అయోధ్యాకాండము - సర్గము 23

శ్రీమద్వాల్మీకియరామాయణే అయోధ్యాకాండే త్రయోవింశః సర్గః |౨-౨౩|

వాల్మీకి రామాయణము

రామాయణ కాండములు

1. బాలకాండము

2. అయోధ్యాకాండము

3. అరణ్యకాండము

4. కిష్కింధకాండము

5. సుందరకాండము

6. యుద్ధకాండము

7. ఉత్తరకాండము

ఇతి బ్రువతి రామే తు లక్ష్మణో అధః శిరా ముహుః |

శ్రుత్వా మధ్యం జగామ ఇవ మనసా దుహ్ఖ హర్షయోహ్ |౨-౨౩-౧|

తదా తు బద్ధ్వా భ్రుకుటీం భ్రువోర్ మధ్యే నర ఋషభ |

నిశశ్వాస మహా సర్పో బిలస్యైవ రోషితః |౨-౨౩-౨|

తస్య దుష్ప్రతివీక్ష్యం తత్ భ్రుకుటీ సహితం తదా |

బభౌ క్రుద్ధస్య సిమ్హస్య ముఖస్య సదృశం ముఖం |౨-౨౩-౩|

అగ్రహః తం విధున్వంస్ తు హస్తీ హస్తం ఇవాత్మనః |

తిర్యగ్ ఊర్ధ్వం శరీరే చ పాతయిత్వా శిరః ధరాం |౨-౨౩-౪|

అగ్ర అక్ష్ణా వీక్షమాణః తు తిర్యగ్ భ్రాతరం అబ్రవీత్ |

అస్థానే సంభ్రమః యస్య జాతః వై సుమహాన్ అయం |౨-౨౩-౫|

ధర్మ దోష ప్రసంగేన లోకస్య అనతిశంకయా |

కథం హి ఏతత్ అసంభ్రాంతః త్వద్ విధో వక్తుం అర్హతి |౨-౨౩-౬|

యథా దైవం అశౌణ్డీరం శౌణ్డీరః క్షత్రియ ఋషభః |

కిం నామ కృపణం దైవం అశక్తం అభిశంసతి |

పాపయోస్ తు కథం నామ తయోహ్ శంకా న విద్యతే |౨-౨౩-౭|

సంతి ధర్మ ఉపధాః శ్లక్ష్ణా ధర్మాత్మన్ కిం న బుధ్యసే |౨-౨౩-౮|

తయోస్సుచరితం స్వార్థం శాఠ్యాత్ పరిజిహీర్షతోః |

యది నైవం వ్యవసితం స్యాద్ధి ప్రాగ్రేవ రాఘవ |

తయోః ప్రాగేవ దత్తశ్చ స్యాద్వరః ప్రకృతశ్చ సః |౨-౨౩-౯|

లోక విద్విష్టం ఆరబ్ధం త్వద్ అన్యస్య అభిషేచనం |

నోత్సహే సహితుం వీర తత్ర మే క్షంతుమర్హసి |౨-౨౩-౧౦|

యేన ఇయం ఆగతా ద్వైధం తవ బుద్ధిర్ మహీ పతే |

స హి ధర్మః మమ ద్వేష్యః ప్రసంగాత్ యస్య ముహ్యసి |౨-౨౩-౧౧|

కథం త్వం కర్మణా శక్తః కైకేయీవశవర్తినః |

కరిష్యసి పితుర్వాక్యమధర్మిష్ఠం విగర్హితం |౨-౨౩-౧౨|

యద్య్ అపి ప్రతిపత్తిస్ తే దైవీ చ అపి తయోః మతం |

తథా అపి ఉపేక్షణీయం తే న మే తత్ అపి రోచతే |౨-౨౩-౧౩|

మన్సాఽపి కథం కామం కుర్యాస్త్వం కామవృత్తయోః |

తయోస్త్వహితయోర్నిత్యం శత్ర్వోః పిత్రభిధానయోః |౨-౨౩-౧౪|

యద్యపి ప్రతిపత్తిస్తే దైవీ చాపి తయోర్మతం |

తథా ప్యుపేక్షణీయం తే న మే తదపి రోచతే |౨-౨౩-౧౫|

విక్లవో వీర్య హీనో యః స దైవం అనువర్తతే |

వీరాః సంభావిత ఆత్మానో న దైవం పర్యుపాసతే |౨-౨౩-౧౬|

దైవం పురుష కారేణ యః సమర్థః ప్రబాధితుం |

న దైవేన విపన్న అర్థః పురుషః సో అవసీదతి |౨-౨౩-౧౭|

ద్రక్ష్యంతి తు అద్య దైవస్య పౌరుషం పురుషస్య చ |

దైవ మానుషయోః అద్య వ్యక్తా వ్యక్తిర్ భవిష్యతి |౨-౨౩-౧౮|

అద్య మత్ పౌరుష హతం దైవం ద్రక్ష్యంతి వై జనాః |

యద్ దైవాత్ ఆహతం తే అద్య ద్ఋష్టం రాజ్య అభిషేచనం |౨-౨౩-౧౯|

అత్యంకుశం ఇవ ఉద్దామం గజం మద బల ఉద్ధతం |

ప్రధావితం అహం దైవం పౌరుషేణ నివర్తయే |౨-౨౩-౨౦|

