వామన పురాణము

వామన పురాణము (సంస్కృత మూలము)

నారాయణం నమస్కృత్య నరం చైవ నరోత్తమమ్
దేవీం సరస్వతీం వ్యాసం తతో జయముదీరయేత్ //
త్రైలోక్యరాజ్యమాక్షిప్య బలేరిన్ద్రాయ యో దదౌ
శ్రీధరాయ నమస్తస్మై ఛద్మవామనరూపిణే // 1.1
పులస్త్యముషిమాసీనమాశ్రమే వాగ్విదాం వరమ్
నారదః పరిపప్రచ్ఛ పురాణం వామనాశ్రయమ్ // 1.2
కథం భగవతా బ్రహ్మన్ విష్ణునా ప్రభవిష్ణునా
వామనత్వం ధృతం పూర్వం తన్మమాచక్ష్వ పృచ్ఛతః // 1.3
కథం చ వైష్ణవనో భూత్వా ప్రహ్లాదో దైత్యసత్తమః
త్రిదశైర్యుయుధే సార్థమత్ర మై సంశయో మహాన్ // 1.4
శ్రూయతే చ ద్విజశ్రేష్ఠ దక్షస్య దుహితా సతీ
శఙ్కరస్య ప్రియా భార్యా బభువ వరవర్ణినీ // 1.5
కిమర్థం సా పరిత్యజ్య స్వరీరం వరాననా
జాతా హిమవతో గేహే గిరీన్ద్రస్య మహాత్మనః // 1.6
పునశ్చ దేవదేవవస్య పత్నీత్వమగమచ్ఛుభా
ఏతన్మే సంశయం ఛిన్ధి సర్వవిత్ త్వం మతోఽసి మే // 1.7
తీర్థానాం చైవ మాహాత్మ్యం దానానాం చైవ సత్తమ
వ్రతానాం వివిధానాం చ విధిమాచక్ష్వ మే ద్విజ // 1.8
ఏవభుక్తో నారదేన పులస్త్యో సునిసత్తమః
ప్రోవాచ వదతాం శ్రేష్ఠో నారదం తపసో నిధిమ // 1.9
పులస్త్య ఉవాచ
పురాణం వామనం వక్ష్యే క్రమాన్నిఖిలమాదితః
అవధానం స్థిరం కృత్వా శృణుష్వ మునిసత్త్మ // 1.10
పురా హైమవతీ దేవీ మన్దరస్థం మహేశ్వరమ్
ఉవాచ వచనం దృష్ట్వా గ్రీష్మకాలముపస్థితమ్ // 1.11
గ్రీష్మః ప్రవృత్తో దేవేశ న చ తే విద్యతే గృహమ్
యత్ర వాతాతపౌ గ్రీష్మే స్థితయోర్నౌ గమిష్యతః // 1.12
ఏవముక్తో భవాన్యా తు శఙ్కరో వాక్యమబ్రవీత్
నిరాశ్రయోఽహం సుదతీ సదారణ్యచరః శుభే // 1.13
ఇత్యుక్తా శఙ్కరేణాథ వృక్షచ్ఛాయాసు నారద
నిదాఘకాలమనయత్ సమం శర్వేణ సా సతీ // 1.14
నిదాఘాన్తే సముద్రభూతో నిర్జనాచరితోఽద్భుతః
ఘనాన్ధకారితాశో వై ప్రావృట్కాలోషతిరాగవాన్ // 1.15
తం దృష్ట్వా దక్షతనుజా ప్రావృట్కాలముపస్థితమ్
ప్రోవాచ వాక్యం దేవేశం సతీ సప్రణయం తదా // 1.16
వివాన్తి వాతా హృదయావదారణా గర్జన్త్యమీ లోయధరా మహేశ్వర
స్ఫురన్తి నీలాభ్రగణేషు విద్యుతో వాశన్తి కేకారవమేవ బర్హిణః // 1.17
పతన్తి ధారా గగనాత్ పరిచ్యుతా బకా బలాకాశ్చ సరన్తి తోయదాన్
కదమ్బసర్జ్జార్జునకేతకీద్రుమాః పుష్పాణి ముఞ్చన్తి సుమారుతాహతాః // 1.18
శ్రుత్వైవ మఘస్య దృఢం తు గర్జితం త్యజన్తి హంసాశ్చ సరాంసి తత్క్షణాత్
యథాశ్రయాన్ యోగిగణః సమన్తాత్ ప్రవృద్ధమూలానపి సంత్యజన్తి // 1.19
ఇమాని యూథాని వనే మృగాణాం చరన్తి ధావన్తి రమన్తి శంభో
తథాచిరాభాః సుతరాం స్ఫురన్తి పశ్యేహ నీలేషు ఘనేషు దేవ
నూనం సమృద్ధిం సలిలస్య దృష్ట్వా చరన్తి శూరాస్తరుణద్రుమేషు // 1.20
ఉద్వత్త్వేగాః సహసైవ నిమ్నగా జాతాః శశఙ్కాఙ్కితచారుమైలే
కిమత్ర చిత్రం యదనుజ్జ్వలం జనం నిషేవ్య యోషిద్ భవతి త్వశీలా // 1.21
నీలైశ్చ మేఘైశ్చ సమావృతం నభః పుష్షైశ్చ సర్జ్జా ముకులైశ్చ నీపాః
ఫలైశ్చ బిల్వాః పయసా తథాపగాః పత్రైః సపద్మైశ్చ మహాసరాంసి // 1.22
కాలే సురౌద్రే నను తే బ్రవీమి
గృహం కురుష్వాత్ర మహాచజలోత్తమే సునిర్వృతా యేన భవామి శంభో // 1.23
ఇత్థం త్రినేత్రః శ్రుతిరామణీయకం శ్రుత్వా వచో వాక్యమిదం బభాషే
న మేఽస్తి విత్తం గృహసంచయార్థే మృగారిచర్మావరణం మమ ప్రియే // 1.24
మమోపవీతం భుజగేశ్వరః శుభే కర్ణేఽపి పద్మశ్చ తథైవ పిఙ్గలః
కేయూరమేకం మమ కమ్బలస్త్వహిర్ద్వితీయమన్యో భుజగో ధనఞ్జయః // 1.25
సవ్యేతరే తక్షక ఉత్తరే తథా
నీలోఽపి నీలాఞ్జనతుల్యవర్ణః శ్రోణీతటే రాజతి సుప్రతిష్ఠః // 1.26
పులస్త్య ఉవాచ
ఇతి వచనమథోగ్రం శఙ్కరాత్సా మృడానీ ఋతమపి తదసత్యం శ్రీమదాకర్ణ్య భీతా
అవనితసమవేక్ష్య స్వామినో వాసకృచ్ఛ్రాత్ పరివదతి సరోషం లజ్జయోచ్ఛ్వస్య చోష్మ్ // 1.27
దేవ్యువాచ
కథం హి దేవదేవేశ ప్రావట్కాలో గమిష్యతి
వృక్షమూలే స్థితాయా మే సుదుఃఖేన వదామ్యతః // 1.28
శఙ్కర ఉవాచ
ఘనావస్థితదేహాయాః ప్రావృట్ఘనఖణ్డమున్నతమారుహ్య తస్థౌ సహ దక్షకన్యయా
తతోఽభవన్నామ తేదశ్వరస్య జీమూతకేతుస్త్వితి విశ్రుతం దివి // 1.30
ఇతి శ్రీవామనపురాణే ప్రథమోఽధ్యాయః

పులస్త్య ఉవాచ
తతస్త్రినేత్రస్య గతః ప్రావృట్కాలో ఘనోపరి
లోకాన్న్దకరీ రమ్యా శరత్ సమభవన్మునే // 2.1
త్యజన్తి నీలామ్బుధరా నభస్తలం వృక్షాంశ్చ కఙ్కాః సరితస్తటాని
పద్మాః సుగన్ధం నిలయాని వాయసా రురుర్విషాణం కలుషం జలాశయః // 2.2
వికాసమాయన్తి త పఙ్కాజాని చన్ద్రాంశవో భాన్తి లతాః సుపుష్పాః
నన్దన్తి హృష్టాన్యపి గోకులాని సన్తశ్చ సంతోషమనువ్రజన్తి // 2.3
సరస్సు పద్మ గగనే చ తారకా జలాశయేష్వేవ తథా పయాంసి
సతాం చ చిత్తం హి దిశాం ముఖైః సమం వైమల్యమాయాన్తి శశఙ్కకాన్తయః // 2.4
ఏ తాదృశే హరః కాలే మఘపృష్ఠాధివాసినీమ్
సతీమాదాయ శైలేన్ద్రం మన్దరం సముపాయయౌ // 2.5
తతో మన్దరపృష్ఠేఽసౌ స్థితః సమశిలాతలే
రరామ శంభుర్భగవాన్ సత్యా సహ మహాద్యుతిః // 2.6
తతో వ్యతీతే శరది ప్రతిబుద్ధే చ కేశవే
దక్షః ప్రజాపతిశ్రేష్ఠో యష్టుమారభత క్రతుమ్ // 2.7
ద్వాదశేవ స చాదిత్యాఞ్ శక్రాదీంశ్ చ సురోత్తమాన్
సకశ్యపాన్ సమామన్త్ర్య సదస్యాన్ సమచీకరత్ // 2.8
అరున్ధత్య చ సహితం వసిష్ఠం శంసితవ్రతమ్
సహానసూయయాత్రిం చ సహ ధృత్యా చ కౌశికమ్ // 2.9
అహల్యయా గౌతమం చ భరద్వాజమమాయయా
చన్ద్రయా సహితం బ్రహ్మన్నృషిమఙ్గీరసం తథా // 2.10
ఆమన్త్ర్య కృతావాన్దక్షః సదస్యాన్ యజ్ఞసంసది
విద్వాన్ గుణసంపన్నాన్ వేదవేదాడ్గపారగాన్ // 2.11
ధర్మం చ స సమాహూయ భార్యయాహింసయా సహ
నిమన్త్ర్య యజ్ఞవాటస్య ద్వారపాలత్వమాదిశత్ // 2.12
అరిష్టనేమినం చక్రే ఇధ్మాహరణకారిణమ్
భృగుం చ మన్త్రసంస్కారే సమ్యగ్ దక్షం ప్రయుక్తవాన్ // 2.13
తథా చన్ద్రమసం దేవం రోహిణ్యా సహితం శుచిమ్
ధనానామాధిపత్యే చ యుక్తవాన్ హి ప్రజాపతిః // 2.14
జామాతృదుహితృశ్వైవ దౌహిత్రాంశ్చ ప్రజాపతిః
సశఙ్కరాం సతీం ముక్త్వా మఖే సర్వాన్ న్యమన్త్రయత్ // 2.15
నారద ఉవాచ
కిమర్థం లోకపతినా ధనాధ్యక్షో మహేశ్వరః
జ్యేష్ఠః శ్రేష్ఠో వరిష్ఠోఽపి ఆద్యోఽపి న నిమన్త్రితః // 2.16
పులస్త్య ఉవాచ
జ్యేష్ఠః శ్రేష్ఠో వరిష్ఠోఽపి ఆద్యోఽపి భగవాఞ్శివః
కపాలీలి విదిత్వేశో దక్షేణ న నిమన్త్రితః // 2.17
నారద ఉవాచ
కిమర్థం దేవతాశ్రేష్ఠః శూలపాణిస్త్రిలోచనః కపాలీ భగవాఞ్జాతః కర్మణా కేన శఙ్కరః // 2.18
శృణుష్వావహితో భూత్వా కథామేతాం పురాతనీమ్
ప్రోక్తమాదిపురాణే చ బ్రహ్మణావ్యక్తమూర్త్తినా // 2.19
పురా త్వేకార్ణవం సర్వం జగత్స్థావరజఙ్గమమ్
నష్టటన్ద్రార్కనక్షత్రం ప్రణష్టపవనానలమ్ // 2.20
అప్రతర్క్యమవిజ్ఞేయం భావాభావవివర్జితమ్
నిమగ్నుపర్వతతరు తమోభూతం సుదుర్దసమ్ // 2.21
తస్మిన్ స శేతే భగవాన్ నిద్రాం వర్షసహస్రికీమ్
రాత్ర్యన్తే సృజతే లోకాన్ రాజసం రూపాస్థితః // 2.22
రాజసః పఞ్చవదనో వేదవేదాఙ్గపారగః
స్రష్టా చరాచరస్యాస్య జగతోఽద్భుతదర్శనః // 2.23
తమోమయస్తథైవాన్యః సముద్భూతస్త్రిలోచనః
శూలపాణిః కపర్ద్దీ చ అక్షమాలాం చ దర్శయన్ // 2.24
తతో మహాత్మా హ్యసృజదహఙ్కారం సుదారుణమ్
యేనాక్రాన్తావ్ ఉభౌ దేవౌ తావేవ బ్రహ్మశఙ్కరౌ // 2.25
అహఙ్కారావృతో రుద్రః ప్రత్యువాచ పితామహమ్
కో భవానిహ సంప్రాప్తః కేన సృష్టోఽసి మాం వద // 2.26
పితామహోఽప్యహఙ్కారాత్ ప్రత్యువాచాథ కో భవాన్
భవతో జనకః కోఽత్ర జననీ వా తదుచ్యతామ్ // 2.27
ఇత్యన్యోన్యం పురా తాభ్యాం బ్రహ్మేశాభ్యాం కలిప్రియ
పరివాదోఽభవత్ తత్ర ఉత్పత్తిర్భవతోఽభవత్ // 2.28
భవాన్ప్యన్తరిక్షం హి జాతమాత్రస్తదోత్పతత్
ధారయన్నతులాం వీణాం కుర్వన్ కిలకిలాధ్వనిమ్ // 2.29
తతో వినిర్జితః శంభుర్మానినా పద్మయోనినా
తస్థావధోముఖో దీనో గ్రహాక్రాన్తో యథా శశీ // 2.30
పరాజితే లోకపతౌ దేవేన పరమేష్షినా
క్రోధాన్ధకారితం రుద్రం పఞ్చమోఽథ ముఖోఽబ్రోవీత్ // 2.31
అహం తే ప్రతిజానామి తమోమూర్తో త్రిలోచన
దిగ్వాసా వృషభారూఢో లోకక్షయకరో భవాన్ // 2.32
ఇత్యుక్తాః శఙ్కరః క్రుద్ధో వదనం ఘోరచక్షుషా
నిర్దగ్ధుకామస్త్వనిశం దదర్శ భగవానజః // 2.33
తతస్త్రినేత్రస్య సముద్భవన్తి వక్త్రాణి పఞ్చాథ సుదర్శనాని
శ్వేతం చ రక్తం కనకావదాతం నీలం తథా పిఙ్గజటం చ శుభ్రమ్ // 2.34
వక్త్రాణి దృష్ట్వార్ఽకసమాని సద్యః పైతామహం వక్త్రమువాచ వాక్యమ్
సమాహతస్యాథ జలస్య బుద్బుదా భవన్తి కిం తేషు పరాక్రమోఽస్తి // 2.35
తచ్ఛ్రుత్వా క్రోధయుక్తేన శఙ్కరేణ మహాత్మనా
నఖాగ్రేణ శిరశ్ఛిన్నం బ్రాహ్మం పరుషవాదినమ్ // 2.36
తచ్ఛిన్నం శఙ్కరస్యైవ సవ్యే కరతలేఽపతత్
పతతే న కదాచిచ్చ తచ్ఛఙ్కరకరాచ్ఛిరః // 2.37
అథ క్రోధావృతేనాపి బ్రహ్మణాద్భువతకర్మణా
సృష్టస్తు పురుషో ధీమాన్ కవచీ కుణ్డలీ శరీ // 2.38
ధనుష్పాణిర్మహాబాహుర్బాణశక్తిధరోఽవ్యయః
చతుర్భుజో మహాతూణీ ఆదిత్యసమదర్శనః // 2.39
స ప్రాహ గచ్ఛ దుర్బుద్ధే మా త్వాం శూలిన్ నిపాతయే
భవాన్ పాపసమాయుక్తః పాపిష్ఠం కో జిఘాంసతి // 2.40
ఇత్యుక్తాః శేకరస్తేన పురుషేణ మహాత్మనా
త్రపాయుక్తో జగామాథ రుద్రో బదరికాశ్రమమ్ // 2.41
నరనారాయణస్థానం పర్వతే హి హిమాశ్రయే
సరస్వతీ యత్ర పుణ్యా స్తన్దనే సరితాం వరా // 2.42
తత్ర గత్వా చ తం దృష్ట్వా నారాయణమువాచ హ
భిక్షాం ప్రయచ్ఛ భగవన్ మహాకాపాలికోఽస్మి భోః // 2.43
ఇత్యుక్తో ధర్మపుత్రస్తు రుద్రం వచనమబ్రవీత్
సవ్యం భుజం తాడయస్వ త్రిశూలేన మహేశ్వర // 2.44
నారాయణవచః శ్రుత్వా త్రిశూలేన త్రిలోచనః
సవ్యం నారాయణభుజం తాడయామాస వేగవాన్ // 2.45
త్రిశూలాభిహతాన్మార్గాత్ తిస్రో ధారా వినిర్యయుః
ఏకా గగనమాక్రమ్య స్థితా తారాభిమమ్డితా // 2.46
ద్వితీయా న్యపతద్ భూమౌ తాం జగ్రాహ తపోధనః
అత్రిస్తస్మాత్ సముద్భూతో దుర్వాసాః శఙ్కరాంశతః // 2.47
తృతీయా న్యపతద్ ధారా కపాలే రౌద్రదర్శనే
తస్మాచ్ఛిశుః సమభవత్ సంనద్ధకవచో యువా // 2.48
శ్యామావదాతః శరచాపపాణిర్ గర్జన్యథా ప్రావృషి తోయదోఽసౌ
ఇత్థం బ్రువన్ కస్య విశాతయామి స్కన్ధాచ్ఛిరస్ తాలఫలం యథైవ // 2.49
తం శకరోఽభ్యేత్య వచో వభాషే నరం హి నారాయణబాహుజాతమ్
నిపాతయైనం నర దుష్టవాక్యం బ్రహ్మాత్మజం సూర్యశతప్రకాశమ్ // 2.50
ఇత్యేవముక్తః స తు శఙ్కరేణ ఆద్యం ధనుస్త్వాజగవం ప్రసిద్ధమ్
జగ్రాహ తూణాని తథాక్షయాణి యుద్ధాయ వీరః స మతిం చకార // 2.51
తతః ప్రయుద్ధౌ సుభృశం మహాబలౌ1 బ్రహ్మాత్మజో బాహుభవశ్చ శార్వః
దివ్యం సహస్రం పరివత్సరాణాం తతో హరోఽభ్యేత్య విరఞ్చిమూచే // 2.52
జితస్త్వదీయః పురుషః పితామహ నరేణ దివ్యద్భుతకర్మణా బలీ
మహాపృషత్కైరభిపత్య తాడితస్తదద్భుతం చేహ దిశో దశైవ // 2.53
బ్రహ్మ తమీశం వచనం బభాషే నేహాస్య జన్మాన్యజితస్య శంభో
పరాజితశ్చేష్యతేఽసౌ త్వదీయో నరో మదీయః పురుషో మహాత్మా // 2.54
ఇత్యేవముక్తో వచనం త్రినేత్రశ్చిక్షేప సూర్యే పురుషం విరిఞ్చేః
నరం నరస్యైవ తదా స విగ్రహే చిక్షేప ధర్మప్రభవస్య దేవః // 2.55
ఇతి శ్రీవామనపురాణే ద్వితీయః

పులస్త్య ఉవాచ
తతః కరతలే రుద్రః కపాలే దారుణే స్థితే
సంతాపమగమద్ బ్రహ్మంశ్చిన్తయా వ్యాకులేన్ద్రియః // 3.1
తతః సమాగతా రౌద్రా నీలాఞ్చనచయప్రభా
సరక్తమూర్ద్ధజా భీమా బ్రహ్మహత్యా హరాన్తికమ్ // 3.2
తామాగతాం హరో దృష్ట్వా పప్రచ్ఛ వికరాలినీమ్
కాసి త్వమాగతా రౌద్రే కేనాప్యర్థేన తద్వద // 3.3
కపాలినమథోవాచ బ్రహ్మహత్యా సుదారుణా
బ్రహ్మవధ్యాస్మి సంప్రాప్తాం మాం ప్రోతీచ్ఛ త్రిలోచన // 3.4
ఇత్యేవముక్త్వా వచనం బ్రహ్మహత్యా వివేశ హ
త్రిశూలపాణినం రుద్రం సంప్రతాపితవిగ్రహమ్ // 3.5
బ్రహ్ణహత్యాభిభూతశ్చ శర్వో బదరికాశ్రమమ్
ఆగచ్ఛన్న దదర్శాథ నరనారాయణావృషీ // 3.6
అదృష్ట్వా ధర్మతనయౌ చిన్తాశోకసమన్వితః
జగామ యమునాం స్నాతుం సాపి శుష్కజలాభవత్ // 3.7
కాలిన్దీం శుష్కసలిలాం నిరీక్ష్య వృషకేతనః
ప్లక్షజాం స్నాతుమగమదన్తర్ద్ధానం చ సా గతా // 3.8
తతోను పుష్కరారణ్యం మాగధారణ్యమేవ చ
సైన్ధవారణ్యమేవాసౌ గత్వా స్నాతో యథేచ్ఛయా // 3.9
తథైవ నైమిషారణ్యం ధర్మారణ్యం తథేశ్వరః
స్నాతో నైవ చ సా రౌద్రా బ్రహ్మహత్యా వ్యముఞ్చత // 3.10
సరిత్సు తీర్థేషు తథాశ్రమేషు పుణ్యేషు దేవాయతనేషు శర్వః
సమాయుతో యోగయుతోఽపి పాపాన్నావాప మోక్షం జలదధ్వజోఽసౌ // 3.11
తతో జగామ నిర్విణ్ణః శఙ్కరః కురుజాఙ్గలమ్
తత్ర గత్వా దదర్శాథ చక్రపాణిం ఖగధ్వాజమ్ // 3.12
తం దృష్ట్వా పుణ్డరీకాక్షం శఙ్ఖచక్రగదాధరమ్
కృతాఞ్జలిపుటో భూత్వా హరః స్తోత్రముదీరయత్ // 3.13
హర ఉవాచ
నమస్తే దేవతానాథ నమస్తే గరుడధ్వజ
శఙ్ఖచక్రగదాపాణే వాసుదేవ నమోఽస్తు తే // 3.14
నమస్తే నిర్గుణానన్త అప్రర్క్యాయ వేధసే జ్ఞానాజ్ఞాన నిరాలమ్బ సర్వాలమ్బ నమోఽస్తు తే // 3.15
రజోయుక్త నమస్తేఽస్తు బ్రహ్మమూర్తే సనాతన
త్వయా సర్వమిదం నాథ జగత్సృష్టం చరాచరమ్ // 3.16
సత్త్వాధిష్ఠిత లోకేశ విష్ణుమూర్తే అధోక్షజ
ప్రజాపాల మహాబాహో జనార్దన నమోఽస్తు తే // 3.17
తమోమూర్త్తే అహం హ్యేష త్వదంశక్రోధసంభవః
గుణాభియుక్త దేవేశ సర్వవ్యాపిన్ నమోఽస్తు తే // 3.18
భూరియం త్వం జగన్నాథ జలామ్బరహుతాశనః
వాయుర్బుద్ధిర్మనశ్ చాపి శర్వరీ త్వం నమోఽస్తు తే // 3.19
ధర్మో యజ్ఞస్తపః సత్యటమహింసా శౌచమార్జవమ్
క్షమా దానం దయా లక్షమీర్బ్రహ్మచర్యం త్వమీశ్వర // 3.20
త్వం సాఙ్గాశ్చతురో వేదాస్త్వం వేద్యో వేదపారగః
ఉపవేదా భవానీశ సర్వోఽసి త్వం నమోఽస్తు తే // 3.21
నమో నమస్తేఽచ్యుతత చక్రపాణే నమోఽస్తు తే మాధవ మీనమూర్తే
లోకే భవాన్ కారుణికో మతో మే త్రాయస్వ మాం కేశ్వ పాపబన్ధాత్ // 3.22
మమాశుభం నాశయ విగ్రహస్థం యద్ బ్రహ్మహత్యాభిభవం బభూవ
దగ్ధోఽస్మి నష్టోఽస్మ్యసమీక్ష్యకారీ పునీహి తీర్థోఽసి నమో నమస్తే // 3.23
పులస్త్య ఉవాచ
ఇత్థం స్తుతశ్చక్రధరః శఙ్కరేణ మహాత్మనా
ప్రోవాచ భగవాన్ వాక్యం బ్రహ్మహత్యాక్షయాయ హి // 3.24
హిరిరువాచ
మహేశ్వర శృణుష్వేమాం మమ వాచం కలస్వనామ్
బ్రహ్మహత్యాక్షయకరీం శుభదాం పుణ్యవర్ధనీమ్ // 3.25
యోఽసౌ ప్రాఙ్మణ్డలే పుణ్యే మదంశప్రభవోఽవ్యయః
ప్రయాగే వసతే నిత్యం యోగశాయీతి విశ్రుతః // 3.26
చరణాద్ దక్షీణాత్త్స్య వినిర్యాతా సరిద్వరా
విశ్రుతా వరణేత్వయేవ సర్వపాపహరా శుభా // 3.27
సవ్యాదన్యా ద్వితీయా చ అసిరిత్యేవ విశ్రుతా
తే ఉభే సరిచ్ఛ్రేష్ఠే లోకపూజ్యే బభూవతుః // 3.28
తాభ్యాం మధ్యే తు యో దేశస్తత్క్షేత్రం యోగశాయినః
త్రైలోక్యప్రవరం తీర్థం సర్వపాపప్రమోచనమ్
న తాదృశోఽస్తి గగనే న భూభ్యాం న రసాతలే // 3.29
తత్రాస్తి నగరీ పుణ్యా ఖ్యాతా వారాణసీ శుభా
యస్యాం హి భోగినోఽపీశ ప్రయాన్తి భవతో లయమ్ // 3.30
విలాసినీనాం రశనాస్వనేన శ్రుతిస్వనైర్బ్రహ్మణపుఙ్గవానామ్
శుచిస్వరత్వం గురవో నిశమ్య హాస్యాదశాసన్త ముహుర్ముహుస్తాన్ // 3.31
వ్రజత్సు యోషిత్సు చతుష్పథేషు పదాన్యలక్తారుణితాని దృష్ట్వా
యయౌ శశీ విస్మయమేవ యస్యాం కింస్విత్ ప్రయాతా స్థాలపద్మినీయమ్ // 3.32
తుఙ్గని యస్యాం సురమన్దిరాణి రున్ధన్తి చన్ద్రం రజనీసుఖేషు
దివాపి సూర్యం పవనాప్లుతాభిర్దీర్ఘాభిరేవం సుపతాకికాభిః // 3.33
భృఙ్గాశ్చ యస్యాం శశికాన్తభిత్తౌ ప్రలోభ్యమానాః ప్రతిబిమ్బితేషు
ఆలేశ్యయోషిద్విమలాననాబ్జేష్వీయుర్భ్రమాన్నైవ చ పుష్పకాన్తరమ్ // 3.34
పరిశ్రమశ్చాపి పరాజితేషు నరేషు సంమోహనఖేలనేన
యస్యాం జసక్రీడనసంగతాసు న స్త్రీషు సంభో గృహదీర్ఘోకాసు // 3.35
న చైవ కశ్చిత్ పరమన్దిరాణి రుణద్ధి శంభో సహసా ఋతేఽక్షన్
న చాబలానాం తరసా పరాక్రమం కరోతి యస్యాం సురతం హి మక్త్వా // 3.36
పాశగ్రన్థిర్గజేన్ద్రాణాం దానచ్ఛేదో మదచ్యుతౌ
యస్యాం మానమదౌ పుంసాం కరిణాం యౌవనాగమే // 3.37
ప్రియదోషాః సదా యస్యాం కౌశికా నేతరే జనాః
తారాగణేఽకులీనత్వం గద్యే వృత్తచ్యుతిర్విభో // 3.38
భృతచిలుబ్ధా విలాసిన్యో భుజఙ్గపరివారితాః
చన్ద్రభూషితదేహాశ్చ యస్యాం త్వమివ శఙ్కర // 3.39
ఈదృశాయాం సురేశాన వారాణస్యాం మహాశ్రమే
వసతే భవాంల్లోలః సర్వపాపహరో రవిః // 3.40
దశాశ్వమేధం యత్ప్రోక్తం మదంశో యత్ర కేశవః
తత్ర గత్వా సురశ్రేష్ఠ పాపమోక్షమవాప్స్యసి // 3.41
ఇత్యేవముక్తో గరు.డధ్వజేన వృషధ్వజస్తం శిరసా ప్రణమ్య
జగామ వేగాద్ గరుడో యథాసౌ వారాణసీం పాపవిమోచనాయ // 3.42
గత్వా సుపుణ్యాం నగరీం సుతీర్థాం దృష్ట్వా చ లోలం సదశశ్వమేధమ్
స్నాత్వా చ తీర్థేషు విముక్తపాపః స కేశవం ద్రష్టుముపాజగామ // 3.43
కేశవం శఙ్కరో దృష్ట్వా ప్రణిపత్యేదమబ్రవీత్
తవత్ప్రసాదాద్ హృషీకేశ బ్రహ్మహత్యా క్షయం గతా // 3.44
నేదం కపాలం దేవేశ మద్ధస్తం పరిముఞ్చతి
కారణం వేద్మి న చ తదేతన్మే వక్తుమర్హసి // 3.45
పులస్త్య ఉవాచ
మహాదేవవచః శ్రుత్వా కేశవో వాక్యమబ్రవీత్
విద్యతే కారణం రుద్ర తత్సర్వం కథయామి తే // 3.46
యోఽసౌ మమాగ్రతో దివ్యో హ్రదః పద్మోత్పలైర్యుతః
ఏష తీర్థవరః పుణ్యో దేవగన్ధర్వపూజితః // 3.47
ఏతస్మిన్ప్రవరే తీర్థే క్నానం శంభో సమాచర
స్నాతమాత్రస్య చాద్యైవ కపాలం పరిమోక్ష్యతి // 3.48
తతః కపాలీ లోకే చ ఖ్యాతో రుద్ర భవిష్యసి
కపాలమోచనేత్యేవం తీర్థం చేదం భవిష్యతి // 3.49
పులస్త్య ఉవాచ
ఏవముక్తః సురేశేన కేశవేన మహేశ్వరః
కపాలమోచనే సస్నౌ వేదోస్తవిధినా మునే // 3.50
స్నాతస్య తీర్థే త్రిపురాన్తకస్య పరిచ్యుతం హస్తతలాత్ కపాలమ్
నామ్నా బభూవాథ కపాలమోచనం తత్తీర్థవర్యం భగవత్ప్రసాదాత్ // 3.51
ఇతి శ్రీవామపురాణే తృతీయోఽధ్యయః

పులస్త్య ఉవాచ
ఏవం కపాలీ సంజాతో దేవర్షే భగవాన్హరః
అనేన కారణేనాసౌ దక్షేణ న నిమన్త్రితః // 4.1
కపాలిజాయేతి సతీం విజ్ఞాయాథ ప్రజాపతిః
యజ్ఞే చార్హాపి దుహితా దక్షేణ న నిమన్త్రితా // 4.2
ఏతస్మిన్నన్తరే దేవీం ద్రష్టుం గౌతమనన్దినీ
జయా జగామ శైలేన్ద్రం మన్దరం చారుకన్దరమ్ // 4.3
తామాగతాం సతీ దృష్ట్వా జయమేకామువాచ హ
కిమర్థం విజయా నాగాజ్జయన్తీ చాపరాజితా // 4.4
సా దేవ్యా వచనం శ్రుత్వా ఉవాచ పరమేశ్వరీమ్
గతా నిమన్త్రితాః సర్వా మఖే మాతామహస్య తాః // 4.5
సమం పిత్రా గౌతమేన మాత్రా చైవాప్యహల్యయా
అహం సమాగతా ద్రష్టుం త్వాం తత్ర గమనోత్సుకా // 4.6
కిం త్వం న వ్రజసే తత్ర తథా దేవో మహేశ్వరః
నామన్త్రితాసి తాతేన ఉతాహోస్విద్ వ్రజిష్యసి // 4.7
గతాస్తు ఋషయః సర్వే ఋషిపత్న్యః సురాస్తథా
మాతృష్వసః శశాఙ్కశ్చ సపత్నీకో గతః క్రతుమ్ // 4.8
చతుర్దశసు లోకేషు జన్తవో యే చరాచరాః
నిమన్త్రితాః క్రతౌ సర్వే కిం నాసి త్వం నిమన్త్రితా // 4.9
పులస్త్య ఉవాచ
జయాయాస్తద్వచః శ్రుత్వా వజ్రపాతసమం సతీ
మన్యునాభిప్లుతా బ్రహ్మన్ పఞ్చత్వమగమత్ తతః // 4.10
జయా మృతాం సతీం దృష్ట్వా క్రోధశోకపరిప్లుతా
ముఞ్చతీ వారి నేత్రాభ్యాం సస్వరం విలలాప హ // 4.11
ఆక్రన్దితధ్వనిం శ్రుత్వా శూలపాణిస్త్రిలోచనః
ఆః కిమేతదితీత్యుక్త్వా జయాభ్యాశముపాగతః // 4.12
ఆగతో దదృశే దేవీం లతామివ వనస్పతేః
కృత్తాం పరశునా భూమౌ శ్లథాఙ్గీం పతితాం సతీమ్ // 4.13
దేవీం నిపతితాం దృష్ట్వా జయాం పప్రచ్ఛ శఙ్కరః
కిమియం పతితా భూమౌ నికృత్తేవ లతా సతీ // 4.14
సా శఙ్కరవచః శ్రుత్వా జయా వచనమబ్రవీత్
శ్రత్వా మఖస్థా దక్షస్య భగిన్యః పతిభిః సహ // 4.15
ఆదిత్యాద్యాస్త్రిలోకేశ సమం శక్రాదిభిః సురైః
మాతృష్వసా విపన్నేయమన్తర్దుఃఖేన దహ్యతీ // 4.16
పులస్త్య ఉవాచ
ఏతచ్ఛ్రుత్వా వచో రౌద్రం రుద్రః క్రోధాప్లుతో బభౌ
క్రుద్ధస్య సర్వగాత్రేభ్యో నిశ్చేరుః సహసార్చిషః // 4.17
తతః క్రోధాత్ త్రినేత్రస్య గాత్రరోమోద్భావ మునే
గణాః సింహముఖా జాతా వీరభద్రపురోగమాః // 4.18
గణైః పరివృతస్తస్మాన్మన్దరాద్ధిమసాహ్వయమ్
గతః కనఖలం తస్మాద్ యత్ర దక్షోఽయజత్ క్రతుమ్ // 4.19
తతో గణానామధిపో వీరభద్రో మహాబలః
దిశి ప్రతీచ్యుత్తరాయాం తస్థౌ శూలధరో మునే // 4.20
జయా క్రోధాద్ గదాం గృహ్య పూర్వదక్షిణతః స్థితా
మధ్యే త్రిరశూలధృక్ శర్వస్తస్థౌ క్రోధాన్మహామునే // 4.21
మడగారివదనం దృష్ట్వా దేవాః శక్రపురోగమాః
ఋషయో యక్షగన్ధర్వాః కిమిదం త్విత్యచిన్తయన్ // 4.22
తతస్తు ధనురాదాయ శరాంశ్చాశీవిషోపమాన్
ద్వారపాలస్తదా ధర్మో వీరభద్రముపాద్రవత్ // 4.23
తమాపతన్తం సహసా ధర్మం దృష్ట్వా గణేశ్వరః
కరేణైకేన జగ్రాహ త్రిశులం వహ్నిసన్నిభమ్ // 4.24
కార్ముకం చ ద్వితీయేన తృతీయేనాథ మార్గణాన్
చతుర్థేన గదాం గృహ్య ధర్మమభ్యద్రవద్ గణః // 4.25
తతశ్చతుర్భుజం దృష్ట్వా ధర్మరాజో గణేశ్వరమ్
తస్థావష్టభునజో భూత్వా నానాయుధధరోఽవ్యయః // 4.26
ఖడ్గచర్మగదాప్రాసపరశ్వధవరాఙ్కుశైః
చాపమార్గణభృత్తస్థౌ హన్తుకామో గణేశ్వరమ్ // 4.27
గణేశ్వరోఽపి సంక్రుద్ధో హన్తుం ధర్మ సనాతనమ్
వవర్ష మార్గణాస్తీక్ష్ణాన్ యథా ప్రావృషి తోయదః // 4.28
తావన్యోన్యం మహాత్మానౌ శరచాపధరౌ మునే
రుధిరారుణసిక్తాఙ్గౌ కింశుకావివ రేజతుః // 4.29
తతో వరాస్త్రైర్గణనాయకేన జితః స ధర్మః తరసా ప్రసహ్య
పరాఙ్ముఖోఽభూద్విమనా మునీన్ద్ర స వీరభద్రః ప్రవివేశ యజ్ఞమ్ // 4.30
యజ్ఞావాటం ప్రవిష్టం తం వీరభద్రం గణేశ్వరమ్
దృష్ట్వా తు సహసా దేవా ఉత్తస్థుః సాయుధా మునే // 4.31
వసవోఽష్టౌ మహాభాగా గ్రహా నవ సుదారుణాః
ఇన్ద్రాద్యా ద్వాదశాదిత్యా రుద్రాస్త్వేకాదశైవ హి // 4.32
విశ్వేదేవాశ్చ సాధ్యాశ్చ సిద్ధగన్ధర్వపన్నగాః
యక్షాః కింపురుషాశ్చైవ ఖగాశ్క్రధరాస్తథా // 4.33
రాజా వైవస్తాద్వంశాద్ ధర్మకీర్తిస్తు విశ్రుతః
సోమవంశోద్భవశ్చోగ్రో భోజకీర్తిర్మహాభుజః // 4.34
దీతిజా దానవాశ్చాన్యే యేఽన్యే తత్ర సమాగతాః
తే సర్వేఽభ్యద్రవన్ రౌద్రం వీరభద్రముదాయుధాః // 4.35
తానాపతత ఏవాశు చాపబాణధరో గణః
అభిదుద్రావ వేగేన సర్వానేవ శరోత్కరైః // 4.36
తే శస్త్రవర్షమతులం గణేశాయ సముత్సృజన్
గణేశోఽపి వరాస్త్రైస్తాన్ ప్రచిచ్ఛేద బిభేద చ // 4.37
శరైః శస్త్రైశ్చ సతతం వధ్యమానా మహాత్మనా
వీరభద్రేణ దేవాద్యా అవహారమర్కుత // 4.38
తతో వివేశ గణపో యజ్ఞమధ్యం సువిస్తృతమ్
జుహ్వానా ఋషయో యత్ర హవీంషి ప్రవితన్వతే // 4.39
తతో మహర్షయో దృష్ట్వా మృగేన్ద్రవదనం గణమ్
భీతా హోత్రం పరిత్యజ్య జగ్ముః శరణమచ్యుతమ్ // 4.40
తానార్తాశ్చక్రభృద్ దృష్ట్వా మహర్షీస్త్రస్తమానసాన్
న భేతవ్యమితీత్యుక్త్వా సముత్తస్థౌ వరాయుధః // 4.41
సమానమ్య తతః శార్ఙ్గ శరానగ్నిశిఖోపమాన్
ముమోచ వీరభద్రాయ కాయావరణదారణాన్ // 4.42
తే తస్య కాయమాసాద్య అమోఘా వై హరేః శరాః
నిపేతుర్భువి భగ్నాశా నాస్తికాదివ యాచకాః // 4.43
శరాస్త్వమోఘాన్మోఘత్వమాపన్నాన్వీక్ష్య కేశవః
దివ్యైరస్త్రైర్వీరభద్రం ప్రచ్ఛాదయితుముద్యతః // 4.44
తానస్త్రాన్వాసుదేవేన ప్రక్షిప్తాన్గణనాయకః
వారయామాస శూలేన గదయా మార్గణైస్తథా // 4.45
దృష్ట్వా విపన్నాన్యస్త్రాణి గదాం చిక్షేప మాధవః
త్రిశులేన సమాహత్య పాతయామాస భూతలే // 4.46
ముశలం వీరభద్రాయ ప్రచిక్షేప హలాయుధః
లాఙ్గలం చ గణేశోఽపి గదయా ప్రత్యవారయత్ // 4.47
ముశలం సగదం దృష్ట్వా లాఙ్గలం చ నివారితమ్
వీరభద్రాయ చిక్షేప చక్రం క్రోధాత్ ఖగధ్వజః // 4.48
తమాపతన్తం శతసూర్యకల్పం సుదర్శనం వీక్ష్య గణేశ్వరస్తు
శూలం పరిత్యజ్య జగార చక్రం యథా మధుం మీనవపుః సురేన్ద్రః // 4.49
చక్రే నిగీర్ణే గణనాయకేన క్రోధాతిరక్తోఽసితచారునేత్రః
మురారిరభ్యేత్య గణాధిపేన్ద్రముత్క్షిప్య వేగాద్ భువి నిష్పిపపేష // 4.50
హరిబాహూరువేగేన వినిష్పిష్టస్య భూతలే
సహితం రుధిరోద్గారైర్ముకాచ్చక్రం వినిగతమ్ // 4.51
తతో నిఃసృతమాలోక్య చక్రం కైటభనాశనః
సమాదాయ హృషీకేశో వీరభద్రో ముమోచ హ // 4.52
హృషీకేశేన ముక్తస్తు వీరభద్రో జటాధరమ్
గత్వా నివేదయామాస వాసుదేవాత్పరాజయమ్ // 4.53
తతో జటాధరో దృష్ట్వా గణేశం శోణితాప్లుతమ్
నిశ్వసన్తం యథా నాగం క్రోధం చక్రే తదావ్యయః // 4.54
తతః క్రోధాభిభూతేన వీరభద్రోఽథ శంభునా
పూర్వోద్దిష్టే తదా స్థానే సాయుధస్తు నివేశితః // 4.55
వీరభద్రమథాదిశ్య భద్రకాలీం చ శఙ్కరః
వివేశ క్రోధతామ్రాక్షో యజ్ఞవాటం త్రిశూలభృత్ // 4.56
తతస్తు దేవప్రవరే జటాధరే త్రిశూలపాణౌ త్రిపురాన్తకారిణి
దక్షస్య యజ్ఞం విశతి క్షయఙ్కరే జాతో ఋషీణాం ప్రవరో హి సాధ్వసః // 4.57
ఇతి శ్రీవామనపురాణే చతుర్థోఽధ్యాయః

పులస్త్య ఉవాచ
జటాధరం హరిర్ద్దష్ట్వా క్రోధాదారక్తలోచనమ్
తస్మాత్ స్థానాదపాక్రమ్య కుబ్జామ్రేఽన్తర్హితః స్థితః // 5.1
వసవోఽష్టౌ హరం దృష్ట్వా సుస్రువుర్వేగతో మునే
సా తు జాతా సరిచ్ఛ్రేష్ఠా సీతా నామ సరస్వతీ // 5.2
ఏకాదశ తథా రుద్రాస్త్రినేత్రా వృషకేతనాః
కాన్దిశీకా లయం జగ్ముః సమభ్యేత్యైవ శఙ్కరమ్ // 5.3
విశ్వేఽశ్వినౌ చచ సాధ్యాశ్చ మరుతోఽనలభాస్కరాః
సమాసాద్య పురోడాశం భక్ష్యాశ్చ మహామునే // 5.4
చన్ద్రః సమమృక్షగణైర్నిశాం సముపదర్శయన్
ఉత్పత్యరుహ్య గగనం స్వమధిష్ఠానమాస్థితః // 5.5
కశ్యపాద్యాశ్చ ఋషయో జపన్తః శతరుద్రియమ్
పుష్పాఞ్జలిపుటా భూత్వా ప్రణతాః సంస్థితా మునే // 5.6
అసకృద్ దక్షదయితా దృష్ట్వా రుద్రం బలాధికమ్
శక్రాదీనాం సురేశానాం కృపణం విలలాప హ // 5.7
తతః క్రోధాభిభూతేన శఙ్కరేణ మహాత్మనా
తలప్రహారైరమరా బహవో వినిపాతితాః // 5.8
పాదప్రహారైరమరా త్రిశులేనాపరే మునే
దృష్ట్యగ్నినా తథైవాన్యే దేవాద్యాః ప్రలయీకృతాః // 5.9
తతః పూషా హరం వీక్ష్య వినిఘ్నన్తం సురాసురాన్
క్రోధాద్ బాహూ ప్రసార్యథ ప్రదుద్రావ మహేశ్వరమ్ // 5.10
తమాపతన్తం భగవాన్ సంనిరీక్ష్య త్రిలోచనః
బాహుభ్యాం ప్రతిజగ్రాహ కరేణైకేన శఙ్కరః // 5.11
కరాభ్యాం ప్రగృహీతస్య శంభునాంశుమతోఽపి హి
కరాఙ్గులిభ్యో నిశ్చేరురసృగ్ధారాః సమన్తతః // 5.12
తతో వేగేన మహతా అంశుమన్తం దివాకరమ్
భ్రామయామాస సతతం సింహో మృగశిశుం యథా // 5.13
భ్రామితస్యాతివేగేన నారదాంశుమతోఽపి హి
భుజౌ హస్వత్వమాపన్నౌ త్రుటితస్నాయుబన్ధనౌ // 5.14
రుధిరాప్లుతసర్వాఙ్గమంశుమన్తం మహేశ్వరః
సంనిరీభ్యోత్ససర్జైనమన్యతో /భిజగామ హ // 5.15
తతస్తు పూషా విహసన్ దశనాని విదర్శయన్
ప్రోవాచైహ్యేహి కాపాలిన్ పునః పునరథేశ్వరమ్ // 5.16
తతః క్రోధాభిభూతేన పూష్ణే వేగేన శంభునా
ముష్టినాహత్య దశనాః పాతితా ధరణీతలే // 5.17
భగ్నదన్తస్తథా పూషా శోణితాభిప్లుతాననః
పపాత భువి నిఃసంజ్ఞో వజ్రాహత ఇవాచలః // 5.18
భగో /భివీభ్య పూషాణం పతితం రుధిరోక్షితమ్
నేత్రాభ్యాం ఘోరరూపాభ్యాం వృషధ్వజమవైక్షత // 5.19
త్రిపురఘ్నస్తతః క్రుద్ధస్తలేనాహత్య చక్షుషీ
నిపాతయామాస భువి క్షోభయన్సర్వదేవతాః // 5.20
తతో దివాకరాః సర్వే పురస్కృత్య శతక్రతుమ్
మరుద్భిశ్చ హుతాశైశ్చ భయాజ్జగ్ముర్దిశో దశ // 5.21
ప్రతియాతేషు దేవేషు ప్రహ్లాదాద్యా దితీస్వరాః
నమస్కృత్య తతః సర్వే తస్థుః ప్రాఞ్జలయో మునే // 5.22
తతస్తం యజ్ఞవాటం తు శఙ్కరో ఘోరచక్షుషా
దదర్శ దగ్ధుం కోపేన సర్వాంశ్చైవ సురామురాన్ // 5.23
తతో నిలిల్యిరే వీరాః ప్రణేముర్దుద్రుస్తథా
భయాదన్యే హరం దృష్ట్వా గతా వైవస్వతక్షయమ్ // 5.24
త్రయోఽగ్నయస్త్రిభిర్నేర్దుఃసహం సమవైక్షత
దృష్టమాత్రాస్త్రినేత్రేణ భస్మీభూతాభవన్ క్షణాత్ // 5.25
అగ్నౌ ప్రణష్టే యజ్ఞోఽపి భూత్వా దివ్యవపుర్మృగః
దుద్రావ విక్లవగతిర్దక్షిణాసహితోఽమ్బరే // 5.26
తమేవానుససారేశశ్చాపమానమ్య వేగవాన్
శరం పాశుపతం కృత్వా కాలరూపీ మహేశ్వరః // 5.27
అర్ద్ధేన యజ్ఞవాటాన్తే జటాధర ఇతి శ్రుతః
అర్ద్ధేన గగనే శర్వః కాలరూపీ చ కథ్యతే // 5.28
నారద ఉవాచ
కాలరూపీ త్వయాఖ్యాతః శంభుర్గగనగోచరః
లక్షణం చ స్వరూపం చ సర్వం వ్యాఖ్యాతుమర్హసి // 5.29
పులస్త్య ఉవాచ
స్వరూపం త్రిపురఘ్నస్య వదిష్యే కాలపూపిణః
యేనామ్బరం మునిశ్రేష్ఠ వ్యాప్తం లోకహితేప్సునా // 5.30
యత్రాశ్వినీ చ భరణీ కుత్తికాయాస్తథాంశకః
మేషో రాశిః కుజక్షేత్రం తచ్ఛిరః కాలరూపిణః // 5.31
ఆగ్నేయాశాస్త్రయో బ్రహ్మన్ ప్రాజాపత్యం కవేర్గృహమ్
సౌమ్యార్ద్ధ వృషనామేదం వదనం పరికీర్తితమ్ // 5.32
మృగార్ద్ధమార్ద్రాదిత్యాంశాస్త్రయః సౌమ్యగృహం త్విదమ్
మిథునం భుజయోస్తదస్య గగనస్థస్య శూలినః // 5.33
ఆదిత్యాంశశ్చ పుష్యం చ ఆశ్లేషా శశినో గృహమ్
రాశిః కర్కటకో నామ పార్శ్వే మఖవినాశినః /థ // 5.34
పిత్ర్యర్క్షం భగదైవత్యముత్తరాంశ్ చ కేసరీ
సూర్యక్షేత్రం విభోర్బ్రహ్మన్ హృదయం పరిగీయతే // 5.35
ఉత్తరాంశాస్త్రయః పాణిశ్చిత్రార్ధం కన్యకా త్వియమ్
సోమపుత్రస్య సద్మైతద్ ద్వితీయం జఠరం విభోః // 5.36
చిత్రాంశద్వితయం స్వాతిర్విశాఖాయాంశకత్రయమ్
ద్వితీయం సుక్రసదనం తులా నాభిరుదాహృతా // 5.37
విశాఖాంశమనూరాధా జ్యేష్ఠా భౌమగృహం త్విదమ్
ద్వితీయం వృశ్చికో రాశిర్మేఢ్రం కాలసవరూపిణః // 5.38
మూలం పూర్వోత్తరాంశశ్చ దేవాచజార్యగృహం ధనుః
ఊరుయుగలమీశస్య అమరర్షే ప్రగీయతే // 5.39
ఉత్తరాంశాస్త్రయో ఋక్షం శ్రవణం మకరో మునే
ధనిష్ఠార్ధం శతభిషా జానునీ పరమేష్ఠినః // 5.40
ధనిష్ఠార్ధం శతభిషా ప్రౌష్ఠపద్యాంశకత్రయమ్
సౌరేః సద్మాపరమిదం కుమ్భో జఙ్ఘే చ విశ్రతే // 5.41
ప్రోష్ఠపద్యాంశమేకం తు ఉత్తరా రేవతీ తథా
ద్వితీయం జీవసదనం మీనస్తు చరణావుభౌ // 5.42
ఏవం కృత్వా కాలరూపం త్రినేత్రో యజ్ఞం క్రోధాన్మార్గరాజఘాన
విద్ధశ్చాసౌ వేదనాబుద్ధిముక్తః ఖే సంతస్థౌ తారకాభిశ్చితాఙ్గః // 5.43
నారద ఉవాచ
రాశయో గదితా బ్రహ్మంస్త్వయా ద్వాదశ వై మమ
తేషాం విశేషతో బ్రూహి లక్షణాని స్వరూపతః // 5.44
పులస్త్య ఉవాచ
స్వరూపం తవ వక్ష్యామి రాశీనాం శృణు నారద
యాదృశా యత్ర సంచారా యస్మిన్ స్థానే వసన్తి చ // 5.45
మేషః సమానమూర్తిశ్చ అజావికథనాదిషు
సంచారస్థానమేవాస్య ధాన్యరత్నాకరాదిషు // 5.46
నవశాదూలసంఛన్నవసుధాయాం చ సర్వశః
నిత్యం చరతి ఫుల్లేషు సరసాం పులినేషు చ // 5.47
వృషః సదృశరూపో హి చరతే గోకులాదిషు
తస్యాధివాసభూమిత్తు కుషీవలధరాశ్రయః // 5.48
స్త్రీపుంసయోః సమం రూపం శయ్యాసనపరిగ్రహః
వీణావాద్యధృఙ్ మిథునం గీతనర్తకశిల్పిషు // 5.49
స్థితః క్రీడారతిర్నిత్యం విహారావనిరస్య తు
మిథునం నామ విఖ్యాతం రాశిర్ద్వేధాత్మకః స్థితః // 5.50
కర్కిః కులీరేణ సమః సలిలస్థః ప్రకీర్తితః
కేదారవాపీపులినే వివిక్తావనిరేవ చ // 5.51
సిహస్తు పర్వతారణ్యదుర్గకన్దరభూమిషు
వసతే వ్యాధపల్లీషు గహ్వరేషు గుహాసు చ // 5.52
వ్రీహిప్రదీపికకరా మనావారూఢా చ కన్యకా
చరతే స్త్రీరతిస్థానే వసతే నడ్వలేషు చ // 5.53
తులాపాణిశ్చ పురుషో వీథ్యాపణవిచారకః
నగరాధ్వానశాలాసు వసతే తత్ర నారద // 5.54
శ్వభ్రవల్మీకసంచారీ వృశ్చికో వృశ్చికాకృతిః
విషగోమయకీటాదిపాషాణాదిషు సంస్థితః // 5.55
ధనుస్తు రఙ్గజఘనో దీప్యమానో ధనుర్ధరః
వాజిశూరాస్త్రవిద్వీరః స్థాయీ గజరథాదిషు // 5.56
మృగాస్యో మకరో బ్రహ్మన్ వృషస్కన్ధేక్షణాఙ్గజః
మకరోఽసౌ నదీచారీ వసతే చ మహోదధౌ // 5.57
రిక్తముమ్భశ్చ పురుషః స్కన్ధధారీ జలాప్లుతః
ద్యూతశాలాచరః కుమ్భః స్థాయీ శౌణ్డికసద్మసు // 5.58
మీనద్వయమథాసక్తం మీనస్తీర్థాబ్ధిసంచరః
వసతే పుణ్యదేశేషు దేవబ్రాహ్నణసద్మసు // 5.59
లక్షణా గదితాస్తుభ్యం మేషాదీనాం మహామునే
న కస్యచిత్ త్వయాఖ్యేయం గుహ్యమేతత్పురాతనమ్ // 5.60
ఏతన్ మయా తే కథితం సురర్షే యథా త్రినేత్రః ప్రమాథ యజ్ఞమ్
పుణ్యం పురాణం పరమం పవిత్రమాఖ్యాతవాన్పాపహరం శివం చ // 5.61
ఇతి శ్రీవామనపురాణే పఞ్చమోఽధ్యాయః

పులస్త్య ఉవాచ
హృద్భవో బ్రహ్మణో యోఽసౌ ధర్మో దివ్యవపుర్మునే
దాక్షాయాణీ తస్య భార్యా తస్యామజనయత్సుతాన్ // 6.1
హరిం కుష్ణం చ దేవర్షే నారాయణనరౌ తథా
యోగాభ్యాసరతౌ నిత్యం హరికృష్ణౌ బభూవతుః // 6.2
నరనారాయణౌ చైవ జగతో హితకామ్యయా
తప్యేతాం చ తపః సౌమ్యౌ పురాణవృషిసత్త్మౌ // 6.3
ప్రాలేయాద్రిం సమాగమ్య తీర్థే బదరికాశ్రమే
గృమన్తౌ తత్పరం బ్రహ్మ గఙ్గాయా విపులే తటే // 6.4
నరనారాయణాభ్యాం చ జగదేతచ్చరాచరమ్
తాపితం తపసా బ్రహ్మన్ శక్రః క్షోభం తదా యయౌ // 6.5
సంక్షుబ్ధస్తపసా తాభ్యాం క్షోభమణాయ శతక్రతుః
రమ్బాధ్యాప్సరసః శ్రేష్ఠాః ప్రేషయత్స మహాశ్రమమ్ // 6.6
కన్దర్పశ్చ సుదుర్ధర్షశ్చూతాఙ్కురమహాయుధః
సమం సహచరేణైవ వసన్తేనాశ్రమం గతః // 6.7
తతో మాధవకన్దర్పౌ తాశ్చైవాప్సరసో వరాః
బదర్యాశ్రమమాగమ్య విచిక్రీడుర్యథేచ్ఛయా // 6.8
తతో వసన్తే సంప్రాప్తే సింశుకా జ్వలనప్రభాః
నిష్పత్రాః సతతం రేజుః శోమభయన్తో ధరాతలమ్ // 6.9
శిశిరం నామ మాతఙ్గం విదార్య నఖరైరివ
వసన్తకేసరీ ప్రాప్తః పలాశకుసుమైర్మునే // 6.10
మయా తుషారౌఘకరీ నిర్జితః స్వేన తేజసా
తమేవ హసతేత్యుచ్చైః వసన్తః కున్దకుడ్మలైః // 6.11
వనాని కర్ణికారాణాం పుష్పితాని విరేజిరే
యథా నరేన్ద్రపుత్రాణి కనకాభరణాని హి // 6.12
తేషామను తథా నీపాః పిఙ్కరా ఇవ రేజిరే
స్వమిసంలబ్ధసంమానా భృత్యా రాజసుతానివ // 6.13
రక్తాశోకవనా భాన్తి పుష్పితాః సహసోజ్జ్వలాః
భృత్వా వసన్తనృపతేః సంగ్రామేఽసృక్ప్లుతా ఇవ // 6.14
మృగవృన్దాః పిఞ్జరితా రాజన్తే గహనే వనే
పులకాభిర్వృతా యద్వత్ సజ్జనాః సుహృదాగమే // 6.15
మఞ్జరీభిర్విరాజన్తే నదీకూలేషు వేతసాః
వక్తుకామా ఇవాఙ్గుల్యా కోఽస్మాకం సదృశో నగః // 6.16
రక్తాశోకకరా తన్వీ దేవర్షే కిశుకాఙ్ఘ్రికా
నీలాశోకకచా శ్యామా వికాసికమలాననా // 6.17
నీలేన్దీవరనేత్రా చ బ్రహ్మన్ బిల్వఫలస్తనీ
ప్రఫుల్లకున్దదశనా మఞ్జరీకరశోభితా // 6.18
బన్ధుజీవాధరా శుభ్రా సిన్దువారనఖాద్భతా
పుంస్కోకిలస్వనా దివ్యా అఙ్కోలవసనా శుభా // 6.19
బర్హివృన్దకలాపా చ సారసస్వరనూపురా
ప్రాగ్వంశరసనా బ్రహ్మన్ మత్తహంసగతిస్తథా // 6.20
పుత్రజీవాంశుకా భృఙ్గరోమరాజివిరాజితా
వసన్తలక్ష్మీః సంప్రాప్తా బ3హ్మన్ బదరికాశ్రమే // 6.21
తతో నారాయణో దృష్ట్వా ఆశ్రమస్యానవద్యతామ్
సమీక్ష్య చ దిశః సర్వాస్తతోఽనఙ్గమపశ్యత // 6.22
నారద ఉవాచ
కోఽసావనఙ్గో బ్రహ్మర్షే తస్మిన్ బదరికాశ్రమే
యం దదర్శ జగన్నాథో దేవో నారాయణోఽవ్యయః // 6.23
పులస్త్య ఉవాచ
కన్దర్పో హర్షతనయో యోఽసౌ కామో నిగద్యతే
స శఙ్కరేణ సందగ్ధో హ్యనఙ్గత్వముపాగతః // 6.24
నారద ఉవాచ
కిమర్థం కామదేవోఽసౌ దేవదేవేన శంభునా
దగ్ధస్తు కారణే కస్మిన్నేతద్వ్యాఖ్యాతుమర్హసి // 6.25
పులస్త్య ఉవాచ
యదా దక్షసుతా బ్రహ్మన్ సతీ యాతా యమక్షయమ్
వినాశ్య దక్షయజ్ఞం తం విచచార త్రిలోచనః // 6.26
తతో వృషధ్వజం దృష్ట్వా కన్దర్పః కుసుమాయుధః
అపత్నీకం తదాస్త్రేణ ఉన్మాదేనాభ్యతాడయత్ // 6.27
తతో హరః శరేణాథ ఉన్మాదేనాశు తాడితః
విచచార తదోన్మత్తః కాననాని సరాంసి చ // 6.28
స్మరన్ సతీం మహాదేవస్తథోన్మాదేన తాడితః
న శర్మ లేభే దేవర్షే బాణవిద్ధ ఇవ ద్విపః // 6.29
తతః పపాత దేవేశః కాలిన్దీసరితం మునే
నిమగ్నే శఙ్కరే ఆపో దగ్ధాః కృష్ణాత్వమాగతాః // 6.30
తదాప్రభృతి కాలిన్ద్యా భృఙ్గాఞ్జననిభం జలమ్
ఆస్యన్దత్ పుణ్యతీర్థా సా కేశపాశమివావనే // 6.31
తతో నదీషు పుణ్యాసు సరస్సు చ నదేషు చ
పులునేషు చ రమ్యేషు వాపీషు నలినీషు చ // 6.32
పర్వతేషు చ రమ్యేషు కాననేషు చ సానుషు
విచారన్ స్వేచ్ఛయా నైవ శర్మ లేభే మహేశ్వరః // 6.33
క్షణం గాయతి దేవర్షే క్షణం రోదితి శఙ్కరః
క్షణం ధ్యాయతి తన్వఙ్గీం దక్షకన్యాం మనోరమామ్ // 6.34
ధ్యాత్వా క్షణం ప్రస్వపితి క్షణం స్వప్నాయతే హరః
స్వప్నే తథేదం గదతి తాం దృష్ట్వా దక్షకన్యకామ్ // 6.35
నిర్ఘృణే తిష్ఠ కిం మూఢే త్యజసే మామనిన్దితే
ముగ్ధే త్వయా విరహితో దగ్ధోఽస్మి మదనాగ్నినా // 6.36
సతి సత్యం ప్రకుపితా మా కోపం కురు సున్దరి
పాదప్రణామావనతమభిభాషితు మర్హసి // 6.37
శ్రూయసే దృశ్యసే నిత్యం స్పృశ్యసే వన్ద్యసే ప్రియే
ఆలిఙ్గ్యసే చ సతతం కిమర్థం నాభిభాషసే // 6.38
విలపన్తం జనం దృష్ట్వా కృపా కస్య న జాయతే
విశేషతః పతిం బాలే ననుప త్వమతినిర్ఘృణా // 6.39
త్వయోక్తాని వచాంస్యేవం పూర్వం మమ కృశోదరి
వినా త్వయా న జీవేయం తదసత్యం త్వయా కృతమ్ // 6.40
ఏహ్యేహి కామసంతప్తం పరిష్వజ సులోచనే
నాన్యథా నశ్యతే తాపః సత్యేనాపి శపే ప్రియే // 6.41
ఇత్థం విలప్య స్వప్నాన్తే ప్రతిబుద్ధస్తు తత్క్షణాత్
ఉత్కూజతి తథారణ్యే ముక్తకణ్ఠం పునః పునః // 6.42
తం కూజమానం విలపన్తమారాత్ సమీక్ష్య పాచం తరసా వృషకేతనం హి
వివ్యాధ చాపం తరసా వినామ్య సంతాపనామ్నా తు శరేణ భూయః // 6.43
సంతాపనాస్త్రేణ తదా స విద్ధో భూయః స సంతప్తతరో బభూవ
సంతాపయంశ్చాపి జగత్సమగ్రం ఫూత్కృత్య ఫూత్కృత్య వివాసతే స్మ // 6.44
తం చాపి భూయో మదనో జఘాన విజృణ్భణాస్త్రేణ తతో విజృమ్భే
తతో భృశం కామశరైర్వితున్నో విజృమ్భమాణః పరితో భ్రమంశ్చ // 6.45
దదర్శ యక్షాధిపతేస్తనూజం పాఞ్చాలికం నామ జగత్ప్రధానమ్
దృష్ట్వా త్రినేత్రో ధనదస్య పుత్రం పార్శ్వం సమభ్యేత్య వచో బభాషే
భ్రాతృవ్య వక్ష్యసి వచో యదద్య తత్ త్వం కురుష్వామితవిక్రమోఽసి // 6.46
పాఞ్చాలిక ఉవాచ
యన్నాథ మాం వక్ష్యసి తత్కరిష్యే సుదుష్కరం యద్యపి దేవసంఘై
ఆజ్ఞాపయస్వాతులవీర్య శంభో దాసోఽస్మి తే భక్తియుతస్తథేశ // 6.47
ఈశ్వర ఉవాచ
నాశం గతాయాం వరదామ్బికాయాం కామాగ్నినా ప్లుష్సువిగ్రహోఽస్మి
విజృమ్భణోన్మాదసరైర్విభిన్నో ధృతిం న విన్దామి రతిం సుఖం వా // 6.48
విజృమ్భణం పుత్ర తథైవ తాపమున్మాదముగ్రం మదనప్రణున్నమ్
నాన్యః పుమాన్ ధారయితుం హి శక్తో ముక్త్వా భవన్తం హి తతః ప్రతీచ్ఛ // 6.49
పులస్త్య ఉవాచ
ఇత్యేవముక్తో వృషభధ్వజేన యక్షః ప్రతీచ్ఛత్ స విజృమ్భణాదీన్
తోషం జగామాశు తతస్త్రిశూలీ తుష్టస్తదైవం వచనం బభాషే // 6.50
హర ఉవాచ
యస్మాత్త్వయా పుత్ర సుదుర్ధరాణి విజృమ్భణాదీన్ ప్రతీచ్ఛితాని
తస్మాద్వరం త్వాం ప్రతిపూజనాయ దాస్యామి లోక్య చ హాస్యకారి // 6.51
యస్త్వాం యదా పశ్యతి చైత్రమాసే స్పృశేన్నరో వార్చయతే చ భక్త్యా
వృద్ధోఽథ బాలోఽథ యువాథ యోషిత్ సర్వే తదోన్మాదధరా భవన్తి // 6.52
గాయన్తి నృత్యన్తి రమన్తి యక్ష వాద్యాని యత్నాదపి వాదయన్తి
తవాగ్రతో హాస్యవచోఽభిరక్తా భవన్తి తే యోగయుతాస్తు తే స్యుః // 6.53
మమైవ నామ్నా భవితాసి పూజ్యః పాఞ్చాలికేశః ప్రథితః పృథివ్యామ్
మమ ప్రసాదాద్ వరదో నరాణాం భవిష్యసే పూజ్యతమోఽభిగచ్ఛ // 6.54
ఇత్యేవముక్తో విభునా స యక్షో జగామ దేశాన్ సహసైవ సర్వాన్
కాలఞ్జరస్యోత్తరతః సుపుణ్యో దేశో హిమాద్రేరపి దక్షిణస్థః // 6.55
తస్మిన్ సుపుణ్యే విషయే నివిష్టో రుద్రప్రసాదాదభిపూజ్యతేఽసౌ
తస్మిన్ ప్రయాతే భగవాంస్త్రినేత్రో దేవోఽపి విన్ధ్యం గిరిమభ్యగచ్ఛత్ // 6.56
తత్రాపి మదనో గత్వా దదర్శ వృషకేతనమ్
దృష్ట్వా ప్రహర్త్తుకామం చ తతః ప్రాదువచద్ధరః // 6.57
తతో దారువనం ఘోరం మదనాభిసృతో హరః
వివేశ ఋషయో యత్ర సపత్నీకా వ్యవస్థితాః // 6.58
తే చాపి ఋషయః సర్వే దృష్ట్వా మూర్ధ్నా నతాభవన్
తతస్తాన్ ప్రాహ భగవాన్ భిక్షా మే ప్రతిదీయతామ్ // 6.59
తతస్తే మౌనినస్తస్థుః సర్వ ఏవ మహర్షయః
తదాశ్రమాణి సర్వాణి పరిచక్రామ నారదః // 6.60
తం ప్రవిష్టం తదా దృష్ట్వా భార్గవాత్రేయయోషితః
ప్రక్షోభమగమన్ సర్వా హీనసత్త్వాః సమన్తతః // 6.61
ఋతే త్వరున్ధతీమేకామనసూయాం చ భామినీమ్
ఏతాభ్యాం భర్తృపూజాసు తచ్చిన్తాసు స్థితం మనః // 6.62
తతః సంక్షుభితాః సర్వా యత్ర యాతి మహేశ్వరః
తత్ర ప్రయాన్తి కామార్త్తా మదవిహ్వలితేన్ద్రియాః // 6.63
త్యక్త్వాశ్రమణి శూన్యాని స్వానితా మునియోషితః
అనుడజగ్ముర్యథా మత్తం కరిణ్య ఇవ కుఞ్జరమ్ // 6.64
తతస్తు ఋషయో దృష్ట్వా భార్గవాఙ్గిరసో మునే
క్రోధాన్వితాబ్రువన్సర్వే లిఙ్గేఽస్య పతతాం భువి // 6.65
తతః పపాత దేవస్య లిఙ్గం పృథ్వీం విదారయన్
అన్తర్ద్ధానం జగామాథ త్రిశూలీ నీలలోహితః // 6.66
తతః స పతితో లిఙ్గో విభిద్య వసుధాతలమ్
రసాతలం వివేశాశు బ్రహ్మణ్డం చోర్ధ్వతోఽభినత్ // 6.67
తతశ్చచాల పృథివీ గిరయః సరితో నగాః
పాతాలభువనాః సర్వే జఙ్గమాజఙ్గమైర్వృతాః // 6.68
సంక్షుబ్ధాన్ భువనాన్ దృష్ట్వా భూర్లోకాదీన్ పితామహః
జగామ మాధవం ద్రష్టుం క్షీరోదం నామ సాగరమ్ // 6.69
తత్ర దృష్ట్వా హృషీకేశం ప్రణిపత్య చ భక్తితః
ఉవాచ దేవ భువనాః కిమర్థ క్షుభితా విభో // 6.70
అథోవాచ హరిర్బ్రహ్మన్ శార్వో లిఙ్గో మహర్షిభిః
పాతితస్తస్య భారార్తా సంచచాల వసుంధరా // 6.71
తతస్తదద్భుతతమం శ్రుత్వా దేవః వితామహః
తత్ర గచ్ఛామ దేవేశ ఏవమాహ పునః పునః // 6.72
తతః పితామహో దేవః కేశవశ్చ జగత్పతిః
ఆజగ్మతుస్తముద్దేశం యత్ర లిఙ్గం భవస్య తత్ // 6.73
తతోఽనన్తం హరిర్లిఙ్గం దృష్ట్వారుహ్య ఖగేశ్వరమ్
పాతాలం ప్రవివేశాథ విస్మయాన్తరితో విభుః // 6.74
బ్రహ్మ పద్మవిమానేన ఉర్ధ్వమాక్రమ్య సర్వతః
నైవాన్తమలభద్ బ్రహ్మన్ విస్మితః పునరాగతః // 6.75
విష్ణుర్గత్వాథ పాతాలాన్ సప్త లోకపరాయణః
చక్రపాణిర్వినిష్క్రాన్తో లేభేఽన్తం న మహామునే // 6.76
విష్ణుః పితామహశ్చోభౌ హరలిఙ్గం సమేత్య హి
కృతాఞ్జలిపుటౌ భూత్వా స్తోతుం దేవం ప్రచక్రతుః // 6.77
హరిబ్రహ్మాణావూచతుః
నమోఽస్తు తే శూలపాణే నమోఽస్తు వృషభధ్వజ
జీమూతవాహన కవే శర్వ త్ర్యమ్బక శఙ్కర // 6.78
మహేశ్వర మహేశాన సుపర్ణాక్ష వృషాకపే
దక్షయజ్ఞక్షయకర కాలరూప నమోఽస్తు తే // 6.79
త్వమాదిరస్య జగతస్త్వం మధ్యం పరమేశ్వర
భవానన్తశ్చ భగవాన్ సర్వగస్త్వం నమోఽస్తు తే // 6.80
పులస్త్య ఉవాచ
ఏవం సంస్తూయమానస్తు తస్మిన్ దారువనే హరః
స్వరూపీ తావిదం వాక్యమువాచ వదతాం వరః // 6.81
హర ఉవాచ
కిమర్థం దేవతానాథౌ పరిభూతక్రమం త్విహ
మాం స్తువాతే భృశాస్వస్థం కామతాపితవిగ్రహమ్ // 6.82
దేవావూచతుః
భక్తః పాతితం లిఙ్గం యదేతద్ భువి శఙ్కర
ఏతత్ ప్రగృహ్యతాం భూయ అతో దేవ స్తువావహే // 6.83
హర ఉవాచ
యద్యర్చయన్తి త్రిదశా మమ లిఙ్గం సురోత్తమౌ
తదేతత్ప్రతిగృహ్ణీయాం నాన్యథేతి కథఞ్చన // 6.84
తతః ప్రోవాచ భగవానేవమస్త్వితి కేశవ
బ్రహ్మ స్వయం చ జగ్రాహ లిఙ్గం కనకపిఙ్గలమ్ // 6.85
తతశ్చకార భగవాంశ్చాతుర్వర్ణ్యం హరార్చనే
శాస్త్రాణి చైషాం ముఖ్యాని నానోక్తివిదితాని చ // 6.86
ఆద్యం శైవం పరిఖ్యాతమన్యత్పాశుపతం మునే
తృతీయం కాలవదనం చతుర్థం చ కపాలినమ్ // 6.87
శైవశ్చాసీత్స్వయం శక్తిర్వసిష్ఠస్య ప్రియః శ్రుతః
తస్య శిష్యో బభూవాథ గోపాయన ఇతి శ్రుతః // 6.88
మహాపాశుపతశ్చాసీద్భరద్వాజస్తపోధనః
తస్య శిష్యోఽప్యభూద్రాజా ఋషభః సోమకేశ్వరః // 6.89
కాలస్యో భగవానాసీదాపస్తమ్బస్తపోధనః
తస్య శిష్యోభవద్వైశ్యో నామ్నా క్రాథేశ్వరో మునే // 6.90
మహావ్రతీ చ ధనదస్తస్య శిష్యశ్చ విర్యవాన్
కర్ణోదర ఇతి ఖ్యాతో జాత్యా శూద్రో మహాతపాః // 6.91
ఏవం మ భగవాన్బ్రహ్మ పూజనాయ శివస్య తు
కృత్వా తు చాతురాశ్రమ్యం స్వమేవ భవనం గతః // 6.92
గతే బ3హ్మణి శర్వోఽపి ఉపసంహృత్య తం తదా
లిఙ్గం చిత్రవనే సూక్ష్మం ప్రతిష్ఠాప్య చచార హ // 6.93
విచరన్తం తదా భూయో మహేశం కుసుమాయుధః
ఆరాత్స్థిత్వాగ్రతో ధన్వీ సంతాపయితుముద్యతః // 6.94
తతస్తమగ్రతో దృష్ట్వా క్రోధాధ్మాతదృశా హరః
స్మరమాలోకయామాస శిఖాగ్రాచ్చరణాన్తికమ్ // 6.95
ఆలోకితస్త్రినేత్రేణ మదనో ద్యుతిమానపి
ప్రాదహ్యత తదా బ్రహ్మన్ పాదాదారభ్య కక్షవత్ // 6.96
ప్రదహ్యమానౌ చరణౌ దృష్ట్వాసౌ కుసుమాయుధః
ఉత్ససర్జ ధనుః శ్రేష్ఠం తజ్జగామాథ పఞ్చధా // 6.97
యదాసీన్ముష్టిబన్ధం తు రుక్మపృష్ఠం మహాప్రభమ్
స చమ్పకతరుర్జాతః సుగన్ధాఢ్యో గుణాకృతిః // 6.98
నాహస్థానం శుభాకారం యదాసీద్వజ్రభూషితమ్
తజ్జాతం కేసరారణ్యం బకులం నామతో మునే // 6.99
యా చ కోటీ సుభా హ్యాసీదిన్ద్రనీలవిభూషితా
జాతా సా పాటలా రమ్యా భృఙ్గరాజివిభూషితా // 6.100
నాహోపరి తథా ముష్టౌ స్థానం శశిమణిప్రభమ్
పఞ్చగుల్మాభవజ్జాతీ శశాఙ్కకిరణోజ్జ్వలా // 6.101
ఊర్ద్ధ్వ ముష్ట్యా అధః కోట్యోః స్థానం విద్రుమభూషితమ్
తస్మాద్భుపుటా మల్లీ సంజాతా వివిధా మునే // 6.102
పుష్పోత్తమాని రమ్యాణి సురభీణి చ నారద
జాతియుక్తాని దేవేన స్వయమాచరితాని చ // 6.103
ముమోచ మార్గణాన్ భూమ్యాం శరీరే దహ్యతి స్మరః
ఫలోపగాని వృక్షాణి సంభూతాని సహస్రశః // 6.104
చూతాదీని సుగన్ధీని స్వాదూని వివిధాని చ
హరప్రసాదాజ్జాతాని భోజ్యాన్యపి సురోత్తమైః // 6.105
ఏవం దగ్ధ్వా స్మరం రుద్రః సంయమ్య స్వతనుం విభుః
పుష్యార్థా శిశిరాద్రిం స జగామ తపసేఽవ్యయః // 6.106
ఏవం పురా దేవవరేణ శంభునా కామస్తు దగ్ధః సశరః సచాపః
తతస్త్వనఙ్గేతి మహాధనుర్ద్ధరో దేవైస్తు గీతః సురపూర్వపూజితః // 6.107
ఇతి శ్రీవామనపురాణే షష్ఠోఽధ్యాయః

