అయోధ్యాకాండము - సర్గము 20
శ్రీమద్వాల్మీకియరామాయణే అయోధ్యాకాండే వింశః సర్గః |౨-౨౦|
| వాల్మీకి రామాయణము | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||
తస్మింస్తు పురుష్వ్యాఘ్రే నిష్క్రామతి కృతాఞ్జలౌ |
ఆర్తశచ్దో మహాన్ జజ్ఞే స్త్రీణామ ంతఃపురే తదా |౨-౨౦-౧|
క్ఋ్‌త్యేష్వచోదితః పిత్రా సర్వస్యాంతః పురస్య చ |
గతిర్యః శరణం చాసీత్ స రోఓమోఽద్య ప్రవత్స్యతి |౨-౨౦-౨|
కౌసల్యాయాం యథా యుక్తో జనన్యాం వర్తతే సదా |
తథైవ వర్తతేఽస్మాసు జన్మప్రభృతి రాఘవః |౨-౨౦-౩|
న క్రుధ్యత్యభిశస్తోఽపి క్రోధనీయాని వర్జయన్ |
కృద్ధాన్ ప్రసాదయన్ సర్వాన్ స ఇతోఽద్య ప్రవత్స్యతి |౨-౨౦-౪|
అభుద్ధిర్బత నో రాజా జీవలోకం చరత్యయం |
యో గతిం సర్వభూతానాం పరిత్యజతి రాఘవం |౨-౨౦-౫|
ఇతి సర్వా మహిష్యస్తా వివత్సా ఇవ ధేనవః |
పతిమాచుక్రుశుశ్చైవ సస్వరం చాపి చుక్రుశుః |౨-౨౦-౬|
స హి చాంతః పురే ఘోరమార్తశబ్ధం మహీపతిః |
పుత్రశోకాభిసంతప్తః శ్రుత్వా వ్యాలీయతాసనే |౨-౨౦-౭|
రామః తు భ్ఋశం ఆయస్తః నిహ్శ్వసన్న్ ఇవ కుంజరః |
జగామ సహితః భ్రాత్రా మాతుర్ అంతః పురం వశీ |౨-౨౦-౮|
సో అపశ్యత్ పురుషం తత్ర వ్ఋద్ధం పరమ పూజితం |
ఉపవిష్టం గ్ఋహ ద్వారి తిష్ఠతః చ అపరాన్ బహూన్ |౨-౨౦-౯|
ద్ఋ్‌ష్ట్వై తు తదా రామం తే సర్వే సహసోత్థితాః |
జయేన జయతాం శ్రేష్ఠం వర్ధయంతి స్మ రాఘవం |౨-౨౦-౧౦|
ప్రవిశ్య ప్రథమాం కక్ష్యాం ద్వితీయాయాం దదర్శ సః |
బ్రాహ్మణాన్ వేద సంపన్నాన్ వ్ఋద్ధాన్ రాజ్ఞా అభిసత్క్ఋతాన్ |౨-౨౦-౧౧|
ప్రణమ్య రామః తాన్ వ్ఋద్ధాంస్ త్ఋతీయాయాం దదర్శ సః |
స్త్రియో వ్ఋద్ధాః చ బాలాః చ ద్వార రక్షణ తత్పరాః |౨-౨౦-౧౨|
వర్ధయిత్వా ప్రహ్ఋష్టాః తాః ప్రవిశ్య చ గ్ఋహం స్త్రియః |
న్యవేదయంత త్వరితా రామ మాతుః ప్రియం తదా |౨-౨౦-౧౩|
కౌసల్యా అపి తదా దేవీ రాత్రిం స్థిత్వా సమాహితా |
ప్రభాతే తు అకరోత్ పూజాం విష్ణోహ్ పుత్ర హిత ఏషిణీ |౨-౨౦-౧౪|
సా క్షౌమ వసనా హ్ఋష్టా నిత్యం వ్రత పరాయణా |
అగ్నిం జుహోతి స్మ తదా మంత్రవత్ క్ఋత మంగలా |౨-౨౦-౧౫|
ప్రవిశ్య చ తదా రామః మాతుర్ అంతః పురం శుభం |
దదర్శ మాతరం తత్ర హావయంతీం హుత అశనం |౨-౨౦-౧౬|
దేవకార్యనిమిత్తం చ తత్రాపశ్యత్ సముద్యతం|
దధ్యక్షతం ఘృతం చైవ మోదకాన్ హవిషస్తదా |౨-౨౦-౧౭|
లాజాన్ మాల్యాని శుక్లాని పాయసం కృసరం తథా |
సమిధః పూర్ణకుంభాంశ్ఛ దదర్శ రఘునందనః |౨-౨౦-౧౮|
