అయోధ్యాకాండము - సర్గము 100
| వాల్మీకి రామాయణము | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ||||||||||
జటిలం చీరవసనం ప్రాఝ్ణ్జలిం పతితం భువి |
దదర్ష రామొ దుర్దర్షం యుగాంతె భాస్కరం యథా || 2-100-1
కథం చిదభివిజ్ఝ్ణాయ వివర్ణవదనం కృ్ఇషం |
భ్రాతరం భరతం రామహ్ పరిజగ్రాహ బాహునా || 2-100-2
ఆఘ్రాయ రామహ్ తం మూర్ధ్ని పరిష్వజ్య చ రాఘవహ్ |
అంకె భరతం ఆరొప్య పర్యపృ్ఇగ్చ్ఛత్ సమాహితహ్ || 2-100-3
క్వ ను తె అభూత్ పితా తాత యద్ అరణ్యం త్వం ఆగతహ్ |
న హి త్వం జీవతహ్ తస్య వనం ఆగంతుం అర్హసి || 2-100-4
చిరస్య బత పష్యామి దూరాద్ భరతం ఆగతం |
దుష్ప్రతీకం అరణ్యె అస్మిన్ కిం తాత వనం ఆగతహ్ || 2-100-5
కచ్చిద్ధారయే తాత రాజా యత్త్వమిహాగతహ్ |
కచ్చిన్న దీనహ్ సహసా రాజా లొకాంతరం గతహ్ || 2-100-6
కచ్చిత్సౌమ్య నతె రాజ్యం భ్రశ్ఠం బాలస్య షాష్వతం |
కచ్చిచ్హుష్రూశసె తాత పితరం సత్యవిక్రమం || 2-100-7
కచ్చిద్ దషరథొ రాజా కుషలీ సత్య సంగరహ్ |
రాజ సూయ అష్వ మెధానాం ఆహర్తా ధర్మ నిష్చయహ్ || 2-100-8
స కచ్చిద్ బ్రాహ్మణొ విద్వాన్ ధర్మ నిత్యొ మహా ద్యుతిహ్ |
ఇక్ష్వాకూణాం ఉపాధ్యాయొ యథావత్ తాత పూజ్యతె || 2-100-9
సా తాత కచ్చిచ్ చ కౌసల్యా సుమిత్రా చ ప్రజావతీ |
సుఖినీ కచ్చిద్ ఆర్యా చ దెవీ నందతి కైకయీ || 2-100-10
కచ్చిద్ వినయ సంపన్నహ్ కుల పుత్రొ బహు ష్రుతహ్ |
అనసూయుర్ అనుద్రష్టా సత్కృ్ఇతహ్ తె పురొహితహ్ || 2-100-11
కచ్చిద్ అగ్నిషు తె యుక్తొ విధిజ్ఞొ మతిమాన్ ఋ్ఇజుహ్ |
హుతం చ హొష్యమాణం చ కాలె వెదయతె సదా || 2-100-12
కచ్చిద్దెవాన్ పితృ్ఊన్ భృ్ఇత్వాంగురూన్ పితృ్ఇసమానపి |
వృ్ఇద్ధాంష్చ తాత వైద్యాంష్చ బ్రాహ్మణాంష్చాభిమన్యసె || 2-100-13
ఇషు అస్త్ర వర సంపన్నం అర్థ షాస్త్ర విషారదం |
సుధన్వానం ఉపాధ్యాయం కచ్చిత్ త్వం తాత మన్యసె || 2-100-14
కచ్చిద్ ఆత్మ సమాహ్ షూరాహ్ ష్రుతవంతొ జిత ఇంద్రియాహ్ |
కులీనాహ్ చ ఇంగితజ్ఞాహ్ చ కృ్ఇతాహ్ తె తాత మంత్రిణహ్ || 2-100-15