పులస్త్య ఉవాచ
తతోఽనఙ్గం విభుర్ద్దష్ట్వా బ్రహ్మన్ నారాయణో మునిః
ప్రహస్యైవం వచః ప్రాహ కన్దర్వ ఇహ ఆస్యతామ్ // 7.1
తదక్షుబ్ధత్వమీక్ష్యాస్య కామో విస్మయమాగతః
వసన్తోఽపి మహాచిన్తాం జగామాశు మహామునే // 7.2
తతశ్చాప్సరసో దృష్ట్వా స్వాగతేనాభిపూజ్య చ
వసన్తమాహ భగవానేహ్యేహి స్థీయతామితి // 7.3
తతో విహస్య భగవాన్ మఞ్జరీం కుసుమావృతామ్
ఆదాయ ప్రాక్సువర్ణాఙ్గీమూర్వోర్బాలాం వినిర్మమే // 7.4
ఊరూద్భవాం స కన్దర్పో దృష్ట్వా సర్వాఙ్గసున్దరీమ్
అమన్యత తదానఙ్గః కిమియం సా ప్రియా రతిః // 7.5
తదేవ వదనం చారు స్వక్షిభ్రూకుటిలాలకమ్
సునాసావంశాధరోష్ఠమాలోకనపరాయణమ్ // 7.6
తావేవాహార్య విరలౌ పీవరౌ మగ్నచూచుకౌ
రాజేతేఽస్యః కుచౌ పీనౌ సజ్జనావి సంహతౌ // 7.7
తదేవ తను చార్వఙ్గ్యా వలిత్రయవిభూషితమ్
ఉదరం రాజతే శ్లక్ష్ణం రోమావలివిభూషితమ్ // 7.8
రోమావలీచ జఘనాద్ యాన్తీ స్తనతటం త్వియమ్
రాజతే భృఙ్గమాలేవ పులినాత్ కమలాకరమ్ // 7.9
జఘనం త్వతివిస్తీర్ణ భాత్యస్యా రశనావృతమ్
శ్రీరోదమథనే నద్ధూం భూజఙ్గేనేవ మన్దరమ్ // 7.10
కదలీస్తమ్భసదృశైరూర్ధ్వమూలైరథోరుభిః
విభాతి సా సుచార్వఙ్గీ పద్మకిఢ్జల్కసన్నిభా // 7.11
జానునీ గూఢగుల్ఫే చ శుభే జఙ్ఘే త్వరోమశే
విభాతోఽస్యాస్తథా పాదావలక్తకసమత్విషౌ // 7.12
ఇతి సంచిన్తయన్ కామస్తామనిన్దితలోచనామ్
కామాతురోఽసౌ సంజాతః కిముతాన్యో జనో మునే // 7.13
మాధవోఽప్యుర్వశీం దృష్ట్వా సంచిన్తయత నారద
కింస్విత్ కామనరేన్ద్రస్య రాజధానీ స్వయం స్థితా // 7.14
ఆయాతా శశినో నూనమియం కాన్తిర్నిశాక్షయే
రవిరశ్మిప్రతాపార్తిభీతా శరణమాగతా // 7.15
ఇత్థం సంచితయన్నేవ అవష్టభాప్సరోగణమ్
తస్థౌ మునిరివ ధ్యానమాస్థితః స తు మాధవః // 7.16
తతః స విస్మితాన్ సర్వాన్ కన్దర్పాదీన్ మహామునే
దృష్ట్వా ప్రోవాచ వచనం స్మితం కృత్వా శుభవ్రతః // 7.17
ఇయం మమోరుసంభృతా కామాప్సరస మాధవ
నీయతాం సురలోకాయ దీయతాం వాసవాయ చ // 7.18
ఇత్యుక్తాః కమ్పమానాస్తే జగ్ముర్గృహ్యోర్వశీం దివమ్
సహస్రాక్షాయ తాం ప్రాదాద్ రూపయౌవనశాలినీమ్ // 7.19
ఆచక్షుశ్చరితం తాభ్యాం ధర్మజాభ్యాం మహామునే
దేవారాజాయ కామాద్యాస్తతోఽభృద్ విస్మయః పరః // 7.20
ఏతాద్శం హి చరితం ఖ్యాతిమగ్ర్యాం జగామ హ
పాతాలేషు తథా మర్త్యై దిక్ష్వష్టాసు జగామ చ // 7.21
ఏకదా నిహతే రౌద్రో హిరణ్యకశిపౌ మునే
అభిషిక్తస్తదా రాజ్యే ప్రహ్లాదౌ నామ దానవః // 7.22
తస్మిఞ్శాసతి దైత్యేన్ద్రే దేవబ్రాహ్మణపూజకే
మఖాని భువి రాజానో యజన్తే విధివత్తదా // 7.23
బ్రాహ్మణాశ్చ తపో ధర్మం తీర్థయాత్రాశ్చ కుర్వతే
వైశ్యాశ్చ పశువృత్తిస్థాః శూద్రాః శుశ్రూషణే రతాః // 7.24
చాతుర్వర్ణ్యం తతః స్వే స్వే ఆశ్రమే ధర్మకర్మణి
ఆవర్త్తత తతో దేవా వృత్త్యా యుక్తాభవాన్ మునే // 7.25
తతస్తు చ్యవనో నామ భార్గవేన్ద్రో మహాతపాః
జగామ నర్మదాం స్నాతుం తీర్థం చైవాకులీశ్వరమ్ // 7.26
తత్ర దృష్ట్వా మహాదేవం నదీం స్నాతుమవాతరత్
అవతీర్ణం ప్రజగ్రాహ నాగః కేకరలోహితః // 7.27
గృహీతస్తేన నాగేన సస్మార మనసా హరిమ్
సంస్మృతే పుణ్డరీకాక్షే నిర్విషోఽభూన్మహోరగః // 7.28
నీతస్తేనాతిరౌద్రేణ పన్నగేన రసాతలమ్
నిర్విషశ్చాపి తత్యాజ చ్యవనం భుజగోత్తమః // 7.29
సంత్యక్తమాత్రో నాగేన చ్యవనో భార్గవోత్తమః
చచార నాగకన్యాభిః పూజ్యచమానః సమన్తతః // 7.30
విచారన్ ప్రవివేశాథ దానవానాం మహత్ పురమ్
సంపూజ్యమానో దైత్యేన్ద్రః ప్రహ్లాదోఽథ దదర్శ తమ్ // 7.31
భృగుపుత్రే మహాతేజాః పూజాం చక్రే యథార్హతః
సంపూజితోపవిష్టశ్చ పృష్టశ్చాగమనం ప్రతి // 7.32
స చోవాచ మహారాజ మహాతీర్థం మహాఫలమ్
స్నాతుమేవాగతోఽస్మ్యద్య ద్రష్టుఞ్చైవాకులీశ్వరమ్ // 7.33
నద్యామేవావతీర్ణోఽస్మి గృహీతశ్చాహినా బలాన్
సమానీతోఽస్మి పాతాలే దృష్టశ్చాత్ర భవానపి // 7.34
ఏతచ్ఛ్రుత్వా తు వచనం చ్యవనస్య దితీశ్వరః
ప్రోవాచ ధర్మసంయుక్తం స వాక్యం వాక్యకోవిదః // 7.35
ప్రహ్లాద ఉవాచ
భగవన్ కాని తీర్థాని పృథివ్యాం కాని చామ్బరే
రసాతలే చ కాని స్యురేతద్ వక్తుం మమార్హసి // 7.36
చ్యవన ఉవాచ
పృథివ్యాం నైమిషం తీర్థమన్తరిక్షే చ పుష్కరమ్
చక్రతీర్థం మహాబాహో రసాతలతలే విదుః // 7.37
పులస్త్య ఉవాచ
శ్రుత్వా తద్భార్గవవచో దైత్యరాజో మహామునే
నేమిషై గన్తుకామస్తు దానవానితదబ్రవీత్ // 7.38
ప్రహ్లాద ఉవాచ
ఉత్తిష్ఠధ్వం గమిష్యామః స్నాతుం తీర్థం హి నైమిషమ్
ద్రక్ష్యామః పుణ్డరీకాక్షం పీతవాససమచ్యుతమ్ // 7.39
పులస్త్య ఉవాచ
ఇత్యుక్తా దానవేన్ద్రేణ సర్వే తే దైత్యదానవాః
చక్రురుద్యోగమతులం నిర్జగ్ముశ్చ రసాతలాత్ // 7.40
తే సమభ్యేత్య దైతేయా దానవాశ్చ మహాబలాః
నేమిషారణ్యమాగత్య స్నానం చక్రుర్ముదాన్వితాః // 7.41
తతో దితీశ్వరః శ్రీమాన్ మృగవ్యాం స చచార హ
చరన్ సరస్వతీం పుణ్యాం దదర్శ విమలోదకామ్ // 7.42
తస్యాదూరే మహాశాఖం శలవృక్షం శరైశ్చితమ్
దదర్శ బాణానపరాన్ ముఖే లగ్నాన్ పరస్పరమ్ // 7.43
తతస్తానద్భుతాకారాన్ బాణాన్ నాగోపవీతకాన్
దృష్ట్వాతులం తదా చక్రే క్రోధం దైత్యేశ్వరః కిల // 7.44
స దదర్శ తతోఽదూరాత్కృష్ణాజినధరౌ మునీ
సమున్నతజటాభారౌ తపస్యాసక్తమానసౌ // 7.45
తయోశ్చ పార్శ్వయోర్దివ్యే ధనుషీ లక్షణాన్వితే
శార్ఙ్గమాగవం చైవ అక్ష్య్యౌ చ మహేషుధీ // 7.46
తౌ దృష్ట్వామన్యత తదా దామిబికావితి దానవః
తతః ప్రోవాచ వచనం తావుభౌ పురుషోత్తమౌ // 7.47
కిం భవద్భ్యాం సమారఃధం దమ్భం ధర్మవినాశనమ్
క్వ తపః క్వ జటాభారః క్వ చేమౌ ప్రవరాయుధౌ // 7.48
అథోవాచ నరో దైత్యం కా తే చిన్తా దితీశ్వర
సామర్థ్యే సతి యః కుర్యాత్ తత్సంపద్యేత తస్య హి // 7.49
అథోవాచ దితీశస్తౌ కా శక్తిర్యువయోరిహ
మయి తిష్ఠతి దైత్యేన్ద్రే ధర్మసేతుప్రవర్తకే // 7.50
నరస్తం ప్రత్యువాచాథ ఆవాభ్యాం శక్తిరూర్జితా
న కశ్చిచ్ఛక్నుయాద్ యోద్ధుం నరనారాయణౌ యుధి // 7.51
దైత్యేశ్వరస్తస్తః క్రుద్ధః ప్రతిజ్ఞామారురోహ చ
యథా కథఞ్చిజ్జేష్యామి నరనారాయణౌ రణే // 7.52
ఇత్యేవముక్త్వా వచనం మహాత్మా దితీశ్వరః స్థాప్య బలం వనాన్తే
వితత్య చాపం గుణమావికృష్య తలధ్వనిం ఘోరతరం చకార // 7.53
తతో నరస్త్వాజగవం హి చాపమానమ్య బాణాన్ సుబహుఞ్శితాగ్రాన్
ముమోచ తానప్రతిమైః పృషత్కైశ్చిచ్ఛేద దైత్యస్తపనీయపుఙ్ఖైః // 7.54
ఛిన్నాన్ సమీక్ష్యాథ నరః పృషత్కాన్ దైత్యేశ్వరేణాప్రతిమేవ సంఖ్యే
క్రుద్ధః సమానమ్య మహాధనుస్తతో ముమోచ చాన్యాన్ వివిధాన్ పృషత్కాన్ // 7.55
ఏకం నరో ద్వౌ దితిజేశ్వరశ్చ త్రీన్ ధర్మసూనుశ్చతురో దితీశః
నరస్తు బాణాన్ ప్రముమోచ పఞ్చ షడ్ ద్రత్యనాథో నిశితాన్ పృషత్కాన్ // 7.56
సప్తర్షిముఖ్యో ద్విచతుశ్చ దైత్యో నరస్తు షట్ త్రీణి చ దైత్యముఖ్యే
షట్త్రీణి చైకం చ దితీశ్వరేణ ముక్తాని బాణాని నరాయ విప్ర // 7.57
ఏకం చ షట్ పఞ్చ నరేణ ముక్తాస్త్వష్టౌ శరాః సప్త చ దానవేన
షట్ సప్త చాష్టౌ నవ షణ్నరేణ ద్విసప్తతిం దైత్యపతిః ససర్జ్జ // 7.58
శతం నరస్త్రీణి శతాని దైత్యః షడ్ ధర్మపుత్రో దశ దైత్యరాజః
తతోఽప్యసంఖ్యేయతరాన్ హి బాణాన్ ముమోచతుస్తౌ సుభృశం హి కోపాత్ // 7.59
తతో నరో బాణగణైరసఖ్యైరవాస్తరద్భూమిమథో దిశః ఖమ్
స చాపి దైత్యప్రవరః పృషత్కైశ్చిచ్ఛేద వేగాత్ తపనీయపుఙ్ఖైః // 7.60
తతః పతత్త్రిభిర్వీరౌ సుభృశం నరదానవౌ
యుద్ధే వరాస్త్రైర్యుధ్యేతాం ఘోరరూపైః పరస్పరమ్ // 7.61
తతస్తు దైత్యేన వరాస్త్రపాణినా చాపే నియుక్తం తు పితామహాస్త్రమ్
మహేశ్వరాస్త్రం పురుషోత్తమేవ సమం సమాహత్య నిపేతతుస్తౌ // 7.62
బ్రహ్మస్త్రే తు ప్రశమితే ప్రహ్లాదః క్రోధమూర్ఛితః
గదాం ప్రగృహ్య తరసా ప్రచస్కన్ద రథోత్తమాత్ // 7.63
గదాపాణిం సమాయాన్తం దైత్యం నారాయణస్తదా
దృష్ట్వాథ పృష్ఠతశ్చక్రే నరం యోద్ధూమనాః స్వయమ్ // 7.64
తతో దీతీశః సగదః సమాద్రవత్ సశార్ఙ్గపాణిం తపసాం నిధానమ్
ఖ్యాతం పురాణర్షిముదారవిక్రమం నారాయణం నారద లోకపాలమ్ // 7.65
ఇతి శ్రీవామనపురాణే సప్తమోఽధ్యాయః

పులస్త్య ఉవాచ
శార్ఙ్గపాణినమాయాన్తం దృష్ట్వాగ్రే దానవేశ్వరః
పరిభ్రామ్య గదాం వేగాత్ మూర్ధ్ని సాధ్యమతాడయత్ // 8.1
తాడితస్యాథ గదయా ధర్మపుత్రస్య నారద
నేత్రాభ్యామపతద్ వారి వహ్నివర్షనిభం భువి // 8.2
మూర్ధ్ని నారాయణస్యాపి సా గదా దానవార్పితా
జగామ శతధా బ్రహ్మఞ్శైలశృఙ్గే యథాశనిః // 8.3
తతో నివృత్య దైత్యేన్ద్రః సమాస్థాయ రథం ద్రుతమ్
ఆదాయ కార్ముకం వీరస్తూణద్ బాణం సమాదదే // 8.4
ఆనమ్య చాపం వేగేన గార్ద్ధూపత్రాఞ్సిలీముఖాన్
ముమోచ సాధ్యాయ తదా క్రోధన్ధకారితాననః // 8.5
తానాపతత ఏవాశు బాణాంశ్చన్ద్రార్ద్ధసన్నిభాన్
చిచ్ఛేద బాణైరపరైర్నిర్బిభేద చ దానవమ్ // 8.6
తతో నారాయణం దైత్యో దైత్యం నారాయణః శరైః
ఆవిధ్యేతాం తదాన్యోన్యం మర్మభిద్భిరజిహ్యగైః // 8.7
తతోఽమ్బరే సంనిపాతో దేవానామభవన్మునే
దిదృక్షూణాం తదా యుద్ధం లఘు చిత్రం చ సుష్ఠు చ // 8.8
తతః సురాణాం దున్దుభ్యస్ త్వవాద్యన్త మహాస్వనాః
పుష్పవర్షమనౌపమ్యం ముముచుః సాధ్యదైత్యయౌః // 8.9
తతః పశ్యత్సు దేవేషు గగనస్థేషు తావుభౌ
అయుధ్యేతాం మహేష్వాసౌ ప్రేక్షకప్రీతివర్ద్ధనమ్ // 8.10
బబన్ధతుస్తదాకాశం తావుభౌ శరవృష్టిభిః
దిశశ్చ విదిశశ్చైవ ఛాదయేతాం శరోత్కరైః // 8.11
తతో నారాయణశ్చాపం సమాకృష్య మహామునే
బిభేద మార్గణైస్తీక్ష్ణైః ప్రహ్లాదం సర్వమర్మసు // 8.12
తథా దైత్యేశ్వరః క్రుద్ధశ్చాపమానమ్య వేగవాన్
బిభేద హృదయే బాహ్వోర్వదనే చ నరోత్తమమ్ // 8.13
తతోఽస్యతో దైత్యపతేః కార్ముకం ముష్టిబన్ధనాత్
చిచ్ఛేదైకేన బాణేన చన్ద్రార్ధాకారవర్చసా // 8.14
అపాస్యత ధనుశ్ఛిన్నం చాపమాదాయ చాపరమ్
అధిజ్యం లాఘవాత్ కృత్వా వవర్ష నిశితాఞ్శరాన్ // 8.15
తానప్యస్య శరాన్ సాధ్యశ్ఛిత్త్వా బాణైరవారయత్
కార్ముకం చ క్షురప్రేణ చిచ్ఛేద పురుషోత్తమః // 8.16
ఛిన్నం ఛిన్నం ధనుర్దైత్యస్త్వన్యదన్యత్సమాదదే
సమాదత్తం తదా సాధ్యో మునే చిచ్ఛేద లాఘవాత్ // 8.17
సంఛిన్నేష్వథ చాపేషు జగ్రాహ దితిజేశ్వరః
పరిఘం దారుణాం దీర్ఘం సర్వలోహమయం దృఢమ్ // 8.18
పరిగృహ్యాథ పరిఘం భ్రామయామాస దానవః
భ్రామ్యమాణం స చిచ్ఛేద నారాచేన మహామునిః // 8.19
ఛిన్నే తు పరిఘే శ్రీమాన్ ప్రహ్లాదో దానవేశ్వరః
ముద్గరం భ్రామ్య వేగేన ప్రచిక్షేప నరాగ్రజే // 8.20
తమాపతన్తం బలవాన్ మార్గణైర్దశభిర్మునే
చిచ్ఛేద దశధా సాధ్యః స ఛిన్నో న్యపతద్ భువి // 8.21
ముద్గరే వితథే జాతే ప్రాసమావిధ్య వేగవాన్
ప్రచిక్షేప నరాగ్ర్యాయ తం చ చిచ్ఛేద ధర్మజః // 8.22
ప్రాసే ఛిన్నే తతో దైత్యః శక్తిమాదాయ చిక్షిపే
తాం చ చిచ్ఛేద బలవాన్ క్షురప్రేణ మహాతపాః // 8.23
ఛిన్నేషు తేషు శస్త్రేషు దానవోఽన్యన్మహద్ధనుః
సమాదాయ తతో బాణైరవతస్తార నారద // 8.24
తతో నారాయణో దేవో దైత్యనాథం జగద్గురుః
నారాచేన జఘానాథ హృదయే సురతాపసః // 8.25
సంభిన్నిహృదయో బ్రహ్మన్ దేవేనాద్భుతకర్మణా
నిపపాత రథోపస్థే తమపోవాహ సారథిః // 8.26
స సంజ్ఞాం సుచిరేణైవ ప్రతిలభ్య దితీశ్వరః
సుదృఢం చాపమాదాయ భూయో యోద్ధముపాగతః // 8.27
తమాగతం సంనిరీక్ష్య ప్రత్యువాచ నరాగ్రజః
గచ్ఛ దైత్యేన్ద్ర యోత్స్యామః ప్రాతస్త్వాహ్నికమాచర // 8.28
ఏవముక్తో దితీశస్తు సాధ్యేనాద్భుతకర్మణా
జగామ నైమిషారణ్యం క్రియాం చక్రే తదాఽహ్నికీమ్ // 8.29
ఏవం యుధ్యతి దేవే చ ప్రహ్లాదో హ్యసురో మునే
రాత్రౌ చిన్తయతే యుద్ధే కథం జేష్యామి దామ్భికమ్ // 8.30
ఏవం నారాయణేనాసౌ సహాయుధ్యత నారద
దివ్యం వర్షసస్రం తు దైత్యో దేవం న చాజయత్ // 8.31
తతో వర్షసహస్రాన్తే హ్యజితే పురుషోత్తమే
పీతవాససమభ్యేత్య దానవో వాక్యమబ్రవీత్ // 8.32
కిమర్థం దేవదేవేశ సాధ్యం నారాయణం హరిమ్
విజేతుం నాద్య శక్నోమి ఏతన్మే కారణం వద // 8.33
పీతవాసా ఉవాచ
దుర్జయోఽసౌ మహాబాహుస్త్వయా ప్రహ్లాద ధర్మజః
సాధ్యో విప్రవరో ధీమాన్ మృధే దేవాసురైరపి // 8.34
ప్రహ్లాద ఉవాచ
యద్యసౌ దుర్జయో దేవ మయా సాధ్యో రణాజిరే
తత్కథం యత్ప్రతిజ్ఞాతం తదసత్యం భవిష్యతి // 8.35
హీనప్రతిజ్ఞో దేవేశ కథం జీవేత మాదృశః
తస్మాత్తవాగ్రతో విష్ణో కరిష్యే కాయశోధనమ్ // 8.36
పుల్స్త్య ఉవాచ
ఇత్యేవముక్త్వా వచనం దేవాగ్రే దానవేశ్వరః
శిరఃస్నాతస్తదా తస్థౌ గృణన్ బ్రహ్మ సనాతనమ్ // 8.37
తతో దైత్యపతిం విష్ణుం పీతవాసాబ్రవీద్వచః
గచ్ఛ జేష్యసి భక్త్యా తం న యుద్ధేన కథఞ్చన // 8.38
ప్రహ్లాద ఉవాచ
మయా జితం దేవదేవ త్రైలోక్యమపి సువ్రత
జితోఽయం త్వత్ప్రసాదేన శక్రః కిముత ధర్మజః // 8.39
అసౌ యద్యజయో దేవ త్రైలోక్యేనాపి సువ్రతః
న స్థాతుం త్వత్ప్రసాదేవ శక్యం కిము కరోమ్యజ // 8.40
పీతవాసా ఉవాచ
సోఽహం దానవశార్దూల లోకానాం హితకామ్యయా
ధర్మం ప్రవర్త్తాపయితుం తపశ్చర్యాం సమాస్థితః // 8.41
తస్మాద్యదిచ్ఛసి జయం తమారాధయ దానవ
తం పరాజేష్యసే భక్త్యా తస్మాచ్ఛుశ్రూష ధర్మజమ్ // 8.42
పులస్త్య ఉవాచ
ఇత్యుక్తః పీతవాసేన దానవేన్ద్రో మహాత్మనా
అబ్రవీద్వచనం హృష్టః సమాహూయాన్ధకం మునేష // 8.43
దైత్యాశ్చ దానవాశ్చైవ పరిపాల్యాస్త్వయాన్ధక
మయోత్సృష్టమిదం రాజ్యం ప్రతీచ్ఛస్వ మహాభుజ // 8.44
ఇత్యేవముక్తో జగ్రాహ రాజ్యం హైరణ్యలోచనిః
ప్రహ్లాదోఽపి తదాగచ్ఛత్ పుణ్యం బదరికాశ్రమమ్ // 8.45
దృష్ట్వా నారాయణం దేవం నరం చ దితిజేశ్వరః
కృతాఞ్జలిపుటో భూత్వా వవన్దే చరణౌ తయోః // 8.46
తమువాచ మహాతేజా వాక్యం నారాయణోఽవ్యయః
కిమర్థం ప్రణతోఽసీహ మామజిత్వా మహాసుర // 8.47
ప్రహ్లాద ఉవాచ
కస్త్వాం జేతుం ప్రభో శక్తః కస్త్వత్తః పురుషోఽధికః
త్వం హి నారాయణోఽనన్తః పీతవాసా జనార్దనః // 8.48
త్వం దేవః పుణ్డరీకాక్షస్త్వం విష్ణుః శార్ఙ్గచాపధృక్
త్వమవ్యయో మహేశానః శాశ్వతః పురుషోత్తమః // 8.49
త్వాం యోగినశ్చిన్తయన్తి చార్చయన్తి మనీషిణః
జపన్తి స్నాతకాస్త్వాం చ యజన్తి త్వాం చ యాజ్ఞికాః // 8.50
త్వమచ్యుకో హృషీకేశశ్చక్రపాణిర్ధరాధరః
మహామీనో హయశిరాస్త్వమేవ వరకచ్ఛపః // 8.51
హిరణ్యాక్షరిపుః శ్రీమాన్ భగవానథ సూకరః
మత్పితుర్నాశనకరో భవానపి నృకేసరీ // 8.52
బ్రహ్మ త్రినేత్రోఽమరరాడ్ హుతాశః ప్రేతాధిపో నీరపతిః సమీరః
సూర్యో మృగాఙ్కోఽచలజఙ్గమాద్యో భవాన్ విభో నాథ ఖగేన్ద్రకేతో // 8.53
త్వం పృథ్వీ జ్యోతిరాకాశం జలం భూత్వా సహస్రశః
త్వయా వ్యాప్తం జగత్సర్వం కస్త్వాం జేష్యతి మాధవ // 8.54
భక్త్యా యది హృషీకేశ తోషమేషి జగద్గురో
నాన్యథా త్వం ప్రశక్తోఽసి జేతుం సర్వగతావ్యయ // 8.55
భగవానువాచ
పరితుష్టోఽస్మి తే దైత్య స్తవేనానేన సువ్రత
భక్త్యా త్వనాన్యయా చాహం త్వయా దైత్య పరాజితః // 8.56
పరాజితశ్చ పురుషో దైత్య దణ్డం ప్రయచ్ఛతి
దణ్డార్థం తే ప్రదాస్యామి వరం వృణు యమిచ్ఛసి // 8.57
ప్రహ్లాద ఉవాచ
నారాయణ వరం యాచే యం త్వం మే దాతుమర్హసి
తన్మే పాపం లయం యాతు శారీరం మానసం తథా // 8.58
వాచికం చ జగన్నాథ యత్త్వయా సహ యుధ్యతః
నరేణ యద్యప్యభవద్ వరమేతత్ప్రయచ్ఛ మే // 8.59
నారాయణ ఉవాచ
ఏవం భవతు దైద్యేన్ద్ర పాపం తే యాతు సంక్షయమ్
ద్వితీయం ప్రార్థయ వరం తం దదామి తవాసుర // 8.60
ప్రహ్లాద ఉవాచ
యా యా జాయేయ మే బుద్ధిః సా సా విష్ణో త్వదాశ్రితా
దేవార్చనే చ నిరతా త్వచ్చిత్తా త్వత్పరాయణా // 8.61
నారాయణ ఉవాచ
ఏవం భవిష్యత్యసుర వరమన్యం యమిచ్ఛసి
తం వృణీష్వ మహాబాహో ప్రదాస్యామ్యవిచారయన్ // 8.62
ప్రహ్లాద ఉవాచ
సర్వమేవ మయా లబ్ధం త్వత్ప్రసాదాదధోక్షజ
త్వత్పాదపఙ్కజాభ్యాం హి ఖ్యాతిరస్తు సదా మమ // 8.63
ఏవమస్త్వపరం చాస్తు నిత్యమేవాక్షయోఽవ్యయః
అజరశ్చామరశ్చాపి మత్ప్రసాదాద్ భవిష్యసి // 8.64
గచ్ఛస్వ దైత్యశార్దూల స్వమావాసం క్రియారతః
న కర్మబన్ధో భవతో మచ్చిత్త్స్య భవిష్యతి // 8.65
ప్రశాసయదమూన్ దైత్యాన్ రాజ్యం పాలయ శాశ్వతమ్
స్వజాతిసదృశం దైత్య కురు ధర్మమనుత్తమమ్ // 8.66
పులస్త్య ఉవాచ
ఇత్యుక్తో లోకనాథేన ప్రహ్లాదో దేవమబ్రవీత్
కథం రాజ్యం సమాదాస్యే పరిత్యక్తం జగద్గురో // 8.67
తమువాచ జగత్స్వామీ గచ్ఛ త్వం నిజమాశ్రయమ్
హితోపదేష్టా దైత్యానాం దానవానాం తథా భవ // 8.68
నారాయణేనైవముక్తః స తదా దైత్యనాయకః
ప్రణిపత్య విభుం తుష్టో జగామ నగరం నిజమ్ // 8.69
దృష్టః సభాజితశ్చాపి దానవైరన్ధకేన చ
నిమన్త్రితశ్చ రాజ్యాయ న ప్రత్యైచ్ఛత్స నారద // 8.70
రాజ్యం పరిత్యజ్య మహాసురేన్ద్రో నియోజయన్ సత్పథి దానవేన్ద్రాన్
ధ్యాయన్ స్మరన్ కేశవమప్రమేయం తస్థౌ తదా యోగవిశుద్ధదేహః // 8.71
ఏవం పురా నారద దానవేన్ద్రో నారాయణేనోత్తమపూరుషేణ
పరాజితశ్చాపి విముచ్య రాజ్యం తస్థౌ మనో ధాతరి సన్నివేశ్య // 8.72
ఇతి శ్రీవామనపురాణే అష్టమోఽధ్యాయః

నారద ఉవాచ
నేత్రహీనః కథం రాజ్యే ప్రహ్లాదేనాన్ధకో మునే
అభిషిక్తో జానతాపి రాజధర్మం సనాతనమ్ // 9.1
పులస్త్య ఉవాచ
లబ్ధచక్షురసౌ భూయో హిరణ్యాక్షేఽపి జీవతి
లలోఽభిషిక్తో దైత్యేన ప్రహ్లాదేన నిజే పదే // 9.2
నారద ఉవాచ
రాజ్యేఽన్ధకోఽభిషిక్తస్తు కిమాచరత సువ్రత
దేవాదిభిః సహ కథం సమాస్తే తద్ వదస్వ మే // 9.3
పులస్త్య ఉవాచ
రాజ్యేఽభిషిక్తో దైత్యేన్ద్రో హిరణ్యాక్షసుతోఽన్ధకః
తపసారాధ్య దేవేశం శూలపాణిం త్రిలోచనమ్ // 9.4
అజేయత్వమవధ్యత్వం సురసిద్ధర్షిపన్నగైః
అదాహ్యత్వం హుతాశేన అక్లేద్యత్వం జలేన చ // 9.5
ఏవం స వరలబ్ధస్తు దైత్యో రాజ్యమపాలయత్
శుక్రం పురోహితం కృత్వా సమధ్యాస్తే తతోఽన్ధకః // 9.6
తతశ్చక్రో సముద్యోగం దేవానామన్ధకోఽసురః
ఆక్రమ్య వసుధాం సర్వాం మనుజేన్ద్రాన్ పరాజయత్ // 9.7
పరాజిత్య మహీపాలాన్ సహాయార్థే నియోజ్య చా
తైః సమం మేరుశిఖరం జగామాద్భుతదర్శనమ్ // 9.8
శక్రోఽపి సురసైన్యాని సముద్యోజ్య మహాగజమ్
సమారుహ్యామరావత్యాం గుప్తిం కృత్వా వినిర్యయౌ // 9.9
శక్రస్యాను తథైవాన్యే లోకపాలా మహౌజసః
ఆరుహ్య వాహనం స్వం స్వం సాయుధా నిర్యయుర్బహిః // 9.10
దేవసేనాపి చ సమం శక్రోణాద్భుతకర్మణా
నిర్జగామాతివేగేన గజవాజిరాథాదిభిః // 9.11
అగ్రతో ద్వాదశాదిత్యాః పృష్ఠతశ్చ త్రిలోచనాః
మధ్యేఽష్టౌ వసవో విశ్వే సాధ్యాశ్విమరుతాం గణాః
యభవిద్యాధరాద్యాశ్చ స్వం స్వం వాహనమాస్థితాః // 9.12
నారద ఉవాచ
రుద్రాదీనాం వదస్వేహ వాహనాని చ సర్వశః
ఏకైకస్యాపి ధర్మత్ర పరం కౌతూహలం మమ // 9.13
పులస్త్య ఉవాచ
శృణుష్వ కథయిష్యామి సర్వేషామపి నారద
వాహనాని సమాసేన ఏకైకస్యానుపూర్వశః // 9.14
రుద్రహస్తలోత్పన్నో మహావీర్యో మహాజవః
శ్వేతవర్ణో గజపతిర్దేవరాజస్య వాహనమ్ // 9.15
రుద్రోరుసంభవో భీమః కృష్ణవర్ణో మనోజవః
పౌణ్డ్రకో నామ మహిషో ధర్మరాజస్య నారద // 9.16
రుద్రకర్మమలోద్భూతః శ్యామో జలధిసంజ్ఞకః
శిశుమారో దివ్యగతిః వాహనం వరుణస్య చ // 9.17
రౌద్రః శకటచక్రాక్షః శైలాకారో నరోత్తమః
అమ్బికాపాదసంభూతో వాహనం ధనదస్య తు // 9.18
ఏకాదశానాం రుద్రాణాం వాహనాని మహామునే
గన్ధర్వాశ్చ మహావీర్యా భుజగోన్ద్రాశ్చ దారుణాః
శ్వేతాని సౌరభేయాణి వృషాణ్యుగ్రజవాని చ // 9.19
రథం చన్ద్రమసశ్చార్ద్ధూసహస్రం హంసవాహనమ్
హరయో రథవాహాశ్చ ఆదిత్యా మునిసత్తమ // 9.20
కుఞ్జరస్థాశ్చ వసవో యక్షాశ్చ నరవాహనాః
కిన్నరా భుజగారూఢా హయారూఢౌ తథాశ్వినౌ // 9.21
సారఙ్గధిష్ఠితా బ్రహ్మన్ మరుతో ఘోరదర్శనాః
సుకారూఢాశ్చ కవయో గన్ధర్వాశ్చ పదాతినః // 9.22
ఆరుహ్య వాహనాన్యేవం స్వాని స్వాన్యమరోత్తమాః
సంనహ్య నిర్యయుర్హృష్టా యుద్ధాయ సుమహౌజసః // 9.23
నారద ఉవాచ
గదితాని సురాదీనాం వాహనాని త్వయా మునే
దైత్యానాం వాహనాన్యేవం యథావద్ వక్తుమర్హసి // 9.24
పులస్త్య ఉవాచ
శృణుష్వ దానవాదీనా వాహనాని ద్విజోత్తమ
కథయిష్యామి తత్త్వేన యథావచ్ఛ్రోతుమర్హసి // 9.25
అన్ధకస్య రథో దివ్యో యుక్తః పరమవాజిభిః
కృష్ణవర్ణైః సహస్రారస్ త్రనల్వపరిమాణవాన్ // 9.26
ప్రహ్లాదస్య రథో దివ్యశ్చన్ద్రవర్ణైర్హయోత్తమైః
ఉహ్యమానస్తథాష్టాభిః శ్వేతరుక్మమయః సుభః // 9.27
విరోజనస్య చ గజః కుజమ్భస్య తురఙ్గమః
జమ్భస్య తు రథో ద్వియో హయైః కాఞ్జనసన్నిభైః // 9.28
శఙ్కుకర్ణస్య తురగో హయగ్రీవస్య కుఞ్జరః
రథో మయస్య విఖ్యాతో దున్దుభేశ్చ మహోరగః
శమ్బరస్య విమానోఽభూదయః శఙ్కోర్మృగాధిపః // 9.29
వబలవృత్రౌ చ బలినౌ గదాముసలధారిణౌ
పద్భ్యాం దైవతసైన్యాని అభిద్రవితుముద్యతౌ // 9.30
తతో రణోఽభూత్ తుములః సంకులోఽతిభయఙ్కరః
రజసా సంవృతో లోకీ పిఙ్గవర్ణేన నారద // 9.31
నాజ్ఞాసీచ్చ పితా పుత్రం న పుత్రః పితరం తథా
స్వానేవానయే నిజఘ్నుర్వై పరానన్యే చ సువ్రత // 9.32
అభిద్రుతో మహావేగో రథోపరి రథస్తదా
గజో మత్తగజేన్ద్రం చ సాదీ సాదినమభ్యగాత్ // 9.33
పదాతిరపి సంక్రుద్ధః పదాతినమథోల్బణమ్
పరస్పరం తు ప్రత్యఘ్నన్నన్యోన్యజయకాఙ్క్షిణః // 9.34
తతస్తు సంకులే తస్మిన్ యుద్ధే దైవాసురే మునే
ప్రావర్తత నదీ ఘోరా శమయన్తీ రణాద్రజః // 9.35
శోణితోదా రథావర్త్తా యోధసంఘట్టవాహినీ
గజకుమ్భమాహకూర్మా శరమీనా దురత్యయా // 9.36
తీక్ష్ణాగ్రప్రాసమకరా మహాసిగ్రాహవాహినీ
అన్త్రశైవలసంకీర్ణా పతాకాఫేనమాలిననీ // 9.37
గృధ్రకఙ్కమహాహంసా శ్యేనచక్రఆహ్వమణ్డితా
వనవాయసకాదమ్బా గోమాయుశ్వాపదాకులా // 9.38
పిశాచమునిసంకీర్ణా దుస్తరా ప్రాకృతైర్జనైః
రథప్లవైః సంతరన్తః శూరాస్తాం ప్రజగాహిరే // 9.39
ఆగుల్ఫఆదవమజ్జన్తః సూదయన్తః పరస్పరమ్ః
సముత్తరన్తో వేగేన యోధా జయధనేప్సవః // 9.40
తతస్తు రౌద్రో సురదైత్యసాదనే మహాహవే భీరుభయఙ్కరేఽథ
రక్షాంసి యక్షాశ్చ సుసప్రహృష్టాః పిశాచయూథాస్త్వభిరేమిరే చ // 9.41
పిబన్త్యసృగ్గాఢతరం భటానామాలిఙ్గ్య మాంసాని చ భక్షయన్తి
వసాం విలుమ్పన్తి చ వనిస్ఫురన్తి గర్జన్త్యథాన్యోన్యమథో వయాంసి // 9.42
ముఞ్చన్తి ఫేత్కారరవాఞ్శివాశ్చ క్రన్దన్తి యోధా భువి వేదనార్త్తాః
శస్త్రప్రతప్తా నిపతన్తి చాన్యే యుద్ధం శ్మశానప్రతిమం బభూవ // 9.43
తస్మిఞ్శివాఘోరరవే ప్రవృత్తే మురాసురాణాం సుభయఙ్కరే హ
యుద్ధం బభౌ ప్రాణపణేపవిద్ధం ద్వన్ద్వేఽతిశస్త్రాక్షగతో దురోదరః // 9.44
హిరణ్యచక్షుస్తనయో రణేఽన్ధకో రథే స్థితో వాజిసహస్రయోజితే
మత్తేభష్టష్టస్థితముగ్రతేజసం సమేయివాన్ దేవపతిం శతక్రతుమ్ // 9.45
సమాపతన్తం మహిషాధిరూఢం యమం ప్రతీచ్ఛద్ బలవాన్ దితీశః
ప్రహ్లాదనామా తురగాష్టయుక్తం రథం సమాస్థాయ సముద్యాతాస్త్రః // 9.46
విరోచనశ్చాపి జలేశ్వరం త్వగాజ్జమ్భస్త్వథాగాద్ ధనదం బలాఢ్యమ్
వాయుం సమభ్యేత్య చ శమ్బరోఽథ మయో హుతాశం యుయుధే మునీన్ద్ర // 9.47
అన్యే హయగ్రీవముఖా మహాబలా దితేస్తనూజా దనుపుఙ్గవాశ్చ
సురాన్ హుతాశార్కవసూరకేశ్వరాన్ ద్వన్ద్వం సమాసాద్య మహాబలాన్వితాః // 9.48
గర్జన్త్యథాన్యోన్యముపేత్య యుద్ధే చాపాని కర్షన్త్యతివేగితాశ్చ
ముఞ్చన్తి నారాచగణాన్ సహస్రశ అగచ్ఛ హే తిష్ఠసి కిం బ్రువన్తః // 9.49
శరైస్తు తీక్ష్ణైరతితాపయన్తః శస్త్రైరమోఘైరభితాడయన్తః
మన్దాకినీవేగనిభాం వహన్తీమ్ ప్రవర్తయన్తో భయదాం నదీం చ // 9.50
త్రైలోక్యమాకాఙ్క్షిభిరుగ్రవేగైః సురాసురైర్నారద సంప్రయుద్ధే
పిశాచరక్షోగణపుష్టివర్ధనీముత్తర్తుమిచ్ఛద్భిరసృగ్నదీ బభై // 9.51
వాద్యన్తి తూర్యాణి సురాసురాణామ్ పశ్యన్తి ఖస్థా మునిసిద్ధసంఘాః
నయన్తి తాన్ప్సరసాం గణాగ్ర్యా హతా రణే యేఽభిముఖాస్తు శూరాః // 9.52
ఇతీ శ్రీవామనపురాణే నవమోఽధ్యాయః

పులస్త్య ఉవాచ
తతః ప్రవృత్తే సంగ్రామే భీరూణాం భయవర్ధనే
సహస్రక్షో మహాచాపమాదాయ వ్యసృజచ్ఛరాన్ // 10.1
అన్ధకోఽపి మహావేగం ధనురాకృష్య భాస్వరమ్
పురన్దరాయ చిక్షేప శరాన్ బర్హిణవాససః // 10.2
తావన్యోన్యం సుతీక్ష్ణాగ్రైః శరైః సంనతపర్వభిః
రుక్మపుఙ్ఖైర్మహావేగైరాజఘ్నతురుభావపి // 10.3
చచః క్రుద్ధూః శతమఖః కులిశం భ్రామ్య పాణినా
చిక్షేప దైత్యరాజాయ తం దదర్శ తథాన్ధకః // 10.4
ఆజఘాన చ బాణౌఘైరస్త్రైః స నారద
తాన్ భస్మసాత్తదా చక్రే నగానివ హుతాశనః // 10.5
తతోఽతివేగినం వజ్రం దృష్ట్వా బలవతాం వరః
సమాప్లుత్య రథాత్తస్థౌ భువి బాహు సహాయవాన్ // 10.6
రథం సారథినా సార్ధం సాశ్వధ్వజసకూబమ్
భస్మ కృత్వాథ కులిశమన్ధకం సముపాయయౌ // 10.7
తమాపతన్తం వేగేన ముష్టినాహత్య భూతలే
పాతయామాస బలవాన్ జగర్జ చ తదాన్ధకః // 10.8
తం గర్జమానం వీక్ష్యాథ వాసవః సాయకైర్దృఢమ్
వవర్ష తాన్ వారయన్ స సమభ్యాయాచ్ఛతక్రతుమ్ // 10.9
ఆజఘాన తలేనేభం కుమ్భమధ్యే పదా కరే
జానునా చ సమాహత్య విషాణం ప్రబభఞ్జ చ // 10.10
వామముష్ట్యా తథా పార్శ్వం సమాహత్యాన్ధకస్త్వరన్
గజేన్ద్రం పాతయామాస ప్రహారైర్జర్జరీకృతమ్ // 10.11
గజేన్ద్రాత్ పతమానాచ్చ అవప్లుత్య శతక్రతుః
పాణినా వజ్రమాదాయ ప్రవివేశామరావతీమ్ // 10.12
పరఙ్ముఖే సహస్రాక్షే తదా దైవతబలం మహత్
పాతయామా ద్రత్యేన్ద్రః పాదముష్టితలాదిభిః // 10.13
తతో వైవస్వతో దణ్డం పరిభ్రామ్య ద్విజోత్తమ
సమభ్యధావత్ ప్రహ్లాదం హన్తుకామః సురోత్తమః // 10.14
తమాపతన్తం బాణైఘైర్వవర్షం రవినన్దనమ్
హిరణ్యకశిపోః పుత్రశ్ చాపమానమ్య వేగవాన్ // 10.15
తాం బాణవృష్టిమతులాం దణ్డేనాహత్య భాస్కరిః
శాతయిత్వా ప్రచిక్షేప దణ్డం లోకభయఙ్కరమ్ // 10.16
స వాయుపథమాస్థాయ ధర్మరాజకరే స్థితః
జజ్వాల కాలగ్నినిభో యద్వద్ దగ్ధుం జగత్త్రయమ్ // 10.17
జాజ్వల్యమానామాయాన్తం దణ్డం దృష్ట్వా దితేః సుతాః
ప్రాక్రోశన్తి హతః కష్టం ప్రహ్లాదోఽయం యమేన హి // 10.18
తమాక్రన్దితమాకర్ణ్య హిరణ్యాక్షసుతోఽన్ధకః
ప్రోవాచ మా భైష్టచ మయి స్థితే కోఽయం సురాధమః // 10.19
ఇత్యేవసుక్త్వా వచనం వేగేనాబిససార చ
జగ్రాహ పాణినా దణేడం హసన్ సవ్యేన నారద // 10.20
తమాదాయ తతో వేగాద్ భ్రామయామాస చాన్ధకః
జగర్జ చ మహానాదం యథా ప్రావృషి తోయదః // 10.21
ప్రహ్లాదం రక్షితం దృష్ట్వా దణ్డాద్ దైత్యేశ్వరేణ హి
సాధువాదం దదుర్హృష్టా దైత్యదానవయూథపాః // 10.22
భ్రామయన్తం మహాదణ్డం దృష్ట్వా భానుసుతో మునే
దుఃసహం దుర్ధరం మత్వా అన్తర్ధానమగాద్ యమః // 10.23
అన్తర్హితే ధర్మరాజే ప్రహ్లాదోఽపి మహామునే
దారయామాస బలవాన్ దేవసైన్యం సమన్తతః // 10.24
వరుణః శిశుమారస్థో బద్ధ్వా పాశైర్మహాసురాన్
గదయా దారయామాస తమభ్యాగాద్ విరోచనః // 10.25
తోమరైర్వజ్రసంస్పర్శైః శక్తిభిర్మార్గణైరపి
జలేశం తాడయామాస ముద్గరైః కణపైరపి // 10.26
తతస్తం గదయాభ్యేత్య పాతయిత్వా ధరాతలే
అభిద్రుత్య బబన్ధాథ పాశైర్మత్తగజం బలీ // 10.27
తాన్ పాశాఞ్శతధా చక్రే వేగాచ్చ దనుజేశ్వరః
వరుణం చ సమభ్యేత్య మధ్యే జగ్రాహ నారద // 10.28
తతో దన్తీ చ శృఙ్గాభ్యాం ప్రచిక్షేప తదావ్యయః
మమర్ద చ తథా పద్భ్యాం సవాహం సలిలేశ్వరామ్ // 10.29
తం మర్ద్యమానం వీక్ష్యాథ శశాఙ్కః శిశిరాశుమాన్
అభ్యేత్య తాడయామాస మార్గణైః కాయదారణైః // 10.30
స తాడ్యమానః శిశిరాంశుబాణైరవాప పీడాం పరమాం గజేన్ద్రః
దుష్టశ్చ వేగాత్ పయసామధీశం ముహుర్ముహుః పాదతలైర్మమర్ద // 10.31
స మృద్యమానో వరుణో గజేన్ద్రం పద్భ్యాం సుగాఢం జగృహే మహర్షే
పాదేషు భూమిం కరయోః స్పృశంశ్చ మూర్ద్ధానముల్లాల్య బలాన్మహాత్మా // 10.32
గృహ్యాఙ్గులీభిశ్చ గజస్య పుచ్ఛం కృత్వేహ బన్ధం భుజగేశ్వరేణ
ఉత్పాట్య చిక్షేప విరేచనం హి సకుఞ్జరం ఖే సనియన్తృవాహమ్ // 10.33
క్షిప్తో జలేశేన విరోచనస్తు సకుఞ్జరో భూమితలే పపాత
సాట్టం సన్యత్రార్గలహర్మ్యభూమి పురం సుకేశేరివ భస్కరేణ // 10.34
తతో జలేశః సగదః సపాశః సమ్భ్యధావద్ దితిజం నిహన్తుమ్
తతః సమాక్రన్దమనుత్తమం హి ముక్తం తు దైత్యైర్ఘనరావతుల్యమ్ // 10.35
హా హా హతోఽసౌ వరుణేన వీరో విరోచనో దానవసైన్యపాలః
ప్రహ్లాద హే జమ్భకుజమ్భకాద్యా రక్షధ్వమభ్యేత్య సహాన్ధకేన // 10.36
అహో మహాత్మా బలవాఞ్జలేశః సంచూర్ణయన్ దైత్యభటం సవాహమ్
పాశేన బద్ధ్వా గదయా నిహన్తి యథా పశుం వాజిమఖే మహేన్ద్రః // 10.37
శ్రుతత్వాథ శబ్దం దితిజైః సమీరితం జమ్భప్రధానా దితిజేశ్వరాస్తతః
సమభ్యధావంస్త్వరితా జలేశ్వరం యథా పతఙ్గా జ్వలితం హుతాశనమ్ // 10.38
తానాగతాన్ వై ప్రసమీక్ష్య దేవః ప్రాహ్లాదిసుత్సృజ్య వితత్య పాశమ్
గదాం సముద్భ్రామ్య జలేశ్వరస్తు దుద్రావ తాన్ జమ్భముఖానరాతీన్ // 10.39
జమ్భం చ పాశేన తథా నిహత్య తారం తలేనాశనిసంనిభేన
పాదేన వృత్రం తరసా కుజమ్భం నిపాతయామాస బలం చ ముష్ట్యా // 10.40
తేనార్దితా దేవవరేణ దైత్యాః సంప్రాద్రవన్ దిక్షు విముక్తశస్త్రాః
తతోఽన్ధకః సత్వరితోఽభ్యుపేయాద్ రణాయ యోద్ధుం జలనాయకేన // 10.41
తమాపతన్తం గదయా జఘాన పాశేన బద్ధ్వా పరుణోఽసురేశమ్
తం పాశమావిధ్య గదాం ప్రగృహ్య చిక్షేప దైత్యః స చ జలేశ్వరాయ // 10.42
తమాపతన్తం ప్రసమీక్ష్య పాశం గదాం చ దాక్షాయణినన్దనస్తు
వివేశ వేగాత్ పయసాం నిధానం తతోఽన్ధకో దేవబలం మమర్ద // 10.43
తతో హుతాశః సురశత్రుసైన్యం దదాహ రోషాత్ పవనావధూతః
తమభ్యయాద్ దానవవిశ్వకర్మా మయో మహాబాహురుదగ్రవీర్యః // 10.44
తమాపతన్తం సహ శమ్బరేణ సమీక్ష్య వహ్నిః పవనేన సార్ధమ్
శక్త్యా మయం శమ్బరమేత్య కణ్ఠే సంతాడ్య జగ్రాహ బలాన్మహర్షే // 10.45
శక్త్యా స కాయావరణే విదారితే సంభిన్నదేహో న్యపతత్ పృథివ్యామ్
మయః ప్రజజ్వాల చ శమ్వరోఽపి కణ్ఠావలగ్నే జ్వలనే ప్రదీప్తే // 10.46
స దహ్యమానో దితిజోఽగ్నినాథ సువిస్వరం ఘోరతరం రురావ
సింహాభిపన్నో విపినే యథైవ మత్తో గజః క్రన్దతి వేదనార్త్తః // 10.47
తం శబ్దమాకర్ణ్య చ శమ్బరస్య దైత్యేశ్వరః క్రోధవిరక్తదృష్టిః
ఆః కిం కిమేతన్నను కేన యుద్ధే జితో మయః శమ్బరదానవశ్చ // 10.48
తతోఽబ్రువన్ దైత్యభటా దితీశం ప్రదహ్యతే హ్యేష హుతాశనేన
రక్షస్వ చాభ్యేత్య న శక్యతేఽన్యైర్హుతాశనో వారయితుం రణాగ్రే // 10.49
ఇత్థం స దైత్యైరభినోదితస్తు హిరణ్యచక్షుస్తనయో మహర్షే
ఉద్యమ్య వేగాత్ పరిఘం హుతాశం సమాద్రవత్ తిష్ఠ తిష్ఠ బ్రువన్ హి // 10.50
శ్రుత్వాన్ధకస్యాపి వచోఽవ్యయాత్మా సంక్రుద్ధచిత్తస్త్వరితో హి దైత్యమ్
ఉత్పాట్య భూమ్యాం చ వినిష్పిపేష తతోఽన్ధకః పావకమాససాద // 10.51
సమాజఘానాథ హుతాశనం హి వరయుధేనాథ వరాఙ్గమధ్యే
సమాహతోఽగ్నిః పరిముచ్య శమ్బరం తథాన్ధకం స త్వరితోఽభ్యధావత్ // 10.52
తమాపతన్తం పరిఘేణ భూయః సమాహనన్మూర్ధ్ని తదాన్ధకోఽపి
స తాడితోఽగ్నిర్దితిజేశ్వరేణ భయాత్ ప్రదుద్రావ రణాజిరాద్వి // 10.53
తతోఽన్ధకో మారుతచన్ద్రభాస్కరాన్ సాధ్యాన్ సరుద్రాశ్వివసూన్ మహోరగాన్
యాన్ యాఞ్శరేణ స్పృశతే పరాక్రమీ పరాఙ్ముఖాంస్తాన్కృతవాన్ రణాజిరాత్ // 10.54
తతో విజిత్యామరసైన్యసుగ్రం సేన్ద్రం సరుద్రం సయమం ససోమమ్
సంపూజ్యమానో దనుపుఙ్గవైస్తు తదాన్ధకో భూమిముపాజగామ // 10.55
ఆసాద్య భూమిం కరదాన్ నరేన్ద్రాన్ కృత్వా వశే స్థాప్య చరాచరం చ
జగత్సమగ్రం ప్రవివేశ ధీమాన్ పాతాలమగ్ర్యం పురమశ్మకాహ్వమ్ // 10.56
తత్ర స్థితస్యాపి మహాసురస్య గన్ధర్వవిద్యాధరసిద్ధసంఘాః
సహాప్సరోభిః పరిచారణాయ పాతాలమభ్యేత్య సమావసన్త // 10.57
ఇతి శ్రీవామనపురాణే దశమోఽధ్యాయః

నారద ఉవాచ
యదేతద్ భవతా ప్రోక్తం సుకేశినకరోఽమ్బరాత్
పాతితో భువి సూర్యోణ తత్కదా కుత్ర కుత్ర చ // 11.1
సుకేశీతి చ కశ్చాసౌ కేన దత్తః పురోఽస్య చ
కిమర్థం పాతితో భూమ్యామాకాశాద్ భాస్కరేణ హి // 11.2
పులస్త్య ఉవాచ
శృణుష్వావహితో భూత్వా కథామేతాం పురాతనీమ్
యథోక్తవాన్ స్వయంభూర్మాం కథ్యమానాం మయానఘ // 11.3
ఆసీన్నిశాచరపతిర్విద్యుత్కేశీతి విశ్రుతః
తస్య పుత్రో గుణజ్యేష్ఠః సుకేశిరభవత్తతః // 11.4
తస్య తుష్టస్తథేశానః పురమాకాశచారిణమ్
ప్రాదాదజేయత్వమపి శత్రుభిశ్చాప్యవధ్యతామ్ // 11.5
స చాపి శఙ్కరాత్ ప్రాప్య వరం గగనగం పురమ్
రేమే నిశాచరైః సార్ద్ధూ సదా ధర్మపథి స్థితః // 11.6
స కదాచిద్ గతోఽరణ్యం మాగధం రాక్షసేశ్వరః
తత్రాశ్రమాంస్తు దదృశో ఋషీణాం భావితాత్మనామ్ // 11.7
మహర్షిన్ స తదా దృష్ట్వా ప్రణిపత్యాభివాద్య చ
ప్రత్యువాచ ఋషీన్ సర్వాన్ కృతాసనపరిగ్రహః // 11.8
సుకేశిరువాచ
ప్రష్టుమిచ్ఛామి భవతః సంశయోఽయం హృది స్థితః
కథయన్తు భవన్తో మే న చౌవాజ్ఞాపయామ్యహమ్ // 11.9
కింస్విచ్ఛ్రేయః పరే లోకే కిము చేహ ద్విజోత్తమాః
కేన పూజ్యస్తథా సత్సు కేనాసౌ సుఖమేధతే // 11.10
పులస్త్య ఉవాచ
ఇత్థం సుకేశివచనం నిశమ్య పరమర్షయః
ప్రోచుర్విమృస్య శ్రేయోర్ఽథమిహ లోకే పరత్ర చ // 11.11
ఋష ఊచుః
శ్రూయతాం కథయిష్యామస్తవ రాక్షసపుఙ్గవ
యద్ధి శ్రేయో భవేద్ వీర ఇహ చాముత్ర చావ్యయమ్ // 11.12
శ్రేయో ధర్మః పరే లోకే ఇహ చ క్షణదాచర
తస్మిన్ సమాశ్రితః సత్సు పూజ్యస్తేన సుఖీ భవేత్ // 11.13
సుకేశిరువాచ
కింలక్షణో భవేద్ ధర్మః కిమాచరణసత్క్రియః
యమాశ్రిత్య న సీదన్తి దేవాద్యాస్తు తదుచ్యతామ్ // 11.14
ఋషయ ఊచుః
దేవానాం పరమో ధర్మః సదా యజ్ఞాదికాః క్రియాః
స్వాధ్యాయవేదవేత్తృత్వం విష్ణుపూజారతిః స్మృతా // 11.15
దైత్యానాం బాహుశలిత్వం మాత్సర్యం యుద్ధసత్క్రియా
వేదనం నీతిశాస్త్రాణాం హరభక్తిరుదాహృతా // 11.16
సిద్ధానాముదితో ధర్మో యోగయుక్తిరనుత్తమా
స్వాధ్యాయం బ్రహ్మవిజ్ఞానం భక్తిర్ద్వాభ్యామపి స్థిరా // 11.17
ఉత్కృష్టోపాసనం జ్ఞేయం నృత్యవాద్యేషు వేదితా
సరస్వత్యాం స్థిరా భక్తిర్గాన్ధర్వో ధర్మ ఉచ్యతే // 11.18
విద్యాధరత్వమతులం విజ్ఞానం పౌరుషే మతిః
విద్యాధరాణాం ధర్మోఽయం భవాన్యాం భక్తిరేవ చ // 11.19
గన్ధర్వవిద్యావేదిత్వం భక్తిర్భానౌ తథా స్థిరా
కౌశల్యం సర్వశిల్పానాం ధర్మః కింపురుషః స్మృతః // 11.20
బ్రహ్మచర్యమమానిత్వం యోగాభ్యాసరతిర్దృఢా
సర్వత్ర కామచారితవం ధర్మోఽయం పైతృకః స్మృతః // 11.21
బ్రహ్మచర్యం యతాశిత్వం జప్యం జ్ఞానం చ రాక్షస
నియమాద్ధర్మవేదిత్వమార్థో ధర్మః ప్రచక్ష్యతే // 11.22
స్వాధ్యాయం బ్రహ్మచర్యం చ దానం యజనమేవ చ
అకార్పణ్యమనాయాసం దయాహింసా క్షమా దమః // 11.23
జితేన్ద్రియత్వం శౌచం చ మాఙ్గల్యం భక్తిరచ్యుతే
శఙ్కరే భాస్కరే దేవ్యాం ధర్మోఽయం మానవః స్మృతః // 11.24
ధనాధిపత్యం భోగాని స్వాధ్యాయం శకరర్చనమ్
అహఙ్కారమశౌణ్డీర్యం ధర్మోఽయం గుహ్యకేష్వితి // 11.25
పరదారావమర్శిత్వం పారక్యేర్ఽథే చ లోలుపా
స్వాధ్యాయం త్ర్యమ్బకే భక్తిర్ధర్మోఽయం రాక్షసః స్మృతః // 11.26
అవివేకమథాజ్ఞానం శౌచహానిరసత్యతా
పిశాచానామయం ధర్మః సదా చామిషగృధ్నుతా // 11.27
యోనయో ద్వాదశైవైతాస్తాసు ధర్మాశ్చ రాక్షస
బ్రహ్మణా కథితాః పుణ్యా ద్వాదశైవ గతిప్రదాః // 11.28
సుకేశిరువాచ
భవద్భిరుక్తా యే ధర్మాః శాశ్వతా ద్వాదశావ్యయాః
తత్ర యే మానవా ధర్మాస్తాన్ భూయో వక్తుమర్హథ // 11.29
ఋషయ ఊచుః
శృణుష్వ మనుజాదీనాం ధర్మాస్తు క్షణదాచర
యే వసన్తి మహీపృష్ఠే నరా ద్వీపేషు సప్తసు // 11.30
యోజనానాం ప్రమాణేణన పఞ్చాశత్కోటిరాయతా
జలోపరి మహీయం హి నౌరివాస్తే సరిజ్జలే // 11.31
తస్యోపరి చ దేవేశో బ్రహ్మ శౌలేన్ద్రముత్తమమ్
కర్ణికాకారమత్యుచ్చం స్థాపయామాస సత్త్మ // 11.32
తస్యేమాం నిర్మమే పుణ్యాం ప్రజాం దేవశ్చతుర్దిశమ్
స్థానాని ద్వీపసంజ్ఞాని కృతవాంశ్చ ప్రజాపతిః // 11.33
తత్ర మధ్యే చ కృతవాఞ్జమ్బూద్వీపమితి శ్రుతమ్
తల్లక్షం యోజనానాం చ ప్రమాణేన నిగద్యతే // 11.34
తతో జలనిధీ రౌద్రో బాహ్యతో ద్విగుణః స్థితః
తస్యాపి ద్విగుణః ప్లక్షో బాహ్యతః సంప్రతిష్ఠితః // 11.35
తతస్త్విక్షురసోదశ్చ బాహ్యతో వలయాసృతిః
ద్విగుణః శాల్మలిద్వీపో ద్విగుణోఽస్య మహోదధేః // 11.36
సురోదో ద్విగుణస్తస్య తస్మాచ్చ ద్విగుణః కుశః
ఘృతోదో ద్విగుణశ్చైవ కుశద్వీపాత్ ప్రకీర్తితః // 11.37
ఘృతోదాద్ ద్విగుణః ప్రోక్తః క్రౌఞ్చద్వీపో నిశాచర
తతోఽపి ద్విగుణః ప్రోక్తః సముద్రో దధిసంజ్ఞితః // 11.38
సముద్రాద్ ద్విగుణః శాకః శాకాద్ దుగ్ధాబ్ధిరుత్తమః
ద్విగుణః సంస్థితో యత్ర శేషపర్యఙ్కగో హరిః
ఏతే చ ద్విగుణాః సర్వే పరస్పరమపి స్థితాః // 11.39
చత్వారింశదిమాః కోట్యో లక్షాశ్చ నవతిః స్మృతాః
యోజనానాం రాక్షసేన్ద్ర పఞ్చ చాతి సువుస్తృతాః
జమ్బూద్వీపాత్ సమారభ్య యావత్క్షీరాబ్ధిరన్తతః // 11.40
తస్మాచ్చ పుష్కరద్వీపః స్వాదూదస్తదనన్తరమ్
కోట్యశ్చతస్రో లక్షాణాం ద్విపఞ్చాశచ్చ రాక్షస // 11.41
పుష్కరద్వీపమానోఽయం తావదేవ తథోదధిః
లక్షమణ్డకటాహేన సమన్తాదిభిపూరితమ్ // 11.42
ఏవం ద్వీపాస్త్విమే సప్త పృథగ్ధర్మాః పృథక్క్రియాః
గదిష్యామస్తవ వయం శృముష్వ త్వం నిశాచర // 11.43
ప్లక్షాదిషు నరా వీర యే వసన్తి సనాతనాః
శాకాన్తేషు న తేష్వస్తి యుగావస్థా కథఞ్చన // 11.44
మోదన్తే దేవవత్తేషాం ధర్మో దివ్య ఉదాహృతః
కల్పాన్తే ప్రలయస్తేషాం నిగద్యేత మహాభుజ // 11.45
యే జనాః పుష్కరద్వీపే వసన్తే రౌద్రదర్శనే
పైశాచమాశ్రితా ధర్మం కర్మాన్తే తే వినాశినః // 11.46
సుకేశిరువాచ
కిమర్థం పుష్కద్వీపో భవద్భిః సముదాహృతః
దుర్దర్శః శౌచరహితో ఘోరః కర్మాన్తనాశకృత్ // 11.47
తస్మిన్ నిశాచర ద్వీపే నరకాః సన్తి దారుణాః
రౌరవాద్యాస్తతో రౌద్రః పుష్కరో ఘోరదర్శనః // 11.48
సుకేశిరువాచ
కియన్త్యేతాని రౌద్రాణి నరకాణి తపోధనః
కియన్మాత్రాణి మార్గేణ కా చ తేషు స్వరూపతా // 11.49
ఋషయ ఊచుః
శృణుష్వ రాక్షసశ్రేష్ఠ ప్రమాణం లక్షణం తథా
సర్వేషాం రౌరవాదీనాం సంఖ్యా యా త్వేకవింశతిః // 11.50
ద్వే సహస్రే యోజనానాం జ్వలితాఙ్గారవిస్తృతే
రౌరవో నామ నరకః ప్రథమః పరికీర్త్తితః // 11.51
తప్తతామ్రమయీ భూమిరధస్తాద్వాహ్నితాపితా
ద్వితీయో ద్విగుస్తస్మాన్మహారౌరవ ఉచ్యతే // 11.52
తతోఽపి ద్విఃస్థితశ్చాన్యస్తమిస్రో నరకః స్మృతః
అన్ధతామిస్రకో నామ చతుర్థో ద్విగుమః పరః // 11.53
తతస్తు కాలచక్రేతి పఞ్చమః పరిగీయతే
అప్రతిష్ఠం చ నరకం ఘటీయన్త్రం చ సప్తమమ్ // 11.54
అసిపత్రవనం చాన్యత్సహస్రాణి ద్విసప్తతిః
యోజనానాం పరిఖ్యాతమష్టమం నరకోత్తమమ్ // 11.55
నమకం తప్తకుమ్భం చ దశమం కూటశాల్మలిః
కరపత్రస్తథైవోక్తస్తథాన్యః శ్వానభోజనః // 11.56
సందంశో లోహపిణ్డశ్చ కరమ్భసికతా తథా
ఘోరా క్షారనదీ చాన్యా తథాన్యః కృమిభోజనః
తథాష్టాదశమీ ప్రోక్తా ఘోరా వైతరణీ నదీ // 11.57
తథాపరః శోణితపూయభోజనః క్షురాగ్రధారో నిశితశ్చ చక్రకః
సంశోషణో నామ తథాప్యనన్తః ప్రోక్తాస్తవైతే నరకాః సుకేశిన్ // 11.58
ఇతి శ్రీవామనపురాణే ఏకాదశోఽధ్యాయః

