ఆత్మచరిత్రము/ప్రథమభాగము : విద్యార్థిదశ/బాల్యము
ఆత్మచరిత్రము
ప్రథమ భాగము : విద్యార్థిదశ
1. బాల్యము
నా బాల్యదినముల సంగతులు కొన్ని నాకు జ్ఞప్తియందుఁ గలవు. మా తండ్రితో మధ్యాహ్న భోజనమునకుఁ గూర్చుండునపుడు నాకు నచ్చిన విస్తరాకు సమకూరుట దుర్ఘటమగుచువచ్చెను. అరఁటితోఁటలకు ప్రఖ్యాతినొందిన ఖండవల్లిలోనే యిట్లు జరుగుచువచ్చెను ! అచట మా తండ్రి సర్వేయుద్యోగి, తోఁటలలోనుండి యరఁటాకుల కట్ట లెన్నియో యనుదినమును మా యింటికి వచ్చుచుండినను, ఏకట్ట విప్పినప్పుడును నా కంటికి సరిపడు మంచి యాకందు దొరకకుండెడిది. ఆకు చివర గాలితాఁకుడువలన సామాన్యముగఁ గించెము చినుఁగుచుండును. ఏమాత్రము చినిఁగినను, కుపితుఁడనై, ఆకును చేతులతో నులిమి పారవైతును ! ఉసులుమఱ్ఱుగ్రామములో జరిగిన యొకసంగతి నాకు జ్ఞాపకము. మా తండ్రి నాకొక రుమాలు కొనిపెట్టెను. అది బుజముమీఁద వేసికొని, నాకంటె పెద్దవాఁడగు నొక సావాసునితో చుట్టుపట్టుల కేగుచుండువాఁడను. బాజాలు చూపింతు నని శుభకార్యములు జరుగుచోట్లకు నన్నాతఁడు కొని పోయి, నేను ఉద్యోగస్థుని తనయు నని చెప్పి, కొంచె మెక్కువగ నాకు వా రిచ్చిన సంభావనను దానే స్వీకరించుచుండువాఁడు ! అజ్ఞానదశలో నిది మఱచిపోయి, బాజాలు చూచినందుకే సామాన్యముగ నేను సంతసించుచుండినను, నా చేతిలోని డబ్బు చెలికాని వశమయ్యె నని యొక్కొకతఱి నిలు సేరువఱకును విలపించుచుందును. రాజమహేంద్రవరమున గుండువారి రేవునందలి పెద్ద టపాలకచేరి మేడమీఁద నొకనాఁడు జరిగిన సంగతి నాకు జ్ఞాపకము. అచ్చటి యుద్యోగీయులనో, మఱి యెవరినో యడిగి, మా తండ్రి యుత్తరము వ్రాసికొనుట కొకసిరాబుడ్డి తెచ్చుకొనెను. తాను వ్రాసిన జాబు మా నాయన చదువుకొనుచుండఁగా, నేను మెల్లఁగ సిరాబుడ్డి తీసి, క్రిందికి దొరలించి, 'టంటమ్మ'ని యది మెట్లమీఁదినుండి జారిపడుచుండఁగ వినోదమునఁ గాంచుచుంటిని ! అది యందుకొనఁబోయి నేనును పడి పోవుదు నని మా తండ్రి నన్నంత చేరఁదీసెను. ఆత్మవినోదమునకై సిరా వ్యర్థము చేయుటకు జీవితమున నిదియే మొదటిసారి యగుటచే గాఁబోలు, నా మనోఫలకమునం దీచిన్నసంగతి చిత్రితమై నేటికిని నిలిచియున్నది.
