అయోధ్యాకాండము - సర్గము 64
శ్రీమద్వాల్మీకియరామాయణే అయోధ్యాకాండే చతుఃషష్ఠితమః సర్గః |౨-౬౪|
| వాల్మీకి రామాయణము | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||
వధమప్రతిరూపం తు మహర్షేస్తస్య రాఘవః |
విలపన్నే వ ధర్మాత్మా కౌసల్యాం పున రబ్రవీత్ |౨-౬౪-౧|
తత్ అజ్ఞానాన్ మహత్ పాపం కృత్వా సంకులిత ఇంద్రియః |
ఏకః తు అచింతయం బుద్ధ్యా కథం ను సుకృతం భవేత్ |౨-౬౪-౨|
తతః తం ఘటం ఆదయ పూర్ణం పరమ వారిణా |
ఆశ్రమం తం అహం ప్రాప్య యథా ఆఖ్యాత పథం గతః |౨-౬౪-౩|
తత్ర అహం దుర్బలావ్ అంధౌ వృద్ధావ్ అపరిణాయకౌ |
అపశ్యం తస్య పితరౌ లూన పక్షావ్ ఇవ ద్విజౌ |౨-౬౪-౪|
తన్ నిమిత్తాభిర్ ఆసీనౌ కథాభిర్ అపరిక్రమౌ |
తాం ఆశాం మత్ కృతే హీనావ్ ఉదాసీనావ్ అనాథవత్ |౨-౬౪-౫|
శోకోపహతచిత్తశ్చ భయసంత్రస్తచేతనః |
తచ్చాశ్రమపదం గత్వా భూయః శోకమహం గతః |౨-౬౪-౬|
పద శబ్దం తు మే శ్రుత్వా మునిర్ వాక్యం అభాషత |
కిం చిరాయసి మే పుత్ర పానీయం క్షిప్రం ఆనయ |౨-౬౪-౭|
యన్ నిమిత్తం ఇదం తాత సలిలే క్రీడితం త్వయా |
ఉత్కణ్ఠితా తే మాతా ఇయం ప్రవిశ క్షిప్రం ఆశ్రమం |౨-౬౪-౮|
యద్ వ్యలీకం కృతం పుత్ర మాత్రా తే యది వా మయా |
న తన్ మనసి కర్తవ్యం త్వయా తాత తపస్వినా |౨-౬౪-౯|
త్వం గతిస్ తు అగతీనాం చ చక్షుస్ త్వం హీన చక్షుషాం |
సమాసక్తాః త్వయి ప్రాణాః కించిన్ నౌ న అభిభాషసే |౨-౬౪-౧౦|
మునిం అవ్యక్తయా వాచా తం అహం సజ్జమానయా |
హీన వ్యంజనయా ప్రేక్ష్య భీతః భీతైవ అబ్రువం |౨-౬౪-౧౧|
మనసః కర్మ చేష్టాభిర్ అభిసంస్తభ్య వాగ్ బలం |
ఆచచక్షే తు అహం తస్మై పుత్ర వ్యసనజం భయం |౨-౬౪-౧౨|
క్షత్రియో అహం దశరథో న అహం పుత్రః మహాత్మనః |
సజ్జన అవమతం దుహ్ఖం ఇదం ప్రాప్తం స్వ కర్మజం |౨-౬౪-౧౩|
భగవమః చ అపహస్తః అహం సరయూ తీరం ఆగతః |
జిఘాంసుః శ్వా పదం కించిన్ నిపానే వా ఆగతం గజం |౨-౬౪-౧౪|
తతః శ్రుతః మయా శబ్దో జలే కుంభస్య పూర్యతః |
ద్విపో అయం ఇతి మత్వా హి బాణేన అభిహతః మయా |౨-౬౪-౧౫|
గత్వా నద్యాః తతః తీరం అపశ్యం ఇషుణా హృది |
వినిర్భిన్నం గత ప్రాణం శయానం భువి తాపసం |౨-౬౪-౧౬|
భగవన్ శబ్దం ఆలక్ష్య మయా గజ జిఘాంసునా |
విసృష్టః అంభసి నారాచః తేన తే నిహతః సుతః |౨-౬౪-౧౭|
తతస్తస్యైవ వచనాదుపేత్య పరితప్యతః |
స మయా సహసా బణ ఉద్ధృతో మర్మతస్తదా |౨-౬౪-౧౮|
స చ ఉద్ధృతేన బాణేన తత్ర ఏవ స్వర్గం ఆస్థితః |
భగవంతావ్ ఉభౌ శోచన్న్ అంధావ్ ఇతి విలప్య చ |౨-౬౪-౧౯|
