అయోధ్యాకాండము - సర్గము 72

శ్రీమద్వాల్మీకియరామాయణే అయోధ్యాకాండే ద్విసప్తతితమః సర్గః |౨-౭౨|

వాల్మీకి రామాయణము

రామాయణ కాండములు

1. బాలకాండము

2. అయోధ్యాకాండము

3. అరణ్యకాండము

4. కిష్కింధకాండము

5. సుందరకాండము

6. యుద్ధకాండము

7. ఉత్తరకాండము

అపశ్యంస్ తు తతః తత్ర పితరం పితుర్ ఆలయే |

జగామ భరతః ద్రష్టుం మాతరం మాతుర్ ఆలయే |౨-౭౨-౧|

అనుప్రాప్తం తు తం దృష్ట్వా కైకేయీ ప్రోషితం సుతం |

ఉత్పపాత తదా హృష్టా త్యక్త్వా సౌవర్ణ మానసం |౨-౭౨-౨|

స ప్రవిశ్య ఏవ ధర్మ ఆత్మా స్వ గృహం శ్రీ వివర్జితం |

భరతః ప్రేక్ష్య జగ్రాహ జనన్యాః చరణౌ శుభౌ |౨-౭౨-౩|

సా తం మూర్ధ్ని సముపాఘ్రాయ పరిష్వజ్య యశస్వినం |

అఙ్కే భరతం ఆరోప్య ప్రష్టుం సముపచక్రమే |౨-౭౨-౪|

అద్య తే కతిచిత్ రాత్ర్యః చ్యుతస్య ఆర్యక వేశ్మనః |

అపి న అధ్వ శ్రమః శీఘ్రం రథేన ఆపతతః తవ |౨-౭౨-౫|

ఆర్యకః తే సుకుశలో యుధా జిన్ మాతులః తవ |

ప్రవాసాచ్ చ సుఖం పుత్ర సర్వం మే వక్తుం అర్హసి |౨-౭౨-౬|

ఏవం పృష్ఠః తు కైకేయ్యా ప్రియం పార్థివ నందనః |

ఆచష్ట భరతః సర్వం మాత్రే రాజీవ లోచనః |౨-౭౨-౭|

అద్య మే సప్తమీ రాత్రిః చ్యుతస్య ఆర్యక వేశ్మనః |

అంబాయాః కుశలీ తాతః యుధాజిన్ మాతులః చ మే |౨-౭౨-౮|

యన్ మే ధనం చ రత్నం చ దదౌ రాజా పరం తపః |

పరిశ్రాంతం పథి అభవత్ తతః అహం పూర్వం ఆగతః |౨-౭౨-౯|

రాజ వాల్య హరైః దూతైఅః త్వర్యమాణో అహం ఆగతః |

యద్ అహం ప్రష్టుం ఇచ్చామి తత్ అంబా వక్తుం అర్హసి |౨-౭౨-౧౦|

శూన్యో అయం శయనీయః తే పర్యంకో హేమ భూషితః |

న చ అయం ఇక్ష్వాకు జనః ప్రహృష్టః ప్రతిభాతి మే |౨-౭౨-౧౧|

రాజా భవతి భూయిష్ఠ్గం ఇహ అంబాయా నివేశనే |

తం అహం న అద్య పశ్యామి ద్రష్టుం ఇచ్చన్న్ ఇహ ఆగతః |౨-౭౨-౧౨|

పితుర్ గ్రహీష్యే చరణౌ తం మమ ఆఖ్యాహి పృచ్చతః |

ఆహోస్విద్ అంబ జ్యేష్ఠాయాః కౌసల్యాయా నివేశనే |౨-౭౨-౧౩|

తం ప్రత్యువాచ కైకేయీ ప్రియవద్ ఘోరం అప్రియం |

అజానంతం ప్రజానంతీ రాజ్య లోభేన మోహితా |౨-౭౨-౧౪|

యా గతిః సర్వ భూతానాం తాం గతిం తే పితా గతః |

రాజా మహాత్మా తేజస్వీ యాయజూకః సతాం గతిః |౨-౭౨-౧౫|

తత్ శ్రుత్వా భరతః వాక్యం ధర్మ అభిజనవాన్ శుచిః |

పపాత సహసా భూమౌ పితృ శోక బల అర్దితః |౨-౭౨-౧౬|

హా హాతోఽస్మీతి కృపణాం దీనాం వాచముదీరయన్ |

నిపపాత మహాబాహుర్బాహు విక్షిప్య వీర్యవాన్ |౨-౭౨-౧౭|

