అయోధ్యాకాండము - సర్గము 75

శ్రీమద్వాల్మీకియరామాయణే అయోధ్యాకాండే పఞ్చసప్తతితమః సర్గః |౨-౭౫|

వాల్మీకి రామాయణము

రామాయణ కాండములు

1. బాలకాండము

2. అయోధ్యాకాండము

3. అరణ్యకాండము

4. కిష్కింధకాండము

5. సుందరకాండము

6. యుద్ధకాండము

7. ఉత్తరకాండము

దీర్ఘకాలాత్సముత్థాయ సంజ్ఞాం లబ్ధ్వా చ వీర్యవాన్ |

నేత్రాభ్యామశ్రుపూర్ణాభ్యాం దీనాముద్వీక్ష్య మాతరం |౨-౭౫-౧|

సోఽమాత్యమధ్యేభరతో జననీమభ్యకుత్సయత్ |

రాజ్యం న కామయే జాతు మంత్రయే నాపి మాతరం |౨-౭౫-౨|

అభిషేకం న జానామి యో.భూద్రజ్‌ఝ్నా సమీక్షితః |

విప్రకృష్టే హ్యహం దేశే శత్రుఘ్న సహితోఽవసం |౨-౭౫-౩|

వనవాసం న జానామి రామస్యహం మహాత్మనః |

వివాసనం వా సౌమిత్రేః సీతాయాశ్చ యథాభవత్ |౨-౭౫-౪|

తథైవ క్రోశతః తస్య భరతస్య మహాత్మనః |

కౌసల్యా శబ్దం ఆజ్ఞాయ సుమిత్రాం ఇదం అబ్రవీత్ |౨-౭౫-౫|

ఆగతః క్రూర కార్యాయాః కైకేయ్యా భరతః సుతః |

తం అహం ద్రష్టుం ఇచ్చామి భరతం దీర్ఘ దర్శినం |౨-౭౫-౬|

ఏవం ఉక్త్వా సుమిత్రాం సా వివర్ణా మలిన అంబరా |

ప్రతస్థే భరతః యత్ర వేపమానా విచేతనా |౨-౭౫-౭|

స తు రామ అనుజః చ అపి శత్రుఘ్న సహితః తదా |

ప్రతస్థే భరతః యత్ర కౌసల్యాయా నివేశనం |౨-౭౫-౮|

తతః శత్రుఘ్న భరతౌ కౌసల్యాం ప్రేక్ష్య దుహ్ఖితౌ |

పర్యష్వజేతాం దుహ్ఖ ఆర్తాం పతితాం నష్ట చేతనాం |౨-౭౫-౯|

రుదంతౌ రుదతీం దుఃఖాత్సమేత్యార్యాం మనస్స్వినీం |

భరతం ప్రత్యువాచ ఇదం కౌసల్యా భృశ దుహ్ఖితా |౨-౭౫-౧౦|

ఇదం తే రాజ్య కామస్య రాజ్యం ప్రాప్తం అకణ్టకం |

సంప్రాప్తం బత కైకేయ్యా శీఘ్రం క్రూరేణ కర్మణా |౨-౭౫-౧౧|

ప్రస్థాప్య చీర వసనం పుత్రం మే వన వాసినం |

కైకేయీ కం గుణం తత్ర పశ్యతి క్రూర దర్శినీ |౨-౭౫-౧౨|

క్షిప్రం మాం అపి కైకేయీ ప్రస్థాపయితుం అర్హతి |

హిరణ్య నాభో యత్ర ఆస్తే సుతః మే సుమహా యశాః |౨-౭౫-౧౩|

అథవా స్వయం ఏవ అహం సుమిత్ర అనుచరా సుఖం |

అగ్ని హోత్రం పురః కృత్య ప్రస్థాస్యే యత్ర రాఘవః |౨-౭౫-౧౪|

కామం వా స్వయం ఏవ అద్య తత్ర మాం నేతుం అర్హసి |

యత్ర అసౌ పురుష వ్యాఘ్రః తప్యతే మే తపః సుతః |౨-౭౫-౧౫|

