అరణ్యకాండము - సర్గము 64

శ్రీమద్వాల్మీకియరామాయణే అరణ్యకాండే చతుఃషష్ఠితమః సర్గః |౩-౬౪|

వాల్మీకి రామాయణము

రామాయణ కాండములు

1. బాలకాండము

2. అయోధ్యాకాండము

3. అరణ్యకాండము

4. కిష్కింధకాండము

5. సుందరకాండము

6. యుద్ధకాండము

7. ఉత్తరకాండము

స దీనో దీనయా వాచా లక్ష్మణం వాక్యం అబ్రవీత్ |

శీఘ్రం లక్ష్మణ జానీహి గత్వా గోదావరీం నదీం |౩-౬౪-౧|

అపి గోదావరీం సీతా పద్మాని ఆనయితుం గతా |

ఏవం ఉక్తః తు రామేణ లక్ష్మణః పునః ఏవ హి |౩-౬౪-౨|

నదీం గోదావరీం రమ్యాం జగామ లఘు విక్రమః |

తాం లక్ష్మణః తీర్థవతీం విచిత్వా రామం అబ్రవీత్ |౩-౬౪-౩|

నైనాం పశ్యామి తీర్థేషు క్రోశతో న శృణోతి మే |

కం ను సా దేశం ఆపన్నా వైదేహీ క్లేశ నాశినీ |౩-౬౪-౪|

న హి తం వేద్మి వై రామ యత్ర సా తను మధ్యమా |

లక్ష్మణస్య వచః శ్రుత్వా దీనః సంతాప మోహితః |౩-౬౪-౫|

రామః సమభిచక్రామ స్వయం గోదావరీం నదీం |

స తాం ఉపస్థితో రామః క్వ సీతే ఇతి ఏవం అబ్రవీత్ |౩-౬౪-౬|

భూతాని రాక్షసేంద్రేణ వధ అర్హేణ హృతాం అపి |

న తాం శశంసూ రామాయ తథా గోదావరీ నదీ |౩-౬౪-౭|

తతః ప్రచోదితా భూతైః శంస చ అస్మై ప్రియాం ఇతి |

న చ సా హి అవదత్ సీతాం పృష్టా రామేణ శోచతా |౩-౬౪-౮|

రావణస్య చ తత్ రూపం కర్మాణి చ దురాత్మనః |

ధ్యాత్వా భయాత్ తు వైదేహీం సా నదీ న శశంస హ |౩-౬౪-౯|

నిరాశః తు తయా నద్యా సీతాయా దర్శనే కృతః |

ఉవాచ రామః సౌమిత్రిం సీతా దర్శన కర్శితః |౩-౬౪-౧౦|

ఏషా గోదావరీ సౌమ్య కించన్ న ప్రతిభాషతే |

కిం ను లక్ష్మణ వక్ష్యామి సమేత్య జనకం వచః |౩-౬౪-౧౧|

మాతరం చైవ వైదేహ్యా వినా తాం అహం అప్రియం |

యా మే రాజ్య విహీనస్య వనే వన్యేన జీవతః |౩-౬౪-౧౨|

సర్వం వ్యపనయత్ శోకం వైదేహీ క్వ ను సా గతా |

జ్ఞాతి వర్గ విహీనస్య రాజ పుత్రీం అపశ్యతః |౩-౬౪-౧౩|

మన్యే దీర్ఘా భవిష్యంతి రాత్రయో మమ జాగ్రతః |

మందాకినీం జనస్థానం ఇమం ప్రస్రవణం గిరిం |౩-౬౪-౧౪|

సర్వాణి అనుచరిష్యామి యది సీతా హి లభ్యతే |

ఏతే మహా మృగా వీర మాం ఈక్షంతే పునః పునః |౩-౬౪-౧౫|