లోక పాలాః సమస్తాః తే న అద్య రామ అభిషేచనం |

న చ క్ఋత్స్నాః త్రయో లోకా విహన్యుః కిం పునః పితా |౨-౨౩-౨౧|

యైః వివాసః తవ అరణ్యే మిథో రాజన్ సమర్థితః |

అరణ్యే తు వివత్స్యంతి చతుర్ దశ సమాః తథా |౨-౨౩-౨౨|

అహం తదా ఆశాం చేత్స్యామి పితుస్ తస్యాః చ యా తవ |

అభిషేక విఘాతేన పుత్ర రాజ్యాయ వర్తతే |౨-౨౩-౨౩|

మద్ బలేన విరుద్ధాయ న స్యాత్ దైవ బలం తథా |

ప్రభవిష్యతి దుహ్ఖాయ యథా ఉగ్రం పౌరుషం మమ |౨-౨౩-౨౪|

ఊర్ధ్వం వర్ష సహస్ర అంతే ప్రజా పాల్యం అనంతరం |

ఆర్య పుత్రాః కరిష్యంతి వన వాసం గతే త్వయి |౨-౨౩-౨౫|

పూర్వ రాజ ఋషి వ్ఋత్త్యా హి వన వాసో విధీయతే |

ప్రజా నిక్షిప్య పుత్రేషు పుత్రవత్ పరిపాలనే |౨-౨౩-౨౬|

స చేద్ రాజని అనేక అగ్రే రాజ్య విభ్రమ శంకయా |

న ఏవం ఇచ్చసి ధర్మాత్మన్ రాజ్యం రామ త్వం ఆత్మని |౨-౨౩-౨౭|

ప్రతిజానే చ తే వీర మా భూవం వీర లోక భాక్ |

రాజ్యం చ తవ రక్షేయం అహం వేలా ఇవ సాగరం |౨-౨౩-౨౮|

మంగలైః అభిషించస్వ తత్ర త్వం వ్యాప్ఋతః భవ |

అహం ఏకో మహీ పాలాన్ అలం వారయితుం బలాత్ |౨-౨౩-౨౯|

న శోభ అర్థావ్ ఇమౌ బాహూ న ధనుర్ భూషణాయ మే |

న అసిరా బంధన అర్థాయ న శరాః స్తంభ హేతవః |౨-౨౩-౩౦|

అమిత్ర దమన అర్థం మే సర్వం ఏతచ్ చతుష్టయం |

న చ అహం కామయే అత్యర్థం యః స్యాత్ శత్రుర్ మతః మమ |౨-౨౩-౩౧|

అసినా తీక్ష్ణ ధారేణ విద్యుచ్ చలిత వర్చసా |

ప్రగ్ఋహీతేన వై శత్రుం వజ్రిణం వా న కల్పయే |౨-౨౩-౩౨|

ఖడ్గ నిష్పేష నిష్పిష్టైః గహనా దుశ్చరా చ మే |

హస్తి అశ్వ నర హస్త ఊరు శిరోభిర్ భవితా మహీ |౨-౨౩-౩౩|

ఖడ్గ ధారా హతా మే అద్య దీప్యమానాఇవ అద్రయః |

పతిష్యంతి ద్విపా భూమౌ మేఘాఇవ సవిద్యుతః |౨-౨౩-౩౪|

బద్ధ గోధా అంగులి త్రాణే ప్రగృహీత శర ఆసనే |

కథం పురుష మానీ స్యాత్ పురుషాణాం మయి స్థితే |౨-౨౩-౩౫|

బహుభిః చ ఏకం అత్యస్యన్న్ ఏకేన చ బహూన్ జనాన్ |

వినియోక్ష్యామ్య్ అహం బాణాన్ నృ వాజి గజ మర్మసు |౨-౨౩-౩౬|

అద్య మే అస్త్ర ప్రభావస్య ప్రభావః ప్రభవిష్యతి |

రాజ్ఞః చ అప్రభుతాం కర్తుం ప్రభుత్వం చ తవ ప్రభో |౨-౨౩-౩౭|

అద్య చందన సారస్య కేయూరా మోక్షణస్య చ |

వసూనాం చ విమోక్షస్య సుహ్ఋదాం పాలనస్య చ |౨-౨౩-౩౮|

అనురూపావ్ ఇమౌ బాహూ రామ కర్మ కరిష్యతః |

అభిషేచన విఘ్నస్య కర్తౄణాం తే నివారణే |౨-౨౩-౩౯|

బ్రవీహి కో అద్య ఏవ మయా వియుజ్యతాం |

తవ అసుహ్ఋద్ ప్రాణ యశః సుహ్ఋజ్ జనైః |

యథా తవ ఇయం వసుధా వశే భవేత్ |

తథా ఏవ మాం శాధి తవ అస్మి కింకరః |౨-౨౩-౪౦|

వింఋజ్య బాష్పం పరిసాంత్వ్య చ అసకృత్ |

స లక్ష్మణం రాఘవ వంశ వర్ధనః |

ఉవాచ పిత్ర్యే వచనే వ్యవస్థితం |

నిబోధ మాం ఏష హి సౌమ్య సత్ పథః |౨-౨౩-౪౧|

ఇతి వాల్మీకి రామాయణే ఆది కావ్యే అయోధ్యాకాండే త్రయోవింశః సర్గః |౨-౨౩|