ఇదం హి తవ విస్తీర్ణం ధన ధాన్య సమాచితం |

హస్తి అశ్వ రథ సంపూర్ణం రాజ్యం నిర్యాతితం తయా |౨-౭౫-౧౬|

ఇత్యాదిబహుభిర్వాక్యైః క్రూరైః సంభర్స్తితోఽనఘః |

వివ్యథే భరతస్తీవ్రం వ్రణే తుద్యేవ సూచినా |౨-౭౫-౧౭|

పపాత చరణౌ తస్యాస్తదా సంభ్రాంతచేతనః |

విలప్య బహుధాఽసంజ్ఞో లబ్ధసంజ్ఞ్స్తతః స్థితః |౨-౭౫-౧౮|

ఏవం విలపమానాం తాం భరతః ప్రాంజలిస్ తదా |

కౌసల్యాం ప్రత్యువాచ ఇదం శోకైః బహుభిర్ ఆవృతాం |౨-౭౫-౧౯|

ఆర్యే కస్మాత్ అజానంతం గర్హసే మాం అకిల్బిషం |

విపులాం చ మమ ప్రీతిం స్థిరాం జానాసి రాఘవే |౨-౭౫-౨౦|

కృతా శాస్త్ర అనుగా బుద్ధిర్ మా భూత్ తస్య కదాచన |

సత్య సంధః సతాం శ్రేష్ఠో యస్య ఆర్యో అనుమతే గతః |౨-౭౫-౨౧|

ప్రైష్యం పాపీయసాం యాతు సూర్యం చ ప్రతి మేహతు |

హంతు పాదేన గాం సుప్తాం యస్య ఆర్యో అనుమతే గతః |౨-౭౫-౨౨|

కారయిత్వా మహత్ కర్మ భర్తా భృత్యం అనర్థకం |

అధర్మః యో అస్య సో అస్యాః తు యస్య ఆర్యో అనుమతే గతః |౨-౭౫-౨౩|

పరిపాలయమానస్య రాజ్ఞో భూతాని పుత్రవత్ |

తతః తు ద్రుహ్యతాం పాపం యస్య ఆర్యో అనుమతే గతః |౨-౭౫-౨౪|

బలి షడ్ భాగం ఉద్ధృత్య నృపస్య అరక్షతః ప్రజాః |

అధర్మః యో అస్య సో అస్య అస్తు యస్య ఆర్యో అనుమతే గతః |౨-౭౫-౨౫|

సంశ్రుత్య చ తపస్విభ్యః సత్రే వై యజ్ఞ దక్షిణాం |

తాం విప్రలపతాం పాపం యస్య ఆర్యో అనుమతే గతః |౨-౭౫-౨౬|

హస్తి అశ్వ రథ సంబాధే యుద్ధే శస్త్ర సమాకులే |

మా స్మ కార్షీత్ సతాం ధర్మం యస్య ఆర్యో అనుమతే గతః |౨-౭౫-౨౭|

ఉపదిష్టం సుసూక్ష్మ అర్థం శాస్త్రం యత్నేన ధీమతా |

స నాశయతు దుష్ట ఆత్మా యస్య ఆర్యో అనుమతే గతః |౨-౭౫-౨౮|

మా చ తం ప్యూఢబాహ్వంసం చంద్రార్కసంతేజనం |

ద్రాక్షీద్రాజ్యస్థమాసీనం యస్యార్యోఽనుమతే గతః |౨-౭౫-౨౯|

పాయసం కృసరం చాగం వృథా సో అశ్నాతు నిర్ఘృణః |

గురూమః చ అపి అవజానాతు యస్య ఆర్యో అనుమతే గతః |౨-౭౫-౩౦|

గాశ్చ స్పృశతు పాదేన గురూన్ పరివదేత్స్వయం |

మిత్రే ద్రుహ్యేత సోఽత్యంతం యస్యార్యోఽనుమతే గతః |౨-౭౫-౩౧|

విశ్వాసాత్కథితం కించిత్పరివాదం మిథః క్వచిత్ |