అజ్ఞానాత్ భవతః పుత్రః సహసా అభిహతః మయా |
శేషం ఏవం గతే యత్ స్యాత్ తత్ ప్రసీదతు మే మునిః |౨-౬౪-౨౦|
స తత్ శ్రుత్వా వచః క్రూరం నిహ్శ్వసన్ శోక కర్శితః |
నాశకత్తీవ్రమాయాసమకర్తుం భగవానృషిః |౨-౬౪-౨౧|
సబాష్పపూర్ణవదనో నిఃశ్వసన్ శోకకర్శితః |
మాం ఉవాచ మహా తేజాః కృత అంజలిం ఉపస్థితం |౨-౬౪-౨౨|
యద్య్ ఏతత్ అశుభం కర్మ న స్మ మే కథయేః స్వయం |
ఫలేన్ మూర్ధా స్మ తే రాజన్ సద్యః శత సహస్రధా |౨-౬౪-౨౩|
క్షత్రియేణ వధో రాజన్ వానప్రస్థే విశేషతః |
జ్ఞాన పూర్వం కృతః స్థానాచ్ చ్యావయేద్ అపి వజ్రిణం |౨-౬౪-౨౪|
సప్తధా తు ఫలేన్మూర్ధా మునౌ తపసి తిష్ఠతి |
జ్ఞానాద్విసృజతః శస్త్రం తాదృశే బ్రహ్మచారిణి |౨-౬౪-౨౫|
అజ్ఞానాద్ద్ హి కృతం యస్మాత్ ఇదం తేన ఏవ జీవసి |
అపి హి అద్య కులం నస్యాత్ రాఘవాణాం కుతః భవాన్ |౨-౬౪-౨౬|
నయ నౌ నృప తం దేశం ఇతి మాం చ అభ్యభాషత |
అద్య తం ద్రష్టుం ఇచ్చావః పుత్రం పశ్చిమ దర్శనం |౨-౬౪-౨౭|
రుధిరేణ అవసిత అంగం ప్రకీర్ణ అజిన వాససం |
శయానం భువి నిహ్సంజ్ఞం ధర్మ రాజ వశం గతం |౨-౬౪-౨౮|
అథ అహం ఏకః తం దేశం నీత్వా తౌ భృశ దుహ్ఖితౌ |
అస్పర్శయం అహం పుత్రం తం మునిం సహ భార్యయా |౨-౬౪-౨౯|
తౌ పుత్రం ఆత్మనః స్పృష్ట్వా తం ఆసాద్య తపస్వినౌ |
నిపేతతుః శరీరే అస్య పితా చ అస్య ఇదం అబ్రవీత్ |౨-౬౪-౩౦|
న న్వ్ అహం తే ప్రియః పుత్ర మాతరం పశ్య ధార్మిక |
కిం ను న ఆలింగసే పుత్ర సుకుమార వచో వద |౨-౬౪-౩౧|
న త్వహం తే ప్రియః పుత్ర మాతరం పస్య ధార్మిక |
కిం ను నాలిఙ్గసే పుత్ర సుకుమార వచో వద |౨-౬౪-౩౨|
కస్య వా అపర రాత్రే అహం శ్రోష్యామి హృదయం గమం |
అధీయానస్య మధురం శాస్త్రం వా అన్యద్ విశేషతః |౨-౬౪-౩౩|
కో మాం సంధ్యాం ఉపాస్య ఏవ స్నాత్వా హుత హుత అశనః |
శ్లాఘయిష్యతి ఉపాసీనః పుత్ర శోక భయ అర్దితం |౨-౬౪-౩౪|
కంద మూల ఫలం హృత్వా కో మాం ప్రియం ఇవ అతిథిం |
భోజయిష్యతి అకర్మణ్యం అప్రగ్రహం అనాయకం |౨-౬౪-౩౫|
ఇమాం అంధాం చ వృద్ధాం చ మాతరం తే తపస్వినీం |
కథం పుత్ర భరిష్యామి కృపణాం పుత్ర గర్ధినీం |౨-౬౪-౩౬|
తిష్ఠ మా మా గమః పుత్ర యమస్య సదనం ప్రతి |
శ్వో మయా సహ గంతా అసి జనన్యా చ సమేధితః |౨-౬౪-౩౭|
ఉభావ్ అపి చ శోక ఆర్తావ్ అనాథౌ కృపణౌ వనే |
క్షిప్రం ఏవ గమిష్యావః త్వయా హీనౌ యమ క్షయం |౨-౬౪-౩౮|
తతః వైవస్వతం దృష్ట్వా తం ప్రవక్ష్యామి భారతీం |
క్షమతాం ధర్మ రాజో మే బిభృయాత్ పితరావ్ అయం |౨-౬౪-౩౯|