మంత్రొ విజయ మూలం హి రాజ్ఞాం భవతి రాఘవ |
సుసంవృ్ఇతొ మంత్ర ధరైర్ అమాత్యైహ్ షాస్త్ర కొవిదైహ్ || 2-100-16
కచ్చిన్ నిద్రా వషం న ఎషి కచ్చిత్ కాలె విబుధ్యసె |
కచ్చిన్ చ అపర రాత్రిషు చింతయస్య్ అర్థ నైపుణం || 2-100-17
కచ్చిన్ మంత్రయసె న ఎకహ్ కచ్చిన్ న బహుభిహ్ సహ |
కచ్చిత్ తె మంత్రితొ మంత్రొ రాష్ట్రం న పరిధావతి || 2-100-18
కచ్చిద్ అర్థం వినిష్చిత్య లఘు మూలం మహా ఉదయం |
క్షిప్రం ఆరభసె కర్తుం న దీర్ఘయసి రాఘవ || 2-100-19
కచ్చిత్ తు సుకృ్ఇతాన్య్ ఎవ కృ్ఇత రూపాణి వా పునహ్ |
విదుహ్ తె సర్వ కార్యాణి న కర్తవ్యాని పార్థివాహ్ || 2-100-20
కచ్చిన్ న తర్కైర్ యుక్త్వా వా యె చ అప్య్ అపరికీర్తితాహ్ |
త్వయా వా తవ వా అమాత్యైర్ బుధ్యతె తాత మంత్రితం || 2-100-21
కచ్చిత్ సహస్రాన్ మూర్ఖాణాం ఎకం ఇగ్చ్ఛసి పణ్డితం |
పణ్డితొ హ్య్ అర్థ కృ్ఇగ్చ్ఛ్రెషు కుర్యాన్ నిహ్ష్రెయసం మహత్ || 2-100-22
సహస్రాణ్య్ అపి మూర్ఖాణాం యద్య్ ఉపాస్తె మహీ పతిహ్ |
అథ వా అప్య్ అయుతాన్య్ ఎవ న అస్తి తెషు సహాయతా || 2-100-23
ఎకొ అప్య్ అమాత్యొ మెధావీ షూరొ దక్షొ విచక్షణహ్ |
రాజానం రాజ మాత్రం వా ప్రాపయెన్ మహతీం ష్రియం || 2-100-24
కచ్చిన్ ముఖ్యా మహత్సు ఎవ మధ్యమెషు చ మధ్యమాహ్ |
జఘన్యాహ్ చ జఘన్యెషు భృ్ఇత్యాహ్ కర్మసు యొజితాహ్ || 2-100-25
అమాత్యాన్ ఉపధా అతీతాన్ పితృ్ఇ పైతామహాన్ షుచీన్ |
ష్రెష్ఠాన్ ష్రెష్ఠెషు కచ్చిత్ త్వం నియొజయసి కర్మసు || 2-100-26
కచ్చిన్నొగ్రెణ దణ్డెన భృ్ఇషముద్వెజితప్రజం |
రాజ్యం తవానుజానంతి మంత్రిణహ్ కైకయీసుత || 2-100-27
కచ్చిత్ త్వాం న అవజానంతి యాజకాహ్ పతితం యథా |
ఉగ్ర ప్రతిగ్రహీతారం కామయానం ఇవ స్త్రియహ్ || 2-100-28
ఉపాయ కుషలం వైద్యం భృ్ఇత్య సందూషణె రతం |
షూరం ఐష్వర్య కామం చ యొ న హంతి స వధ్యతె || 2-100-29
కచ్చిద్ద్ హృ్ఇష్టహ్ చ షూరహ్ చ ధృ్ఇతిమాన్ మతిమాన్ షుచిహ్ |
కులీనహ్ చ అనురక్తహ్ చ దక్షహ్ సెనా పతిహ్ కృ్ఇతహ్ || 2-100-30