తతః శోకేన సంవీతః పితుర్ మరణ దుహ్ఖితః |

విలలాప మహా తేజా భ్రాంత ఆకులిత చేతనః |౨-౭౨-౧౮|

ఏతత్ సురుచిరం భాతి పితుర్ మే శయనం పురా |

శశినేవామలం రాత్రౌ గగనం తోయదాత్యయే |౨-౭౨-౧౯|

తత్ ఇదం న విభాతి అద్య విహీనం తేన ధీమతా |

వ్యోమేవ శ్శినా హీనమప్భుష్క ఇవ సాగరః |౨-౭౨-౨౦|

బాష్పముత్సృజ్య కణ్ఠే స్వాత్మనా పరిపీడితః |

ఆచ్చాద్య వదనం శ్రీమద్వస్త్రేణ జయతాం వరః |౨-౭౨-౨౧|

తం ఆర్తం దేవ సంకాశం సమీక్ష్య పతితం భువి |

నికృత్తమివ సాలస్య స్కంధం పరశునా వనే |౨-౭౨-౨౨|

మత్తమాతఙ్గసంకాశం చంద్రార్కసదృశం భువః |

ఉత్థాపయిత్వా శోక ఆర్తం వచనం చ ఇదం అబ్రవీత్ |౨-౭౨-౨౩|

ఉత్తిష్ఠ ఉత్తిష్ఠ కిం శేషే రాజ పుత్ర మహా యశః |

త్వద్ విధా న హి శోచంతి సంతః సదసి సమ్మతాః |౨-౭౨-౨౪|

దానయజ్ఞాధికారా హి శీలశ్రుతివచోనుగా |

బుద్ధిస్తే బుద్ధిసంపన్న ప్రభేవార్కస్య మందిరే |౨-౭౨-౨౫|

స రుదత్యా చిరం కాలం భూమౌ విపరివృత్య చ |

జననీం ప్రత్యువాచ ఇదం శోకైః బహుభిర్ ఆవృతః |౨-౭౨-౨౬|

అభిషేక్ష్యతి రామం తు రాజా యజ్ఞం ను యక్ష్యతి |

ఇతి అహం కృత సంకల్పో హృష్టః యాత్రాం అయాసిషం |౨-౭౨-౨౭|

తత్ ఇదం హి అన్యథా భూతం వ్యవదీర్ణం మనో మమ |

పితరం యో న పశ్యామి నిత్యం ప్రియ హితే రతం |౨-౭౨-౨౮|

అంబ కేన అత్యగాత్ రాజా వ్యాధినా మయ్య్ అనాగతే |

ధన్యా రామ ఆదయః సర్వే యైః పితా సంస్కృతః స్వయం |౨-౭౨-౨౯|

న నూనం మాం మహా రాజః ప్రాప్తం జానాతి కీర్తిమాన్ |

ఉపజిఘ్రేద్ద్ హి మాం మూర్ధ్ని తాతః సమ్నమ్య సత్వరం |౨-౭౨-౩౦|

క్వ స పాణిః సుఖ స్పర్శః తాతస్య అక్లిష్ట కర్మణః |

యేన మాం రజసా ధ్వస్తం అభీక్ష్ణం పరిమార్జతి |౨-౭౨-౩౧|

యో మే భ్రాతా పితా బంధుర్ యస్య దాసో అస్మి ధీమతః |

తస్య మాం శీఘ్రం ఆఖ్యాహి రామస్య అక్లిష్ట కర్మణః |౨-౭౨-౩౨|

పితా హి భవతి జ్యేష్ఠో ధర్మం ఆర్యస్య జానతః |

తస్య పాదౌ గ్రహీష్యామి స హి ఇదానీం గతిర్ మమ |౨-౭౨-౩౩|

ధర్మవిద్ధర్మనిత్యశ్చ సత్యసంధో దృఢవ్రతః |

ఆర్యే కిం అబ్రవీద్ రాజా పితా మే సత్య విక్రమః |౨-౭౨-౩౪|

పశ్చిమం సాధు సందేశం ఇచ్చామి శ్రోతుం ఆత్మనః |

ఇతి పృష్టా యథా తత్త్వం కైకేయీ వాక్యం అబ్రవీత్ |౨-౭౨-౩౫|

రామ ఇతి రాజా విలపన్ హా సీతే లక్ష్మణ ఇతి చ |

స మహాత్మా పరం లోకం గతః గతిమతాం వరః |౨-౭౨-౩౬|

ఇమాం తు పశ్చిమాం వాచం వ్యాజహార పితా తవ |