వక్తు కామా ఇహ హి మే ఇంగితాని అనుపలక్షయే |

తాన్ తు దృష్ట్వా నరవ్యాఘ్ర రాఘవః ప్రత్యువాచ హ |౩-౬౪-౧౬|

క్వ సీత ఇతి నిరీక్షన్ వై బాష్ప సంరుద్ధయా గిరా |

ఏవం ఉక్తా నరేంద్రేణ తే మృగాః సహసా ఉత్థితా |౩-౬౪-౧౭|

దక్షిణ అభిముఖాః సర్వే దర్శయంతో నభః స్థలం |

మైథిలీ హ్రియమాణా సా దిశం యాం అభ్యపద్యత |౩-౬౪-౧౮|

తేన మార్గేణ గచ్ఛంతో నిరీక్షంతో నరాధిపం |

యేన మార్గం చ భూమిం చ నిరీక్షంతే స్మ తే మృగాః |౩-౬౪-౧౯|

పునః నదంతో గచ్ఛంతి లక్ష్మణేన ఉపలక్షితాః |

తేషాం వచన సర్వస్వం లక్షయామాస చ ఇంగితం |౩-౬౪-౨౦|

ఉవాచ లక్ష్మణో ధీమాన్ జ్యేష్ఠం భ్రాతరం ఆర్తవత్ |

క్వ సీత ఇతి త్వయా పృష్టా యథా ఇమే సహసా ఉథితాః |౩-౬౪-౨౧|

దర్శయంతి క్షితిం చైవ దక్షిణాం చ దిశం మృగాః |

సధు గచ్ఛావహే దేవ దిశం ఏతాం చ నైర్ఋతీం |౩-౬౪-౨౨|

యది తస్య ఆగమః కశ్చిత్ ఆర్యా వా సా అథ లక్ష్యతే |

బాఢం ఇతి ఏవ కాకుత్స్థః ప్రస్థితో దక్షిణాం దిశం |౩-౬౪-౨౩|

లక్ష్మణ అనుగత శ్రీమాన్ వీక్ష్యమాణో వసుంధరాం |

ఏవం సంభాషమాణౌ తౌ అన్యోన్యం భ్రాతరౌ ఉభౌ |౩-౬౪-౨౪|

వసుంధరాయాం పతిత పుష్ప మార్గం అపశ్యతాం |

పుష్ప వృష్టిం నిపతితాం దృష్ట్వా రామో మహీ తలే |౩-౬౪-౨౫|

ఉవాచ లక్ష్మణం వీరో దుఃఖితో దుఃఖితం వచః |

అభిజానామి పుష్పాణి తాని ఇమాని ఇహ లక్ష్మణ |౩-౬౪-౨౬|

అపినద్ధాని వైదేహ్యా మయా దత్తాని కాననే |

మన్యే సూర్యః చ వాయుః చ మేదినీ చ యశశివిని |౩-౬౪-౨౭|

అభిరక్షంతి పుష్పాణి ప్రకుర్వంతో మమ ప్రియం |

ఏవం ఉక్త్వా మహాబాహుః లక్ష్మణం పురుషర్షభం |౩-౬౪-౨౮|

ఉవాచ రామో ధర్మాత్మా గిరిం ప్రసవణ ఆకులం |

కచ్చిత్ క్షితి భృతాం నాథ దృష్టా సర్వాంగ సుందరీం |౩-౬౪-౨౯|

రామా రమ్యే వనోద్ దేశే మయా విరహితా త్వయా |

క్రుద్ధో అబ్రవీత్ గిరిం తత్ర సింహః క్షుద్ర మృగం యథా |౩-౬౪-౩౦|

తాం హేమ వర్ణాం హేమ అంగీం సీతాం దర్శయ పర్వత |

యావత్ సానూని సర్వాణి న తే విధ్వంసయామి అహం |౩-౬౪-౩౧|

ఏవం ఉక్తః తు రామేణ పర్వతో మైథిలీం ప్రతి |

