హలో...డాక్టర్/జీర్ణ వ్రణములు (Peptic Ulcers)

by గన్నవరపు వరాహ నరసింహమూర్తి

16. జీర్ణ వ్రణములు ( Peptic ulcers ) జీర్ణమండలము :

మనము భుజించే ఆహారము అన్ననాళము (Esophagus) ద్వారా జీర్ణాశయము లోనికి చేరుతుంది. జీర్ణాశయములో జీర్ణమయి చిక్కని ద్రవముగా మారిన ఆహారము జీర్ణాశయ నిర్గమనము (Pylorus) ద్వారా చిన్నప్రేవులకు చేరుతుంది. చిన్నప్రేవులను ప్రథమాంత్రము (Duodenum), మధ్యాంత్రము (Jejunum), శేషాంత్రము (Ileum) అని మూడు భాగములుగా విభజించవచ్చును. చిన్నప్రేవులలో జీర్ణప్రక్రియ పూర్తయి ఆహార పదార్థాల గ్రహణము (absorption) పూర్తయి, శేషము నీటితో సహా పెద్ద ప్రేవులకు చేరుతుంది. పెద్దప్రేవులలో (బృహదాంత్రము) నీరు గ్రహించబడి మిగిలినది మలముగా విసర్జింపబడుతుంది. ఆహారపదార్థాల జీర్ణము జీర్ణమండలములో స్రవించబడే జీర్ణరసములు, వానిలోని జీవోత్ప్రేరకములపై ( Enzymes ) ఆధారపడుతుంది. నోటిలో స్రవించే లాలాజలములో టయాలిన్ (ptyalin) చక్కెర గ్రహణమునకు తోడ్పడుతుంది. జఠరములో జఠరరసము స్రవించబడి అందులో ఉన్న పెప్సిన్ మాంసకృత్తుల జీర్ణమునకు తోడ్పడుతుంది. క్లోమమములో ఉత్పత్తి అయే క్లోమరసములో ఎమిలేజ్ (Amylase) పిండిపదార్థాల జీర్ణమునకు, లైపేజ్ (Lipase) క్రొవ్వుల జీర్ణమునకు, ట్రిప్సినోజెన్ (Trypsinogen), ఖైమోట్రిప్సినోజెన్ లు (Chymotrypsinogen) ఆంత్రములలో ట్రిప్సిన్ (Trypsin), ఖైమోట్రిప్సిన్ లుగా (Chymotrypsin) మారి మాంసకృత్తులను జలవిచ్ఛేదన ( Hydrolysis) ప్రక్రియ ద్వారా పెప్టైడులు (Peptides), ఎమినో ఆమ్లములుగా (Amino acids) విచ్ఛేదించి వాని గ్రహణమునకు తోడ్పడుతాయి. కాలేయములో ఉత్పత్తి అయే పైత్యరసములోని పైత్యము క్రొవ్వుపదార్థాల జీర్ణమునకు తోడ్పడుతుంది.

జఠరాశయమును నాలుగు భాగములుగా గుర్తిస్తారు. అవి పైకప్పులా ఉండే జఠరమూలము (Fundus ), కాయము ( Body), అంతిమకుహరము ( Antrum ), నిర్గమనము ( Pylorus). జఠరపు లోపొరలో ( శ్లేష్మపు పొర

181 :: - Mucosa) ఉన్న జఠరగ్రంథుల నుంచి శ్లేష్మము (Mucus), ఉదజ

హరికామ్లము (Hydrochloric acid), పెప్సినోజెన్, విటమిను బి 12 గ్రహణమునకు ఉపయోగపడే అంతరాంశము (B12 Intrinsic factor), గాస్ట్రిన్ (Gastrin) అనే వినాళరసము, హిస్టమిన్ లు(Histamine) ఉత్పత్తి అవుతాయి. ఇందులో శ్లేష్మము జఠరపు లోపొరకు రక్షణ చేకూరుస్తుంది. ఆహారచలనమునకు తోడ్పడుతుంది.