బలవంతహ్ చ కచ్చిత్ తె ముఖ్యా యుద్ధ విషారదాహ్ |
దృ్ఇష్ట అపదానా విక్రాంతాహ్ త్వయా సత్కృ్ఇత్య మానితాహ్ || 2-100-31
కచిద్ బలస్య భక్తం చ వెతనం చ యథా ఉచితం |
సంప్రాప్త కాలం దాతవ్యం దదాసి న విలంబసె || 2-100-32
కాల అతిక్రమణె హ్య్ ఎవ భక్త వెతనయొర్ భృ్ఇతాహ్ |
భర్తుహ్ కుప్యంతి దుష్యంతి సొ అనర్థహ్ సుమహాన్ స్మృ్ఇతహ్ || 2-100-33
కచ్చిత్ సర్వె అనురక్తాహ్ త్వాం కుల పుత్రాహ్ ప్రధానతహ్ |
కచ్చిత్ ప్రాణామ్హ్ తవ అర్థెషు సంత్యజంతి సమాహితాహ్ || 2-100-34
కచ్చిజ్ జానపదొ విద్వాన్ దక్షిణహ్ ప్రతిభానవాన్ |
యథా ఉక్త వాదీ దూతహ్ తె కృ్ఇతొ భరత పణ్డితహ్ || 2-100-35
కచ్చిద్ అష్టాదషాన్య్ ఎషు స్వ పక్షె దష పంచ చ |
త్రిభిహ్ త్రిభిర్ అవిజ్ఞాతైర్ వెత్సి తీర్థాని చారకైహ్ || 2-100-36
కచ్చిద్ వ్యపాస్తాన్ అహితాన్ ప్రతియాతామ్హ్ చ సర్వదా |
దుర్బలాన్ అనవజ్ఞాయ వర్తసె రిపు సూదన || 2-100-37
కచ్చిన్ న లొకాయతికాన్ బ్రాహ్మణామ్హ్ తాత సెవసె |
అనర్థ కుషలా హ్య్ ఎతె బాలాహ్ పణ్డిత మానినహ్ || 2-100-38
ధర్మ షాస్త్రెషు ముఖ్యెషు విద్యమానెషు దుర్బుధాహ్ |
బుద్ధిమాన్ వీక్షికీం ప్రాప్య నిరర్థం ప్రవదంతి తె || 2-100-39
వీరైర్ అధ్యుషితాం పూర్వం అస్మాకం తాత పూర్వకైహ్ |
సత్య నామాం దృ్ఇఢ ద్వారాం హస్త్య్ అష్వ రథ సంకులాం || 2-100-40
బ్రాహ్మణైహ్ క్షత్రియైర్ వైష్యైహ్ స్వ కర్మ నిరతైహ్ సదా |
జిత ఇంద్రియైర్ మహా ఉత్సాహైర్ వృ్ఇత అమాత్యైహ్ సహస్రషహ్ || 2-100-41
ప్రాసాదైర్ వివిధ ఆకారైర్ వృ్ఇతాం వైద్య జన ఆకులాం |
కచ్చిత్ సముదితాం స్ఫీతాం అయొధ్యాం పరిరక్షసి || 2-100-42
కచ్చిచ్ చైత్య షతైర్ జుష్టహ్ సునివిష్ట జన ఆకులహ్ |
దెవ స్థానైహ్ ప్రపాభిహ్ చ తడాగైహ్ చ ఉపషొభితహ్ || 2-100-43
ప్రహృ్ఇష్ట నర నారీకహ్ సమాజ ఉత్సవ షొభితహ్ |
సుకృ్ఇష్ట సీమా పషుమాన్ హింసాభిర్ అభివర్జితహ్ || 2-100-44
అదెవ మాతృ్ఇకొ రమ్యహ్ ష్వా పదైహ్ పరివర్జితహ్ |
పరిత్యక్తొ భయైహ్ సర్వైహ్ ఖనిభిష్చొపషొభితహ్ 2-100-45
