కిష్కింధకాండము - సర్గము 28

శ్రీమద్వాల్మీకియరామాయణే కిష్కింధాకాండే అష్టావింశః సర్గః |౪-౨౮|

వాల్మీకి రామాయణము

రామాయణ కాండములు

1. బాలకాండము

2. అయోధ్యాకాండము

3. అరణ్యకాండము

4. కిష్కింధకాండము

5. సుందరకాండము

6. యుద్ధకాండము

7. ఉత్తరకాండము

స తదా వాలినం హత్వా సుగ్రీవం అభిషిచ్య చ |

వసన్ మాల్యవతః పృష్టే రామో లక్ష్మణం అబ్రవీత్ |౪-౨౮-౧|

అయం స కాలః సంప్రాప్తః సమయో అద్య జల ఆగమః |

సంపశ్య త్వం నభో మేఘైః సంవృతం గిరి సంనిభైః |౪-౨౮-౨|

నవ మాస ధృతం గర్భం భాస్కరస్య గభస్తిభిః |

పీత్వా రసం సముద్రాణాం ద్యౌః ప్రసూతే రసాయనం |౪-౨౮-౩|

శక్యం అంబరం ఆరుహ్య మేఘ సోపాన పంక్తిభిః |

కుటజ అర్జున మాలాభిః అలంకర్తుం దివాకరం |౪-౨౮-౪|

సంధ్యా రాగ ఉత్థితైః తామ్రైః అంతేషు అధిక పాణ్డురైః |

స్నిగ్ధైః అభ్ర పట చ్ఛేదైః బద్ధ వ్రణం ఇవ అంబరం |౪-౨౮-౫|

మంద మారుత నిఃశ్వాసం సంధ్యా చందన రంజితం |

ఆపాణ్డు జలదం భాతి కామ ఆతురం ఇవ అంబరం |౪-౨౮-౬|

ఏషా ఘర్మ పరిక్లిష్టా నవ వారి పరిప్లుతా |

సీతా ఇవ శోక సంతప్తా మహీ బాష్పం విముంచతి |౪-౨౮-౭|

మేఘ ఉదర వినిర్ముక్తాః కర్పూర దల శీతలాః |

శక్యం అంజలిభిః పాతుం వాతాః కేతకి గంధినః |౪-౨౮-౮|

ఏష ఫుల్ల అర్జునః శైలః కేతకైః అధివాసితః |

సుగ్రీవ ఇవ శాంత అరిః ధారాభిః అభిషిచ్యతే |౪-౨౮-౯|

మేఘ కృష్ణ అజిన ధరా ధారా యజ్ఞ ఉపవీతినః |

మారుత ఆపూరిత గుహాః ప్రాధీతా ఇవ పర్వతాః |౪-౨౮-౧౦|

కశాభిః ఇవ హైమీభిః విద్యుద్భిః ఇవ తాడితం |

అంతః స్తనిత నిర్ఘోషం సవేదనం ఇవ అంబరం |౪-౨౮-౧౧|

నీల మేఘ ఆశ్రితా విద్యుత్ స్ఫురంతీ ప్రతిభాతి మే |

స్ఫురంతీ రావణస్య అంకే వైదేహీ ఇవ తపస్వినీ |౪-౨౮-౧౨|

ఇమాః తా మన్మథవతాం హితాః ప్రతిహతా దిశః |

అనులిప్తా ఇవ ఘనైః నష్ట గ్రహ నిశా కరాః |౪-౨౮-౧౩|

క్వచిత్ బాష్ప అభిసంరుద్ధాన్ వర్ష ఆగమ సముత్సుకాన్ |

కుటజాన్ పశ్య సౌమిత్రే పుష్టితాన్ గిరి సానుషు |

మమ శోక అభిభూతస్య కామ సందీపనాన్ స్థితాన్ |౪-౨౮-౧౪|

రజః ప్రశాంతం స హిమో అద్య వాయుః

నిదాఘ దోష ప్రసరాః ప్రశాంతాః |

స్థితా హి యాత్రా వసుధా అధిపానాం

ప్రవాసినో యాంతి నరాః స్వ దేశాన్ |౪-౨౮-౧౫|

సంప్రస్థితా మానస వాస లుబ్ధాః

ప్రియ అన్వితాః సంప్రతి చక్రవాకః |

అభీక్ష్ణ వర్ష ఉదక విక్షతేషు

యానాని మార్గేషు న సంపతంతి |౪-౨౮-౧౬|

క్వచిత్ ప్రకాశం క్వచిద్ అప్రకాశం

నభః ప్రకీర్ణా అంబు ధరం విభాతి |

క్వచిత్ క్వచిత్ పర్వత సంనిరుద్ధం

