అయోధ్యాకాండము - సర్గము 40

శ్రీమద్వాల్మీకియరామాయణే అయోధ్యాకాండే చత్వారింశః సర్గః |౨-౪౦|

వాల్మీకి రామాయణము

రామాయణ కాండములు

1. బాలకాండము

2. అయోధ్యాకాండము

3. అరణ్యకాండము

4. కిష్కింధకాండము

5. సుందరకాండము

6. యుద్ధకాండము

7. ఉత్తరకాండము

అథ రామః చ సీతా చ లక్ష్మణః చ కృత అంజలిః |

ఉపసంగృహ్య రాజానం చక్రుర్ దీనాః ప్రదక్షిణం |౨-౪౦-౧|

తం చ అపి సమనుజ్ఞాప్య ధర్మజ్ఞః సీతయా సహ |

రాఘవః శోక సమ్మూఢో జననీం అభ్యవాదయత్ |౨-౪౦-౨|

అన్వక్షం లక్ష్మణో భ్రాతుః కౌసల్యాం అభ్యవాదయత్ |

అథ మాతుః సుమిత్రాయా జగ్రాహ చరణౌ పునః |౨-౪౦-౩|

తం వందమానం రుదతీ మాతా సౌమిత్రిం అబ్రవీత్ |

హిత కామా మహా బాహుం మూర్ధ్ని ఉపాఘ్రాయ లక్ష్మణం |౨-౪౦-౪|

సృష్టః త్వం వన వాసాయ స్వనురక్తః సుహృజ్ జనే |

రామే ప్రమాదం మా కార్షీః పుత్ర భ్రాతరి గచ్చతి |౨-౪౦-౫|

వ్యసనీ వా సమృద్ధో వా గతిర్ ఏష తవ అనఘ |

ఏష లోకే సతాం ధర్మః యజ్ జ్యేష్ఠ వశగో భవేత్ |౨-౪౦-౬|

ఇదం హి వృత్తం ఉచితం కులస్య అస్య సనాతనం |

దానం దీక్షా చ యజ్ఞేషు తను త్యాగో మృధేషు చ |౨-౪౦-౭|

లక్స్మణం త్వేవంక్త్వా సా సంసిద్ధం ప్రియరాఘవం |

సుమిత్రా గచ్ఛ గచ్ఛేతి పునః పునరువాచ తం |౨-౪౦-౮|

రామం దశరథం విద్ధి మాం విద్ధి జనక ఆత్మజాం |

అయోధ్యాం అటవీం విద్ధి గచ్చ తాత యథా సుఖం |౨-౪౦-౯|

తతః సుమంత్రః కాకుత్స్థం ప్రాంజలిర్ వాక్యం అబ్రవీత్ |

వినీతః వినయజ్ఞః చ మాతలిర్ వాసవం యథా |౨-౪౦-౧౦|

రథం ఆరోహ భద్రం తే రాజ పుత్ర మహా యశః |

క్షిప్రం త్వాం ప్రాపయిష్యామి యత్ర మాం రామ వక్ష్యసి |౨-౪౦-౧౧|

చతుర్ దశ హి వర్షాణి వస్తవ్యాని వనే త్వయా |

తాని ఉపక్రమితవ్యాని యాని దేవ్యా అసి చోదితః |౨-౪౦-౧౨|

తం రథం సూర్య సంకాశం సీతా హృష్టేన చేతసా |

ఆరురోహ వర ఆరోహా కృత్వా అలంకారం ఆత్మనః |౨-౪౦-౧౩|

తథైవ ఆయుధ జాతాని భ్రాతృభ్యాం కవచాని చ |

రథ ఉపస్థే ప్రతిన్యస్య సచర్మ కఠినం చ తత్ |౨-౪౦-౧౪|

వనవాసం హి సంఖ్యయ వాసాంస్యాభరణాని చ |

భర్తారమనుగచ్ఛంత్యై సీతాయై శ్వశురో దదౌ |౨-౪౦-౧౫|

తథైవాయుధజాలాని భ్రాతృభ్యాం కవచాని చ |