సుకేశిరువాచ
కర్మణా నరకానేతాన్ కేన గచ్ఛన్తి వై కథమ్
ఏతద్ వదన్తు విప్రేన్ద్రాః పరం కౌతూహలం మమ // 12.1
ఋషయ ఊచుః
కర్మణా యేన యేనేహ యాన్తి శాలకటఙ్కట
స్వకర్మఫలభోగార్థం నరకాన్ మే శృణుష్వ తాన్ // 12.2
వేదవేవద్విజాతీనాం యైర్నిన్దా సతతం కృతా
యే పురాణేతిహాసార్థాన్ నాభినన్దన్తి పాపినః // 12.3
కురునిన్దాకరా యే చ సఖవిఘ్నకరాశ్చ యే
దాతుర్నివారకాయే చ తేషు తే నిపతన్తి హి // 12.4
సుహృద్దమ్పతిసోదర్యస్వామిభృత్యపితాసుతాన్
యాజ్యోపాధ్యాయయోర్యైశ్చ కృతో భేదోఽధమైర్మిథః // 12.5
కన్యామేకస్య దత్త్వా చ దదత్యన్యస్య యేఽధమాః
కరపత్రేణ పాట్యన్తే తే ద్విధా యమకిఙ్కరైః // 12.6
పరోపతాపజనకాశ్చన్దనోశీరహారిణః
బాలవ్యజనహర్త్తారః కరమ్భసికతాశ్రితాః // 12.7
నిమన్త్రితోఽన్యతో భుఙ్క్తే శ్రాద్ధే దైవే సపైతృకే
స ద్విధా కృష్యతే మూఢస్తీక్ష్ణతుణ్డైః ఖగోత్తమైః // 12.8
మర్మాణి యస్తు సాధూనాం తుదన్ వాగ్భిర్నికృన్తతి
తస్యోపరి తుదన్తస్తు తుణ్డైస్తిష్ఠన్తి పత్త్రిణః // 12.9
యః కరోతి చ పైశున్యం సాధూనామన్యథామతిః
వజ్రతుణ్డనఖా జిహ్వామాకర్షన్తేఽస్య వాయసాః // 12.10
మాతాపితృగురూణాం చ యేఽవజ్ఞాం చక్రురుద్ధతాః
మజ్జన్తే పూయవిమ్మూత్రే త్ప్రతిష్ఠే హ్యధోసుఖాః // 12.11
దేవతాతిథిభూతేషు భృత్యేష్వభ్యాగతేషు చ
అభుక్తవత్సు యేఽశ్నన్తి బాలపిత్రగ్నిమాతృషు // 12.12
దుష్టచాసృక్పూయనిర్యాసం భుఞ్జతే త్వధమా ఇమే
సూచీముఖాశ్చ జాయన్తే క్షుధార్త్తా గిరివిగ్రహాః // 12.13
ఏకపఙ్క్త్యుపవిష్టానాం విషమం భోజయన్తి యే
విడ్భోజనం రాక్షసేన్ద్ర నరకం తే వ్రజన్తి చ // 12.14
ఏకసార్థప్రయాతం యే పశ్యన్తశ్చార్థినం నరాః
అసంవిభజ్య భుఞ్జన్తి తే యాన్తి శ్లేష్మభోజనమ్ // 12.15
గోబ్రాహ్ణణాగ్నయః స్పృష్టా యైరుచ్ఛిష్టైః క్షపాచర
క్షిప్యన్తే హి కరాస్తేషాం తప్తసుమ్భే సుదారుణే // 12.16
సూర్యేన్దుతారకా దృష్టా యైరుచ్ఛిష్టైశ్చ కామతః
తేషాం నేత్రగతో వహ్నిర్ధమ్యతే యమకిఙ్కరైః // 12.17
మిత్రజాయాథ జననీ జ్యేష్ఠో భ్రాతా పితా స్వసా
జామయో గురవో వృద్ధా యైః సంస్పృష్టాః పదా నృభిః // 12.18
బద్ధాఙ్ఘ్రయస్తే విగడైర్లోహైర్వాహ్నిప్రతాపితైః
క్షిప్యన్తే రౌరవే ఘోరే హ్యాజానుపరిదాహినః // 12.19
పాయసం కృశరం మాంసం వృథా భుక్తాని యైర్నరైః
తేషామయోగుడాస్తప్తాః క్షిప్యన్తే వదనేఽద్భుతాః // 12.20
గురుదేవద్విజాతీనాం వేదానాం చ నరాధమైః
నిన్దా నిశామితా యైస్తు పాపానామితి కుర్వతామ్ // 12.21
తేషాం లోహమయాః కీలా వహ్నివర్ణాః పునః పునః
శ్రవణేషు నిఖన్యన్తే ధర్మరాజస్య కిఙ్కరైః // 12.22
ప్రపాదేవకులాలామాన్ విప్రవేశ్మసభామఠాన్
కూపవాపీతడాగాంశ్చ భఙ్క్త్వా విధ్వంసయన్తి యే // 12.23
తేషాం విలపతాం చర్మ దేహతః క్రియతే పృథక్
కర్త్తికాభిః సుతీక్ష్ణీభిః సురౌద్రైర్యమకిఙ్కరైః // 12.24
గోబ్రాహ్మణార్కమగ్నిం చ యే వై మేహన్తి మానవాః
తేషాం గుదేవ చాన్త్రాణి వినిఃకృన్తన్తి వాయసాః // 12.25
స్వపోషణపరో యస్తు పరిత్యజతి మానవః
పుత్రభృత్యకలత్రాదిబన్ధువర్గమకిఞ్చనమ్
దుర్భిక్షే సంభ్రమే చాపి స శ్వభోజ్యే నిపాత్యతే // 12.26
శరణాగతం యే త్యజన్తి యే చ బన్ధనపాలకాః
పతన్తి యన్త్రపీడే తే తాడ్య మానాస్తు కిఙ్కరైః // 12.27
క్లేశయన్తి హి విప్రాదీన్ యే హ్యకర్మసు పాపినః
తే పిష్యన్తే శిలాపేషే శోష్యనతేఽపి చ శోషకైః // 12.28
న్యాసాపహారిణః పాపా బధ్యన్తే నిగడైరపి
శ్రుత్క్షామాః శుష్కతాల్వోష్ఠాః పాత్యన్తే వృశ్చికాశనే // 12.29
పర్వమైథునినః పాపాః పరదారరతాశ్చ యే
తే వహ్నితప్తాం కూటాగ్రామాలిఙ్గన్తే చ శాల్మలీమ్ // 12.30
ఉపాధ్యాయమధఃకృత్య యైరధీతం ద్విజాధమైః
తేషామధ్యాపకో యశ్చ స శిలాం శిరసా వహేత్ // 12.31
మూత్రశ్లేష్మపురీషాణి యైరుత్సృష్టాని వారిణి
తే పాత్యన్తే చ విణ్మూత్రే దుర్గన్ధే పూయపూరితే // 12.32
శ్రాద్ధాతిథేయమన్యోన్యం యైర్భుక్తం భువి మానవైః
పరస్పరం భక్షయన్తే మాంసాని స్వాని బాలిశాః // 12.33
వేదవహ్నిగురుత్యాగీ భార్యాపిత్రోస్తథైవ చ
గిరిశృడ్గాదధఃపాతం పాత్యన్తే యమకిఙ్కరైః // 12.34
పునర్భూపతయో యే చ కన్యావిధ్వంసకాశ్చ యే
తద్గర్భశ్రాద్ధభుగ్ యశ్చ కృమీన్భక్షేత్పిపీలికాః // 12.35
చాణ్డాలాదన్త్యజాద్వాపి ప్రతిగృహ్ణాతి దక్షిణామ్
యాజకో యజమానశ్చ సోఽస్మాన్తః స్థూలకీటకః // 12.36
పృష్ఠమాంసాశినో మూఢాస్తథైవోత్కోచజీవినః
క్షిప్యన్తే వృకభక్షే తే నరకే రజనీచర // 12.37
స్వర్ణస్తేయీ చ బ్రహ్మఘ్నః సురాపో గురులల్పగః
తథా గోభూమిహర్త్తరో గోస్త్రీబాలహనాశ్చ యే // 12.38
ఏత నరా ద్విజా యే చ గోషు విక్రయిణస్తథా
సోమవిక్రయిణో యే చ వేదవిక్రయిణస్తథా // 12.39
కూటసభ్యాస్త్వశౌచాశ్చ నిత్యనైమిత్తనాశకాః
కూటసాక్ష్యప్రదా యే చ తే మహారౌరవే స్థితాః // 12.40
దశవర్ష సహస్రాణి తావత్ తామిస్రకే స్థితాః
తావచ్చైవాన్ధతామిస్రే అసిపత్రవనే తతః // 12.41
తావచ్చైవ ఘటీయన్త్రే తప్తకుమ్భే తతః పరమ్
ప్రపాతో భవతే తేషాం యైరిదం దుష్కృతం కృతమ్ // 12.42
యే త్వేతే నరకా రౌద్రా రౌరవాద్యాస్తవోదితాః
తే సర్వే క్రమశః ప్రోక్తాః కృతఘ్నే లోకనిన్దితే // 12.43
యథా సురాణాం ప్రవరో జనార్దనో యథా గిరీణామపి శైశిరాద్రిః
యథాయుధానాం ప్రవరం సుదర్శనం యథా ఖగానాం వినతాతనూజః
మహోరగాణాం ప్రవరోఽప్యనన్తో యథా చ భూతేషు మహీ ప్రధానా // 12.44
నదీషు గఙ్గా జలజేషు పద్మం సురారిముఖ్యేషు హరాఙ్ఘ్రిభక్తః
క్షేత్రేషు యద్వత్కురుజఙ్గలం వరం తీర్థేషు యద్వత్ ప్రవరం పృథూదకమ్ // 12.45
సరస్సు చైవోత్తరమానసం యథా వనేషు పుణ్యేషు హి నన్దనం యథా
లోకేషు యద్వత్సదనం విరిఞ్చేః సత్యం యథా ధర్మవిధిక్రియాసు // 12.46
యథాశ్వమేధః ప్రవరః క్రతూనాం పుత్రో యథా స్పర్శవతాం వరిష్ఠః
తపోధనానామపి సుమ్భయోనిః శ్రుతిర్వరా యద్వదిహాగమేషు // 12.47
ముఖ్యః పురాణేషు యథైవ మాత్స్యః స్వాయంభువోక్తిస్త్వపి సంహితాసు
మనుః స్మృతీనాం ప్రవరో యథైవ తిథీషు దర్శా విషువేషు దానమ్ // 12.48
తేజస్వినాం యద్వదిహార్క ఉక్తో ఋక్షేషు చన్ద్రో జలధిర్హ్వదేషు
భవాన్ యథా రాక్షససత్తమేషు పాశేషు నాగస్తిమితేషు బన్ధః // 12.49
ధాన్యేషు శలిర్ద్విపదేషు విప్రః చతుష్పదే గౌః శ్వపదాం మృగేన్ద్రః
పుష్పేషు జాతీ నగరేషు కాఞ్చీ నారీషు రమ్భా శ్రమీణాం గృహస్థః // 12.50
కుశస్థలీ శ్రేష్ఠతమా పురేషు దేశేషు సర్వేషు చ మధ్యదేశః
ఫలేషు చూతో ముకులేష్వశోకః సర్వౌషధీనాం ప్రవరా చ పథ్యా // 12.51
మూలేషు కన్దః ప్రవరో యథోక్తో వ్యాధిష్వజీర్ణం క్షణదాచరేన్ద్ర
శ్వేతేషు దుగ్ధం ప్రవరం యథైవ కార్పాసికం ప్రావరణేషు యద్వత్ // 12.52
కలాసు ముఖ్యా గణితజ్ఞతా చ విజ్ఞానముఖ్యేషు యథేన్ద్రజాలమ్
శాకేషు ముఖ్యా త్వపి కాకమాచీ రసేషు ముఖ్యం లవణం యథైవ // 12.53
తుఙ్డ్గేషు తాలో నలినీషు పమ్పా వనౌకసేష్వేవ చ ఋక్షరాజః
మహీరుహేష్వేవ యథా వటశ్చ యథా హరో జ్ఞానవతాం వరిష్ఠః // 12.54
యథా సతీనాం హిమవత్సుతా హి యథార్జునీనాం కపిలా వరిష్ఠా
యథా వృషాణామపి నీలవర్ణో యథైవ సర్వేష్వపి దుఃసహేషు
దుర్గేషు రౌద్రేషు నిశాచరేశ నృపాతనం వైతరణీ ప్రధానా // 12.55
పాపీయసాం తద్వదిహ కృఘ్నాః సర్వేషు పాపేషు వనశాచరేన్ద్ర
బ్రహ్మఘ్నగోఘ్నాదిషు నిష్కృతిర్హి విద్యేతత నైవాస్య తు దుష్టచారిణః
న నిష్కృతిశ్చాస్తి కృతఘ్నవృత్తేః సుహృత్కృతం నాశయతోఽబ్దకోటిభిః // 12.56
ఇతి శ్రీవామనపురాణే ద్వాదశోఽధ్యాయః

సుకేశిరువాచ
భవద్భిరుదితా ఘోరా పుష్కరద్వీపసంస్థితిః
జమ్బూద్వీపస్య సంస్థానం కథయన్తు మహర్షయః // 13.1
ఋషయ ఊచుః
జమ్బూద్వీపస్య సంస్థానం కథ్యమానం నిసామయ
నవభేదం సువిస్తీర్ణం స్వర్గసోక్షఫలప్రధమ్ // 13.2
మధ్యే త్విలావృతో వర్షో భద్రశ్వః పూర్వతోఽద్భుతః
పూర్వ ఉత్తరతశ్చాపి హిరణ్యో రాక్షసేశ్వర // 13.3
పూర్వదక్షిణతశ్చాపి కింనరో వర్ష ఉచ్యతే
భారతో దక్షిణే ప్రోక్తో హరిర్దక్షిణపశచిమే // 13.4
పశ్చిమే కేకుమాలశ్చ రమ్యకః పశ్చిమోత్తరే
ఉత్తరే చ కురుర్వర్షః కల్పవృక్షసమావృతః // 13.5
పుణ్యా రమ్యా నవైవైతే వర్షాః శాలకటఙ్కట
ఇలావృతాద్యా యే చాష్టౌ వర్షం ముక్త్వైవ భారతమ్ // 13.6
న తేష్వస్తి యుగావస్థా జరామృత్యుభయం న చ
తేషాం స్వాభావికీ సిద్ధిః సుఖప్రాయా హ్యత్నతః
విపర్యయో న తేష్వస్తి నోత్తమాధమమధ్యమాః // 13.7
యదేతద్ భారతం వర్షం నవద్వీపం నిసాచర
సాగరాన్తరితాః సర్వే అగమ్యాశ్చ పరస్పరమ్ // 13.8
ఇన్ద్రీపః కసేరుమాంస్తామ్రవర్ణో గభస్తిమాన్
నాగద్వీపః కటాహశ్చ సింహలో వారుణస్తథా // 13.9
అయం తు నవమస్తేషాం ద్వీపః సాగరసంవృతః
కుమారాఖ్యః పరిఖ్యాతో ద్వీపోఽయం దక్షిణోత్తరః // 13.10
పూర్వే కిరాతా యస్యాన్తే పశ్చిమే యవనాః స్థితాః
ఆన్ధ్రా దక్షిమతే వీర తురుష్కాస్త్వపి చోత్తరే // 13.11
బ్రాహ్మణాః క్షత్రియా వైశ్యాః సూద్రాశ్చాన్తరవాసినః
ఇజ్యాయుద్ధవణిజ్యాద్యైః కర్మభిః కృతపావనాః // 13.12
తేషాం సంవ్యవహారశ్చ ఏభిః కర్మభిరిష్యతే
స్వర్గాపవర్గప్రాప్తిశ్చ పుణ్యం పాపం తథైవ చ // 13.13
మహేన్ద్రో మలయః సహ్యః శుక్తిమాన్ ఋక్షపర్వతః
విన్ధ్యశ్చ పారియాత్రశ్చ సప్తాత్ర కులపర్వతాః // 13.14
తథాన్యే శతసాహస్రా భూధరా మధ్యవాసినాః
విస్తారోచ్ఛ్రాయిణో రమ్యా విపులాః శుభసానవః // 13.15
కోలాహలః సవైభ్రాజో మన్దరో దుర్దరాచలః
వాతన్ధమో వైద్యుతశ్చ మైనాకః సరసస్తథా // 13.16
తుఙ్గప్రస్థో నాగగిరిస్తథా గోవర్ధనాచలః
ఉజ్జాయనః పుష్పగిరిరర్బుదో రైవతస్తథా // 13.17
ఋష్యమూకః సగోమన్తశ్చిత్రకూటః కృతస్మరః
శ్రీపర్వతః కోఙ్గణశ్చ శతశఽన్యేఽపి పర్వతాః // 13.18
తైర్విమిశ్రా జనపదా మ్లేచ్ఛా ఆర్యాశ్చ భాగశః
తైః పీయన్తే సరిచ్ఛ్రేష్ఠా యాస్తాః సమ్యఙ్ నిశామయః // 13.19
సరస్వతీ పఞ్చరూపా కాలిన్దీ సహిరణ్వతీ
శతద్రుశ్చన్ద్రికా నీలా వితస్తైరావతీ కుహూః // 13.20
మధురా హారరావీ చ ఉశీరా ధాతుకీ రసా
గోమతీ ధూతపాపా చ బాహుదా సదృషద్వతీ // 13.21
నిశ్చిరా గణ్డకీ చిత్రా కౌశికీ చ వధూసరా
సరూశ్చ సలౌహిత్యా హిమవత్పాదనిఃసృతాః // 13.22
వేదస్మృతిర్వేదసినీ వృత్రఘ్నీ సిన్ధురేవ చ
పర్ణాశా నన్దినీ చైవ పావనీ చ మహీ తథా // 13.23
పారా చర్మణ్వతీ లూపీ విదిశా వేణుమత్యపి
సిప్రా హ్యవన్తీ చ తథా పారియాత్రాశ్రయాః స్మృతాః // 13.24
శోణో మహానదశ్చైవ నర్మదా సురసా కృపా
మన్దాకినీ దశార్ణా చ చిత్రకూటాపవాహికా // 13.25
చిత్రోత్పలా వై తమసా కరమోదా పిశాచికా
తథాన్యా పిప్పలశ్రోణీ విపాశా వఞ్జులావతీ // 13.26
సత్సన్తజా శుక్తిమతీ మఞ్జిష్ఠా కృత్తిసా వసుః
ఋక్షపాదప్రసూతా చ తథాన్యా బలవాహినీ // 13.27
శివా పయోష్ణీ నిర్విన్ధ్యా తాపీ సనిషధావతీ
వేణ వైతరణీ చైవ సినీవాహుః కుముద్వతీ // 13.28
తోయా చైవ మహాగైరీ దుర్గన్ధా వాశిలాః తథా
విన్ధ్యపాదప్రసూతాశ్చ నద్యః పుణ్యజలాః శుభాః // 13.29
గోదావరీ భీమరథీ కృష్ణా వేణా సరస్వతీ
తుఙ్గభద్రా సుప్రయోగా వాహ్యా కావేరిరేవ చ // 13.30
దుగ్ధోదా నలినీ రేవ వారిసేనా కలస్వనా
ఏతాస్త్వపి మహానద్యః సహ్యపాదవినిర్గతాః // 13.31
కృతమాలా తామ్రర్ణీ వఢ్జులా చోత్పలావతీ
సినీ చైవ సుదామా చ శుక్తిమత్ప్రభవాస్త్విమాః // 13.32
సర్వాః పుణ్యాః సరస్వత్యః పాపప్రశమనాస్తథా
జగతో మాతరః సర్వాః సర్వాః సాగరయోషితః // 13.33
అన్యాః సహస్రశశ్చాత్ర క్షుద్రనద్యో హి రాక్షస
సదాకాలవహాశ్చాన్యాః ప్రవృట్కాలవహాస్తథా
ఉదఙ్మధ్యోద్భవా దేశాః పిబన్తి స్వేచ్ఛయా శుభాః // 13.34
మత్స్యాః కుశట్టాః కుణికుణ్డలాశ్చ పాఞ్జాలకాశ్యాః సహ కోసలాభిః // 13.35
వృకాః శబరకౌవీరాః సభూలిఙ్గా జనాస్త్విమే
శకాశ్చైవ సమశకా మధ్యదేశ్య జనాస్త్విమే // 13.36
వాహ్లీకా వాటధానాశ్చ ఆభీరాః కాలతోయకాః
అపరాన్తాస్తథా శూద్రాః పహ్లావాశ్చ సఖేటకాః // 13.37
గాన్ధారా యవనాశ్చైవ సిన్ధుసౌవీరమద్రకాః
శాతద్రవా లలిత్థాశ్చ పారావతసమూషకాః // 13.38
మాఠరోదకథారాశ్చజ కైకైయా దశమాస్తథా
శ్రత్రియాః ప్రతివైశ్యాశ్చ వైశ్యశూద్రకులాని చ // 13.39
కామ్బోజా దరదాశ్చైవ బర్బరా హ్యఙ్గలౌకికాః
చీనాశ్చైవ తుషారాశ్చ బహుధా బాహ్యతోదరాః // 13.40
ఆత్రేయాః సభరద్వాజాః ప్రస్థలాశ్చ దశేరకాః
లమ్పకాస్తావకారామాః శూలికాస్తఙ్గణైః సహా // 13.41
ఔరసాశ్చాలిమద్రాశ్చ కిరాతానాం చ జాతయః
తామసాః క్రమమాసాశ్చ సుపార్శ్వాః పుణ్డ్రకాస్తథా // 13.42
కులూతాః కుహుకా ఊర్ణాస్తూణీపాదాః సుకుక్కుటాః
మాణ్డవ్యా మాలవీయాశ్చ ఉత్తరాపథవాసినః // 13.43
అఙ్గా వఙ్గా ముద్గరవాస్త్వన్తర్గిరిబహిర్గిరాః
తథా ప్రవఙ్గా వాఙ్గేయా మాంసాదా బలదన్తికాః // 13.44
బ్రహ్మోత్తరా ప్రావిజయా భార్గవాః కేశవర్రాః
ప్రగ్జ్యోతిషాశ్చ శూద్రశ్చ విదేహాస్తామ్రలిప్తకాః // 13.45
మాలా మగధగోనన్దాః ప్రాచ్య నజపదాస్త్విమే
పుణ్డ్రాశ్చ కేరలాశ్చైవ చౌడాః కుల్యాశ్చ రాక్షస // 13.46
జాతుషా మూషికాదాశ్చ కుమారాదా మహాశకాః
మహారాష్ట్రా మాహిషికాః కాలిఙ్గాశ్చైవ సర్వశః // 13.47
ఆభీరాః సహ నైషీకా ఆరణ్యాః శబరాశ్చ యే
వలిన్ధ్యా విన్ధ్యమౌలేయా వైదర్భా దణ్డకైః సహ // 13.48
పౌరికః సౌశికాశ్చైవ అశ్మకా భోగవర్ద్ధనాః
వైషికాః కున్దలా అన్ధ్రా ఉద్భిదా నలకారకాః
దాక్షిణాత్యా జనపదాస్త్విమే శాలకటఙ్కటః // 13.49
సూర్పారకా కారివనా దుర్గాస్తాలీకటైః సహ
పులీయాః ససినీలాశ్చ తాపసాస్తామసాస్తథా // 13.50
కారస్కరాస్తు రమినో నాసిక్యాన్తరనర్మదాః
భారకచ్ఛాః సమాహేయాః సహ సారస్వతైరపి // 13.51
వాత్సేయాశ్చ సురాష్ట్రాశ్చ ఆవన్త్యాశ్చార్బుదైః సహ
ఇత్యేతే పశ్చిమామాశాం స్థితా జానపదా జనాః // 13.52
కారుషాశ్చైకలవ్యాశ్చ మేకలాశ్చోత్కలైః సహ
ఉత్తమర్ణా దశార్ణాశ్చ భోజాః కిఙ్కవరైః సహ // 13.53
తోశలా కోశలాశ్చైవ త్రైపురాశ్చైల్లికాస్తథా
తురుసాస్తుమ్బరాశ్చైవ వహనాః నైషధైః సహ // 13.54
అనూపాస్తుణ్డికేరాశ్చ వీతహోత్రాస్త్వవన్తయః
సుకేశే వన్ధ్యమూలస్థస్త్విమే జనపదాః స్మృతాః // 13.55
అథో దేశాన్ ప్రవక్ష్యామః పర్వతాశ్రయిణస్తు యే
నిరాహారా హంసమార్గాః కుపథాస్తఙ్గణాః ఖశాః // 13.56
కుథప్రావరణాశ్చైవ ఊర్ణాః చపుణ్యాః సహూహుకాః
త్రిగర్త్తాశ్చ కిరాతాశ్చ తోమరాః శిశిరాద్రికాః // 13.57
ఇమే తవోక్తా విషయాః సువిస్తరాద్ ద్విపే కుమారే రజనీచరేశ
ఏతేషు దేశేషు చ దేశధర్మాన్ సంకీర్త్యమానాఞ్ శృణు తత్త్వాతో హి // 13.58
ఇతీ శ్రీవామనపురాణే త్రయోదశోఽధ్యాయః

ఋషయ ఊచుః
అహింసా సత్యమస్తం దానం క్షాన్తిర్దమః శమః
అకార్పణ్యం చ శౌచం చ తపశ్చ రజనీచర // 14.1
దశాఙ్గో రాక్షసశ్రేష్ఠ ధర్మోఽసౌ సార్వవర్ణికః
బ్రాహ్మణస్యాపి విహితా చాతురాశ్రమ్యకల్పనా // 14.2
సుకేశిరువాచ
విప్రాణాం చాతురాశ్రమ్యం విస్తరాన్మే తపోధనాః
ఆచక్షధ్వం న మే తృప్తిః శృణ్వతః ప్రతిపద్యతే // 14.3
ఋషయ ఊచుః
కృతోపనయనః సమ్యగ్ బ్రహ్మచారీ గురౌ వసేత్
తత్ర ధర్మోఽస్య యస్తం చ కథ్యమానం నిశామయ // 14.4
స్వాధ్యాయోఽథాగ్నిశుశ్రుషా స్నానం భిక్షాటనం తథా
గురోర్నింవేద్య తచ్చాద్యమనుజ్ఞాతేన సర్వదా // 14.5
గురోః కర్మణి సోద్యోగః సమ్యక్ప్రీత్యుపపాదనమ్
తేనాహూతః పఠేచ్చైవ తత్పరో నాన్యమానసః // 14.6
ఏకం ద్వౌ సకలాన్ వాపి వేదాన్ ప్రాప్య సురోర్ముఖాత్
అనుజ్ఞాతో వరం దత్త్వా గురవే దక్షిణాం తతః // 14.7
గార్హస్థ్యాశ్రమకామస్తు గార్హస్థ్యాశ్రమమావసేత్
వానప్రస్థాశ్రమం వాపి చతుర్థం స్వేచ్ఛయాత్మనః // 14.8
తత్రైవ వా గురోర్గేహే ద్విజో నిష్ఠామవాప్నుయాత్
గురోరభావే తత్పుత్రే తచ్ఛిష్యే తత్సుతం వినా // 14.9
శుశ్రూషన్ నిరభీమానో బ్రహ్మచర్యాశ్రమం వసేత్
ఏవం జయతి మృత్యుం స ద్విజః శాలకటఙ్కట // 14.10
ఉపావృత్తస్తతస్తస్మాద్ గృహస్థాశ్రమకామ్యయా
అసమానర్షికులజాం కన్యాముద్వహేద్ నిశాచర // 14.11
స్వకర్మణా ధనం లబ్ధ్వా పితృదేవాతిథీనపి
సమ్యక్ సంప్రీణయేద్ భక్త్యా సదాచారరతో ద్విజః // 14.12
సదాచారో నిగదితో యుష్మాభిర్మమ సువ్రతాః
లక్షణం శ్రోతుమిచ్ఃఆమి కథయధ్వం తమద్య మే // 14.13
ఋషయ ఊచుః
సదాచారో నిగదితస్తవ యోఽస్మాభిరాదరాత్
లక్షణం తస్య వక్ష్యామస్తచ్ఛృణుష్వ నిశాచర // 14.14
గృహస్థేన సదా కార్యమాచారపరిపాలనమ్
న హ్యాచారవిహినస్య భద్రమత్ర పరత్ర చ // 14.15
యజ్ఞదానతపాంసీహ పురుషస్య న భూతయే
భవన్తి యః సముల్లఙ్ఘ్య సదాచారం ప్రవర్తతే // 14.16
హురాచారో హి పురుషో నేహ నాముత్ర నన్దతే
కార్యో యత్నః సదాచారే ఆచారో హన్త్యలక్షణమ్ // 14.17
తస్య స్వరూపం వక్ష్యామః సదాచారస్య రాక్షస
శృణుష్వైకమనాస్తచ్చ యది శ్రేయోఽభివాఞ్ఛసి // 14.18
ధర్మోఽస్య మూలం ధనమస్య శాఖా పుష్పం చ కామః ఫలమస్య మోక్షః
అసౌ సదాచారతరుః సుకేశిన్ సంసేవితో యేన స పుణ్యభోక్త // 14.19
బ్రహ్మో ముహూర్తే ప్రథమం విబుధ్యేదనుస్మరేద్ దేవవరాన్ మహర్షీన్
ప్రాభాతికం మఙ్గలమేవ వాచ్యం యదుక్తవాన్ దేవపతిస్త్రినేత్రః // 14.20
సుకేశిరువాచ
కిం తదుక్తం సుప్రభాతం శఙ్కరేణ మహాత్మనా
ప్రభాతే యత్ పఠన్ మర్త్యో ముచ్యతే పాపబన్ధనాత్ // 14.21
ఋషయ ఊచుః
శ్రూయతాం రాక్షసశ్రేష్ఠ సుప్రభాతం హరోదితమ్
శ్రుత్వా స్మృత్వా పఠిత్వా చ సర్వపాపైః ప్రముచ్యతే // 14.22
బ్రహ్మ మురారిస్త్రిపురాన్తకారీ భానుః శశీ భూమిసుతో బుధశ్చ
గురుశ్చ శుక్రః సహ భానుజేన కుర్వన్తు సర్వే మమ సుప్రభాతమ్ // 14.23
భృగుర్వసిష్ఠః క్రతురఙ్గిరాశ్చ మనుః పులస్త్యః పులహః సగౌతమః
రైభ్యో మరీచిశ్చ్యవనో ఋభుశ్చ కుర్వన్తు సర్వే మమ సుప్రభాతమ్ // 14.24
సనత్కుమారః సనకః సనన్దనః సనాతనోఽప్యాసురిపిఙ్గలౌ చ
సప్త స్వరాః సప్త రసాతలాశ్చ కుర్వన్తు సర్వే మమ సుప్రభాతమ్ // 14.25
పృథ్వీ సగన్ధా సరసాస్తథాఽపః స్పర్శశ్చ వాయుర్జ్వలనః సతేజాః
నభః సశబ్దం మహతా సహైవ యచ్ఛన్తు సర్వే మమ సుప్రభాతమ్ // 14.26
సప్తార్ణవాః సప్త కులాచలాశ్చ సప్తర్షయో ద్వీపవరాశ్చ సప్త
భూరాది కృత్వా భువనాని సప్త దదన్తు సర్వే మమ సుప్రభాతమ్ // 14.27
ఇత్థం ప్రభాతే పరమం పవిత్రం పఠేత్ స్మరేద్వా శృముయాచ్చ భక్త్యా
దుఃస్వప్ననాశోఽనఘ సుప్రభాతం భవేచ్చ సత్యం భగవత్ప్రసాదాత్ // 14.28
తతః సముత్థాయ విచిన్తయేన ధర్మం తథార్థం చ విహాయ శయ్యామ్
ఉత్థాయ పశ్చాద్ధరిరిత్యుదీర్య గచ్ఛేత్ తదోత్సర్గవిధిం హి కర్తుమ్ // 14.29
న దేవగోబ్రాహ్మణవహ్నిమార్గే న రాజమార్గే న చతుష్పథే చ
కుర్యాదథోత్సర్గమపీహ గోష్ఠే పూర్వాపరాం చైవ సమాశ్రితో గామ్ // 14.30
తతస్తు శౌచార్థముపాహరేన్మృదం గుదే త్రయం పాణితలే చ సప్త
తథోభయోః పఞ్చ చతుస్తథైకాం లిఙ్గే తథైకాం మృదమాహరేత // 14.31
నాన్తర్జలాద్రాక్షస మూషికస్థలాత్ శౌచావశిష్టా శరణాత్ తథాన్యా
వల్మీకమృచ్చైవ హి శౌచనాయ గ్రాహ్య సదాచారవిదా నరేణ // 14.32
ఉదఙ్ముఖః ప్రాఙ్ముఖో వాపి విద్వాన్ ప్రక్షాల్య పాదౌ భువి సంనివిష్టః
సమాచమేదద్భిరఫేనిలాభిరాదౌ పరిమృజ్య ముఖం ద్విరద్భిః // 14.33
తతః స్పృశేత్ఖాని శిరః కరేణ సంధ్యాముపాసీత తతః క్రమేణ
కేశాంస్తు సంశోధ్య చ దన్తధావనం కృత్వా తథా దర్పణదర్శనం చ // 14.34
కృత్వా శిరఃస్నానమథాఙిడ్కం వా సంపూజ్య తోయేన పితౄన్ సదేవాన్
హోమం చ కృత్వాలభనం శుభానాం కృత్వా బహిర్నిర్గమనం ప్రశస్తమ్ // 14.35
దూర్వాదధిసర్పిరథోదకుమ్భం ధేనుం సవత్సాం వృషభం సువర్ణమ్
మృద్గోమయం స్వస్తికమక్షతాని లాజామధు బ్రాహ్మణకన్యకాం చ // 14.36
శ్వేతాని పుష్పాణ్యథ శోభనాని హుతాశనం చన్దమర్కబిమ్బమ్
అశ్వత్థవృక్షం చ సమాలభేత తతస్తు కుర్యాన్నిజజాతిధర్మమ్ // 14.37
దేశానుశిష్టం కుల ధర్మమగ్ర్యం స్వగోత్రధర్మం న హి సంత్యజేత్
తేనార్థసిద్ధిం సముపాచరేత నాసత్ప్రలాపం న చ సత్యహీనమ్ // 14.38
న నిష్ఠురం నాగమశాస్త్రహీనం వాక్యం వదేత్సాధుజనేన యేన
నిన్ద్యో భవేన్నైవ చ ధర్మఃఏదీ సంగం న చాసత్సు నరేషు కుర్యాత్ // 14.39
సంధ్యాసు వర్జ్యం సురతం దివా చ సర్వాసు యోనీషు పరాబలాసు
ఆగారశూన్యేషు మహీతలేషు రజస్వలాస్వేవ జలేషు వీర // 14.40
వృథాటనం థా దానం వృథా చ పశుమారణమ్
న కర్త్తవ్యం గృహస్థేన వృతా దారపరిగ్రహమ్ // 14.41
వృథాటనాన్నిత్యహానిర్వృథాదానాద్ధనక్షయః
వృథా పశుఘ్నః ప్రాప్నోతి పాతకం నరకప్రధమ్ // 14.42
సంతత్యా హానిరశ్లాఘయా వర్ణసంకరతో భయమ్
భేతవ్యం చ భవేల్లోకే వృథాదారపరిగ్రహాత్ // 14.43
పరస్వే పరదారే చ న కార్యా బుద్ధిరుత్తమైః
పరస్వం నరకాయైవ పరదారాశ్చ మృత్యవే // 14.44
నేక్షేత్ పరస్త్రియం నగ్నాం న సంభాషేన తస్కరాన్
ఉద్క్యాదర్శనం స్పర్శం సంభాషం చ వివర్జయేత్ // 14.45
నైకాసనే తథా స్థేయం సోదర్యా పరజాయయా
తథైవ స్యాన్న మాతుశ్చ తథా స్వదుహితుస్త్వపి // 14.46
న చ స్నాయీత వై నగ్నో న శయీత కదాచన
దిగ్వాససోఽపి న తథా పరిభ్రమణమిష్యతే
భిన్నాసనభాజనాదీన్ దూరతః పరివర్జయేత్ // 14.47
నన్దాసు నాభ్యఙ్గముపాచరేత క్షౌరం చ రిక్తాసు జయాసు మాంసమ్
పూర్ణాసు యోషిత్పరివర్జయేత భద్రాసు సర్వాణి సమాచరేత // 14.48
నాభ్యఙ్గమర్కే న చ భూమిపుత్రే క్షౌరం చ శుక్రే రవిజే చ మాంసమ్
బుధేషు యోషిన్న సమాచరేత శేషేషు సర్వాణి సదైవ కుర్యాత్ // 14.49
చిత్రాసు హస్తే శ్రవణే చ తైలం క్షౌరం విశాఖాస్వభిజిత్సువర్జ్యమ్
మూలే మృగే భాగ్రపదాసు మాంసం యోషిన్మఘాకృత్తికయోత్తరాసు // 14.50
సదైవ జర్జ్యం శయనముదక్శిరాస్ తథా ప్రతీచ్యాం రజనీచరేశ
భుఞ్జీత నైవేహ చ దక్షిణాముఖో న చ ప్రతీచ్యామభిభోజనీయమ్ // 14.51
దేవాలయం చైత్యతరుం చతుష్పథం విద్యాధికం చాపి గురుం ప్రదక్షిణమ్
మాల్యాన్నపానం వసనాని యత్నతో నాన్యైర్ధృతాంశ్చాపి హి ధారయేద్ బుధః // 14.52
స్నాయాచ్ఛిరఃస్నానతయా చ నిత్యం న కారణం చైవ వినా నిశాసు
గ్రహోపరాగే స్వజనాపయాతే ముక్త్వా చ జన్మర్క్షగతే శశఙ్కే // 14.53
నాభ్యఙ్గితం కాయముపస్పృశేచ్చ స్నాతో న కేశాన్ విధునీత చాపి
గాత్రాణి చైవామ్బరపాణినా చ స్నాతో విమృజ్యాద్ రజనీచరేశ // 14.54
వసేచ్చ దేశేషు సురాజకేషు సుసంహితేష్వేవ జనేషు నిత్యమ్
అక్రోధనా న్యాయపరా అమత్సరాః కృషీవలా హ్యోషధయశ్చ యత్ర // 14.55
న తేషు దేశేషు వసేత బుద్ధిమాన్ సదా నృపో దణ్డరుచిస్త్వశక్తః
జనోఽపి నిత్యోత్సవబద్ధవైరః సదా జిగీషుశ్చ నిశాచరేన్ద్ర // 14.56
ఇతి శ్రీవామనపురాణే చతుర్దశోఽధ్యాయః

ఋషయ ఊచుః
యచ్చ జర్జ్యం మహాబాహో సదాధర్మస్థితైర్నరైః
యద్భోజ్యం చ సముద్దిష్టం కథయిష్యామహే వయమ్ // 15.1
భోజ్యమన్నం పర్యుషితం స్నేహాక్తాం చిరసంభృతమ్
అస్నేహా వ్రీహయః శ్లక్ష్ణా వికారాః పయసస్తథా // 15.2
శశకః శల్యకో గోధా శ్వావిధో మత్స్యకచ్ఛపౌ
తద్వద్ ద్విదలకాదీని భోజ్యాని మనురబ్రవీత్ // 15.3
మణిరత్నప్రవాలానాం తద్వన్ముక్తాఫలస్య చ
శైలదారుమయానాం చ తృణమూలౌషధాన్యపి // 15.4
శూర్పధాన్యాజినానాం చ సంహతానాం చ వాససామ్
వల్కలానామశేషాణామమ్బునా శుద్ధిరిష్యతే // 15.5
సస్నేహానామథోష్ణేన తిలకల్కేన వారిణా
కార్పాసికానాం వస్త్రాణాం సుద్ధిః స్యాత్సహ భస్మనా // 15.6
నాగదన్తాస్థిశృఙ్గాణాం తక్షణాచ్ఛుద్ధిరిష్యతే
పునః పాకేన భాణ్డానాం మృన్మయానాం చ మేధ్యతా // 15.7
శుచి భైక్షం కారుహస్తః పణ్యం యోషిన్ముఖం తథా
రథ్యాగతమవిజ్ఞాతం దాసవర్గేణ యత్కృతమ్ // 15.8
వాక్ప్రశస్తం చిరాతీతమనేకాన్తరితం లఘు
చేష్టితం బాలవృద్ధానాం బాలస్య చ ముఖం శుచి // 15.9
కర్మాన్తాఙ్గారశాలాసు స్తనన్ధయసుతాః స్త్రియః
వాగ్విప్రుషో ద్విజేన్ద్రాణాం సంతప్తాశ్చామ్బుబిన్దవః // 15.10
భూమిర్విశుధ్యతే ఖాతదాహమార్జనగోక్రమైః
లేపాదుల్లేఖనాత్ సేకాద్ వేశ్మ సంమార్జనార్జనాత్ // 15.11
కేశకీటావపన్నేఽన్నే గోఘ్రాతే మక్షికాన్వితే
మృదమ్బుభస్మక్షారాణి ప్రక్షేప్తవ్యాని శుద్ధయే // 15.12
ఔదుమ్బరాణాం చామ్లేన క్షారేణ త్రపుసీసయోః
భస్మామ్బిభిశ్చ కాంస్యానాం శుద్ధిః ప్లావోద్రవస్య చ // 15.13
అమేధ్యాక్తస్య మృత్తోయైర్గన్ధాపహరణేన చ
అన్యేషామపి ద్రవ్యాణాం శుద్ధిర్గన్ధాపహారతః // 15.14
మాతుః ప్రస్రవణే వత్సః శకునిః ఫలపాతనే
గర్దభో భారవాహిత్వే శ్వా మృగగ్రహణే శుచిః // 15.15
రథ్యాకర్దమతోయాని నావః పథి తృణాని చ
మారుతేనైవ సుద్ధ్యన్తి పక్వేష్టకచితాని చ // 15.16
శృతం ద్రోణాఢకస్యాన్నమమేధ్యాభిప్లుతం భవేత్
అగ్రముద్ధృత్య సంత్యాజ్యం శేషస్య ప్రోక్షణం స్మృతమ్ // 15.17
ఉపవాసం త్రిరాత్రం వా దూషితాన్నస్య భోజనే
అజ్ఞాతే జ్ఞాతపూర్వే చ నైవ శుద్ధిర్విధీయతే // 15.18
ఉదక్యాశ్వాననగ్నాంశ్చ సూతికాన్త్యావసాయినః
స్పృష్ట్వా స్నాయీత శౌచార్థం తథైవ మృతహారిణః // 15.19
సస్నేహమస్థి సంస్పృస్య సవాసాః స్నానమాచరేత్
ఆచమ్యైవ తు నిఃస్నేహం గామాలభ్యార్కమీక్ష్య చ // 15.20
న లఙ్ఘయేత్పురీషాసృక్ష్ఠీవనోద్వర్త్తనాని చ
గృహాదుచ్ఛిష్టవిణ్మూత్రే పాదామ్భాంసి క్షిపేద్ బహిః // 15.21
పఞ్చపిణ్డాననుద్ధత్య న స్నాయాత్ పరవారిణి
స్నాయీత దేవఖాతేషు సరోహదసరిత్సు చ // 15.22
నోద్యానాదౌ వికాలేషు ప్రాజ్ఞస్తిష్ఠేత్ కదాచన
నాలపేద్ జనవిద్విష్టం వీరహీనాం తథా స్త్రియమ్ // 15.23
దేవతాపితృసచ్ఛాస్త్రయజ్ఞవేదాదినిన్దకైః
కృత్వా తు స్పర్శమాలాపం శుద్ధ్యతేర్ఽకావలోకనాత్ // 15.24
అభోజ్యాః సూతికాషణ్ఢమార్జారాఖుశ్వకుక్కుటాః
పతితాపవిద్ధనగ్నాశ్చాణ్డాలాద్యధమాశ్చ యే // 15.25
సుకేశిరువాచ
భవద్భిః కీర్తితాభోజ్యా య ఏతే సూతికాదయః
అమీషాం శ్రోతుమిచ్ఛామి తత్త్వతో లక్షణాని హి // 15.26
ఋషయ ఊచుః
బ్రాహ్మణీ బ్రాహ్మణస్యైవ యావరోధత్వమాగతా
తావుభౌ సూతికేత్యుక్తౌ తయోరన్నం విగర్హితమ్ // 15.27
న జుహోత్యుచితే కాలే న స్నాతి న దదాతి చ
పితృదేవార్చనాద్ధీనః స షణ్ఢః పరిగీయతే // 15.28
దమ్భార్థం జపతే యశ్చ తప్యతే యజతే తథా
న పరత్రార్థముద్యక్తో స మార్జారః ప్రకీర్తితిః // 15.29
విభవే సతి నైవాత్తి న దదాతి జుహోతి చ
తమాహురాఖుం తస్యాన్నం భుక్త్వా కృచ్ఛ్రేణ సుద్ధ్యతి // 15.30
యః పరేషాం హి మర్మాణి నికృన్తన్నివ భాషతే
నిత్యం పరగుణద్వేషీ స శ్వాన ఇతి కథ్యతే // 15.31
సభాగతానాం యః సభ్యః పక్షపాతం సమాశ్రయేత్
తమాహుః కుక్కుటం దేవాస్తస్యాప్యన్నం విగర్హితమ్ // 15.32
స్వఘర్మం యః సుత్సృజ్య పరధర్మం సమాశ్రయేత్
అనాపది స విద్వద్భిః పతితః పరికీర్త్యతే // 15.33
దేవత్యాగీ పితృత్యాగీ గురుభక్త్యరతస్తథా
గోబ్రాహ్మణస్త్రీవధకృదపవిద్ధః స కీర్త్యతే // 15.34
యేషాం కులే న వేదోఽస్తి న సాస్త్రం నైవ చ వ్రతమ్
తే నగ్నాః కీర్తితాః సద్భిస్ తేషామన్నం విగర్హితమ్ // 15.35
ఆశార్తానామదాతా చ దాతుశ్చ ప్రతిషేధకః
శరణాగతం యస్త్యజతి స చాణ్డాలోఽధమో నరః // 15.36
యో బాన్ధవైః పరిత్యక్తః సాధుభిర్బ్రాహ్మణైరపి
కుణ్డాశీ యశ్చ తస్యాన్నం భుక్త్వా చాన్ద్రాయణం చరేత్ // 15.37
యో నిత్యకర్మణో హానిం కుర్యాన్నైమిత్తికస్య చ
భుక్త్వాన్నం తస్య శుద్ధ్యేత త్రిరాత్రోపోషితో నరః // 15.38
గణకస్య నిషాదస్య గణికాభిషజోస్తథా
కదర్యస్యాపి శుద్ధ్యేత త్రిరాత్రోపోషితో నరః // 15.39
నిత్యస్య కర్మణో హానిః కేవలం మృతజన్మసు
న తు నైమిత్తికోచ్ఛేదః కర్త్తవ్యో హి కథఞ్చన // 15.40
జాతే పుత్రే పితుః స్నానం సచైలస్య విధీయతే
మృతే చ సర్వబన్ధూనామిత్యాహ భగవాన్ భృగుః // 15.41
ప్రేతాయ సలిలం దేయం బహిర్దగ్ధ్వా తు గోత్రజైః
ప్రమేఽహ్ని చతుర్థే వా సప్తమే వాస్థిసంచయమ్ // 15.42
ఊర్ద్ధ్వం సంచయనాత్తేషామఙ్గస్పర్శో విధీయతే
సోదకైస్తు క్రియా కార్యా సంశుద్ధైస్తు సపిణ్డజైః // 15.43
విషోద్బన్ధనశస్త్రామ్బువహ్నిపాతమృతేషు చ
బాలే ప్రవ్రాజి సంన్యాసే దేశాన్తరమృతే తథా // 15.44
సద్యః శౌచం భవేద్వీర తచ్చాప్యుక్తం చతుర్విధమ్
గర్భస్రావే తదేవోక్తం పూర్ణకాలేన చేతరే // 15.45
బ్రహ్మణానామహోరాత్రం క్షత్రియాణాం దినత్రయమ
షడ్రాత్రం చైవ వైశ్యానాం శూద్రాణాం ద్వాదశాహ్నికమ్ // 15.46
దశద్వాదశమాసార్ద్ధమాససంఖ్యైర్దింశ్చ తైః
స్వాః స్వాః కర్మక్రియాః కుర్యుః సర్వే వర్ణా యథాక్రామమ్ // 15.47
ప్రేతముద్దిస్య కర్త్తవ్యమేకోద్దిష్టం విధానతః
సపిణ్డీకరణం కార్యం ప్రేతే ఆవత్సరాన్నరైః // 15.48
తతః పితృత్వమాపన్నే దర్శపూర్ణాదిభిః సుభైః
ప్రీణనం తస్య కర్త్తవ్యం యథా శ్రుతినిదర్శనాత్ // 15.49
పితురర్థం సముద్దిశ్య భూమిదానాదికం స్వయమ్
కుర్యాద్యేనాస్య సుప్రీతాః పితరో యాన్తి రాక్షస // 15.50
యద్ యదిష్టతమం కిఞ్చిద్ యచ్చాస్య దయితం గృహే
తత్తద్ గుణవతే దేయం తదేవాక్షయమిచ్ఛతా // 15.51
అధ్యేతవ్యా త్రయీ నిత్యం భావ్యం చ విదుషా సదా
ధర్మతో ధనమాహార్యం యష్టవ్యం చాపి శక్తితః // 15.52
యచ్చాపి కుర్వతో నాత్మా జుగుప్సామేతి రాక్షస
తత్ కర్త్తవ్యమశఙ్కేన యన్న గోప్యం మహాజనే // 15.53
ఏవమాచరతో లోకే పురుషస్య గృహే సతః
ధర్మార్థకామసంప్రాప్తిః పరత్రేహ చ శోభనమ్ // 15.54
ఏష దూద్దేశతః ప్రోక్తో గృస్థాశ్రమ ఉత్తమః
వానప్రస్థాశ్రమం ధర్మం ప్రవక్ష్యామోఽవధార్యతామ్ // 15.55
అపత్యసంతతిం దృష్ట్వా ప్రాజ్ఞో దేహస్య చానతిమ్
వానప్రస్థాశ్రమం ధర్మం ప్రవక్ష్యామోఽవధార్యతామ్ // 15.56
తత్రారణ్యోపభోగైశ్చ తపోభిశ్చాత్మకర్షణమ్
భూమౌ శయ్యా బ్రహ్మచర్యం పితృదేవాతిథిక్రియా // 15.57
హోమస్త్రిషవణం స్నానం జటావల్కలధారణమ్
వన్యస్నేహనిషేవిత్వం వానప్రస్థవిధిస్త్వయమ్ // 15.58
సర్వసఙ్గపరిత్యాగో బ్రహ్మచర్యమమానితా
జితేన్ద్రియత్వమావాసే నైకస్మిన్ వసతిశ్చిరమ్ // 15.59
అననారమ్భస్తథాహారో భైక్షాన్నం నాతికోపితా
ఆత్మజ్ఞానావబోధేచ్ఛా తథా చాత్మావబోధనమ్ // 15.60
చతుర్థే త్వాశ్రమే ధర్మా అస్మాభిస్తే ప్రకీర్తితాః
వర్ణధర్మాణి చాన్యాని నిశామయ నిశాచర // 15.61
గార్హస్థ్యం బ్రహ్మచర్యం చ వానప్రస్థం త్రయాశ్రమాః
క్షత్రియస్యాపి కథితా యే చాచారా ద్విజస్య హి // 15.62
వైఖానసత్వం గార్హస్థ్యమాశ్రమద్వితయం విశః
గార్హస్థ్యయముత్తమం త్వేకం శూద్రస్య క్షణదాచర // 15.63
స్వాని వర్ణాశ్రమోక్తాని ధర్మాణీహ న హాపయేత్
యో హాపయతి తస్యాసౌ పరికుప్యతి భాస్కరః // 15.64
కుపితః కులనాశాయ ఈశ్వరో రోగవృద్ధయే
భానుర్వై యతతే తస్య నరస్య క్షణదాచర // 15.65
తస్మాత్ స్వరధర్మం న హి సంత్యజేత న హాపయేచ్చాపి హి నాత్మవంశమ్
యః సంత్యజేచ్చాపి నిజం హి ధర్మం తస్మై ప్రకుప్యేత దివాకరస్తు // 15.66
పులస్త్య ఉవాచ
ఇత్యేవముక్తో మునిభిః సుకేశీ ప్రణమ్య తాన్ బ్రహ్మనిధీన్ మహర్షీన్
జగామ చోత్పత్య పురం స్వకీయం ముహుర్ముహుర్ధర్మమవేక్షమాణః // 15.67

పులస్త్య ఉవాచ
తతః సుకేశిర్దేవర్షే గత్వా స్వపురముత్తమమ్
సమ్హూయాబ్రవీత్ సర్వాన్ రాక్షసాన్ ధార్మికం వచః // 16.1
అహింసా సత్యమస్తేయం శౌచమిన్ద్రియసంయమః
దానం దయా చ క్షాన్తిశ్వ బ్రహ్మచర్యమమానితా // 16.2
శుభా సత్యా చ మధురా వాఙ్ నిత్యం సత్క్రియా రతిః
సదాచారనిషేవిత్వం పరలోకప్రదాయకాః // 16.3
ఇత్యూచుర్మునయో మహ్యం ధర్మమాద్యం పురాతనమ్
సోహమాజ్ఞాపయే సర్వాన్ క్రియతామవికల్పతః // 16.4
పులస్త్య ఉవాచ
తతః సుకేశివచనాత్ సర్వ ఏవ నిశాచరాః
త్రయోదశాఙ్గం తే ధర్మ చక్రుర్ముదితమానసాః // 16.5
తతః ప్రవృద్ధిం సుతరామగచ్ఛన్త నిశాచరాః
పుత్రపౌత్రార్థసంయుక్తాః సదాటారసమన్వితాః // 16.6
తజ్జయోతిస్తేజస్తేషాం రాక్షసానం మహాత్మనామ్
గన్తుం నాశక్తువన్ సూర్యో నక్షత్రాణి న చన్ద్రమాః // 16.7
తతస్త్రిభువనే బ్రహ్మన్ నిశాచరపురోఽభవత్
దివా చన్ద్రస్య సదృశః క్షణదాయాం చ సూర్యవత్ // 16.8
న జ్ఞాయతే గతిర్వ్యోమ్ని భాస్కరస్య తతోఽమ్బరే
శశఙ్కమితి తేజస్త్వాదమన్యన్త పురోత్తమమ్ // 16.9
స్వం వికాసం విముఞ్చన్తి నిశామితి వ్యచిన్తయన్
కమలాకరేషు కమలా మిత్రమిత్యవగమ్య హి
రాత్రౌ వికసితా బ్రహ్మన్ విభూతిం దాతుమీప్సవః // 16.10
కౌశికా రాత్రిసమయం బుద్ధ్వా నిరగమన్ కిల
తాన్ వాయసాస్తదా జ్ఞాత్వా దివా నిఘ్నన్తి కౌశికాన్ // 16.11
స్నాతకాస్త్వాపగాస్వేవ స్నానజప్యపరాయణాః
ఆకణ్ఠమగ్నాస్తిష్ఠన్తి రాత్రౌ జ్ఞాత్వాథ వాసరమ్ // 16.12
న వ్యయుజ్యన్త చక్రఆశ్చ తదా వై పురదర్శనే
మన్మానాస్తు దివసమిదముచ్చైర్బ్రువన్తి చ // 16.13
నూనం కాన్తావిహీనేన కేనచిచ్చక్రపత్త్రిణా
ఉత్సృష్టం జీవితం శూన్యే ఫూత్కృత్య సరితస్తటే // 16.14
తతోఽనుకృపయావిష్టో వివస్వాస్తీవ్రరశ్మిభిః
సంతాపయఞ్జగత్ సర్వం నాస్తమేతి కథఞ్చన // 16.15
అన్యే వదన్తి చక్రఆహ్వో నృనం కశ్చిన్ మృతో భవేత్
తత్కాన్తయా తపస్తప్తం భర్తృశోకార్త్తయా బత // 16.16
ఆరాధితస్తు భగవాంస్తపసా వై దివాకరః
తేనాసౌ శశినిర్జేతా నాస్తమేతి రవిర్ధ్రువమ్ // 16.17
యజ్వినో హోమశాలాసు సహ ఋత్విగ్భిరధ్వరే
ప్రావర్త్తయన్త కర్మాణి రాత్రావపి మహామునే // 16.18
మహాభాగవతాః పూజాం విష్ణోః కుర్వన్తి భక్తితః
రవౌ శశిని చైవాన్యే బ్రహ్మణోఽన్యే హరస్య చ // 16.19
కామినశ్చాప్యమన్యన్త సాధు చన్ద్రమసా కృతమ్
యదియం రజనీ రమ్యా కృతా సతతకౌముదీ // 16.20
అన్యేఽబ్రువంల్లోకగురురస్మాభిశ్చక్రభృద్ వశీ
నిర్వ్యాజేన మహాగన్ధైరర్చితః కుసుమైః శుభైః // 16.21
సహ లక్ష్మ్యా మహాయోగీ నభస్యాదిచతుర్ష్వపి
అశూన్యశయనా నామ ద్వితీయా సర్వకామదా // 16.22
తేనాసౌ భగవాన్ ప్రీతః ప్రాదాచ్ఛయనముత్తమమ్
అశూన్యం చ మహాభోగైరనస్తమితశేఖరమ్ // 16.23
అనయేఽబ్రువన్ ధ్రువం దేవ్యా రోహిణ్యాశశినః క్షయమ్
దృష్ట్వా తప్తం తపో ఘోరం రుద్రారాధనకామ్యయా // 16.24
పుణ్యాయామక్షయాష్టమ్యాం వేదోక్తవిధినా స్వయమ్
తుష్టేన శంభునా దత్తం వరం చాస్యై యదృచ్ఛయా // 16.25
అన్యేఽబ్రువన్ చన్ద్రమసా ధ్రువమారాధితో హరిః
వ్రతేనేహ త్వఖణ్డేన తేనాఖణ్డః శశీ దివి // 16.26
అన్యేఽబ్రవఞ్ఛశాఙ్కేన ధ్రువం రక్షా కృతాత్మనః
పదద్వయం సమభ్యర్చ్య విష్ణోరమితతేజసః // 16.27
తేనాసౌ దీప్తిమాంశ్చన్ద్రః పరిభూయ దివాకరమ్
అస్మాకమానన్దకరో దివా తపతి సూర్యవత్ // 16.28
లక్ష్యతే కారణైరన్యైర్బహుభిః సత్యమేవ హి
శశఙ్కనిర్జితః సూర్యో న విభాతి యథా పురా // 16.29
యథామీ కమలాః శ్లక్ష్ణా రణద్భృఙ్గణావృతాః
వికచాః ప్రతిభాసన్తే జాతః సూర్యోదయో ధ్రువమ్ // 16.30
యథా చామీ విభాసన్తి వికచాః కుముదాకరాః
అతో విజ్ఞాయతే చన్ద్ర ఉదితశ్చ ప్రతాపవాన్ // 16.31
ఏవం సంభాషతాం తత్ర సూర్యో వాక్యానీ నారద
అమన్యత కిమేతద్ధి లోకో వక్తి శుభాశుభమ్ // 16.32
ఏవం సంచిన్త్య భగవాన్ దధ్యౌ ధ్యానం దివాకరః
ఆసమన్తాజ్జగద్ గ్రస్తం త్రైలోక్యం రజనీచరైః // 16.33
తతస్తు భగవాఞ్జ్ఞాత్వా తేదజసోఽప్యసహిష్ణుతామ్
నిశాచరస్య వృద్ధిం తామచిన్తయత యోగవిత్ // 16.34
తతోఽజ్ఞాసీచ్చ తాన్ సర్వాన్ సదాచారరతాఞ్శుచీన్
దేవబ్రాహ్మణపూజాసు సంసక్తాన్ ధర్మసంయుతాన్ // 16.35
తతస్తు రక్షఃక్షయకృత్ తిమిరద్విపకేసరీ
మహాంశునఖరః సూర్యస్తద్విఘాతమచిన్తయత్ // 16.36
జ్ఞాతవాంశ్చ తతశ్ఛిద్రం రాక్షసానాం దివస్పతిః
స్వధర్మవిచ్యుతిర్నామ సర్వధర్మవిఘాతకృత్ // 16.37
తతః క్రోధాభిభూతేన భానునా రిపుభేదిభిః
భానుభీ రాక్షసపురం తద్ దృష్టం చ యథైచ్ఛయా // 16.38
స భానునా తదా దృష్టః క్రోధాధ్మాతేన చత్రుషా
నిపపాతామ్బరాద్ భ్రష్టః క్షీణపుణ్య ఇవ గ్రహః // 16.39
పతమానం సమాలోక్య పురం శాలకటఙ్కటః
నమో భవాయ శర్వాయ ఇదముచ్చైరుదీరయత్ // 16.40
తమాక్రన్దితమాకర్ణ్య చారణా గగనేచరాః
హా దేతి చుక్రుశుః సర్వే హరభక్తః పతత్యసౌ // 16.41
తచ్చారణవచః శర్వః శ్రుతవాన్ సర్వగోఽవ్యయః
శ్రుత్వా సంచిన్తయామాస కేనాసౌ పాత్యతే భువి // 16.42
జ్ఞాతవాన్ దేవపతినా సహస్రకిరణేన తత్
పాతితం రాక్షసపురం తతః క్రుద్ధస్త్రిలోచనః // 16.43
క్రుద్ధస్తు భగవన్తం తం భానుమన్తమపశ్యత
దృష్టమాత్రస్త్రిణేత్రేణ నిపపాత తతోఽమబరాత్ // 16.44
గగనాత్ స పరిభ్రష్టః పథి వాయునిషేవితే
యదృచ్ఛయా నిపతితో యన్త్రముక్తో యథోపలః // 16.45
తతో వాయుపథాన్ముక్తః కింశుకోజ్జ్వలవిగ్రహః
నిపపాతాన్తరిక్షాత్ స వృతః కిన్నరచారణైః // 16.46
చారణేర్వేష్టితో భానుః ప్రవిభాత్యమ్బరాత్ పతన్
అర్ద్ధపక్వం యథా తాలాత్ ఫలం కపిభిరావృతమ్ // 16.47
తతస్తు ఋషయోఽభ్యేత్య ప్రత్యూచుర్భానుమాలినమ్
నిపతస్వ హరిక్షేత్రే యది శ్రేయోఽభివాఞ్ఛసి // 16.48
తతోఽవ్రవీత్ పతన్నేవ వివస్వాంస్తాంస్తపోధనాన్
కిం తత్ క్షేత్రం హరేః పుణ్యం వదధ్వం శీఘ్రమేవ మే // 16.49
తమూచుర్మునయః సూర్యం శృణు క్షేత్రం మహాఫలమ్
సామ్ప్రతం వాసుదేవస్య భావి తచ్ఛఙ్కరస్య చ // 16.50
యోగశాయినమారభ్య యావత్ కేశవదర్శనమ్
ఏతత్ క్షేత్రం హరేః పుణ్యం నామ్నా వారాణసీ పురీ // 16.51
తచ్ఛ్రుత్వా భగవాన్ భానుర్భవనేత్రాగ్నితాపితః
వరణాయాస్తథైవాస్యాస్త్వన్తరే నిపపాత హ // 16.52
తతః ప్రదహ్యతి తనౌ నిమజ్యాస్యాం లులద్ రవిః
వరణాయాం సమభ్యేత్య న్యమజ్జత యథేచ్ఛయా // 16.53
భుయోఽసిం వరణాం భూయో భూయోఽపి వరణామసిమ్
లులంస్త్రిణేత్రవహ్న్యార్త్తో భ్రమతేఽలాతచక్రవత్ // 16.54
ఏతస్మిన్నన్తరే బ్రహ్మన్ ఋషయో యక్షరాక్షసాః
నాగా విద్యాధరాశ్చాపి పక్షిణోఽప్సరసస్తథా // 16.55
యావన్తో భాస్కరరథే భూతప్రేతాదయః స్థితాః
తావన్తో బ్రహ్మసదనం గతా వేదయితుం మునే // 16.56
తతో బ్రహ్మ సురపతిః సురైః సార్ధ సమభ్యగాతట్
రమ్యం మహేశ్వరావాసం మన్దరం రవికారణాత్ // 16.57
గత్వా దృష్ట్వా చ దేవేశం శఙ్కరం శూలపాణినమ్
ప్రసాద్య భాస్కరార్థాయ వారాణస్యాముపానయత్ // 16.58
తతో దివాకరం భూయః పాణినాదాయ శఙ్కరః
కృత్వా నామాస్య లోలేతి రథమారోపయత్ పునః // 16.59
ఆరోపితే దినకరే బ్రహ్మాభ్యేత్య సుకేశినమ్
సబాన్ధవం సనగరం పునరారోపయద్ దివి // 16.60
సమారోప్య సుకేశిం చ పరిష్వజ్య చ శఙ్కరమ్
ప్రణమ్య కేశవం దేవం వైరాజం స్వగృహం గతః // 16.61
ఏవం పురా నారద భాస్కరేణ పురం సుకేశేర్భువి సన్నిపాతితమ్
దివాకరో భూమితలే భవేన క్షిప్తస్తు దృష్ట్యా న చ సంప్రదగ్ధః // 16.62
ఆరోపితో భృమితలాద్ భవేన భూయోఽపి భానుః ప్రతిభాసనాయ
స్వయంభువా చాపి నిశాచరేన్ద్రస్ త్వారోపితః ఖే సపురః సబన్ధుః // 16.63
ఇతి శ్రీవామనపురాణే షోడశోఽధ్యాయః

