ఆత్మచరిత్రము/ప్రథమభాగము : విద్యార్థిదశ/క్రొత్తకోడలు, క్లిష్టపరిస్థితులు
ప్రతివాదసంభాషణములకు నిషయమగుచుండెను ! చెన్నపురిసమాజమును జూచి వచ్చిననేను, ఆసమాజపద్ధతులను ప్రణాళికలను గొన్నిటి నిచటికిఁ గొనివచ్చితిని. కొలఁదికాలములోనే "దానపు పెట్టె" యొకటి మందిరపుగోడకు వ్రేలాడుచుండెను ! "ఆస్తికపుస్తకాలయము"న కంకురార్పణ జరిగెను. సమాజసభ్యు లింకను శాశ్వతమగు సంస్థ నొకటి స్థాపించుట కర్తవ్య మని మిత్రులము తలపోసితిమి. దీనినిగుఱించి ముందలిప్రకరణములలోఁ జెప్పెదను.
33. క్రొత్తకోడలు, క్లిష్టపరిస్థితులు
రాజమంద్రి యిన్నెసుపేటలోని మాసొంతస్థలములోఁ జిన్న పెంకుటిల్లుం డెడిది. పెద్దయిల్లు కట్టుకొనువఱకు నందె కాలము గడుపుద మని మా తలిదండ్రుల యభిప్రాయము. నేను దీని కంగీకరింపక, ఆ చిన్నయిల్లు తీయించివైచితిని. మాస్థలమున నొక తాటియాకులయిల్లు వేయించితిమి అందు మేము చదువుకొనుచుండువారము. పెద్దపెంకుటిల్లు వేయుటకు నిశ్చయించి, పునాదులవఱకుఁ గట్టించితిమి. కాని, యాసమయముననే మాస్వగ్రామమున తనయన్నలతోఁ గలసి మాతండ్రి యొక పెంకుటిల్లు కట్టించుచుండుటచేతను, రాజమంద్రిలో ముందు వేయఁబడనున్న రెయిలుమార్గము మావీథినుండియె పోవచ్చునని వదంతి కలుగుటచేతను, మారాజమంద్రి యింటిపని యంతటితో నిలిచిపోయెను.
రేలంగిలోని క్రొత్తయింటికిని, మాచదువులకును, కుటుంబపోషణమునకును చాల సొమ్ము వ్యయమై, అప్పు పెరిఁగెను. ఇట్టి కష్ట పరిస్థితులందు కుటుంబవ్యయము తగ్గింప నెంచి, రాజమంద్రిలోని మాసొంత కుటీరములోనికి 1890 అక్టోబరులోఁ గాపురమునకు వెడలితిమి. ఇంటి చుట్టును విశాలస్థల ముండుటచేతను, స్వతంత్రత ననుభవించుటవలనను, కుటీరనివాసమె మాకు సుఖప్రదముగ నుండెను. కాని, అంతకంతకు మా కిచ్చటి కష్టములు బోధపడెను. ముం దుండెడి యెత్తగు పునాదుల మీఁద వేసినచో, ఈశాలయె యెంతో సౌఖ్యదాయకముగ నుండెడిది. అట్లుగాక వెనుకభాగమందలి పల్ల పునేల నుండుటచేత, వర్ష కాలమున నిల్లు చెమ్మగిల్లుచుండెను. ఆయింట వంట చేసికొనుట కొకగదిమాత్రమే ప్రత్యేకింపఁబడియుండుటచేత, పిల్లలము చదువుకొనుటకుఁ గాని, వచ్చిన బంధుమిత్రులు మసలుటకుఁ గాని, వసతి లేకుండెను.
మాతల్లి సీతమ్మ, తన జన్మస్థలమగు వేలివెన్నులో, సమవయస్సు గల అచ్చమ్మ యను బంధువులబాలికతోఁగలసి బాల్యమున నాడుకొను చుండెడిది. వీరిరువురు బొమ్మలపెండ్లిండ్లలో వియ్యపురాండ్రై వినోదించుచుండువారు. సీతమ్మ సామాన్యముగ పెండ్లికొడుకుతల్లియు, అచ్చమ్మ పెండ్లికూఁతునితల్లియు నగుచుండిరి. ఇపుడు వా రిరువురు పెద్దవారై పిల్లలతల్లు లయిరి. నేను సీతమ్మ పెద్దకుమారుఁడను. విద్యాభ్యాసకాలమున నాకు వివాహసంబంధము లనేకములు వచ్చినను, మాతల్లి, చిన్ననాఁటి చెలికత్తెతోనే వియ్య మంది, ఆమె పెద్దకూఁతురు రత్నమ్మను తన పెద్దకుమారునికిఁ జేసికొనఁగోరెను. అంత నాయిరువురుపిల్లకును, వారియొక్కయు వారితల్లులయొక్కయు జన్మస్థలమును. చిన్ననాఁటి యాటపాటలకుఁ దావలమును నగు వేలివెన్నులో, 1887 వ సంవత్సరము వేసవిని వివాహమయ్యెను.