రథోపస్థే ప్రతిన్యస్య సచర్మ కఠినం చ తత్ |౨-౪౦-౧౬|

సీతా తృతీయాన్ ఆరూఢాన్ దృష్ట్వా ధృష్టం అచోదయత్ |

సుమంత్రః సమ్మతాన్ అశ్వాన్ వాయు వేగ సమాన్ జవే |౨-౪౦-౧౭|

ప్రయాతే తు మహా అరణ్యం చిర రాత్రాయ రాఘవే |

బభూవ నగరే మూర్చ్చా బల మూర్చ్చా జనస్య చ |౨-౪౦-౧౮|

తత్ సమాకుల సంభ్రాంతం మత్త సంకుపిత ద్విపం |

హయ శింజిత నిర్ఘోషం పురం ఆసీన్ మహా స్వనం |౨-౪౦-౧౯|

తతః సబాల వృద్ధా సా పురీ పరమ పీడితా |

రామం ఏవ అభిదుద్రావ ఘర్మ ఆర్తః సలిలం యథా |౨-౪౦-౨౦|

పార్శ్వతః పృష్ఠతః చ అపి లంబమానాః తత్ ఉన్ముఖాః |

బాష్ప పూర్ణ ముఖాః సర్వే తం ఊచుర్ భృశ దుహ్ఖితాః |౨-౪౦-౨౧|

సమ్యచ్చ వాజినాం రశ్మీన్ సూత యాహి శనైః శనైః |

ముఖం ద్రక్ష్యామి రామస్య దుర్దర్శం నో భవిష్యతి |౨-౪౦-౨౨|

ఆయసం హృదయం నూనం రామ మాతుర్ అసంశయం |

యద్ దేవ గర్భ ప్రతిమే వనం యాతి న భిద్యతే |౨-౪౦-౨౩|

కృత కృత్యా హి వైదేహీ చాయా ఇవ అనుగతా పతిం |

న జహాతి రతా ధర్మే మేరుం అర్క ప్రభా యథా |౨-౪౦-౨౪|

అహో లక్ష్మణ సిద్ధ అర్థః సతతాం ప్రియ వాదినం |

భ్రాతరం దేవ సంకాశం యః త్వం పరిచరిష్యసి |౨-౪౦-౨౫|

మహతి ఏషా హి తే సిద్ధిర్ ఏష చ అభ్యుదయో మహాన్ |

ఏష స్వర్గస్య మార్గః చ యద్ ఏనం అనుగచ్చసి |౨-౪౦-౨౬|

ఏవం వదంతః తే సోఢుం న శేకుర్ బాష్పం ఆగతం |

అథ రాజా వృతః స్త్రీభిర్ దీనాభిర్ దీన చేతనః |౨-౪౦-౨౭|

అథ రాజా వృతః స్త్రీభిర్దీనాభిర్దీనచేతనః |

నిర్జగామ ప్రియం పుత్రం ద్రక్ష్యామి ఇతి బ్రువన్ గృహాత్ |౨-౪౦-౨౮|

శుశ్రువే చ అగ్రతః స్త్రీనాం రుదంతీనాం మహా స్వనః |

యథా నాదః కరేణూనాం బద్ధే మహతి కుంజరే |౨-౪౦-౨౯|

పితా చ రాజా కాకుత్స్థః శ్రీమాన్ సన్నః తదా బభౌ |

పరిపూర్ణః శశీ కాలే గ్రహేణ ఉపప్లుతః యథా |౨-౪౦-౩౦|

స చ శ్రీమానచింత్యాత్మా రామో దశరథాత్మజః |

సూతం సంచోదయామాస త్వరితం వాహ్యతామితి |౨-౪౦-౩౧|

రామో యాహీతి సూతం తం తిష్ఠేతి స జనస్తదా |

ఉభయం నాశకత్సూతః కర్తుమధ్వని చోదితః |౨-౪౦-౩౨|

నిర్గచ్ఛతి మహాబాహౌ రామే పౌరజనాశ్రుభిః |

పతితైరభ్యవహితం ప్రశశామ మహీరజః |౨-౪౦-౩౩|

రుదితాశ్రుపరిద్యూనం హాహాకృతమచేతనం |

ప్రయాణే రాఘవస్యాసీత్పురం పరమపీడితం |౨-౪౦-౩౪|