దర్శయన్ ఇవ తాం సీతాం న దర్శయత రాఘవే |౩-౬౪-౩౨|

తతో దాశరథీ రామ ఉవాచ శిలోచ్చయం |

మమ బాణ అగ్ని నిర్దగ్ధో భస్మీ భూతో భవిష్యసి |౩-౬౪-౩౩|

అసేవ్యః సతతం చైవ నిస్తృణ ద్రుమ పల్లవః |

ఇమాం వా సరితం చ అద్య శోషయిష్యామి లక్ష్మణ |౩-౬౪-౩౪|

యది న ఆఖ్యాతి మే సీతాం అద్య చంద్ర నిభ ఆననాం |

ఏవం ప్రరుషితో రామో దిధక్షన్ ఇవ చక్షుషా |౩-౬౪-౩౫|

దదర్శ భూమౌ నిష్క్రాంతం రాక్షసస్య పదం మహత్ |

త్రస్తయా రామ కాఙ్క్షిణ్యాః ప్రధావంత్యా ఇతః తతః |౩-౬౪-౩౬|

రాక్షసేన అనువృత్తయా వైదేహ్యా చ పాదాని తు |

స సమీక్ష్య పరిక్రాంతం సీతాయా రాక్షసస్య చ |౩-౬౪-౩౭|

భంగం ధనుః చ తూణీ చ వికీర్ణాం బహుధా రథం |

సంభ్రాంత హృదయో రామః శశంస భ్రాతరం ప్రియం |౩-౬౪-౩౮|

పశ్య లక్ష్మణ వైదేహ్యాః కీర్ణాం కనక బిందవః |

భూషణానాం హి సౌమిత్రే మాల్యాని వివిధాని చ |౩-౬౪-౩౯|

తప్త బిందు నికాశైః చ చిత్రైః క్షతజ బిందుభిః |

ఆవృతం పశ్య సౌమిత్రే సర్వతో ధరణీ తలం |౩-౬౪-౪౦|

మన్యే లక్ష్మణ వైదేహీ రాక్షసైః కామ రూపిభిః |

భిత్త్వా భిత్త్వా విభక్తా వా భక్షితా వా భవిష్యతి |౩-౬౪-౪౧|

తస్యా నిమిత్తం వైదేహ్యా ద్వయోః వివదమానయోః |

బభూవ యుద్ధం సౌమిత్రే ఘోరం రాక్షసయోః ఇహ |౩-౬౪-౪౨|

ముక్తా మణి చితం చ ఇదం తపనీయ విభూషితం |

ధరణ్యాం పతితం సౌమ్య కస్య భగ్నం మహత్ ధనుః |౩-౬౪-౪౩|

రాక్షసానాం ఇదం వస్త సురాణాం అధవా అపి |

తరుణ ఆదిత్య సంకాశం వైదూర్య గులికా చితం |౩-౬౪-౪౪|

విశీర్ణం పతితం భూమౌ కవచం కస్య కాంచనం |

ఛత్రం శత శలాకం చ దివ్య మాల్య ఉపశోభితం |౩-౬౪-౪౫|

భగ్న దణ్డం ఇదం కస్య భూమౌ సౌమ్య నిపాతితం |

కాంచన ఉరః ఛదాః చ ఇమే పిశాచ వదనాః ఖరాః |౩-౬౪-౪౬|

భీమ రూపా మహాకాయాః కస్య వా నిహతా రణే |

దీప్త పావక సంకాశో ద్యుతిమాన్ సమర ధ్వజః |౩-౬౪-౪౭|

అపవిద్ధః చ భగ్నః చ కస్య సాంగ్రామికో రథః |

రథ అక్ష మాత్రా విశిఖాః తపనీయ విభూషణాః |౩-౬౪-౪౮|

కస్య ఇమే నిహతా బాణాః ప్రకీర్ణా ఘోర దర్శనః |