రూపం యథా శాంత మహార్ణవస్య |౪-౨౮-౧౭|

వ్యామిశ్రితం సర్జ కదంబ పుష్పైః

నవం జలం పర్వత ధాతు తామ్రం |

మయూర కేకాభిః అనుప్రయాతం

శైల అపగాః శీఘ్రతరం వహంతి |౪-౨౮-౧౮|

రస ఆకులం షట్పద సంనికాశం

ప్రభుజ్యతే జంబు ఫలం ప్రకామం |

అనేక వర్ణం పవన అవధూతం

భూమౌ పతతి ఆమ్ర ఫలం విపక్వం |౪-౨౮-౧౯|

విద్యుత్ పతాకాః స బలాక మాలాః

శైలేంద్ర కూట ఆకృతి సంనికాశాః |

గర్జంతి మేఘాః సముదీర్ణ నాదా

మత్త గజేంద్రా ఇవ సంయుగస్థాః |౪-౨౮-౨౦|

వర్ష ఉదక ఆప్యాయిత శాద్వలాని

ప్రవృత్త నృత్త ఉత్సవ బర్హిణాని |

వనాని నిర్వృష్ట బలాహకాని

పశ్య అపరాహ్ణేషు అధికం విభాంతి |౪-౨౮-౨౧|

సం ఉద్ వహంతః సలిల అతి భారం

బలాకినో వారి ధరా నదంతః |

మహత్సు శృంగేషు మహీ ధరాణాం

విశ్రమ్య విశ్రమ్య పునః ప్రయాంతి |౪-౨౮-౨౨|

మేఘ అభికామా పరిసంపతంతీ

సమ్మోదితా భాతి బలాక పంక్తిః |

వాత అవధూతా వర పౌణ్డరీకీ

లంబ ఇవ మాలా రుచిర అంబరస్య |౪-౨౮-౨౩|

బాల ఇంద్రగోప్తా అంతర చిత్రితేన

విభాతి భూమిః నవ శాద్వలేన |

గాత్ర అనుపృక్తేన శుక ప్రభేణ

నారీ ఇవ లాక్ష ఉక్షిత కంబలేన |౪-౨౮-౨౪|

నిద్రా శనైః కేశవం అభ్యుపైతి

ద్రుతం నదీ సాగరం అభ్యుపైతి |

హృష్టా బలాకా ఘనం అభ్యుపైతి

కాంతా స కామా ప్రియం అభ్యుపైతి |౪-౨౮-౨౫|

జాతా వనాంతాః శిఖి సుప్రనృత్తా

జాతాః కదంబాః స కదంబ శాఖాః |

జాతా వృషా గోషు సమాన కామా

జాతా మహీ సస్య వన అభిరామా |౪-౨౮-౨౬|

వహంతి వర్షంతి నదంతి భాంతి

ధ్యాయంతి నృత్యంతి సమాశ్వసంతి |

నద్యో ఘనా మత్త గజా వన అంతాః

ప్రియా విహీనాః శిఖినః ప్లవంగాః |౪-౨౮-౨౭|

ప్రహర్షితాః కేతక పుష్ప గంధం

ఆఘ్రాయ మత్తా వన నిర్ఝరేషు |

ప్రపాత శబ్ద ఆకులితా గజేంద్రాః

సార్ధం మయూరైః స మదా నదంతి |౪-౨౮-౨౮|

ధారా నిపాతైః అభిహన్యమానాః

కదంబ శాఖాసు విలంబమానాః |

క్షణ అర్జితం పుష్ప రస అవగాఢం

శనైర్ మదం షట్ చరణాః త్యజంతి |౪-౨౮-౨౯|

అంగార చూర్ణ ఉత్కర సంనికాశైః

ఫలైః సుపర్యాప్త రసైః సమృద్ధైః |

జంబూ ద్రుమాణాం ప్రవిభాంతి శాఖా

నిపీయమానా ఇవ షట్పద ఓఘైః |౪-౨౮-౩౦|

తడిత్ పతాకాభిః అలంకృతానాం

ఉదీర్ణ గంభీర మహా రవాణాం |

విభాంతి రూపాణి బలాహకానాం

రణ ఉత్సుకానాం ఇవ వారణానాం |౪-౨౮-౩౧|

మార్గ అనుగః శైల వన అనుసారీ

సంప్రస్థితో మేఘ రవం నిశమ్య |

యుద్ధ అభికామః ప్రతినాద శంకీ

మత్తో గజేంద్రః ప్రతిసంనివృత్తః |౪-౨౮-౩౨|

క్వచిత్ ప్రగీతా ఇవ షట్పద ఓఘైః

క్వచిత్ ప్రవృత్తా ఇవ నీల కణ్ఠైః |