1889 వ సంవత్సరమునందు, మామామగారగు వెలిచేటి బుచ్చిరామయ్యగారు, తమపిల్లల చదువునిమిత్తము స్వగ్రామమగు కట్టుంగ విడిచి, మావలెనే రాజమంద్రి కాపురము వచ్చిరి. ఆయన యేకపుత్రు డగు వేంకటరత్నము ఇన్నిసుపేటపాఠశాలలోఁ జేరి చదువుచుండెను. పుత్రికలలో నీడు వచ్చిన పెద్దకొమార్తె గాక, తక్కినయిద్దఱును బాలికాపాఠశాలలో నిపుడు చదువుచుండిరి. సంబంధబాంధవ్యము గలిసిన యీరెండుకుటుంబముల వారును, ఇపు డేకపట్టణవాస్తవ్యులై, ఒకరి స్థితిగతులు, గుణగుణములు నొకరు బాగుగ గ్రహించి, స్నేహవిరోధములు లేని తటస్థభావమున మెలంగుచుండిరి.
నేను చెన్నపురినుండి యింటికి వచ్చిన కొలఁది దినములకే నాభార్య కాపురమునకు వచ్చెను. వసియించుటకు విశాలమగు గృహమును, వాడుకొనుటకుఁ బుష్కలముగ ధనమును లేని క్లిష్టపరిస్థితులలో, క్రొత్తకోడలికాపురము కష్టతరముగనె యుండును. పదమూఁడేండ్లు నిండని యావధువుకోమలహృదయము నిపుడు గాకుచేసినది, పరిస్థితులవ్యత్యయము గాక, పతి విపరీతసంస్కరణాభిమానకథనమె! ఇప్పటికంటె నాకాలమున విద్యావంతుఁడగు భర్తకును విద్యావిహీన యగు భార్యకును గల యంతర మధికముగ నుండెను. తనపతి జనసమ్మతము గాని సంస్కరణాభిరతుఁ డనియు, సంఘబహిష్కృతుఁడైన వీరేశలింగముపంతుల ప్రియశిష్యుఁ డనియు నందఱు చెప్పుకొనునపుడు, పూర్వమె బాలసతి కలజడి గలుగుచుండెడిది. వెనుక వీనుల వినినదాని కంటె నిపుడు కనులఁ గాంచిన విశేషములు మిగుల కష్టముగనుండెను? ఆతఁడు విపరీతమతసాంఘికాదర్శప్రియుఁ డగుటయె కాక, ఏపాప మెఱుంగని యాపడఁతికి సంకరధర్మములు బోధించి, వానిని విశ్వసింపుమని నిర్బంధించుచున్నాఁడు! పాప మాబాలిక యేమి చేయఁగలదు? పూర్వాచారపరులగు పెద్దలమార్గ మవలంబింపవలయునా ? ప్రాచీన సంప్రదాయవిరోధియగు పతియడుగుజాడల నడువవలయునా ? ఇపుడు నా సంస్కరణాభిమానము, వేరుదన్ని మొగ్గతొడిగిన పూలమోకయై, సంస్కారప్రియులకు నయనాకర్షకమైనను, ప్రశాంత జీవితము గడపఁగోరు పూర్వాచారపరులగు జననీజనకులకుఁ గంటక వృక్ష మయ్యెను ! నా సావాసులు కనకరాజు మృత్యుంజయరావు మున్నగువారల సమాచారము తలిదండ్రులు మొదలగువారు చెప్పుకొనునపుడు వినిన నాభార్య, సంస్కారదేవత మూర్తీభవించినట్లు వా రిపుడు నన్నుఁ జూడ మాయింటికి వచ్చునప్పుడు, పతివిపరీత భావములకు వీరు పట్టుగొమ్మగదా యని భయభ్రాంత యగుచుండెను ! నా "సత్యసంవర్థనీ"పత్రికాప్రచురణము కుటుంబపుగుట్టును రచ్చఁబెట్టెను. అనుదినమును వీథిని పతియే రెలుగెత్తి యఱచి, జాబులు పత్రికలును దెచ్చి యిచ్చు తపాలజవానుకేక, పెనిమిటి సంఘసంస్కర్త యని లోకమునకు సాటెడివానిశబ్దమై, తనగుండియ కదరు గలిపించె నని క్రొత్త కోడలిమొఱ " "సత్యసంవర్థని"యందలి వ్రాఁతలు నింటఁ జిన్నలు పెద్దలును జదువునపు డెల్ల, భర్త మాయాసంస్కరణకూపమున మఱింతఁ గూరుకొనిపోవుచున్నాఁ డని తలంచి యాబాలిక భీతిల్లు చుండును !
ఇంక, తీవ్రసంఘసంస్కరణాభిమానమునఁ దేజరిల్లు పతిని గూర్చి యొకింతఁ బ్రస్తావింపవలెను. అతనిసంస్కరణాభినివేశ మిల్లు కట్టుకొని వసియింప వసుమతి నవకాశము లేనటు లుండెను ! గృహస్థాశ్రమారంభదశలో తనసతికి సంస్కరణ సుముఖత చేకూరుపట్ల నెట్టిప్రతిబంధము నుండఁగూడ దని యాతనిపట్టు ! మొదలు, పూర్వాచారపరాయణత్వము ప్రబలియుండు సమష్టికుటుంబజీవితమే యతని కనిష్టముగ నుండెను ప్రథమమునుండియు తనభార్య విద్యావికాసము గాంచి, పరిపూర్ణ సంస్కరణామోదినియై విలసిల్లవలె నని యాతని వాంఛ !
