శ్రీమద్భాగవత పురాణము - స్కంధము 11 - అధ్యాయము 22
| ←ముందరి అధ్యాయము | శ్రీమద్భాగవత పురాణము (శ్రీమద్భాగవత పురాణము - స్కంధము 11 - అధ్యాయము 22) | తరువాతి అధ్యాయము→ |
శ్రీద్ధవ ఉవాచ
కతి తత్త్వాని విశ్వేశ సఙ్ఖ్యాతాన్యృషిభిః ప్రభో
నవైకాదశ పఞ్చ త్రీణ్యాత్థ త్వమిహ శుశ్రుమ
కేచిత్షడ్వింశతిం ప్రాహురపరే పఞ్చవింశతిం
సప్తైకే నవ షట్కేచిచ్చత్వార్యేకాదశాపరే
కేచిత్సప్తదశ ప్రాహుః షోడశైకే త్రయోదశ
ఏతావత్త్వం హి సఙ్ఖ్యానామృషయో యద్వివక్షయా
గాయన్తి పృథగాయుష్మన్నిదం నో వక్తుమర్హసి
శ్రీభగవానువాచ
యుక్తం చ సన్తి సర్వత్ర భాషన్తే బ్రాహ్మణా యథా
మాయాం మదీయాముద్గృహ్య వదతాం కిం ను దుర్ఘటమ్
నైతదేవం యథాత్థ త్వం యదహం వచ్మి తత్తథా
ఏవం వివదతాం హేతుం శక్తయో మే దురత్యయాః
యాసాం వ్యతికరాదాసీద్వికల్పో వదతాం పదమ్
ప్రాప్తే శమదమేऽప్యేతి వాదస్తమను శామ్యతి
పరస్పరానుప్రవేశాత్తత్త్వానాం పురుషర్షభ
పౌర్వాపర్యప్రసఙ్ఖ్యానం యథా వక్తుర్వివక్షితమ్
ఏకస్మిన్నపి దృశ్యన్తే ప్రవిష్టానీతరాణి చ
పూర్వస్మిన్వా పరస్మిన్వా తత్త్వే తత్త్వాని సర్వశః
పౌర్వాపర్యమతోऽమీషాం ప్రసఙ్ఖ్యానమభీప్సతామ్
యథా వివిక్తం యద్వక్త్రం గృహ్ణీమో యుక్తిసమ్భవాత్
అనాద్యవిద్యాయుక్తస్య పురుషస్యాత్మవేదనమ్
స్వతో న సమ్భవాదన్యస్తత్త్వజ్ఞో జ్ఞానదో భవేత్
పురుషేశ్వరయోరత్ర న వైలక్షణ్యమణ్వపి
తదన్యకల్పనాపార్థా జ్ఞానం చ ప్రకృతేర్గుణః
ప్రకృతిర్గుణసామ్యం వై ప్రకృతేర్నాత్మనో గుణాః
సత్త్వం రజస్తమ ఇతి స్థిత్యుత్పత్త్యన్తహేతవః
సత్త్వం జ్ఞానం రజః కర్మ తమోऽజ్ఞానమిహోచ్యతే
గుణవ్యతికరః కాలః స్వభావః సూత్రమేవ చ
పురుషః ప్రకృతిర్వ్యక్తమహఙ్కారో నభోऽనిలః
జ్యోతిరాపః క్షితిరితి తత్త్వాన్యుక్తాని మే నవ
శ్రోత్రం త్వగ్దర్శనం ఘ్రాణో జిహ్వేతి జ్ఞానశక్తయః
వాక్పాణ్యుపస్థపాయ్వఙ్ఘ్రిః కర్మాణ్యఙ్గోభయం మనః
శబ్దః స్పర్శో రసో గన్ధో రూపం చేత్యర్థజాతయః
గత్యుక్త్యుత్సర్గశిల్పాని కర్మాయతనసిద్ధయః
సర్గాదౌ ప్రకృతిర్హ్యస్య కార్యకారణరూపిణీ
సత్త్వాదిభిర్గుణైర్ధత్తే పురుషోऽవ్యక్త ఈక్షతే
వ్యక్తాదాయో వికుర్వాణా ధాతవః పురుషేక్షయా
లబ్ధవీర్యాః సృజన్త్యణ్డం సంహతాః ప్రకృతేర్బలాత్
సప్తైవ ధాతవ ఇతి తత్రార్థాః పఞ్చ ఖాదయః
జ్ఞానమాత్మోభయాధారస్తతో దేహేన్ద్రియాసవః