తాం శుక్లక్షౌమసంవీతాం వ్రతయోగేన కర్శితాం |
తర్పయంతీం దదర్శాద్భిః దేవతాం దేవవర్ణినీం |౨-౨౦-౧౯|
సా చిరస్య ఆత్మజం ద్ఋష్ట్వా మాత్ఋ నందనం ఆగతం |
అభిచక్రామ సమ్హ్ఋష్టా కిశోరం వడవా యథా |౨-౨౦-౨౦|
స మాతరమభిక్రాంతాముపసంగృహ్య రాఘవః |
పరిష్వక్తశ్చ బాహుభ్యాముపాగ్రాతశ్చ మూర్ధని |౨-౨౦-౨౧|
తం ఉవాచ దురాధర్షం రాఘవం సుతం ఆత్మనః |
కౌసల్యా పుత్ర వాత్సల్యాత్ ఇదం ప్రియ హితం వచః |౨-౨౦-౨౨|
వ్ఋద్ధానాం ధర్మ శీలానాం రాజర్షీణాం మహాత్మనాం |
ప్రాప్నుహి ఆయుః చ కీర్తిం చ ధర్మం చ ఉపహితం కులే |౨-౨౦-౨౩|
సత్య ప్రతిజ్ఞం పితరం రాజానం పశ్య రాఘవ |
అద్య ఏవ హి త్వాం ధర్మ ఆత్మా యౌవరాజ్యే అభిషేక్ష్యతి |౨-౨౦-౨౪|
దత్తమాసనమాలభ్య భోజనేన నిమంత్రితః |
మాతరం రాఘవః కించిత్ ప్రసార్య అంజలిం అబ్రవీత్ |౨-౨౦-౨౫|
స స్వభావ వినీతః చ గౌరవాచ్ చ తదా ఆనతః |
ప్రస్థితో దణ్డకారణ్యమాప్రష్టుముపచక్రమే |౨-౨౦-౨౬|
దేవి నూనం న జానీషే మహద్ భయం ఉపస్థితం |
ఇదం తవ చ దుహ్ఖాయ వైదేహ్యా లక్ష్మణస్య చ |౨-౨౦-౨౭|
గమిష్యే దణ్డకారణ్యం కిమనేనాసనేన మే |
విష్టరాసనయోగ్యో హి కాలోఽయం మాముపస్థితః |౨-౨౦-౨౮|
చతుర్దశ హి వర్షాణి వత్స్యామి విజనే వనే |
మధు మూల ఫలైః జీవన్ హిత్వా మునివద్ ఆమిషం |౨-౨౦-౨౯|
భరతాయ మహా రాజో యౌవరాజ్యం ప్రయచ్చతి |
మాం పునర్ దణ్డక అరణ్యం వివాసయతి తాపసం |౨-౨౦-౩౦|
స ష్ట్చాష్టౌ చ వర్షాణి వత్స్యామి విజనే వనే |
ఆసేవమానో వన్యాని ఫలమూలైశ్చ చర్తయన్ |౨-౨౦-౩౧|
సా నికృత్తైవ సాలస్య యష్టిః పరశునా వనే |
పపాత సహసా దేవీ దేవతేవ దివశ్చ్యుతా |౨-౨౦-౩౨|
తాం అదుహ్ఖ ఉచితాం ద్ఋష్ట్వా పతితాం కదలీం ఇవ |
రామః తు ఉత్థాపయాం ఆస మాతరం గత చేతసం |౨-౨౦-౩౩|
ఉపావ్ఋత్య ఉత్థితాం దీనాం వడవాం ఇవ వాహితాం |
పాంశు గుణ్ఠిత సర్వ అగ్నీం విమమర్శ చ పాణినా |౨-౨౦-౩౪|
సా రాఘవం ఉపాసీనం అసుఖ ఆర్తా సుఖ ఉచితా |
ఉవాచ పురుష వ్యాఘ్రం ఉపశ్ఋణ్వతి లక్ష్మణే |౨-౨౦-౩౫|
యది పుత్ర న జాయేథా మమ శోకాయ రాఘవ |
న స్మ దుహ్ఖం అతః భూయః పశ్యేయం అహం అప్రజా |౨-౨౦-౩౬|
ఏకాఎవ హి వంధ్యాయాః శోకో భవతి మానవః |
అప్రజా అస్మి ఇతి సంతాపో న హి అన్యః పుత్ర విద్యతే |౨-౨౦-౩౭|
న ద్ఋష్ట పూర్వం కల్యాణం సుఖం వా పతి పౌరుషే |
అపి పుత్రే విపశ్యేయం ఇతి రామ ఆస్థితం మయా |౨-౨౦-౩౮|
సా బహూని అమనోజ్ఞాని వాక్యాని హ్ఋదయచ్చిదాం |