పెప్సినోజెన్ నుంచి విడుదల అయే పెప్సిన్ మాంసకృత్తుల జీర్ణమునకు ఉపయోగపడుతుంది. పెప్సిన్ ఆమ్ల మాధ్యమములో బాగా పనిచేస్తుంది. పి హెచ్ ఎక్కువయిన క్షారద్రవములలో పనిచేయదు. ఉదజహరికామ్ల ము సూక్ష్మాంగజీవులను సంహరించుటకు, పెప్సిన్ సలిపే జీర్ణ క్రి యకు దోహదకారిగాను ఉపయోగపడుతుంది.

అంతిమకుహరము (Antrum) ఆహారముతో ఉబ్బినపుడు, జఠరములో పి.హెచ్ పెరిగి ఆమ్లము తగ్గినపుడు జి కణములు (G- cells) గాస్ట్రిన్ ని ఉత్పాదించి రక్తములోనికి విడుదల చేస్తాయి. గాస్ట్రిన్ ఉదజహరికామ్లము, పెప్సిన్ ల విడుదలకు, జఠరకండరములను ప్రేరేపించి జఠరచలనము పెంచుటకు తోడ్పడుతుంది. జీర్ణాశయములో ఆమ్లము ఎక్కువయి నప్పుడు గాస్ట్రిన్ విడుదల తగ్గిపోతుంది. గాస్ట్రిన్ ఎంటెరోక్రోమఫిన్ (Enterochromaffin cells) కణములనుంచి హిస్ట మి న్ ని విడుదల చేయిస్త ుం ది. హిస్ట మి న్ జఠరకుడ్య కణములలో (parietal cells) ఉండే ప్రోటాను యంత్రముల (Proton pumps - Hydrogen / Potassium Adenosine triphoshatase Enzyme System) ద్వారా రక్తము లోనికి బైకార్బొనేట్ ను, జఠరకుహరములోనికి ఉదజనిని (Hydrogen- ప్రోటాన్లు) విడుదల చేయిస్తుంది. ఉదజనిని అనుసరించి క్లోరైడు పరమాణువులు కూడా జఠరకుహరములోనికి విడుదల అవుతాయి. మెదడు నుంచి వచ్చే వేగస్ కపాలనాడులు (Vagal nerves) కూడా ఆహారపు తలపు, వాసన, రుచులకు స్పందించి జఠరములో ఉదజహరికామ్లము, పెప్సినోజెన్ ల విడుదలను, గాష్ట్రిన్ విడుదలను కలిగిస్తాయి.

182 :: జీర్ణ వ్రణములు ( Peptic ulcers ) :

జఠరరసము (Gastric juice) ఆహారమును జీర్ణించుట కొఱకు ఉత్పత్తి అవుతుంది. జఠరరసములో ఉండే పెప్సినోజెన్, ఉదజహరికామ్లముల ఫలితముగా జీర్ణమండలపు లోపొర (శ్లేష్మపు పొర Mucosa) జీర్ణమయి వ్రణములు కలిగే అవకాశము ఉన్నది. ఈ జీర్ణవ్రణములు జఠరాశయములోను (Stomach), ప్రథమ ఆంత్రములోను (Duodenum), అన్ననాళములోను (Esophagus) అంతిమ ఆంత్రములో (Ileum) అవశేషముగా మిగిలే మెకెల్ సంచిలోను (Meckel ‘s diverticulum) కాని కలుగవచ్చును. ఉదజహరికామ్లము ఎక్కువగా ఉత్పత్తి అయినా, లో శ్లేష్మపుపొర నిరోధక శక్తి తగ్గి నా యీ పుళ్ళు కలుగుతాయి. జఠరముతో సంధించబడిన ఆంత్రములోను యీ వ్రణములు (సంధాన వ్రణములు; Anastomotic ulcers ) కలుగవచ్చును .