క్వచిత్ ప్రమత్తా ఇవ వారణ ఇంద్రైః

విభాతి అనేక ఆశ్రయిణో వనాంతా |౪-౨౮-౩౩|

కదంబ సర్జా అర్జున కందల ఆఢ్యా

వనాంత భూమి మధు వారి పూర్ణా |

మయూర మత్తా అభిరుత ప్రవృత్తైః

అపాన భూమి ప్రతిమా విభాతి |౪-౨౮-౩౪|

ముక్తా సమాభం సలిలం పతత్ వై

సునిర్మలం పత్ర పుటేషు లగ్నం |

హృష్టా వివర్ణ చ్ఛదనా విహంగాః

సురేంద్ర దత్తం తృషితాః పిబంతి |౪-౨౮-౩౫|

షత్పద తంత్రీ మధుర అభిధానం

ప్లవంగం ఉదీరిత కణ్ఠ తాలం |

ఆవిష్కృతం మేఘ మృదంగ నాదైః

వనేషు సంగీతం ఇవ ప్రవృత్తం |౪-౨౮-౩౬|

క్వచిత్ ప్రనృత్తైః క్వచిత్ ఉన్ నదద్భిః

క్వచిత్ చ వృక్ష అగ్ర నిషణ్ణ కాయైః |

వ్యాలంబ బర్హ ఆభరణైః మయూరైః

వనేషు సంగితం ఇవ ప్రవృత్తం |౪-౨౮-౩౭|

స్వనైః ఘనానాం ప్లవగాః ప్రబుద్ధా

విహాయ నిద్రాం చిర సంనిరుద్ధాం |

అనేక రూపా ఆకృతి వర్ణ నాదా

నవ అంబు ధారా అభిహతా నదంతి |౪-౨౮-౩౮|

నద్యః సముద్వాహిత చక్రవాకా

తటాని శీర్ణాని అపవాహయిత్వా |

దృప్తా నవ ప్రాభృత పూర్ణ భోగా

ద్రుతం స్వ భర్తారం ఉపోప యాంతి |౪-౨౮-౩౯|

నీలేషు నీలా నవ వారి పూర్ణా

మేఘేషు మేఘాః ప్రవిభాంతి సక్తాః |

దవాగ్ని దగ్ధేషు దవాగ్ని దగ్ధాః

శైలేషు శైలా ఇవ బద్ధ మూలాః |౪-౨౮-౪౦|

ప్రమత్త సంనాదదిత బర్హిణాని

స శక్రగోప అకుల శాద్వలాని |

చరంతి నీప అర్జున వాసితాని

గజాః సురమ్యాణి వన అంతరాణి |౪-౨౮-౪౧|

నవ అంబు ధార ఆహత కేసరాణి

ద్రుతం పరిత్యజ్య సరోరుహాణి |

కదంబ పుష్పాణి స కేసరాణి

నవాని హృష్టా భ్రమరాః పిబంతి |౪-౨౮-౪౨|

మత్తా గజేంద్రా ముదితా గవేంద్రా

వనేషు విక్రాంతతరా మృగేంద్రాః |

రమ్యా నగేంద్రా నిభృతా నరేంద్రాః

ప్రక్రీడితో వారి ధరైః సురేంద్రః |౪-౨౮-౪౩|

మేఘాః సముద్ భూత సముద్ర నాదా

మహాజల ఓఘైః గగన అవలంబాః |

నదీః తటాకాని సరాంసి వాపిః

మహీం చ కృత్స్నాం అపవాహయంతి |౪-౨౮-౪౪|

వర్ష ప్రవేగా విపులా పతంతి

ప్రవాంతి వాతాః సముదీర్ణ వేగాః |

ప్రనష్ట కూలాః ప్రవహంతి శీఘ్రం

నద్యో జలం విప్రతిపన్న మార్గాః |౪-౨౮-౪౫|

నరైః నరేంద్రా ఇవ పర్వతేంద్రాః

సురేంద్ర నీతైః పవన ఉపనీతైః |

ఘన అంబు కుంభైః అభిషిచ్యమానా

రూపం శ్రియం స్వాం ఇవ దర్శయంతి |౪-౨౮-౪౬|

ఘన ఉపగూఢం గగనం న తారా

న భాస్కరో దర్శనం అభ్యుపైతి |

నవైః జల ఓఘైః ధరణీ వితృప్తా

తమో విలిప్తా న దిశః ప్రకాశాః |౪-౨౮-౪౭|

మహాంతి కూటాని మహీ ధరాణాం

ధారా విధౌతాని అధికం విభాంతి |

మహా ప్రమాణైః విపులైః ప్రపాతైః