శరావరౌ శరైః పూర్ణౌ విధ్వస్తౌ పశ్య లక్ష్మణ |౩-౬౪-౪౯|

ప్రతోద అభీశు హస్తో అయం కస్య వా సారథిః హతః |

పదవీ పురుషస్య ఏషా వ్యక్తం కస్య అపి రాక్షసః |౩-౬౪-౫౦|

వైరం శత గుణం పశ్య మమ తైః జీవిత అంతకం |

సుఘోర హృదయైః సౌమ్య రాక్షసైః కామ రూపిభిః |౩-౬౪-౫౧|

హృతా మృతా వా సీతా హి భక్షితా వా తపస్వినీ |

న ధర్మః త్రాయతే సీతాం హ్రియమాణాం మహావనే |౩-౬౪-౫౨|

భక్షితాయాం హి వైదేహ్యాం హృతాయాం అపి లక్ష్మణ |

కే హి లోకే ప్రియం కర్తుం శక్తాః సౌమ్య మమ ఈశ్వరాః |౩-౬౪-౫౩|

కర్తారం అపి లోకానాం శూరం కరుణ వేదినం |

అజ్ఞానాత్ అవమన్యేరన్ సర్వ భూతాని లక్ష్మణ |౩-౬౪-౫౪|

మృదుం లోక హితే యుక్తం దాంతం కరుణ వేదినం |

నిర్వీర్య ఇతి మన్యంతే నూనం మాం త్రిదశ ఈశ్వరాః |౩-౬౪-౫౫|

మాం ప్రాప్య హి గుణో దోషః సంవృత్తః పశ్య లక్ష్మణ |

అద్య ఏవ సర్వ భూతానాం రక్షసాం అభవాయ చ |౩-౬౪-౫౬|

సంహృత్య ఏవ శశి జ్యోత్స్నాం మహాన్ సూర్య ఇవ ఉదితః |

సంహృత్య ఏవ గుణాన్ సర్వాన్ మమ తేజః ప్రకాశ్తే |౩-౬౪-౫౭|

న ఏవ యక్షా న గంధర్వా న పిశాచా న రాక్షసాః |

కిన్నరా వా మనుష్యా వా సుఖం ప్రాప్స్యంతి లక్ష్మణ |౩-౬౪-౫౮|

మమ అస్త్ర బాణ సంపూర్ణం ఆకాశం పశ్య లక్ష్మణ |

అసంపాతం కరిష్యామి హి అద్య త్రైలోక్య చారిణాం |౩-౬౪-౫౯|

సంనిరుద్ధగ్రహగణమావారితనిశాకరం |

విప్రనష్టానలమరుద్భాస్కరద్యుతిసంవృతం |

యద్వ -

సంనిరుద్ధ గ్రహ గణం ఆవారిత నిశా కరం |

విప్రనష్ట అనల మరుత్ భాస్కర ద్యుతి సంవృతం |౩-౬౪-౬౦|

వినిర్మథితశైలాగ్రంశుష్యమాణజలాశయం |

ధ్వస్తద్రుమలతాగుల్మంవిప్రణాశితసాగరం |

యద్వా -

వినిర్మథిత శైల అగ్రం శుష్యమాణ జల ఆశయం |

ధ్వస్త ద్రుమ లతా గుల్మం విప్రణాశిత సాగరం |౩-౬౪-౬౧|

త్రై లోక్యం తు కరిష్యామి సంయుక్తం కాల కర్మణా |

న తే కుశలినీం సీతాం ప్రదాస్యంతి మమ ఈశ్వరాః |౩-౬౪-౬౨|

అస్మిన్ ముహూర్తే సౌమిత్రే మమ ద్రక్ష్యంతి విక్రమం |

న ఆకాశం ఉత్పతిష్యంతి సర్వ భూతాని లక్ష్మణ |౩-౬౪-౬౩|

మమ చాప గుణ ఉన్ముక్తైః బాణ జాలైః నిరంతరం |