నారద ఉవాచ
యానేతాన్ భగవాన్ ప్రాహ కామిభిః శశినం ప్రతి
ఆరాధనాయ దేవాభ్యాం హరీశాభ్యాం వదస్వ తాన్ // 17.1
పులస్త్య ఉవాచ
శృణుష్వ కామిభిః ప్రోక్తాన్ వ్రతాన్ పుణ్యాన్ కలిప్రియ
ఆరాధనాయ శర్వస్య కేశవస్య చ ధీమతః // 17.2
యదా త్వాషాఢీ సంయాతి వ్రజతే చోత్తరాయణమ్
తదా స్వపితి దేవేశో భోగిభోగే శ్రియః పతిః // 17.3
ప్రతిసుప్తే విభౌ తస్మిన్ దేవగన్ధర్వగుహ్యకాః
దేవానాం మాతరశ్చాపి ప్రసుప్తాశ్చాప్యనుక్రమాత్ // 17.4
నారద ఉవాచ
కథయస్వ కురాదీనాం శయనే విధిముత్తమమ్
సర్వమనుక్రమేణైవ పురస్కృత్య జనార్దనమ్ // 17.5
పులస్త్య ఉవాచ
మిథునాభిగతే సూర్యే శుక్లపక్షే తపోధన
ఏకాదశ్యాం జగత్స్వామీ శయనం పరికల్పయేత్ // 17.6
శేషాహిభోగపర్యఙ్కం కృత్వా సంపూజ్య కేశవమ్
కృత్వోపవీతకం చైవ సమ్యక్సంపూజ్య వై ద్విజాన్ // 17.7
అనుజ్ఞానం బ్రాహ్మణేభ్యశ్చ ద్వాదశ్యాం ప్రయతః శుచిః
లబ్ధ్వా పీతామ్బరధరః స్వస్తి నిద్రాం సమానయేత్ // 17.8
త్రయోదశ్యాం తతః కామః స్వపతే శయనే శుభే
కదమ్బానాం సుగన్ధానాం కుసుమైః పరికల్పితే // 17.9
చతుర్దశ్యాం తతో యక్షాః స్వపన్తి సుఖశీతలే
సౌవర్ణపఙ్కజకృతే సుఖాస్తీర్ణోపధానకే // 17.10
పౌర్మమాస్యాముమానాథః స్వపతే చర్మసంస్తరే
వైయాఘ్రే చ జటాభారం సముద్గ్రన్థ్యాన్యచర్మణా // 17.11
తతో దివాకరో రాశిం సంప్రయాతి చ కర్కటమ్
తతోఽమరాణాం రజనీ భవతే దక్షిణాయనమ్ // 17.12
బ్రహ్మా ప్రతిపది తథా నీలోత్పలమయేఽనఘ
తల్పే స్వపితి లోకానాం దర్శయన్ మార్గముత్తమమ్ // 17.13
విశ్వకర్మా ద్వితీయాయాం తృతీయాయాం గిరేః సుతా
వినాయకశ్చుర్థ్యా తు పఞ్చమ్యామపి ధర్మరాట్ // 17.14
షష్ఠ్యాం స్కన్దః ప్రస్వపితి సప్తమ్యాంభగవాన్ రవిః
కాత్యాయనీ తథాష్టమ్యాం నవమ్యాం కమలాలయా // 17.15
దశమ్యాం భుజగేన్ద్రాశ్చ స్వపన్తే వాయుభోజనాః
ఏకాదశ్యాం తు కృష్ణాయాం సాధ్యా బ్రహ్మన్ స్వపన్తి చ // 17.16
ఏష క్రమస్తే గదితో నబాధౌ స్వపనే మునే
స్వపత్సు తత్ర దేవేషు ప్రావృట్కాలః సమాయయౌ // 17.17
కఙ్కాః సమం బలాకాభిరారోహన్తి నగోత్తమాన్
వాయసాశ్చాపి సుర్వన్తి నీడాని ఋషిపుఙ్గవ
వాయసాశ్చ స్వపన్త్యేతే ఋతౌ గర్భభరాలసాః // 17.18
యస్యాం తిథ్యాం ప్రస్వపితి విశ్వకర్మా ప్రజాపతిః
ద్వితీయా సా శుభా పుణ్యా అశూన్యశయనోదితా // 17.19
తస్యాం తిథావర్చ్య హరిం శ్రీవత్సాఙ్కం చతుర్భుజమ్
పర్యఙ్కస్థం సమం లక్ష్మ్యా గన్ధపుష్పాదిభిర్మునే // 17.20
తతో దేవాయ శయ్యాయాం ఫలాని ప్రక్షిపేత్ క్రమాత్
సురభీణీ నివేద్యేత్థం విజ్ఞాప్యో మధుసూదనః // 17.21
యథా హి లక్ష్మ్యా న వియుజ్యసే త్వం త్రివిక్రమానన్త జగన్నివాస
తథాస్త్వశూన్యం శయనం సదైవ అస్మాకమేవేహ తవ ప్రసాదాత్ // 17.22
యథా త్వశూన్యం తవ దేవ తల్పం సమం హి లక్ష్మ్యా వరదాచ్యుతేశ
సత్యేన తేనామితవీర్య విష్ణో గార్హస్థ్యనాశో మమ నాస్తు దేవ // 17.23
ఇత్యుచ్చార్య ప్రణమ్యేశం ప్రసాద్య చ పునః పునః
నక్తాం భుఞ్జీత దేవర్షే తైలక్షారవివర్జితమట్ // 17.24
ద్వితీయేఽహ్ని ద్విజాగ్ర్యాయ ఫలాన్ దద్యాద్ విచక్షణః
లక్ష్మీధరః ప్రీయతాం మే ఇత్యుచ్చార్య నివేదయేత్ // 17.25
అనేన తు విధానేన చాతుర్మాస్యవ్రతం చరేత్
యావద్ చవృశ్చికరాశిస్థః ప్రతిభాతి దివాకరః // 17.26
తతో విబుధ్యన్తి సురాః క్రమశః క్రమశో మునే
తులాస్థేర్ఽకే హరిః కామః శివః పశ్చాద్విబుధ్యతే // 17.27
తత్ర దానం ద్వితీయాయాం మూర్త్తిర్లక్ష్మీధరస్య తు
సశయ్యాస్తరణోపేతా యథా విభవమాత్మనః // 17.28
ఏష వ్రతస్తు ప్రథమః ప్రోక్తస్తవ మహామునే
యస్మింశ్ చీర్ణే వియోగస్తు న భవేదిహ కస్యచిత్ // 17.29
నభస్యే మాసి చ తథా యా స్యాత్కృష్ణాష్టమీ శుభా
యుక్తా మృగశిరేణైవ సా తు కాలాష్టమీ స్మృతా // 17.30
తస్యాం సర్వేషు లిఙ్గేషు తిథౌ స్వపితి శఙ్కరః
వసతే సంనిధానే తు తత్ర పూజాక్షయా స్మృతా // 17.31
తత్ర స్నాయీన వై విద్వాన్ గోమూత్రేణ జలేన చ
స్నాతః సంపూజయేత్ పుష్పైర్ధత్తూరస్య త్రిలోచనమ్ // 17.32
ధూపం కేసరనిర్యాసం నైవేద్యం మధుసర్పిషీ
ప్రీయతాం మే విరూపాక్షస్త్విత్యుచ్చార్య చ దక్షిణామ్
విప్రాయ దద్యాన్నైవేద్యం సహిరణ్యం ద్విజోత్తమ // 17.33
తద్వదాశ్వయుజే మాసి ఉపవాసీ జితేన్ద్రియః
నవమ్యాం గోమయస్నానం కుర్యాత్పూజాం తు పఙ్కజైః
ధూపయేత్ సర్జనిర్యాసం నైవేద్యం మధుమోదకైః // 17.34
కృతోపవాసస్తవష్టమ్యాం నవమ్యాం స్నానమాచరేత్
ప్రీయతాం మే హిరణ్యాక్షో దక్షిణా సతిలా స్మృతా // 17.35
కార్త్తికే పయసా స్నానం కరవీరేణ చార్చనమ్
ధుపం శ్రీవాసనిర్యాసం నైవేద్యం మధుపాయసమ్ // 17.36
సనైవేద్యం చ రజతం దాతవ్యం దానమగ్రజే
ప్రీయతాం గవాన్ స్థాసురితి వాచ్యమనిష్ఠురమ్ // 17.37
కృత్వోపవాసమష్టమ్యాం నవమ్యాం స్నానమాచరేత్
మాసి మార్గశిరే స్నానం దధ్నార్చా భద్రయా స్మృతా // 17.38
ధూపం శ్రీవృక్షనిర్యాసం నైవేద్యం మధునోదనమ్
సంనివేద్యా రక్తశాలిర్దక్షిణా పరికీర్త్తితా
నమోఽస్తు ప్రీయతాం శర్వస్త్వితి వాచ్యం చ పణ్డితైః // 17.39
పౌషే స్నానం చ హవిషా పూజా స్యాత్తగరైః సుభైః
ధూపో మధుకనిర్యాసో నైవేద్యం మధు శష్కులీ // 17.40
సముద్గా దక్షిణా ప్రోక్తా ప్రీమనాయ జగద్గురోః
వాచ్యం నమస్తే దేవేశ త్ర్యమ్బకేతి ప్రకీర్తయేత్ // 17.41
మాఘే కుశోదకస్నానం మృగమదేన చార్చ్యనమ్
ధూపః పదమ్బనిర్యాసో నైవేద్యం సతిలోదనమ్ // 17.42
పయోభక్తం సనైవేద్యం సరుక్మం ప్రతిపాదయేత్
ప్రీయతాం మే మహాదేవ ఉమాపతిరితీరయేత్ // 17.43
ఏవమేవ సముద్దిష్టం షడ్భిర్మాసైస్తు పారణమ్
పారణాన్తే త్రినేత్రస్య స్నపనం కారయేత్క్రమాత్ // 17.44
గోరోచనాయాః సహితా గుడేన దేవం సమాలభ్య చ పూజయేత
ప్రీయస్వ దీనోఽస్మి భవన్తమీశ మచ్ఛోకనాశం ప్రకురుష్వ యోగ్యమ్ // 17.45
తతస్తు ఫాల్గునే మాసిం కృష్ణాష్టమ్యాం యతవ్రత
ఉపవాసం సముదీతం కర్తవ్యం ద్విజసత్తమ // 17.46
ద్వితీయేఽహ్ని తతః స్నానం పఞ్చగవ్యేన కారయేత్
పూజయేత్కున్దకుసుమైర్ధూపయేత్ చన్దనం త్వపి // 17.47
నైవేద్యం సఘృతం దద్యాత్ తామ్రపాత్రే గుడోదనమ్
దక్షిణాం చ ద్విజాతిభ్యో నైవేద్యసహితాం మునే
వాసోయుగం ప్రీణయేచ్చ రుద్రముచ్చార్య నామతః // 17.48
చైత్రే చోదుమ్బరఫలైః స్నానం మన్దారకార్చనమ్
గుగ్గులుం మహిషాఖ్యం చ ఘృతాక్తం ధూపయేద్ బుధః // 17.49
సమోదకం తథా సర్పిః ప్రీణనం వినివేదయేత్
దక్షిణా చ సనైవేద్యం సృగాజినముదాహృతమ్ // 17.50
నాట్యేశ్వర నమస్తేఽస్తు ఇదముచ్చార్య నారద
ప్రీణనం దేవనాథాయ కుర్యాచ్ఛ్రద్ధాసమన్వితః // 17.51
వైశాఖే స్నానముదితం సుగన్ధకుసుమామ్భసా
పూజనం శఙ్కరస్యోక్తం చూతమఞ్జరిభిర్విభో // 17.52
ధూపం సర్జాజ్యయుక్తం చ నైవేద్యం సఫలం ఘృతమ్
నామజప్యమపీశస్య కాలఘ్నేతి విపశ్చితా // 17.53
జలకుమ్భాన్ సనైవేద్యాన్ బ్రాహ్మణాయ నివేదయేత్
సోపవీతాన్ సహాన్నాద్యాంస్తచ్చిత్తైస్తత్పరాయణైః // 17.54
జ్యేష్ఠే స్నానం చామలకైః పూజార్ఽకకుసుమైస్తథా
ధూపయేత్తత్త్రినేత్రం చ ఆయత్యాం పుష్టికారకమ్ // 17.55
సక్తూంశ్చ సఘృతాన్ దేవే దధ్నాక్తాన్ వినివేదయేత్
ఉపానద్యగలం ఛత్రం దానం దద్యాచ్చ భక్తిమాన్ // 17.56
నమస్తే భగనేత్రఘ్న పూష్ణో దశననాశన
ఇదముచ్చారయేద్భక్త్యా ప్రీణనాయ జగత్పతేః // 17.57
ఆషాఢే స్నానముదితం శ్రీఫలైరర్చనం తథా
ధత్తూరకుసుమైః శుక్లైర్ధూపయేత్ సిల్హకం తథా // 17.58
నైవేద్యాః సఘృతాః పూపాః దక్షిణా సఘృతా యవాః
నమస్తే దక్షయజ్ఞఘ్న ఇదముచ్చైరుదీరయేత్ // 17.59
శ్రావణే మృగభోజ్యేన స్నానం కృత్వార్ఽచయేద్ధరమ్
శ్రీవృక్షపత్రః సఫలైర్ధూపం దద్యాత్ తథాగురుమ్ // 17.60
నైవేద్యం సఘృతం దద్యాత్ దధి పూపాన్ సమోదకాన్
దధ్యోదనం సకృసరం మాషధానాః సశష్కులీః // 17.61
దక్షిణాం శ్వేతవృషభం ధేనుం చ కపిలాం శుభామ్
కనకం రక్కవసనం ప్రదద్యాద్ బ్రాహ్మణాయ హి
గఙ్గాధరేతి జప్తవ్యం నామ శంభోశ్చ పణ్డితైః // 17.62
అమీభిః షడ్భిరపరైర్మాసైః పారణముత్తమమ్
ఏవం సంవత్సరం పూర్ణం సంపూజ్య షభధ్వజమ్
అక్షయాన్ లభతే కామాన్ మహేశ్వరవచో యథా // 17.63
ఇదముక్తం వ్రతం పుణ్యం సర్వాక్షయకరం శుభమ్
స్వయం రుద్రణ దేవర్షే తత్తథా న తదన్యథా // 17.64
ఇతి శ్రీవామనపురాణే సప్తదశోఽధ్యాయః

పులస్త్య ఉవాచ
మాసి చాశ్వయుజే బ్రహ్మన్ యదా పద్మం జగత్పతేః
నాభ్యా నిర్యాతి హి తదా దేవేష్వేతాన్యథోఽభవన్ // 18.1
కన్దర్పస్య కరాగ్రే తు కదమ్బశ్చారుదర్శనః
తేన తస్య పరా ప్రీతిః కదమ్బేన వివర్ద్ధతే // 18.2
యక్షాణామధిపస్యాపి మణిభద్రస్య నారద
వటవృక్షః సమభవత్ తస్మిస్తస్య యతిః సదా // 18.3
మహేశ్వరస్య హృదయే ధత్తూరవిటపః శుభః
సంజాతః స చ శర్వస్య పతికృత్ తస్య నిత్యశః // 18.4
బ్రహ్మణో మధ్యతో దేహాఞ్జాతో మరకతప్రభః
ఖ దరః కణ్టకీ శ్రేయానభవద్విశ్వకర్మణః // 18.5
గిరిజాయాః కరతలే కున్దసుల్మస్త్వజాయత
గణాధిపస్య కుమ్భస్థో రాజతే సిన్ధువారకః // 18.6
యమస్య క్షిణే పార్శ్వే పాలాశో దక్షిణోత్తరే
కృష్ణోదుమ్బరకో రుద్రాజ్జాతః క్షోమకరో వృషః // 18.7
స్కన్దస్య బన్ధుజీవస్తు రవేరశ్వత్థ ఏవ చ
కాత్యాయనయాః శమీజాతాబిల్వో లక్ష్మాయాః కరేఽభవత్ // 18.8
నాగానాం పతయే బ్రహ్మఞ్ఛరస్తమ్బో వ్యజాయత
వాసుకేర్విస్తృతే పుచ్ఛే పృష్ఠే దూర్వా సితాసితా // 18.9
సాధ్యానాం హృదయే జాతో వృక్షో హరితచన్దనః
ఏవం జాతేషు సర్వేషు తేన తత్ రతిర్భవేత్ // 18.10
తత్ర రమ్యే శుభే కాలే యా శుక్లైకాదశీ భవేత్
తస్యాం సంపూజయేద్ విష్ణుం తేన ఖణ్డోఽస్య పూర్యతే // 18.11
పుష్షైః పుత్రైః ఫలైర్వాపి గన్ధవర్ణరస్న్వితైః
ఓషధీభిశ్చ ముఖ్యాభిర్యావత్స్యాచ్ఛరదాగమః // 18.12
ఘృతం తిలా బ్రీహియవా హిరణ్యకన్కాది యత్
మణిముక్తాప్రవాలాని వస్త్రాణి వివిధాని చ // 18.13
రసాని స్వాదుకట్వమ్లకషాయలవణాని చ
తిక్తాని చ నివేద్యాని తాన్యఖణ్డాని యాని హి // 18.14
తత్పూజార్థం ప్రదాతవ్యం కేశవాయ మహాత్మనే
యదా సంవత్సరం పూర్ణమఖణ్డం భవతే గృహే // 18.15
కృతోపవాసో దేవర్షే ద్వితీయేఽహని సంయతః
స్నానేన తేన స్నాయీత యేనాఖణ్డం హి వత్సరమ్ // 18.16
సిద్ధార్తకైస్తిలైర్వాపి తేనైవోద్వర్తనం స్మృతమ్
హవిషా పద్మనాభస్య స్నానమేవ సమాచరేత్
హోమే తదేవ గదితం దానే శక్తిర్నిజా ద్విజ // 18.17
పూజయేతాథ కుసుమైః పాదాదారభ్య కేశవమ్
ధూపయేద్ వివిధం ధూపం యేన స్యాద్ వత్సరం పరమ్ // 18.18
హిరణ్యరత్నవాసోభిః పూజయేత జగద్ గురుమ్
రాగఖాణ్డవచోష్యాణి హవిష్యాణి నివేదయేత్ // 18.19
తతః సంపూజ్య దేవేశం పద్మనాభం జగద్ గురుమ్
విజ్ఞాపయేన్మునిశ్రేష్ఠ మన్త్రేణానేన సువ్రత // 18.20
నమోఽస్తు తే పద్మనాభ పద్మాధవ మహాద్యుతే
ధర్మార్థకామమోక్షణి త్వఖణ్డాని భవన్తు మే // 18.21
వికాసిపద్మపత్రాక్ష యథాఖణ్డోసి సర్వతః
తేన సత్యేన ధర్మాద్య అఖణ్డాః సన్తు కేశవ // 18.22
ఏవం సంవత్సరం పూర్ణం సోపవాసో జితేన్ద్రియః
అఘణ్డం పారయేద్ బ్రహ్మన్ వ్రతం వై సర్వవస్తుషు // 18.23
అస్మింశ్చీర్ణే వ్రతం వ్యక్తం పరితుష్యన్తి దేవతాః
ధర్మార్థకామమోక్షాద్యాస్త్వక్షయాః సంభవన్తి హి // 18.24
ఏతాని తే మయోక్తాని వ్రతాన్యుక్తాని కామిభిః
ప్రక్ష్యామ్యధునా త్వేతద్వైష్ణవం పఞ్జరం శుభమ్ // 18.25
నమో నమస్తే గోవిన్ద చక్రం గృహ్య సుదర్శనమ్
ప్రాచ్యాం రక్షస్వ మాం విష్ణో త్వామాహం శరణం గతః // 18.26
గదాం కౌమోదకీం గృహ్య పద్మనాభామితద్యుతే
యామ్యాం రక్షస్వ మాం విష్ణో త్వమాహం శరణం గతః // 18.27
హలమాదాయ సౌనన్దం నమస్తే పురషోత్తమ
ప్రతీచ్యాం రక్ష మే విష్ణో భవన్తం శరణం గతః // 18.28
ముసలం శాతనం గృహ్య పుణ్డరీకాక్ష రక్ష మామ
ఉత్తరస్యాం జగన్నాథ భవన్తం శరణం గతః // 18.29
శార్ఙ్గమాదాయ చ ధనురస్త్రం నారాయణం హరే
నమస్తే రక్ష రక్షఘ్న ఐశాన్యాం శరణం గతః // 18.30
పాఞ్చజన్యం మహాశఙ్ఖమన్తర్బోధ్యం చ పఙ్కజమ్
ప్రగృహయ్ రక్ష మాం విష్ణో ఆగ్నేయ్యాం యజ్ఞసూకర // 18.31
చర్మ సూర్యశతం గృహ్య ఖఙ్గం చన్ద్రమసం తథా
నైరృత్యాం మాం చ రక్షస్వ దివ్యమూర్తే నృకేసరిన్ // 18.32
వైజయన్తీం ప్రగృహ్య త్వం శ్రీవత్సం కణ్ఠభూషణమ్
వాయవ్యాం రక్ష మాం దేవ అశ్వశీర్ష నమోఽస్తు తే // 18.33
వైనతేయం సమారుహ్య అన్తరిక్షే జనార్దన
మాం త్వం రక్షాజిత సదా నమస్తే త్వపరాజతి // 18.34
విశాలాక్షం సమారుహ్య రక్ష మాం త్వం రసాతలే
అకూపార నమస్తుభ్యం మహామోహ నమోఽస్తు తే // 18.35
కరశీర్షాఙ్ఘ్రర్వేషు తథాష్టబాహుపఞ్జరమ్
కృత్వా రక్షస్వ మాం దేవ నమస్తే పురుషోత్తమ // 18.36
ఏతదుక్తం భగవతా వైష్ణవం పఞ్జరం మహత్
పురా రక్షార్థమీశేన కాత్యాయన్యా ద్విజోత్తమ // 18.37
నాశయామాస సా యత్ర దానవం మహిషాసురమ్
నమరం రక్తబీజం చ తథాన్యాన్ సురకణ్టకాన్ // 18.38
నారద ఉవాచ
కాసౌ కాత్యాయానీ నామ యచా జఘ్నే మహిషాసురమ్
నమరం రక్తబీజం చ తథాన్యాన్ కురకణ్టకాన్ // 18.39
కశ్చసౌ మహిషో నామ కులే జాతశ్చ కస్య సః
కశ్చాసౌ రక్తబీజాఖ్యో నమరః కస్య చాత్మజః
ఏతద్విస్తరతస్తాత యథావద్ వక్తుమర్హసిః // 18.40
పులస్త్య ఉవాచ
శ్రూయతాం సంప్రవక్ష్యామి కథాం పాపప్రణాశినీమ్
సర్వదా వరదా దుర్గా యేయం కాత్యాయనీ మునే // 18.41
పురాసురవరౌ రౌద్రౌ జగత్క్షోభకరావుభౌ
రమ్భశ్చైవ కరమ్భశ్ చ ద్వావాస్తాం సుమాబలౌ // 18.42
తావపుత్రౌ చ దేవర్షే పుత్రార్థం తేపతుస్తపః
బహూన్ వర్షగణాన్ దైత్యౌ స్థితౌ పఞ్చనదే జలే // 18.43
తత్రైకో జలమధ్యస్థో ద్వితీయోఽప్యగ్నిపఞ్చమీ
కరమ్భశ్చైవ రమ్భశ్చ యక్షం మాలపటం ప్రతి // 18.44
ఏకం మిమగ్నం సలిలే గ్రాహరూపేణ వాసవః
చరణాభ్యాం సమాదాయ నిజఘాన యథేచ్ఛయా // 18.45
తతో భ్రాతరి నష్టే చ రమ్భః కోపపరిప్లుతః
వహ్నౌ స్వశీర్షం సంక్షిద్య హోతుమైచ్చన్ మహాబలః // 18.46
తతః ప్రగృహ్య కేశేషు ఖఙ్గం చ రవిసప్రభమ్
ఛేత్తుకామో నిజం శీర్షం వహ్నినా ప్రతిషేధితః // 18.47
ఉక్తశ్చ మా దైత్యవర నాశయాత్మానమాత్మనా
దుస్తరా పరవధ్యాపి స్వవధ్యాప్యతిదుస్తరా // 18.48
యచ్చ ప్రార్థయసే వీర తద్దదామి యథేప్సితమ్
మా మ్రియస్వ మృతస్యేహ నష్టా భవతి వై కథా // 18.49
తతోఽబ్రవీద్ వచో రమ్భో వరం చేన్మే దదాసి హి
త్రైలోక్యవిజయీ పుత్రః స్యాన్మే త్వత్తేజసాధికః // 18.50
అజేయో దైవతైః సర్వైః పుభిర్దైత్యైశ్చ పావక
మహాబలో వాయురివ కామరూపీ కృతాస్త్రవిత్ // 18.51
తం ప్రోవాచ కవిర్బ్రహ్మన్ బాఞమేవం భవిష్యతి
యస్యాం చిత్తం సమాలమ్బి కరిష్యసి తతః సుతః // 18.52
ఇత్యేవముక్తో దేవేన వహ్నినా దానవో యయౌ
ద్రష్టుం మాలవటం యక్షం యక్షైశ్చ పరివారితమ్ // 18.53
తేషాం పద్మనిధిస్తత్ర వసతే నాన్యచేతనః
గజశ్చ మహిషాశ్చాశ్వా గావోఽజావిపరిప్లుతాః // 18.54
తాన్ దృష్ట్వైవ తదా చక్రే భావం దానవపార్థివః
మహిష్యాం రూపయుక్తాయాం త్రిహాయణ్యాం తపోధన // 18.55
సా సమాగాచ్చ దైత్యైన్ద్రం కామయన్తీ తరస్వినీ
స చాపి గమనం చక్రే భవితవ్యప్రచోదితః // 18.56
తస్యాం సమభవద్ గర్భస్తాం ప్రగృహ్యాథ దానవః
పాతాలం ప్రవివేశాథ తతః స్వభవనం గతః // 18.57
దృష్టశ్చ దానవైః సర్వైః పరిత్యక్తశ్చ బన్ధుభిః
అకార్యకారకేత్యేవం భృయో మాలవటం గతః // 18.58
సాపి తేనైవ పతినా మహిషీ చారుదర్శనా
సమం జగామ తత్ పుణ్యం యక్షమణ్డలముత్తమమ్ // 18.59
తతస్తు వసతస్తస్య శ్యామా సా సుషువే మునే
అజీజనత్ సుతం శుభ్రం మహిషం కామరూపిణమ్ // 18.60
ఏతామృతుమతీం జాతాం మహిషోఽన్యో దదర్శ హ
సా చాభ్యగాద్ దితివరం రక్షన్తీ శీలమాత్మనః // 18.61
తమున్నామితనాసం చ మహిషం వీక్ష్య దానవః
ఖఙ్గ నిష్కృష్య తరసా మహిషం సముపాద్రవత్ // 18.62
తేనాపి దైత్యస్తీక్ష్ణాభ్యాం శృఙ్గాభ్యాం హృది తాడితః
నిర్భిన్నహృదయో భూమౌ నిపపాత మమార చ // 18.63
మృతే భర్తరి సా శ్యామా యక్షాణాం శరణం గతా
రక్షితా గుహ్యకైః సాధ్వీ నివార్య మహిషం తతః // 18.64
తతో నివారితో యక్షైర్హయారిర్మదనాతురః
నిపపాత సరో దివ్యం తతో దైత్యైఽభవన్మృతః // 18.65
నమరో నామ విఖ్యాతో మహాబలపరాక్రమః
యక్షానాశ్రిత్య తస్థౌ స కాలయన్ శ్వాపదాన్ మున్ // 18.66
స చ దైత్యేశ్వరో యక్షైర్మాలవటపురస్సరైః
చితామారోపితః సా చ శ్యామా తం చారుహత్ పతిమ్ // 18.67
తతోఽగ్నిమధ్యాదుత్తస్థౌ పురుషో రౌద్రదర్శనః
వ్యద్రావయత్ స తాన్ యక్షాన్ ఖఙ్గపాణిర్భయఙ్కరః // 18.68
తతో హతాస్తు మహిషాః సర్వ ఏవ మహాత్మనా
ఋతే సంరక్షితారం హి మహిషం రమ్భనన్దనమ్ // 18.69
స నామతః స్మృతో దైత్యో రక్తబీజో మహామున్
యోఽజయత్ సర్వతో దేవాన్ సేన్ద్రరుద్రార్కమారుతాన్ // 18.70
ఏవం ప్రభావా దనుపుఙ్గవాస్తే తేజోఽధికస్తత్ర బభౌ హయారిః
రాజ్యేఽభిషిక్తశ్చ మహాసురేన్ద్రైర్వినిర్జితైః శమ్బరతారకాద్యైః // 18.71
అశక్నువద్భిః సహితైశ్చ దేవైః సలోకపాలైః సహుతాశభాస్కరైః
స్థానాని త్యక్తాని శశీన్ద్రభాస్కరైర్ధర్మశ్చ దూరే ప్రతియోజితశ్చ // 18.72
ఇతి శ్రీవామనపురాణే అష్టాదశోఽధ్యాయః

పులస్త్య ఉవాచ
తతస్తు దేవా మహిషేమ నిర్జితాః స్థానాని సంత్యజ్య సవాహనాయుధాః
జగ్ముః పురస్కృత్య రిచామహం తే ద్రష్టుం తదా చక్రధరం శ్రియః పతిమ్ // 19.1
గత్వా త్వపశ్యంశ్చ మిథః సురోత్తమౌ స్థితౌ ఖగేన్ద్రాసనశఙ్కరౌ హి
దృష్టావా ప్రణమ్యైవ చ సిద్దిసాధకౌ న్యవేదయంస్తన్మహిషాదిచేష్టితమ్ // 19.2
ప్రభోఽశ్విసూర్యేన్ద్వనిలాగ్నివేధసాం జలేశశక్రాదిషు చాధికారాన్
ఆక్రమ్య నాకాత్తు నిరాకృతా వయం కృతావనిస్థా మహిషాసురేణ // 19.3
ఏతద్ భవన్తౌ శరణాగతానాం శ్రుత్వా వచో బ్రూత హితం సురాణామ్
న చేద్ వ్రజామోఽద్య రసాతలం హి సంకాల్యమానా యుధి దానవేన // 19.4
ఇత్థం మురారిః సహ శఙ్కరేణ శ్రుత్వా వచో విప్లుతచేతసస్తాన్
దృష్ట్వాథ చక్రే సహసైవ కోపం కాలాగ్నికల్పో హరిరవ్యయాత్మా // 19.5
తతోఽనుకోపాన్మధుసూదనస్య సశఙ్కరస్యాపి పితామహస్య
తథైవ శక్రాదిషు దైవతేషు మహర్ద్ధి తేజో వదనాద్ వినిఃసుతమ్ // 19.6
తచ్చైకతాం పర్వతకూటసన్నిభం జగామ తేజః ప్రవరాశ్రమ్ మునే
కాత్యాయనస్యాప్రతిమస్య తేన మహర్షిణా తేజ ఉపాకృతం చ // 19.7
తేనార్షిసృష్టేన చ తేజసా వృతం జ్వలత్ప్రకాశార్కసహస్రతుల్యమ్
తస్మాచ్చ జాతా తరలాయతాక్షీ కాత్యాయనీ యోగవిశుద్ధదేహా // 19.8
మాహేశ్వరాద్ వక్త్రమథో బభూవ నేత్రత్రయం పావకతేజసా చ
యామ్యేన కేశా హరితేజసా చ భుజాస్తథాష్టాదశ సంప్జజ్ఞిరే // 19.9
సౌమ్యేన యుగ్మం స్తనయోః సుసంహతం మధ్యం తథైన్ద్రేణ చ తేజసాభవత్
ఊరబ చజఙ్ఘే చ నితమ్బసంయుతే జాతే జలేశస్య తు తేజసా హి // 19.10
పాదో చ లోకప్రపితామహస్య పద్మాభికోశప్రతిమౌ బభూవతుః
దివాకరాణమపి తేజసాఙ్గులీః కరాఙ్గులీశ్చ వసుతేజసైవ // 19.11
ప్రజాపతీనాం దశనాశ్చ తేజసా యాక్షేణ నాసా శ్రవణౌ చ మారుతాత్
సాధ్యేన చ భ్రయుగలం సుకాన్తిమత్ కన్దర్పబాణాసనసన్నిభం బభౌ // 19.12
తర్థార్షితేజోత్తమముత్తమం మహన్నామ్నా పృథివ్యామభవత్ ప్రసిద్ధమ్
కాత్యాయనీత్యేవ తదా బభౌ సా నామ్నా చ తేనైవ జగత్ప్రసిద్ధా // 19.13
దదౌ త్రిశూలం వరదస్త్రిశూలీ చక్రం మురారిర్వరుణశ్చ శఙ్ఖమ్
శక్తిం హుతాశః శ్వసనశ్చ చాపం తూణౌ తథాక్ష్య్యశరౌ వివస్వాన్ // 19.14
వజ్రం తథేన్ద్రః సహ ఘణ్టయా చ యమోఽథ దణ్డం ధనదో గదాం చ
బ్రహ్మఽక్షమాలాం సకమణ్డలుం చ కాలోఽసిముగ్రం సహ చర్మణా చ // 19.15
హారం చ సోమః సహ చామరేణ మాలం సముద్రో హిమవాన్ మృగేన్ద్రమ్
చూడామణిం కుణ్డలమర్ద్ధచన్ద్రం ప్రాదాత్ కుఠారం వసుశిల్పకర్త్తా // 19.16
గన్ధర్వరాజో రజతానులిప్తం పానస్య పూర్ణం సదృశం చ భాజనమ్
భుజఙ్గహారం భుజగేశ్వరోఽపి అమ్లానపుష్పామృతవః స్రజం చ // 19.17
తదాతితుష్టా సురస్త్తమానాం అట్టాట్టహాసం ముముచే త్రినేత్రా
తాం తుష్టువుర్దేవవరాః సహేన్ద్రాః సవిష్ణురుద్రేన్ద్వనిలాగ్నిభాస్కరాః // 19.18
నమోఽస్తు దైవ్యై సురపూజితాయై యా సంస్థితా యోగవిశుద్ధదేహా
నిద్రాస్వరూపేణ మహీం వితత్య తృష్ణా త్రపా క్షుద్ భయదాథ కాన్తిః // 19.19
శ్రద్ధా స్మృతిః పుష్టిరథో క్షమా చ ఛాయా చ శక్తిః కమలాలయా చ
వృత్తిర్దయా భ్రాన్తి రథేహ మాయా నమోఽస్తు దైవ్యై భవరూపికాయై // 19.20
తతః స్తుతాః దేవవరైర్మృగేన్ద్రమారుహ్య దేవీ ప్రగతావనీధ్రమ్
విన్ధ్యం మహాపర్వతముచ్చశృఙ్గం చకార యం నిమ్నతరం త్వగస్త్యః // 19.21
నారద ఉవాచ
కిర్మథమద్రిం భగవానగస్త్యస్తం నిమ్నశృఙ్గం కృతవాన్ మహర్షిః
కస్మై కృతే కేన చ కారణేన ఏతద్ వదస్వామలసత్త్వవృత్తే // 19.22
పులస్త్య ఉవాచ
పురా హి విన్ధ్యేన దివాకరస్య గతిర్నిరుద్ధా గగనేచరస్య
రవిస్తతః కుమభభవం సమేత్య హోమావసానే వచనం బభాషే // 19.23
సమాగతోఽహం ద్విజ దూరతస్త్వాం కురుష్వ మాముద్ధరణం మునీన్ద్ర
దదస్వ దానం మమ యన్మనీషినం చరామి యేన త్రిదివేషు నిర్వృతః // 19.24
ఇత్థం దివాకరవచో గుణసంప్రయోగి శ్రుత్వా తదా కలశజో వచనం బభాషే
దానం దదామి తవ యన్మనసస్త్వభీష్టం నార్థి ప్రయాతి విముఖో మమ కశ్చిదేవ // 19.25
శ్రుత్వా వచోఽమృతమయం కలశోద్భవస్య ప్రాహ ప్రభుః కరతలే వినిధాయ మూర్ధ్ని
ఏషోఽద్య మే గిరివరః ప్రరుణాద్ధి మార్గం విన్ధ్యస్య నిమ్నకరణే భగవన్ యతస్వ // 19.26
ఇతి రవివచనాదథాహ కుమ్భజన్మా కుతమితి విద్ధి మయా హి నీచశృఙ్గమ్
తవ కిరణజితో భవిష్యతే మహీధ్రో మమ చరణసమ్శ్రితస్య కా వ్యథా తే // 19.27
ఇత్యేవముక్త్వా కలశోద్భావస్తు సూర్యం హి సంస్తూయ వినమ్య భక్త్యా
జగామ సంత్యజ్య హి దణ్డకం హి విన్ధ్యాచలం వృద్ధ్వపుర్మహర్షిః // 19.28
గత్వా వచః ప్రాహ మునిర్మహీధ్రం యాస్యే మహాతీర్థవరం సుపుణ్యమ్
వృద్ధోస్మయశక్తశ్చ తవాధిరోఢుం తస్మాద్ భవాన్ నీచతరోఽస్తు సద్యః // 19.29
ఇత్యేవముక్తో మునిస్త్తమేన స నీచశృఙ్గస్త్వభవన్మహీధ్రః
సమాక్రమచ్చాపి మహర్షిముక్యః ప్రోల్లఙ్ఘ్య విన్ధ్యం త్విదమాహ శైలమ్ // 19.30
యావన్న భూయో నిజమావ్రజామి మహాశ్రమం ధౌతవపుః సుతీర్థాత్
త్వయా న తావత్త్విహ వర్ధితవ్యం నో చేద్ విశప్స్యేఽహమవజ్ఞయా తే // 19.31
ఇత్యేవముక్త్వా భగవాఞ్జగామ దిశం స యామ్యాం సహసాన్తరిక్షమ్
ఆక్రమ్య తస్థౌ స హి తాం తదాశాం కాలే వ్రజామ్యత్ర యదా మునీన్ద్రః // 19.32
తత్రాశ్రమం రమ్యతరం హి కృత్వా సంశుద్ధజామ్బూనదతోరణాన్తమ్
తత్రాథ నిక్షిప్య విదర్భపుత్రీం స్వమాశ్రమం సౌమ్యముపాజగామ // 19.33
ఋతావృతౌ పర్వకాలేషు నిత్యం తమ్మబరే హ్యాశ్రమమావసత్ సః
శేషం చ కాలం స హి దణ్డకస్థస్ తపశ్చారామితకాన్తిమాన్ మునిః // 19.34
వినన్ధ్యోఽపి దృష్ట్వా గగనే మహాశ్రమం వృద్ధిం న యాత్యేవ భయాన్మహర్షేః
నాసౌ నివృత్తేతి మతిం విధాయ స సంస్థితో నీచతరాగ్రశృఙ్గః // 19.35
ఏవం త్వగస్త్యేన మహాచలేన్ద్రః స నీచశృఙ్గే హి కృతో మహర్షే
తస్యోర్ధ్వశృఙ్గే మునిసంస్తుతా సా దుర్గా స్థితా దానవనాశనార్థమ్ // 19.36
దేవాశ్చ సిద్ధాశ్చ మహోరగాశ్చ విద్యాధరా భూతగణాశ్చ సర్వే
సర్వాప్సరోభిః ప్రతిరామయన్తః కాత్యాయనీం తస్థురపేతశోకాః // 19.37
ఇతి శ్రీవామనపురాణే ఏకోనవింశోఽధ్యాయః

పులస్త్య ఉవాచ
తతస్తు తాం తత్ర తదా వసన్తీం కాత్యాయనీం శైలవరస్య శృఙ్గే
అపశ్యతాం దానవసత్తమౌ ద్వౌ చణ్డశ్ చ ముణ్డశ్చ తపస్వినీం తామ్ // 20.1
దృష్ట్వైవ శౌలాదవతీర్య శీఘ్రమాజగ్మతుః స్వభవనం సురారీ
దృష్ట్వోచతుస్తౌ మహిషాసురస్య దూతావిదం చణ్డముణ్డౌ దితీశమ్ // 20.2
స్వస్థో భవాన్ కిం త్వసురేన్ద్ర సామ్ప్రతమాగచ్ఛ పశ్యామ చ తత్ర విన్ధ్యమ్
తత్రాస్తి దేవీ సుమహానుభావా కన్యా సురూపా సురసున్దరీణామ్ // 20.3
జితాస్తయా తోయధరాలకైర్హి జితః శశఙ్కో వదనేన తన్వ్యా
నేత్రైస్త్రిభిస్త్రీణి హుతాశనాని జితాని కణ్ఠేన జితస్తు శఙ్ఖః // 20.4
స్తనౌ సువృత్తావథ మగ్నచూచుకౌ స్థితౌ విజిత్యేవ గజస్య కుమ్భౌ
త్వాం సర్వజోతారమితి ప్రతర్క్య కుచౌ స్మరేణైవ కృతౌ సుదుర్గౌ // 20.5
పీనాః సశస్త్రాః పిరఘోపమాశ్చ భుజాస్తథాష్టాదశ భాన్తి తస్యాః
పరాక్రమం వై భవతో విదిత్వా కామేన యన్త్రా ఇవ తే కృతాస్తు // 20.6
మధ్యం చ తస్యాస్త్రివలీతరఙ్గం విభాతి దైత్యేన్ద్ర సురోమరాజి
భయాతురారోహణకాతరస్య కామస్య సోపానమివ ప్రయుక్తమ్ // 20.7
సా రోమరాజీ సుతరాం హి తస్యా విరాజతే పీజకుచావలగ్నా
ఆరోహణే త్వద్భయకాతరస్య స్వేదప్రవాహోఽటసుర మన్మథస్య // 20.8
నాభిర్గభీరా సుతరాం విభాతి ప్రదక్షిణాస్యాః పరివర్తమానా
తస్యైవ లావణ్యగృహస్య ముద్రా కన్దర్పరాజ్ఞా స్వయమేవ దత్తా // 20.9
విభాతి రమ్యం జఘనం మృగాక్ష్యాః సమన్తతో మేఖలయావజుష్టమ్
మన్యామ తం కామనరాధిపస్య ప్రాకారగుప్తం నగరం సుదుర్గమ్ // 20.10
వృత్తావరోమౌ చ మృదూ కుమార్యాః శోభేత ఊరూ సమనుత్తమౌ హి
ఆవాసనార్థం మకరధ్వజేన జనస్య దేశావివ సన్నివిష్టౌ // 20.11
తఞ్జానుయుగ్మం మహిషాసురేన్ద్ర అర్ద్ధేన్నతం భాతి తథైవ తస్యాః
సృష్ట్వా విధాతా హి నిరూపణాయ శ్రాన్తస్తథా హస్తతలే దదౌ హి // 20.12
జఙ్ఘే సువృత్తేఽపి చ రోమహీనే శోభేత దైత్యేశ్వర తే తదీయే
ఆక్రమ్య లోకానివ మిర్మితాయా రూపార్జితస్యైవ కృతాధరౌ హి // 20.13
పాదౌ చ తస్యాః కమలోదరాభౌ ప్రయత్నతస్తౌ హి కృతౌ విధాత్రా
ఆజ్ఞాపి తాభ్యాం నఖరత్నమాలా నక్షత్రమాలా గగనే యథైవ // 20.14
ఏవంస్వరూపా దనునాథ కన్యా మహోగ్రశస్త్రాణి చ ధారయన్తీ
దృష్ట్వా యథేష్టం న చ విద్మ కా సా సుతాథవా కస్యచిదేవ బాలా // 20.15
తద్భూతలే రత్నమనుత్తమం స్థితం స్వర్గం పరిత్యజ్య మహాసురేన్ద్ర
గత్వాత్థ విన్ధ్యం స్వయమేవ పశ్య కురుష్వ యత్ తేఽభిమతం క్షమం చ // 20.16
శ్రుత్వైవ తాభ్యాం మహిషాసురస్తు దేవ్యాః ప్రవృత్తిం కమనీయరూపామ్
చక్రే మతిం నాత్ర విచారమస్తి ఇత్యేవముక్త్వా మహిషోఽపి నాస్తి // 20.17
ప్రాగేవ పుంసస్తు శుభాశుభాని స్థానే విధాత్రా ప్రతిపాదితాని
యస్మిన్ యథాయాని యతోఽథవిప్ర స నీయతే వా వ్రజతి స్వయం వా // 20.18
తతోను ముణ్డం నమరం సచణ్డే విడాలనేత్రం సపిశఙ్గవాష్కలమ్
ఉగ్రాయుధం చిక్షురరక్తబీజౌ సమాదిదేశాథ మహాసురేన్ద్రః // 20.19
ఆహత్య భేరీ రమకర్కశాస్తే స్వర్గం పరిత్యజ్య మహీధరం తు
ఆగమ్య మూలే శివిరం నివేశ్య తస్థుశ్చ సఞ్జా దనునన్దనాస్తే // 20.20
తతస్తు దైత్యో మహిషాసురేణ సంప్రేషితో దానవయూథపాలః
మయస్య పుత్రో రిపుసైన్యమర్దీ స దున్దుభిర్దున్దుభినిఃఖనస్తు // 20.21
అభ్యేత్య దేవీం గగనస్థితోఽపి స దున్దుభిర్వాక్యమువాచ విప్ర
కుమారి దూతోఽస్మి మహాసురస్య రమ్భాత్మజస్యాప్రతిమస్య యుద్ధే // 20.22
కాత్యాయానీ దున్దుభిమభ్యువాచ ఏహ్యేహి దైత్యేన్ద్ర భయం విముచ్య
వాక్యం చ యద్రమ్భసుతో బభాషే వదస్వ తత్సత్యమపేతమోహః // 20.23
తథోక్తవాక్యే దితిజః శివాయాస్తయజ్యామ్బరం భూమితలే నిషణ్ణః
సుఖోపవిష్టః పరమాసనే చ రమ్భాత్మజేనోక్తమువాచ వాక్యమ్ // 20.24
దున్దుభిరువాచ
ఏవం సమాజ్ఞాపయతే సురారిస్త్వాం దేవి దైత్యో మహిషాసురస్తు
యథామరా హీనబలాః పృథివ్యాం భ్రమాన్తి యుద్ధే విజితా మయా తే // 20.25
స్వర్గం మహీ వాయుపథాశ్చ వశ్యాః పాతాలమన్యే చ మహేశ్వరాద్యాః
ఇన్ద్రోఽస్మి రుద్రోఽస్మి దివాకరోఽస్మి సర్వేషు లోక్ష్వధిపోఽస్మి బాలే // 20.26
న సోఽస్తి నాకే న మహీతలే వా రసాతలే దేవభటోఽసురో వా
యో మాం హి సంగ్రామముపేయివాంస్తు భూతో న యక్షో న జిజీవిషుర్యః // 20.27
యాన్యేవ రత్నాని మహీతలే వా స్వర్గేఽపి పాతాలతలేఽథ ముగ్ధే
స్రావణి మామద్య సమాగతాని వీర్యార్జితానీహ విశాలనేత్రే // 20.28
స్త్రీరత్నమగ్ర్యం భవతీ చ కన్యా ప్రాప్తోఽస్మి శైలం తవ కారణేన
తస్మాద్ భజస్వేహ జగత్పతిం మాం పతిస్తవార్హేఽస్మి విభుః ప్రభుశ్చ // 20.29
పులస్త్య ఉవాచ
ఇత్యేవముక్తా దితిజేన దుర్గా కాత్యాయనీ ప్రాహ మయస్య పుత్రమ్
సత్యం ప్రభుర్దానవరాట్ పృథివ్యాం సత్యం చ యుద్ధే విజితామరాశ్చ // 20.30
కిం త్వస్తి దైత్యేశ కులేఽస్మదీయే ధర్మో హి శుల్కాఖ్య ఇతి ప్రసిద్ధః
తం చేత్ ప్రదద్యాన్మహిషో మమాద్య భజామి సత్యేన పతిం హయారిమ్ // 20.31
శ్రుత్వాథ వాక్యం మయజోఽబ్రవీచ్చ శుల్కం వదస్వామ్బుజపత్రనేత్రే
దద్యాత్స్వమూర్ధానమపి త్వదర్థే కిం నామ శుల్కం యదిహైవ తభ్యమ్ // 20.32
పులస్త్య ఉవాచ
ఇత్యేవముక్తా దనునాయకేన కాత్యాయనీ సస్వనమున్నదిత్వా
విహస్య చైతద్వచనం బభాషే హితాయ సర్వస్య చరాచరస్య // 20.33
శ్రీదేవ్యువాచ
కులేఽస్మదీయే శృణు దైత్య శుల్కం కృతం హి యత్పూర్వతరైః ప్రసహ్య
యో జేష్యతేఽస్మత్కులజాం రణాగ్రే తస్యాః స భర్త్తాపి భవిష్యతీతి // 20.34
పులస్త్య ఉవాచ
తచ్ఛ్రుత్వా వచనం దేవ్యా దున్దుభిర్దానవేశ్వరః
గత్వా నివేదయామాస మహిషాయ యథాతథమ్ // 20.35
స చాభ్యగాన్మహాతేజాః సర్వదైత్యపురః సరః
ఆగత్య విన్ధ్యశిఖరం యోద్ధధుకామః సరస్వతీమ్ // 20.36
తతః సేనాపతిర్దైత్యో చిక్షురో నామ నారద
సేనాగ్రగామినం చక్రే నమరం నామ దానవమ్ // 20.37
స చాపి తేనాధికృతశ్చతురఙ్గం సమూర్జితమ్
బలేకదేశమాదాయ దుర్గా దుద్రావ వేగితః // 20.38
తమాపతన్తం వీక్ష్యాథ దేవా బ్రహ్మపురోగమాః
ఊచుర్వాక్యం మహాదేవీం వర్మ హ్యాబన్ధ చామ్బికే // 20.39
అథోవాచ సురాన్ దుర్గా నాహం బధ్నామి దేవతాః
కవచం కోఽత్ర సంతిష్ఠేత్ మమాగ్రే దానవాధమః // 20.40
యదా న దేవ్యా కవచం కృతం శస్త్రనిబర్హణమ్
తదా రక్షార్థమస్యాస్తు విష్ణుపఞ్జరముక్తవాన్ // 20.41
సా తేన రక్షితా బ్రహ్మన్ దుర్గా దానవసత్తమమ్
అవధ్యం దైవతైః సర్వేర్మహిషం ప్రత్యపీయత్ // 20.42
ఏవం పురా దేవవరేణ శంభునా తద్వైష్ణవం పఞ్జరమాయతాక్ష్యాః
ప్రోక్తం తయా చాపి హి పాదఘాతైర్నిషూదితోఽసౌ మహిషాసురేన్ద్రః // 20.43
ఏవంప్రభావో ద్విజ విష్ణుపఞ్జరః సర్వాసు రక్షాస్వధికో హి గీతః
కస్తస్య కుర్యాద్ యుధి దర్ఫహానిం యస్య స్థితశ్చేతసి చక్రపాణిః // 20.44
ఇతి శ్రీవామనపురాణే వింశోఽధ్యాయః

నారద ఉవాచ
కథం కాత్యాయనీ దేవీ సానగం మహిషాసురమ్
సవాహనం హతవతీ తథా విస్తరతో వాద // 21.1
ఏతచ్చ సంశయం బ్రహ్మన్ హృది మే పరివర్తతే
విద్యామానేషు శస్త్రేషు యత్పద్భ్యాం తమమర్దయత్ // 21.2
పులస్త్య ఉవాచ
శృణుష్వావహితో భూత్వా కథామేతాం పురాతనీమ్
వృత్తాం దేవయుగస్యాదౌ పుణ్యాం పాపభయాపహామ్ // 21.3
ఏవం స నమరః క్రుద్ధః సమాపతత వేగవాన్
సగజాశ్వరథో బ్రహ్మన్ దృష్టో దేవ్యా యథేచ్ఛయా // 21.4
తతో బాణగణైర్దైత్యః సమానమ్యాథ కార్ముకమ్
వవర్ష శైలం ధారౌఘైర్ద్యైరివామ్బుదవృష్టిభిః // 21.5
శరవర్షేణ తేనాథ విలోక్యాద్రిం సమావృతమ్
క్రుద్ధా భగవతీ వేగాదాచకర్ష ధనుర్వరమ్ // 21.6
తద్ధనుర్దానవే సైన్యే దుర్గయా నామితం బలాన్
సువర్ణపృష్ఠం విబభౌ విద్యుదమ్బుధరేష్వివ // 21.7
బాణైః సురరిపూనన్యాన్ ఖడ్గేనాన్యాన్ శుభవ్రత
గదయా ముసలేనాన్యాంశ్చర్మణాన్యానపాతయత్ // 21.8
ఏకోఽప్యసౌ బహూన్ దేవ్యాః కేసరీ కాలసంనిభః
విధున్వన్ కేసరసటాం నిషూదయతి దానవాన్ // 21.9
కులిశాభిహతా దైత్యాః శక్త్యా నిర్భిన్నవక్షసః
లాఙ్గలైర్దారితగ్రీవా వినికృత్తాః పరశ్వధైః // 21.10
దణ్డనిర్భింన్నశిరసశ్చక్రవిచ్ఛిన్నబన్ధనాః
చేలుః పేతుశ్చ మమ్లుశ్ చ తత్యజుశ్చాపరే రణమ్ // 21.11
తే వధ్యమానా రౌద్రయ దుర్గయా దైత్యదానవాః
కాలరాత్రిం మన్యమానా దుద్రువుర్భయపీడితాః // 21.12
సైన్యాగ్రం భగ్నమాలోక్య దుర్గామగ్రే తథా స్థితామ్
దృష్ట్వాజగామ నమరో మత్తకుఞ్జరసంస్థితః // 21.13
సమాగమ్య చ వేగేన దేవ్యాః శక్తిం ముమోచ హ
త్రిశులమపి సింహాయ ప్రాహిణోద్ దానవో రణే // 21.14
తావాపతన్తౌ దేవ్యా తు హుఙ్కారేణాథ భస్మసాత్
కృతావథ గజేన్ద్రేణ గృహీతో మధ్యతో హరిః // 21.15
అథోత్పత్య చ వేగేన తలేనాహ్తయ దానవమ్
గతాసుః సుఞ్జరస్కన్ధాత్ క్షిప్య దైవ్యై నివేదితః // 21.16
గృహీత్వా దానవం మధ్యే బ్రహ్మన్ కాత్యాయనీ రుషా
సవ్యేన పాణినా భ్రామ్య వాదయత్ పహం యథా // 21.17
తతోఽట్టహాసం ముముచే తాదృశే వాద్యతాం గతే
హాస్యాత్ సముద్భవంస్తస్యా భూతా నానావిధాద్భుతాః // 21.18
కేచిద్ వ్యాఘ్రముఖా రౌద్రా వృకాకారాస్తథా పరే
హయాస్యా మహిషాస్యాశ్చ వరాహవదనాః పరే // 21.19
ఆఖుకుక్కుటవక్త్రాశ్చ గోఽజావికముఖాస్తథా
నానావక్త్రాక్షిచరణా నానాయుధధరాస్తథా // 21.20
గాయన్త్యన్యే హసన్త్యన్యే పమన్త్యన్యే తు సంఘశః
వాదయన్త్యపరే తత్ర స్తువన్త్యన్యే తథామ్బికామ్ // 21.21
సా తైర్భూతగణైర్దేవీ సార్ద్ధ తద్దానవం బలమ్
శాతయామాస చాక్రమ్య యథా సస్యం మహాశనిః // 21.22
సేనాగ్రే నిహతే తస్మిన్ తథా సేనాగ్రగామిని
చిక్షురః సైన్యపాలస్తు యోధయామాస దేవతాః // 21.23
కార్ముకం దృఢమాకర్ణమాకృష్య రథినాం వరః
వవర్ష శరజాలాని యథా మేఘో వసున్ధరామ్ // 21.24
తాన్ దుర్గా స్వశరైశ్ఛిత్త్వా శరసంఘాన్ సుపర్వభిః
సౌవర్ణపుఙ్ఖానపరాఞ్శరాన్ జగ్రాహ షోడశ // 21.25
తతశ్చతుర్భిశ్చతురస్తురఙ్గనపి భామినీ
హత్వా సారథిమేకేన ధ్వజమేకేన చిచ్ఛిదే // 21.26
తతస్తు సశరం చాపం చిచ్ఛేదైకేషుణామ్బికా
ఛిన్నే ధనుషు ఖఙ్గం చ చర్మ చాదత్తవాన్ బలీ // 21.27
తం ఖఙ్గ చర్మణా సార్ధ దైత్యస్యాధున్వతో బలాత్
శరైశ్చతుర్భిశ్చిచ్ఛేద తతః శూలం సమాదదే // 21.28
సముద్భ్రామ్య మహచ్ఛూలం సంప్రాద్రవదథామ్బికామ్
క్రోష్టుకో ముదితోఽరణ్యే మృగరాజవధూం యథా // 21.29
తస్యాభిపతతః పాదౌ కరౌ శీర్ష చ పఞ్చభిః
శరైశ్చిచ్ఛద సంక్రుద్ధా న్యపతిన్నిహతోఽసురః // 21.30
తస్మిన్ సేనాపతౌ క్షుణ్ణే తదోగ్రాస్యో మహాసురః
సమాద్రవత వేగేన కరాలాస్యశ్చ దానవః // 21.31
బాష్కలశ్చోద్ధతశ్చైవ ఉదగ్రాఖ్యోగ్రకార్ముకః
దుర్ద్ధరో దుర్ముఖశ్చైవ బిడాలనయనోఽపరః // 21.32
ఏతేఽన్యే చ మహాత్మానో దానవా బలినాం వరాః
కాత్యాయనీమాద్రవన్త నానాశస్త్రాస్త్రపాణయః // 21.33
తాన్ దృష్ట్వా లీలయా దుర్గా వీణాం జగ్రాహ పాణినా
వాదయామాస హసతీ తథా డమరుకం వరమ్ // 21.34
యథా యథా వాదయతే దేవీ వాద్యాని తాని తు
తథా తథా భూతగణా నృత్యన్తి చ హస్న్తి చ // 21.35
తతోఽసురాః శస్త్రధరాః సమభ్యేత్య సరస్వతీమ్
అభ్యఘ్నంస్తాంశ్ చ జగ్రాహ కేశేషు పరమేశ్వరీ // 21.36
ప్రహృహ్య కేశేషు మహాసురాంస్తాన్ ఉత్పత్య సింహాత్తు నగస్య సానుమ్
ననర్త వీణాం పరివాదయన్తీ పపౌ చ పానం జగతో జనిత్రీ // 21.37
తతస్తు దేవ్యా బలినో మహాసురా దోర్దణ్డనిర్ధూతవిశీర్మదర్పాః
విస్రస్తవస్త్రా వ్యసవశ్చ జాతాః తతస్తు తాన్ వీక్ష్య మహాసురేన్ద్రాన్ // 21.38
దేవ్యా మహౌజా మహిషాసురస్తు వ్యద్రావయద్ భూతగణాన్ ఖురాగ్రైః
తుణ్డేన పుచ్ఛేన తథోరసాన్యాన్ నిఃశ్వాసవాతేన చ భూతసంఘాన్ // 21.39
నాదేన చైవాశనిసన్నిభేన విషాణాకోట్యా త్వపరాన్ ప్రమథ్య
దుద్రావ సింహం యుధి హన్తుకామః తతోఽమ్బకా క్రోధవశం జగామ // 21.40
తతః స కోపాదథ తీక్ష్ణశృఙ్గః క్షిప్రం గిరీన్ భూమిమశీర్ణయచ్చ
సంక్షోభయయయంస్తోయనిధీన్ ఘనాంశ్ చ విధ్వంసయన్ ప్రాద్వతాథ గుర్గామ్ // 21.41
సా చాథ పాశేన బబన్ధ దుష్టం స చాప్యభూత్ క్లిన్నకటః కరీన్ద్రః
కరం ప్రచిచ్ఛేద చ హస్తినోఽగ్రం స చాపి భృయో మహిషోఽభిజాతః // 21.42
తతోఽస్య శూలం వ్యసృజన్యమృడానీ స శీర్ణమూలో న్యపతత్ పృథివ్యామ్
శక్తిం ప్రచిక్షేప హుతాశదత్తాం సా కుణ్ఠితాగ్రా న్యపతనమార్షే // 21.43
చక్రం హరేర్దానపచక్రహన్తుః క్షిప్తం త్వచక్రత్వముపాగతం హి
గదాం సమావిధ్య ధనేశ్వరస్య క్షిప్తాతు భగ్నా న్యపతత్ పృథివ్యామ్ // 21.44
జలేశపాశోఽపి మహాసురేణ విషాణతుణ్డాగ్రఖురప్రణున్నః
నిరస్య తత్కోపితయా చ ముక్తో దణ్డస్తు యామ్యో బహుఖణ్డతాం గతః // 21.45
వజ్రం సురేన్ద్రస్య చ విగ్రహేఽస్య ముక్తం సుసూక్ష్మత్వముపాజగామ
సంత్యజ్య సింహం మహిషాసురస్య దుర్గాధిరూఢా సహసైవ పృష్ఠమ్ // 21.46
పృష్ఠస్థితాయాం మహిషాసురోఽపి పోప్లూయతే వీర్యమదాన్మృడాన్యామ్
సా చాపి పద్భ్యాం మృదుకోమలాభ్యాం మమర్ద తం క్లిన్నమివాజినం హి // 21.47
స మృద్యమానో ధరణీధరాభో దేవ్యా బలీ హీనబలో బభూవ
తతోఽస్య శూలేన బిబేద కణ్ఠం తస్మాత్ పుమాన్ ఖఙ్గధరో వినిర్గతః // 21.48
నిష్క్రాన్తమాత్రం హృదయే పదా తమ్ ఆహత్య సంగృహ్య కచేషు కోపాత్
శిరః ప్రచిచ్ఛేద వరాసినాస్య హాహాకృతం దైత్యబలం తదాభూత్ // 21.49
సచణ్డముణ్డాః సమయాః సతారాః సహాసిలోమ్నా భయకాతరాక్షాః
సంతాడ్యమానాః ప్రమథైర్భవాన్యాః పాతలమేవావివిశుర్భయార్తాః // 21.50
దేవ్యా జయం దేవాగణా విలోక్య స్తువన్తి దేవీం స్తుతిభిర్మహర్షే
నారాయణీం సర్వజగత్ప్రతిష్ఠాం కాత్యాయనీం ఘోరముఖీం సురూపామ్ // 21.51
సంస్తూయమానా సురసిద్ధసంఘైర్న్నిషణ్ణభూతా హరపాదములే
భూయో భవిష్యామ్యమరార్థమేవముక్త్వా సురాంస్తాన్ ప్రవివేశ దుర్గా // 21.52
ఇతీ శ్రీవామనపురాణే ఏకవింశోఽధ్యాయః

నారద ఉవాచ
పులస్త్య కథ్యతాం తావద్ దేవ్యా భూయః సముద్భవః
మహత్కౌతూహలం మేఽద్య విస్తరాద్ బ్రహ్మవిత్తమ // 22.1
పులస్త్య ఉవాచ
శ్రూయతాం కథయిష్యామి భూయోఽస్యాః సంభవం మునే
శుమ్భాసురవధార్థాయ లోకానాం హితకామ్యయా // 22.2
యా సా హిమవతః పుత్రీ భవేనోఢా తపోధనా
ఉమా నామ్నా చ తస్యాః సా కోశాఞ్జాతా తుకౌశికీ // 22.3
సంభీయ విన్ధ్యం గత్వా చ భృయో భూతగణైర్వృతా
శుమ్భం చైవ నిశుమ్భం చ వధిష్యతి వరాయుధైః // 22.4
నారద ఉవాచ
బ్రహ్మంస్త్వయా సమాఖ్యాతా మృతా దక్షత్మజా సతీ
సా జాతా హిమవత్పుత్రీత్యేవం మే వక్తుమర్హసి // 22.5
యథా చ పార్వతీకోశాత్ సముద్ధభూతా హి కౌశికీ
యథా హతవతీ శుమ్భం నిసుమ్భం చ మహాసురమ్ // 22.6
కస్య చేమౌ సుతౌ వీరౌ ఖ్యాతౌ శుమ్భనిశుమ్భకౌ
ఏతద్ విస్తరతః సర్వం యథావద్ వక్తుమర్హసి // 22.7
పులస్త్య ఉవాచ
ఏతత్తే కథయిష్యామి పార్వత్యాః సంభవం మునే
శృణుష్వావహితో భూత్వా స్కన్దోత్పత్తిం చ శాశ్వతీమ్ // 22.8
రుద్రః సత్యాం ప్రణష్టాయాం బ్రహ్మచారివ్రతే స్తితః
నిరాశ్రయత్వమాపన్నస్తపస్తప్తుం వ్యవస్థితః // 22.9
స చాసీద్ దేవసేనానీర్దైత్యదర్ఫవినాశనః // 22.10
తతో నిరాకృతా దేవాః సేనానాథేన శంభునా
దానవేన్ద్రేణ విక్రమ్య మహిషేణ పరాజితాః // 22.11
తతో జగ్ముః మురేశానం ద్రష్టుం చక్రగదాధరమ్
శ్వేత్దవీపే మహాహంసం ప్రపన్నాః శరణం హరిమ్ // 22.12
తానాగతాన్ సురాన్ దృష్ట్వా తతః శక్రపురోగమాన్
విహస్య మేఘగమ్భీరం ప్రోవాచ పురుషోత్తమః // 22.13
కిం జితాస్త్వసురేన్ద్రేణ మహిషేణ దురాత్మనా
యేన సర్వే సమేత్యైవం మమ పార్శ్వముపాగతాః // 22.14
తద్ యుష్మాకం హితార్థాయ యద్ వదామి సురోత్తమాః
తత్కురుధ్వం జయో యేన సమాశ్రిత్య భవేద్ధి వః // 22.15
య ఏతే పితరో దివ్యాస్త్వగ్నిష్వాత్తేతి విశ్రుతాః
అమీషాం మానసీ కన్యా మేనా నామ్నాస్తి దేవతాః // 22.16
తామారాధ్య మహాతిథ్యాం శ్రద్ధయా పరయామరాః
ప్రార్థయధ్వం సతీం మేనాం ప్రాలేయాద్రేరిహార్థతః // 22.17
తస్యాం సా రూపసంయుక్తా భవిష్యతి తపస్వినీ
దక్షకోపాద్ యయా ముక్తం మలవజ్జీవితం ప్రియమ్ // 22.18
సా శఙ్కరాత్ స్వతేజోంఽశం జనయిష్యతి యం సుతమ్
స హనిష్యతి దైత్యేన్ద్రం మహిషం సపదానుగమ్ // 22.19
తస్మాద్ గచ్ఛత పుణ్యం తత్ కురుక్షేత్రం మహాఫలమ్
తత్ర పృథూదకే తీర్థే పూజ్యన్తాం పితరోఽవ్యయః // 22.20
మహాతిథ్యాం మహాపుణ్యే యది శత్రుపరాభవమ్
జిహాసతాత్మనః సర్వే ఇత్థం వై క్రియతామితి // 22.21
పులస్త్య ఉవాచ
ఇత్యుక్త్వా వాసుదేవేన దేవాః శక్రపురోగమాః
కృతాఞ్జలిపుటా భూత్వా పప్రచ్ఛుః పరమ్శ్వరమ్ // 22.22
దేవా ఊచుః
కోఽయం కురుక్షేత్ర ఇతి యత్ర పుణ్యం పృథూదకమ్
ఉద్భవం తస్య తీర్థస్య భగవాన్ ప్రబ్రవీతు నః // 22.23
కేయం ప్రోక్తా మహాపుణ్యా తిథీనాముత్తమా తిథిః
యస్యాం హి పితరో దివ్యాః పూజ్యాస్మాభిః ప్రయన్తతః // 22.24
తతః సురాణాం వచనాన్మురారిః కైటభార్దనః
కురుక్షేత్రోద్భవం పుణ్యం ప్రోక్తవాంస్తాం తిథీమపి // 22.25
శ్రీభగవానువాచ
సోమవంశోద్భవో రాజా ఋక్షో నామ మహాబలః
కృస్యాదౌ సమభవదృక్షాత్ సంవరణోఽవత్ // 22.26
స చ పిత్రా నిజే రాజ్యే బాల ఏవాభిషేచితః
బాల్యేఽపి ధర్మనిరతో మద్భక్తశ్చ సదాభవత్ // 22.27
పురోహితస్తు తస్యాసీద్ వసిష్ఠో వరుణాత్మజః
స చాస్యాధ్యాపయామాస సాఙ్గాన్ వేదానుదారధీః // 22.28
తతో జగామ చారణ్యం త్వనధ్యాయే నృపాత్మజః
సర్వకర్మసు నిక్షిప్య వసిష్ఠం తపసాం నిధిమ్ // 22.29
తతో మృగయావ్యాక్షేపాద్ ఏకాకీ విజనం వనమ్
వైభ్రాజం స జగామాథ అథోన్మాదనమభ్యయాత్ // 22.30
తతస్తు కౌతుకావిష్టః సర్వతుకుసుమే వనే
అవితృపతః సుగన్ధస్య సమన్తాద్ వ్యచరద్ వనమ్ // 22.31
స వనన్తం చ దదృశే ఫుల్లకోకనదావృతమ్
కహ్లారపద్మకుముదైః కమలేన్దీవరైరపి // 22.32
తత్ర క్రీడన్తి సతతమప్సరోఽమరకన్యకాః
తాసాం మధ్యే దదర్శాథ కన్యాం సంవరణోఽధికామ్ // 22.33
దర్శనాదేవ స నృపః కామమార్గణపీడితః
జాతః సా చ తమీక్ష్యైవ కామబాణాతురాభవత్ // 22.34
ఉభౌ తౌ పీడితౌ మోహం జగ్మతుః కామమార్గణైః
రాజా చలాసనో భూమ్యాం నిపపాత తురఙ్గమాత్ // 22.35
తమభ్యేత్య మహాత్మానో గన్ధర్వాః కామరూపిణః
సిషిచుర్వారిణాభ్యేత్య లబ్ధసంజ్ఞోఽభవత్ క్షణాత్ // 22.36
సా చాప్సరోభిరుత్పాత్య నీతా పితృకులం నిజమ్
తాభిరాశ్వాసితా చాపి మధురైర్వచనామ్బుభిః // 22.37
స చాప్యరుహ్య తురగం ప్రతిష్ఠానం పురోత్తమమ్
గతస్తు మేరుశిఖరం కామచారీ యథామరః // 22.38
యదాప్రభృతి సా దృష్టా ఆర్క్షిణా తపతీ గిరౌ
తదాప్రభృతి నాశ్నాతి దివా స్వపితి నో నిశి // 22.39
తతః సర్వవిదవ్యగ్రోవిదిత్వా వరుణాత్మజః
తపతీతాపితం వీరం పార్థివం తపసాం నిధిః // 22.40
సముత్పత్య మహాయోగీ గగనం రవిమణ్డలమ్
వివేశ దేవం తిగ్మాంశు దదర్శ స్యన్దనే స్థితమ్ // 22.41
తం దృష్ట్వా భాస్కరం దేవం ప్రణమద్ ద్విజసత్తమః
ప్రతిప్రణమితశ్చాసౌ భాస్కరేణావిశద్ రథే // 22.42
జ్వలజ్జటాకలాపోఽసౌ దివాకరసమీపగః
శోభతే వారుణిః శ్రీమాన్ ద్వితీయ ఇవ భాస్కరః // 22.43
తతః సంపూజితోర్ఽఘార్భాస్కరేణ తపోధనః
పృష్టశ్చాగమనే హేతుం ప్రత్యువాచ దివాకరమ్ // 22.44
సమాయాతోఽస్మి దేవేశ యాచితుం త్వాం మహాద్యుతే
సుతాం సంవరణస్యార్థే తస్య త్వం దాతుమర్హసి // 22.45
తతో వసిష్ఠాయ దివాకరేణ నివేదితా సా తపతీ తనూజా
గృహాగతాయ ద్విజపుఙ్గవాయ రాజ్ఞోర్ఽథతః సంవరణస్య దేవాః // 22.46
సావిత్రిమాదాయ తతో వసిష్ఠః స్వమాశ్రమం పుణ్యముపాజగామ
సా చాపి సంస్మృత్య నృపాత్మజం తం కృతాఞ్జలిర్వారుణిమాహ దేవీ // 22.47
తపత్యువాచ
బ్రహ్మన్ మయా ఖేదముపేత్య యో హి సహాప్సరోభిః పరిచారికాభిః
దృష్టో హ్యరణ్యేఽమరగర్భతుల్యో నృపాత్మజో లక్షణతోఽభిజానే // 22.48
పాదౌ శుభౌ చక్రగదాసిచిహ్నౌ జఙ్ఘే తథోరూ కరిహస్తతుల్యౌ
కటిస్తథా సింహకటిర్యథైవ క్షామం చ మధ్యం త్రిబలీనిబద్ధమ్ // 22.49
గ్రీవాస్య శఙ్ఖాకృతిమాదధాతి భుజౌ చ పీనౌ కఠనౌసుదీర్ఘౌ
హస్తౌ తథా పద్మదలోద్భవాఙ్కౌ ఛత్రాకృతిస్తస్య శిరో విభాతి // 22.50
నీలాశ్చ కేశాః కుటిలాశ్చ తస్య కర్ణౌ సమాంసౌ సుసమా చ నాసా
దీర్ఘాశ్చ తస్యాఙ్గులయః సుపర్వాః పద్భ్యాం కరాభ్యాం దశనాశ్చ సుభ్రాః // 22.51
సమున్నతః షడ్భిరుదారవీర్యస్త్రిభిర్గభీరస్త్రిపు చ ప్రలమ్బః
రక్తస్తథా పఞ్చసు రాజపుత్రః కృష్ణశ్చతుర్భిస్త్రిభిరానతోఽపి // 22.52
ద్వాభ్యాం చ శుక్లః సురాభిశ్చతుర్భిః దృశ్యన్తి పద్మాని దశైవ చాస్య
వృతః స భర్తా భగవాన్ హి పూర్వం తం రాజపుత్రం భువి సంవిచిన్త్య // 22.53
దదస్వ మాం నాథ తపస్వినేఽస్మై గుణోపపన్నాయ సమీహితాయ
నేహాన్యకామాం ప్రవదన్తి సన్తో దాతుం తథాన్యస్య విభో క్షమస్వ // 22.54
దేవదేవ ఉవాచ
ఇత్యేవముక్తః సవితుశ్చ పుత్ర్యా ఋషిస్తదా ధ్యానపరో బభూవ
జ్ఞాత్వా చ తత్రార్కసుతాం సకామాం ముదా యుతో వాక్యమిదం జగాద // 22.55
స ఏవ పుత్రి నృపతేస్తనూజో దృష్టః పురా కామయసే యమద్య
స ఏవ చాయాతి మమాశ్రమం వై ఋక్షాత్మజః సంవరణో హి నామ్నా // 22.56
అథాజగామ స నృపస్య పుత్రస్తమాశ్రమం బ్రాహ్మణపుఙ్కవస్య
దృష్ట్వా వసిష్ఠం ప్రణిపత్య మూర్ధ్నా స్థితస్త్వపశ్యత్ తపతీం నరేన్ద్రః // 22.57
దృష్ట్వా చ తాం పద్మవిశాలనేత్రాం తాం పూర్వదృష్టామితి చిన్తయిత్వా
పప్రచ్ఛ కేయం లలనా ద్విజేన్ద్ర స వారుణిః ప్రాహ నరాధిపేన్ద్రమ్ // 22.58
ఇయం వివస్వద్దుహితా నరేన్ద్ర నామ్నా ప్రసిద్ధా తపతీ పృథివ్యామ్
మయా తవార్థాయ దివాకరోఽర్థితః ప్రాదాన్మయా త్వాశ్రమమానినిన్యే // 22.59
తస్మాత్ మసుత్తిష్ఛ నరేన్ద్ర దేవ్యాః పాణిం తపత్యా విధివద్ గృహాణ
ఇత్యేవముక్తో నృపతిః ప్రహృష్టో జగ్రాహ పాణిం విధివత్ తపత్యాః // 22.60
సా తం పతిం ప్రాప్య మనోఽభిరామం సూర్యామజా శక్రసమాప్రభావమ్
రరామ తన్వీ భవనోత్తమేషు యతా మహైన్ద్రం దివి దైత్యకన్యా // 22.61

దేవదేవ ఉవాచ
తస్యాం తపత్యాం నరసత్తమేన జాతః సుతః పార్థివలక్షణస్తు
స జాతకర్మాదిభిరేవ సంస్కృతో వివర్ద్ధతాజ్యేన హుతో యథాగ్నిః // 23.1
కృతోఽస్య చూడాకరణశ్చ దేవా విప్రణ మిత్రావరుణాత్మజేన
నవాబ్దికస్య వ్రతబన్ధనం చ వేదే చ శాస్త్రే విధిపారగోఽబూత్ // 23.2
తతశ్చతుఃపడ్భిరపీహ వర్షైః సర్వజ్ఞతామభ్యగమత తతోఽసౌ
ఖ్యాతః పృథివ్యాం పురుషోత్తమోఽసౌ నామ్నా కురుః సంవరణస్య పుత్రః // 23.3
తతో నరపతిర్దృష్ట్వా ధర్మికం తనయం శుభమ్
దారక్రియార్థమకరోద్ యత్నం శుభకులే తతః // 23.4
సోదామినీం సుదామ్నస్తు సుతాం రూపాధికాం నపః
కురోరర్థాయ వతవాన్ స ప్రాదాత్ కురవేఽపి తామ్ // 23.5
స తాం నృపసుతాం లబ్ధ్వా ధర్మార్థావవిరోధయన్
రేమే తన్వ్యా సహ తయా పౌలోమ్యా మఘవానివ // 23.6
తతో నరపతిః పుత్రం రాజ్యభారక్షమం బలీ
విదిత్వా యోవరాజ్యాయ విధానేనాభ్యషేచయత్ // 23.7
తతో రాజ్యేఽభిషిక్తస్తు కురుః పిత్రా నిజే పదే
పాలయామాస స మహీం పుత్రవచ్చ స్వయం ప్రజాః // 23.8
స ఏవ క్షేత్రపాలోఽభూత్ పశుపాలః స ఏవ హి
స సర్వపాలకశ్చాసీత్ ప్రజాపాలో మహాబలః // 23.9
తతోఽస్య బుద్ధిరుపన్నా కీర్తిర్లోకే గరీయసీ
యావత్కీర్తిః సుసంస్థా హి తావద్వాసః సురైః సహ // 23.10
స త్వేవం నృపతిశ్రేష్ఠో యాథాతథ్యమవేక్ష్య చ
విచచార మహీం సర్వాం కీర్త్యర్థం తు నరాధిపః // 23.11
తతో ద్వైతవనం నామ పుణ్యం లోకేశ్వరో బలీ
తదాసాద్య సుసంతుష్టో వివేశాభ్యాన్తరం తతః // 23.12
తత్ర దేవీం దదర్శాథ పుణ్యాం పాపవిమోచనీమ్
ప్లక్షజాం బ్రహ్మణః పుత్రీం హరిజిహ్వాం సరస్వతీమ్ // 23.13
సుదర్శనస్య జననీం హ్వన్దం కృత్వా సువిస్తరమ్
స్థితాం భగవతీం కూలే తీర్థకోటిభిరాప్లుతామ్ // 23.14
తస్యాస్తజ్జలమీక్ష్యైవ స్నాత్వా ప్రీతోఽభవన్నృపః
సమాజగామ చ పునః బ్రహ్మణో వేదిముత్తరామ్ // 23.15
సమన్తపఞ్చకం నామ ధర్మస్థానమనుత్తమమ్
ఆకమన్తాద్ యోజనాని పఞ్చ చ సర్వతః // 23.16
దేవా ఊచుః
కియన్త్యో వేదయః సన్తి బ్రహ్మణః పురుషోత్తమ
యేనోత్తరతయా వేదిర్గాదితా సర్వపఞ్చకా // 23.17
దేవదేవ ఉవాచ
వేదయో లోకనాథస్య పఞ్చ ధర్మస్య సేతవః
యాసు యష్టం సురేశేన లోకనాథేన శంభునా // 23.18
ప్రయాగో మధ్యమా వేదిః పూర్వా వేదిర్గయాశిరః
విరజా దక్షిణా వేదిరనన్తఫలదాయినీ // 23.19
ప్రతీచీ పుష్కరా వేదిస్త్రిభిః కుణ్డైరలఙ్కృతా
సమన్తపఞ్చకా చోక్తా వేదిరేవోత్తరావ్యయా // 23.20
తమమన్యత రాజర్షిరిదం క్షేత్రం మహాఫలమ్
కరిష్యామి కృషిష్యామి సర్వాన్ కామాన్ యథేప్సితాన్ // 23.21
ఇతి సంచిన్త్య మనసా త్యక్త్వా స్యన్తనముత్తమమ్
చక్రే కీర్త్యర్థమతులం సంస్థానం పార్థివర్షభః // 23.22
కృత్వా సీరం స సౌవర్ణం గహ్య రుద్రవృషం ప్రభుః
పౌణ్డ్రకం యామ్యమహిషం స్వయం కర్షితుముద్యతః // 23.22
తం కర్షన్తం నరవరం సమభ్యేత్య తక్రతుః
ప్రోవాచ రాజన్ కిమిదం భవాన్ కర్తుమిహోద్యతః // 23.23
తం కర్షన్తం నరవరం సమభ్యేత్య శతక్రతుః
ప్రోవాచ రాజన్ కిమిదం భవాన్ కర్తుమిహోద్యతః // 23.24
రాజాబ్రవీత్ సురవరం తపః సత్యం క్షమాం దయామ్
కృషామి శౌచం దానం చ యోగం చ బ్రహ్మచారితామ్ // 23.25
తస్యోవాచ హరిర్దేవః కస్మాద్బీజో నరేశ్వర
లబ్ధోఽష్టాఙ్గేతి సహసా అవహస్య గతస్తతః // 23.26
గతేఽపి శక్ర రాజర్షిరహన్యహని సీరధృక్
కృషతేఽన్యాన్ సమన్తాచ్చ సప్తక్రోశాన్ మహీపతిః // 23.27
తతోఽహమబ్రువం గత్వా కురో కిమిదమిత్యథ
తదాష్టాఙ్గం మహాధర్మం సమాఖ్యాతం నృపేణ హి // 23.28
తతో మయాస్య గదితం నృప బీజం క్వ తిష్ఠతి
స చాహ మమ దేహస్థం బీజం తమహమబ్రువమ్
దేహ్యహం వాపయిష్యామి సీరం కృషతు వై భవాన్ // 23.29
తతో నృపతినా బాహుర్దక్షిణః ప్రసృతః కతః
ప్రసృతం తం భుజం దృష్ట్వా మయా చక్రేణ వేగతః // 23.30
సహస్రధా తతశ్ఛిద్య దత్తో యుష్మాకమేవ హి
తతః సవ్యో భుజో రాజ్ఞా దత్తశ్ ఛిన్నోఽప్యసౌ మయా // 23.31
తథైవోరుయుగం ప్రాదాన్మయా ఛిన్నౌ చ తావుభౌ
తతః స మే శిరః ప్రాదాత్ తేన ప్రీతేఽస్మి తస్య చ
వరదోఽస్మీత్యథేత్యుక్తే కురుర్వరమయాచత // 23.32
యావదేతన్మయా కృష్టం ధర్మక్షేత్రం తదస్తు చ
స్నాతానాం చ మృతానాం చ మహాపుణ్యఫలం త్విహ // 23.33
ఉపవాసం చ దానం చ స్నానం జప్యం చ మాధవ
హోమయజ్ఞాదికం చాన్యచ్ఛుభం వాప్యశుభం విభో // 23.34
త్వత్ప్రసాద్ధృషీకేశ శఙ్ఖచక్రగదాధర
అక్షయం ప్రవరే క్షేత్రే భవత్వత్ర మహాఫలమ్ // 23.35
తథా భవాన్ సురైః సార్ధం సమం దేవేన శలినా
వస త్వం పుణ్డరీకాక్ష మన్నామవ్యఞ్జకేఽచ్యుత
ఇత్యేవముక్తస్తేనాహం రాజ్ఞా బాఢమువాచ తమ్ // 23.36
తథా చ త్వం దివ్యవపుర్భవ భూయో మహీపతే
తథాన్తకాలే మామేవ లయటమేష్యసి సువ్రత // 23.37
కీర్తిశ్చ శాశ్వతీ తుభ్యం భవిష్యతి న సంశయః
తత్రైవ యాజకా యజ్ఞాన్ యజిష్యన్తి సహస్రశః // 23.38
తస్య క్షేత్రస్య రక్షార్థం దదౌ స పురుషోత్తమః
యక్షం చ చన్ద్రనామానం వాసుకిం చాపి పన్నగమ్ // 23.39
విద్యాధరం శఙ్కుకర్ణం సుకేశిం రాక్షసేశ్వరమ్
అజావనం చ నృపతిం మహోదేవం చ పావకమ్ // 23.40
ఏతాని సర్వతోఽభ్యేత్య రక్షన్తి కురుజాఙ్గలమ్
అమీషాం బలినోఽన్యే చ భృత్యాశ్చైవానుయాయినః // 23.41
అష్టౌ సహస్రాణి ధరనుర్ధరాణాం యే వారయన్తీహ సుదుష్కృతాన్ వై
స్నాతుం న యచ్ఛన్తి మహోగ్రరూపాస్తవన్యస్య భూతాః సచరాచరాణామ్ // 23.42
తస్యైవ మధ్యే బహుపుణ్య ఉక్తః పృథూదకః పాపహరః శివశ్చ
పుణ్యా నదీ ప్రాఙ్ముఖతాం ప్రయాతా యత్రౌఘయుక్తస్య శుభా జతాఢ్యా // 23.43
పూర్వం ప్రజేయం ప్రపితామహేన సృష్టా సమం భూతగణైః సమస్తైః
మహీ జలం వహ్నిసమీరమేవ ఖం త్వేవమాదౌ విబభౌ పృథూదకః // 23.44
తథా చ సర్వాణా మహార్ణవాని తీర్థాని నద్యః స్త్రవణాః సరాంసి
సంనిర్మితానీహ మహాభుజేన తచ్చైక్యమాగాత్ సలిలం మహీషు // 23.45

దేవదేవ ఉవాచ
ఏవం పృథూదకో దేవాః పుణ్యః పాపభయాపహః
తం గచ్ఛధ్వం మహాతీర్థం యావత్ సంనిధివోధితమ్ // 24.1
యదా మృగశిరోఋక్షే శశిసూర్యౌ బృహస్పతిః
తిష్ఠన్తి సా తిథిః పుణ్యా త్వక్షయా పరిగీయతే // 24.2
తం గచ్ఛధ్వం సురశ్రేష్ఠా యత్ర ప్రాచీ సరస్వతీ
పితౄన్ ఆరాధయధ్వం హి తత్ర శ్రాద్ధేన భక్తితతః // 24.3
తతో మురారివచనం శ్రుత్వా దేవాః సవాసవాః
సమాజగ్ముః కురుక్షేత్రే పుణ్యతీర్థం పృథూదకమ్ // 24.4
తత్ర స్నాత్వా సురాః సర్వే బృహస్పతిమచోదయన్
విశస్వ భగవన్ ఋక్షమిమం మృశిరం కురు
పుణ్యాం తిథిం పాపహరాం తవ కాలోఽయమాగతః // 24.5
ప్రవర్తతే రవిస్తత్ర చన్ద్రమాపి విశత్యసౌ
త్వదాయత్తం గురో కార్యం సురాణాం తత్ కురుష్వ చ // 24.6
ఇత్యేవముక్తో దేవైస్తు దేవాచార్యోఽబ్రవీదిదమ్
యది వర్షాధిపోఽహం స్యాం తతో యాస్యామి దేవతాః // 24.7
ఆషాఢే మాసి మార్గర్క్షే చన్ద్రక్షయతిథిర్హి యా
తస్యాం పురన్దరః ప్రీతః పిణ్డం పితృషు భక్తితః // 24.8
ప్రాదాత్ తిలమధూన్మిశ్రం హవిష్యాన్నం కురుష్వథ
తతః ప్రీతాస్తు పితరస్తాం ప్రాహుస్తనయాం నిజామ // 24.9
మేనాం దేవాశ్చ శైలాయ హిమయుక్తాయ వై దదుః
తాం మేనాం హిమవాంల్లబ్ధ్వా ప్రసాదాద్ దైవతేష్వథ
ప్రీతిమానభవచ్చాసౌ రరామ చ యథేచ్ఛయా // 24.10
తతో హిమాద్రిః పితృకన్యయా సమం సమర్పయన్ వై విషయాన్ యథైష్టమ్
అజీజనత్ సా తనయాశ్చ తిస్రో రూపాతియుక్తాః సురయోషితోపమాః // 24.11
ఇతి శ్రీవామనపురాణే చతుర్వింశోఽధ్యాయః

పులస్త్య ఉవాచ
మేనాయాః కన్యకాస్తిస్రో జాతా రూపగుణాన్వితాః
సునాభ ఇతి చ ఖ్యాతశ్చతుర్థస్తనయోఽభవత్ // 25.1
రక్తాఙ్గీ రక్తనేత్రా చ రక్తామ్బరవిభూషితా
రాగిణి నామ సంజాతా జ్యేష్ఠా మేనాసుతా మునే // 25.2
శుభాఙ్గీ పద్మపత్రాక్షీ నీలకుఞ్చితమూర్ధజా
శ్వేతమాల్యామ్బరధరా కుటిలా నామ చాపరా // 25.3
నీలాఞ్చనచయప్రఖ్యా నీలేన్దీవరలోచనా
రూపేణానుపమా కాలీ జఘన్యా మేనకాసుతా // 25.4
జాతాస్తాః కన్యకాస్తిస్రః షడబ్దాత్ పరతో మునే
కర్తుం తపః ప్రయాతాస్తా దేవాస్తా దదృశుః శుభాః // 25.5
తతో దివాకరైః సర్వైర్వసుభిశ్చ తపస్వినీ
కుటిలా బ3హ్మలోకం తు నీతా శశికరప్రభా // 25.6
అథోచుర్దేవతాః సర్వాః కిం త్వియం జనయిష్యతి
పుత్రం మహిషహన్తారం బ్రహ్మన్ వ్యాఖ్యాతుమర్హసి // 25.7
తతోఽబ్రవీత్ సురపతిర్నేయం శక్తా తపస్వినీ
శార్వం ధారయితుం తేజో వరాకీ ముచ్యాతాం త్వియమ్ // 25.8
తతస్తు కుటులా ఋద్ధా బ్రహ్మాణం ప్రాహ నారద
తథా యతిష్యే భగవన్ యతా శార్వం సుదుర్ద్ధరమ్ // 25.9
ధారయిష్యామ్యహం తేజస్తథైవ శ్రుణు సత్తమ
తపసాహం సుతప్తేన సమారాధ్య జనార్దనమ్ // 25.10
యథా హరస్య మూర్ధానం నమయిథ్యే పితామహ
తథా దేవ కరిష్యామి సత్యం సత్యం మయోదితమ్ // 25.11
పులస్త్య ఉవాచ
తతః పితామహః క్రుద్ధః కుటిలాం ప్రాహ దారుణామ్
భగవానాదికృద్ బ్రహ్మా సర్వేశోఽపి మహామున్ // 25.12
బ్రహ్మోవాచ
యస్మాన్మద్వచనం పాపే న క్షాన్తం కుటిలే త్వయా
తస్మాన్మచ్ఛాపనిర్దగ్ధా సర్వా ఆపో భవిష్యసి // 25.13
ఇత్యేవం బ్రహ్మణా శప్తా హిమవద్ దుహితా మునే
ఆపోమయీ బ్రహ్మలోకం ప్లావయామాస వేగినీ // 25.14
తాముద్వృత్తజలాం దృష్ట్వా ప్రబబన్ధ పితామహః
ఋక్సామాథర్వయజుభిర్వాఙ్మయైర్బన్ధనైర్దృఢమ్ // 25.15
సా బద్ధా సిస్థితా బ్రహ్మన్ తత్రైవ గిరికన్యకా
ఆపోమయీ ప్లావయన్తీ బ్రహ్మణో విమలా జటాః // 25.16
యా సా రాగవతీ నామ సాపి నీతా సురైర్దివమ్
బ్రహ్మణే తాం నివేద్యైవం తామప్యాహ ప్రజాపతిః // 25.17
సాపి క్రుద్ధాబ్రవీన్నూనం తథా తప్స్యే మహత్తపః
యథా మన్నామసంయుక్తో మహిషఘ్నో భవిష్యతి // 25.17
తామప్యథాశపద్ బ్రహ్మ సన్ధ్యా పాపే భవిష్యసి
యా మద్వాక్యమలఙ్ఘ్యం వై సురైర్లఙ్ఘయసే బలాత్ // 25.18
తామప్యథాశపద్ బ్రహ్మ సన్ధ్యా పాపే భవిష్యసి
యా మద్వాక్యమలఙ్ఘ్యం వై సురైర్లఙ్ఘయసే బలాత్ // 25.19
సాపి జాతా మునిశ్రేష్ఠ సన్ధ్యా రాగవతీ తతః
ప్రతీచ్ఛత్ కృత్తికాయోగం శైలేయా విగ్రహం దృఢమ్ // 25.20
తతో గతే కన్యకే ద్వే జ్ఞాత్వా మేనా తపస్వినీ
తపసో వారయమాస ఉమేత్యేవాబ్రవీచ్చ సా // 25.21
తదేవ మాతా నామాస్యాశ్చక్రే పితృసుతా శుభా
ఉమేత్యేవ హి కన్యాయాః సా జగామ తపోవనమ్ // 25.22
తతః సా మనసా దేవం శూలపాణిం వృషధ్వజమ్
రుద్రం చేతసి సంధాయ తపస్తేపే సుదుష్కరమ్ // 25.23
తతో బ్రహ్మాబ్రవీద్ దేవాన్ గచ్ఛధ్వం హిమవత్సుతామ్
ఇహానయధ్వం తాం కాలీం తపస్యన్తీం హిమాలయే // 25.24
తతో దేవాః సమాజగ్ముర్దదృశుపః శైలనన్దినీమ్
తేజసా విజితాస్తస్యా న శేకురుపసర్పితుమ్ // 25.25
ఇన్ద్రోఽమరగణైః సార్ద్ధం నిర్ద్ధూతస్తేజసా తయా
బ్రహ్మణోఽధికతేజోఽస్యా వినివేద్య ప్రతిష్ఠితః // 25.26
తతో బ్రహ్మాబ్రవీత్ సా ది ధ్రవం శఙ్కరవల్లభా
యూయం యత్తేజసా నూనం విక్షిప్తాస్తు హతప్రభాః // 25.27
తస్మాద్ భజధ్వం స్వ స్వం హి స్థానం భో విగతజ్వరాః
సతారకం హి మహిషం విదధ్వం నిహతం రణే // 25.28
ఇత్యేవముక్తా దేవేన బ్రహ్మణా సేన్ద్రకాః సురాః
జగ్ముః స్వాన్యేవ ధిష్ణ్యాని సద్యో వై విగతజ్వరాః // 25.29
ఉమామపి తపస్యన్తీం హిమవాన్ పర్వతేశ్వరః
నివర్త్య తపసస్తస్మాత్ సదారో హ్యనయద్గృహాన్ // 25.30
దేవోఽప్యాశ్రిత్య తద్రౌద్రం వ్రతం నామ్నా నిరాశ్రయమ్
విచచార మహాశైలాన్ సేరుప్రాగ్ర్యాన్ మహామతిః // 25.31
స కదాచిన్మహాశైలం హిమవన్తం సమాగతః
తేనార్చితః శ్రద్ధయాసౌ తాం రాత్రిమవసద్ధరః // 25.32
ద్వితీయేఽహ్ని గిరీశేన మహాదేవో నమన్త్రితః
ఇహైవ తిష్ఠస్వ విభో తపఃసాధనాకారణాత్ // 25.33
ఇత్యేవముక్తో గిరిణా హరశ్చక్రే మతిం చ తామ్
తస్థావాశ్రమమాశ్రిత్య త్యక్త్వా వాసం నిరాశ్రయమ్ // 25.34
వసతోఽప్యాశ్రమే తస్య దేవదేవస్య శూలినః
తం దేశమగమత్ కాలీ గిరిరాజసుతా శుభా // 25.35
తామాగతాం హరో దృష్ట్వా భూయో జాతాం ప్రియాం సతీమ్
స్వాగతేనాభిసంపూజ్య తస్థౌ యోగరతో హరః // 25.36
సా చాభ్యేత్య వరారోహా కృతాఞ్జపరిగ్రహా
వవన్దే చరణౌ శౌవౌ సఖీభిః సహ భామినీ // 25.37
తతస్తు సుచిరాచ్ఛర్వః సమీక్ష్య గిరికన్యకామ్
న యుక్తం చైవముక్త్వాథ సగణోఽన్తర్దధే తతః // 25.38
సాపి శర్వవచో రౌద్రం శ్రుత్వా జ్ఞానసమన్వితా
అన్తర్దుఃఖేన దహ్యన్తీ పితరం ప్రాహ పార్వతీ // 25.39
తాత యాస్యే మహారణ్యే తప్తుం ఘోరం మహత్తపః
ఆరాధనాయ దేవస్య శఙ్కరస్య పినాకినః // 25.40
తథేత్యుక్తం వచః పిత్రా పాదే తస్యైవ విస్తృతే
లలితాఖ్యా తపస్తేపే హరారాధనాకామ్యయా // 25.41
తస్యాః సఖ్యస్తదా దేవ్యాః పరిచర్యా తు కుర్వతే
సమిత్కుశఫలం చాపి మూలాహరణమాదితః // 25.42
వినోదనార్థం పార్వత్యా మృన్మయః శూలధృగ్ హరః
కృతస్తు తేజసా యుక్తో భద్రమస్త్వితి సాబ్రవీత్ // 25.43
పూజాం కరోతి తస్యైవ తం పశ్యతి ముహుర్ముహుః
తతోఽస్యాస్తుష్టిమగమచ్ఛ్రద్ధయా త్రిపురాన్తకృత్ // 25.44
బటురూపం సమాధాయ ఆషాఢీ ముఞ్జమేఖలీ
యజ్ఞోపవీతీ ఛత్రీ చ మృగాజినధరస్తథా // 25.45
కమణ్డలువ్యగ్రకరో భస్మారుణితవిగ్రహః
ప్రత్యాశ్రమం పర్యటన్ స తం కాల్యాశ్రమమాగతః // 25.46
తముత్థాయ తదా కాలీ సఖీభిః సహ నారద
పూజయిత్వా యథాన్యాయం పర్యపృచ్ఛదిదం తతః // 25.47
ఉమోవాచ
కస్మాదాగమ్యతే భిక్షో కుత్ర స్థానే తవాశ్రమః
క్వ చ త్వం ప్రతిగన్తాసి మమ శీఘ్రం నివేదయ // 25.48
భిక్షురువాచ
మమాశ్రమపదం బాలే వారాణస్యాం శుచివ్రతే
అథాతస్తీర్థయాత్రాయాం గమిష్యామి పృథూదకమ్ // 25.49
దేవ్యువాచ
కిం పుణ్యం తత్ర విప్రేన్ద్ర లబ్ధాసి త్వం పృథూదకే
పథి స్నానేన చ ఫలం కేషు కిం లబ్దవానసి // 25.50
భిక్షురువాచ
మయా స్నానం ప్రయాగే తు కృతం ప్రథమమేవ హి
తతోఽథ తీర్థే కుబ్జామ్రే జయన్తే చణ్డికేశ్వరే // 25.51
బన్ధువృన్దే చ కర్కన్ధే తీర్థే కనఖలే తథా
సరస్వత్యామగ్నికుణ్డే భద్రాయాం తు త్రివిష్టపే // 25.52
కోనటే కోటితీర్థే చ కుబ్జకే చ కృసోదరి
నిథ్కామేన కృతం స్నానం తతోఽభ్యాగాం తవాశ్రమమ్ // 25.53
ఇహస్థాం త్వాం సమాభాష్య గమిష్యామి పృథూదకమ్
పృచ్ఛామి యదహం త్వాం వై తత్ర న క్రోద్ధుమర్హసి // 25.54
అహం యత్తపసాత్మానం శోషయామి కృశోదరి
బాల్యేఽపి సంయతతనుస్తత్తు శ్లాఘ్యం ద్విజన్మనామ్ // 25.55
కిమర్థం భవతీ రౌద్రం ప్రథమే వయసి స్థితా
తపః సమాశ్రితా భీరు సంశయః ప్రతిభాతి మే // 25.56
ప్రథమే వయసి స్త్రీణాం సహ భర్త్రా విలాసిని
సుభోగా భోగితాః కాలే వ్రజన్తి స్థిరయౌవనే // 25.57
తపసా వాఞ్ఛయన్తీహ గిరిజే సచరాచరాః
రూపాభిజనమైశ్వర్యం తచ్చ తే విద్యతే బహు // 25.58
తత్ కిమర్థమపాస్యైతానలఙ్కారాఞ్ జటా ధృతాః
చీనాంశుకం పరిత్యజ్య కిం త్వం వల్కలధారిణీ // 25.59
పులస్త్య ఉవాచ
తతస్తు తపసా వృద్ధా దేవ్యాః సోమప్రభా సఖీ
భిక్షవే కథయామాస యథావత్ సా హి నారద // 25.60
సోమప్రభోవాచ
తపశ్చర్యా ద్విజశ్రేష్ఠ పార్వత్యా యేన హేతునా
తం శృణుష్వ త్వియం కాలీ హరం భర్తారమిచ్ఛతి // 25.61
పులస్త్య ఉవాచ
సోమప్రభాయా వచనం శ్రుత్వా సంకమ్ప్య వై శిరః
విహస్య చ మహాహాసం భిక్షురాహ వచస్త్విదమ్ // 25.62
భిక్షురువాచ
వదామి తే పార్వతి వాక్యమేవం కేన ప్రదత్తా తవ బుద్ధిరేషా
కథం కరః పల్లవకోమలస్తే సమేష్యతే శార్వకరం ససర్పమ్ // 25.63
తథా దుకూలామ్బరశాలినీ త్వం మృగారిచర్మాభివృతస్తు రుద్రః
త్వం చన్దనాక్తా స భస్మభూషితో న యుక్తరూపం ప్రతిభాతి మే త్విదమ్ // 25.64
పులస్త్య ఉవాచ
ఏవం వాదిని విప్రేన్ద్ర పార్వతీ భిక్షుమబ్రవీత్
మా మైవం వద బిక్షో త్వం హరః సర్వగుణాధికః // 25.65
శివో వాప్యథవా భీమః సధనో నిర్ధనోఽపి వా
అలఙ్కృతో వా దేవేశస్తథా వాప్యనలఙ్కృతః // 25.66
యాదృశస్తాదృశో వాపి స మే నాథో భవిష్యతి
నివార్యతామయం భిక్షుర్వివక్షుః స్ఫురితాధరః
న తథా నిన్దకః పాపీ యథా శృణ్వన్ శశిప్రభే // 25.67
పులస్త్య ఉవాచ
ఇత్యేవముక్త్వా వరదా సముత్థాతుమథైచ్ఛత
తతోఽత్యజద్ భిక్షురూపం స్వరూపస్థోఽభవచ్ఛివః // 25.68
భూత్వోవాచ ప్రియే గచ్ఛ స్వమేవ భవనం పితుః
తవార్థాయ ప్రహేష్యామి మహర్షిన్ హిమవద్గృహే // 25.69
యచ్చేహ రుద్రమీహన్త్యా మృన్మయశ్చేశ్వరః కృతః
అసౌ భద్రేశ్వరేత్యేవం ఖ్యాతో లోకే భవిష్యతి // 25.70
దేవదానవగన్ధర్వా యక్షాః కింపురుషోరగాః
పూజయిష్యన్తి సతతం మానవాశ్చ శుభేప్సవః // 25.71
ఇత్యేవముక్తా దేవేన గిరిరాజసుతా మునే
జగామామ్బరమావిశ్య స్వమేవ భవనం పితుః // 25.72
శఙ్కరోఽపి మహాతేజా విసృజ్య కిరికన్యకామ్
పృథూదకం జగామాథ స్నానం చక్రే విధానతః // 25.73
తతస్తు దేవప్రవరో మహేశ్వరః పృథూదకే స్నానమపాస్తకల్మషః
కృత్వా సనన్దిః సగణః సవాహనో మహాగిరిం మన్దరమాజగామ // 25.74
ఆయాతి త్రిపురాన్తకే సహ గణైర్బ్రహ్మర్షిభిః సప్తభిరారోహత్పులకో బభౌ గిరివరః సంహృష్టతిత్తః క్షణాత్
చక్రే దివ్యఫలైర్జలేన శుచినా మూలైశ్చ కన్దాదిభిః పూజాం సర్వగణేశ్వరైః సహ విభోరద్రిస్త్రినేత్రస్య తు // 25.75
ఇతి శ్రీవామనపురాణే పఞ్చవింశోఽధ్యాయః

పులస్త్య ఉవాచ
తతః సంపూజితో రుద్రః శైలేన ప్రీతిమానభూత్
సస్మార చ మహర్షిస్తు అరున్ధత్యా సమం తతః // 26.1
తే సంస్మృతాస్తు ఋషయః శఙ్కరేణ మహాత్మనా
సమాజగ్ముర్మహాశైలం మన్దరం చారుకన్దరమ్ // 26.2
తానాగతాన్ సమీక్ష్యైవ దేవస్త్రిపురనాశనః
అభ్యుత్థాయాభిపూజ్యైతానిదం వచనమబ్రవీత్ // 26.3
ధన్యోఽయం పర్వతశ్రేష్ఠః శ్లాఘ్యః పూజ్యశ్చ దైవతైః
ధూతపాపస్తథా జాతో భవతాం పాదపఙ్కజైః // 26.4
స్థీయతాం విస్తృతే రమ్యే గిరిప్రస్థే సమే శుభే
శిలాసు పద్మవార్ణాసు శ్లక్ష్ణాసు చ మృదుష్వపి // 26.5
పులస్త్య ఉవాచ
ఇత్యేవముక్తా దేవేన సంకరేణ మహర్షయః
సమమేవ త్వరున్ధత్యా వివిశుః శైలసానుని // 26.6
ఉపవిష్టేషు ఋషిషు నన్దీ దేవగణాగ్రణీః
అర్ఘ్యాదినా సమభ్యర్చ్య స్థితః ప్రయతమానసః // 26.7
తతోఽబ్రవీత్ సురపతిర్ధర్మ్య వాక్యం హితం సురాన్
ఆత్మనో యశసో వృద్ధ్యై సప్తర్షీన్ వినయాన్వితాన్ // 26.8
హర ఉవాచ
కశ్యపాత్రే వారుణేయ గాధేయ శృణు గౌతమ్
భరద్వాజ శృణుష్వ త్వమఙ్గిరస్త్వం శృణుష్వ చ // 26.9
మమాసీద్ దక్షతనుజా ప్రియా సా దక్షకోపతః
ఉత్ససర్జ సతీ ప్రాణాన్ యోగదృష్ట్య పురా కిలః // 26.10
సాద్య భూయః సముద్భూతా శైలరాజసుతా ఉమా
సా మదర్థాయ శైలేన్ద్రో యాచ్యతాం ద్విజసత్తమాః // 26.11
పులస్త్య ఉవాచ
సప్తర్షయస్త్వేవముక్తా బాఢమిత్యబ్రువన్ వచః
ఓంనమః శఙ్కరాయేతి ప్రోక్త్వా జగ్ముర్హిమాలయమ్ // 26.12
తతోఽప్యరున్ధతీం శర్వః ప్రాహ గచ్ఛస్వ సున్దరి
పురన్ధ్ర్యో హి పురన్ధ్రీణాం గతిం ధర్మస్య వే విదుః // 26.13
ఇత్యేవముక్తా దుర్లఙ్ఘ్యం లోకాచారం త్వరున్ధతీ
నమస్తే రుద్ర ఇత్యుక్త్వా జగామ పతినా సహ // 26.14
గత్వా హిమాద్రిశిఖరమోషధిప్రస్థమేవ చ
దదృశుః శైలరాజస్య పురీం సురపురీమివ // 26.15
తతః సంపూజ్యమానాస్తే శైలయోషిద్భిరాదరాత్
సునాబాధిభిరవ్యగ్రైః పుజ్యమానాస్తు పర్వతైః // 26.16
గన్ధర్వైః కింనరైర్యక్షైస్తథాన్యైస్తత్పురస్సరైః
వివిశుర్భవనం రమ్యం హిమాద్రేర్హాటకోజ్జవలమ్ // 26.17
తతః సర్వే మహాత్మానాస్తపసా ధౌతకల్మషాః
సమాసాద్య మహాద్వారం సంతస్థుర్ద్వాఃస్థకారణాత్ // 26.18
తతస్తు త్వరితోఽభ్యాగాద్ ద్వాఃస్థోఽద్రిర్గన్ధమాదనః
ధారయన్ వై కరే దణ్డం పద్మరాగమయం మహత్ // 26.19
తతస్తమూచుర్మునయో గత్వా శైలపతిం శుభమ్
నివేదయాస్మాన్ సంప్రాప్తాన్ మహత్కార్యర్థినో వయమ్ // 26.20
ఇత్యేవముక్తః శైలేన్ద్రో ఋషిభిర్గన్ధమాదనః
జగామ తత్ర యత్రాస్తే శైలరాజోఽద్రిభిర్వృతః // 26.21
నిషణ్ణో భువి జానుభ్యాం దత్త్వా హస్తౌ ముఖే గిరిః
దణ్డం నిక్షిప్య కక్షాయామిదం వచనమబ్రవీత్ // 26.22
గన్ధమాదన ఉవాచ
ఇమే హి ఋషయః ప్రాప్తాః శైలరాజ తవార్థినః
ద్వారే స్థైతాః కార్యిణస్తే తవ దర్శనలాలసాః // 26.23
పులస్త్య ఉవాచ
ద్వాఃస్థవాక్యం సమాకర్ణ్య సముత్థాయాచలేశ్వరః
స్వయమభ్యాగమద్ ద్వారి సమాదాయార్ఘ్యముత్తమమ్ // 26.24
తాన్ర్చ్యార్ఘ్యాదినా శైలః సమానీయ సభాతలమ్
ఉవాచ వాక్యం వాక్యజ్ఞః కృతాసనపరిగ్రహాన్ // 26.25
హిమవానువాచ
అనభ్రవృష్టిః కిమియముతాహోఽకుసుమం ఫలమ్
అప్రతర్క్యమచిన్త్యం చ భవదాగమనం త్విదమ్ // 26.26
అద్యప్రభృతి ధన్యోఽస్మి శైలరాడద్య సత్తమాః
సంశుద్ధదేహోఽస్మయద్యైవ యద్ భవన్తో మమాజిరమ్ // 26.27
ఆత్మసంసర్గసంశుద్ధం కృతవన్తో ద్విజోత్తమాః
దృష్టిపూతం పదాక్రాన్తం తీర్థం సారస్వతం యథా // 26.28
దాసోఽహం భవతాం విప్రాః కృతపుణ్యశ్ చ సాంప్రతమ్
యేనార్థినో హి తే యూయం తన్మమాజ్ఞాతుమర్హథ // 26.29
సదారోఽహం సమం పుత్రైర్భృత్యైర్నప్తృభిరవ్యయాః
కిఙ్కరోఽస్మి స్థితో యుష్మదాజ్ఞాకారీ తదుచ్యతామ్ // 26.30
పులస్త్య ఉవాచ
శైలరాజవచః శ్రుత్వా ఋషయః సంశితవ్రతః
ఊచురఙ్గిరసం వృద్ధం కార్యమద్రౌ నివేదయ // 26.31
ఇత్యేవం చోదితః సర్వైరృషిబిః కశ్యపాదిభిః
ప్రత్యువాచ పరం వాక్యం గిరిరాజం తమఙ్గిరాః // 26.32
అఙ్గిరా ఉవాచ
శ్రూయతాం పర్వతశ్రేష్ఠ యేన కార్యేణ వై వయమ్
సమాగతాస్త్వత్సదనమరున్ధత్యా సమం గిరే // 26.33
యోఽసౌ మహాత్మా సర్వాత్మా దక్షయజ్ఞక్షయఙ్కరః
శఙ్కరః శూలధృక్ శర్వస్త్రినేత్రో వృషవాహనః // 26.34
జీమూతకేతుః శత్రుఘ్నో యజ్ఞభోక్తా స్వయం ప్రభుః
యమీశ్వరం వదన్త్యేకే శివం స్థాణౌ భవం హరమ్ // 26.35
భీమముగ్రం మహేశానం మహాదేవం పశోః పతిమ్
వయం తేన ప్రేషితాః స్మస్త్వత్సకాశం గిరీశ్వర // 26.36
ఇయం యా త్వత్సుతా కాలీ సర్వలోకేషు సున్దరీ
తాం ప్రార్థయతి దేవేశస్తాం భవాన్ దాతుమర్హతి // 26.37
స ఏవ ధన్యో హి పితా యస్య పుత్రీ శుభం పతిమ్
రూపాభిజనసంపత్త్యా ప్రాప్నోతి గిరిసత్తమ // 26.38
యావన్తో జఙ్గమాగమ్యా భూతాః శైల చతుర్విధాః
తేషాం మాతా త్వియం దేవీ యతః ప్రోక్తః పితా హరః // 26.39
ప్రణమ్య శఙ్కరం దేవాః ప్రణమన్తు సుతాం తవ
కురుష్వ పాదం శత్రూణాం మూర్ధ్ని భస్మపరిప్లుతమ్ // 26.40
యాచితారో వయం శర్వో వరో దాతా త్వమప్యుమా
వధూః సర్వజగన్మాతా కురు యచ్ఛ్రేయసే తవ // 26.41
పులస్త్య ఉవాచ
తద్వచోఽఙ్గిరసః శ్రుత్వా కాలీ తస్థావధోముఖీ
హర్షమాగత్య సహసా పునర్దైన్యముపాగతా // 26.42
తతః శైలపతిః ప్రాహ పర్వతం గన్ధమాదనమ్
గచ్ఛ శైలానుపామన్త్ర్య సర్వానాగాన్తుర్మహసి // 26.43
తతః శీఘ్రతరః శైలో గృహాద్ గృహమగాఞ్జవీ
మేర్వాదీన్ పర్వతశ్రేష్ఠానాజుహావ సమన్తతః // 26.44
తేఽప్యాజగ్ముస్త్వరావన్తః కార్యం మత్వా మహత్తదా
వివిశుర్విస్మయావిష్టాః సౌవర్ణేష్వాసనేషు తే // 26.45
ఉదయో హేమకూటశ్చ రమ్యకో మన్దరస్తథా
ఉద్దాలకో వారుణశ్చ వరాహో గరుడాసనః // 26.46
శుక్తిమాన్ వేగసానుశ్చ దృఢశృఙ్గోఽథ శృఙ్వాన్
చిత్రకూటస్త్రికూటశ్ చ తథా మన్దరకాచలః // 26.47
విన్ధ్యశ్చ మలయశ్చైవ పారియాత్రోఽథ దుర్దరః
కైలాసాద్రిర్మహేన్ద్రశ్చ నిషధోఽఞ్జనపర్వతః // 26.48
ఏతే ప్రధానా గిరయస్తథాన్యే క్షుద్రపర్వతాః
ఉవిష్టాః సభాయాం వై ప్రణిపత్య ఋషింశ్చ తాన్ // 26.49
తతో గిరీశః స్వాం భార్యా మేనామాహూతవాంశ్చ సః
సమాగచ్ఛత కల్యాణీ సమం పుత్రేణ భామినీ // 26.50
సాభివన్ద్య ఋషీణాం హి చారణాంశ్చ తపస్వినీ
సర్వాన్ జ్ఞాతీన్ సమాభాష్య వివేశ ససుతా తతః // 26.51
తతోఽద్రిషు మహాశైల ఉపవిష్టేషు నారద
ఉవాచ వాక్యం వాక్యజ్ఞః సర్వానాభాష్య సుస్వరమ్ // 26.52
హిమవానువాచ
ఇమే సప్తర్షయః పుణ్యా యాచితారః సుతాం మమ
మహేశ్వరార్థం కన్యాం తు తచ్చావేద్యం భవత్సు వై // 26.53
తద్ వదధ్వం యథాప్రజ్ఞం జ్ఞాతయో యూయమేవ మే
నోల్లఙ్ఘ్య యుష్మాన్ దాస్యామి తత్క్షమం వక్తుమర్హథ // 26.54
పులస్త్య ఉవాచ
హిమవద్వచనం శ్రుత్వా మేర్వాద్యాః స్థావరోత్తమాః
సర్వ ఏవాబ్రువన్ వాక్యం స్థితాః స్వేష్వాసనేషు తే // 26.55
యాచితారశ్ చ మునయో వరస్త్రిపురహా హరః
దీయతాం శైల కాలీయం జామాతాభిమతో హి నః // 26.56
మేనాప్యథాహ భర్తారం శృణు శైలేన్ద్ర మద్వచః
పితృనారాధ్య దేవైస్తైర్దత్తానేనైవ హేతునా // 26.57
యస్త్వస్యాం భూతపతినా పుత్రో జాతో భవిష్యతి
స హనిష్యతి దైత్యైన్ద్రం మహిషం తారకం తథా // 26.58
ఇత్యేవం మేనయా ప్రోక్తః శైలైః శైలేశ్వరః సుతామ్
ప్రోవాచ పుత్రి దత్తాసి శర్వాయ త్వం మయాధునా // 26.59
ఋషీనువాచ కాలీయం మమ పుత్రీ తపోధనాః
ప్రణామం సంకరవధూర్భక్తినమ్రా కరోతి వ // 26.60
తతోఽప్యరున్ధతీ కాలీమహ్కమారోప్య చాటుకైః
లజ్జమానాం సమాశ్వాస్య హరనామోదితైః శుభైః // 26.61
తతః సప్తర్షయః ప్రోచుః శైలరాజ నిశామయ
జామిత్రగుణసంయుక్తాం తిథిం పుణ్యాం సుమఙ్గలామ్ // 26.62
ఉత్తరాఫాల్గునీయోగం తృతీయేఽహ్ని హిమాంశుమాన్
గమిష్యతి చ తత్రోక్తో ముహూర్త్తో మైత్రనామకః // 26.63
తస్యాం తిథ్యాం హరః పాణిం గ్రహీష్యతి సమన్త్రకమ్
తవ పుత్ర్యా వయం యామస్తదనుజ్ఞాతుమర్హసి // 26.64
తతః సంపూజ్య విధినా ఫలమూలాదిభిః శుభైః
విసర్జయామాస శనైః శైలరాడ్ ఋషిపుఙ్గవాన్ // 26.65
తేఽప్యాజగ్ముర్మహావేగాత్ త్వాక్రమ్య మరుదాలయమ్
ఆసాద్య మన్దరగిరిం భూయోఽవన్దన్త శఙ్కరమ్ // 26.66
ప్రణమ్యోచుర్మహేశానం భవాన్ భర్త్తాద్రిజా వధుః
సబ్రహ్యకాస్త్రయో లోకా ద్రక్ష్యన్తి ఘనవాహనమ్ // 26.67
తతో మహేశ్వరః ప్రీతో మునీన్ సర్వాననుక్రమాత్
పూజయామాస విధినా అరున్ధత్యా సమం హరః // 26.68
తతః సంపూజితా జగ్ముః సురాణాం మన్త్రణాయ తే
తేఽప్యాజగ్ముర్హరం ద్రష్టుం బ్రహ్మవిష్ణ్విన్ద్రభాస్కరాః // 26.69
గేహం తతోఽభ్యేత్య మహేశ్వరస్య కృతప్రణామా వివిశుర్మహర్షే
సస్మార నన్దిప్రముఖాంశ్చ సవానభ్యేత్య తే వన్ద్య హరం నిషణ్ణాః // 26.70
దేవైర్గణైశ్చాపి వృతో గిరీశః స శోభతే ముక్తజటాగ్రభారః
యతా వనే సర్జ్జకదమ్బమధ్యే ప్రరోహమూలోఽథ వనస్పతిర్వై // 26.71
ఇతి శ్రీవామనపురాణే షడ్వింశోఽధ్యాయః

పులస్త్య ఉవాచ
సమాగతాన్ సురాన్ దృష్ట్వా నన్దిరాఖ్యాతవాన్ విభోః
అథోత్థాయ హరిం భక్త్యా పరిష్వజ్య న్యపీడయత్ // 27.1
బ్రహ్మణాం శిరసా నత్వా సమాభాష్య శతక్రతుమ్
ఆలోక్యాన్యాన్ సురగణాన్ సంభావయత్ స శఙ్కరః // 27.2
గణాశ్చ జయ దేవేతి వీరభద్రపురోగమాః
శైవాః పాశుపతాద్యాశ్చ వివిశుర్మన్దరాలమ్ // 27.3
తతస్తస్మాన్మహాశైలం కైలాసం సహ దైవతైః
జగామ భగవాన్ శర్వః కర్తుం వైవాహికం విధిమ్ // 27.4
తతస్తస్మిన్ మహాశైలే దేవమాతాదితిః శుభా
సురభిః సురసా చాన్యాశ్చక్రర్మణ్డనమాకులాః // 27.5
మహాస్థిశేఖరీ చారురోచనాలికలో హరః
సింహాజినీ చాలినీలభుజఙ్గకృతకుణ్డలః // 27.6
మహాహిరత్నవలయో హారకేయూరనూపురః
సమున్నాతజటాభారో వృషభస్థో విరాజతే // 27.7
తస్యాగ్రతో గణాః స్వైః స్వైరారూఢా యాన్తి వాహనైః
దేవాశ్చ పృష్ఠతో జగ్ముర్హుతాశనపురోగమాః // 27.8
వైనతేయం సమారూఢః సహ లక్ష్మ్యా జనార్దనః
ప్రయాతి దేవపార్శ్వస్థో హంసేన చ పితామహః // 27.9
గజాధిరూఢో దేవేన్ద్రశ్ఛత్రం శుక్లపటం విభుః
ధారయామాస వితతం శచ్యా సహ సహస్రదృక్ // 27.10
యమునా సరితాం శ్రేష్ఠా బాలవ్యజనముత్తమమ్
శ్వేతం ప్రగృహ్య హస్తేన కచ్ఛపే సంస్థితా యయౌ // 27.11
హంసకున్దన్దుసంకాశం బాలవ్యాజనముత్తమమ్
సరస్వతీ సరిచ్ఛ్రేష్ఠా గజారూఢా సమాదధే // 27.12
ఋతవః షట్ సమాదాయ కుసుమం గన్ధసంయుతమ్
పఞ్చవర్ణం మహేశానం జగ్ముస్తే కామచారిణః // 27.13
మత్తమైరావణనిభం గజమారుహ్య వేగవాన్
అనులేపనమాదాయ యయౌ తత్ర పృథూదకః // 27.14
గన్ధర్వాస్తుమ్బరుముఖా గాయన్తో మధురస్వరమ్
అనుజగ్ముర్మహాదేవం వాదయన్తశ్ చ కిన్నరాః // 27.15
నృత్యన్త్యోఽప్సరశ్చైవ స్తువన్తో మునయశ్చ తమ్
గన్ధర్వా యాన్తి దేవేశం త్రినేత్రం శూలపాణినమ్ // 27.16
ఏకాదశ తథా కోట్యో రుద్రాణాం తత్ర వై యయుః
ద్వాదశైవాదితేయానామష్టౌ కోట్యో వసునపి // 27.17
సప్తషష్టిస్తథా కోట్యో గణానామృషిసత్తమ
చతుర్విశత్ తథా జగ్మురృషీణామూర్ధ్వరేతసామ్ // 27.18
అసంఖ్యాతాని యూథాని యక్షకిన్నరరక్షసామ్
అనుజగ్ముర్మహేశానం వివాహాయ సమాకులాః // 27.19
తతః క్షణేన దేవేశః క్ష్మాధరాధిపతేస్తలమ్
సంప్రాప్తాస్త్వాగమన్ శైలాః కుఞ్జరస్థాః సమన్తతః // 27.20
తతో ననామ భగవాంస్త్రినేత్రః స్థావరాధిపమ్
శైలాః ప్రణేమురీశానం తతోఽసౌ ముదితోఽభవత్ // 27.21
సమం సురైః పార్షదైశ్చ వివేశ వృషకేతనః
నన్దినా దర్శితే మార్గే శైలరాజపురం మహత్ // 27.22
జీమూతకేతురాయాత ఇత్యేవం నగరస్త్రియః
నిజం కర్మ పరిత్యజ్య దర్శనవ్యాపృతాభవన్ // 27.23
మాల్యార్ద్ధమన్యా చాదాయ కరేణైకేన భామినీ
కేశపాశం ద్వితీయేన శఙ్కరాభిముఖీ గతా // 27.24
అన్యాలక్తకరాగాఢ్యం పాదం కృత్వాకులేక్షణా
అనలక్తకమేకం హి హరం ద్రష్టుముపాగతా // 27.25
ఏకేనాక్ష్ణాఞ్జితేనైవ శ్రుత్వా భీమముపాగతమ్
సాఞ్జనాం చ ప్రగృహ్యాన్యా శలాకాం సుష్ఠు ధావతి // 27.26
అన్యా సరసనం వాసః పాణినాదాయ సున్దరీ
ఉన్మత్తేవాగమన్నగ్నా హరదర్శనలాలాసా // 27.27
అన్యాతిక్రాన్తమీశానం శ్రుత్వా స్తనభరాలసా
అనిన్దత రుషా బాలా యౌవనం స్వం కృశోదరీ // 27.28
ఇత్థం స నగరస్త్రీణాం క్షోభం సంజనయన్ హరః
జగామ వృషభారూఢో దివ్యం శ్వశురమన్దిరమ్ // 27.29
తతః ప్రవిష్టం ప్రసమీక్ష్య శంభుం శైలేన్ద్రవేశ్మన్యబలా బ్రువన్తి
స్థానే తపో దుశ్చరమమ్బికాయాశ్చీర్ణం మహానేష సురస్తు శంభుః // 27.30
స ఏష యేనాఙ్గమానఙ్గతాం కృతం కన్దర్పనామ్నః కుసుమాయుధస్య
క్రతోః క్షయీ దక్షవినాశకర్తా భగాక్షిహా శూలధరః పినాకీ // 27.31
నమో నమః శఙ్కర శూలపాణే మృగారిచర్మామ్బర కాలశత్రో
మహాహిహారాఙ్కితకుణ్డలాయ నమో నమః పార్వతివల్లభాయ // 27.32
ఇత్థం సంస్తూయమానః సురాపతివిధృతేనాతపత్రేణ శంభుః సిద్ధైర్వన్ద్యః సయక్షైరహికృతవలయీ చారుభస్మోపలిఫ్తః
అగ్రస్థేనాగ్రజేన ప్రముదితమనసా విష్ణునా చానుగేన వైవాహీం మఙ్గలాఢ్యాం హుతవహముదితామారురోహాథ వేదీమ్ // 27.33
ఆయాతే త్రిపురాన్తకే సహచరైః సార్ధం చ స్పతర్షిభిర్వ్యగ్రోఽభూద్ గిరిరాజవేశ్మనిజనః కాల్యాః సమాలఙ్కృతౌ
వ్యాకుల్యం సముపాగతాశ్చ గిరయః పూజాదినా దేవతాః ప్రాయోవ్యాకులితా భవన్తి సుహృదః కన్యావివాహోత్సుకాః // 27.34
ప్రసాధ్య దేవీం గిరిజాం తతః స్త్రయో దుకూలశుక్లాభివృతాఙ్గయష్చికామ్
భ్రాత్రా సునాబేన తదోత్సవే కృతే సా శఙ్కరాభ్యాశమథోపపాదితా // 27.35
తతః శుభే హర్మ్యతలే హిరణ్మయే స్థితాః సురాః సంకరకాలిచేష్టితమ్
పస్యన్తి దేవోఽపి సమం కుశాఙ్గ్యా లోకానుజుష్టం పదమాససాద // 27.36
యత్ర క్రీడా విచిత్రాః సకుసుమతరవో వారిణో బిన్దుపాతైర్గన్ధాఢ్యైర్గన్ధచూర్ణైః ప్రవిరలమవనౌ గుణ్డితౌ గుణ్డికాయామ్
ముక్తాదామైః ప్రకామం హరగిరితనయా క్రీడనార్థం తదాఘ్యనత్ పశ్చాత్సిన్దూరపుఞ్జైరవిరతవితతైశ్ చక్రతుః క్ష్మాం సురక్తామ్ // 27.37
ఏవం క్రీడాం హరః కృత్వా సమం చ గిరికన్యయా
ఆగచ్ఛద్ దక్షిణాం వేదిమృషిభిః సేవితాం దృఢామ్ // 27.38
అథాజగామ హిమవాన్ శుక్లలామ్బరధరః శుచిః
పవిత్రపాణిరాదాయ మధుపర్కమథోజ్జ్వలమ్ // 27.39
ఉపవిష్టస్త్రినేత్రస్తు శాక్రీం దిశమపశ్యత
సప్తర్షికాంశ్చ శైలన్ద్రః సూపవిష్టోఽవలోకయన్ // 27.40
సుఖాసీనాస్య శర్వస్య కృతాఞ్జ0లిపుటో గిరిః
ప్రోవాచ వచనం శ్రీమాన్ ధర్మసాధనమాత్మనః // 27.41
హిమవానువాచ
మత్పుత్రీం భగవన్ కాలీం పౌత్రీం చ పులహాగ్రజే
పితౄణామపి దౌహిత్రీం ప్రతీచ్ఛేమాం మయోద్యతామ్ // 27.42
పులస్త్య ఉవాచ
ఇత్యేవముక్త్వా శైలేన్ద్రో హస్తం హస్తేన యోజయన్
ప్రాదాత్ ప్రతీచ్ఛ భగవన్ ఇదముచ్చైరుదీరయన్ // 27.43
హి ఉవాచ
న మేఽస్తి మాతా న పితా తథైవ న జ్ఞాతయో వాపి చ బానధవాశ్చ
నిరాశ్రయోఽహం కిరిశృఙ్గవాసీ సుతాం ప్రతీచ్ఛాసి తవాద్రిరాజ // 27.44
ఇత్యేవముక్త్వా వరదోఽవపీడయత్ కరం కరేణాద్రికుమారికాయాః
సా చాపి సంస్పర్శమవాప్య శంభోః పరాం ముదం లబ్ధవతీ సురర్షే // 27.45
తథాధిరూఢో వరదోఽథ వేదిం సహాద్రిపుత్ర్యా మధుపర్కమశ్నన
దత్త్వా చ లాజాన్ కలమస్య శుక్లాంస్తతో విరిఞ్చో గిరిజామువాచ // 27.46
కాలి పస్యస్వ వదనం భర్తుః శశధరప్రభమ్
సమదృష్టిః స్థిరా భూత్వా కురుష్వాగ్నేః ప్రదక్షిణమ్ // 27.47
తతోఽమ్బికా హరముఖే దృష్టే శైత్యముపాగతా
యథార్కరశ్మిసంతప్తా ప్రాప్య వృష్టిమివావనిః // 27.48
భూయః ప్రాహ విభోర్వక్త్రమీక్షస్వేతి పితామహః
లజ్జయా సాపి దృష్టేతి శనైర్బ్రహ్మాణమబ్రవీత్ // 27.49
సమం గిరిజయా తేన హుతాశస్త్రిఃప్రదక్షిణమ్
కృతో లాజాశ్చ హవిషా సమం క్షిప్తా హుతాశనే // 27.50
తతో హరాఙ్ఘ్రిర్మాలిన్యా గృహీతో హాయకారణాత్
కిం యాచసి చ దాస్యామి ముఞ్చస్వేతి హరోఽబ్రవీత్ // 27.51
మాలినీ శఙ్కరం ప్రాహ మత్సఖ్యా దేహి శఙ్కర
సౌభాగ్యం నిజగోత్రీయం తతో మోక్షమవాప్స్యసి // 27.52
అథోవాచ మహాదేవో దత్తం మాలిని ముఞ్చ మామ్
సౌభాగ్యం నిజగోత్రీయం యోఽస్యాస్తం శృణు వచ్మి తే // 27.53
యోఽసౌ పీతామ్బరధరః శఙ్ఖధృక్ మధుసూదనః
ఏతదీయో హి సౌభాగ్యో దత్తోఽస్మద్గోత్రమేవ హి // 27.54
ఇత్యేవముక్తే వచనే ప్రముమోచ వృషధ్వజమ్
మాలినీ నిజగోత్రస్య శుభచారిత్రమాలినీ // 27.55
యదా హరో హి మాలిన్యా గృహీతశ్చరణే శుభే
తదా కాలీముఖం బ్రహ్మ దదర్శ శశినోఽధికమ్ // 27.56
తద్ దృష్ట్వా క్షోభమగమత్ శుక్రచ్యుతిమవాప చ
తచ్ఛుక్రం బాలుకాయాం చ ఖిలీచక్రే ససాధ్వసః // 27.57
తతోఽబ్రవీద్వరో బ్రహ్మన్ న ద్విజాన్ హన్తుమర్హసి
అమీ మహర్షయో ధన్యా వాలఖిల్యాః పితామహ // 27.58
తతో మహేశవాక్యాన్తే సముత్తస్థుస్తపస్వినః
అష్టాశీతిసహస్రాణి వాలఖిల్యా ఇతి స్మృతాః // 27.59
తతో వివాహే నిర్వృత్తే ప్రవిష్టః కౌతుకం హరః
రేమే సహోమయా రాత్రిం ప్రభాతే పునరుత్థితః // 27.60
తతోఽద్రపుత్రీం సమవాప్య శంభుః సరైః సమం భూతగణైశ్ చ హృష్టః
సంపూజితః పర్వతపార్థివేన స మన్దరం శీఘ్రముపాదజగామ // 27.61
తతః సురాన్ బ్రహ్మహరీన్ద్రముఖ్యాన్ ప్రణమ్య సంపూజ్య యథావిభాగమ్
విసర్జ్య భూతైః సహితో మహీధ్రమధ్యావసన్మన్దరమష్టమూర్తిః // 27.62