కాల ధర్మ పరిక్షిప్తః పాశైః ఇవ మహా గజః |౨-౭౨-౩౭|

సిద్ధ అర్థాః తు నరా రామం ఆగతం సీతయా సహ |

లక్ష్మణం చ మహా బాహుం ద్రక్ష్యంతి పునర్ ఆగతం |౨-౭౨-౩౮|

తత్ శ్రుత్వా విషసాద ఏవ ద్వితీయా ప్రియ శంసనాత్ |

విషణ్ణ వదనో భూత్వా భూయః పప్రచ్చ మాతరం |౨-౭౨-౩౯|

క్వ చ ఇదానీం స ధర్మ ఆత్మా కౌసల్య ఆనంద వర్ధనః |

లక్ష్మణేన సహ భ్రాత్రా సీతయా చ సమం గతః |౨-౭౨-౪౦|

తథా పృష్టా యథా తత్త్వం ఆఖ్యాతుం ఉపచక్రమే |

మాతా అస్య యుగపద్ వాక్యం విప్రియం ప్రియ శంకయా |౨-౭౨-౪౧|

స హి రాజ సుతః పుత్ర చీర వాసా మహా వనం |

దణ్డకాన్ సహ వైదేహ్యా లక్ష్మణ అనుచరః గతః |౨-౭౨-౪౨|

తత్ శ్రుత్వా భరతః త్రస్తః భ్రాతుః చారిత్ర శంకయా |

స్వస్య వంశస్య మాహాత్మ్యాత్ ప్రష్టుం సముపచక్రమే |౨-౭౨-౪౩|

కచ్చిన్ న బ్రాహ్మణ వధం హృతం రామేణ కస్యచిత్ |

కచ్చిన్ న ఆఢ్యో దరిద్రః వా తేన అపాపో విహింసితః |౨-౭౨-౪౪|

కచ్చిన్ న పర దారాన్ వా రాజ పుత్రః అభిమన్యతే |

కస్మాత్ స దణ్డక అరణ్యే భ్రూణహా ఇవ వివాసితః |౨-౭౨-౪౫|

అథ అస్య చపలా మాతా తత్ స్వ కర్మ యథా తథం |

తేన ఏవ స్త్రీ స్వభావేన వ్యాహర్తుం ఉపచక్రమే |౨-౭౨-౪౬|

ఏవముక్తా తు కైకేయీ భరతేన మహాత్మనా |

ఉవాచ వచనం హృష్టా మూఢా పణ్డితమానినీ |౨-౭౨-౪౭|

న బ్రాహ్మణ ధనం కించిద్ద్ హృతం రామేణ కస్యచిత్ |

కశ్చిన్ న ఆఢ్యో దరిద్రః వా తేన అపాపో విహింసితః |౨-౭౨-౪౮|

న రామః పర దారామః చ చక్షుర్భ్యాం అపి పశ్యతి |

మయా తు పుత్ర శ్రుత్వా ఏవ రామస్య ఏవ అభిషేచనం |౨-౭౨-౪౯|

యాచితః తే పితా రాజ్యం రామస్య చ వివాసనం |

స స్వ వృత్తిం సమాస్థాయ పితా తే తత్ తథా అకరోత్ |౨-౭౨-౫౦|

రామః చ సహ సౌమిత్రిః ప్రేషితః సహ సీతయా |

తం అపశ్యన్ ప్రియం పుత్రం మహీ పాలో మహా యశాః |౨-౭౨-౫౧|

పుత్ర శోక పరిద్యూనః పంచత్వం ఉపపేదివాన్ |

త్వయా తు ఇదానీం ధర్మజ్ఞ రాజత్వం అవలంబ్యతాం |౨-౭౨-౫౨|

త్వత్ కృతే హి మయా సర్వం ఇదం ఏవం విధం కృతం |

మా శోకం మా చ సంతాపం ధైర్యమాశ్రయ పుత్రక |౨-౭౨-౫౩|

త్వదధీనా హి నగరీ రాజ్యం చైతదనామయం |

తత్ పుత్ర శీఘ్రం విధినా విధిజ్ఞైః |

వసిష్ఠ ముఖ్యైః సహితః ద్విజ ఇంద్రైః |

సంకాల్య రాజానం అదీన సత్త్వం |

ఆత్మానం ఉర్వ్యాం అభిషేచయస్వ |౨-౭౨-౫౪|

ఇతి వాల్మీకి రామాయణే ఆది కావ్యే అయోధ్యాకాండే ద్విసప్తతితమః సర్గః |౨-౭౨|