జీర్ణ వ్రణములకు కారణములు 1)

హెలికోబాక్టర్ పైలొరై ( Helicobacter pylori ) అనే సూక్ష్మాంగ జీవుల వలన ఏభై శాతపు జీర్ణవ్రణములు కలుగుతాయి. మూడవ ప్రపంచ దేశములలో యీ శాతము డెబ్భై వఱకు ఉండవచ్చును.

183 :: 2)

3) 4) 5)

6) 7)

జఠరములో హెలికోబాక్టర్ సూక్ష్మాంగజీవులు ఉన్నవారిలో ఇరువది శాతపు ప్రజలలో యీ వ్రణములు కలుగుతాయి. హెలికోబాక్టర్ సూక్ష్మజీవులు కలుషిత ఆహారము, నీటిద్వారా జఠరమునకు చేరుతాయి. జఠరములో శ్లేష్మమును చొచ్చుకొని కణములకు దగర ్గ యి ఆమ్ల ము నకు దూరమయి తమ చుట్టూ యూరియేజ్ అనే జీవోత్ప్రేరకముతో అమ్మోనియాను ఉత్పత్తి చేసుకొని జఠరామ్ల ము బారి నుంచి తప్పించుకుంటాయి.

కీళ్ళనొప్పులకు వాడే స్టీరాయిడులు కాని తాపహరములు (Nonsteroidal anti inflammatory agents NSAIDS) దీర్ఘకాలము వాడే వారిలో 15 నుంచి 25 శాతపు ప్రజలలో యీ కురుపులు రావచ్చును. ఐబుప్రొఫెన్ (Ibuprofen), నేప్రొక్సిన్ (Naproxen), డైక్లొఫెనెక్ (Diclofenec), ఇండోమిథసిన్ (Indomethacin ), మెలోక్సికమ్ (Meloxicam), సేలిసిలేట్లు (Salicylates) NSAIDS కి ఉదహరణలు.

గుండెపోటులు (heart attacks), మస్థిష్క విఘాతాలను (strokes) అరికట్టుటకు వాడే ఏస్పిరిన్ వలన యీ వ్రణములు కలుగవచ్చును. స్టీరాయిడ్ ఔషధములు దీర్ఘకాలముగా వాడేవారిలో యీ కురుపులు రావచ్చును.

క్లోమములో కాని యితర ప్రదేశములలో కాని కలిగే గాస్ట్రినోమా (Gastrinoma) అనే పెరుగుదలల వలన రక్తములో గాస్ట్రిన్ ఎక్కువయి దాని మూలముగా ఉదజహరికామ్లము, పెప్సిన్ ఉత్పత్తి అధికమయి వారిలో యీ వ్రణములు కలుగుతాయి. సుమారు ఒక శాతపు జీర్ణ వ్రణములకు గాస్ట్రినోమాలు కారణము. తీవ్రతరమైన యితర అనారోగ్యములతో ఉన్నవారిలోను, కృత్రిమశ్వాస యంత్రములపై ఉన్నవారిలోను యీ వ్రణములు రావచ్చును.

కొందఱిలో తెలియని కారణాల (Idiopathic) వలన జీర్ణ వ్రణములు కలుగుతాయి.

184 :: 8)

9)

జీర్ణాశయములో కలిగే కర్కటవ్రణములు (Gastric cancers), లింఫోమాలు వ్రణములుగా కనిపించవచ్చును.

పొగాకు వినియోగించే వారిలో జీర్ణవ్రణములు ఎక్కువగా కలుగతాయి.

కారము, మసాలాలు తినుటవలన, జీవితములో కలిగే మనోక్లేశమువలన, తొందఱవలన యీ జీర్ణ వ్రణములు కలుగవు. అట్టి ఆరోపణలు నిజము కాదు. జీర్ణవ్రణ లక్షణములు