దాతుమర్హతి ధర్మాత్మా లోకపాలో మహాయశాః |
ఈదృషస్య మమాక్షయ్యా మేకామభయదక్షిణాం |౨-౬౪-౪౦|
అపాపో అసి యథా పుత్ర నిహతః పాప కర్మణా |
తేన సత్యేన గచ్చ ఆశు యే లోకాః శస్త్ర యోధినాం |౨-౬౪-౪౧|
యాంతి శూరా గతిం యాం చ సంగ్రామేష్వ్ అనివర్తినః |
హతాః తు అభిముఖాః పుత్ర గతిం తాం పరమాం వ్రజ |౨-౬౪-౪౨|
యాం గతిం సగరః శైబ్యో దిలీపో జనమేజయః |
నహుషో ధుంధుమారః చ ప్రాప్తాః తాం గచ్చ పుత్రక |౨-౬౪-౪౩|
యా గతిః సర్వ సాధూనాం స్వాధ్యాయాత్ పతసః చ యా |
భూమిదస్య ఆహిత అగ్నేః చాఎక పత్నీ వ్రతస్య చ |౨-౬౪-౪౪|
గో సహస్ర ప్రదాతృఋణాం యా యా గురుభృతాం అపి |
దేహ న్యాస కృతాం యా చ తాం గతిం గచ్చ పుత్రక |౨-౬౪-౪౫|
న హి తు అస్మిన్ కులే జాతః గచ్చతి అకుశలాం గతిం |
స తు యాస్యతి యేన త్వం నిహతో మమ బాంధవః |౨-౬౪-౪౬|
ఏవం స కృపణం తత్ర పర్యదేవయత అసకృత్ |
తతః అస్మై కర్తుం ఉదకం ప్రవృత్తః సహ భార్యయా |౨-౬౪-౪౭|
స తు దివ్యేన రూపేణ ముని పుత్రః స్వ కర్మభిః |
స్వర్గమాధ్యారుహత్ ఖ్షిప్రం శక్రేణ సహ ఖర్మవిత్ |౨-౬౪-౪౮|
ఆబభాషే చ వృద్ధౌ తౌ సహ శక్రేణ తాపసః |
ఆశ్వాస్య చ ముహూర్తం తు పితరౌ వాక్యం అబ్రవీత్ |౨-౬౪-౪౯|
స్థానం అస్మి మహత్ ప్రాప్తః భవతోహ్ పరిచారణాత్ |
భవంతావ్ అపి చ క్షిప్రం మమ మూలం ఉపైష్యతః |౨-౬౪-౫౦|
ఏవం ఉక్త్వా తు దివ్యేన విమానేన వపుష్మతా |
ఆరురోహ దివం క్షిప్రం ముని పుత్రః జిత ఇంద్రియః |౨-౬౪-౫౧|
స కృత్వా తు ఉదకం తూర్ణం తాపసః సహ భార్యయా |
మాం ఉవాచ మహా తేజాః కృత అంజలిం ఉపస్థితం |౨-౬౪-౫౨|
అద్య ఏవ జహి మాం రాజన్ మరణే న అస్తి మే వ్యథా |
యత్ శరేణ ఏక పుత్రం మాం త్వం అకార్షీర్ అపుత్రకం |౨-౬౪-౫౩|
త్వయా తు యద్ అవిజ్ఞానాన్ నిహతః మే సుతః శుచిః |
తేన త్వాం అభిశప్స్యామి సుదుహ్ఖం అతిదారుణం |౨-౬౪-౫౪|
పుత్ర వ్యసనజం దుహ్ఖం యద్ ఏతన్ మమ సాంప్రతం |
ఏవం త్వం పుత్ర శోకేన రాజన్ కాలం కరిష్యసి |౨-౬౪-౫౫|
అజ్ఞానాత్తు హతో యస్మాత్ క్షత్రియేణ త్వయా మునిః |
తస్మాత్త్వాం నావిశత్యాశు బ్రహ్మహత్యా నరాధిప |౨-౬౪-౫౬|
త్వామప్యేతాదృశో భావః క్షిప్రమేవ గమిష్యతి |
జీవితాంతకరో ఘోరో దాతారమివ దక్షిణా |౨-౬౪-౫౭|
ఏవం శాపం మయి న్యస్య విలప్య కరుణం బహు |
చితామారోప్య దేహం తన్మిథునం స్వర్గమభ్యయాత్ |౨-౬౪-౫౮|
తదేతచ్చింతయానేన స్మఋతం పాపం మయా స్వయం |
తదా బాల్యాత్కృతం దేవి శబ్దవేధ్యనుకర్షిణా |౨-౬౪-౫౯|
తస్యాయం కర్మణో దేవి విపాకః సముపస్థితః |
