩౧-౪౪|

సత్య సంధౌ మహాభాగౌ భ్రాతరౌ రామ లక్ష్మణౌ |

వయస్య భావం సంప్రాప్తౌ రాజ్య అర్హౌ రాజ్య దాయినౌ |౪-౩౧-౪౫|

తయోః ఏకో ధనుష్పాణిర్ ద్వారి తిష్ఠతి లక్ష్మణః |

యస్య భీతాః ప్రవేపంతే నాదాన్ ముంచంతి వానరాః |౪-౩౧-౪౬|

స ఏష రాఘవ భ్రాతా లక్ష్మణో వాక్య సారథిః |

వ్యవసాయ రథః ప్రాప్తః తస్య రామస్య శాసనాత్ |౪-౩౧-౪౭|

అయం చ తనయో రాజన్ తారాయా దయితో అంగదః |

లక్ష్మణేన సకాశం తే ప్రేషితః త్వరయా అనఘ |౪-౩౧-౪౮|

సః అయం రోష పరీతాక్షో ద్వారి తిష్ఠతి వీర్యవాన్ |

వానరాన్ వానరపతే చక్షుసా నిర్దహన ఇవ |౪-౩౧-౪౯|

తస్య మూర్ధ్నా ప్రణమ్య త్వం స పుత్ర సహ బాంధవః |

గచ్ఛ శీఘ్రం మహారాజ రోషో హి అద్య ఉపశమ్యతాం |౪-౩౧-౫౦|

యథా ఆహ రామో ధర్మాత్మా తత్ కురుష్వ సమాహితః |

రాజన్ తిష్ఠ స్వ సమయే భవ సత్య ప్రతిశ్రవః |౪-౩౧-౫౧|

ఇతి వాల్మీకి రామాయణే ఆది కావ్యే కిష్కింధాకాండే ఏకత్రింశః సర్గః |౪-౩౧|