కడుపులో పుళ్ళున్న వారిలో చాలా మందికి కడుపు నొప్పి ఉంటుంది. అన్ననాళములో పుళ్ళున్న వారిలో భోజనము మ్రింగుతున్నపుడు, జఠరాశయము లో పుళ్ళున్నవారిలో తిన్న వెంటనే, ప్రథమాంత్రములో (duodenum) వ్రణములు ఉన్నవారిలో భోజనము చేసిన గంట, గంటన్నర పిదప యీ నొప్పి సాధారణముగా కలుగుతుంది. జఠరవ్రణములు ఉన్నవారిలో పొట్ట పై భాగములో నొప్పి సాధారణముగా కలుగుతుంది. ప్రథమాంత్రములో పుండున్న వారికి ఏమైనా తిన్న వెంటనే కొంత ఉపశమనము తాత్కాలికముగా కలుగుతుంది. ఈ వ్రణములు ఉన్నవారిలో కుక్షి పై భాగములో తాకుతే నొప్పి కలుగవచ్చును. మృదు క్షారములు (Antacids) ఆమ్లమును బలహీనపఱచి తాత్కాలిక ఉపశమనము కలిగిస్తాయి.

కడుపు నొప్పి ఉన్న వారందరిలో యీ వ్రణములు ఉన్నాయని చెప్పలేము. వారి నొప్పికి యితర కారణాలు ఉండవచ్చును. జీర్ణవ్రణములు గల అందరిలో నొప్పి ఉండకపోవచ్చును. కొందఱిలో జీర్ణవ్రణముల వలన కలిగే ఉపద్రవముల లక్షణములే తొలిసారిగా కనిపించవచ్చును. ఉపద్రవములు ( Complications ) :-

రక్తస్రావము (bleeding), జఠరనిర్గమన బంధము ( Pyloric stenosis), ఆంత్రములో రంధ్రము ఏర్పడుట (ఆంత్ర ఛిద్రము - perforation), జీర్ణవ్రణముల వలన కలిగే ప్రమాదాలు.

185 :: రక్తస్రావము కలిగేవారిలో రక్తపు వాంతులు కలుగవచ్చును. వాంతులు

కాఫీగుండ రంగులో ఉండవచ్చును. వారి విరేచనములో రక్తము కనిపించవచ్చు, లేక తారు వలె నల్లటి విరేచనములు కలుగవచ్చును. నెమ్మదిగా పెక్కుదినములు రక్తస్రావము జరిగినవారిలో పాండురోగము (anemia) ఉంటుంది. అధిక రక్తస్రావము వలన రక్తపీడనము పడిపోవచ్చును.

జఠర నిర్గమన సంకీర్ణత (ఆంత్రముఖ సంకీర్ణత :  Pyloric stenosis) కలుగుతే జఠరమునుంచి ఆంత్రము లోనికి ఆహార గమనము మందగిస్తుంది. తక్కువ తినగానే కడుపు నిండుట, కడుపులో బరువుగా అనిపించుట, పుల్లతేనుపులు, వాంతులు, వాంతులలో ముందు దినాలు తిన్న పదార్థములు ఉండుట, శరీరము చిక్కి బరువు తగ్గుట కలుగుతాయి.

ప్రధమాంత్రములో చిల్లు పడిన వారిలో ( ఆంత్ర ఛిద్రము ; Duodenal perforation) ఆకస్మికముగా భరించలేని విపరీతమయిన కడుపునొప్పి కలుగుతుంది. వీరికి అత్యవసర శస్త్రచికిత్స అవసరము. అత్యవసర శస్త్రచికిత్స చేయకపోతే వారికి ప్రాణాపాయము కలిగే అవకాశములు చాలా ఎక్కువ. రోగనిర్ణయ పరీక్షలు :-