పులస్త్య ఉవాచ
తతో గిరౌ వసన్ రుద్రః స్వేచ్ఛయా విచరన్ మునే
విశ్వకర్మాణమాహూయ ప్రోవాచ కురు మే గుహమ్ // 28.1
తతశ్చకార శర్వస్య గృహం స్వస్తికలక్షణమ్
యోజనాని చతుఃషష్టిః ప్రమాణేన హిరణ్మయమ్ // 28.2
దన్తతోరమనిర్వ్యూహం ముక్తాజాలాన్తరం శుభమ్
శుద్ధస్ఫటికసోపానం వైడూర్యకృతపరూపకమ్ // 28.3
సప్తకక్షం సువిస్తీర్ణం సర్వైః సముదితం గుణైః
తతో దేవపతిశ్చక్రే యజ్ఞం గార్హస్థ్యలక్షణమ్ // 28.4
తం పూర్వచరితం మార్గమనుయాతి స్మ శఙ్కరః
తథా సతస్త్రినేత్రస్య మహాన్ కాలోఽభ్యగాన్మునే // 28.5
రమతః సహ పార్వత్యా ధర్మాపేక్షో జగత్పతిః
తతః కదాచిన్నర్మార్థం కాలీత్యుక్తా భవేన హి // 28.6
పార్వతీ మన్యునావిష్టా శఙ్కరం వాక్యమబ్రవీత్
సంరోహతీషుణా విద్ధం వనం పరశునా హతమ్
వాచా దురుక్తాం బీభత్సం న ప్రరోహతి వాక్క్షతమ్ // 28.7
వాక్సాయకా వదనాన్నిష్పతన్తి తైరాహతః శోచతి రాత్ర్యహాని
న తాన్ విముఞ్చేత హి పణ్డితో జనస్తమద్య ధర్మ వితథం త్వయా కృతమ్ // 28.8
తస్మాద్ వ్రజామి దేవవేశ తపస్తప్తుమనుత్తమమ్
తథా యతిష్యే యథా భవాన్ కాలీతి వక్ష్యతి // 28.9
ఇత్యేవముక్త్వా గిరిజా ప్రణమ్య చ మహేశ్వరమ్
అనుజ్ఞాతా త్రిరిజా దివమేవోత్పపాత హ // 28.10
సముత్పత్య చ వేగేన హిమాద్రిశిఖరం శివమ్
టఙ్కచ్ఛిన్నం ప్రయత్నేన విధాత్రా నిర్మితం తథా // 28.11
తతోఽవతీర్య సస్మార జయాం చ విజయాం తథా
జయన్తీం చ మహాపుణ్యాం చతుర్థోమపరాజితామ్ // 28.12
తాః సంస్మృతాః సమాజగ్ముః కాలీం ద్రష్టుం హి దేవతాః
అనుజ్ఞాతాస్తథా దేవ్యా శుశ్రూషాం చక్రిరే శుభాః // 28.13
తతస్తపసి పార్వత్యాం స్థితాయాం హిమవద్వనాత్
సమాజగామ తం దేశం వ్యాఘ్రో దంష్ట్రానఖాయుధః // 28.14
ఏకపాదస్థితాయాం తు దేవ్యాం వ్యాఘ్రస్త్వచిన్తయత్
యదా పతిష్యతే చేయం తదాదాస్యామి వై అహమ్ // 28.15
ఇత్యేవం చిన్తయన్నేవ దత్తదృష్టిర్మృగాధిపః
పశ్యమానస్తు వదనమేకదృష్టిరజాయత // 28.16
తతో వర్షశతం దేవీ గృణన్తీ బ్రహ్మమః పదమ్
తపోఽవర్షశతం దేవీ గృణన్తీ బ్రహ్మ త్రిభువనేశ్వరః // 28.17
పితామహస్తతోవాచ దేవీం ప్రీతోఽస్మి శాశ్వతే
తపసా ధూతపాపాసి వరం వృణు యథేప్సితమ్ // 28.18
అథోవాచ వచః కాలీ వ్యాఘ్రస్య కమలోద్భవ
వరదో భవ తేనాహం యాస్యే ప్రీతిమనుత్తమామ్ // 28.19
తతః ప్రాదాద్ వరం బ్రహ్మా వ్యాగ్రస్యాద్భుతకర్మణః
గాణపత్యం విభౌ భక్తిమజేయత్వం చ ధర్మితామ్ // 28.20
వరం వ్యాఘ్రాయ దత్వైవం శివకాన్తామథాబ్రవీత్
వృణీష్వ వరమవ్యగ్రా వరం దాస్యే తవామ్బికే // 28.21
తతో వరం గిరిసుతా ప్రాహ దేవీ పితామహమ్
వరః ప్రదీయతాం మహ్యం వర్ణం కనకసంనిభమ్ // 28.22
తథేత్యుక్త్వా గతో బ్రహ్మా పర్వతీ చాభవత్ తతః
కోశం కృష్ణం పరిత్యజ్య పద్మకిఞ్జల్కసన్నిభాః // 28.23
తస్మాత్ కోశాచ్చ సంజాతా భూయః కాత్యాయనీ మునే
తామభ్యేత్య సహస్రాక్షః ప్రతిజగ్రాహ దక్షిణామ్
ప్రోవాచ గిరిజాం దేవో వాక్యం స్వార్థాయ వాసవః // 28.24
ఇన్ద్ర ఉవాచ
ఇయం ప్రదీయతాం మహ్యం భగినీ మేఽస్తు కౌశికీ
త్వత్కోశసంభవా చేయం కౌశికీ కౌశికోఽప్యహమ్ // 28.25
తాం ప్రాదాదితి సంశ్రుత్య కౌశికీం రూపసంయుతామ్
సహస్రాక్షోఽపి తాం గృహ్య విన్ధ్యం వేగాజ్జగామ చ // 28.26
తత్ర గత్వా త్వథోవాచ తిష్ఠస్వాత్ర మహాబలే
పూజ్యమానా సురైర్నామ్నా ఖ్యాతా త్వం విన్ధ్యవాసినీ // 28.27
తత్ర స్థాప్య హరిర్దేవీం దత్త్వా సింహం చ వాహనమ్
భవామరారిహన్త్రీతి ఉక్త్వా స్వర్గముపాగమత్ // 28.28
ఉమాపి తం వరం లబ్ధ్వా మన్దరం పునేత్య చ
ప్రణమ్య చ మహేశానం స్థితా సవినయం మునే // 28.29
తతోఽమరగురుః శ్రీమాన్ పార్వత్యా సహితోఽవ్యయః
తస్థౌ వ్రషసహస్రం హి మహామోహనకే మునే // 28.30
మహామోహస్థితే రుద్రే భువనాశ్చేలురుద్ధతాః
చక్షుభుః సాగరాః సప్త దేవాశ్ చ భయమాగమన్ // 28.31
తతః సురాః సహేన్ద్రేణ బ్రహ్మణః సదనం గతాః
ప్రణమ్యోచుర్మహేశానం జగత్ క్షుబ్ధం తు కిం త్విదమ్ // 28.32
తానువాచ భవో నూనం మహామోహనకే స్థితః
తేనాక్రాన్తాస్త్విమే లోకా జగ్ముః క్షోభం దురత్యయమ్ // 28.33
ఇత్యుక్త్వా సోఽభవత్ తూష్ణీం తతోఽప్యూచుః సురా హరిమ్
ఆగచ్ఛ శక్రర్ గచ్ఛామో యావత్ తన్న సమాప్యతే // 28.34
సమాప్తే మోహ్వనే బాలో యః సముత్పస్యతేఽవ్యయః
స నూనం దేవరాజస్య పదమైన్దం హరిష్యతి // 28.35
తతోఽమరాణాం వచనాద్ వివేకో బలఘాతినః
భయాజ్జ్ఞానం తతో నష్టం భావికర్మప్రచోదనాత్ // 28.36
తతః శక్రః సురైః సార్ధం వహ్నినా చ సహస్రదృక్
జగామ మన్దరగిరిం తచ్ఛృఙ్గే న్యవిశత్తతః // 28.37
అశక్తాః సర్వ ఏవైతే ప్రవేష్టుం తద్భవాజిరమ్
చిన్తయిత్వా తు సుచిరం పావకం తే వ్యసర్జయన్ // 28.38
స చాభ్యేత్య సురశ్రేష్ఠో దృష్ట్వా ద్వారే చ నన్దినమ్
దుష్ప్రవేశం చ తం మత్వా చిన్తాం వహ్నిః పరాం గతః // 28.39
స తు చిన్తార్ణవే మగ్నః ప్రాపశ్యచ్ఛంభుసద్మనః
నిష్క్రామనతీం మహాపఙ్క్తిం హంసానాం విమలాం తథా // 28.40
అసావుపాయ ఇత్యుక్త్వా హంసరూపో హుతాశనః
వఞ్చయిత్వా ప్రతీహారం ప్రవివేశ హరాజిరమ్ // 28.41
ప్రవిశ్య సూక్ష్మమూర్తిశ్చ శిరోదేసే కపర్దినః
ప్రాహ ప్రహస్య గమ్భీరం దేవా ద్వారి స్థితా ఇతి // 28.42
తచ్ఛ్రత్వా సహసోత్థాయ పరిత్యజ్య గిరేః సుతామ్
వినిష్క్రన్తోఽజిరాచ్ఛర్వో వహ్నినా సహ నారద // 28.43
వినిష్క్రాన్తే సురపతౌ దేవా ముదితమానసాః
శిరోభిరవనీం జగ్ముః సేన్ద్రార్కశశిపావకాః // 28.44
తతః ప్రీత్యా సురానాహ వదధ్వం కార్యమాశు మే
ప్రణామావనతానాం వో దాస్యేఽహం వరముత్తమమ్ // 28.45
దేవా ఊచుః
యది తుష్టోఽసి దేవానాం వరం దాతుమిహేచ్ఛసి
తదిదం త్యజ్యతాం తావన్మహామైథునమీశ్వర // 28.46
ఈశ్వర ఉవాచ
ఏవం భవతు సంత్యక్తో మయా భావోఽమరోత్తమాః
మమేదం తేజ ఉద్రిక్తం కశ్చిద్ దేవః ప్రతీచ్ఛతు // 28.47
పులస్త్య ఉవాచ
ఇత్యుక్తాః శంభునా దేవాః సేన్ద్రచన్ద్రదివాకరాః
అసీదన్త యథా మగ్నాః పఙ్కే వృన్దారకా ఇవ // 28.48
సీదస్తు దైవతేష్వేవం హుతాసోఽభ్యేత్య శఙ్కరమ్
ప్రోవాచ ముఞ్చ తేజస్త్వం ప్రతీచ్ఛామ్యేష శఙ్కర // 28.49
తతో ముమోచ భగవాంస్తద్రేతః స్కన్నమేవ తు
జలం తృషానతే వై యద్వత్ తైలపానం పిపాసితః // 28.50
తతః పీతే తేజసి వై శార్వే దేవేన వహ్నినా
స్వస్థాః సురాః సమామన్త్ర్య హరం జగ్ముస్త్రివిష్టపమ్ // 28.51
సంప్రయాతేషు దేవేషు హరోఽపి నిజమన్దిరమ్
సమభ్యేత్య మహాదేవీమిదం వచనమబ్రవీత్ // 28.52
దేవి దేవైరిహాభ్యేత్య యత్నాత్ ప్రేష్య హుతాశనమ్
నీతః ప్రోక్తో నిషిద్ధస్తు పుత్రోత్పత్తిం తవోదరాత్ // 28.53
సాపి భర్తుర్వచః శ్రుత్వా క్రుద్ధా రక్తాన్తలోచనా
శశాప దైవతాన్ సర్వాన్ నష్టపుత్రోద్భవా శివా // 28.54
యస్మాన్నేచ్ఛన్తి తే దుష్టా మమ పుత్రమథౌరసమ్
తస్మాత్ తే న జనష్యన్తిస్వాసుయోషిత్సు పుత్రకాన్ // 28.55
ఏవం శప్త్వా సురాన్ గౌరీ శౌచశాలాముపాగమత్
ఆహూయ మాలినీం స్వనాతుం మతిం చక్రే తపోధనా // 28.56
మాలినీ సురభిం గృహ్య శ్లక్ష్ణముద్వర్తనం శుభా
దేవ్యఙ్గముద్విర్తయతే కరాభ్యాం కనకప్రభమ్
తత్స్వేదం పార్వతీ చైవ మేనే కీదృగ్గుణేన హి // 28.57
మాలినీ తూర్ణమగమద్ గృహం స్నానస్య కారణాత్
తస్యాం గతాయాం శైలేయీ మలాచ్చక్రే గజాననమ్ // 28.58
చతుర్భుజం పీనవక్షం పురుషం లక్షణాన్వితమ్
కృత్వోత్ససర్జ భూమ్యాం చ స్థితా భద్రాసనే పునః // 28.59
మాలినీ తచ్ఛిరఃక్నానం దదౌ విహసతీ తదా
ఈషద్ధాసాముమా దృష్ట్వా మాలినీం ప్రాహ నారద // 28.60
కిమర్థం భీరు శనకైర్హససి త్వమతీవ చ
సాథోవాచ హసామ్యేవం భవత్యాస్తనయః కిల // 28.61
భవిష్యతీతి దేవేన ప్రోక్తో నన్దీ గణాధిపః
తచ్ఛుత్వా మమ హాసోఽయం సంజాతోఽద్య కృశోదరి // 28.62
యస్మాద్ దేవైః పుత్రకామః శఙ్కరో వినివారితః
ఏతచ్ఛ్రుత్వా వచో దేవీ సస్నౌ తత్ర విధానతః // 28.63
స్నాత్వార్చ్య శఙ్కరం భక్త్యా సమభ్యాగాద్ గృహం ప్రతి
తతః శంభుః సమాగత్య తస్మిన్ భద్రాసనే త్వపి // 28.64
స్నాతస్తస్య తతోఽధస్తాత్ స్థితః స మలపూరుషః
ఉమాస్వేదం భవస్వేదం జలభూతిసమన్వితమ్ // 28.65
తత్సంపర్కాత్ సముత్తస్థౌ ఫూత్కృత్య కరముత్తమ్
అపత్యం హి విదిత్వా చ ప్రీతిమాన్ భువనేశ్వరః // 28.66
తం చాదాయ హరో నన్దిమువాచ భగనేత్రహా
రుద్రః స్నాత్వర్చ్య దేవాదీన్ వాగ్భిరద్భిః పితృనపి // 28.67
జప్త్వా సహస్రనామానముమాపార్శ్వముపాగతః
సమేత్య దేవీం విహసన్ శఙ్కరః శూలధృగ్ వః // 28.68
ప్రాహ త్వం పశ్య శైలేయి స్వసుతం గుమసంయుతమ్
ఇత్యుక్తా పర్వతసుతా సమేత్యాపస్యదద్భుతమ్ // 28.69
యత్తదఙ్గమలాద్దివ్యం కృతం గజముఖం నరమ్
తతః ప్రీతి గిరిసుతా తం పుత్రం పరిషష్వజే // 28.70
మూర్ధ్ని చైనముపాఘ్రాయ తతః శర్వోఽబ్రవీదుమామ్
నాయకేన వినా దేవి తవ భూతోఽపి పుత్రకః // 28.71
యస్మాజ్జాతస్తతో నామ్నా భవిష్యతి వినాయకః
ఏష విఘ్నసహస్రాణి సురాదీనాం కరిష్యతి // 28.72
పూజయిష్యన్తి చైవాస్య లోకా దేవి చరాచరాః
ఇత్యేవముక్త్వా దేవ్యాస్తు దత్తవాంస్తనయాయ హి // 28.73
సహాయం తు గణశ్రేష్ఠం నామ్నా ఖ్యాతం ఘటోదరమ్
తథా మాతృగణా ఘోరా భూతా విఘ్నకరాశ్చ యే // 28.74
తే సర్వే పరమేశేన దేవ్యాః ప్రీత్యోపపాదితాః
దేవీ చ స్వసుతం దృష్ట్వా పరాం ముదమవాప చ // 28.75
రేమేఽథ శంభునా సార్ధం మన్దరే చారుకన్దరే
ఏవం భూయోఽభవద్ దేవీ ఇయం కాత్యాయనీ విభో
యా జఘాన మహాదైత్యై పురా శుమ్భనిశుమ్భకౌ // 28.76
ఏతత్ తవోక్తం వచనం శుభాఖ్యం యథోద్భవం పర్వతతో మృడాన్యాః
స్వర్గ్యం యశస్యం చ తథాఘహారి ఆఖ్యనమూర్జస్కరమద్రిపుత్ర్యాః // 28.77
ఇతి శ్రీవామనపురాణే అష్టావింశోఽధ్యాయః

పులస్త్య ఉవాచ
కశ్యపస్య దనుర్నామ భార్యాసీద్ ద్విజసత్తమ
తస్యాః పుత్రత్రయం చాసీత్ సహస్రాక్షాద్ బలాధికమ్ // 29.1
జ్యేష్ఠః సుమ్భ ఇతి ఖ్యాతో నిశుమ్భశ్చాపరోఽసురః
తృతీయో నముచిర్నామ మహాబలసమన్వితః // 29.2
యోఽసౌ నముచిరిత్యేవం ఖ్యాతో దనుసుతోఽసురః
తం హన్తుమిచ్ఛతి హరిః ప్రగృహ్య కులిశం కరే // 29.3
త్రిదివేశం సమాయాన్తం నముచిస్తద్భయాదథ
ప్రవివేశ రథం భానోస్తతో నాశకదచ్యుతః // 29.4
శక్రస్తేనాథ సమయం చక్రే సహ మహాత్మనా
అవధ్యత్వం వరం ప్రాదాచ్ఛస్త్రైరస్త్రైశ్చ నారద // 29.5
తతోఽవధ్యత్వమాజ్ఞాయ శస్త్రాదాస్త్రాచ్చ నరద
సంత్యజ్య భాస్కరరథం పాతాలముపయాదథ // 29.6
స నిమజ్జన్నపి జలే సాముద్రం ఫేనసుత్తమమ్
దదృశే దానవపతిస్తం ప్రగృహ్యేదమబ్రవీత్ // 29.7
యదుక్తం దేవపతినా వాసవేన వచోఽస్తు తత్
అయం స్పృశతు మాం ఫేనః పరాభ్యాం గృహ్య దానవః // 29.8
ముఖనాసాక్షికార్ణాదీన్ సంమమార్జ్జ యథేచ్ఛయా
తస్మిఞ్ఛక్రోఽజద్ వజ్రమన్తర్హితమపీశ్వరః // 29.9
తేనాసౌ భగ్ననాసాస్యః పపాత చ మమార చ
సమయే చ తథా నష్టే బ్రహ్మహత్యాస్పృశద్ధరిమ్ // 29.10
స వై తీర్థం సమాసాద్య స్నాతః పాపాదముచ్యత
తతోఽస్య భ్రాతరౌ వీరౌ క్రుద్ధౌ సుమ్భనిశుమ్భకౌ // 29.11
ఉద్యోగం సుమహత్కృత్వా సురాన్ బాధితుమాగతౌ
సురాస్తేఽపి సహస్రాక్షం పురస్కృత్య వినిర్యయుః // 29.12
జితాస్త్వాక్రమ్య దైత్యాభ్యాం సబలాః సపదానుగాః
శక్రస్యాహృత్య చ గజం యామ్యం చ మహిషం బలాత్ // 29.13
వరుణస్య మణిచ్ఛత్రం గదాం వై మారుతతస్య చ
నిధనః పద్మశఙ్ఖాద్యా హృతాస్త్వాక్రమ్య దానవైః // 29.14
త్రైలోక్యం వశగం చాస్తే తాభ్యాం నారద సర్వతః
తదాజగ్ముర్మహీపృష్ఠం దదృశుస్తే మహాసురమ్ // 29.15
రక్తబీజమథోచుస్తే కో భవానితి సోఽబ్రవీత్
స చాహ దైత్యోఽస్మి విభో సచివో మహిషస్య తు // 29.16
రక్తబీజేతి విఖ్యాతో మహావీర్యో మహాభుజః
అమాత్యౌ రుచిరౌ వీరౌ చణ్డముణ్డావితి శ్రుతౌ // 29.17
తావారతాం సలిలే మగ్నౌ భయాద్ దేవ్యా మహాభుజౌ
యస్త్వాసీత్ ప్రభూరస్మాకం మహిషో నామ దానవః // 29.18
నిహతః స మహాదేవ్యా విన్ధ్యశైలే సువిస్తృతే
భవన్తౌ కస్య తనయౌ కౌ వా నామ్నా పిరశ్రుతౌ
కింవీర్యౌ కింప్రభావౌ చ ఏతచ్ఛంసితుమర్హథః // 29.19
శుమ్భనిశుమ్భావూచతుః
అహం శుంభ ఇతి ఖ్యాతో దనోః పుత్రస్తథౌరసః
నిశుమ్భోఽయం మమ భ్రాతా కనీయాన్ శత్రుపూగహా // 29.20
అనేన హగుశో దేవాః సేన్ద్రరుద్రదివాకరాః
సమేత్య నిర్జితా వీరా యేఽన్యే చ బలవత్తరాః // 29.21
తదుచ్యతాం కయా దైత్యో నిహతో మహిషాసురః
యావత్తాం ఘాతయిష్యావః స్వసైన్యపరివారితౌ // 29.22
ఇత్థం తోస్తు వదతోర్నర్మదాయాస్తటే మునే
జలవాసాద్ వినిష్క్రాన్తౌ చణ్డముణ్డౌ చ దానవౌ // 29.23
తతోఽభ్యేత్యాసురశ్రేష్ఠౌ రక్తబీజం సమాశ్రితౌ
ఊచతుర్వచనం శ్లక్ష్ణం కోఽయం తవ పురస్సరః // 29.24
స చోభౌ ప్రాహ దైత్యోఽసౌ శుమ్భో నామ సురార్దనః
కనీయానస్య చ భ్రాతా ద్వితీయో హి నిశుమ్భకః // 29.25
ఏతావాశ్రిత్య తాం దుష్టాం మహిషఘ్నీం న సంశయః
అహం వివాహయిష్యామి రత్నభూతాం జగత్త్రయే // 29.26
చణ్డ ఉవాచ
న సమ్యగుక్తాం భవతా రత్నార్హేఽసి న సామ్ప్రతమ్
యః ప్రభుః స్యాత్స రత్నార్హస్తస్మాచ్ఛుమ్భాయ యోజ్యతామ్ // 29.27
తదాచచక్షే శుమ్భాయ నిసుమ్భాయ చ కౌశికీమ్
భూయోఽపి తద్విధాం జాతాం కౌశికీం రూపశాలినీమ్ // 29.28
తతః శుమ్భో నిజం దూతం సుగ్రీవం నామ దానవమ్
దైత్యం చ ప్రేషయామాస సకాశం విన్ధ్యవాసినీమ్ // 29.29
స గత్వా తద్వచః శ్రుత్వా దేవ్యాగత్య మహాసురః
నిశుమ్భశుమ్బావాహేదం మన్యునాబిపరిప్లుతః // 29.30
సుగ్రీవ ఉవాచ
యువయోర్వచనాద్ దేవీం ప్రదేష్టుం దైత్యనాయకౌ
గతవానహమద్యైవ తామహం వాక్యమబ్రువమ్ // 29.31
యథా శుమ్భోఽతివిఖ్యాతః కకుద్మీ దానవేష్వపి
స త్వాం ప్రాహ మహాభాగే ప్రభురస్మి జగత్త్రయే // 29.32
యాని స్వర్గే మహీష్టష్ఠే పాతాలే చాపి సున్దరి
రత్నాని సన్తి తావన్తి మమ వేశ్మని నిత్యశః // 29.33
త్వముక్తా చణ్డముణ్డాభ్యాం రత్నభూతా కృశోదరి
తస్మాద్ భజస్వమాం వా త్వం నుశుమ్భంవా మమానుజమ్ // 29.34
సా చాహ మాం విహసతీ శృణు సుగ్రీవ మద్వచః
సత్యముక్తం త్రిలోకేశః శుమ్భో రత్నార్హ ఏవ చ // 29.35
కిం త్వస్తి దుర్వినీతాయా హృదయే మే మనోరథః
యో మాం విజయతే యుద్ధే స భతా స్యాన్మహాసుర // 29.36
మయా చోక్తావలిప్తాసి యో జయేత్ ససురాసురాన్
స త్వాం కథం న జయతే సా త్వముత్తిష్ఠ భామినీ // 29.37
సాథ మాం ప్రాహ కిం కుర్మి యదనాలోచితః కృతః
మనోరథస్తు తద్ గచ్ఛ సుమ్భాయ త్వం నివేదయ // 29.38
తయైవముక్తస్త్వభ్యాగాం త్వత్సకాశం మహాసుర
సా చాగ్నికోటిసదృశీ మత్వైవం కురు యత్క్షమమ్ // 29.39
పులస్త్య ఉవాచ
ఇతి సుగ్రీవవచనం నిశమ్య స మహాసురః
ప్రాహ దూరస్థితం సుమ్భో దానవం ధూమ్రలోచనమ్ // 29.40
శుమ్భ ఉవాచ
ధూమ్రాక్ష గచ్ఛ తాం దుష్టాం కేశాకర్షణవిహ్వలామ్
సాపరాధాం యతా దాసీం కృత్వా శీఘ్రమిహానయ // 29.41
యశ్చాస్యాః పక్షకృత్ కశ్చిద్ భవిష్యతి మహాబలః
స హన్తవ్యోఽవిచార్యైవ యది హి స్యాత్ పితామహః // 29.42
స ఏవముక్తః శుమ్భేన ధూమ్రాక్షోఽక్షౌహిణీశతైః
వృతః షడ్భిర్మహాతేజా విన్ధ్యం కిరిముపాద్రవత్ // 29.43
స తత్ర దృష్ట్వా తాం దుర్గాం భ్రాన్తదృష్టిరువాచ హ
ఏహ్యేహి మూఢే భర్తారం శుమ్భమిచ్ఛస్వ కౌశికీ
న చేద్ బలాన్నయిష్యామి కేశాకర్షణవిహ్వలామ్ // 29.44
శ్రీదేవ్యువాచ
ప్రేషితోఽసీహ శుమ్భేన బలాన్నేతుం హి మాం కిల
తత్ర కిం హ్యబలా కుర్యాద్ యథేచ్ఛసి తథా కురు // 29.45
పులస్త్య ఉవాచ
ఏవముక్తో విభావర్యా బలావాన్ ధూమ్రలోచనః
సమ్భ్యధావత్ త్వరితో గదామాదాయ వీర్యవాన్ // 29.46
తమాపతన్తం సగదం హుఙ్కారేణైవ కౌశికీ
సబలం భస్మసాచ్చక్రే శుష్కమగ్నిరివేన్ధనమ్ // 29.47
తతో హాహాకృతమభూజ్జగత్యస్మిశ్చరాచరే
సబలం భస్మసాన్నీతం కౌశిక్యా వీక్ష్య దానవమ్ // 29.48
తచ్చ శుమ్భోఽపి శుశ్రావ మహచ్ఛబ్దముదీరితమ్
అథాదిదేశ బలినౌ చణ్డముణ్డౌ మహాసురౌ // 29.49
రురుం చ బలినాం శ్రేష్ఠం తథా జగ్ముర్ముదాన్వితాః
తేషాం చ సైన్యమతులం గజాశ్వరథసంకులమ్ // 29.50
సమాజగామ సహసా యత్రాస్తే కోశసంభవా
తదాయాన్తం రిపుబలం దృష్ట్వా కోటిశతావరమ్ // 29.51
సింహోఽద్రవద్ ధుతసటః పాటయన్ దానవాన్ రణే
కాంశ్చిత్ కరప్రహారేణ కాంశ్చిదాస్యేన లీలయా // 29.52
నఖరైః కాంశ్చిదాక్రమ్య ఉరసా ప్రమమాథ చ
తే వధ్యమానాః సింహేన గిరికన్దరవాసినా // 29.53
భూతైశ్ చ దేవ్యనుచరైశ్చణ్డముణ్డౌ సమాశ్రయన్
తావార్త్తం స్వబలం దృష్ట్వా కోపప్రస్ఫురితాధరౌ // 29.54
సమాద్రవేతాం దుర్గాం వై పతఙ్గవివ పావకమ్
తావాపతన్తౌ రౌద్రౌ వై దృష్ట్వా క్రోధపరిప్లుతా // 29.55
త్రిసాఖాం భ్రుకుటీం వక్త్రే చకార పరమేశ్వరీ
భ్రుకుటీకుటులాద్ దేవ్యా లలాటఫలకాద్ ద్రుతమ్
కాలీ కరాలవదనా నిఃసృతా యోగినీ శుబా // 29.56
ఖట్వాఙ్గమాదాయ కరేణ రౌద్రమసిఞ్చ కాలాఞ్జనకోశముగ్రమ్
సంశుష్కగాత్రా రుధిరాప్లుతాఙ్గీనరేన్ద్రమూర్ధ్నా స్రజముద్వహన్తీ // 29.57
కాంశ్చిత్ ఖడ్గేన చిచ్ఛేద ఖట్వాఙ్గేన పరాన్ రణే
న్యషూదయద్ భృశం క్రుద్ధా సరతాశ్వగజాన్ రిపూన్ // 29.58
చర్మాఙ్కుశం ముద్గరం చ సధనుష్కం సఘణ్టికమ్
కుఞ్జరం సహ యన్త్రేణ ప్రతిక్షేప ముకేఽమ్బికా // 29.59
సచక్రకూబరరథం ససారథితురఙ్గమమ్
సమం యోధేన వదనే క్షిప్య చర్వయతేఽమ్బికా // 29.60
ఏకం జగ్రాహ కేశేషు గ్రీవాయమపరం తథా
పాదేనాక్రమ్య చైవాన్యం ప్రేషయామాస మృత్యవే // 29.61
తతస్తు తద్ బలం దేవ్యా భక్షితం సబలాధిపమ్
రురుర్దృష్ట్వా ప్రదుద్రావ తం చణ్డి దదృశే స్వయమ్ // 29.62
ఆజఘానాథ శిరసి ఖట్వాఙ్గేన మహాసురమ్
స పపాత హతో భూమ్యాం ఛిన్నమూల ఇవ ద్రుమః // 29.63
తతస్తం పతితం దృష్ట్వా పశోరివ విభావరీ
కోశముత్కర్తయామాస కర్ణాదిచరణాన్తికమ్ // 29.64
సా చ కోశం సమాదాయ వబన్ధ విమలా జటాః
ఏకా న బన్ధమగమత్ తాముత్పాట్యాక్షిపద్ భువి // 29.65
సా జాతా సుతరాం రౌద్రీ తైలాభ్యక్తశిరోరుహా
కుష్ణార్ధమర్ధశుక్లం చ ధారయన్తీ స్వకం వపుః // 29.66
సాబ్రవీదం వరమేకం తు మారయామి మహాసురమ్
తస్యా నామ తదా చక్రే చణ్డమారీతి విశ్రుతమ్ // 29.67
ప్రాహ గచ్ఛస్వ సుభగే చణ్డముణ్డావిహానయ
స్వయం హి మారయిష్యామి తావానేతుం త్వమర్హసి // 29.68
శ్రుత్వైవం వచనం దేవ్యాః సాభ్యద్రవత్ తావుభౌ
ప్రదుద్రువతుర్భయార్త్తౌ దిశమాశ్రిత్య దక్షిణామ్ // 29.69
తతస్తావపి వేగేన ప్రాధావత్ త్యక్తవాససౌ
సాధిరుహ్య మహావేగం రాసభం గరుడోపమమ్ // 29.70
యతో గతౌ చ తౌ దౌత్యౌ తత్రైవానుయయౌ శివా
సా దదర్శ తదా పౌణ్డ్రం మహిషం వై మస్య చ // 29.71
సా తస్యోత్పాటయామాస విషాణం భుజగాకృతిమ్
తం ప్రగృహ్య కరేణైవ దానవావన్వగాజ్జవాత్ // 29.72
తౌ చాపి భూమిం సంత్యజ్య జగ్మతుర్గగనం తదా
వేగేనాబిసృతా సా చ రాసభేన మహేశ్వరీ // 29.73
తతో దదర్శ గరుడం పన్నగేన్ద్రం చిషాదిషుమ
కర్కోటకం స దృష్ట్వా ఊర్ధ్వరోమా వ్యజాయత // 29.74
భయాన్మార్యశ్చ గరుడో మాంసపిణ్డోపమో బభౌ
న్యపతంస్తస్య పత్రాణి రౌద్రాణి హి పతత్త్రిణః // 29.75
ఖగేన్ద్రపత్రాణ్యాదాయ నాగం కర్కోటకం తథా
వేగేనానుసరద్ దేవీ చణ్డముణ్డౌ భయాతురౌ // 29.76
సంప్రాప్తౌ చ తదా దేవ్యా చణ్డముణ్డౌ మహాసురౌ
బద్ధౌ కర్కోటకేనైవ బద్ధ్వా విన్ధ్యముపాగమత్ // 29.77
నివేదయిత్వా కౌశిక్యై కోశమాదాయ భేరవమ్
శిరోభిర్దానవేన్ద్రాణాం తార్క్ష్యపత్రైశ్చ శోభనైః // 29.78
కృత్వా స్రజమనౌపమ్యాం చణ్డికాయై న్యవేదయత్
ఘర్ఘరాం చ మృగేన్ద్రస్య చర్మణః సా సమార్పయత్ // 29.79
స్రజమన్యైః ఖగేన్ద్రస్య పత్రైర్మూర్ఘ్ని నిబధ్య చ
ఆత్మనా సా పపౌ పానం రుధిరం దానవేష్వపి // 29.80
చణ్డా త్వాదాయ చణ్డం చ ముణ్డం చాసురనాయకమ్
చకార కుపితా దుర్గా విశిరస్కౌ మహాసురౌ // 29.81
తయోరేవాహినా దేవీ శేఖరం సుష్కరేవతీ
కృత్వా జగామ కౌశిక్యాః సకాశం మార్యయా సహ // 29.82
సమేత్య సాబ్రవీద్ దేవి గృహ్యతాం శేఖరోత్తమః
గ్రథితో దైత్యశీర్షాభ్యాం నాగరాజేన వేష్టితః // 29.83
తం శేఖరం శివా గృహ్య చణ్డాయా మూర్ధ్ని విస్తృతమ్
బబన్ధ ప్రాహ చైవైనాం కృతం కర్మ సుదారుణమ్ // 29.84
శేఖరం చణ్డముణ్డాభ్యాం యస్మాద్ ధారయసే శుభమ్
తస్మాల్లోకే తవ ఖ్యాతిశ్చాముణ్డేతి భవిష్యతి // 29.85
ఇత్యేవముక్త్వా వచనం త్రినేత్రా మా చణ్డముణ్డస్రజధారిణీం వై
దిగ్వాససం చాభ్యవదత్ ప్రతీతా నిషూదయ ఖారిబలాన్యమూని // 29.86
సా త్వేవముక్తాథ విషాణకోట్యా సువేగయుక్తేన చ రాసభేన
నిషూదయన్తీ రిపుసైన్యముగ్రం చచార చాన్యానసురాంశ్చఖాద // 29.87
తతోఽమ్బికాయాస్త్వథ చర్మముణ్డయా మార్యా చ సింహేన చ భూతసంఘైః
నిపాత్యమానా దనుపుఙ్గవాస్తే కకుద్మినం శుమ్భముపాశ్రయన్త // 29.88
ఇతి శ్రీవామనపురాణే ఏకోనత్రింశోధ్యాయః

పులస్త్య ఉవాచ
చణ్డముణ్డౌ చ నిహతౌ సైన్యం చ విద్రుతమ్
సమాదిదేశాతిబలం రక్తబీజం మహాసురమ్
అక్షౌహిణీనాం త్రింశద్భిః కోటిభిః పరివారితమ్ // 30.1
తమాపతన్తం దైత్యానాం బలం దృష్ట్వైవ చణ్డికా
ముమోచ సింహనాదం వై తాభ్యాం సహ మహేశ్వరీ // 30.2
నినదన్త్యాస్తతో దేవ్యా బ్రహ్మాణీ ముఖతోఽభవత్
హంసయుక్తవిమానస్థా సాక్షసూత్రకమణ్డలుః // 30.3
మాహేశ్వరీ త్రినేత్రా చ వృషారూఢా త్రిశూలినీ
మహాహివలయా రౌద్రా జాతా కుణ్డలినీ క్షణాత్ // 30.4
కణ్ఠాదథ చ కౌమారీ బర్హిపత్రా చ శక్తినీ
సముద్భూతా చ దేవర్షే మయూరవరవాహనా // 30.5
బాహుభ్యాం గరుడారూఢా శఙ్ఖచక్రగదాసినీ
శార్ఙ్గబాణధరా జాతా వైష్ణవీ రూపశాలినీ // 30.6
మహోగ్రముశలా రౌద్రా దంష్ట్రోల్లిఖితభూతలా
వారాహీ పృష్ఠతో జాతా శేషనాగోపరి శ్థితా // 30.7
వజ్రాఙ్కుశోద్యతకరా నానాలఙ్కారభూషితా
జాతా గజేన్ద్రపష్ఠస్థా మాహేన్ద్రీ స్తనమణ్డలాత్ // 30.8
విక్షిపన్తీ సటాక్షేపైర్గ్రహనక్షత్రతారకాః
నఖినీ హృదయాజ్జాతా నారసింహీ సుదారుణా // 30.9
తాభిర్నిపాత్యమానం తు నిరీక్ష్య బలమాసురమ్
ననాద భూయో నాదాన్ వై చణ్డికా నిర్భయా రిపూన్
తన్నినాదం మహచ్ఛ్రుత్వా త్రైలోక్యప్రతిపూరకమ్ // 30.10
సమాజగామ దేవేశః శూలపాణిస్త్రిలోచనః
అభ్యేత్య వన్ద్య చైవైనాం ప్రాహ వాక్యం తదామ్బికం // 30.11
సమాయాతోఽస్మి వై దుర్గే దేహ్యాజ్ఞాం కిం కరోమి తే
తద్వాక్యసమకాలం చ దేవ్యా దేహోద్భవా శివా // 30.12
జాతా సా చాహ దేవేశం గచ్ఛ దౌత్యేన శఙ్కర
బ్రూహి శుమ్భం నిశుమ్భం చ యది జీవితుమిచ్ఛథ // 30.13
తద్ గచ్ఛధ్వం దురాచారాః సప్తమం హి రసాతలమ్
వాసవో లభతాం స్వర్గం దేవాః సన్తు గతవ్యథా // 30.14
యజన్తు బ్రాహ్మణాద్యామీ వర్ణా యజ్ఞాంశ్చ సామ్ప్రతమ్
నోచేద్ బలావలేపేన భవన్తో యోద్ధుమిచ్ఛథ // 30.15
తదాగచ్ఛధ్వమవ్యగ్రా ఏషాహం వినిషూదయే
యతస్తు సా శివం దౌత్యే న్యయోజయత్ నారద // 30.16
తతో నామ మహాదేవ్యాః శివదూతీత్యజాయత
తే చాపి శఙ్కరవచః శ్రుత్వా గర్వసమన్వితమ్
హుఙ్కృత్వాభ్యద్రవన్ సర్వే యత్ర కాత్యాయనీ స్థితా // 30.17
తతః శరైః శక్తిభిరఙ్కుర్వరైః పరశ్వధైః శూలభుశుణ్డిపట్టిశైః
ప్రాసైః సునీక్ష్ణైః పరిఘైశ్చ విస్తృతైర్వవర్షతుదైత్యవరౌ సురేశ్వరీమ్ // 30.18
సా చాపి బాణైర్వరకాముకచ్యుతైశ్ చిచ్ఛేద శస్త్రాణ్యథ బాహుభిః సహ
జఘాన చాన్యాత్ రణచణ్డవిక్రమా మహాసురాన్ బాణశతైర్మహేశ్వరీ // 30.19
మారీ త్రిశూలేన జఘాన చాన్యాన్ ఖట్వాఙ్గపాతైరపరాంశ్చ కౌశికీ
మహాజలక్షేపహతప్రభావాన్ బ్రాహ్మీ తథాన్యానసురాంశ్చకార // 30.20
మాహేశ్వరీ శూలవిదారితోరసశ్ చకార దగ్ధానపరాంశ్చ వైష్ణవీ
శక్త్యా కుమారీ కులిశేన చైన్ద్రీ తుణ్డేన చక్రేణ వరాహరూపిణీ // 30.21
నఖైర్విభిన్నానపి నాలసింహీ అట్టాట్టహాసైపి రుద్రదుతీ
రుద్రస్త్రిశూలేన తథైవ చాన్యాన్ వినాయకశ్చాపి పరశ్వధేన // 30.22
ఏవం హి దేవ్యా వివిధైస్తు రూపైర్నిపాత్యమానా దనుపుగవాస్తే
పేతుః పృథివ్యాం భువి చాపి భూతైస్తే భక్ష్యమాణాః ప్రలయం ప్రజగ్ముః // 30.23
తే వధ్యమానాస్త్వథ దేవతాభిర్మహాసురా మాతృభిరాకులాశ్చ
విముక్తకేశాస్తరలేక్షణా భయాత్ తే రక్తబీజం శరణం హి జగ్ముః // 30.24
స రక్తబీజః సహసాభ్యుపేత్య వరాస్త్రమాదాయ చ మాతృమణ్డతమ్
విద్రావయన్ భూతగణాన్ సమన్తాద్ వివేశ కోపాత్ స్ఫురితాధరశ్చ // 30.25
తమాపతన్తం ప్రసమీక్ష్య మాతరః శస్త్రైః శితాగ్రైర్దితజం వవర్షుః
యో రక్తబిన్దుర్న్యపతత్ పృథివ్యాం స తత్ప్రమాణస్త్వసురోఽపి జజ్ఞే // 30.26
తతస్తదాశ్చర్యమయం నిరీక్ష్య సా కౌశికీ కేశినిమభ్యువాచ
పిబస్వ చణ్డే రుధిరం త్వరాతేర్వితత్య వక్త్రం వడవానలాభమ్ // 30.27
సా త్వేవముక్తా వరదామ్బికా హి వితత్య వక్త్రం వికరాలముగ్రమ్
ఓష్ఠం నభస్పృక్ పృథివీం స్పూశన్తం కృత్వాధరం తిష్ఠతి చర్మముణ్డా // 30.28
తతోఽమ్బికా కేశవికర్షణాకులం కృత్వా రిపుం ప్రాక్షిపత స్వవక్త్రే
బిభేద శూలేన తథాప్యురస్తః క్షతోద్భవాన్యే న్యపతంశ్చ వక్త్రే // 30.29
తతస్తు శోషం ప్రజగామ రక్తం రక్తక్షయే హీనబలో బభూవ
తం హీనవీర్యం శతధా చకార చక్రేణ చామీకరభూషితేన // 30.30
తస్మిన్ విశస్తే దనుసైన్యనాతే తే దానవా దీనతరం వినేదుః
హా తాత హ భ్రాతరితి బ్రువన్తః క్త యాసి తిష్ఠస్వ ముహూర్త్తమేహి // 30.31
తథాపరే విలులితకేశపాశా విశీర్ణవర్మాభరణా దిగమ్బరాః
నిపాతితా ధరణితలే మృడాన్యా ప్రదుద్రువుర్గిరివరముహ్య దైత్యాః // 30.32
విశీర్ణవర్మాయుధభూషణం తత్ బలం నిరీక్ష్యైవ హి దానవేన్ద్రః
విశీర్మచక్రాక్షరథో నిశుమ్భః క్రోధాన్మృడానీం సముపాజగామ // 30.33
ఖడ్గం సమాదాయ చ చర్మ భాస్వరం ధున్వన్ శిరః ప్రేక్ష్య చ రూపమస్యాః
సంస్తమ్భమోహజ్వరపీడితేఽథ చిత్రే యథాసౌ లిఖితో బభూవ // 30.34
తం స్తమ్భితం వీక్ష్య సురామగ్రే ప్రోవాచ దేవీ వచనం విహస్య
అనేన వీర్యేణ సురాస్త్వయా జితా అనేన మాం ప్రార్థయసే బలేన // 30.35
శ్రుత్వా తు వాక్యం కౌశిక్యా దానవః సుచిరాదివ
ప్రోవాచ చిన్తయిత్వాథ వచనం వదతాం వరః // 30.36
సుకుమారరీరోఽథం మచ్ఛస్త్రపతనాదపి
శతధా యాస్యతే భీరు ఆమపాత్రమివామ్భసి // 30.37
ఏతద్ విచిన్తయన్నర్థ త్వాం ప్రహర్త్తు న సున్దరి
కరోమి బుద్ధి తస్మాత్ త్వం మాం భజస్వాయతేక్షణే // 30.38
మమ ఖఙ్గనిపాతం హి నేన్ద్రో ధారయితుం క్షమః
నివర్త్తయ మతిం యుద్ధాద్ భార్యా మే భవ సామ్ప్రతమ్ // 30.39
ఇత్థం నిశుమ్భవచనం శ్రుత్వా యోగీశ్వరీ మునే
విహస్య భావగమ్భీరం నిశుమ్భం వాక్యమబ్రవీత్ // 30.40
నాజితాహం రణే వీర భవే భార్యా హి కస్యచిత్
భవాన్ యదిహ భార్యార్థో తతో మాం జయ సంయుగే // 30.41
ఇత్యేవముక్తే వచనే ఖఙ్గముద్యమ్య దానవః
ప్రచిక్షేప తదా వేగాత్ కౌశికీం ప్రతి నారద // 30.42
తమాపతన్తం నిస్త్రింశం షడ్భిర్బర్హిణరాజితైః
చిచ్ఛేద చర్మణా సార్ద్ధ తదద్భుతమివాభవత్ // 30.43
ఖడ్గే సచర్మణి ఛిన్నే గదాం గృహ్య మహాసురః
సమాద్రవత్ కోశభవాం వాయువేగసమో జవే // 30.44
తస్యాపతత ఏవాశు కరౌ శ్లిష్టౌ సమౌ దృఢౌ
గదయా సహ చిచ్ఛేద క్షురేప్రేణ రణేఽమ్బికా // 30.45
తస్మిన్నపతితే రౌద్రే సురశత్రౌ భయఙ్కరే
చణ్డాద్య మాతరో హృష్టాశ్చక్రుః కిలకిలాధ్వనిమ్ // 30.46
గగనస్థాస్తతో దేవాః శతక్రతుపురోగమాః
జయస్వ విజయేత్యూచుర్హృష్టాః శత్రౌ నిపాతితే // 30.47
తతస్తూర్యాణ్యవాద్యన్త భూతసంఘైః సమన్తతః
పుష్పవృష్టిం చ ముముచుః సురాః కాత్యాయనీం ప్రతి // 30.48
నిశుమ్భం పతితం దృష్ట్వా శుమ్భః క్రోధాన్మహామునే
వృన్దారకం సమారుహ్య పాశపాణిః సమభ్యగాత్ // 30.49
తమాపతన్తం దృష్ట్వాథ సగజం దానవేశ్వరమ్
జగ్రా హ చతురో వాణాంశ్చన్ద్రార్ధాకరవర్చసః // 30.50
క్షురప్రాభ్యాం సమం పాదౌ ద్వౌ చిచ్ఛేద ద్విపస్య సా
ద్వాభ్యాం కుమ్భే జఘానాథ హసన్తీ లీలయామ్బికా // 30.51
నికృత్తాభ్యాం గజః పద్మ్యాం నిపపాత తథేచ్ఛయా
శక్రవజ్రసమాక్రాన్తం శైలరాజశిరో యథా // 30.52
తస్యావర్జితనాగస్య శుమ్భస్యాప్యుత్పతిష్యతః
శిరశ్చిచ్ఛేద బాణేన కుణ్డలాలఙ్కృతం శివా // 30.53
ఛిన్నే శిరసి దైత్యేన్ద్రో నిపపాత సకుఞ్జరః
యథా సమహిషః క్రోఞ్చో మహాసేనసమాహతః // 30.54
శ్రుత్వా సురాః సురరిపు నిహతౌ మృడాన్యా సేన్ద్రాః ససూర్యమరుదశ్వివసుప్రధానాః
ఆగత్య తం గిరివరం వినయావనమ్రా దేవ్యాస్తదా స్తుతిపదం త్విదమీరయన్తః // 30.55
దేవా ఊచుః
నమోఽస్తు తే భగవతి పాపనాశిని నమోఽస్తు తే సురరిపుదర్పశాతని
నమోఽస్తు తే హరిహరరాజ్యదాయిని నమోఽస్తు తే మఖభుజకార్యకారిణి // 30.56
నమోఽస్తు తే త్రిదశరిపుక్షయఙ్కరి నమోఽస్తు తే శతమఖపాదపూజితే
నమోఽస్తు తే మహిషవినాసకారిణి నమోఽస్తు తే హరిహరభాస్కరస్తుతే // 30.57
నమోఽస్తు తేఽష్టాదశబాహుశాలిని నమోఽస్తు తే శుమ్భనిశుమ్భఘాతిని
నమోఽస్తు లోకార్త్తిహరే త్రిశూలిని నమోఽస్తు నారాయణి చక్రధారిణి // 30.58
నమోఽస్తు వారాహి సదా ధరాధరే త్వాం నారసింహి ప్రణతా నమోఽసుత తే
నమోఽస్తు నారసింహి ప్రణతా నమోఽస్తు తే
నమోఽస్తు తే వజ్రధరే గజధ్వజే నమోఽసుత కౌమారి మయూరవాహిని // 30.59
నమోఽస్తు పైతామహహంసవాహనే నమోఽస్తు మాలావికటే సుకేశిని
నమఽస్తు మాలావికటే సుకేశిని
నమోఽస్తు తే రాసభపృష్ఠవాహిని నమోఽస్తు సర్వార్త్తిహరే జగన్మయే // 30.60
నమోఽస్తు విశ్వేశ్వరి పాహి విశ్వం నిషూదయారీన్ ద్విజదేవతానామ్
నమోఽస్తు తే సర్వమయి త్రినేత్రే నమో నమస్తే వరదే ప్రసీద // 30.61
బ్రహ్మాణీ త్వం మృడానీ వరశిఖిగమనా శక్తిహస్తా కుమారీ వారాహీ త్వం సువక్త్రా ఖగపతిగమనా వైష్ణవీ త్వం సశార్ఙ్గో
దుర్దృశ్యా నారసింహీ ఘురఘురితరవా త్వం తథైన్ద్రీ సవజ్రా త్వం మారీ చర్మముణ్డాశవగమనరతా యోగినీ యోగసిద్ధా // 30.62
నమస్తే త్రినేత్రే భగవతి తవచరణానుషితా యే అహరహర్వినతశిరసోఽవనతాః
నహి నహి పరిభవమస్త్యశుభం చ స్తుతిబలికుసుమకరాః సతతం యే // 30.63
ఏవం స్తుతా సురవరైః సురశత్రునాశినీ ప్రాహ ప్రహస్య సురసిద్ధమహర్షివర్యాన్
ప్రాప్తో మయాద్ భుతతమో భవతాం ప్రసాదాత్ సంగ్రామమూర్ధ్వి సురశత్రుజయః ప్రమర్దాత్ // 30.64
ఇమాం స్తుతిం భక్తిపరా నరోత్తమా భవద్భిరుక్తామనుకీర్త్తయన్తి
దుఃస్వప్ననాశో భవితా న సంశయో వరస్తథాన్యో వ్రియతామభీప్సితః // 30.65
దేవా ఊచుః
యది వరదా భవతీ త్రిదశానాం ద్విజశిశుగోషు యతస్వ హితాయ
పునరపి దేవరిపూనపరాంస్త్వం ప్రదహ హుతాశనతుల్యశరీరే // 30.66
దేవ్యువాచ
భూయో భవిష్యామ్యసృగుక్షితాననా హరాననస్వేదజలోద్భవా సురాః
అన్ధాసురస్యాప్రతిపోషణే రతా నామ్నా ప్రసిద్ధా భువనేషు చర్చికా // 30.67
భూయో వధిష్యామి సురారిముత్తమం సంభూయ నన్దస్య గృహే యశోదయా
తం విప్రచిత్తిం లవణం తథాపరౌ శుమ్భం నిశుమ్భం దశనప్రహారిమీ // 30.68
భూయః సురాస్తిష్యయుగే నిరాశినీ నిరీక్ష్య మారీ చ గృహే శతక్రతోః
సంభూయ దేవ్యామితసత్యధామయా సురా భరిష్యామి చ శాకమ్భరీ వై // 30.69
భూయో విపక్షక్షపణాయ దేవా విన్ధ్యే భవిష్యమ్యృషిరక్షణార్థమ్
దుర్వృత్తచేష్టాన్ వినిహత్య దైత్యాన్ భూయః సమేష్యామి సురాలయం హి // 30.70
యదారుణాక్షో భవితా మహాసురః తదా భవిష్యామి హితాయ దేవాతాః
మహాలిరూపేణ వినష్టజీవితం కృత్వా సమష్యామి పునస్త్రివిష్టపమ్ // 30.71
పులస్త్య ఉవాచ
ఇత్యేవముక్త్వా వరదా సురాణాం కృత్వా ప్రణామం దివజపుఙ్గవానామ్
విసృజ్య భూతాని జగామ దేవీ ఖం సిద్ధసంఘైరనుగమ్యమానా // 30.72
ఇదం పురాణం పరమం పవిత్రం దేవ్యా జయం మఙ్గలదాయి పుంసామ్
శ్రోతవ్యమేతన్నియతైః సదైవ రక్షోఘ్నమేతద్భగవానువాచ // 30.73
ఇతి శ్రీవామనపురాణే త్రింశోధ్యాయః

నారద ఉవాచ
కథం సమహిషః క్రోఞ్చో భిన్నః స్కన్దేన సువ్రత
ఏతన్మే విస్తరాద్ బ్రహ్మన్ కథయస్వామితద్యుతే // 31.1
పులసత్య ఉవాచ
శృణుష్వ కథయిష్యామి కథాం పుణ్యాం పురాతనీమ్
యశోవృద్ధిం కుమారస్య కార్తికేయస్య నారద // 31.2
యత్తత్పీతం హుతాశేన స్కన్నం శుక్రం పినాకినః
తేనాక్రాన్తోఽభవద్ బ్రహ్మన్ మన్దతేజా హుతాశనః // 31.3
తతో జగామ దేవానాం సకాశమమితద్యుతిః
తైశ్చాపి ప్రహితస్తూర్ణం బ్రహ్మలోకం జగామ హ // 31.4
స గచ్ఛన్ కుటులాం దేవీం దదర్శ పథి పావకః
తాం దృష్ట్వా ప్రాహ కుటిలే తేజ ఏతత్సుదుర్ద్ధరమ్ // 31.5
మహేశ్వరేణ సంత్యక్తం నిర్దహేద్ భువనాన్యపి
తస్మాత్ ప్రతీచ్ఛ పుత్రోఽయం తవ ధన్యో భవిష్యతి // 31.6
ఇత్యగ్నినా సా కుటిలా స్మృత్వా క్వమతముత్తమమ్
ప్రక్షిపస్వామ్భసి మమ ప్రాహ వహ్నిం మహాపగా // 31.7
తతస్త్వధారయద్దేవీ శార్వం తేజస్త్వపూపుషత్
హుతాశనో /పి భగవాన్ కామచారీ పరిభ్రమన్ // 31.8
పఞ్చవర్షసహస్రాణి ధృతవాన్ హవ్యభుక్ తతః
మాంసమస్థీని రుధిరం మేదోన్త్రరేతసీ త్వచః // 31.9
రోమశ్మశ్వ్రక్షికేశాద్యాః సర్వే జాతా హిరణ్మయాః
హిరణ్యరేతా లోకేషు తేన గీతశ్చ పావకః // 31.10
పఞ్చవర్షసహస్రాణి కుటులా జ్వలనోపమమ్
ధారయన్తీ తదా గర్భం బ్రహ్మణః స్థానమాగతా // 31.11
తాం దృష్టావాన్ పద్మజన్మా సంతప్యన్తీం మహాపగామ్
దృష్ట్వా పప్రచ్ఛ గేనాయం తవ గర్భః సమాహితః // 31.12
సా చాహ శఙ్కరం యత్తచ్ఛ్రుక్రం పీతం హి వహ్నినా
తదశక్తేన తేనాద్య నిక్షిప్తం మయి సత్తమ // 31.13
పఞ్జవర్ష సహస్రాణి ధారయన్త్యాః పితామహ
గర్భస్య వర్త్తతే కాలో న పపాత చ కర్హిచిత్ // 31.14
తచ్ఛ్రుత్వా భగవానాహ గచ్ఛ త్వముదయం గిరిమ్
తత్రాస్తి యోజనశతం రౌద్రం శరవణం మహత్ // 31.15
తత్రైవ క్షిప సుశ్రేణి విస్తీర్ణే గిరిసానుని
దశవర్షసహస్రాన్తే తతో బాలో భవిష్యతి // 31.16
సా శ్రుత్వా బ్రహ్మణో వాక్యం రూపిణీ గిరిమాగతా
ఆగత్య గర్భం తత్యాజ సుఖేనైవాద్రినన్దినీ // 31.17
సా తు సంత్యజ్య తం బాలం బ్రహ్మాణం సహసాగమత్
ఆపోమయీ మన్త్రవశాత్ సంజాతాకుటిలా సతీ // 31.18
తేజసా చాపి శార్వేణ రౌక్మం శరవణం మహత్
తన్నివాసరతాశ్చాన్యే పాదపా మృగపక్షిణః // 31.19
తతో దశసు పూర్ణేషు శరద్దశశతేష్వథ
బాలార్కదీప్తిః సంజాతో బాలః కమలలోచనః // 31.20
ఉత్తానశాయీ భగవాన్ దివ్యే శరవణే స్థితః
ముఖేఽఙ్గుష్ఠం సమాక్షిప్య రురోద ఘనరాడివ // 31.21
ఏతస్మిన్నన్తరే దేవ్యః కృత్తికాః షట్ సుతేజసః
దదృశుః స్వేచ్ఛయా యాన్త్యో బాలం శరవణే స్థితమ్ // 31.22
కృపాయుక్తాః సమాజగ్ముః యత్ర స్కన్దః స్థితోఽభవత్
అహం పూర్వమహం పూర్వం తస్మై స్తన్యేఽభిచుక్రుశుః // 31.23
వివదన్తీః స తా దృష్టావా షణ్ముఖః సమజాయత
అబీభరంశ్చ తాః సర్వాః శిశుం స్నేహాచ్చ కృత్తికాః // 31.24
భ్రియమామః స తాభిస్తు బాలో వృద్ధిమగాన్మునే
కార్త్తికేయేతి విఖ్యాతో జాతః స బలినాం వరః // 31.25
ఏతస్మిన్నన్తరే బ్రహ్మన్ పావకం ప్రాహ పద్మజః
కియత్ప్రమాణః పుత్రస్తే వర్త్తతే సామ్ప్రతం గుహః // 31.26
స తద్వచనమాకర్ణ్య అజానంస్తం హరాత్మజమ్
ప్రోవాచ పుత్రం దేవేశ న వేద్మి కతమో గుహః // 31.27
తం ప్రాహ భగవాన్ యత్తు తేజః పీతం పురా త్వయా
త్రైయమ్బలం త్రిలోకేశ జాతః శరవణే శిశుః // 31.28
శ్రుత్వా పితామహవచః పావకస్త్వరితోఽభ్యగాత్
వేగినం మేషమారుహ్య కుటిలా తం దదర్శ హ // 31.29
తతః పప్రచ్ఛ కుటిలా శీఘ్రం క్వ వ్రజసే కవే
సోఽబ్రవీత్ పుత్రదుష్ట్యర్థం జాతం శరవణే శిశుమ్ // 31.30
సాబ్రవీత్ తనయో మహ్యం మమేత్యాహ చ పావకః
వివదన్తౌ దదర్సాథ స్వేచ్ఛాచారీ జనార్దనః // 31.31
తౌ పప్రచ్ఛ కిమర్థం వా వివాదమిహ చక్రథః
తావూచతుః వుత్రహేతో రుద్రశుక్రోద్భవాయ హి // 31.32
తావువాచ హరిర్దేవో గచ్ఛ తం త్రిపురాన్తకమ్
స యదా వక్ష్యతి దేవేశస్తత్కురుధ్వమసంశయమ్ // 31.33
ఇత్యుక్తౌ వాసుదేవేన కుటిలాగ్నీ హరాన్తికమ్
సమ్భ్యేత్యోచతుస్తథ్యం కస్య పుత్రేతి నారద // 31.34
రుద్రస్తద్వాక్యమాకర్ణ్య హర్షనిర్భరమానసః
దిష్ట్యా దిష్ట్యేతి గిరిజాం ప్రోద్భూతపులకోఽబ్రవీత్ // 31.35
తతోఽమ్బికా ప్రాహ హరం దేవ గచ్ఛామ శిశుమ్
ప్రష్టుం సమాశ్రయేద్ యం స తస్య పుత్రో భవిష్యతి // 31.36
బాఢమిత్యేవ భగవాన్ సముత్తస్థౌ వృషధ్వజః
సహోమయా కుటిలయా పావకేన చ ధీమతా // 31.37
సంప్రాప్తాస్తే శరవణం హరాగ్నికుటిలామ్బికాః
దదృశుః శిశుకం తం చ కృత్తికోత్సఙ్గశాయినమ్ // 31.38
తతః స బాలకస్తేషాం మత్వా చిన్తితమాదరాత్
యోగీ చతుర్మూర్తిరభూత్ షణ్ముఖః స శిశుస్త్వపి // 31.39
కుమారః శఙ్కరమగాద్ విశాఖో గౌరిమాగమత్
కుటిలామగమచ్ఛాఖో మహాసేనోఽగ్నిమభ్యయాత్ // 31.40
తతః ప్రీతియుతో రుద్ర ఉమా చ కుటిలా తథా
పావకశ్చాపి దేవేశః పరాం ముదమవాప చ // 31.41
తతోఽబ్రువన్ కృత్తికాస్తాః షణ్ముఖః కిం హరాత్మజః
తా అబ్రవీద్ధరః ప్రతీత్యా విధివద్ వచనం మునే // 31.42
నామ్నా తు కార్త్తికేయో హి యుష్మాకం తనయస్త్వసౌ
కుటులాయాః కుమారేతి పుత్రోఽయం భవితావ్యయః // 31.43
స్కన్ద ఇత్యేవ విఖ్యాతో గౌరీపుత్రో భవత్వసౌ
గుహ ఇత్యేవ నామ్నా చ మమాసౌ తనయః స్మృతః // 31.44
మాహాసేన ఇతి ఖ్యాతో హుతాశస్యాస్తు పుత్రకః శారద్వత ఇతి ఖ్యాతః సుతః శరవణస్య చ // 31.45
ఏవమేవ మహాయోగీ పృథివ్యాం ఖ్యాతిమేష్యతి
షడాస్యత్వాన్ మహాబాహుః షణ్ముఖో నామ గీయతే // 31.46
ఇత్యేవముక్త్వా భగవాన్ శూలపాణిః పితామహమ్
సస్మార దైవతైః సార్ద్ధ తేఽప్యాజగ్ముస్త్వరాన్వితాః // 31.47
ప్రణిపత్య చ కామారిముమాం చ గిరినన్దినీమ్
దృష్ట్వా హుతాశనం ప్రీత్యా కుటిలాం కృత్తికాస్తథా // 31.48
దదృశుర్బాలమత్యుగ్రం షణ్ముఖం సూర్యసంనిభమ్ ముష్ణన్తమివ చక్షుంషి తేజసా స్వేన దేవతాః // 31.49
కౌతుకాభివృతాః సర్వే ఏవమూచుః సురోత్తమాః
దేవకార్యం త్వయా దేవ కృతం దేవ్యాగ్నినా తథా // 31.50
తదుత్తష్ఠ వ్రజామోఽద్య తీర్థమౌజసమవ్యయమ్
కురుక్షేత్రే సరస్వత్యామభిష్ఞ్చామ షణ్ముఖమ్ // 31.51
సేనాయాః పతిరస్త్వేష దేవగన్ధర్వకింనరాః
మహిషం ఘాతయత్వేష తారకం చ సుదారుణమ్ // 31.52
బాఢమిత్యబ్రవీచ్ఛర్వః సముత్తస్థుః సురాస్తతః
కుమారసహితా జగ్ముః కురుక్షేత్రం మహాఫలమ్ // 31.53
తత్రైవ దేవతాః సేన్ద్రా రుద్రబ్రహ్మజనార్దనాః
యత్నమస్యాభిషేకార్తం చక్రుర్మునిగణైః సహ // 31.54
తతోఽమ్బునా సప్తసముద్రవాహినీనదీజలేనాపి మహాఫలేన
వరౌషధీభిశ్చ సహస్రమూర్త్తిభిస్తదాభ్యషిఞ్చన్ గుమచ్యుతాద్యాః // 31.55
అభిషిఞ్చతి సేనాన్యాం కుమారే దివ్యరూపిణి
జగుర్గన్ధర్వపతయో ననృతుశ్చాప్సరోగణాః // 31.56
అభిషిక్తం కుమారం చ గిరిపుత్రీ నిరీక్ష్య హి
స్నేహాదుత్సఙ్గగం స్కన్దం మూర్ధ్న్యజిఘ్రన్ముర్హుర్ముహుః // 31.57
జిఘ్రతీ కార్త్తికేయస్య అభిషేకార్ద్రమాననమ్
భాత్యద్రిజా యథేన్ద్రస్య దేవమాతాదితిః పురా // 31.58
తదాభిషిక్తం తనయం దృష్ట్వా శర్వో ముదం యయౌ
పావకః కృత్తికాశ్చైవ కుటిలా చ యశస్వినీ // 31.59
తతోఽభిషిక్తాస్య హరః సేనాపత్యే గుహస్య తు
ప్రమథాంశ్చతురః ప్రదాచ్ఛక్రతుల్యపరాక్రమాన్ // 31.60
ఘణ్టాకర్ణ లోహితాక్షం నన్దిసేనం చ దారుణమ్
చతుర్థం బలినాం ముఖ్యం ఖ్యాతం కుముదమాలినమ్ // 31.61
హరదత్తాన్ గణాన్ దృష్ట్వా దేవాః స్కన్దస్య నారద
ప్రదదుః ప్రమథాన్ స్వాన్ స్వాన్ సర్వే బ్రహ్మపురోగమాః // 31.62
స్థాణుం బ్రహ్మ గణం ప్రాదాద్ విష్ణుః ప్రాదాద్ గణత్రయమ్
సంక్రమం విక్రమం చైవ తృతీయం చ పరాక్రమమ్ // 31.63
ఉత్కేసం పఙ్కజం శక్రో రవిర్దణ్డకపిఙ్గలౌ
చన్ద్రో మణిం వసుమణిమశ్వినౌ వత్సనన్దినౌ // 31.64
జ్యోతిర్హుతాశనః ప్రాదాజ్జవలజ్జిహ్వం తథాపరమ్
కున్దం ముకున్దం కుసుమం త్రీన్ ధాతానుచరాన్ దదౌ // 31.65
చక్రానుచక్రౌ త్వష్టాం చ వేధాతిస్థిరసుస్థిరౌ
పాణిత్యజం కాలకఞ్చ ప్రాదాత్ పూషా మహాబలౌ // 31.66
స్వర్ణమాలం ఘనాహ్వం చ హిమవాన్ ప్రమథోత్తమౌ
ప్రాదాదేవోచ్ఛ్రితో విన్ధ్యస్త్వతిశృఙ్గం చ పార్షదమ్ // 31.67
సువర్చసం చ వరుణః ప్రదదౌ చాతివర్చసమ్
సంగ్రహం విగ్రహం చాబ్ధిర్నాగా జయమహాజయౌ // 31.68
ఉన్మాదం శుఙ్కుర్ణ చ పుష్పదన్తం తథామ్బికా
ఘసం చాతిఘసం వాయుః ప్రాదాదనుచరావుభౌ // 31.69
పరిఘం చటకం భీమం దహతిదహనౌ తథా
ప్రదదావంశుమాన్ పఞ్చ ప్రమథాన్ షణ్ముఖాయ హి // 31.70
యమః ప్రమాథమున్మాథం కాలసేనం మహాముఖమ్
తాలపత్రం నాడిజఙ్ఘం షడేవానుచరాన్ దదౌ // 31.71
సుప్రభం చ సుకర్మాణం దదౌ ధాతా గణేశ్వరౌ
సువ్రతం సత్యసన్ధం చ మిత్రః ప్రదాద ద్విజోత్తమ // 31.72
అనన్తః శఙ్కుపీఠశ్చ నికుమ్భః కుముదోఽమ్బుజః
ఏకాక్షః కునటీ చక్షుః కిరీటీ కలశోదరః // 31.73
సూచీవక్త్రః కోకనదః ప్రహాసః ప్రియకోఽచ్యుతః
గణాః పఞ్చదశైతే హి యక్షైర్దత్తా గుహస్య తు // 31.74
కాలిన్ద్యాః కాలకన్దశ్చ నర్మదాయా రణోత్కటః
గోదావర్యాః సిద్ధయాత్రస్తమసాయాద్రికమ్పకః // 31.75
సహస్రబాహుః సీతాయా వఞ్జూలాయాః సితోదరః
మన్దాకిన్యాస్తథా నన్దో విపాశాయాః ప్రియఙ్కరః // 31.76
ఐరావత్యాశ్చతుర్ద్దష్ట్రః షోడశాక్షో వితస్తయా
మార్జారం సౌశికీ ప్రాదాత్ క్రథక్రౌఞ్చౌ చ గౌతమీ // 31.77
బాహుదా శతసీర్షం చ వాహా గోనన్దనన్దికౌ
భీమం భీమరథీ ప్రాదాద్ వేగారిం సరయూర్దదౌ // 31.78
అష్టబాహుం దదౌ కాశీ సుబాహుమపి గణ్డకీ
మహానదీ చిత్రదేవం చిత్రా చిత్రరథం దదౌ // 31.79
కుహూః కువలయం ప్రాదాన్మధువర్ణం మధూదకా
జమ్బూకం ధూతపాపా చ వేణా శ్వేతాననం దదౌ // 31.80
శ్రుతవర్మ చ పర్మాసా రేవా సాగరవేగినమ్
ప్రభావార్థం సహం ప్రాదాత్ కాఞ్చనా కనకేక్షణమ్ // 31.81
గృధ్రపత్రం చ విమలా చారువక్త్రం మనోహరా
ధూతపాపా మహారావం కర్ణా విద్రుమసంనిభమ్ // 31.82
సుప్రసాదం సువేణుశ్చ జిష్ణుమేఘవతీ దదౌ
యజ్ఞబాహుం విశాలా చ సరస్వత్యో దదుర్గణాన్ // 31.83
కుటిలా తనయస్యాదాద దశ శక్రబలాన్ గణాన్
కరాలం సితకేశం చ కృష్ణకేశం జటాధరమ్ // 31.84
మేఘనాదం చతుర్ద్దష్ట్రం విద్యుజిహ్వం దశాననమ్
సోమాప్యయనమేవోగ్రం దేవయాజినమేవ చ // 31.85
హంసాస్యం కుణ్డజఠరం బహుగ్రీవం హయాననమ్
కూర్మగ్రీవం చ పఞ్చైతాన్ దదుః పుత్రాయ కృత్తికాః // 31.86
స్థాణుజఙ్ఘం కుమ్భవక్త్రం లోహజఙ్ఘం మహాననమ్
పిణ్డాకారం చ పఞచైతాన్ దదుః స్కన్దాయట చర్షయః // 31.87
నాగజిహ్వం చన్ద్రభాసం పాణికూర్మం శశీక్షకమ్
చాషవక్త్రం చ జమ్బూకం దదౌ తీర్థః పృథూదకః // 31.88
చక్రతీర్థం సుచజక్రాక్షం మకరాశ్రం గయాశిరః
గణం పఞ్చశిఖం నామ దదౌ కనఖలః స్వకమ్ // 31.89
బన్ధుదత్తం వాజిశిరో బాహుశాలం చ పుష్కరమ్
సర్వౌఞ్జసం మాహిషకం మానసః పిఙ్గలం యథా // 31.90
రుద్రమౌశనసః ప్రాదాత్ తతోఽన్యే మాతరో దదుః
వసుదామాం సోమతీర్థః ప్రభాసో నన్దినీమపి // 31.91
ఇన్ద్రతీర్థం విశోకాం చ ఉదపానో ఘనస్వనామ్
సప్తసారస్వతః ప్రాదాన్మాతరశ్చతురోద్భుతాః // 31.92
గీతప్రియాం మాధవీం చ తీర్థనేమిం స్మితాననామ్
ఏకచూడాం నాగతీర్థః కురుక్షేత్రం పలాసదామ్ // 31.93
బ్రహ్మయోనిశ్చణ్డశిలాం భద్రకాలీం త్రివిష్టపః
చౌణ్డీం భైణ్డీం యోగభైణ్డీం ప్రాదాచ్చరణపావనః // 31.94
సోపానీయాం మహీ ప్రాదాచ్ఛాలికాం మానసో హ్రదః
శకఘణ్టాం శతానన్దాం తథోలూఖలమేఖలామ్ // 31.95
పద్మావతీ మాధవీం చ దదౌ బదరికాశ్రమః
సుషమామైకచూడాం చ దేవీం ధమధమాం తథా // 31.96
ఉత్క్రాథనీం వేదమిత్రాం కేదారో మాతరో దదౌ
సునక్షత్రాం కద్రులాం చ సుప్రభాతాం ముఙ్గలామ్ // 31.97
దేవమిత్రాం చిత్రసేనాం దదౌ రుద్రమహాలయః
కోటరామూర్ధ్వణీం చ శ్రీమతీం బహుపుత్రికామ్ // 31.98
పలితాం కమలాక్షీం చ ప్రయాగో మాతరో దదౌ
సూపలాం మధుకుమ్భాం చ ఖ్యాతిం దహదహాం పరామ్ // 31.99
ప్రాదాత్ ఖటకటాం చాన్యాం సర్వపాపవిమోచనః
సంతానికాం వికలికాం క్రమశ్చత్వరవాసినీమ్ // 31.100
జలేశ్వరీం కుక్కుటికాం సుదామాం లోహమేఖలామ్
వపుష్మత్యుత్ముకాక్షీ చ కోకనామా మహాశనీ
రౌద్రా కర్కటికా తుణ్డా శ్వేతతీర్థో దదౌ త్విమాః // 31.101
ఏతాని భూతాని గణాంశ్చ మాతరో దృష్ట్వా మహాత్మా వినతాతనూజః
దదౌ మయూరం స్వసుతం మహాజవం తథారుణస్తామ్రచూడం చ పుత్రమ్ // 31.102
శక్తి హుతాశోఽద్రిసుతా చ వస్త్రం దణ్డం గురుః సా కుటిలా కమణ్డలుమ్
మాలాం హరిః శూలధరః పతాకాం కణ్ఠే చ హారం మఘవానురస్తః // 31.103
గణైర్వృతో మాతృబిరన్వయాతో మయూరసంస్థో వరశక్తిపాణిః
సైన్యాధిపత్యే స కృతో భవేన రరాజ సూర్యేవ మహావపుష్మాన్ // 31.104
ఇతి శ్రీవామనపురాణే ఏకత్రింశోఽధ్యాయః