ఇప్పుడు, గృహస్థాశ్రమప్రథమరంగముననే, తనసతి విద్యారహితత్వసంస్కారవిముఖత్వములు, ఆతనినయనములకు ప్రదర్శితము లయ్యెను ! ముందైన నాయువిదకు విద్యాసంస్కరణామోదము రుచించు నవకాశము చేకూరునట్ట దోఁపకుండెను. ఆతఁడు నెమ్మదియు నిదానమునుగల కార్యవాది యై యుండెనేని, ప్రకృతమున సతికి విద్యాబోధనము చేయుటతోనె సంతృప్తి నొంది, తాను స్వతంత్రుఁడై తనపరిస్థితులు సుముఖమైనపుడు, సంస్కరణాంకుర మామెహృదయమున నాటఁజూచియుండును. కాని, యాతనిసంస్కరణావేశము మె ట్లెక్కకయె మేడఁ జేరఁగోరెను ! ఆతనివేగిరపాటు, నాందీముఖముననే, నాటకాంత్యరంగసందర్శనముఁ జేయఁగోరెను ! భర్తకు భార్య యర్ధాంగియు సహధర్మచారిణియును గావున, సంస్కరణమే జీవితవ్రతమైన పతికి, సంసారయాత్రయందు సతి చేయూఁతయై నిలువ నిశ్చయింపవలయును; లేదా, గృహస్థాశ్రమారంభమే, ఏతదాశ్రమవిచ్ఛేదకదశాప్రారంభ మని యాగృహిణి పరిగణింప వలయును !
ఇట్టి కఠినసమస్య నెదుర్కొన నెవరు వెఱవరు ? కాని, యెంతటిచిక్కునైనను నైసర్గిక సౌశీల్యప్రభావమున స్త్రీ యవలీలగ విడఁదీయ నేర్చును. ఫతి కభిమతమగు సంస్కరణామార్గము తనకును సమ్మత మని యా కలికి పలికి, తనసౌజన్య కార్యసాధకనై పుణ్యములను వ్యక్తీకరించెను !
నేర్పుటకంటె మాన్పుట కష్టతరము. ఆకాలమున పామరజనులు, విద్యాధికులకును, సంఘసంస్కారులకును, ఆరోపింపని యవగుణ మేది యును లేదు ! విద్యాధికులు నీతినియమములు పాటింపనివారు ! సంస్కారులకు దేవుఁడు దయ్యము నను వివక్షలు లేవు ! వీరలలో నగ్రేసరుఁడగు వీరేశలింగముపంతులు పరమనాస్తికవాది, సర్వసంకరములకును మూలకందము ! ఇట్టిదురూహలు సతిమనసునుండి పాఱఁద్రోలి, విద్యావంతులు సంస్కారప్రియులును సుగుణసంపత్తికి దూరులు గారనియు, మీఁదుమిక్కిలి వారు స్వార్థరహితజీవితమునకు నాదర్శప్రాయు లనియు బోధించుట నా కిపుడు ప్రథమగార్హస్థ్యధర్మ మయ్యెను. కాని, ఆనాఁటి నా యసంపూర్ణ బోధనలకంటె ననుభవపూర్వకమగు స్వయంకృషిచేతనే యాపొలఁతి నానాఁట తెలివి గలిగి, పిమ్మట "జనానాపత్రిక"లో బ్రచురమైన "శారద" కథానాయిక వలె, పతి కాశ్చర్యము గొలిపెడి సువిద్యాప్రబోధముఁ గాంచి యుండెను !
34. పెద్ద పలుకులు !
ఒకనాఁడు నా పూర్వసహపాఠి యొకఁడు నాయొద్దకు వచ్చి, తన్ను నీచకులస్థుఁ డని కళాశాలలోని మిత్రులు గేలి చేయుచుండిరని చెప్పి, విచారము నొందెను. ఇతఁడు వేశ్యకులజుఁడు. విశాలభావము లలవఱచుకొనవలసిన విద్యార్థులు, గుణసంపన్నుఁడగు నీతనిని నిరసించుట శోచనీయ మని నేను కళాశాలలో మిత్రులతోఁ బలికితిని. వారు నామాట లూఁకొట్టిరే కాని, మనస్సు మార్చుకొనినట్లు గానఁబడలేదు !
పట్టపరీక్షతరగతులలో మాకొక పంచమజాతిక్రైస్తవుఁడు సహపాఠిగ నుండెడివాఁడు. ఒకనా డాతఁడు నాబల్ల యొద్దకు వచ్చి, తా నచటఁ గూర్చుండవచ్చునా యని యడిగెను. విద్యార్థి తర