అపథ్యైః సహ సంభుక్తే వ్యాధిరన్నరసే యథా |౨-౬౪-౬౦|
తస్మాన్ మాం ఆగతం భద్రే తస్య ఉదారస్య తత్ వచః |
యద్ అహం పుత్ర శోకేన సంత్యక్ష్యామ్య్ అద్య జీవితం |౨-౬౪-౬౧|
చక్షుర్భ్యాం త్వాం న పశ్యామి కౌసల్యే సాధు మాంస్ఫృశ |
ఇత్యుక్త్వా స రుదంస్త్రస్తో భార్యామాహ చ భూమిపః |౨-౬౪-౬౨|
ఏతన్మే సదృశం దేవి యన్మయా రాఘవే కృతం |
సదృశం తత్తు తస్యైవ యదనేన కృతం మయి |౨-౬౪-౬౩|
దుర్వృత్తమపి కః పుత్రం త్యజేద్భువి విచక్షణః |
కశ్చ ప్రవ్రాజ్యమానో వా నాసూయేత్పితరం సుతః |౨-౬౪-౬౪|
యది మాం సంస్పృశేద్ రామః సకృదద్య లభేత వా |
యమక్షయమనుప్రాప్తా ద్రక్ష్యంతి న హి మానవాః |౨-౬౪-౬౫|
చక్షుషా త్వాం న పశ్యామి స్మృతిర్ మమ విలుప్యతే |
దూతా వైవస్వతస్య ఏతే కౌసల్యే త్వరయంతి మాం |౨-౬౪-౬౬|
అతః తు కిం దుహ్ఖతరం యద్ అహం జీవిత క్షయే |
న హి పశ్యామి ధర్మజ్ఞం రామం సత్య పరాక్యమం |౨-౬౪-౬౭|
తస్యాదర్శనజః శోకః సుతస్యాప్రతికర్మణః |
ఉచ్చోషయతి మే ప్రాణాన్వారి స్తోకమివాతవః |౨-౬౪-౬౮|
న తే మనుష్యా దేవాః తే యే చారు శుభ కుణ్డలం |
ముఖం ద్రక్ష్యంతి రామస్య వర్షే పంచ దశే పునః |౨-౬౪-౬౯|
పద్మ పత్ర ఈక్షణం సుభ్రు సుదమ్ష్ట్రం చారు నాసికం |
ధన్యా ద్రక్ష్యంతి రామస్య తారా అధిప నిభం ముఖం |౨-౬౪-౭౦|
సదృశం శారదస్య ఇందోహ్ ఫుల్లస్య కమలస్య చ |
సుగంధి మమ నాథస్య ధన్యా ద్రక్ష్యంతి తన్ ముఖం |౨-౬౪-౭౧|
నివృత్త వన వాసం తం అయోధ్యాం పునర్ ఆగతం |
ద్రక్ష్యంతి సుఖినో రామం శుక్రం మార్గ గతం యథా |౨-౬౪-౭౨|
కౌసల్యే చిత్త మోహేన హృదయం సీదతీవ మే |
వేదయే న చ సముక్తాన్ శబ్దస్పర్శరసానహం |౨-౬౪-౭౩|
చిత్తనాశాద్విపద్యంతే సర్వాణ్యేవేంద్రియాణి మే |
క్షిణస్నేహస్య దీపస్య సంసక్తా రశ్మయో యథా |౨-౬౪-౭౪|
అయం ఆత్మ భవః శోకో మాం అనాథం అచేతనం |
సంసాదయతి వేగేన యథా కూలం నదీ రయః |౨-౬౪-౭౫|
హా రాఘవ మహా బాహో హా మమ ఆయాస నాశన |
హా పితృప్రియ మే నాథ హాద్య క్వాసి గతః సుత |౨-౬౪-౭౬|
హా కౌసల్యే నశిష్యామి హా సుమిత్రే తపస్విని |
హా నృశంసే మమామిత్రే కైకేయి కులపాంసని |౨-౬౪-౭౭|
ఇతి రామస్య మాతుశ్చ సుమిత్రాయాశ్చ సన్నిధౌ |
రాజా దశరథః శోచన్ జీవిత అంతం ఉపాగమత్ |౨-౬౪-౭౮|
యథా తు దీనం కథయన్ నర అధిపః |
ప్రియస్య పుత్రస్య వివాసన ఆతురః |
గతే అర్ధ రాత్రే భృశ దుహ్ఖ పీడితః |
తదా జహౌ ప్రాణం ఉదార దర్శనః |౨-౬౪-౭౯|
ఇతి వాల్మీకి రామాయణే ఆది కావ్యే అయోధ్యాకాండే చతుఃషష్ఠితమః సర్గః |౨-౬౪|