పులస్త్య ఉవాచ
సేనాపత్యేఽభిషిక్తస్తు కుమారో దైవతైరథ
ప్రణిపత్య భవం భక్త్యా గిరిజాం పావకం శుచిమ్ // 32.1
షట్ కృత్తికాశ్చ శిరసా ప్రణమ్య కుటిలామపి
బ్రహ్మాణం చ నమస్కృత్య ఇదం వచనమబ్రవీత్ // 32.2
కుమార ఉవాచ
నమోఽస్తు భవతాం దేవా ఓం నమోఽస్తు తపోధనాః
యుష్మత్ప్రసాదాజ్జేష్యామి శత్రూ మహిషతారకౌ // 32.3
శిశురస్మి న జానామి వక్తుం కిఞ్చన దేవతాః
దీయతాం బ్రహ్మణా సార్ద్ధమనుజ్ఞ మమ సామ్ప్రతమ్ // 32.4
ఇత్యేవముక్తే వచనే కుమారేణ మహాత్మనా
ముఖం నిరీక్షన్తి సురాః స్రేవే విగతసాధ్యమాః // 32.5
శఙ్కపరోఽపి సుతస్నేహాత్ సముత్థాయ ప్రజాపతిమ్
ఆదాయ దక్షిణే పాణౌ స్కన్దాన్తికముపాగమత్ // 32.6
అథోమా ప్రాహ తనయం పుత్ర ఏహ్యేహి శత్రుహన్
వన్దస్వ చరణౌ దివ్యౌ విష్ణోర్లోకనమస్కృతౌ // 32.7
తతో విహస్యాహ గుహః కోఽయం మాతర్వదస్వ మామ్
యస్యాదరాత్ ప్రణామోఽయం క్రియతే మద్విధైర్జనైః // 32.8
తం మాతా ప్రాహ వచనం కృతే కర్మణి పద్మభూః
వక్ష్యతే తవ యోఽయం హి మహాత్మా గరుడధ్వజః // 32.9
కేవలం త్విహ మాం దేవస్త్వత్పితా ప్రాహ శఙ్కరః
నాన్యః పరతరోఽస్మాద్ధి వయమన్యే చ దేహినః // 32.10
పార్వత్యా గదితే స్కన్దః ప్రణిపత్య జనార్దనమ్
తస్థౌ కృతాఞ్జలిపుటస్త్వాజ్ఞాం ప్రార్థయతేఽచ్యుతాత్ // 32.11
కృతాఞ్జలిపుటం స్కన్దం భగవాన్ భూతభావనః
కృత్వా స్వస్త్యయనం దేవో హ్యనుజ్ఞాం ప్రదదౌ తతః // 32.12
నారద ఉవాచ
యత్తత్ స్వస్త్యయనం పుణ్యం కృతవాన్ గరుడధ్వజః
శిఖిధ్వజాయ విప్రర్షే తన్మే వ్యాఖ్యాతుమర్హసి // 32.13
పులస్త్య ఉవాచ
శృణు స్వస్త్యయనం పుణ్యం యత్ప్రాహ భగవాన్ హరిః
స్కన్దస్య విజయార్థాయ మహిషస్య వధాయ చ // 32.14
స్వస్తి తే కురుతాం బ్రహ్మ పద్మయోనీ రజోగుణః
స్వస్తి చక్రాఙ్కితకరో విష్ణుస్తే విదధత్వాజః // 32.15
స్వస్తి తే శఙ్కరో భక్త్యా సపత్నీకో వృషధ్వజః
పావకః స్వస్తి తుభ్యం చ కరోతు శిఖివాహన // 32.16
దివాకరః స్వస్తి కరోతు తుభ్యం సోమః సభౌమః సబుధో గురుశ్చ
కావ్యః సదా స్వస్తి కరోతు తుభ్యం శనైశ్చరః స్వస్త్యయనం కరోతు // 32.17
మరీచిరత్రిః పులహః పులస్త్యః క్రతుర్వసిష్ఠో భృగురఙ్గిరాశ్చ
మృకణ్డుజస్తే కురుతాం హి స్వస్తి స్వస్తి సదా సప్త మహర్షయశ్చ // 32.18
విశ్వేశ్వినౌ సాధ్యమరుద్గణాగ్నయో దివాకరాః శూలధరా మహేశ్వరాః
యక్షాః పిశాచా వసవోఽథ కిన్నరాః తే స్వస్తి కుర్వన్తు సదోద్యతాస్త్వమీ // 32.19
నాగాః సుపర్ణాః సరితః సరాంసి తీర్థాని పుణ్యాయతనాః సముద్రాః
మహాబలా భూతగణా గణేన్ద్రాః తే స్వస్తి కుర్వన్తు సదా సముద్యతాః // 32.20
స్వస్తి ద్విపాదికేభ్యస్తే చతుష్పాదేభ్య ఏవ చ
స్వస్తి తే బహుపాదేభ్యస్త్వపాదేభ్యోఽప్యనామయమ్ // 32.21
ప్రాచీం దిగ్ రక్షతాం వజ్రీ దక్షిణాం దణ్డనాయకః
పాశీ ప్రతీచీం రక్షతు లక్ష్మామశుః పాతు చోత్తరామ్ // 32.22
వహ్నిర్దక్షిమపూర్వా చ కుబేరో దక్షిణాపరామ్
ప్రతీచీముత్తరాం వాయుః శివః పూర్వోత్తరామపి // 32.23
ఉవరిష్టాద్ ధ్రువః శివః పుర్వోత్తరామపి
ముసతీ లాఙ్గలీ చక్రీ ధనుష్మానన్తరేషు చ // 32.24
వారాహోఽమ్బునిధౌ పాతు దుర్గే పాతు నృకేసరీ
సామవేదధ్వనిః శ్రీమాన్ సర్వలతః పాతు మాధవః // 32.25
పులస్త్య ఉవాచ
ఏవం కృతస్వస్త్యయనో గుహః శక్తిధరోఽగ్రణీః
ప్రణిపత్య సురాన్ సర్వాన్ సముత్పతత భూతలాత్ // 32.26
తమన్వేవ గణాః సర్వే దత్తా యే ముదితైః సురైః
అనుజగ్ముః కుమారం తే కామరూపా విహఙ్గమాః // 32.27
మాతరశ్చ తథా సర్వాః సముత్పేతుర్నభస్తలమ్
సమం స్కన్దేన బలినా హన్తుకామా మహాసురాన్ // 32.28
తతః సుదీర్ఘమధ్వానం గత్వా స్కన్దోఽబ్రవీద్ గణాన్
భూమ్యాం తూర్ణం మహావీర్యాః కురుధ్వమవతారణమ్ // 32.29
గణా గుహవచః శ్రుత్వా అవతీర్య మహీతలమ్
ఆరాత్ పతన్తస్తద్దేశం నాదం చక్రుర్భయఙ్కరమ్ // 32.30
తన్నినాదో మహీం సర్వామాపూర్య చ నభస్తలమ్
వివేశార్ణవరన్ధ్రేణ పాతాలం దానవాలయమ్ // 32.31
శ్రుతః స మహిషేణాథ తారకేమ చ ధీమతా
విరోజనేన జమ్భేన కుజమ్భేనాసురేణ చ // 32.32
తే శ్రుత్వా సహసా నాదం వజ్రపాతోపమం దృఢమ్
కిమేతదితి సంచిన్త్య తూర్ణం జగ్ముస్తదాన్ధకమ్ // 32.33
తే సమేత్యాన్ధకేనైవ సమం దానవపుఙ్గవాః
మన్త్రయామాసురుద్విగ్నాస్తం శబ్దం ప్రతి నారద // 32.34
మన్త్రయత్సు చ దైత్యేషు భూతలాత్ సూకరాననః
పాతాలకేతుర్దైత్యేన్ద్రః సంప్రాప్తోఽథ రసాతలమ్ // 32.35
స బాణవిద్ధో వ్యథితః కమ్పమానో ముహుర్ముహుః
అబ్రవీద్ వచనం దీనం సమభ్యేత్యాన్ధకాసురమ్ // 32.36
పాతాలకేతురువాచ
గతోఽహమాసం దైత్యేన్ద్ర గాలవస్యాశ్రమం ప్రతి
తం విధ్వంసయితుం యత్నం సమారబ్ధం బలాన్మయా // 32.37
యావత్సూకరూపేణ ప్రవిశామి తమాశ్రమమ్
న జానే తం నరం రాజన్ యేన మే ప్రహితః శరః // 32.38
శరసంభిన్నజత్రుశ్చ భయాత్ తస్య మహాజవః
ప్రణష్ట ఆశ్రమాత్ తస్మాత్ స చ మాం పృష్ఠతోఽన్వగాత్ // 32.39
తురఙ్గఖురనిర్ఘోషః శ్రూయతే పరమోఽసుర
తిష్ఠ తిష్ఠేతి వదతస్తస్య శూరస్య పృష్ఠతః
తద్భయాదస్మి జలధిం సంప్రాప్తో దక్షిణార్ణవమ్ // 32.40
యావత్పస్యామి తత్రస్థాన్ నానావేషాకృతీన్ నరాన్
కేచిద్ గర్జన్తి ఘనవత్ ప్రతిగర్జన్తి చాపరే // 32.41
అన్యే చోచుర్వయం నూనం నిఘ్నామో మహిషాసురమ్
తారకం ఘాతయామోఽద్య వదన్త్యన్యే సుతైజసః // 32.42
తచ్ఛ్రుత్వా సుతరాం త్రాసో మమ జాతోఽసురేశ్వర
మహార్ణవం పరిత్యజ్య పతితోఽస్మి భయాతురః // 32.43
ధరణ్యాం వివృతం గర్తం స మామన్వపతద్ బలీ
తద్భయాత్ సంపరిత్యజ్య హిరణ్యపురమాత్మనః // 32.44
తవాన్తికమనుప్రాప్తః ప్రసాదం కర్తుమర్హసి
తచ్ఛ్రత్వా చాన్ధకో వాక్యం ప్రాహ మేఘస్వనం వచః // 32.45
న భేతవ్యం త్వయా తస్మాత్ సత్యం గోప్తాస్మి దానవ
మహిషస్తారకశ్చోభౌ బాణశ్చ బలినాం వరః // 32.46
అనాఖ్యాయైవ తే వీరాస్త్వన్ధకం మహిషాదయః
స్వపరిగ్రహసంయుక్తా భూమిం యుద్ధాయ నిర్యయుః // 32.47
యత్ర తే దారుమాకారా గణాశ్చక్రుర్మహాస్వనమ్
తత్ర దైత్యాః సమాజగ్ముః సాయుధాః సబలా మునే // 32.48
దైత్యానాపతతో దృష్ట్వా కార్తికేయగణాస్తతః
అభ్యద్రవన్త సహసా స చోగ్రో మాతృమణ్డలః // 32.49
తేషాం పురస్సరః స్థాణుః ప్రగృహ్య పరిఘం బలీ
నిషూదయత్ పరబలం క్రుద్ధో రుద్రః పశూనివ // 32.50
తం నిఘ్నన్తం మహాదేవం నిరీక్ష్య కలశోదరః
కుఠారం పాణినాదాయ హన్తి సర్వాన్ మహాసురాన్ // 32.51
జ్వాలాముఖో భయకరః కరేణాదాయ చాసురమ్
సరథం సగజం సాశ్వం విస్తృతే వదనేఽక్షిపత // 32.52
దణ్డకశ్చాపి సంక్రుద్ధః ప్రాసపాణిర్మహాసురమ్
సవాహనం ప్రక్షిపతి సముత్పాట్య మహార్మవే // 32.53
శఙ్కుకర్ణశ్చ ముసలీ హలేనాకృష్య దానవాన్
సంచూర్ణయతి మన్త్రీవ రాజానం ప్రాసభృద్ వశీ // 32.54
ఖడ్గచర్మధరో వీరః పుష్పదన్తో గణేశ్వరః
ద్విధా త్రిధా చ బహుధా చక్రే దైతేయదానవాన్ // 32.55
పిఙ్గలో దణ్డముద్యామ్య యత్ర యత్ర ప్రధావతి
తత్ర తత్ర ప్రదృశ్యన్తే రాశయః శావదానవైః // 32.56
సహస్రనయనః శూలం భ్రామయన్ వై గణాగ్రణీః
నిజఘానాసురాన్ వీరః సవాజిరథకుఞ్జరాన్ // 32.57
భీమో భీమశిలావర్షై స పురస్సరతోఽసురాన్
నిజఘాన యథైవేన్ద్రో వజ్రవృష్ట్యా నగోత్తమాన్ // 32.58
రౌద్రః శకటచక్రాక్షో గణః పఞ్చశిఖో బలీ
భ్రామయన్ ముద్గరం వేగాన్నిజఘాన బలాద్ రిపూన్ // 32.59
గిరిభేదీ తలేనైవ సారోహం కుఞ్జరం రణే
భస్మ చక్రే మహావేగో రథం చ రథినా సహ // 32.60
నాడీజఙ్ఘోఽఙ్ఘ్రిపాతైశ్చ ముష్టిభిర్జానునాసురాన్
కీలభిర్వజ్రతుల్యాభిర్జఘాన బలవాన్ మునే // 32.61
కూర్మగ్రీవో గ్రీవయైవ శిరమా చరణేన చ
లుణ్ఠనేన తతా దైత్యాన్ నిజఘాన సవాహనాన్ // 32.62
పిణ్డారకస్తు తుణ్డేన శృఙ్గాభ్యాం చ కలిప్రియ
విదారయతి సంగ్రామే దానవాన్ సమరోద్ధతాన్ // 32.63
తతస్తత్సైన్యమతులం వధ్యమానం గణేశ్వరైః
ప్రదుద్రావాథ మహిషస్తారకశ్చ గణాగ్రణీః // 32.64
తే హన్యమానాః ప్రమథా దానవాభయాం వరాయుధైః
పరివార్య సమన్తాత్ తే యుయుధుః కుపితాస్తదా // 32.65
హంసాస్యః పట్టిశేనాథ జఘాన మహిషాసురమ్
షోటశాక్షస్త్రిశూలేన శతశీర్షో వరాసినా // 32.66
శ్రుతాయుధస్తు గదయా విశోకో ముసలేన తు
బన్ధుదత్తస్తు శూలేన మూర్ధ్ని దైత్యమతాడయత్ // 32.67
తథాన్యైః పార్షదైర్యుద్ధే శూలశక్త్యృష్టిపట్టిశైః
నాకమ్పత్ తాడ్యమానోఽపి మైనాక ఇవ పర్వతః // 32.68
తారకో భద్రకాల్యా చ తథోలూఖలయా రణే
వధ్యతే చైకచూడాయా దార్యతే పరమాయుధైః // 32.69
తౌ తాడ్యమానౌ ప్రమథైర్మాతృభిశ్చ మహాసురౌ
న క్షోభం జగ్మతుర్విరౌ క్షోభయన్తౌ గణానపి // 32.70
మహిషో గదయా తూర్ణం ప్రహారైః ప్రమథానథ
పరాజిత్య పరాధావత్ కుమారం ప్రతి సాయుధః // 32.71
తమాపతన్తం మహిషం సుచక్రాక్షో నిరీక్ష్య హి
చక్రముద్యమ్య సంక్రుద్ధో రురోధ దనునన్దనమ్ // 32.72
గదాచక్రాఙ్కితకరౌ గణాసురమహారథై
అయుధ్యేతాం తద బ్రహ్మన్ లఘు చిత్రం చ సుష్ఠు చ // 32.73
గదాం ముమోచ మహిషః సమావిధ్య గణాయ తు
సుచక్రాక్షో నిజం చక్రముత్ససర్జాసురం ప్రతి // 32.74
గదాం ఛిత్త్వా సుతీక్ష్ణారం చక్రం మహిషమాద్రవత్
తత ఉచ్చుక్రుశుర్దైత్యా హా హతో మహిషస్తివతి // 32.75
తచ్ఛ్రుత్వాభ్యద్రవద్ బాణః ప్రాసమావిధ్య వేగవాన్
జఘాన చక్రం రక్తాక్షః పఞ్జముష్టిశతేన హి // 32.76
పఞ్చబాహుశతేనాపి సుచక్రాక్షం బబన్ధ సః
బలవానపి బాణేన నిష్ప్రయత్నగతిః కృతః // 32.77
సుచక్రాక్షం సచక్రం హి బద్ధం బాణాసురేణ హి
దృష్ట్వాద్రవద్గదాపాణిర్మకరాక్షో మహాబలః // 32.78
గదయా మూర్ధ్ని బాణం హి నిజఘాన మహాబలః
వేదనార్త్తో ముమోచాథ సుచక్రాక్షం మహాసురః
స చాపి తేన సంయుక్తో వ్రీడాయుక్తో మహామనాః // 32.79
స సంగ్రామం పరిత్యజ్య సాలిగ్రామముపాయయౌ
బాణోఽపి మకారాక్షేణ తాడితోఽభూత్పరాఙ్ముఖః // 32.80
ప్రభజ్యత బలం సర్వం దైత్యానాం సురతాపస
తతః స్వబలమీక్ష్యైవ ప్రభగ్నం తారకో బలీ
ఖడ్గోద్యతకరో దైత్యః ప్రదుద్రావ గణేశ్వరాన్ // 32.81
తతస్తు తేనాప్రతిమేన సాసినా తే హంసవక్త్రప్రముఖా గణేశ్వరాః
సమాతరశ్చాపి పరాజితా రణే స్కన్దం భయార్త్తాః శరణం ప్రపేదిరే // 32.82
భగనాన్ గణాన్ వీక్ష్య మహేశ్వరాత్మజస్తం తారకం సాసినమాపతన్తమ్
దృష్ట్వైవ శక్త్యా హృదయే బిభేద స భిన్నమర్మా న్యపతత్ పృథివ్యామ్ // 32.83
తస్మిన్హతే భ్రాతరి భగ్నదర్పో భయాతురోఽభూన్మహిషో మహర్షే
సంత్యజ్య సంగ్రామశిరో దురాత్మా జగామ శైలం స దిమాచలాఖ్యమ్ // 32.84
బాణోఽపి వీరే నిహతేఽథ తారకే గతే హిమాద్రిం మహిషే భయాత్తే
భయాద్ వివేశోగ్రమపాం నిధానం గర్ణైర్బలే వధ్యతి సాపరాధే // 32.85
హత్వా కుమారో రణముర్ధ్ని తారకం ప్రగృహ్య శక్తిం మహతా జవేన
మయూరమారుహ్య శిఖణ్డమణ్డితం యయౌ నిహన్తుం మహిషాసురస్య // 32.86
స పృష్ఠతః ప్రేక్ష్య శికణ్డికేతనం సమాపతన్తం వరశక్తిపాణినమ్
కైలాసముత్సృజ్య హిమాచలం తథా క్రౌఞ్చం సమభ్యేత్వ గుహం వివేశ // 32.87
దైత్యం ప్రవిష్టం స పినాకిసూనుర్జుగోప యత్నాద్ భగవాన్ సుహోఽపి
స్వబన్ధుహన్తా భవితా కథం త్వహం సంచిన్తయన్నేవ తతః స్థితోఽభూత్ // 32.88
తతోఽభ్యగాత్ పుష్కరసంభవస్తు హరో మురారిస్త్రిదసేశ్వరశ్చ
అభ్యేత్య చోచుర్మహిషం సశైలం భిన్దస్వ శక్త్యా కురు దేవకార్యమ్ // 32.89
తత్ కార్తికేయః ప్రియమేవ తథ్యం శ్రుత్వా వచః ప్రాహ సురాన్ విహస్య
కథం హి మాతామహనప్తృకం వధే స్వభ్రాతరం భ్రాతృసుతం చ మాతుః // 32.90
ఏషా శ్రుతిశ్చాపి పురాతనీ కిల గాయన్తి యాం వేదవిదో మహర్షయః
కృత్వా చ యస్యా మతముత్తమాయాః స్వర్గం వ్రజన్తి త్వతిపాపినోఽపి // 32.91
గాం బ్రాహ్మణం వృద్ధమథాప్తవాక్యం బాలం స్వబన్ధుం లలనామదుష్టామ్
కృతాపరాధా అపి నైవ వధ్యా ఆచార్యముఖ్యా గురవస్తథైవ // 32.92
ఏవం జానన్ ధర్మమగ్ర్యం సురేన్ద్రా నాహం హన్యాం భాతరం మాతులేయమ్
యదా దైత్యో నిర్గామిష్యద్ గుహాన్తః తదా శక్త్యా ఘాతాయిష్యామి శత్రుమ్ // 32.93
శ్రుత్వా కుమారవచనం భగవాన్మహర్షే కృత్వా మతిం స్వహృదయే గుహమాహ శక్రః
మత్తో భవాన్ న మతిమాన్ వదసే కిమర్థం వాక్యం శృణుష్వ హరిణా గదితం హి పూర్వమ్ // 32.94
నైకస్యార్థే బహూన్ హన్యాదితి శాస్త్రేషు నిశ్చయః
ఏకం హన్యాద్ బహుభ్యోర్ఽథే న పాపీ తేన జాయతే // 32.95
ఏతచ్ఛ్రుత్వా మయా పూర్వం సమయస్థేన చాగ్నిజ
నిహతో నముచిః పూర్వం సోదరోఽపి మమానుజః // 32.96
తస్మాత్ బహూనామర్థాయ సక్రోఞ్చం మహిషాసురమ్
ఘాతయస్వ పరాక్రమ్య శక్త్యా పావకదత్తయా // 32.97
పురన్దరవచః శ్రుత్వా క్రోధాదారక్తలోచనః
కుమారః ప్రాహ వచనం కమ్పమానః శతక్రతుమ్ // 32.98
మూఢ కిం తే బలం బాహ్వోః శారీరం చాపి వృత్రహన్
యేనాధిక్షిపసే మాం త్వం ధ్రువం న మతిమానసి // 32.99
తమువాచ సహస్రాక్షస్త్వత్తోఽహం బలవాన్ గుహ
తం గృహః ప్రాహ ఏహ్యేహి యుద్ధ్యస్వ బలవాన్ యది // 32.100
శక్రః ప్రాహాథ బలవాన్ జ్ఞాయతే కృత్తికాసుత
ప్రదక్షిణం శీఘ్రతరం యః కుర్యాత్ క్రౌఞ్చమేవ హి // 32.101
శ్రుత్వా తద్వచనం స్కన్దో మయూరం ప్రోహ్య వేగవాన్
ప్రదక్షిణం పాదచారీ కర్త్తు తూర్ణతరోఽబ్యగాత్ // 32.102
శక్రోఽవతీర్య నాగేన్ద్రాత్ పాదేనాథ ప్రదక్షిణమ్
కృత్వా తస్థౌగుహోఽభ్యేత్య మూఢఙ్కిం సంస్థితో భవాన్ // 32.103
తమిన్ద్రః ప్రాహ కౌటిల్యం మయా పూర్వం ప్రదక్షిణః
కృతోఽస్య న త్వయా పూర్వం కుమారః శక్రమబ్రవీత్ // 32.104
మయా పూర్వం మయా పూర్వం వివదనతౌ పరస్పరమ్
ప్రాప్యోచతుర్మహేశాయ బ్రహ్మణే మాధవాయ చ // 32.105
అథోవాచ హరిః స్కన్దం ప్రష్టుమర్హసి పర్వతమ్
యోఽయం వచక్ష్యతి పూర్వం క్రౌఞ్చమభ్యేత్య పావకిః
పప్రచ్ఛాద్రిమిదం కేన కృతం పూర్వం ప్రదక్షిణమ్ // 32.106
తన్మాధవవచః శ్రుత్వా క్రౌఞ్చమభ్యేత్య పావకిః
పప్రచ్ఛాద్రిమిదం కేన కృతం పూర్వం ప్రదక్షిణమ్ // 32.107
ఇత్యేవముక్తః క్రౌఞ్చస్తు ప్రాహ పూర్వం మహామతిః
చకార గోత్రభిత్ పశ్చాత్త్వాయా కృతమథో గుహ // 32.108
ఏవం బ్రువన్తం క్రౌఞ్చం స క్రోధాత్ప్రస్ఫురితాధరః
బిభేద శక్త్యా కౌటిల్యో మహిషేణ సమం తదా // 32.109
తస్మిన్హతేఽథ తనయే బలవాన్ సునాభో వేగేన భూమిధరపార్థివస్తథాగాత్
బ్రహ్మేన్ద్రరుద్రశ్వివసుప్రధానా జగ్ముర్దివం మహిషమీక్ష్య హతం గుహేన // 32.110
స్వమాతులం బీక్ష్య బలీ కుమారః శక్తిం సముత్పాట్య నిహన్తుకామః
నివారితశ్చక్రధరేణ వేగాదాలిఙ్గ్య దోర్భ్యా గురురిత్యుదీర్య // 32.111
సునాభమభ్యేత్య హిమాచలస్తు ప్రగృహ్య హస్తేఽన్యత ఏవ నీతవాన్
హరిః కుమారం సశిఖణ్డినం నయద్వేగాద్దివం పన్నగశత్రుపత్రః // 32.112
తతో గుహః ప్రాహ హరిం సురేశం మోహేన నష్టో భగవన్ వివేకః
భ్రాతా మయా మాతులజో నిరస్తస్తస్మాత్ కరిష్యే స్వశరీరశోషమ్ // 32.113
తం ప్రాహ విష్ణుర్వ్రజ తీర్థవర్థం పృథూదకం పాపతరోః కుఠారమ్
స్నాత్వౌఘవత్యాం హరమీక్ష్య భక్త్యా భవిష్యసే సూర్యసమప్రభావః // 32.114
ఇత్యేవముక్తో హరిణా కుమారస్త్వభ్యేత్య తీర్థం ప్రసమీక్ష్య శంభుమ్
స్నాత్వార్చ్య దేవాన్ స రవిప్రకాశో జగామ శైలం సదనం హరస్య // 32.115
సుచక్రనేత్రోఽపి మహాశ్రమే తపశ్చచార శైలే పవనాశనస్తు
ఆరాధయానో వృషభధ్వజం తదా హరోఽస్య తుష్టో వరదో బభూవ // 32.116
దేవాత్ స వవ్రే వరమాయుధార్థే చక్రం తథా వై రిపుబాహుషణ్డమ్
ఛిన్ద్యాద్యథా త్వప్రతిమం కరేణ బాణస్య తన్మే భగవాన్ దదాతు // 32.117
తమాహ శంభుర్వ్రజ దత్తమేతద్ వరం హి చక్రస్య తవాయుధాస్య
బాణస్య తద్బాహుబలం ప్రవృద్ధం సంఛేత్స్యతే నాత్ర విచారణాస్తి // 32.118
వరే ప్రదత్తే త్రిపురాన్తకేన గణేశ్వరః స్కన్దముపాజగామ
నిపత్య పాదౌ ప్రతివన్ద్య హృష్టో నివేదయామాస హరప్రసాదమ్ // 32.119
ఏవం తవోక్తం మహిషాసురస్య వధం త్రినేత్రాత్మజశక్తిభేదాత్
క్రౌఞ్చస్య మృత్యుః శరణాగతార్థం పాపాపహం పుణ్యవివర్ధనం చ // 32.120
ఇతి శ్రీవామనపురాణే ద్వాత్రింశోఽధ్యాయః

నారద ఉవాచ
యోఽసౌ మన్త్రయతాం ప్రాప్తో దైత్యానాం శరతాడితః
స కేన వద నిర్భిన్నః శరేణ దితిజేశ్వరః // 33.1
పులస్త్య ఉవాచ
ఆసీన్నృపో రఘుకులే రిపుజిన్మహర్షే తస్యాత్మజో గుమగణైకనిర్ధిర్మహాత్మా
సూరోఽసైన్యదమనో బలవాన్ సుహృత్సు విప్రాన్ధదీనకృపణేషు సమానభావః // 33.2
ఋతధ్వజో నామ మహాన్ మహీయాన్ స గాలవార్థే తురగాధిపూఢః
పాతాలకేతుం నిజఘాన పృష్ఠే బాణేన చన్ద్రార్ధనిభేన వేగాత్ // 33.3
నారద ఉవాచ
కిమర్థం గాలవస్యాసౌ సాధయామాస సత్తమః
యేనాసౌ పత్రిణా దైత్యం నిజఘాన నృపాత్మజః // 33.4
పులస్త్య ఉవాచ
పురా తపస్తప్యతి గాలవర్షిర్మహాశ్రమే స్వే సతతం నివిష్టః
పపాతాలకేతుస్తపసోఽస్య విఘ్నం కరోతి మౌఢ్యాత్ స సమాధిభఙ్గమ్ // 33.5
న చేష్యతఽసౌ తపసో వ్యయం హి శక్తోఽపి కర్త్తు త్వథ భస్మసాత్ తమ్
ఆకాశమీక్ష్యాథ స దీర్ఘముష్ణం ముమోచ నిఃశ్వాసమనుత్తమం హి // 33.6
తతోఽమ్బరాద్ వాజివరః పపాత బభూవ వాణీ త్వశరీరిణీ చ
అసౌ తురఙ్గో బలవాన్ క్రమేత అహ్నా సహస్రాణి తు యోజనానామ్ // 33.7
స తం ప్రగృహ్యశ్వవరం నరేన్ద్రం ఋతధ్వజం యోజ్య తదాత్తశస్త్రమ్
స్థితస్తపస్యేవ తతో మహర్షిర్దైత్యం సమేత్య విశిఖైర్నృపజో బిభేద // 33.8
కేనామ్బరతలాద్ వాజీ నిసృష్టో వద సువ్రత
వాక్ కస్యాదేహినీ జాతా పరం కౌతూహలం మమ // 33.9
పులస్త్య ఉవాచ
విశ్వవసుర్నామ మహేన్ద్రగాయనో గన్ధర్వరాజో బలవాన్ యశస్వీ
నిసృష్టవాన్ భూవలయే తురఙ్గం ఋతధ్వజస్యైవ సుతార్థమాశు // 33.10
నారద ఉవాచ
కోర్ఽథో గన్ధర్వరాజస్య యేనాప్రైషీన్మహాజవమ్
రాజ్ఞః కువలయాశ్వస్య కోర్ఽథో నృపసుతస్య చ // 33.11
పులస్త్య ఉవాచ
విశ్వవసోః శీలగుణోపపన్నా ఆసీత్పురన్ధ్రీషు వరా త్రిలోకే
లావణ్యరాశిః శశికాన్తితుల్యా మదాలసా నామ మదాలసైవ // 33.12
తాం నన్దనే దేవరిపుస్తరస్వీ సంక్రీడతీం రూపవతీం దదర్శ
పాతాలకేతుస్తు జహార తన్వీం తస్యార్థతః సోఽశ్వవరః ప్రదత్తః // 33.13
హత్వా చ దైత్యం నృపతేస్తనూజో లబ్ధ్వా వరోరూమపి సంస్థితోఽభూత్
దృష్టో యథా దేవపతిర్మహేన్ద్రః శచ్యా తథా రాజసుతో మృగాక్ష్యా // 33.14
నారద ఉవాచ
ఏవం నిరస్తే మహిషే తారకే చ మహాసురే
హిరణ్యాక్షసుతో ధీమాన్ కిమచేష్టత వై పునః // 33.15
పులస్త్య ఉవాచ
తారకం నిహతం దృష్ట్వా మహిషం చ రణేఽన్ధకః
క్రోధం చక్రే సుదుర్బుద్ధిర్దేవానాం దేవసైన్యహా // 33.16
తతః స్వల్పపరీవారః ప్రగృహ్య పరిఘం కరే
నిర్జగామాథ పాతాలాద్ విచచార చ మేదినీమ // 33.17
తతో విచరతా తేన మన్దరే చారుకన్దరే
దృష్టా గౌరీ చ గిరిజా సఖీమధ్యే స్థితాశుభా // 33.18
తతోఽభూత్ కామబాణార్త్తః సహసైవాన్ధకోఽసురః
తాం దృష్ట్వా చారుసర్వాఙ్గీం గిరిరాజసుతాం వనే // 33.19
అథోవాచాసురో మూఢో వచనం మన్మథాన్ధకః
కస్యేయం చారుసర్వాఙ్గీ వనే చరతి సున్దరీ // 33.20
ఇయం యది భవేన్నైవ మమాన్తఃపురవాసిని
తన్మదీయేన జీవేన క్రియతే నిష్ఫలేన కిమ్ // 33.21
యదస్యాస్తనుమధ్యాయా న పిరష్వఙ్గవానహమ్
అతో ధిఙ్ మమ రూపేణ కిం స్థిరేణ ప్రయోజనమ్ // 33.22
స మే బన్ధుః స సచివః స భ్రాతా సామ్పరాయికః
యో మామసితకేశాం తాం యోజయేన్ మృగలోచనామ్ // 33.23
ఇత్థం వదతి దైత్యేన్ద్రే ప్రహ్లాదో బుద్ధిసాగరః
పిధాయ కర్ణో హస్తాభ్యాం శిరఃకమ్పం వచోఽబ్రవీత్ // 33.24
మా మైవం వద దైత్యేన్ద్ర జగతో జననీ త్వియమ్
లోకనాథస్య భార్యోయం శఙ్కరస్య త్రిశూలినః // 33.25
మా కురుష్వ సుదుర్బుద్ధిం సద్యః కులవినాశినీమ్
భవతః పరదారోయం మా నిమజ్జ రసాతలే // 33.26
సత్సు కుత్సితమేవం హి అసత్స్వపి హి కుత్సితమ్
శత్రవస్తే ప్రకుర్వన్తు పరదారావగాహనమ్ // 33.27
కిఞ్చిత్ త్వయా న శ్రుతం దైత్యనాథ గీతం శ్లోకం గాధినా పార్థివేన
దృష్ట్వా సైన్యం విప్రధేనుప్రసక్తం తథ్యం పథ్యం సర్వలోకే హితం చ // 33.28
వరం ప్రాణాస్త్యాజ్యా న చ పిశునవాదేష్వభిరతిః వరం మౌనం కార్యం న చ వచనముక్తం యదనృతమ్
వరం క్లీబైర్భావ్యం న చ పరకగలత్రాభిగమనం వరం భిక్షార్థిత్వం న చ పరధనాస్వాదమసకృత్ // 33.29
స ప్రహ్లాదవచః శ్రుత్వా క్రోదాన్ధో మదనార్దితః
ఇయం సా శత్రుజననీత్యేవముక్త్వా ప్రదుద్రువే // 33.30
తతోఽన్వధావన్ దైతేయా యన్త్రముక్తా ఇవోపలాః
తాన్ రురోధ బలాన్నన్దీ వజ్రోద్యతకరోఽవ్యయః // 33.31
మయతారపురోగాస్తే వారితా ద్రావితాస్తథా
కులిశోనాహతాస్తూర్ణం జగ్ముర్భీతా దిశో దశ // 33.32
తానర్దితాన్ రణే దృష్ట్వా నన్దినాన్ధకదానవః
పరిఘేణ సమాహత్య పాతయామాస నన్దినమ్ // 33.33
శైలాదిం పతితం దృష్ట్వా ధావమానం తథాన్ధకమ్
శతరూపాభవద్ గౌరీ భయాత్ తస్య దురాత్మనః // 33.34
తతః స దేవీగణమధ్యసంస్థితః పరిభ్రమన్న భాతి మహాసురేన్ద్రః
యథా వనే మత్తకరీ పరిభ్రమన్ కరేణుమధ్యే మదలోలదృష్టిః // 33.35
న పిరజ్ఞాతవాంస్తత్ర కా తు సా గిరికన్యకా
నాత్రాశ్చర్యం న పశ్యన్తి చత్వారోఽమీ సదైవ హి // 33.36
న పశ్యతీహ జాత్యన్ధో రాగాన్ధోఽపి న పశ్యతి
న పశ్యతి మదోన్మత్తో లోభాక్తాన్తో న పశ్యతి
సోఽపశ్యమానో గిరిజాం పశ్యన్నపి తదాన్ధకః // 33.37
ప్రహారం నాదదత్ తాసాం యువత్య ఇతి చిన్తయన్
తతో దేవ్యా స దుష్టాత్మా శతవర్యా నిరాకృతః // 33.38
కుట్టితః ప్రవరైః శస్త్రైర్నిపపాత మహీతలే
వీక్ష్యాన్ధకం నిపతితం శతరూపా విభావరీ // 33.39
తస్మాత్ స్థానాదపాక్రమ్య గతాన్తర్ధానమమ్బికా
పతితం చాన్ధకం దృష్ట్వా దైత్యదానవయూథపాః // 33.40
కుర్వాన్తః సుమహాశబ్దం ప్రాద్రవన్త రణార్థినః
తేషామాపతతాం శబ్దం శ్రుత్వా తస్థౌ గణేశ్వరః // 33.41
ఆదాయ వజ్రం బలవాన్ మఘవానివ గణేశ్వరః // 33.42
సమ్భ్యేత్యామ్బికాం దృష్ట్వా వవన్దే చరణౌ శుభౌ
దేవీ చ తా నిజా మూర్తిః ప్రాహ గచ్ఛధ్వమిచ్ఛయా // 33.43
విహరధ్వం మహీపృష్ఠే పూజ్యమానా నరైరిహ
వసతిర్భవతీనాం చ ఉద్యానేషు వనేషు చ // 33.44
వనస్పతిషు వృక్షేషు గచ్ఛధ్వం ప్రణిపత్యామ్బికాం క్రమాత్ // 33.45
దక్షు సవాసు జగ్ముస్తాః స్తూయమానాశ్చ కిన్నరైః
అన్ధకోఽపి స్మృతిం లబ్ధ్వా అపశ్యన్నద్రినన్దినీమ్
స్వబలం నిర్జితం దృష్ట్వా తతః పాతాలమాద్రవాత్ // 33.46
తతో దురాత్మా స తదాన్ధకో మునే పాతాలమభ్యేత్య దివా న భుఙ్క్తే
రాత్రౌ న శేతే మదనేషుతాడితో గౌరీం స్మరన్కామబలాభిపన్నః // 33.47
ఇతి శ్రీవామ్నపురాణే త్రయస్త్రింశోంఽధ్యాయః

నారద ఉవాచ
క్వ గతః శఙ్కరో హ్యాసీద్యేనామ్బా నన్దినా సహ
అనధకం యోధయామాస ఏతన్మే వక్తుమర్హసి // 34.1
పులస్త్య ఉవాచ
యదా వర్షసహస్రం తు మహామోహే స్థితోఽభత్
తదాప్రభృతి నిస్తేజాః క్షీణవీర్యః ప్రదృశ్యతే // 34.2
స్వమాత్మానం నిరీక్ష్యాథ నిస్తేజోఙ్గం మహేశ్వరః
తపోర్థాయ తథా చక్రే మతిం మతిమతాం వరః // 34.3
స మహావ్రతముత్పాద్య సమాశ్వాస్యామ్బికాం విభుః
శైలాదిం స్థాప్య గోప్తారం విచచార మహీతలమ్ // 34.4
మహాముద్రార్పితగ్రీవో మహాహికుతకుణ్డలః
ధారయాణః కటీదేశే మహాశఙ్ఖస్య మేఖలామ్ // 34.5
కపాలం దక్షిణే హస్తే సవ్యే గృహ్య కమణ్డలుమ్
ఏకాహవాసీ వృక్షే హి శైలసానునదీష్వటన్ // 34.6
స్థానం త్రైలోక్యమాస్థాయ మూలాహారోఽమ్బుభోజనః
వాయ్వాహారస్తదా తస్థౌ నవవరిషశతం క్రమాత్ // 34.7
తతో వీటాం సుఖే క్షిప్య నిరుచ్ఛ్వాసోఽభవద్ యతిః
విస్తృతే హిమవత్పుష్ఠే రమ్యే సమశిలాతలే // 34.8
తతో వీటా విదార్యైవ కపాలం పరమేష్ఠనః
సార్చిష్మతీ జటామధ్యాన్నిషణ్ణా ధరణీతలే // 34.9
వీటయా తు పతన్త్యాద్రిర్దారితః క్ష్మాసమోఽభవత్
జాతస్తీర్థవరః పుమ్యః కేదార ఇతి విశ్రుతః // 34.10
తతో హరో వరం ప్రాదాత్ కేదారాయ వృషధ్వజః
పుణ్యవృద్ధికరం బ్రహ్మన్ పాపఘ్నం మోక్షసాధనమ్ // 34.11
యే జలం తావకే తీర్థే పీత్వా సంయమినో నరాః // 34.12
షణ్మాసాద్ ధారయిష్న్తి నివృత్తాః పరపాకతః
తేషాం హృత్పఙ్కజేష్వేవ మల్లిఙ్గం భవితా ధ్రువమ్ // 34.13
న చాస్య పాపాభిరతిర్భవిష్యతి కదాచన
పితౄణామక్షయం శ్రాద్ధం భవిష్యతి న సంశయః // 34.14
స్నానదానతపాంసీహ హోమజప్యాదికాః క్రియాః
భవిష్యన్త్యక్షయా నౄణాం మృతానామపునర్భవః // 34.15
ఏతద్ వరం హరాత్ తీర్థం ప్రాప్య పుష్ణాతి దేవతాః
పునాతి పుంసాం కేదారస్త్రినేత్రవచనం యథా // 34.16
కేదారాయ వరం దత్త్వా జగమ త్వరితో హరః
స్నాతుం భానుసుతాం దేవీం కాలిన్దీం పాపనాశినీమ్ // 34.17
తత్ర స్నాత్వా శుచిర్భూత్వా జగామాథ సరస్వతీమ్
వృతాం తీర్థశతైః పుణ్యైః ప్లక్షజాం పాపనాశినీమ్ // 34.18
అవతీర్మస్తతః స్నాతుం నిమగ్నశ్చ మహామ్భసి
ద్రుపదాం నామ గాయత్రీం జజాపాన్తర్జలే హరః // 34.19
నిమగ్నే శఙ్కరే దేవ్యాం సరస్వత్యాం కలిప్రియ
సాగ్రాః సంవత్సరో జాతో న చోన్మజ్జత ఈశ్వరః // 34.20
ఏతస్మిన్నన్తరే బ్రహ్మన్ భువనాః సప్త సార్ణవాః
చేలుః పేతుర్ధరణ్యాం చ నక్షత్రాస్తారకైః సహ // 34.21
ఆసనేభ్యః ప్రచలితా దేవాః శక్రపురోగమాః
స్వస్త్యస్తు లోకేభ్య ఇతి జపన్తః పరమర్షయః // 34.22
తతః క్షుబ్ధేషు లోకేషు దేవా బ్రహ్మాణమాగమన్
దృష్ట్వోచుః కిమిదం లోకాః క్షుబ్ధాః సంశయమాగతాః // 34.23
తానాహ పద్మసంభూతో నైతద్ వేద్మి చ కారణమ్
తదాగచ్ఛత వో యుక్తం ద్రష్టుం చక్రగదాధరమ్ // 34.24
పితామహేనైవముక్తా దేవాః శక్రషురోగమాః
పితామహం పురస్కృత్య మురారిసదనం గతాః // 34.25
నారద ఉవాచ
కోఽసౌ సురారిర్దేవర్షే దేవో యక్షో ను కిన్నరః
దైత్యో రాక్షసో వాపి పార్థివో వా తదుచ్యతామ్ // 34.26
పులస్త్య ఉవాచ
యోఽసౌ మురారిర్దేవర్షే దేవో యక్షో ను కిన్నరః
దైత్యో రాక్షసో వాపి పార్థివో వా తదుచ్యతామ్ // 34.27
నారద ఉవాచ
యౌఽసౌ ముర ఇతి ఖ్యాతః కస్య పుత్రః స గీయతే
కథం చ నహతః సంఖ్యే విష్ణునా తద్ వదస్వ మే // 34.28
పులస్త్య ఉవాచ
శ్రుయతాం కథయిష్యామి మురాసురనిబర్హణమ్
విచిత్రమిదమాఖ్యానం పుణ్యం పాపప్రణాశనమ్ // 34.29
కశ్యపస్యౌరసః పుత్రో మురో నామ దనుద్భవః
స దదర్శ రణే శస్తాన్ దితిపుత్రాన్ సురోత్తమైః // 34.30
తతః స మరణాద్ భీతస్తప్త్వా వర్షగణాన్బహూన్
ఆరాధయామాస విభుం బ్రహ్మాణమపరాజితమ్ // 34.31
తతోఽస్య తుష్టో వరదః ప్రాహ వత్స వరం వృణు
స చ వవ్రే వరం దైత్యో వరమేనం పితామహాత్ // 34.32
యం యం కరతలేనాహం స్పృశేయం సమరే విభో
స స మద్ధస్తసంస్పృష్టస్త్వమరోఽపి మరత్వతః // 34.33
బాఢమిత్యాహ భగవాన్ బ్రహ్మ లోకపితామహః
తతోఽభ్యాగాన్మహాతేజా మురః సురగిరిం బలీ // 34.34
సమేత్యాహ్వయతే దేవం యక్షం కిన్నరమేవ వా
న కశ్చిద్ యుయుధే తేన సమం దైత్యేన నారద // 34.35
తతోఽమరావతీం ఋద్ధః స గత్వా శక్రమాహ్వయత్
న చాస్య సహ యోద్ధుం వై మతిం చక్రే పురన్దరః // 34.36
తతః స కరముద్యమ్య ప్రవివేశామరావతీమ్
ప్రవిశన్తం న తం కశ్చిన్నివారయితుముత్సహేత్ // 34.37
స గత్వా శక్రసదనం ప్రోవాచేన్ద్రం మురస్తదా
దేహి యుద్ధం సహస్రాక్ష నో చేత్ స్వర్గం పరిత్యజ // 34.38
ఇత్యేవముక్తో మురుణా బ్రహ్మన్ హరిహయస్తదా
స్వర్గరాజ్యం పరిత్యజ్య భూచరః సమజాయత // 34.39
తతో గజేన్ద్రకులిశౌ హృతౌ శక్రస్య శత్రుణా
సకలత్రో మహాతేజాః సహ దేవైః సుతేన చ // 34.40
కాలిన్దాయా దక్షిమే కూలే నివేశ్య స్వపురం స్థితః
మురుశ్చాపి మహాభోగాన్ బుభుజే స్వర్గసంస్థితః // 34.41
దానవాశ్చాపరే రౌద్రా మయతారపురోగమాః
మురమాసాద్య మోదన్తే స్వర్గే సుకుతినో యథా // 34.42
స కదాచిన్మహీపృష్ఠం సమాయాతో మహాసురః
ఏకాకీ కుఞ్జరారూఢం సరయూం నిమ్నగాం ప్రతి // 34.43
స సరయ్వాస్తటే వీరం రాజానం సూర్యవంశజమ్
దదృశో రఘునామానం దీక్షితం యజ్ఞకర్మణి // 34.44
తముపోత్యావ్రవీద్ దైత్యో యుద్ధం మే దీయతామితి
నో చేన్నివర్తతాం యజ్ఞో నేష్టవ్యా దేవతాస్త్వయా // 34.45
తముపేత్య మహాతేజా మిత్రావరుమసంభవః
ప్రోవాచ బుద్ధిమాన్ బ్రహ్మన్ వసిష్ఠస్తపతాం వరః // 34.46
కిం తే జితైర్నరైర్దైత్య అజితాననుశాసయ
ప్రహర్తుమిచ్ఛసి యది తం నివారయ చాన్తకమ్ // 34.47
స బలీ శాసనం తుభ్యం న కరోతి మహాసుర
తస్మిఞ్జితే హి విజితం సర్వం మన్యస్వ భూతలమ్ // 34.48
స తద్ వసిష్ఠవచనం నిశమ్య దనుపుఙ్గవః
జగామ ధర్మరాజానం విజేతుం దణ్డపాణినమ్ // 34.49
తమాయాన్తం యమః శ్రుత్వా మత్వావధ్యం చ సంయుగే
స సమారుహ్య మహిషం కేశవాన్తికమాగమత్ // 34.50
సమేత్య చాభివాద్యైనం ప్రోవాచ మురచేష్టితమ్
స చాహ గచ్ఛ మామద్య ప్రేపయస్వ మహాసురమ్ // 34.51
స వాసుదేవవచనం శ్రుత్వాభ్యాగాత్ త్వరాన్వితః
ఏతస్మిన్నన్తరే దైత్యః సంప్రాప్తో నగరీం మురః // 34.52
తమాగతం యమః ప్రాహ కిం మురో కర్త్తుమిచ్ఛసి
వదస్వ వచనం కర్త్తా త్వదీయం దానవేశ్వర // 34.53
మురురువాచ
యమ ప్రజాసంయమానన్నివృత్తిం కర్త్తుమర్హసి
నో చేత్ తవాద్య ఛిత్త్వాహం మూర్ధానం పాతయే భువి // 34.54
తమాహ ధర్మరాడ్ బ్రహ్మన్ యది మాం సంయమాద్ భవాన్
గోపాయతి మురో సత్యం కరిష్యే వచనం తవ /ఛ // 34.55
మురస్తమాహ భవతః కః సంయన్తా వదస్వ మామ
అహమేన పరాజిత్య వారయామి న సంశయః // 34.56
యమస్తం ప్రాహం మాం విష్ణుర్దేవశ్చక్రగదాధరః
శ్వేతద్వీపనివాసీ యః స మాం సంయమతేఽవ్యయః // 34.57
తమాహ దైత్యశార్దూలః క్వాసౌ వసతి దుర్జయః
స్వయం తత్ర గమిష్యామి తస్య సంయమనోద్యతః // 34.58
తమువాచ యమో గచ్ఛ క్షీరోదం నామ సాగరమ్
తత్రాస్తే భగవాన్ విష్ణుర్లోకనాథో జగన్మయః // 34.59
మురస్తద్వాక్యమాకర్ణ్య ప్రాహ గచ్ఛామి కేశవమ్
కిం తు త్వయా న తావద్ధి సంయమ్యా ధర్మ మానవాః // 34.60
స ప్రాహ గచ్ఛ త్వం తావత్ ప్రవర్తిష్యే జయం ప్రతి
సంయన్తుర్వా యథా స్యాద్ధి తతో యుద్ధం సమాచర // 34.61
ఇత్యేవాముక్త్వా వచనం దుగ్ధాబ్ధిమగమన్మురః
యత్రాస్తే శేషపర్యఙ్కే చతుర్మూర్తిర్జనార్దనః // 34.62
నారద ఉవాచ
చతుర్మూర్త్తిః కథం విష్ణురేక ఏవ నిగద్యతే
సర్వగత్వాత్ కథమపి అవ్యక్తత్వాచ్చ తద్వద // 34.63
పులస్త్య ఉవాచ
అవ్యక్తః సర్వగోఽపీహ ఏక ఏవ మహామునే
చతుర్మూర్తిర్జగన్నాథో యతా బ్రహ్మంస్తథా శృణు // 34.64
అప్రతర్క్యమనిర్దేశ్యం శుక్లం శాన్తం పరం పదమ్
వాసుదేవాఖ్యమావ్యక్తం స్మృతం ద్వాదశపత్రకమ్ // 34.65
నారద ఉవాచ
కథం శుక్లం కథం శాన్తమప్రతర్క్యమనిన్దితమ్
కాన్యస్య ద్వాదశైవోక్తా పత్రకా తాని మే వద // 34.66
పులస్త్య ఉవాచ
శృణుష్వ గుహ్యం పరమం పరమేష్ఠిప్రభాషితమ్
శ్రతం సనత్కుమారేమ తేనాఖ్యాతం చ తన్మమ // 34.67
నారద ఉవాచ
కోఽయం సనత్కుమారేతి యస్యోక్తం బ్రహ్మణా స్వయమ్
తవాపి తేన గదితం వద మామనుపూర్వశః // 34.68
పులస్త్య ఉవాచ
ధర్మస్య భార్యాహింసాఖ్యా తస్యాం పుత్రచతుష్టయమ్
సంజాతం మునిసార్దుల యోగశాస్త్రవిచారకమ్ // 34.69
జ్యేష్ఠః సనత్కుమారోఽభూద్ ద్వితీయశ్చ సనాతనః
తృతీయః సనకో నామ చతుర్థశ్చ సనన్దనః // 34.70
సాంఖ్యేవేత్తారమపరం కపిలం వోఢుమాసురిమ్
దృష్ట్వా పఞ్చశిఖం శ్రేష్ఠం యోగయుక్తం తపోనిధిమ్ // 34.71
జ్ఞానయోగం న తే దద్యుర్జ్యాయాంసోఽపి కనీయసామ్
మానముక్తం మహాయోగం కపిలాదీనపాసతః // 34.72
సనత్కుమారశ్ చాభ్యేత్య బ్రహ్మాణం కమలోద్భవమ్
అపృచ్ఛద్ యోగవిజ్ఞానం తమువాచ ప్రజాపతిః // 34.73
బ్రహ్మోవాచ
కథయిష్యామి తే సాధ్య యది పుత్రత్వమిచ్ఛసి
యస్య కస్య న వక్తవ్యం తత్సత్యం నాన్యథేతి హి // 34.74
సనత్కుమార ఉవాచ
పుత్ర ఏవాస్మి దేవేశ యతః శిష్యోఽస్మ్యహం విభో
న విసేషోఽస్తి పుత్రస్య శిష్యస్య చ పితామహ // 34.75
బ్రహ్మోవాచ
విశేషః శిష్యపుత్రాభ్యాం విద్యతే ధర్మనన్దన
ధర్మకర్మసమాయోగే తథాపి గదతః శ్రుణు // 34.76
పున్నామ్నో నరకాత్ త్రాతి పుత్రస్తేనేహ గీయతే
సేషపాపహరః శిష్య ఇతీయం వైదికీ శ్రుతిః // 34.77
సనత్కుమార ఉవాచ
కోఽయం పున్నామకో దేవ నరకాత్ త్రాతి పుత్రకః
కస్మాచ్ఛేషం తతః పాపం హరేచ్ఛిష్యశ్చ తద్వద // 34.78
బ్రహ్మోవాచ
ఏతత్ పురాణం పరమం మహర్షే యోగాఙ్గయుక్తం చ సదైవ యచ్చ
తథైవ చోగ్రం భయహారి మానవం వదామి తే సాధ్య నిశామయైనమ్ // 34.79
ఇతి శ్రీవామనపురాణే చతుస్త్రింశోఽధ్యాయః

బ్రహ్మోవాచ
పరదారాభిగమనం పాపీయాంసోపసేవనమ్
పారుష్యం సర్వభూతానాం ప్రథమం నరకం స్మృతమ్ // 35.1
ఫలస్తేయం మహాపాపం ఫలహీనం తథాటనమ్
ఛేదనం వృక్షజాతీనాం ద్వితీయం నరకం స్మృతమ్ // 35.2
వర్జ్యాదానం తథా దుష్టమవధ్యవధబన్ధనమ్
వివాదమర్థహేతూత్థం తృతీయం నరకం స్మృతమ్ // 35.3
భయదం సర్వసత్త్వానాం భవభూతి వినాశనమ్
భ్రంశనం నిజధర్మాణాం చతుర్థం నరకం స్మృతమ్ // 35.4
మారణం మిత్రకౌటిల్యం లిథ్యాభిశపనం చ యత్
మిష్టౌకాశనమిత్యుక్తం పఞ్చమం తు నృపాచనమ్ // 35.5
యన్త్రః ఫలాదిహరణం యమనం యోగనాశనమ్
యానయుగ్యస్య హరణం షష్ఠముక్తం నృపాచనమ్ // 35.6
రాజభాగహరం మూఢం రాజజాయానిషేవణమ్
రాజ్యే త్వహితకారిత్వం సప్తమం నిరయం స్మృతమ్ // 35.7
లుబ్ధత్వం లోలుపత్వం చ లబ్ధధర్మార్థనాశనమ్
లాలాసంకీర్ణమేవోక్తమష్టమం నరకం స్మృతమ్ // 35.8
విప్రోష్యం బ్రహ్మహరణం బ్రాహ్మణానాం వినిన్దనమ్
విరోధం బన్ధుభిశ్చోక్తం నవమం నరపాచనమ్ // 35.9
శిష్టాచారవినాశం చ శిష్టద్వేషం శిశోర్వధమ్
శాస్త్రస్తేయం ధర్మనాశం దశమం పరికీర్తితమ్ // 35.10
షడఙ్గనిధనం ఘోరం షాఙ్గుణ్యప్రతిషేధనమ్
ఏకాదశమమేవోక్తం నరకం సద్భిరుత్తమమ్ // 35.11
సత్సు నిత్యం సదా వైరమనాచారమసత్క్రియా
సంస్కారపరిహీనత్వమిదం ద్వాదశమం స్మృతమ్ // 35.12
హానిర్ధర్మార్థకామనామపవర్గస్య హారణమ్
సంభేదః సంవిదామేతత్ త్రయోదశమముచ్యతే // 35.13
కృపణం ధర్మహీనం చ యద్ వర్జ్యం యచ్చ వహ్నిదమ్
చతుద్ర్దశమమోవోక్తం నరకం తద్ విగర్హితమ్ // 35.14
అజ్ఞానం చాప్యముయత్వమశౌచమశుభావహమ్
స్మృతం తత్ పఞ్చదశమమస్త్యవచనాని చ // 35.15
ఆలస్యం వై షోడశమమాక్రోశం చ విశేషతః
సర్వస్య చాతతాయిత్వలమావాసేష్వగ్నిదీపనమ్ // 35.16
ఇచ్ఛా చ పరదారేషు నరకాయ నిగద్యతే
ఈర్షర్యాభావశ్చ సత్యేషు ఉద్ధృత్తం తు విగర్హితమ్ // 35.17
ఏతైస్తు పాపైః పురుషః పున్నమాద్యైర్న సంశయః
సంయుక్తః ప్రీణయేద్ దేవం సంతత్యా జగతః పతిమ్ // 35.18
ప్రీతః సృష్ట్యా తు శుభయా స పాపాద్యేన ముచ్యతే
పుంనామనరకం ఘోరం వినాశయతి సర్వతః // 35.19
ఏతస్మాత్ కారణాత్ సాధ్య సుతః పుత్రేతి గద్యతే
అతః పరం ప్రవక్ష్యామి శేషపాపస్య లక్షణమ్ // 35.20
ఋమం దేవర్షిభూతానాం మనుష్యాణాం విశేషతః
పితృణాం చ ద్విజశ్రేష్ఠ సర్వర్వణేషు చైకతా // 35.21
ఓఙ్కారాదపి నిర్వృత్తిః పాపకార్యకృతశ్చ యః
మత్స్యాదశ్చ మహాపాపమగమ్యాగమనం తథా // 35.22
ఘృతాదివిక్రయం ఘోరం చణ్డాలాదిపరిగ్రహః
స్వదోషాచ్ఛాదనం పాపం పరదోషప్రకాశనమ్ // 35.23
మత్సరిత్వం వాగ్దుష్టత్వం నిష్టురత్వం తథా పరమ్
టాకిత్వం తాలవాదిత్వం నామ్నా వాచాప్యధర్మజమ్ // 35.24
దారుణత్వమధార్మిక్యం నరకావహముచ్యతే
ఏతైశ్చ పాపైః సంయుక్తః ప్రీణయేద్ యది శఙ్కరమ్ // 35.25
జ్ఞానాధిరమశేషేణ శేషపాపం జయేత్ తతః
శారీరం వాచికం యత్ తు మానసం కాయికం తథా // 35.26
పితృమాతృకృతం యచ్చ కృతం యచ్చాశ్రితైర్నరైః
భ్రాతృభిర్బాన్ధవైశ్చాపి తస్మిన్ జన్మని ధర్మజ // 35.27
తత్సర్వం విలయం యాతి స ధర్మః సుతశిష్యయోః
విపరీతే భవేత్ సాధ్య విపరీతః పదక్రమః // 35.28
తస్మాత్ పుత్రశ్చ శిష్యశ్చ విధాతవ్యౌ విపశ్చితా
ఏతదర్థమభిధ్యాయ శిష్యాచ్ఛ్రేష్ఠతరః సుతః
సేషాత్ తారయతే శిష్యః సర్వతోఽపి హి పుత్రకః // 35.29
పులస్త్య ఉవాచ
పితామహవచః శ్రుత్వా సాధ్యః ప్రాహ తపోధనః
త్రిః సత్యం తవ పుత్రోఽహం దేవ యోగం వదస్వ మే // 35.30
తమువాచ మహాయోగీ త్వన్మాతాపిరరౌ యది
దాస్యేతే చ తతః సూనుర్దాయాదో మేఽసి పుత్రక // 35.31
సనత్కుమారః ప్రోవాచ దాయాదపరికల్పనా
యేయం హి భవతా ప్రోక్తా తాం మే వ్యాఖ్యాతుమర్హసి // 35.32
తదుక్తం సాధ్యముఖ్యేన వాక్యం శ్రుత్వా పితామహః
ప్రాహ ప్రహస్య భగవాన్ క్శ్రుణు వత్సేతి నారద // 35.33
బ్రహ్మోవాచ
ఔరసః క్షేత్రజశ్చైవ దత్తః కృత్రిమ ఏవ చ
గుఢోత్పన్నోఽపవిద్ధశ్చ దాయాదా బాన్ధవాస్తు షట్ // 35.34
అమీషు షట్పు పుత్రేషు ఋమపిణ్డధనక్రియాః
గోత్రస్మ్యం కులే వృత్తిః ప్రతిష్ఠ శాశ్వతీ తథా // 35.35
కానీనశ్చ సహోఢశ్చ క్రీతః పౌనర్భవస్తథా
స్వయేదత్తః పారశవః షడదాయాదబన్ధవాః // 35.36
అమీభిరృణపిణ్డాదికథా నైవేహ విద్యతే
నామధారకా ఏవేహ న గోత్రకులసంమతాః // 35.37
తత్ తస్య వచనం శ్రుత్వా బ్రహ్మణః సనకాగ్రజః
ఉవాచైషాం విశేషం మే బ్రహ్మన్ వ్యాఖ్యాతుమహసి // 35.38
తతోఽబ్రవీత్ సురపతిర్విశేషం శృణు పుత్రక
ఔరసో యః స్వయం జాతః ప్రతిబిమ్బమివాత్మనః // 35.39
క్లీబోన్మత్తే వ్యసనిని పత్యౌ తస్యాజ్ఞయా తు యా
భార్యా హ్యనాతురా పుత్రం జనయేత్ క్షేత్రజస్తు సః // 35.40
మాతాపితృభ్యాం యో దత్తః స దత్తః పరిగీయతే
మిత్రపుత్రం మిత్రదత్తం కృత్రిమం ప్రాహురుత్తమాః // 35.41
న జ్ఞాయతే గృహే కేన జాతస్త్వితి స గూఞకః
బాహ్మతః స్వయమానీతః సోఽపవిద్ధః ప్రకీర్తితః // 35.42
కన్యాజాతస్తు కానీనః సగర్భోఢః సహోకః
మూల్యైర్గృహీతః క్రీతః స్యాద్ ద్వివిధః స్యాత్ పునర్భవః // 35.43
దత్త్వైకస్య చ యా కన్యా హృత్వాన్యస్య ప్రదీయతే
తజ్జాలస్తనయో జ్ఞేయో లోకే పౌనర్భవో మునే // 35.44
దుర్భిక్షే వ్యసనే చాపి యేనాత్మా వినివేదితః
స స్వయన్దత్త ఇత్యుస్తథాన్యః కారణాన్తరైః // 35.45
బ్రాహ్మణస్య సుతః శూద్రయాం జాయతే యస్తు సువ్రత
ఊఢాయాం వాప్యనూఢాయాం స పారశవ ఉచ్యతే // 35.46
ఏతస్మాత్ కారణాత్ పుత్ర న స్వయం దాతుమర్హసి
స్వమాత్మానం గచ్ఛ శీఘ్రం పితరౌ సముపాహ్వయ // 35.47
తతఃస మాతాపితరౌ సస్మార వచనాద్ విభోః
తావాజగ్మతురీశానం ద్రష్టుం వై దమ్పతీ మునే // 35.48
ధర్మోఽహింసా చ దేవేశం ప్రణిపత్య న్యషీదతామ్
ఉపవిష్టౌ సుఖాసీనౌ సాధ్యో వచనమబ్రవీత్ // 35.49
సనత్కుమార ఉవాచ
యోగం జిగమిషుస్తాత వ్రహ్మాణం సమచూచుదమ్
స చోక్తవాన్ మాం పుత్రార్థే తస్మాత్ త్వం దాతుమర్హసి // 35.50
తావేవముక్తౌ పుత్రేణ యోగాచార్యం పితామహమ్
ఉక్తవన్తౌ ప్రభోఽయం హి ఆవయోస్తనయస్తవ // 35.51
అద్యప్రభృత్యయం పుత్రస్తవ బ్రహ్మన్ భవిష్యతి
ఇత్యుక్త్వా జగ్మతుర్సూర్ణ యేనైవాబ్యాగతౌ యథా // 35.52
పితామహోఽపి తం పుత్రం సాధ్యం సద్ధినయాన్వితమ్
సనత్కుమారం ప్రోవాచ యోగం ద్వాదశపత్రకమ్ // 35.53
శిఖాసంశ్థం తు ఓఙ్కారం మేషోఽస్య శిరసి స్థితః
మాసో వైశాఖనామా చ ప్రథమం పత్రకం స్మృతమ్ // 35.54
నకారో ముఖసంస్థో హి వృషస్తత్ర ప్రకీర్తితః
జ్యేష్ఠమాసాశ్చ తత్పత్రం ద్వితీయం పరికీర్తితమ్ // 35.55
మోకారో భుజయోర్యుగ్మం మిథునస్తత్ర సంస్థితః
మాసో ఆషాఢనామా చ తృతీయం పత్రకం స్మృతమ్ // 35.56
భకారం నేత్రయుగలం తత్ర కర్కటకః స్థితః
మాసః శ్రావణ ఇత్యుక్తశ్చతుర్థం పత్రకం స్మృతమ్ // 35.57
గకారం హృదయం ప్రోక్తం సింహో వసతి తత్ర చ
మాసో బాధ్రస్తథా ప్రోక్తః పఞ్చమం పత్రకం స్మృతమ్ // 35.58
వకారం కవచం విద్యాత్ కన్యా తత్ర ప్రతిషిఠతా
మాసశ్చాశ్వయుజో నామ ష్ష్ఠం తత్ పత్రకం స్మృతమ్ // 35.59
తేకారమస్త్రగ్రామం చ తులారాశిః కృతాశ్రయః
మాసశ్చ కార్తికో నామ సప్తమం పత్రకం స్మృతమ్ // 35.60
వాకారం నాభిసంయుక్తం స్థితస్తత్ర తు వృశ్చికః
మాసో మార్గశిరో నామ త్వష్టమం పత్రకం స్మృతమ్ // 35.61
సుకారం జఘనం ప్రోక్తం తత్రస్థశ్చ ధనుర్ధరః
పౌషతి గదితో మాసో నవమం పరికీర్తితమ్ // 35.62
దేకారశ్చోరుయుగలం మకరోఽప్యత్ర సంస్థితః
మాఘో నిగదితో మాసః పత్రకం దశమం స్మృతమ్ // 35.63
వాకారో జనుయుగ్మం చ కుమ్భస్తత్రాదిసంస్థితః
పత్రకం ఫాల్గునం ప్రోక్తం తదేకాదశముత్తమమ్ // 35.64
పాదౌ యకారో మీనోఽపి స చైత్రే వసతే మునే
ఇదం ద్వాదశమం ప్రోక్తం పత్రం వై కేశవస్య హి // 35.65
ద్వాదశారం తథా చక్రం షష్ణాభి ద్వియుతం తథా
త్రివ్యూహమేకమూర్తిశ్చ తథోక్తః పరమేశ్వరః // 35.66
ఏతత్ తవోక్తం దేవస్య రూపం ద్వాదశపత్రకమ్
యస్మిన్ జ్ఞాతే మునిశ్రేష్ఠ న భూయో మరణం భవేత్ // 35.67
ద్వితీయముక్తం సత్త్వాఢ్యం చతుర్వర్ణం చతుర్ముఖమ్
చతుర్బాహుముదారాఙ్గం శ్రీవత్సధరమవ్యయమ్ // 35.68
తృతీయస్తమసో మామ శేషమూర్తిః సహస్రపాత్
సహస్రవదనః శ్రీమాన్ ప్రజాప్రలయకారకః // 35.69
చతుర్థో రాజసో నామ రక్తవర్ణశ్చతుర్ముఖః
ద్విభుజో ధారయన్ మాలం సృష్టికృచ్చాదిపూరుషః // 35.70
అవ్యాక్తాత్ మభవన్త్యేతే త్రయో వ్యక్తా మహామునే
అతో మరీచిప్రముఖాస్తథాన్యేఽపి సహస్రశః // 35.71
ఏతత్ తవోక్తం మునివర్య రూపం విభోః పురాణం మతిపుష్టివర్ధనమ్
చుతుర్భుజం తం స మురుర్దురాత్మా కృతాన్తవాక్యాత్ పునరాససాద // 35.72
తమాగతం ప్రాహ మునే మధుఘ్నః ప్రాప్తోఽసి కేనాసుర కారణేన
స ప్రాహ యోద్ధుం సహ వై త్వయాద్య తం ప్రాహ భూయః సురశత్రుహన్తా // 35.73
యదీహ మాం యోద్ధుముపాగతోఽసి తత్ కమ్పేత తే హృదయం కిమర్థమ్
జ్వరాతురస్యేవ ముహుర్ముహుర్వై తన్నాస్మి యోత్స్యే సహ కాతరేణ // 35.74
ఇత్యేవముక్తో మధుసూదనేన మురుస్తదా స్వే హృదయే స్వహస్తమ్
కథం క్వ కస్యేతి ముహుస్తథోక్త్వా నిపాతయామాస విపన్నబుద్ధిః // 35.75
హరిశ్చ చక్రం మృదులాఘవేన ముమోచ తద్ధతకమలస్య శత్రోః
చిచ్ఛేద దేవాస్తు గతవ్యథాభవన్ దేవం ప్రసంసన్తి చ పద్మనాభమ్ // 35.76
ఏతత్ తవోక్తం మురదైత్యనాశనం కృతం హి యుక్త్యా శితచక్రపాణినా
అతః ప్రసిద్ధిం సముపాజగామ మురారిరిత్యేవ విభుర్నృసింహః // 35.77
ఇతి శ్రీవామనపురాణే పఞ్చత్రింశో