మర్దితం మమ నారాచైః ధ్వస్త భ్రాంత మృగ ద్విజం |౩-౬౪-౬౪|

సమాకులం అమర్యాదం జగత్ పశ్య అద్య లక్ష్మణ |

ఆకర్ణపూర్ణైరిషుభిర్జీవలోకందురావరైః |

యద్వా -

ఆకర్ణ పూర్ణైర్ ఇషుభిర్ జీవ లోకం దురావరైః |౩-౬౪-౬౫|

కరిష్యే మైథిలీ హేతోః అపిశాచం అరాక్షసం |

మమ రోష ప్రయుక్తానాం విశిఖానాం బలం సురాః |౩-౬౪-౬౬|

ద్రక్ష్యంతి అద్య విముక్తానాం అమర్షాత్ దూర గామినాం |

న ఏవ దేవా న దైతేయా న పిశాచా న రాక్షసాః |౩-౬౪-౬౭|

భవిష్యంతి మమ క్రోధాత్ త్రైలోక్యే విప్రణాశితే |

దేవ దానవ యక్షాణాం లోకా యే రక్షసాం అపి |౩-౬౪-౬౮|

బహుధానిపతిష్యంతిబాణోఘైశ్శకలీకృతాః |

యద్వా -

బహుధా ని పతిష్యంతి బాణ ఓఘైః శకలీ కృతాః |

నిర్మర్యాదానిమాఁల్లోకాంకరిష్యామ్యద్యసాయకైః |

యద్వా -

నిర్ మర్యాదాన్ ఇమాన్ లోకాన్ కరిష్యామి అద్య సాయకైః |౩-౬౪-౬౯|

హృతాం మృతాం వా సౌమిత్రే న దాస్యంతి మమ ఈశ్వరాః |

తథా రూపం హి వైదేహీం న దాస్యంతి యది ప్రియాం |౩-౬౪-౭౦|

నాశయామి జగత్ సర్వం త్రైలోక్యం స చర అచరం |

యావత్ దర్శనం అస్యా వై తాపయామి చ సాయకైః |౩-౬౪-౭౧|

ఇతి ఉక్త్వా క్రోధ తామ్ర అక్షః స్ఫురమాణ ఓష్ట సంపుటః |

వల్కల అజినం ఆబద్ధ్య జటా భారం బంధయత్ |౩-౬౪-౭౨|

తస్య క్రుద్ధస్య రామస్య తథా అభూతస్య ధీమతః |

త్రి పురం జగ్నుషః పూర్వం రుద్రస్య ఇవ బభౌ తనుః |౩-౬౪-౭౩|

లక్ష్మణాత్ అథ చ ఆదాయ రామో నిష్పీడ్య కార్ముకం |

శరం ఆదాయ సందీప్తం ఘోరం అశీ విష ఉపమం |౩-౬౪-౭౪|

సందధే ధనుషి శ్రీమాన్ రామః పర పురంజయః |

యుగ అంత అగ్నిః ఇవ క్రుద్ధః ఇదం వచనం అబ్రవీత్ |౩-౬౪-౭౫|

యథా జరా యథా మృత్యుః యథా కాలో యథా విధిః |

నిత్యం న ప్రతిహన్యంతే సర్వ భూతేషు లక్ష్మణ |

తథా అహం క్రోధ సంయుక్తో న నివార్యో అస్మి అసంశయం |౩-౬౪-౭౬|

పురా ఇవ మే చారు దతీం అనిందితాం

దిశంతి సీతాం యది న అద్య మైథిలీం |

సదేవ గంధర్వ మనుష్య పన్నగం

జగత్ స శైలం పరివర్తయామి అహం |౩-౬౪-౭౭|

ఇతి వాల్మీకి రామాయణే ఆది కావ్యే అరణ్యకాండే చతుఃషష్ఠితమః సర్గః |౩-౬౪|