ముక్త కలాపైః ఇవ లంబమానైః |౪-౨౮-౪౮|

శైలోపల ప్రస్ఖలమాన వేగాః

శైలోత్తమానాం విపులాః ప్రపాతాః |

గుహాసు సంనాదిత బర్హిణాసు

హారా వికీర్యంత ఇవ అవభాంతి |౪-౨౮-౪౯|

శీఘ్ర ప్రవేగా విపులాః ప్రపాతా

నిర్ధౌత శృంగ ఉపతలా గిరీణాం |

ముక్తా కలాప ప్రతిమాః పతంతో

మహా గుహ ఉస్త్సంగ తలైః ధ్రియంతే |౪-౨౮-౫౦|

సురతాం అర్ద విచ్ఛిన్నాః స్వర్గ స్త్రీ హార మౌక్తికాః |

పతంతి చ అతులాః దిక్షు తోయ ధారాః సమంతతః |౪-౨౮-౫౧|

విలీయమానైః విహగైః నిమీలద్భిః చ పంకజైః |

వికసంత్యా చ మాలత్యా గతో అస్తం జ్ఞాయతే రవిః |౪-౨౮-౫౨|

వృత్తా యాత్రా నరేంద్రాణాం సేనా పథి ఏవ వర్తతే |

వైరాణి చైవ మార్గాః చ సలిలేన సమీకృతాః |౪-౨౮-౫౩|

మాసి ప్రౌష్ఠపదే బ్రహ్మ బ్రాహ్మణానాం వివక్షతాం |

అయం అధ్యాయ సమయః సామగానాం ఉపస్థితః |౪-౨౮-౫౪|

నివృత్త కర్మ ఆయతనో నూనం సంచిత సంచయః |

ఆషాఢీం అభ్యుపగతో భరతః కోసల అధిపః |౪-౨౮-౫౫|

నూనం ఆపూర్యమాణాయాః సరయ్వా వధతే రయః |

మాం సమీక్ష్య సమాయాంతం అయోధ్యాయా ఇవ స్వనః |౪-౨౮-౫౬|

ఇమాః స్ఫీత గుణా వర్షాః సుగ్రీవః సుఖం అశ్నుతే |

విజిత అరిః స దారః చ రాజ్యే మహతి చ స్థితః |౪-౨౮-౫౭|

అహం తు హృత దారః చ రాజ్యాత్ చ మహతః చ్యుతః |

నదీ కూలం ఇవ క్లిన్నం అవసీదామి లక్ష్మణ |౪-౨౮-౫౮|

శోకః చ మమ విస్తీర్ణో వర్షాః చ భృశ దుర్గమాః |

రావణః చ మహాన్ శత్రుః అపారం ప్రతిభాతి మే |౪-౨౮-౫౯|

అయాత్రాం చైవ దృష్ట్వా ఇమాం మార్గాం చ భృశ దుర్గమాన్ |

ప్రణతే చైవ సుగ్రీవే న మయా కించిత్ ఈరితం |౪-౨౮-౬౦|

అపి చ అతి పరిక్లిష్టం చిరాత్ దారైః సమాగతం |

ఆత్మ కార్య గరీయస్త్వాత్ వక్తుం న ఇచ్ఛామి వానరం |౪-౨౮-౬౧|

స్వయం ఏవ హి విశ్రమ్య జ్ఞాత్వా కాలం ఉపాగతం |

ఉపకారం చ సుగ్రీవో వేత్స్యతే న అత్ర సంశయః |౪-౨౮-౬౨|

తస్మాత్ కాల ప్రతీక్షో అహం స్థితో అస్మి శుభ లక్షణ |

సుగ్రీవస్య నదీనాం చ ప్రసాదం అభికాంక్షయన్ |౪-౨౮-౬౩|

ఉపకారేణ వీరో హి ప్రతికారేణ యుజ్యతే |

అకృతజ్ఞో అప్రతికృతో హంతి సత్త్వవతాం మనః |౪-౨౮-౬౪|

అథ ఏవం ఉక్తః ప్రణిధాయ లక్ష్మణః

కృత అంజలిః తత్ ప్రతిపూజ్య భాషితం |

ఉవాచ రామం స్వభిరామ దర్శనం

ప్రదర్శయన్ దర్శనం ఆత్మనః శుభం |౪-౨౮-౬౫|

యత్ ఉక్తం ఏతత్ తవ సర్వం ఈప్సితం

నర ఇంద్ర కర్తా నచిరా హరి ఈశ్వరః |

శరత్ ప్రతీక్షః క్షమతాం ఇమం భవాన్

జల ప్రపాతం రిపు నిగ్రహే ధృతః |౪-౨౮-౬౬|

ఇతి వాల్మీకి రామాయణే ఆది కావ్యే కిష్కింధాకాండే అష్టావింశః సర్గః |౪-౨౮|