రక్తహీనము(Anemia), రక్తస్రావము(bleeding), తక్కువ తిండితో ఆకలి తీరుట, బరువు తగ్గుట, ఎడతెఱపి లేకుండా వాంతులు, ఎగువ కడుపులో పెరుగుదల (growth), ఆమ్లము తగ్గించే మందులతో ఉపశమనము లేకపోవుట వంటి అపాయకర సూచనలు కలవారికి అన్ననాళ - జఠర ఆంత్రదర్శన (Esophagogastroduodenoscopy) సత్వరమే చేయాలి. దీనితో జీర్ణ వ్రణములను కనిపెట్టడమే కాక వ్రణము నుంచి చిన్న తునకలను కణపరీక్షకు, హెలికోబాక్టరు పైలొరై పరీక్షకు గ్రహించవచ్చు. కర్కటవ్రణములను (cancers ) త్వరగా కనిపెట్టవచ్చు. అన్ననాళ - జఠర - ఆంత్రదర్శన పరీక్షలో అన్ననాళమును, జీర్ణాశయమును, ప్రథమాంత్రమును శోధించి కడుపులో పుళ్ళను నిర్ధారించ వచ్చును. ఈ పరీక్ష ప్రామాణిక పరీక్ష.

బేరియం ద్రవమును త్రాగించి ఎక్స్ - రే ల ద్వారా జీర్ణ వ్రణములను

186 :: కనుగొనవచ్చును. కాని ఈ పరీక్షలో చిన్న చిన్న వ్రణములు, జఠరతాపము

(Gastritis), ఒరిపిడులు (gastric erosions) కనుగొనుట సాధ్యము కాదు. కణపరీక్షలకు అవకాశము ఉండదు. బేరియం పరీక్షలు అంతర్దర్శన పరీక్షలు లభ్యమయ్యాక చాలా తగ్గిపోయాయి. హెలికోబాక్టర్ పై లొరై పరీక్షలు:-

రక్తమును హెలికోబాక్టర్ పైలొరై ప్రతిరక్షకములకు (antibodies) పరీక్షించవచ్చును. కాని సూక్షాంగజీవులను నిర్మూలించిన 18 మాసముల వఱకు ఈ ప్రతిరక్షకములు రక్తములో ఉండవచ్చును. ప్రస్తుత సమయములో హెలికోబాక్టర్ పైలొరై సూక్ష్మాంగజీవులు సజీవముగా జఠరములో ఉన్నట్లు యీ పరీక్షతో నిర్ధారించజాలము. రేడియో ధార్మిక కార్బను గల యూరియా శ్వాసపరీక్షతో (Carbon labeled urea breath test) హెచ్. పైలొరైని నిర్ధారించవచ్చును. మలములో హెలికోబాక్టర్ సంబంధ ప్రతిజనకములు (antigens) కనుగొని హెచ్. పైలొరై ని నిర్ధారించవచ్చును. చికిత్స :-

జఠరామ్లమును అణచివేయుట చికిత్సలో మూలభాగము. ప్రోటాను యంత్ర అవరోధకములు (proton pump inhibitors) విరివిగా ప్రాచుర్యములో ఉన్నాయి. ఇవి ఉదజని స్రావమును అణచివేస్తాయి. ఆమ్లము అంటే ఉదజనే. ఒమిప్రజోల్ (Omeprazole) లాన్సప్రజోల్ (Lansoprazole), పాన్టొప్రజోల్ (Pantoprazole) ప్రోటానుయంత్ర అవరోధకములకు ఉదహరణములు.

హిస్టమిన్ - 2 గ్రాహక అవరోధకములు ( Histamine -2 receptor blockers) జఠరకణములపై హిస్టమిన్ ప్రభావమును అరికట్టి ఉదజహరికామ్ల స్రావమును అణచివేస్తాయి. సైమెటిడిన్ (Cimetidine), రెనెటిడిన్ (Ranitidine) ఫెమొటిడిన్

187 :: (Famotidine), నైజటిడిన్ (Nizatidine) హిస్టమిన్ -2 అవరోధకములకు

ఉదహరణలు.

ఆమ్ల హరములు (Antacids); మృదు క్షారములు సత్వర ఉపశమునకు ఉపయోగపడుతాయి. కాని వ్రణముల చికిత్సకు ప్రోటానుయంత్ర నిరోధకములు కాని, హిస్టమిన్ -2 గ్రాహక అవరోధకములను గాని వాడాలి.