నా యైదవయేట మా తాతగారు నా కక్షరాభ్యాసము చేసిరి. అప్పటినుండియు నేను బడికిఁ బోయి వచ్చుచుండుట నాకుఁ గొంత జ్ఞప్తి, నా జన్మస్థలమును మాతామహు నివాసస్థానమును నగు వేలివెన్నులోను, పితృనివాసస్థలమగు రేలంగిలోను, నేను సహచరులతోఁ గలసి, పల్లెబడులకును, పాఠాశాలలకును బోవుచుండు దినముల జాడలు నా మనస్సీమ నిప్పటికిని గన్పట్టుచున్నవి. మా తల్లియు పినతల్లియు మేనమామలును, మా మాతామహులను, 'నాన్న' 'అమ్మ' యని సంబోధించుచుండుటచే నేనును వారి నట్టులే పిలుచుచుందును. ఇంతియకాక, మా పిన్నిని చిన్ని మేనమామ లిరువురిని జూచి, మా తల్లిని 'అప్ప' యనుచుందును. జ్యేష్ఠుడ నగు నన్నుఁ జూచి, పిమ్మట నా తమ్ములు చెల్లెండ్రును, మా అమ్మను అప్ప యనియు, అమ్మమ్మను అమ్మ యనియును బిలుచుచువచ్చిరి. మా తాతగారు మాత్రము తన వరుసను శాశ్వతముగ గోలుపోకుండుటకుఁ గలసందర్భ మొకింత వివరించెదను. ఒకానొకప్పుడు నేను జదివెడి రేలంగిపాఠాశాలకుఁ బరీక్షాధికారి వచ్చినప్పుడు, నాపేరు జనకునిపేరును పాఠశాలపట్టికలో స్పష్టముగఁ గానఁబడక పోవుటచే, ఆయన నన్నుఁ బిలిచి, "నీపే రేమి ? మా నాన్న పే రేమి ?" అని గ్రుచ్చిగ్రుచ్చి యడిగెను. "నాకు పేరు పెట్టలేదు, మాకుఁ 'వేలివెన్ను నాన్నా', 'రేలంగినాన్నా' ఉన్నారు" అని నేను ప్రత్యుత్తర మిచ్చి, ఆయనసందేహములను మఱింత పెంచివేసితిని ! "ఈ బాలు నింటికిఁ గొనిపోయి సరియైన జవాబు తెప్పించుఁ"డని యా యుద్యోగి యాగ్రహపడఁగా, ఉపాధ్యాయుల యాజ్ఞ చొప్పున చెలికాండ్రు నన్ను మా యింటికిఁ గొనిపోయి, నిజము తెలిసికొని వచ్చిరి. అప్పటినుండియు మా తాతయగు రామన్న గారిని, తండ్రియగు సుబ్బారాయుఁడుగారిని, సరియైన వరుసను నేను బిలువఁజొచ్చితిని. ఇంక నా పేరును గుఱించిన చిక్కు విడఁదీయవలెను. తొలిచూలి పిల్ల వాఁడ నగుటచే బాల్యమున నాకు నామకరణము కాలేదు. తన ప్రియదైవతమగు వెంకటేశ్వరునిపేరును, అప్పటికిఁ గొలఁదికాలము క్రిందటనే కాలగతినొందిన తన పెద్దయన్న పేరును, గలసివచ్చునట్టుగ 'వెంకటాచల'మని, మా యమ్మ నాకుఁ బేరిడ నేర్పఱచుకొనెను. మా తండ్రి కిది యిష్టము లేదు. తన కభీష్టదైవమగు శివుని పేరు నా కాయన పెట్టఁగోరెను. అంత నా కీయుభయదైవముల పేళ్లును గలసి 'వెంకటశివుఁ' డను పేరు వచ్చెను. విద్యాప్రారంభ మైనదిమొదలు మా తల్లితో పలుమాఱు నేను రేలంగి వెలివెన్ను గ్రామములమధ్య రాకపోకలు సల్పుచుండుటచేత, నే నా రెండుగ్రామములందలి ప్రాఁతబడులు క్రొత్తపాఠశాలలు ననేకములు త్రొక్కి చూచితిని. తాటియాకులపుస్తకములు చేతఁబట్టి, చిన్ని చదురులు వెంటఁ గొనిపోయి, అమర బాలరామాయణములు పఠించి, ఎక్కములు మున్నగునవి విద్యార్థులు గట్టిగ వల్లించెడి బడులకును, కాకితపుఁబుస్తకములు కలము సిరాబుడ్లును, పాఠపుస్తకములు పలక, బలపములును, జదువరులు వాడుక చేయుపాఠాశాలలకును, గల వ్యత్యాసము నా కనుభవగోచర మయ్యెను. ఏదేని నూతన విద్యాశాలలోఁ బ్రవేశించిన క్రొత్తఱికమున దిన మొకయేడుగఁ దోఁచినను, గురువుస్వభావము కనిపెట్టి సహపాఠుల సావాసము మరగినకొలఁది నా కమితసౌఖ్యము గలుగుచుండెను. అర్థజ్ఞానము లేని యతిబాల్యదశయం దుండుటచేత, వల్లె వేయు వాక్యావళియందుకంటె పుస్తకాదుల రూపాదులమీఁదనే నా కెక్కువ మక్కువ యుండెడిది. నే జదివినను జదువకున్నను, నాచేతులలో జరిగిన 'బాలబోధ' ల ప్రతులకు లెక్క లేదు. ఆకాలమున చిన్న పరీక్షాధికారి గ్రామపాఠశాలను జూడవచ్చునపు డెల్ల, పాఠ్యపుస్తకములు తనవెంటఁ గొనివచ్చి, యమ్ముచుండువాఁడు. అంచులు మణఁగి పుటలు చినిఁగిపోయిన ప్రాఁతపుస్తకము నంతట మూలఁ ద్రోచివైచి, క్రొత్తది కొనినరోజు నాకు పండుగయె ! అట్టమీఁదిరంగు చూచియె పుస్తకమును గొనుట చిన్ననాఁడు నా కెంతో ముచ్చట ! అన్ని రంగులలోను ఎఱుపు నాకుఁ బ్రియమైనది. ఆకుపచ్చ మధ్యస్థము. నలుపు, పసుపు, గోధుమ వన్నెలు నాకుఁ గిట్టవు. నల్లయట్టపుస్తకము నా కంటఁగట్టిరని కోపించి, ఒకప్పుడు నేను జదువుమీఁద సమ్మెకట్టితిని ! నా కీరంగుభేదములను గూర్చి కల విపరీతపుఁబట్టుదల, చదువు పుస్తకములు మొదలు వేసికొను వలువలు, ఆడుకొను వస్తువుల వఱకును, బాల్యమున వ్యాపించియుండెను ! ఎఱ్ఱనిచేలములు నాకుఁ బ్రియములు, శోణకుసుమము లత్యంతమనోహరములు. రంగులందువలెనే, రుచులందును నాకు గట్టిపట్టుదల యుండెను. కమ్మనికూరలు తియ్యనిఫలములు నాకు రుచ్యములు. పులుపు ఆగర్భశత్రువు. కారము మధ్యస్థము.
2. గోపాలపురము
వెనుకటి ప్రకరణమునందలి సంగతులు, ఐదారేండ్ల వయసునను, అంతకుఁ బూర్వమందును సభవించి నాకు జ్ఞప్తి నున్న ప్రత్యేకానుభవములు. సూత్రమునఁ గట్టిన పుస్తకమురీతిని, జలపూరితమగు నదీప్రవాహముఁబోలెను, నా కింకను జీవితము స్థాయిభావము నొందిన యనుభవసముదాయము గాకుండెను.
మా తండ్రి సర్వేశాఖలో మరల నుద్యోగము సంపాదించి, ఈమాఱు అమలాపురము తాలూకా గ్రామములలో నివసించెను. అందలి చిన్న గ్రామములలో 'ఈతకోట' యొకటి. ఈమధ్య నే నచటికిఁ బోయి చూడఁగా, అది వట్టి కుగ్రామముగఁ గ్రుంగిపోవుటకును, చిన్ననాఁటి నా యాటపట్టు లన్నియు స్వల్పప్రదేశములుగ సంకుచితము లగుటకును, విస్మయవిషాదముల నొందితిని ! నా యాఱవయేట, గొన్ని నెలలు మే మచట నుంటిమి. అప్పటికి నా తమ్ముఁడు వెంకటరామయ్య రెండుసంవత్సరములవాఁడు. మా యింటిముందలి చావడిలోనే గ్రామపాఠశాల యుండెను. అందు చేరి నేను రెండవపాఠ పుస్తకము చదువుచుంటిని. ఆ పాఠములందలి ప్రకృతివర్ణనావైచి