వివృణోతు స దుష్టాత్మా యస్యార్యోఓఽనుమతే గతః |౨-౭౫-౩౨|

అకర్తా హ్యకృతజ్ఞశ్చ త్యక్తాత్మా నిరపత్రపః |

లోకే భవతు విద్వేష్యో యస్యార్యోఽనుమతే గతః |౨-౭౫-౩౩|

పుత్రైః దారైః చ భృత్యైః చ స్వ గృహే పరివారితః |

స ఏకో మృష్టం అశ్నాతు యస్య ఆర్యో అనుమతే గతః |౨-౭౫-౩౪|

అప్రాప్య సదృశాన్ దారాననపత్యః ప్రమీయతాం |

అనవాప్య క్రియాం ధర్మ్యాం యశ్యార్యోఽనుమతే గతః |౨-౭౫-౩౫|

మాత్మనః సంతతిం ద్రాక్షీత్స్వేషు దారేషు దుఃఖితః |

ఆయుః సమగ్రమప్రాప్య యస్యార్యోఽనుమతే గతః |౨-౭౫-౩౬|

రాజ స్త్రీ బాల వృద్ధానాం వధే యత్ పాపం ఉచ్యతే |

భృత్య త్యాగే చ యత్ పాపం తత్ పాపం ప్రతిపద్యతాం |౨-౭౫-౩౭|

లాక్షయా మధుమాంసేన లోహేన చ విషేణ చ |

సదైవ బిభృయాద్భృత్యాన్ యస్యార్యోఽసుమతే గతః |౨-౭౫-౩౮|

సంగ్రామే సముపోఢే స శత్రుపక్ష్భయంకరే |

పలాయామానో వధ్యేత యస్యార్యోఽనుమే గతః |౨-౭౫-౩౯|

కపాలపాణిః పృథివీమటతాం చీరసంవృతః |

భిక్సమాణో యథోన్మత్తో యస్యార్యోఽనుమతే గతహ్ |౨-౭౫-౪౦|

పానే ప్రసక్తో భవతు స్త్రీష్వక్షేషు చ నిత్యశః |

కాంక్రోధాభిభూతస్తు యస్యార్యోఽనుమతే గతః |౨-౭౫-౪౧|

యస్య ధర్మే మనో భూయాదధర్మం స నిషేవతాం |

అపాత్రవర్షీ భవతు యస్యార్యోఽనుమతే గతః |౨-౭౫-౪౨|

సంచితాన్యస్య విత్తాని వివిధాని సహస్రశః |

దస్యుభిర్విప్రలుప్యంతాం యశ్యార్యోఽనుమతే గతః |౨-౭౫-౪౩|

ఉభే సంధ్యే శయానస్య యత్ పాపం పరికల్ప్యతే |

తచ్ చ పాపం భవేత్ తస్య యస్య ఆర్యో అనుమతే గతః |౨-౭౫-౪౪|

యద్ అగ్ని దాయకే పాపం యత్ పాపం గురు తల్పగే |

మిత్ర ద్రోహే చ యత్ పాపం తత్ పాపం ప్రతిపద్యతాం |౨-౭౫-౪౫|

దేవతానాం పితృఋణాం చ మాతా పిత్రోస్ తథైవ చ |

మా స్మ కార్షీత్ స శుశ్రూషాం యస్య ఆర్యో అనుమతే గతః |౨-౭౫-౪౬|

సతాం లోకాత్ సతాం కీర్త్యాః సజ్ జుష్టాత్ కర్మణః తథా |

భ్రశ్యతు క్షిప్రం అద్య ఏవ యస్య ఆర్యో అనుమతే గతః |౨-౭౫-౪౭|

అపాస్య మాతృశుశ్రూషామనర్థే సోఽవతిష్ఠతాం |

దీర్ఘబాహుర్మహావక్షా యస్యార్యోఽసుమతే గతః |౨-౭౫-౪౮|

బహుపుత్రో దరిద్రశ్చ జ్వరరోగసమన్వితః |