షడిత్యత్రాపి భూతాని పఞ్చ షష్ఠః పరః పుమాన్
తైర్యుత ఆత్మసమ్భూతైః సృష్ట్వేదం సమపావిశత్
చత్వార్యేవేతి తత్రాపి తేజ ఆపోऽన్నమాత్మనః
జాతాని తైరిదం జాతం జన్మావయవినః ఖలు
సఙ్ఖ్యానే సప్తదశకే భూతమాత్రేన్ద్రియాణి చ
పఞ్చ పఞ్చైకమనసా ఆత్మా సప్తదశః స్మృతః
తద్వత్షోడశసఙ్ఖ్యానే ఆత్మైవ మన ఉచ్యతే
భూతేన్ద్రియాణి పఞ్చైవ మన ఆత్మా త్రయోదశ
ఏకాదశత్వ ఆత్మాసౌ మహాభూతేన్ద్రియాణి చ
అష్టౌ ప్రకృతయశ్చైవ పురుషశ్చ నవేత్యథ
ఇతి నానాప్రసఙ్ఖ్యానం తత్త్వానామృషిభిః కృతమ్
సర్వం న్యాయ్యం యుక్తిమత్త్వాద్విదుషాం కిమశోభనమ్
శ్రీద్ధవ ఉవాచ
ప్రకృతిః పురుషశ్చోభౌ యద్యప్యాత్మవిలక్షణౌ
అన్యోన్యాపాశ్రయాత్కృష్ణ దృశ్యతే న భిదా తయోః
ప్రకృతౌ లక్ష్యతే హ్యాత్మా ప్రకృతిశ్చ తథాత్మని
ఏవం మే పుణ్డరీకాక్ష మహాన్తం సంశయం హృది
ఛేత్తుమర్హసి సర్వజ్ఞ వచోభిర్నయనైపుణైః
త్వత్తో జ్ఞానం హి జీవానాం ప్రమోషస్తేऽత్ర శక్తితః
త్వమేవ హ్యాత్మమాయాయా గతిం వేత్థ న చాపరః
శ్రీభగవానువాచ
ప్రకృతిః పురుషశ్చేతి వికల్పః పురుషర్షభ
ఏష వైకారికః సర్గో గుణవ్యతికరాత్మకః
మమాఙ్గ మాయా గుణమయ్యనేకధా వికల్పబుద్ధీశ్చ గుణైర్విధత్తే
వైకారికస్త్రివిధోऽధ్యాత్మమేకమథాధిదైవమధిభూతమన్యత్
దృగ్రూపమార్కం వపురత్ర రన్ధ్రే పరస్పరం సిధ్యతి యః స్వతః ఖే
ఆత్మా యదేషామపరో య ఆద్యః స్వయానుభూత్యాఖిలసిద్ధసిద్ధిః
ఏవం త్వగాది శ్రవణాది చక్షుర్
జిహ్వాది నాసాది చ చిత్తయుక్తమ్
యోऽసౌ గుణక్షోభకృతో వికారః ప్రధానమూలాన్మహతః ప్రసూతః
అహం త్రివృన్మోహవికల్పహేతుర్వైకారికస్తామస ఐన్ద్రియశ్చ
ఆత్మాపరిజ్ఞానమయో వివాదో హ్యస్తీతి నాస్తీతి భిదార్థనిష్ఠః
వ్యర్థోऽపి నైవోపరమేత పుంసాం మత్తః పరావృత్తధియాం స్వలోకాత్
శ్రీద్ధవ ఉవాచ
త్వత్తః పరావృత్తధియః స్వకృతైః కర్మభిః ప్రభో
ఉచ్చావచాన్యథా దేహాన్గృహ్ణన్తి విసృజన్తి చ
తన్మమాఖ్యాహి గోవిన్ద దుర్విభావ్యమనాత్మభిః
న హ్యేతత్ప్రాయశో లోకే విద్వాంసః సన్తి వఞ్చితాః
శ్రీభగవానువాచ
మనః కర్మమయం ణౄణామిన్ద్రియైః పఞ్చభిర్యుతమ్
లోకాల్లోకం ప్రయాత్యన్య ఆత్మా తదనువర్తతే
ధ్యాయన్మనోऽను విషయాన్దృష్టాన్వానుశ్రుతానథ
ఉద్యత్సీదత్కర్మతన్త్రం స్మృతిస్తదను శామ్యతి
విషయాభినివేశేన నాత్మానం యత్స్మరేత్పునః
జన్తోర్వై కస్యచిద్ధేతోర్మృత్యురత్యన్తవిస్మృతిః