అహం శ్రోష్యే సపత్నీనాం అవరాణాం వరా సతీ |౨-౨౦-౩౯|
అతః దుహ్ఖతరం కిం ను ప్రమదానాం భవిష్యతి |
త్వయి సమ్నిహితే అపి ఏవం అహం ఆసం నిరాక్ఋతా |౨-౨౦-౪౦|
త్వయి సన్నిహితేఽప్యేవమహమాసం నిరాకృతా |
కిం పునః ప్రోషితే తాత ధ్రువం మరణం ఏవ మే |౨-౨౦-౪౧|
అత్యంతనిగృహీతాస్మి భర్తుర్నిత్య్మతంత్రితా |
పరివారేణ కైకేయ్యా సమా వాప్యథవాఽవరా |౨-౨౦-౪౨|
యో హి మాం సేవతే కశ్చిత్ అథ వా అపి అనువర్తతే |
కైకేయ్యాః పుత్రం అన్వీక్ష్య స జనో న అభిభాషతే |౨-౨౦-౪౩|
నిత్యక్రోధతయా తస్యాః కథం ను ఖరవాది తత్ |
కైకేయ్యా వదనం ద్రష్టుం పుత్ర శక్ష్యామి దుర్గతా |౨-౨౦-౪౪|
దశ సప్త చ వర్షాణి తవ జాతస్య రాఘవ |
అసితాని ప్రకాంక్షంత్యా మయా దుహ్ఖ పరిక్షయం |౨-౨౦-౪౫|
తదక్షయం మహాద్దుఃఖం నోత్సహే సహితుం చిరం |
విప్రకారం సపత్నీనామేవం జీర్ణాపి రాఘవ |౨-౨౦-౪౬|
అపశ్యంతీ తవ ముఖం పరిపూర్ణశశిప్రభం |
కృపణా వర్తయిష్యామి కథం కృపణజీవికాం |౨-౨౦-౪౭|
ఉపవాసైః చ యోగైః చ బహుభిః చ పరిశ్రమైః |
దుహ్ఖం సంవర్ధితః మోఘం త్వం హి దుర్గతయా మయా |౨-౨౦-౪౮|
స్థిరం తు హృదయం మన్యే మమ ఇదం యన్ న దీర్యతే |
ప్రావృషి ఇవ మహా నద్యాః స్పృష్టం కూలం నవ అంభసా |౨-౨౦-౪౯|
మమ ఏవ నూనం మరణం న విద్యతే |
న చ అవకాశో అస్తి యమ క్షయే మమ |
యద్ అంతకో అద్య ఏవ న మాం జిహీర్షతి |
ప్రసహ్య సిమ్హో రుదతీం ంఋగీం ఇవ |౨-౨౦-౫౦|
స్థిరం హి నూనం హృదయం మమ ఆయసం |
న భిద్యతే యద్ భువి న అవదీర్యతే |
అనేన దుఃఖేన చ దేహం అర్పితం |
ధ్రువం హి అకాలే మరణం న విద్యతే |౨-౨౦-౫౧|
ఇదం తు దుఃఖం యద్ అనర్థకాని మే|
వ్రతాని దానాని చ సమ్యమాః చ హి |
తపః చ తప్తం యద్ అపత్య కారణాత్ |
సునిష్ఫలం బీజం ఇవ ఉప్తం ఊషరే |౨-౨౦-౫౨|
యది హి అకాలే మరణం స్వయా ఇచ్చయా |
లభేత కశ్చిత్ గురు దుఃఖ కర్శితః |
గతా అహం అద్య ఏవ పరేత సంసదం |
వినా త్వయా ధేనుర్ ఇవ ఆత్మజేన వై |౨-౨౦-౫౩|
అథాపి కిం జీవిత మద్య మే వృథా |
త్వయా వినా చంద్రనిభాననప్రభ |
అనువ్రజిష్యామి వనం త్వయైవ గౌః |
సుదుర్బలా వత్సమివానుకాఙ్క్షయా |౨-౨౦-౫౪|
భృశం అసుఖం అమర్షితా తదా |
బహు విలలాప సమీక్ష్య రాఘవం |
వ్యసనం ఉపనిశామ్య సా మహత్ |
సుతం ఇవ బద్ధం అవేక్ష్య కిమ్నరీ |౨-౨౦-౫౫|
ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే ఆదికావ్యే అయోధ్యాకాండే వింశఃసర్గః
ఇతి వాల్మీకి రామాయణే ఆది కావ్యే అయోధ్యాకాండే వింశః సర్గః |౨-౨౦|