వివర్జితొ నరైహ్ పాపైర్మమ పూర్వైహ్ సురక్శితహ్ |
కచ్చిజ్ జన పదహ్ స్ఫీతహ్ సుఖం వసతి రాఘవ || 2-100-46
కచ్చిత్ తె దయితాహ్ సర్వె కృ్ఇషి గొ రక్ష జీవినహ్ |
వార్తాయాం సమ్ష్రితహ్ తాత లొకొ హి సుఖం ఎధతె || 2-100-47
తెషాం గుప్తి పరీహారైహ్ కచ్చిత్ తె భరణం కృ్ఇతం |
రక్ష్యా హి రాజ్ఞా ధర్మెణ సర్వె విషయ వాసినహ్ || 2-100-48
కచ్చిత్ స్త్రియహ్ సాంత్వయసి కచ్చిత్ తాహ్ చ సురక్షితాహ్ |
కచ్చిన్ న ష్రద్దధాస్య ఆసాం కచ్చిద్ గుహ్యం న భాషసె || 2-100-49
కచ్చిన్నాగవనం గుప్తం కచ్చిత్తె సంతి ధెనుకాహ్ |
కచిన్న గణికాష్వానాం కుఝ్ణ్జరాణాం చ తృ్ఇప్యసి || 2-100-50
కచ్చిద్ దర్షయసె నిత్యం మనుష్యాణాం విభూషితం |
ఉత్థాయ ఉత్థాయ పూర్వ అహ్ణె రాజ పుత్రొ మహా పథె || 2-100-51
కచ్చిన్న సర్వె కర్మాంతాహ్ ప్రత్యక్శాస్తె.అవిషణ్‌కయా |
సర్వె వా పునరుత్సృ్ఇశ్టా మధ్యమె వాత్ర కారణం 2-100-52
కచ్చిత్ సర్వాణి దుర్గాణి ధన ధాన్య ఆయుధ ఉదకైహ్ |
యంత్రైహ్ చ పరిపూర్ణాని తథా షిల్పి ధనుర్ ధరైహ్ || 2-100-53
ఆయహ్ తె విపులహ్ కచ్చిత్ కచ్చిద్ అల్పతరొ వ్యయహ్ |
అపాత్రెషు న తె కచ్చిత్ కొషొ గగ్చ్ఛతి రాఘవ || 2-100-54
దెవతా అర్థె చ పిత్ర్ అర్థె బ్రాహ్మణ అభ్యాగతెషు చ |
యొధెషు మిత్ర వర్గెషు కచ్చిద్ గగ్చ్ఛతి తె వ్యయహ్ || 2-100-55
కచ్చిద్ ఆర్యొ విషుద్ధ ఆత్మా క్షారితహ్ చొర కర్మణా |
అపృ్ఇష్టహ్ షాస్త్ర కుషలైర్ న లొభాద్ బధ్యతె షుచిహ్ || 2-100-56
గృ్ఇహీతహ్ చైవ పృ్ఇష్టహ్ చ కాలె దృ్ఇష్టహ్ సకారణహ్ |
కచ్చిన్ న ముచ్యతె చొరొ ధన లొభాన్ నర ఋ్ఇషభ || 2-100-57
వ్యసనె కచ్చిద్ ఆఢ్యస్య దుగతస్య చ రాఘవ |
అర్థం విరాగాహ్ పష్యంతి తవ అమాత్యా బహు ష్రుతాహ్ || 2-100-58
యాని మిథ్యా అభిషస్తానాం పతంత్య్ అస్రాణి రాఘవ |
తాని పుత్ర పషూన్ ఘ్నంతి ప్రీత్య్ అర్థం అనుషాసతహ్ || 2-100-59
కచ్చిద్ వృ్ఇధామ్హ్ చ బాలామ్హ్ చ వైద్య ముఖ్యామ్హ్ చ రాఘవ |
దానెన మనసా వాచా త్రిభిర్ ఎతైర్ బుభూషసె || 2-100-60