స భూయాత్సతతక్లేశీ యస్యార్యోఽనుమతే గతః |౨-౭౫-౪౯|

ఆశామాశం సమానానాం దీనానామూర్ధ్వచక్షుషాం |

ఆర్థినాం వితథాం కుర్యాద్యస్యార్యోఽనుమతే గతః |౨-౭౫-౫౦|

మాయయా రమతాం నిత్యం పరుషః పిశునోఽశుచిః |

రాజ్‌ఝ్నో భీత స్త్వధర్మాత్మా యస్యార్యోఽనుమతే గతః |౨-౭౫-౫౧|

ఋతుస్నాతాం సతీం భార్యామృతుకాలానురోధినీం |

అతివర్తేత దుష్టాత్మా యస్యార్యోఽనుమతే గతః |౨-౭౫-౫౨|

ధర్మదారాన్ పరిత్యజ్య పరదారాన్ని షేవతాం |

త్యక్తధర్మరతిర్మూఢో యస్యార్యోఽనుమతే గతః |౨-౭౫-౫౩|

విప్రలు ప్తప్రజాతస్య దుష్కృతం బ్రాహ్మణస్య యత్ |

తదేవ ప్రతిపద్యేత యస్యార్యోఽనుమతే గతః |౨-౭౫-౫౪|

పానీయదూషకే పాపం తథైవ విషదాయకే |

యత్తదేకః స లభతాం యస్యార్యోఽనుమతే గతః |౨-౭౫-౫౫|

బ్రాహ్మణాయోద్యతాం పూజాం విహంతు కలుషేంద్రియః |

బాలవత్సాం చ గాం దోగ్దు యస్యర్యోఽనుమతే గతః |౨-౭౫-౫౬|

తృష్ణార్తం సతి పానీయే విప్రలంభేన యోజయేత్ |

లభేత తస్య యత్పాపం యస్యార్యోఽనుమతే గతః |౨-౭౫-౫౭|

భక్త్యా వివదమానేషు మార్గమాశ్రిత్య పశ్యతః |

తస్య పాపేన యుజ్యేత యస్యార్యోఽనుమతే గతః |౨-౭౫-౫౮|

విహీనాం పతి పుత్రాభ్యాం కౌసల్యాం పార్థివ ఆత్మజః |

ఏవం ఆశ్వసయన్న్ ఏవ దుహ్ఖ ఆర్తః నిపపాత హ |౨-౭౫-౫౯|

తథా తు శపథైః కష్టైః శపమానం అచేతనం |

భరతం శోక సంతప్తం కౌసల్యా వాక్యం అబ్రవీత్ |౨-౭౫-౬౦|

మమ దుహ్ఖం ఇదం పుత్ర భూయః సముపజాయతే |

శపథైః శపమానో హి ప్రాణాన్ ఉపరుణత్సి మే |౨-౭౫-౬౧|

దిష్ట్యా న చలితః ధర్మాత్ ఆత్మా తే సహ లక్ష్మణః |

వత్స సత్య ప్రతిజ్ఞో మే సతాం లోకాన్ అవాప్స్యసి |౨-౭౫-౬౨|

ఇత్యుక్త్వా చాఙ్కమానీయ భరతం భ్రాతృవత్సలం |

పరిష్వజ్య మహాబాహుం రురోద భృశదుఃఖితా |౨-౭౫-౬౩|

ఏవం విలపమానస్య దుహ్ఖ ఆర్తస్య మహాత్మనః |

మోహాచ్ చ శోక సమ్రోధాత్ బభూవ లులితం మనః |౨-౭౫-౬౪|

లాలప్యమానస్య విచేతనస్య |

ప్రనష్ట బుద్ధేః పతితస్య భూమౌ |

ముహుర్ ముహుర్ నిహ్శ్వసతః చ దీర్ఘం |

సా తస్య శోకేన జగామ రాత్రిః |౨-౭౫-౬౫|

ఇతి వాల్మీకి రామాయణే ఆది కావ్యే అయోధ్యాకాండే పఞ్చసప్తతితమః సర్గః |౨-౭౫|