జన్మ త్వాత్మతయా పుంసః సర్వభావేన భూరిద
విషయస్వీకృతిం ప్రాహుర్యథా స్వప్నమనోరథః
స్వప్నం మనోరథం చేత్థం ప్రాక్తనం న స్మరత్యసౌ
తత్ర పూర్వమివాత్మానమపూర్వమ్చానుపశ్యతి
ఇన్ద్రియాయనసృష్ట్యేదం త్రైవిధ్యం భాతి వస్తుని
బహిరన్తర్భిదాహేతుర్జనోऽసజ్జనకృద్యథా
నిత్యదా హ్యఙ్గ భూతాని భవన్తి న భవన్తి చ
కాలేనాలక్ష్యవేగేన సూక్ష్మత్వాత్తన్న దృశ్యతే
యథార్చిషాం స్రోతసాం చ ఫలానాం వా వనస్పతేః
తథైవ సర్వభూతానాం వయోऽవస్థాదయః కృతాః
సోऽయం దీపోऽర్చిషాం యద్వత్స్రోతసాం తదిదం జలమ్
సోऽయం పుమానితి నృణాం మృషా గీర్ధీర్మృషాయుషామ్
మా స్వస్య కర్మబీజేన జాయతే సోऽప్యయం పుమాన్
మ్రియతే వామరో భ్రాన్త్యా యథాగ్నిర్దారుసంయుతః
నిషేకగర్భజన్మాని బాల్యకౌమారయౌవనమ్
వయోమధ్యం జరా మృత్యురిత్యవస్థాస్తనోర్నవ
ఏతా మనోరథమయీర్హాన్యస్యోచ్చావచాస్తనూః
గుణసఙ్గాదుపాదత్తే క్వచిత్కశ్చిజ్జహాతి చ
ఆత్మనః పితృపుత్రాభ్యామనుమేయౌ భవాప్యయౌ
న భవాప్యయవస్తూనామభిజ్ఞో ద్వయలక్షణః
తరోర్బీజవిపాకాభ్యాం యో విద్వాఞ్జన్మసంయమౌ
తరోర్విలక్షణో ద్రష్టా ఏవం ద్రష్టా తనోః పృథక్
ప్రకృతేరేవమాత్మానమవివిచ్యాబుధః పుమాన్
తత్త్వేన స్పర్శసమ్మూఢః సంసారం ప్రతిపద్యతే
సత్త్వసఙ్గాదృషీన్దేవాన్రజసాసురమానుషాన్
తమసా భూతతిర్యక్త్వం భ్రామితో యాతి కర్మభిః
నృత్యతో గాయతః పశ్యన్యథైవానుకరోతి తాన్
ఏవం బుద్ధిగుణాన్పశ్యన్ననీహోऽప్యనుకార్యతే
యథామ్భసా ప్రచలతా తరవోऽపి చలా ఇవ
చక్షుసా భ్రామ్యమాణేన దృశ్యతే భ్రమతీవ భూః
యథా మనోరథధియో విషయ్షానుభవో మృషా
స్వప్నదృష్టాశ్చ దాశార్హ తథా సంసార ఆత్మనః
అర్థే హ్యవిద్యమానేऽపి సంసృతిర్న నివర్తతే
ధ్యాయతో విషయానస్య స్వప్నేऽనర్థాగమో యథా
తస్మాదుద్ధవ మా భుఙ్క్ష్వ విషయానసదిన్ద్రియైః
ఆత్మాగ్రహణనిర్భాతం పశ్య వైకల్పికం భ్రమమ్
క్షిప్తోऽవమానితోऽసద్భిః ప్రలబ్ధోऽసూయితోऽథ వా
తాడితః సన్నిరుద్ధో వా వృత్త్యా వా పరిహాపితః
నిష్ఠ్యుతో మూత్రితో వాజ్ఞైర్బహుధైవం ప్రకమ్పితః
శ్రేయస్కామః కృచ్ఛ్రగత ఆత్మనాత్మానముద్ధరేత్
శ్రీద్ధవ ఉవాచ
యథైవమనుబుధ్యేయం
వద నో వదతాం వర
సుదుఃషహమిమం మన్య ఆత్మన్యసదతిక్రమమ్
విదుషామపి విశ్వాత్మన్ప్రకృతిర్హి బలీయసీ
ఋతే త్వద్ధర్మనిరతాన్శాన్తాంస్తే చరణాలయాన్
| ←ముందరి అధ్యాయము | శ్రీమద్భాగవత పురాణము | తరువాతి అధ్యాయము→ |