సుస్రావ నయనైః స్త్రీణామస్రమాయాససంభవం |

మీనసంక్షోభచలితైః సలిలం పఙ్కజైరివ |౨-౪౦-౩౫|

దృష్ట్వా తు నృపతిః శ్రీమానేకచిత్తగతం పురం |

నిపపాతైవ దుఃఖేన హతమూల ఇవ ద్రుమః |౨-౪౦-౩౬|

తతఓ హల హలా శబ్దో జజ్ఞే రామస్య పృష్ఠతః |

నరాణాం ప్రేక్ష్య రాజానం సీదంతం భృశ దుహ్ఖితం |౨-౪౦-౩౭|

హా రామ ఇతి జనాః కేచిత్ రామ మాతా ఇతి చ అపరే |

అంతః పురం సమృద్ధం చ క్రోశంతం పర్యదేవయన్ |౨-౪౦-౩౮|

అన్వీక్షమాణో రామః తు విషణ్ణం భ్రాంత చేతసం |

రాజానం మాతరం చైవ దదర్శ అనుగతౌ పథి |౨-౪౦-౩౯|

స బద్ధ ఇవ పాశేన కిశోరో మాతరం యథా |

ధర్మపాశేన సంక్షిప్తః ప్రకాశం నాభుదైక్షత |౨-౪౦-౪౦|

పదాతినౌ చ యాన అర్హావ్ అదుహ్ఖ అర్హౌ సుఖ ఉచితౌ |

దృష్ట్వా సంచోదయాం ఆస శీఘ్రం యాహి ఇతి సారథిం |౨-౪౦-౪౧|

న హి తత్ పురుష వ్యాఘ్రః దుహ్ఖదం దర్శనం పితుః |

మాతుః చ సహితుం శక్తః తోత్ర అర్దితైవ ద్విపః |౨-౪౦-౪౨|

ప్రత్యగారమివాయాంతీ వత్సలా వత్సకారణాత్ |

బద్ధవత్సా యథా ధేనూ రామమాతాభ్యాధావత |౨-౪౦-౪౩|

తథా రుదంతీం కౌసల్యాం రథం తం అనుధావతీం |

క్రోశంతీం రామ రామ ఇతి హా సీతే లక్ష్మణ ఇతి చ |౨-౪౦-౪౪|

రామలక్ష్మణసీతార్థం స్రవంతీం వారి నేత్రజం |

అసకృత్ ప్రైక్షత తదా నృత్యంతీం ఇవ మాతరం |౨-౪౦-౪౫|

తిష్ఠ ఇతి రాజా చుక్రోష యాహి యాహి ఇతి రాఘవః |

సుమంత్రస్య బభూవ ఆత్మా చక్రయోః ఇవ చ అంతరా |౨-౪౦-౪౬|

న అశ్రౌషం ఇతి రాజానం ఉపాలబ్ధో అపి వక్ష్యసి |

చిరం దుహ్ఖస్య పాపిష్ఠం ఇతి రామః తం అబ్రవీత్ |౨-౪౦-౪౭|

రామస్య స వచః కుర్వన్న్ అనుజ్ఞాప్య చ తం జనం |

వ్రజతః అపి హయాన్ శీఘ్రం చోదయాం ఆస సారథిః |౨-౪౦-౪౮|

న్యవర్తత జనో రాజ్ఞో రామం కృత్వా ప్రదక్షిణం |

మనసా అపి అశ్రు వేగైః చ న న్యవర్తత మానుషం |౨-౪౦-౪౯|

యం ఇచ్చేత్ పునర్ ఆయాంతం న ఏనం దూరం అనువ్రజేత్ |

ఇతి అమాత్యా మహా రాజం ఊచుర్ దశరథం వచః |౨-౪౦-౫౦|

తేషాం వచః సర్వ గుణ ఉపపన్నం |

ప్రస్విన్న గాత్రః ప్రవిషణ్ణ రూపః |

నిశమ్య రాజా కృపణః సభార్యో |

వ్యవస్థితః తం సుతం ఈక్షమాణః |౨-౪౦-౫౧|

ఇతి వాల్మీకి రామాయణే ఆది కావ్యే అయోధ్యాకాండే చత్వారింశః సర్గః |౨-౪౦|