హెలికోబాక్టర్ నిర్మూలనకు ప్రోటానుయంత్ర అవరోధకములతో బాటు సూక్ష్మజీవినాశకములు (Antibiotics) రెండైనా కలిపి వాడాలి. ఎమాక్సిసిలిన్, మెట్రానిడజాల్, క్లెరిథ్రోమైసిన్, పెప్టోబిస్మాల్, టెట్రాసైక్లిన్ లతో వివిధ మేళనములు లభ్యము.

సుక్రాల్ఫేట్ (Sucralfate) వ్రణములపై పూతగా ఏర్పడి వ్రణములపై జఠరికామ్లపు ప్రభావమును తొలగిస్తుంది. జీర్ణవ్రణముల మానుదలకు యీ ఔషధము ఉపయోగకారే.

స్టీరాయిడులు కాని తాపహరములను (NSAIDS) మానివేయాలి. ఏస్పిరిన్ కూడా అవకాశము ఉంటే (హృద్ధమని వ్యాధులు గలవారిలో జాగ్రత్త అవసరము.) మానివేయుట వ్రణముల మానుదలకు దోహదకారి. కార్టికోస్టీ రాయిడులను కూడా వీలయితే క్రమేణా తగ్గించుకొని మానివేయాలి. ధూమపానము చేసే వారిలో జీర్ణ వ్రణముల మానుదల మందగిస్తుంది. పొగత్రాగే వారిలో కడుపులో పుండ్లు ఎక్కువగా కలుగుతాయి. అందువలన పొగత్రాగుట మానివేయాలి. శస్త్రచికిత్సలు :-

మొదటి హిస్టమిన్ -2 అవరోధకము సైమెటిడిన్ కనుగొనక ముందు ఆమ్లహరములకు (antacids) లొంగని జీర్ణవ్రణములకు శస్త్రచికిత్సలు విరివిగా చేసేవారు. ఆమ్లపు ఉత్పత్తిని తగ్గించుటకు  వేగస్ నాడుల విచ్ఛేదన + జఠర, ఆంత్ర సంధానము (Vagotomy + Gastrojejunostomy) పాక్షిక జఠర విచ్ఛేదన, (Partial gastrectomy) వంటి శస్త్రచికిత్సలే వ్యాధిగ్రస్థులకు శరణ్యము అయేవి. ఈ దినములలో జటిలతరమైన వ్రణములకు,

188 :: రక్తస్రావమును అరికట్టలేని సందర్భములలోనే అఱుదుగా శస్త్రచికిత్సలు

జరుగుతాయి.

వ్రణములనుంచి రక్తస్రావము జరిగితే అంతర్దర్శిని (endoscope) ద్వారా విద్యుద్దహనీకరణము (electric cauterization), సూచికతో ఎపినెఫ్రిన్ చికిత్స (injection therapy using epinephrine) వంటి ప్రక్రియలతో రక్తస్రావమును అరికట్టే అవకాశములు ఉన్నవి. పరరక్త దానము (blood transfusion) కూడా అవసరము అవవచ్చును. ఈ ప్రక్రియలకు లొంగకపోతే శస్త్రచికిత్స అవసరము. జఠరనిర్గమన సంకీర్ణత (ఆంత్రముఖ సంకీర్ణత ; Pyloric stenosis)

అంతర్దర్శిని ద్వారా బుడగతో ఆంత్రముఖమును (pylorus) వ్యాకోచింప

జేయవచ్చును. సంకీర్ణత తీవ్రమయితే జఠర ఆంత్ర సంధానము (Gastro jejunostomy) వంటి శస్త్రచికిత్సలు అవసరము. జీర్ణవ్రణముల నివారణ :-

హెలికోబాక్టర్ పైలొరై ని నిర్మూలించుట, స్టీరాయిడులు కాని తాపహరముల వాడుక తగ్గించుకొనుట, వాటి వాడుక తప్పనిసరి అయితే ప్రోటానుయంత్ర అవరోధకములను, హెచ్-2 అవరోధకములను వాడుకొనుట, ధూమపానము సలుపకపోవుట జీర్ణవ్రణములను నివారించుటకు సహాయ పడుతాయి.

189 ::