కచ్చిద్ గురూమ్హ్ చ వృ్ఇద్ధామ్హ్ చ తాపసాన్ దెవతా అతిథీన్ |
చైత్యామ్హ్ చ సర్వాన్ సిద్ధ అర్థాన్ బ్రాహ్మణామ్హ్ చ నమస్యసి || 2-100-61
కచ్చిద్ అర్థెన వా ధర్మం ధర్మం ధర్మెణ వా పునహ్ |
ఉభౌ వా ప్రీతి లొభెన కామెన న విబాధసె || 2-100-62
కచ్చిద్ అర్థం చ ధర్మం చ కామం చ జయతాం వర |
విభజ్య కాలె కాలజ్ఞ సర్వాన్ భరత సెవసె || 2-100-63
కచ్చిత్ తె బ్రాహ్మణాహ్ షర్మ సర్వ షాస్త్ర అర్థ కొవిదహ్ |
ఆషంసంతె మహా ప్రాజ్ఞ పౌర జానపదైహ్ సహ || 2-100-64
నాస్తిక్యం అనృ్ఇతం క్రొధం ప్రమాదం దీర్ఘ సూత్రతాం |
అదర్షనం జ్ఞానవతాం ఆలస్యం పంచ వృ్ఇత్తితాం || 2-100-65
ఎక చింతనం అర్థానాం అనర్థజ్ఞైహ్ చ మంత్రణం |
నిష్చితానాం అనారంభం మంత్రస్య అపరిలక్షణం || 2-100-66
మంగలస్య అప్రయొగం చ ప్రత్యుత్థానం చ సర్వషహ్ |
కచ్చిత్ త్వం వర్జయస్య్ ఎతాన్ రాజ దొషామ్హ్ చతుర్ దష || 2-100-67
దషపంచచతుర్వర్గాన్ సప్తవర్గం చ తత్త్వతహ్ |
అశ్టవర్గం త్రివర్గం చ విద్యాస్తిస్రష్చ రాఘవ 2-100-68
ఇందంద్రియాణాం జయం బుద్ధ్యం శాడ్గుణ్యం దైవమానుశం |
కృ్ఇత్యం వింషతివర్గం చ తథా ప్రకృ్ఇతిమణ్డలం || 2-100-69
యాత్రాదణ్డవిధానం చ ద్వియొనీ సంధివిగ్రహౌ |
కచ్చ్హిదెతాన్ మహాప్రాజ్ఝ్ణ యథావదనుమన్యసె 2-100-70
మంత్రిభిస్త్వం యథొద్దిశ్టైష్చతుర్భిస్త్రిభిరెవ వా |
కచ్చిత్సమస్తైర్వ్యస్తైష్చ మంత్రం మంత్రయసె మిథహ్ || 2-100-71
కచ్చిత్తె సఫలా వెదాహ్ కచ్చిత్తె సఫలాహ్ క్రియాహ్ |
కచ్చిత్తె సఫలా దారాహ్ కచ్చిత్తె సఫలం ష్రుతం || 2-100-72
కచ్చిదెశైవ తె బుద్ధిర్యథొక్తా మమ రాఘా |
ఆయుశ్యా చ యషస్యా చ ధర్మకామార్థసంహితా || 2-100-73
యాం వృ్ఇత్తిం వర్తతె రాతొ యాం చనహ్ ప్రపితామహాహ్ |
తాం వృ్ఇత్తిం వర్తసె కచ్చిద్యాచ సత్పథగా షుభా 2-100-74
కచ్చిత్ స్వాదు కృ్ఇతం భొజ్యమెకొ నాష్నాసి రాఘవ |
కచ్చిదాషంసమానెభ్యొ మిత్రెభ్యహ్ సంప్రయచ్చ్హసి 2-100-75
అవాప్య కృ్ఇత్స్నాం వసుధాం యథావ |
దితష్చ్హ్యుతహ్ స్వర్గముపైతి విద్వాన్ || 2-100-76