పులస్త్య ఉవాచ
తతో మురారిభవనం సమభ్యేత్య సురాస్తతః
ఊచుర్దేవం నమస్కృత్య జగత్సంక్షుబ్ధికారణమ్ // 36.1
తచ్ఛ్రుత్వా భగవాన్ ప్రాహ గచ్ఛామో హరమన్దిరమ్
స తవ్త్స్యతి మహాజ్ఞానీ జగత్క్షుబ్ధం చరచరమ్ // 36.2
తయోక్తా వాసుదేవేనన దేవాః శక్రపురోగమాః
జనార్దనం పురస్కృత్య ప్రజాగ్ముర్మన్దరం గిరిమ్
న తత్ర దేవం న వృషం న దేవీం న చ నన్దినమ్ // 36.3
శూన్యం గిరిమపశ్యన్త అజ్ఞానతిమిరావృతాః
తాన్ మూఢదృష్టీన్ సంప్రోక్ష్య దేవాన్ విష్ణుర్మహాద్యుతిః // 36.4
ప్రోవాచ కిం న పశ్యధ్వం మహేశం పురతః స్థితమ్
తమూచుర్నైవ దేవేశం పశ్యామో గిరిజాపతిమ్ // 36.5
న విద్మః కారణం తచ్చ యేన దృష్టిర్హతా హి నః
తానువాచ జగన్మూర్తిర్యూయం దేవస్య సాగసః // 36.6
పాపిష్ఠా గర్భహన్తారో మృడాన్యాః స్వార్థతత్పరాః
తేన జ్ఞానవివేకో వై హృతో దేవేవన శూలినా // 36.7
యేనాగ్రతః స్థితమపి పశ్యన్తోఽపి న పశ్యథ
తస్మాత్ కాయవిశుద్ధ్యర్థం దేవదృష్ట్యర్థమాదరాత్ // 36.8
తప్తకృచ్ఛ్రేమ సంశుద్ధాః కురుధ్వం స్నానమీశ్వరే
క్షీరస్నానే ప్రయుఞ్జీత సార్ద్ధ కుమ్భశతం సురాః // 36.9
దధిస్నానే చుతఃషష్టిర్ద్వాత్రింశద్ధవిషోర్ఽహణే
పఞ్చగవ్యస్య శుద్ధస్య కుమ్భాః షోడశ కీర్తితాః // 36.10
మదునోఽష్టౌ జలస్యోక్తాః సర్వే తే ద్విగుణాః సురాః
తతో రోచనయా దేవమష్టోత్తరశతేన హి // 36.11
అనులిమ్పేత్ కుఙ్కుమేన చన్దనేన చ భక్తితః
బిల్వపత్రైః సకమలైః ధత్తూరసురచన్దనైః // 36.12
మన్దారైః పారిజాతైశ్చ అతిముక్తైస్తథార్ఽచయేత్
అగురుం సహ కాలేయం చన్దనేనాపి ధూపయేత్ // 36.13
జప్తవ్యం శతరూద్రీయం ఋగ్వేదోక్తైః పదక్రమైః
ఏవం కృతే తు దేవేశం పశ్యధ్వం నేతరేణ చ // 36.14
ఇత్యుక్తా వాసుదేవేన దేవాః కేశవమబ్రువన్
విధానం తప్తకృచ్ఛ్రస్య కథ్యతాం మధుసూదన
యస్మిశ్చిర్ణే కాయశుద్ధిర్భవతే సార్వకాలికీ // 36.15
వాసుదేవ ఉవాచ
త్ర్యహముష్ణం పిబేదాపః త్ర్యహముష్ణం పయః పివేత్
త్ర్యహముష్ణం పిబేత్సర్పిర్వాయుభక్షో దినత్రయమ్ // 36.16
పలా ద్వాదశ తోయస్య పలాష్టౌ పయసః సురాః
షట్పలం సర్పిషః ప్రోక్తం దివసే దివసే పిబేత్ // 36.17
పులస్త్య ఉవాచ
ఇత్యేవముక్తే వచనే సురాః కాయవిశుద్ధయే
తప్తకృచ్ఛ్రరహస్యం వై చక్రుః శక్రపురోగమాః // 36.18
తతో వ్రతే సురాశ్చీర్ణే విముక్తాః పాపతోఽభవన్
విముక్తపాపా దేవేశం వాసుదేవమథాబ్రువన్ // 36.19
క్వాసౌ వద జగన్నాథ శంభుస్తిష్ఠతి కేశవ
యం క్షీరాద్యభిషేకేణ స్నాపయామో విధానతః // 36.20
అథోవాచ సురాన్విష్ణురేవ తిష్ఠతి శఙ్కరః
మద్దేహే కిం న పశ్యధ్వం యోగాశ్చాయం ప్రతిష్ఠితః // 36.21
తమూచుర్నైవ పశ్యామస్త్వత్తో వై త్రిపురాన్తకమ్
సత్యం వద సురేశాన మహేశానః క్వ తిష్ఠతి // 36.22
తతోఽవ్యయాత్మా స హరిః స్వహృత్పఙ్కజశాయినమ్
దర్శయామాస దేవానాం మురారిర్లిఙ్గమైశ్వరమ్ // 36.23
తతః సురాః క్రమేణైవ క్షీరాదిభిరనన్తరమ్
స్నాపయాఞ్చక్రిరే లిఙ్గం శాశ్వతం ధ్రువమవ్యయమ్ // 36.24
గోరోచనయా త్వాలిప్య చన్దనేన సుగన్ధినా
బిల్వపత్రామ్బుజైర్దేవం పూజయామాసురఞ్జసా // 36.25
ప్రధూప్యాగురుణా భక్త్యా నివేద్య పరమైషధీః
జప్త్వాష్టశతనామానం ప్రణామం చక్రిరే తతః // 36.26
ఇత్యేవం చిన్తయన్తశ్చ దేవావేతౌ హరీశ్వరౌ
కథం యోగత్వమాపన్నౌ సత్త్వాన్ధతమసోద్భవౌ // 36.27
సురాణాం చిన్తితం జ్ఞాత్వా విశ్వమూర్తిభూద్విభుః
సర్వలక్షణసంయుక్తః సర్వాయుధధరోఽవ్యయః // 36.28
సార్ద్ధం త్రినేత్రం కమలాహికుణ్డలం జటాగుడాకేశఖగర్షభధ్వజమ్
సమాధవం హారభుజఙ్గవక్షసం పీతాజినాచ్ఛన్నకటిప్రదేశమ్ // 36.29
చక్రాసిహస్తం హలశార్ఙ్గపాణిం పినాకశూలాజగవాన్వితం చ
కపర్దఖట్వాఙ్గకపాలఘణ్టాసశఙ్ఖటఙ్కారరవం మహర్షే // 36.30
దృష్ట్వైవ దేవా హరిశఙ్కరం తం నమోఽస్తు తే సర్వగతావ్యయేతి
ప్రోక్త్వా ప్రణామం కమలాసనాద్యాశ్చక్రుర్మతిం చైకతరాం నియుజ్య // 36.31
తానేకచిత్తాన్ విజ్ఞాయ దేవాన్ దేవపతిర్హరిః
ప్రగృహ్యాభ్యద్రవత్తూర్ణం కురుక్షేత్రం స్వమాశ్రమమ // 36.32
తతోఽపశ్యన్త దేవేశం స్థాణుభూతం జలే శుచిమ్
దృష్ట్వానమః స్థాణవేతి ప్రోక్త్వా సర్వేహ్యుపావిశన్ // 36.33
తతోఽబ్రవీత్ సురపతిరేహ్యేహి దీయతాం వరః
క్షుబ్ధం జగజ్జగన్నాథ ఉన్మజ్జస్వ ప్రియాతిథే // 36.34
తతస్తాం మధురాం వాణీం శుశ్రావ వృషభధ్వజః
శ్రుత్వోత్తస్థౌ చ వైగేన సర్వవ్యాపీ నిరఞ్జనః // 36.35
నమోఽస్తు స్ర్వదేభ్యః ప్రోవాచ ప్రహసన్ హరః
స చాగతః సురైః సేన్ద్రః ప్రణతో వినయాన్వితైః // 36.36
తమూచుర్దేవతాః సర్వస్త్యజ్యతాం శఙ్కరద్రత్మ్
మహావ్రతం త్రయో లోకాః క్షుబ్ధాస్త్వత్తేసావృతాః // 36.37
అథోవాచ మహాదేవో మయా త్యక్తో మహావ్రతః
తతః సురా దివం జగ్ముర్హృష్టాః ప్రయతమానసాః // 36.38
తతోఽపి కమ్పతే పృథ్వీ సాబ్ధిద్వీపాచలా మునే
తతోఽభిచిన్తయద్రుద్రః కిమర్థం క్షుభితా మహీ // 36.39
తతః పర్యచరచ్ఛూలీ కురుక్షేత్రం సమన్తతః
దదర్శోఘవతీతీరే ఉశనసం తపోనిధిమ్ // 36.40
తతోఽబ్రవీత్సురపతిః కిమర్థం తప్యతే తపః
జగత్క్షోభకరం విప్ర తచ్ఛీఘ్రం కథ్యతాం మమ // 36.41
ఉశనా ఉవాచ
తవారాధనకామార్థం తప్యతే హి మహత్తపః
సంజీవనీం శుభాం విద్యాం జ్ఞాతుమిచ్ఛే త్రిలోచన // 36.42
హర ఉవాచ
తపసా పరితుష్టోఽస్మి సుతప్తేన తపోధన
తస్మాత్ సంజీవనీంవిద్యాం భవాన్ జ్ఞాస్యతి తత్తవత్తః // 36.43
వరం లబ్ధ్వా తతః శుక్రస్తపసః సంన్యవర్త్తత
తథాపి చలతే పృథ్వీ సాబ్ధిభూభృన్నగావృతా // 36.44
తతోఽగమన్మహాదేవః సప్తసారస్వతం శుచిః
దదర్శ నృత్యమానం చ ఋషిం మఙ్కణసంజ్ఞితమ్ // 36.45
భావేన పోప్లూయతి బాలవత్ స భుజౌ ప్రసార్యైవ ననర్త్త వేగాత్
తస్యైవ వేగేన సమాహతా తు చచాల భూర్భూమిధరైః సహైవ // 36.46
తం శఙ్గరోఽభ్యేత్య కరే నిగృహ్య ప్రోవాచ వాక్యం ప్రహసన్ మహర్షే
కిం భావితో నృత్యసి కేన హేతునా వదస్వ మామేత్య కిమత్ర తుష్టిః // 36.47
స బ్రాహ్మణః ప్రాహ మమాద్య తుష్టిర్యేనేహ జాతా శృణు తద్ ద్విజేన్ద్ర
బహూన్ గణాన్ వై మమ తప్యతస్తపః సంవత్సరాన్ కాయవిశోషణార్థమ్ // 36.48
తతోఽనుపశ్యామి కరాత్ క్షతోత్థం నిర్గచ్ఛతే శాకరసం మమేహ
తేనాద్య తుష్టోఽస్మి భృశం ద్విజేన్ద్ర యేనాస్మి నృత్యామి సుభావితాత్మా // 36.49
తం ప్రాహ శంభుర్ద్విజ పశ్య మహ్యం భస్మ ప్రవృత్తోఽఙ్గులితోఽతిశుక్లమ్
సంతాడనాదేవ న చ ప్రహర్షో మమాస్తి నృనం హి భవాన్ ప్రమత్తః // 36.50
శ్రుత్వాథ వాక్యం వృషభధ్వజస్య మత్వా మునిర్మఙ్కణకో మహర్షే
నృత్యం పరిత్యజ్య సువిస్మితోఽథ వవన్ద పాదౌ వినయావనమ్రః // 36.51
తమాహ శంభుర్ద్విజ గచ్ఛ లోకం తం బ్రహ్మణో దుర్గమమవ్యయస్య
ఇదం చ తీర్థం ప్రవరం పృథివ్యాం పృథూదకస్యాస్తు సమం ఫలేన // 36.52
సాంనిధ్యమత్రైవ సురాసురాణాం గన్ధర్వవిద్యాధరకిన్నరాణామ్
సదాస్తు ధర్మస్య నిధానమగ్ర్యం సారస్వతం పాపమలాపహారి // 36.53
సుప్రభా కాఞ్చానాక్షీ చ సువేణుర్విమలోదకా
మనోహరా చౌఘవతీ విశాలా చ సరస్వతీ // 36.54
ఏతాః సప్త సరస్వత్యో నివిసిష్యన్తి నిత్యశః
సోమపాలఫలం సర్వాః ప్రయచ్ఛన్తి సుపుణ్యదాః // 36.55
భవానపి కురుక్షేత్రే మూర్తిం స్థాప్య గరీయసీమ్
గమిష్యతి మహాపుణ్యం బ్రహ్మలోకం సుదుర్గమమ్ // 36.56
ఇత్యేవముక్తో దేవేన శఙ్కరేమ తపోధనః
మూర్త్తి స్థాప్య కురుక్షేత్రే బ్రహ్మలోకమగాద్ వశీ // 36.57
గతే మఙ్కణకే పృథ్వీ నిశ్చలా సమజాయత
అథాగాన్మన్దరం శంభుర్నిజమావసథం శుచిః // 36.58
ఏతత్ తవోక్తం ద్విజ శఙ్కరస్తు గతస్తదాసీత్ తపసేఽథ శైలే
శూన్యేఽభ్యగాద్ దృష్టమతిర్హి దేవ్యా సంయోధితో యేన హి కారణేన // 36.59
ఇతి శ్రీవామనపురాణే షట్త్రిశోధ్యాయః

నారాద ఉవాచ
గతోఽన్ధకస్తు పాతాలే కిమచేష్టత దానవః
శఙ్కరో మన్దరస్థోఽపి యచ్చాకార తదుచ్యతామ్ // 37.1
పులాస్త్య ఉవాచ
పాతాలస్థోఽన్ధకో బ్రహ్మన్ బాధ్యతే మదనాగ్నినా
సంత్పతవిగ్రహః సర్వాన్ దానవానిదమబ్రవీత్ // 37.2
స మే సుహృత్స మే బన్ధుః స భ్రాత స పితా మమ
యస్తామద్రిసుతాం శీఘ్నం మమాన్తి కముపానయేత్ // 37.3
ఏవం బ్రువతి దైత్యేన్దే అన్ధకే మదనాన్ధకే
మేఘగమ్భీరనిర్ఘోషం ప్రహలాదో వాక్యమబ్రవీత్ // 37.4
యేయం గిరిసుతా వీర సా మాతా ధర్మతస్తవ
పితా త్రినయనో దేవః శ్రూయతామత్ర కారణమ్ // 37.5
తవ పిత్రా హ్యపుత్రేమ ధర్మనిత్యేన దానవ
ఆరాధితో మహాదేవః పుత్రార్థాయ పురా కిల // 37.6
తస్మై త్రిలోచననాసీద్ దత్తోఽన్ధోఽప్యేవ దానవ
పుత్రకః పుత్రకామాస్య ప్రోక్త్వేత్యం వచనం విభో // 37.7
నేత్రత్రయం హిరణ్యాక్ష నర్మార్థముమయా మమ
పిహితం యోగసంస్థస్య తతోఽన్ధమభవత్తమః // 37.8
తస్మాచ్చ తమసో జాతో భూతో నీలఘనస్వనః
తదితం గృహ్యతాం దైత్య తవోపయికమాత్మజమ్ // 37.9
యదా తు లోకవిద్విష్టం దుష్టం కర్మ కరిష్యతి
త్రైలోక్యజననీం చాపి అభీవాఞ్ఛిష్యతేఽధమః // 37.10
ఘాతయిష్యతి వా విప్రం యదా ప్రక్షిప్త చాసురాన్
తదాస్య స్వయమేవాహం కరిష్యే కాయశోధనమ్ // 37.11
ఏవముక్త్వా గతః శంభుం స్వస్థానం మన్దరాచలమ్
త్వత్పితాపి సమభ్యాగాత్ త్వామాదాయ రసాతలమ్ // 37.12
ఏతేన కారణేనామ్బా శైలేయీ భవితా తవ
సర్వస్యాపీహ జగతో గురుః శంభుః పితా ధ్రువమ్ // 37.13
భవానపి తపోయుక్తః శాస్త్రవేత్తా గుణాప్లుతః
నేదృశే పాపసంకల్పే మతిం కుర్యాద్ భవద్విధః // 37.14
త్రైలోక్యప్రభురవ్యక్తో భవః సర్వైర్నమస్కృతః
అజేయస్తస్య భార్యేయం న త్వమర్హేఽమరార్దన // 37.15
న చాపి శక్తః ప్రాప్తుం తాం భవాఞ్శైలనృపాత్మజామ్
అజిత్వా సగణం రుద్రం స చ కామోఽద్య దుర్లభః // 37.16
యస్తరేత్ సాగరం దోర్భ్యా పాతయేద్ భువి భాస్కరమ్
మేరుముత్పాటయేద్ వాపి స జయేచ్ఛూలపాణినమ్ // 37.17
ఉతాహోస్విదిమాః శక్యాః క్రియాః కర్తుం నరేర్బలాత్
న చ శక్యో హరో జేతుం సత్యం సత్యం మయోదితమ్ // 37.18
కిం త్వయా న శ్రుతం దైత్య యథా దణ్డో మహీపలిః
పరస్త్రీకామవాన్ మూఢః సరాష్ట్రో నాశమాప్తవాన్ // 37.19
ఆసీద్ దణ్డో నామ నృపః ప్రభూతబలవాహనః
స చ వవ్రే మహాతేజాః పౌరోహిత్యాయ భార్గవమ్ // 37.20
ఈజే చ వివిధైర్యజ్ఞైర్నృపతిః శుక్రపావలితః
సుక్రస్యాసీచ్చ దుహితా అరజా నామ నామతః // 37.21
శుక్రః కదాచిదగమద్ వృషుపర్వాణమాసురమ్
తేనార్చితశ్చిరం తత్ర తస్థౌ భార్గవసత్త్మః // 37.22
అరజా స్వగృహే వహ్నిం శుశ్రుషన్తీ మహాసుర
అతిష్ఠత సుచార్వఙ్గీ తతోఽబ్యాగాన్నరాధిపః // 37.23
స పప్రచ్ఛ క్వ శుక్రోతి తమూచుః పరిచారికాః
గతః స భగవాన్ శుక్రో యాజనాయ దనోః సుతమ్ // 37.24
పప్రచ్ఛ నృపతిః కా తు తిష్ఠతే భార్గవాశ్రమే
తాస్తమూచుర్గురోః పుత్రీ సంతిష్ఠత్యరజా నృప // 37.25
తామాశ్రమే శుక్రసుతాం ద్రష్టుమిక్ష్వాకునన్దనః
ప్రవివేశ మహాబాహుర్దదర్శారజసం తతః // 37.26
తాం తృష్ట్వా కామసంతప్తస్తత్క్షణాదేవ పార్థివః
సంజాతోఽన్ధక దణ్డస్తు కృతాన్తబలచోదితః // 37.27
తతో విసర్జయామాస భృత్యాన్ భ్రాతృన్ సుహృత్తమాన్
శుక్రశిష్యానపి బలీ ఏకాకీ నృప ఆవ్రజత్ // 37.28
తమాగతం శుక్రసుతా ప్రత్యుత్థాయ యశస్వినీ
పూజయామాస సంహృష్టా భ్రాతృభావేన దానవ // 37.29
తతస్తామాహ నృపతిర్బాలే కామాగ్నివారిణా
మాం సమాహ్లాదయస్వాద్య స్వపరిష్వఙ్గవారిణా // 37.30
సాపి ప్రాహ నృపశ్రేష్ఠ మా వినీనస ఆతురః
పితా మమ మహాక్రోధాత్ త్రిదశానపి నిర్దహేత్ // 37.31
మూఢబుద్ధే భవాన్ భ్రాతా మమాసి త్వనయాప్లుతః
భగినీ ధర్మతస్తేఽహం భవాఞ్శిష్యః పితుర్మమ // 37.32
సోఽబ్రోవీద్ భీరు మాం శుక్రః కాలేన పరిధక్ష్యతి
కామాగ్నిర్నిర్దహతి మామద్యైవ తనుమధ్యమే // 37.33
సా ప్రాహ దణ్డం నృపాతిం ముహూర్త పరిపాలయ
తమేవ యాచస్వ గురుం స తే దాస్యత్యసంశయమ్ // 37.34
దణ్డోఽబ్రవీత్ సుతన్వఙ్గి కాలక్షేపో న మే క్షమః
చ్యుతావసరకర్తృత్వే విఘ్నో జాయేత సున్దరి // 37.35
తతోఽబ్రవీచ్చ విరజా నాహం త్వాం పార్థివాత్మజ
దాతుం శక్తా స్వమాత్మానం స్వతన్త్రా న హి యోషితః // 37.36
కిం వా తే బహునోక్తేన మా త్వం నాశం నరాధిప
గచ్ఛస్వ శుక్రశాపేన సభృత్యజ్ఞాతిబాన్ధవః // 37.37
తతోఽబ్రవీన్నరపతిః సుతను శృణు చేష్టితమ్
చిత్రాఙ్గదాయా యద్ వృత్తం పురా దేవయుగే శుభే // 37.38
విశ్వకర్ణసుతా సాధ్వీ నామ్నా చిత్రాఙ్గదాభవత్
రూపయౌవనసంపన్నా పద్మహీనేవ పద్మినీ // 37.39
సా కదాచిన్మహారణ్యం సఖీభిః పరివారితా
జగామ నేమిషం నామ స్నాతుం కమలలోచనా // 37.40
సా స్నాతుమవతీర్ణా చ అథాభ్యాగాన్నరేశ్వరః
సుదేవతనయో ధీమాన్ సురథో నామ నామతః
తాం దదర్శ చ తన్వఙ్గీం శుభాఙ్గో మదనాతురః // 37.41
తం దృష్ట్వా సా సఖీరాహ వచనం సత్యసంయుతమ్
అసౌ నరాధిపసుతో మదనేన సదర్థ్యతే // 37.42
మదర్థే చ క్షమం మేఽస్య స్వప్రదానం సురూపిణః
సఖ్యస్తామబ్రువన్ బాలా న ప్రగల్భఽసి సున్దరి // 37.43
అస్వాతన్త్ర్యం తవాస్తీహ ప్రదానే స్వత్మనోఽనఘే
పితా తవాస్తి ధర్మిష్ఠః సర్వశిల్పవిశారదః // 37.44
న తే యుక్తమిహాత్మానం దాతుం నరపతేః స్వయమ్
ఏతస్మిన్నన్తరే రాజా సురథః సత్యవాత్ సుధీ // 37.45
సమభ్యేత్యాబ్రబీదేనాం కన్దర్పశరపీడితః
త్వం ముగ్ధే మోహయసి మాం దృష్ట్యైవ మదిరేక్షణే // 37.46
త్వద్దృష్టిరపాతేన స్మరేణాభ్యేత్య తాడితః
తన్మాం కుచతలే తల్పే అభిశాయితుమర్హసి // 37.47
నోచేత్ ప్రధక్ష్యతే కామో భూయో భూయోఽతిదర్శనాత్
తతః సా చారుసర్వాఙ్గీ రాజ్ఞో రాజీవలోచనా // 37.48
వార్యమాణా సఖీభిస్తు ప్రాదాదాత్మానమాత్మనా
ఏవం పురా తయా తైన్వ్యా పరిత్రాతః స భూపతిః // 37.49
తస్మాన్మామపి సుశ్రోణి త్వం పరిత్రాతుమర్హసి
అరజస్కాబ్రవీద్ దణ్డం తస్యా యద్ వృత్తముత్తరమ్ // 37.50
కిం త్వయా న పిరజ్ఞాతం తస్మాత్ తే కథయామ్యహమ్
తదా తయా తు తన్వఙ్గ్యా సురథస్య మహీపతేః // 37.51
ఆత్మా ప్రదత్తః స్వాతన్త్ర్యాత్ తతస్తామశపత్ పితా
యస్మాద్ ధర్మం పరిత్యజ్య స్త్రీభావాన్ మన్దచేతసే // 37.52
ఆత్మా ప్రదత్తస్తస్మాద్ధి న వివాహో భవిష్యతి
వివాహరహితా నైవ సుఖం లప్స్యసి భర్తృతః // 37.53
న చ పుత్రఫలం నైవ పతినా యోగమేష్యసి
ఉత్సృష్టమాత్రే శాపే తు హ్యపోవాహ త్రయోదశ
అపకృష్టే నపరపతౌ సాపి మోహముపాగతా // 37.54
అకృతార్థం నరపతిం యోజనాని త్రయోదశ
అపకృష్టే నపరపతౌ సాపి మోహముపాగతా // 37.55
తతస్తాం సిషిచుః సఖ్యః సరస్వత్యా జలేన హి
సా సిచ్యమానా సుతరాం శిశిరేణాప్యథామ్భసా // 37.56
మృతకల్పా మహాబాహో విశ్వకర్మసుతాభవత్
తాం మృతామితి విజ్ఞాయ జగ్ముః సఖ్యస్త్వరాన్వితాః // 37.57
కాష్ఠాన్యాహర్తుమపరా వహ్నిమానేతుమాకులాః
సా చ తాస్వపి సర్వాసు గతాసు వనముత్తమమ్ // 37.58
సంజ్ఞాం లేభే సుచార్వఙ్గీ దిశశ్చాప్యవలోకయత్
అపశ్యన్తీ నాపతిం తథా స్నిగ్ధం సఖీజనమ్ // 37.59
నిపపాత సరస్వత్యాః పయసి స్ఫురితేక్షణా
తాం వేగాత్ కాఞ్చనాక్షీ తు మహానద్యాం నరేశ్వర // 37.60
గోమత్యాం పరిచిక్షేప తరఙ్కుటిలే జలే
తయాపి తస్యాస్తద్భావ్యం విదిత్వాథ విశాం పతే // 37.61
మహావనే పరిక్షిప్తా సింహవ్యాఘ్రభయాకులే
ఏవం తస్యాః స్వతన్త్రాయా ఏషావస్థా శ్రుతా మయా // 37.62
తాం ప్రాహ పుత్రి కస్యాసి సుతా సురసుతోపమా
కిమర్థమాగతాసీహ నిర్మనుష్యమృగే వనే // 37.63
తతః సా ప్రాహ తమృషిం యథాతథ్యం కృశోదరీ
శ్రుత్వార్షిః కోపమగమదశపచ్ఛిల్పినాం వపమ్ // 37.64
యస్మాత్ స్వతనుజాతేయం పరదేయాపి పాపినా
యోజితా నైవ పతినా తస్మాచ్ఛాఖామృగోఽస్తు సః // 37.65
ఇత్యుక్త్వా స మహాయోగీ భూయః స్నాత్వా విధానతః
ఉపాస్య పశ్విమాం సన్ధ్యాం పూజయామాస శఙ్కరమ్ // 37.66
సంపూజ్య దేవదేవేశం యథోక్తవిధినా హరమ్
ఉవాచాగమ్యతాం సుభ్రూం సుదతీం పతిలాలసామ్ // 37.67
గచ్ఛస్వ సుభగే దేశం సప్తగోదావరం శుభమ్
తత్రోపాస్య మహేశానం మహాన్తం హాటకేశ్వరమ్ // 37.68
తత్ర స్థితాయా రమ్భోరు ఖ్యాతా దేవవతీ శుభా
ఆగమిష్యతి దైత్యస్య పుత్రీ కన్దరమాలినః // 37.69
తథాన్యా సుహ్యకసుతా నన్దయన్తీతి విశ్రుతా
అఞ్జనస్యైవ తత్రాపి సమేష్యతి తపస్వినీ
తథాపరా వేదవతీ పర్జన్యదుహితా శుభా // 37.70
యదా తిస్రః సమేష్యన్తి సప్తగోదావరే జలే
హాటకాఖ్యే మహాదేవ తదా సంయోగమేష్యసి // 37.71
ఇత్యేవముక్తా మునినా బాలా చిత్రాఙ్గదా తదా
సప్తగోదావరం తీర్థమగమత్ త్వరితా తతః // 37.72
సంప్రాప్య తత్ర దేవేశం పూజయన్తీ త్రిలోచనమ్
సమధ్యాస్తే శుచిపరా ఫలమూలాశనాభవత్ // 37.73
స చర్షిర్జ్ఞానసంపన్నః శ్రీకణ్ఠాయతనేఽలిఖత్
శ్లోకమేకం మహాఖ్యానం తస్యాశ్చ ప్రియకామ్యయా // 37.74
న సోఽస్తి కశ్చిత్ త్రిదశోఽసురో వా యక్షోఽథ మర్త్యో రజనీచరో వా
ఇదం హి దుఃఖం మృగశావనేత్ర్యా నిర్మార్జయేద్ యః స్వపరాక్రమేణ // 37.75
ఇత్యేవముక్త్వా స మునిర్జగామ ద్రష్టుం విభుం పుష్కరనాథమీడ్యమ్
నదీం పయోష్ణీం మునివృన్దవన్ద్యాం సంచిన్తయన్నేవ విశాలనేత్రామ్ // 37.76
ఇతి శ్రీవామనపురాణే సప్తత్రింశోఽధ్యాయః

దణ్డ ఉవాచ
చిత్రాఙ్గదాయాస్త్వరజే తత్ర సత్యా యథాసుఖమ్
స్మరన్త్యాః సురథం వీరం మహాన్ కాలః సమభ్యగాత్ // 38.1
విశ్వకర్మాపి మునినా శప్తో వానరతాం గతః
న్యపతన్మేరుశిఖరాద్ భూపృష్ఠం విధిచోదితః // 38.2
వనం ఘోరం సుగుల్మాఢ్యం నదీం శాలూకినీమను
శాక్వేయం పర్వతశ్రేష్ఠం సమావసతి సున్దరి // 38.3
తత్రాసతోఽస్త సుచిరం ఫలమూలాన్యథాశ్నతః
కాలోఽత్యగాద్ వరారోహే బహువర్షగణో వనే // 38.4
ఏకదా దైత్యశార్దూలః కన్దరాఖ్యః సుతాం ప్రియామ్
ప్రతిగృహ్య సమభ్యాగాత్ ఖ్యాతాం దేవవతీమితి // 38.5
తాం చ తద్ వనమాయాన్తీం సమం పిత్రా వరాననామ్
దదర్శ వానరశ్రేష్ఠః ప్రజగ్రాహ బాలత్ కరే // 38.6
తతో గృహీతాం కపినా స దైత్యః స్వసుతాం శుబే
కన్దరో వీక్ష్య సంక్రుద్ధః ఖ్డ్గముద్యమ్య చాద్రవత్ // 38.7
తమాపతన్తం దైత్యేన్ద్రం దృష్ట్వా శాఖామృగో బలీ
తథైవ సహ చార్వఙ్గ్యా హిమాచలముపాగతః // 38.8
దదర్శ చ మహాదేవం శ్రీకణ్ఠం యమునాతటే
తస్యావిదూరే గహనమాశ్రమం ఋషివర్జితమ్ // 38.9
తస్మిన్ మహాశ్రమే పుణ్యే స్థాప్య దేవవతీం కపిః
న్యమఞ్జత స కాలిన్ద్యాం పశ్యతో దానవస్య హి // 38.10
సోఽజానత్ తాం మృతాం పుత్రీం సమం శాఖామృగేణ హి
జగామ చ మహాతేజాః పాతాలం నిలయం నిజమ్ // 38.11
స చాపి వానరో దేవ్యా కాలిన్ద్యా వేగతే హృతః
నీతః శివీతి విఖ్యాతే దేశం శుభజనావృతమ్ // 38.12
తతస్తీర్త్వాథ వేగేన స కపిః పర్వతం ప్రతి
గన్తుకామో మహాతేజా యత్ర న్యస్తా సులోచనా // 38.13
అథాపశ్యత్ సమాయాన్తమఞ్జనం గుహ్యకోత్తమమ్
నన్దయన్త్యా సమం పుత్ర్యా గత్వా జిగమిషుః కపిః // 38.14
తాం దృష్ట్వామన్యత శ్రీమాన్ సేయం దేవవతీ ధ్రువమ్
తన్మే వృథా శ్రమో జాతో జలమజ్జనసంభవః // 38.15
ఇతి సంచిన్తయన్నేవ సమాద్రవత్ సున్గదరీమ్
సా తద్ భయాచ్చ న్యపతన్నదీం చైవ హిరణ్వతీమ్ // 38.16
గుహ్యకో వీక్ష్య తనయాం పతితామాపగాజలే
దుఃఖశోకసమాక్రాన్తో జగామాఞ్జనపర్వతమ్ // 38.17
తత్రాసౌ తప ఆస్థాయ మోనవ్రతధరః శుచిః
సమాస్తే వై మహాతేజాః సంవత్సరగణాన్ బహూన్ // 38.18
నన్దయన్త్యపి వేగేన హిరణ్యత్యాపవాహితా
నీతా దేశం మహాపుణ్యం కోశలం సాధుభుర్యుతమ్ // 38.19
గచ్ఛన్తీ సా చ రుదతీ దదృశో వటపాదపమ్
ప్రరోహప్రావృతతనుం జటాధరమివేశ్వరమ్ // 38.20
తం దృష్ట్వా విపులచ్ఛాయం విశశ్రామ వరాననా
ఉపవిష్టా శిలవాపట్టే తతో వాచం ప్రశుశ్రవే // 38.21
న సోఽస్తి పురుషః కశ్చిద్ యస్తం బ్రూయాత్ తపోధనమ్
యథా స తనయస్తుభ్యముద్బద్ధో వటపాదపే // 38.22
సా శ్రుత్వా తాం తదా వార్ణీం విస్పష్టాక్షరసంయుతామ్
తిర్యగూర్ధ్వమధశ్చైవ సమన్తాదవలోకయత్ // 38.23
దదృశే వృక్షశిఖరే శిశుం పఞ్చాబ్దికం స్థితమ్
పిఙ్గలాభిర్జటాభిస్తు ఉద్బ్ద్ధం యత్నతః శుభే // 38.24
తం విబ్రువన్తం దృష్ట్వైవ నన్దయన్తీ సుదుఃఖితా
ప్రాహ కేనాసి బద్ధ్స్తవం నన్దయన్తీ సుదుఃఖితా
ప్రాహ కేనాసి బద్ధస్త్వం పాపినా వద బాలక // 38.25
స తామాహ మహాభాగే బద్ధోఽస్మి కపినా వటే
జటాస్వేవం సుదుష్టేన జీవామి తపసో బలాత్ // 38.26
పురోన్మత్తపురేత్యేవ తత్ర దేవో మహేశ్వరః
తత్రాస్తి తపసో రాశిః పితా మమ ఋతధ్వజః // 38.27
తస్యాస్మి జపమానస్య మహాయోగం మహాత్మనః
జాతోఽలివృన్దసంయుక్తః సర్వశాస్త్రవిశారదః // 38.28
తతో మామబ్రవీత్ తాతో నామ కృత్వా శుభాననే
జాబాలీతి పరిఖ్యాయ తచ్ఛృణుష్వ శుభాననే // 38.29
పఞ్చవర్షసహస్రాణి బాల ఏవ భవిష్యసి
దశవర్షసహస్రాణి సుమారత్వే చరిష్యసి // 38.30
వింశతిం యౌవనస్థాయీ వీర్యేణ ద్విగుణం తతః
పఞ్చవర్షశతాన్ బాలో భోక్ష్యసే బన్ధనం దృఢమ్ // 38.31
దశవర్షశతాన్యేవ కౌమారే కాయపీడనమ్
యౌవనే పారమాన్ భోగాన్ ద్విసహస్రసమాస్తథా // 38.32
చత్వారిశచ్ఛతాన్యేవ వార్ధకే క్లేశముత్తమమ్
లప్స్యసే భూమిశయ్యాఢ్యం కదన్నాశనభోజనమ్ // 38.33
ఇత్యేవముక్తః పిత్రాహం బాలః పఞ్చాబ్దదేశికః
విచరామి మహీపృష్ఠం గచ్ఛన్ స్నాతుం హిరణ్వతీమ్ // 38.34
తతోఽపశ్యం కపివరం సోఽవదన్మాం క్వ యాస్యసి
ఇమాం దేవవతీం గృహ్యం మూఢ న్యస్తాం మహాశ్రమే // 38.35
తతోఽసౌ మాం సమాదాయ విస్ఫురన్తం ప్రయత్నతః
వటాగ్రేఽస్మిన్నుద్బ్బన్ధ జటాభిరపి సున్దరి // 38.36
తథా చ రక్షా కపినా కృతా భీరు నిరన్తరైః
లతాపాశైర్మహాయన్త్రమధస్తాద్ దుష్టబుద్ధినా // 38.37
అభేద్యోఽయమనాక్రమ్య ఉపరిష్టాత్ తథాప్యధః
దిశాం ముకేషు సర్వేషు కృతం యన్త్రం లతామయమ్ // 38.38
సంయమ్య మాం కపివరః ప3యతోఽమరపర్వతమ్
యథేచ్ఛయా మయా దృష్టమేతత్ తే గదితం శుభే // 38.39
భవతీ కా మహారణ్యే లలనా పరివర్జితా
సమాయాతా సుచార్వఙ్గీ కేన సార్థేన మాం వద // 38.40
సాబ్రవీదఢ్జనో నామ సుహ్యకేన్ద్రః పితా మమ
నన్దయన్తీతి మే నామ ప్రమ్లోచాగర్భసంభవా // 38.41
తత్ర మే జాతకే ప్రోక్తమృషిణా ముద్గలేన హి
ఇయం నరేన్ద్రమహిషీ భవిష్యతి న సంశయః // 38.42
తద్వాక్యసమకాలం చ వ్యనదద్ దేవదున్దుభిః
శివా చాశివనిర్ఘోషా తతో భూయోఽబ్రవీనమునిః // 38.43
న సందేహో నరపతేర్మహారాజ్ఞీ భవిష్యతి
మహాన్తం సంశయం ఘోరం కన్యాభావే గమిష్యతి
తతో జగామ స ఋషిరేవముక్త్వా వచోఽద్భుతమ్ // 38.44
పితా మామపి చాదాయ సమాగన్తుమథైచ్ఛత
తీర్థం తతో హిరణ్వత్యాస్తీరాత్ కపిరథోత్పతత్ // 38.45
తద్ భయాచ్చ మయా హ్యాత్మా క్షిప్తః సాగరగాజలే
తయాస్మి దేశమానీతా ఇమం మానుషవర్జితమ్ // 38.46
శ్రుత్వా జాబాలిరథ తద్ వచనం వై తయోదితమ్
ప్రాహ సున్దరి గచ్ఛస్వ శ్రీకణ్ఠం యమునాతటే // 38.47
తత్రాగచ్ఛతి మధ్యాహ్నే మత్పితా శర్వమర్చితుమ్
తస్మై నివేదయాత్మానం తత్ర శ్రేయోఽధిలప్స్యసే // 38.48
తతస్తు త్వరితా కాలే నన్దయన్తీ తపోనిధిమ్
పరిత్రాణార్థమగమద్ధిమాద్రేర్యమునాం నదీమ్ // 38.49
సా త్వదీర్ఘేణ కాలేన కన్దమూలఫలాశనా
సంప్రాప్తా శఙ్కరస్థానం యత్రాగచ్ఛతి తాపసః // 38.50
తతః సా దేవదేవేశం శ్రీకణ్ఠం లోకవన్దితమ్
ప్రతివన్ద్య తతోఽపశ్యక్షరాంస్తాన్మహామునే // 38.51
తేషామర్థం హి విజ్ఞాయ సా తదా చారుహాసినీ
తజ్జాబాల్యుదితం శ్లోకమలిఖచ్చాన్యమాత్మనః // 38.52
ముద్గలేనాస్మి గదితా రాజపత్నీ భవిష్యతి
సా చావస్థామిమాం ప్రాప్తా కశ్చిన్మాం త్రాతుమీశ్వరః // 38.53
ఇత్యుల్లిఖ్య శిలాపట్టే గతా స్నాతుం యమస్వసామ్
దదృసే చాశ్రమవరం మత్తకోకిలనాదితమ్ // 38.54
తతోఽమన్యత సాత్రర్షిర్నూనం తిష్ఠతి సత్తమః
ఇత్యేవం చిన్తయన్తీ సా సంప్రవిష్టా మహాశ్రమమ్ // 38.55
తతో దదర్శ దేవాభాం స్థితాం దేవవతీం శుభామ్
సంశుష్కాస్యాం చలన్నేత్రాం పరిమ్లానామివాబ్జినీమ్ // 38.56
సా చాపతన్తీం దదృశే యక్షజాం దైత్యనన్దినీ
కేయమిత్యేవ సంచిన్త్య సముత్థాయ స్థితాభవత్ // 38.57
తతోఽన్యోన్యం సమాలిఙ్గ్య గాఢం గాఢం సుహృత్త్యా
పప్రచ్ఛతుస్తథాన్యోఽయం కథయామాసతుస్తదా // 38.58
తే పరిజ్ఞాతతత్త్వార్థే అన్యోన్యం లలనోత్తమే
సమాసీనే కథాభిస్తే నానారూపాభిరాదరాత్ // 38.59
ఏతస్మిన్నన్తరే ప్రాప్తః శ్రీకణ్ఠం స్నాతుమాదరాత్
స తత్త్వజ్ఞో మునిశ్రేష్ఠో అక్షరాణ్యవలోకయన్ // 38.60
స దృష్ట్వా వాచయిత్వా చ తమర్థమధిగమ్య చ
ముహూర్తం ధ్యానమాస్థాయ వ్యజానాచ్చ తపోనిధిః // 38.61
తతః సంపూజ్య దేవేశం త్వరయా స ఋతధ్వజః
అయోధ్యామగమత్ క్షిప్రం ద్రష్టుమిక్ష్వాకుమీశ్వరమ్ // 38.62
తం దృష్ట్వా నృపతిశ్రేష్ఠం తాపసో వాక్యమబ్రవీత్
శ్రూయతాం నరసార్దూల విజ్ఞప్తిర్మమ పార్థివ // 38.63
మమ పుత్రో గుణైర్యుక్తః సర్వసాస్త్రవిశారదః
ఉద్బ్ద్ధః కపినా రాజన్ విషయానతే తవైవ హి // 38.64
తం హి మోచయితుం నాన్యః శక్తస్త్వత్తదనయాదృతే
శకునిర్నామ రాజేన్ద్ర స హ్యస్త్రవిధిపారగః // 38.65
తన్మునేర్వాక్యమాకర్ణ్య పితా మమ కృశోదరి
ఆదిదేశ ప్రియం పుత్రం శకునిం తాపసాన్వయే // 38.66
తతః స ప్రహితః పిత్రా భ్రాతా మమ మహాభుజః
సంప్రాప్తో బన్ధనోద్దేశం సమం హి పరమర్షిణా // 38.67
దృష్ట్వా న్యగ్రోధమత్యుచ్చం ప్రరోహాస్తృతదిఙ్ముఖమ్
దదర్శ వృక్షశిఖరే ఉద్బద్ధమృషిపుత్రకమ్ // 38.68
తాశ్చ సర్వాల్లతాపాశాన్ దృష్ట్వాన్ స సమన్తతః
దృష్ట్వా స మునిపుత్రం తం స్వజటాసంయతం వటే // 38.69
ధనురాదాయ బలవానధిజ్యం స చకార హ
లాఘవాదృషిపుత్రం తం రక్షంశ్చిచ్ఛేదమార్గణైః // 38.70
కపినా యత్ కృతం సర్వం లతాపాశం చతుర్దిశమ్
పఞ్చవర్షశతే కాలే గతే శక్తస్తదా శరైః // 38.71
లతాచ్ఛన్నం తతస్తూర్ణమారురోహ మునిర్వటమ్
ప్రాప్తం స్వపితరం దృష్ట్వా జాబాలిః సంయతోఽపి సన్ // 38.72
ఆదరాత్ పితరం మూర్ధ్నా వవన్దత విధానతః
సంపరిష్వజ్య స మునిర్మూర్ధ్న్యాఘ్రాయ సుతం తతః // 38.73
ఉన్మోచయితుమారబ్ధో న శశాక సుసంయతమ్
తతస్తూర్ణం ధనుర్న్యస్య బాణాంశ్చ శకునిర్బలీ // 38.74
ఆరురోహ వటం తూర్ణం జటా మోచయితుం తదా
న చ శక్నోతి సంచ్ఛన్నం దృఢం కపివరేమ హి // 38.75
యదా న శకితా స్తేన సంప్రమోచయితుం జటాః
తదావతీర్ణః శకునిః సహితః పరమర్షిణా // 38.76
జగ్రాహ చ ధనుర్బాణాంశ్చకార శరమణ్డపమ్
లాఘవాదర్ద్ధచన్ద్రైస్తాం శాఖాం చిచ్ఛేద స త్రిధా // 38.77
శాఖయా కృత్తయా చాసౌ భారవాహీ తపోధనః
శరసోపానమార్గేణ అవతీర్ణోఽథ పాదపాత్ // 38.78
తస్మింస్తదా స్వే తనయే ఋతధ్వజస్త్రాతే నరేన్ద్రస్య సుతేన ధన్వినా
జాబాలినా భారవహేన సంయుతః సమాజగామాథ నదీం స సూర్యజామ్ // 38.79
ఇతి శ్రీవామనపురాణే అష్టాత్రింశోఽధ్యాయః

దణ్డక ఉవాచ
ఏతస్మిన్నన్తరే బాలే యక్షాసురసుతే శుభే
సమాగతే హరం ద్రష్టుం శ్రీకణ్ఠం యోగినాం వరమ్ // 39.1
దదృశాతే పరిమ్లానసంశుష్కకుసుమం విభుమ్
బహునిరమాలల్యసంయుక్తం గతే తస్మిన్ ఋతధ్వజే // 39.2
తతస్తం వీక్ష్య దేవేశం తే ఉభే అపి కన్యకే
స్నాపయేతాం విధానేన పూజయేతామహర్నిశమ్ // 39.3
తాభ్యాం స్థితాభ్యాం తత్రైవ ఋషిపభ్యాగమద్ వనమ్
ద్రష్టుం శ్రికణ్ఠమవ్యక్తం గాలవో నామ నామతః // 39.4
స దృష్ట్వా కన్యకాయుగ్మం కస్యేదమితి చిన్తయన్
ప్రవివేశ శుచిః స్నాత్వా కాలిన్ద్యా విమలే జలే // 39.5
తతోఽనుపూజయామాస శ్రీకణ్ఠం గాలవో మునిః
గాయేతే సుస్వరం గీతం యక్షాసురసుతే తతః // 39.6
తతః స్వరం సమాకర్ణ్య గాలవస్తే అజానత
గన్ధర్వకన్యేక చైతే సందేహో నాత్ర విద్యతే // 39.7
సంపూజ్య దేవమీశానం గాలవస్తు విధానతః
కృతజప్యః సమధ్యాస్తే కన్యాభ్యామబివాదితః // 39.8
తతః పప్రచ్ఛ స మునిః కన్యకే కస్య కథ్యతామ్
కులాలఙ్కారణే భక్తియుక్తే భవస్య హి // 39.9
తమూచతుర్మునిశ్రేష్ఠం యాథాతథ్యం శుభాననే
జాతో విదితవృత్తాన్తో గాలవస్తపతాం వరః // 39.10
సముష్య తత్ర రజనీం తాభ్యాం సంపూజితో మునిః
ప్రాతరుత్థాయ గౌరీసం సంపూజ్య చ విధానతః // 39.11
తే ఉపేత్యాబ్రవీద్యాస్యే పుష్కరారణ్యముత్తమమ్
ఆమన్త్రయామి వాం కన్యే సమనుజ్ఞాతుమర్హథః // 39.12
తతస్తే ఊచతుర్బ్రహన్ దుర్లభం దర్శనం తవ
కిమర్థం పుష్కరారణ్యం భవాన్ యాస్యత్యథాదరాత్ // 39.13
తే ఉవాచ మహాతేజా మహత్కార్యసమన్వితః
కార్తికీ పుణ్యదా భావిమాసాన్తే పుష్కరేషు హి // 39.14
తే ఊచతుర్వయం యామో భవాన్ యత్ర గమిష్యతి
న త్వయా స్మ వినా బ్రహ్మన్నిహ చస్థాతుం హి శక్నువః // 39.15
బాఢమాహ ఋషిశ్రేష్ఠస్తతో నత్వా మహేశ్వరమ్
గతే తే ఋషిణా సార్ద్ధూ పుష్కరారణ్యమాదరాత్ // 39.16
తథాన్యే ఋషయస్తత్ర సమాయాతాః సహస్రశః
పార్థివా జానపద్యాశ్చ ముక్త్వైకం తమృతధ్వజమ్ // 39.17
తతః స్నాతాశ్చ కార్తిక్యామృషయః పుష్కరేష్వథ
రాజానశ్చ మహాభాగా నాభాగేక్ష్వాకుసంయుతాః // 39.18
గాలవోఽపి సమం తాభ్యాం కన్యకాభ్యామవాతరత్
స్నాతుం స పుష్కరే తీర్థే మధ్యమే ధనుషాకృతౌ // 39.19
నిమగ్నశ్ చాపి దదృశే మహామత్స్యం జలేశయమ్ష
బహ్వీభిర్మత్స్యకన్యాభిః ప్రీయమాణం పునః పునః // 39.20
స తాశ్చాహ తిమిర్ముగ్ధాః యూయం ధర్మం న జానథ
జనాపవాదం ఘోరం హి న శక్తః సోఢుముల్బణమ్ // 39.21
తాస్తమూచుర్మహామత్స్యం కిం న పస్యసి గాలవమ్
తాపసం కన్యకాభ్యాం వై విచరన్తం యథేచ్ఛయా // 39.22
యద్యసావపి ధర్మాత్మా న బిభేతి తపోధనః
జనాపవాదాత్ తత్కిం త్వం బిభేషు జలమధ్యగః // 39.23
తతస్తాశ్చాహ స తిమిర్నైష వేత్తి తపోధనః
రాగాన్ధో నాపి చ భయం విజానాతి సుబాలిశః // 39.24
తచ్ఛ్రుత్వా మత్స్యవచనం గాలవో వ్రీడయా యుతః
నోత్తత్తార నిమగ్నోఽపి తస్థౌ స విజితేన్ద్రియః // 39.25
స్నాత్వా తే అపి రమ్భోరు సముత్తీర్య తటే స్థితే
ప్రతీక్షన్త్యౌ మునివరం తద్దర్శనసముత్సుకే // 39.26
వృత్తా చ పుష్కరే యాత్రా గతా లోకా యథాగతమ్
ఋషయః పార్థివాశ్చాన్యే నానా జానపదస్తదా // 39.27
తత్ర స్థితైకా సుదతీ విశ్వకర్మతనురుహా
చిత్రాఙ్గదా సుచార్వఙ్గీ వీక్షన్తీ తనుమధ్యమే // 39.28
తే స్థితే చాపి వీక్షన్త్యౌ ప్రతీక్షన్త్యౌ చ గాలవమ్
సంస్థితే నిర్జనే తీర్థే గాలవోఽన్తర్జలే తథా // 39.29
తతోఽభ్యాగాద్ వేదవతీ నామ్నా గన్ధర్వకన్యకా
పర్జన్యతనయా సాధ్వీ ఘృతాచీర్గర్భసంభవా // 39.30
సా చాభ్యేత్య జలే పుణ్యే స్నాత్వా మధ్యమపుష్కరే
దదర్శ కన్యాత్రితయముభయోస్తటయోః స్థితమ్ // 39.31
చిత్రాఙ్గదామథాభ్యేత్య పర్యపృచ్ఛదనిష్ఠురమ్
కాసి కేన చ కార్యేణ నిర్జనే స్థితవత్యసి // 39.32
సా తామువాచ పుత్రీం మాం విన్దస్వ సురవ్రధకేః
చిత్రాఙ్గదేతి సుశ్రేణి విఖ్యాతాం విశ్వకర్మణః // 39.33
సాహమ్భయాగాతా భద్రే స్నాతుం పుణ్యాం సరస్వతీమ్
నైమిషే కాఞ్చనాక్షీం తు విఖ్యాతాం ధర్మమాతరమ్ // 39.34
తత్రాగతాథ రాజ్ఞాహం దృష్టా వైదర్భకేణ హి
సురథేన స కామార్తో మామేవ శరణం గతః // 39.35
మయాత్మా తస్య దత్తశ్వ సఖీభివార్యమాణయా
తతః శప్తాస్మి తాతేన వియుక్తాస్మి చ భూభుజా // 39.36
మర్తుం కృతమతిర్భద్రే వారితా గుహ్యకేన చ
శ్రీకణ్ఠమగమం ద్రష్టుం తతో గోదావరం జలమ్ // 39.37
తస్మాదిమం సమాయాతా తీర్థప్రవరముత్తమ్
న చాపి దృష్టః సురథః స మనోహ్లాదనః పతిః // 39.38
భవతీ చాత్ర కా బాలే వృత్తే యాత్రాఫలేఽధునా
సమాగతా హి తచ్ఛంస మమ సత్యేన భామిని // 39.39
సాబ్రవీచ్ఛ్రుయతాం యాస్మి మన్దభాగ్యా కృశోదరీ
యతా యాత్రాఫలే వృత్తే సమాయాతాస్మి పుష్కరమ్ // 39.40
పర్జన్యస్య ఘృతాచ్యాం తు జాతా వేదవతీతి హి
రమమాణా వనేద్దేశే దృష్టాస్మి కపనా సఖి // 39.41
స చాభ్యేత్యాబ్రవీత్ కా త్వం యాసి దేవవతీతి హి
ఆనీతాస్యశ్రమాత్ కేన భూపృష్ఠాన్మేరుపర్వతమ్ // 39.42
తతో మయోక్తో నైవాస్మి కపే దేవవతీత్యహమ్
నామ్నా వేదవతీత్యేవం మేరోరపి కృతాశ్రయా // 39.43
తతస్తేనాతిదుష్టేన వానరేణ హ్యభిద్రుతా
సమారూఢాస్మి సహసా బన్దుజీవం నగోత్తమమ్ // 39.44
తేనాపి వృక్షస్తరసా పాదాక్రాన్తస్త్వభజ్యత
తతోస్య విపులాం వృక్షం ప్రాక్షిపత్ సాగరామ్భసి
సహ తేనైవ వృక్షేణ పతితాస్మ్యహమాకులా // 39.45
తతః ప్లవఙ్గమో వక్షం ప్రాక్షిపత్ సాగరామ్భసి
సహ తేనైవ వృక్షేణ పతితాస్మ్యహమాకులా // 39.46
తతోమ్బరతలాద్ వృక్షం నిపతన్తం యదృచ్ఛయా
దదృశుః సర్వభూతాని స్తావరాణి చరాణి చ // 39.47
తతో హాహాకృతం లోకైర్మా పతన్తీం నిరీక్ష్య హి
ఊచుశ్చ సిద్ధగన్ధర్వాః కష్టం సేయం మహాత్మనః // 39.48
ఇన్ద్రద్యుమ్నస్య మహిషీ గదితా బ్రహ్మణా స్వయమ్
మనోః పుత్రస్య వీరస్య సహస్రక్రతుయాజినః // 39.49
తాం వాణీం మధురాం శ్రుత్వా మోహమస్మ్యాగతా తతః
న చ జానే స కేనాపి వృక్షశ్ఛిన్నః సహస్రధా // 39.50
తతోఽస్మి వేగాద్ బలినా హృతానలసఖేన హి
సమానీతాస్మయహమిమం త్వం దృష్టా చాద్య సున్దరి // 39.51
తదుత్తష్ఠస్వ గచ్ఛావః పుచ్ఛావః క ఇమే స్థితే
కన్యకే అనుపశ్యే హి పుణ్కరస్యోత్తరే తటే // 39.52
ఏవముక్త్వా వరాఙ్గీ సా తయా సుతనుకన్యయా
జగామ కన్యకే ద్రష్టుం ప్రష్టుం కార్యసముత్సుకా // 39.53
తతో గత్వా పర్యపుచ్ఛత్ తే ఊచతురుభే అపి
యాథాతథ్యం తయోస్తాభ్యాం స్వమాత్మానం నివేదితమ్ // 39.54
తతస్తాశ్తురోపీహ సప్తగోదావరం జలమ్
సంప్రాప్య తీర్థే పిష్ఠన్తి అర్చన్త్యో హాటకేశ్వరమ్ // 39.55
తతో బహూన్ వర్షగణాన్ బభ్రముస్తే జనాస్త్రయః
తాసామర్థాయ శకునిర్జాబాలిః సఋతధ్వజః // 39.56
భారవాహీ తతః ఖిన్నో దశబ్దశతికే గతే
కాలే జగామ నిర్వేదాత్ సమం పిత్రా తు శాకలమ్ // 39.57
తస్మిన్నరపతిః శ్రీమానిన్ద్రద్యుమ్నో మనోః సుతః
సమధ్యాస్తే స విజ్ఞాయ సార్ఘపాత్రో వినిర్యయౌ // 39.58
సమ్యక్ సంపూజితస్తేన సజాబాలిరృతధ్వజః
స చేక్ష్వాకుసుతో ధీమాన్ శకునిర్భ్రాతృజోర్చితః // 39.59
తతో వాక్యం మునిః ప్రాహ ఇన్ద్రద్యుమ్నం ఋతధ్వజః
రాజన్ నష్టఽబలాస్మాకం నన్దయన్తీతి విశ్రుతా // 39.60
తస్యార్థే చైవ వసుధా స్మాభిరటితా నృప
తస్మాదుత్తిష్ఠ మార్గస్వ సాహాయ్యం కర్తుమర్హసి // 39.61
అథోవాచ నృపో బ్రహ్మన్ మమాపి లలనోత్తమా
నష్టా కృతశ్రమస్యాపి కస్యాహం కథయామి తామ్ // 39.62
ఆకాశాత్ పర్పతాకారః పతమానో నజోత్తమః
సిద్ధానాం వాక్యమాకర్ణ్య బాణైశ్ఛిన్నః సహస్రధా // 39.63
న చైవ సా వరారోహా విభిన్నా లాఘావాన్మయా
న చ జానామి సా కుత్ర తస్మాద్ గచ్ఛామి మార్గితుమ్ // 39.64
ఇత్యేముక్త్వా స నృపః సముత్థాయ త్వరాన్వితః
స్యన్దనాని ద్విజాభ్యాం స భ్రాతృపుత్రాయ చార్పయత్ // 39.65
తేఽధిరుహ్య రథాంస్తూర్ణం మార్గన్తే వసుధాం క్రమాత్
బదర్యాశ్రమమాసాద్య దదృశుస్తపసాం నిధిమ్ // 39.66
తపసా కర్శితం దీనం మలపఙ్కజటాధరమ్
నిఃశ్వాసాయాసపరమం ప్రథమే వయసి స్థితమ్ // 39.67
తముపేత్యాబ్రవీద్ రాజా ఇన్ద్రద్యుమ్నో మహాభుజః
తపస్విన్ యౌవనే ఘోరమాస్థితోఽసి సుదుశ్చరమ్ // 39.68
తపః కిమర్థం తచ్ఛంస కిమభిప్రేతముచ్యతామ్
సోఽబ్రవీత్ కో భవాన్ బ్రూహి మమాత్మానం సుహృత్తయా // 39.69
పరిపృచ్ఛసి శోకార్తం పరిఖిన్నం తపోన్వితమ్
స ప్రాహ రాజాస్మి విభో తపస్విన్ శాకలే పురే // 39.70
మనోః పుత్రః ప్రియో భ్రాతా ఇక్ష్వాకోః కథితం తవ
స చాస్మై పూర్వచరితం సర్వం కథితవాన్ నృపః // 39.71
శ్రుత్వా ప్రోవాచ రాజర్షిర్మా ముఞ్చస్వ కలేవరమ్
ఆగచ్ఛ యామి తన్వఙ్గీం విచేతుం భ్రాతృజోఽసి మే // 39.72
ఇత్యుక్త్వా సంపరిష్వజ్య నృపం ధమనిసంతతమ్
సమారోప్య రథం తూర్ణం తాపసాభ్యాం న్యవేదయత్ // 39.73
ఋతధ్వజః సపుత్రస్తు తం దృష్ట్వా పృథివీపతిమ్
ప్రోవాచ రాజన్నేహ్యోహి కరిష్యామి తవ ప్రియమ్ // 39.74
యాసౌ చిత్రాఙ్గదా నామ త్వయా దృష్టా హి నైమిషే
సప్తగోదావరం తీర్థం సా మయైవ విసర్జితా // 39.75
తదాగచ్ఛథ గచ్ఛమః సౌదేవస్యైవ కారణాత్
తత్రాస్మాకం సమేష్యన్తి కన్యాస్తిస్రస్తథాపరాః // 39.76
ఇత్యేవముక్త్వా స ఋషిః సమాశ్వాస్య సుదేవజమ్
శకునిం పురతఝ కృత్వా సేన్ద్రద్యుమ్నః సపుత్రకః // 39.77
స్యన్దనేనాశ్వయుక్తేన గన్తుం సముపచక్రమే
సప్తగోదావరం తీర్థం యత్ర తాః కన్యకా గతాః // 39.78
ఏతస్మిన్నన్తరే తన్వీ ఘృతాచీ శోకసంయుతా
విచచారోదయగిరిం విచిన్వన్తీ సుతాం నిజామ్ // 39.79
తమాససాద చ కపిం పర్యపృచ్ఛత్ తథాప్సరాః
కిం బాలా న త్వయా దృష్టా కపే సత్యం వదస్వ మాం // 39.80
తస్యాస్తద్ వచనం శ్రుత్వా సకపిః ప్రాహ బాలికామ్
దృష్టా దేవవతీ నామ్నా మయా న్యస్తా మహాశ్రమే // 39.81
కాలిన్ద్యా విమలే తీర్థే మృగపక్షిసమన్వితే
శ్రకణ్ఠాయతనస్యాగ్రే మయా సత్యం తవోదితమ్ // 39.82
సా ప్రాహ వానరపతే నామ్నా వేదవతీతి సా
న హి దేవవతీ ఖ్యాతా తదాచ్ఛ వ్రజావహే // 39.83
ఘృతాచ్యాస్తద్వచః శ్రుత్వా వానరస్త్వరితక్రమః
పృష్ఠతోఽస్యాః సమాగచ్ఛన్నదీమన్వేవ కౌశికీమ్ // 39.84
తే చాపి కౌశికీం ప్రాప్తా రాజర్షిప్రవరాస్త్రయః
ద్వితయే తాపసాభ్యాం చ రథైః పరమవేగిభిః // 39.85
అవతీర్య రథేభ్యస్తే స్నాతుమభ్యాగమన్ నదీమ్
ఘృతాచ్యపి నదీం స్నాతం సుపణ్యమాజగామ హ // 39.86
తామన్వేవ కపిః ప్రాయాద్ దృష్టో జాబాలినా తథా
దృష్ట్వైవ పితరం పార్థివం చ మహాబలమ్ // 39.87
స యేవ పునరాయాతి వానరస్తాత వేగవాన్
పూర్వం జటాస్వేవ బలాద్యోన బద్ధోఽస్మి పాదపే // 39.88
తజ్జాబాలివచః శ్రుత్వా శకునిః క్రోధసంయుతః
సశరం ధనురాదాయ ఇదం వచనమబ్రవీత్ // 39.89
బ్రహ్మన్ ప్రదీయతాం మహ్యమాజ్ఞా తాత వదస్వ మామ
యావదేనం నిహన్మ్యద్య శరేణైకేన వానరమ్ // 39.90
ఇత్యేవముక్తే వచనే సర్వభూతహితే రతః
మహర్షిః శకునిం ప్రాహ దేతుయుక్తం వచో మహత్ // 39.91
న కశ్చిత్తాత కేనాపి బధ్యతే హన్యతేఽపి వా
వధబన్ధౌ పూర్వకర్మవశ్యౌ నృపతినన్దన // 39.92
ఇత్యేవముక్త్వా శకునిమృషిర్వానరమబ్రవీత్
ఏహ్యేహి వానరాస్మాకం సాహాయ్యం కర్తుమర్హసి // 39.93
ఇత్యేవముక్తో మునినా బాలే స కపికుఞ్జరః
కృతాఞ్జలిపుటో భూత్వా ప్రణిపత్యేదమబ్రవీత్
మమాజ్ఞా దీయతాం బ్రహ్మన్ శాధి కిం కరవాణ్యహమ్ // 39.94
ఇత్యక్తే ప్రాహ స మునిస్తం వానరపతిం వచః
మమ పుత్రస్త్వయోద్బద్ధో జటాసు వటపాదపే // 39.95
న చోన్మోచయితుం వృక్షాచ్ఛక్నుయామోఽపి యత్నతః
తదనేన నరేన్ద్రేణ త్రిధా కృత్వా తు శాఖినః // 39.96
శాఖాం వహతి మత్సూనుః శిరసా తాం విమోచయ
దశవర్షశతాన్యస్య శాఖాం వై వహతోఽగమన్ // 39.97
న చ సోఽస్తి పుమాన్ కశ్చిద్ యచో హ్యున్మోచయితుం క్షమః
స ఋషేర్వాక్యమాకర్ణ్య కపిర్జాబాలినో జటాః // 39.98
శనైరున్మోచయామాస క్షణాదున్మోచితాశ్చ తాః
తతః ప్రీతో మునిశ్రేష్ఠో వరదోభూదృతధ్జః // 39.99
కపిం ప్రాహ వృణిష్వ త్వం వరం యన్మనసోప్సితమ్
ఋతధ్వజవచః శ్రుత్వా ఇమం వరమయాచత // 39.100
విశ్వకర్మా మహాతేజాః కపిత్వే ప్రతిసంస్థితః
బ్రహ్మన్ భవాన్వరం మహ్యం యది దాతుమిహేచ్ఛతి // 39.101
తత్స్వదత్తో మహాఘోరో మమ శాపో నివర్త్యతామ్
చిత్రాఙ్గదాయాః పితరం మాం త్వష్టారం తపోధన // 39.102
అభిజానీహి భవతః శాపాద్వారతాం గత్మ్
సుబహూని చ పాపాని మయా యాని కృతాని హి // 30.103
కపిచాపల్యదోషేణ తాని మే యాన్తు సంక్ష్యమ్
తతో ఋథధ్వజః ప్రాహ శాపస్యాన్తో భవిష్యతి // 39.104
యదా ఘృతాచ్యాం తనయం జనిష్యసి మహాబలమ్
ఇత్యేవముక్తాః సంహృష్టః స తదా కపికుఞ్జరః // 39.105
స్నాతుం తూర్ణం మహానద్యామవతీర్ణః కృశోదరి
తతస్తు సర్వే క్రమాశః స్నాత్వార్ఽచ్య పితృదేవతాః // 39.106
జగ్ముర్హృష్టా రథేభ్యస్తే ఘృతాచీ దివముత్పతత్
తామన్వేవ మహావేగః స కపిః ప్లవతాం వరః // 39.107
దదృశే రూపసంపన్నాం ఘృతాచీం స ప్లవఙ్గమః
సాపి తం బలినాం శ్రేష్ఠం దృష్ట్వైవ కపికుఞ్జరమ్ // 30.108
జ్ఞాత్వాథత విశ్వకర్మాణం కామయామాస కామినీ
తతోఽను పర్వతశ్రేష్ఠే ఖ్యాతే కోలాహలే కపిః // 39.109
రమయామాస తాం తన్వీం సా చ తం వానరోత్తమమ్
ఏవం రమన్తౌ సుచిరం సంప్రాప్తౌ విన్ధ్యపర్వతమ్ // 39.110
రథైః పఞ్చాపి తత్తీర్థం సంప్రాప్తాస్తే నరోత్తమాః
మఘ్యాహ్నమయే ప్రీతాః సప్తగోదావరం జలమ్ // 39.111
ప్రాప్య విశ్రామహేత్వర్థమవతేరుస్త్వరాన్వితాః
తేషాం సారథయశ్చాశ్వాన్ స్నాత్వా పీతోదకాప్లుతాన్ // 39.112
రమణీయే వనోద్దేశే ప్రచారార్థే సముత్సృజన్
శాఢ్వలాఢ్యేషు దేశేషు ముహుర్త్తాదేవ వాజినః // 39.113
తృప్తాః సమాద్రవన్ సర్వే దేవాయతనముత్తమమ్
తురఙ్గఖురనిర్ఘోషం శ్రుత్వా తా యోషితాం వరాః // 39.114
కిమేతదితి చోక్త్వైవ ప్రజగ్ముర్హాటకేశ్వరమ్
ఆరుహ్య బలభీం తాస్తు సముదైక్షన్త సర్వశః // 39.115
అపశ్యంస్తీర్థసలిలే స్నాయమానాన్ నరోత్తమాన్
తతశ్చిత్రాఙ్గదా దృష్ట్వా జటామణ్డలధారిణమ్
సురథం హసతీ ప్రాహ సంరోహత్పులకా సఖీమ్ // 39.116
యోఽసౌ యువా నీలఘనప్రకాశః సందృశ్యతే దీర్ఘభుజః సూరూపః
స ఏవ నూనం నరదేవసూనుర్వృతో మయా పూర్వతరం పతిర్యః // 39.117
యశ్చైవ జామ్బూవనదతుల్యవర్ణః శ్వేతం జటాభారమధారయిష్యత్
స ఏష నూనం తపతాం వరిష్ఠో ఋతధ్వజో నాత్ర విచారమస్తి // 39.118
తతోఽబ్రవీదథో హృష్టా నన్దయన్తీ సఖీజనమ్
ఏషోఽపరోఽస్యైవ సుతో జావాలిర్నాత్ర సంశయః // 39.119
ఇత్యేవముక్త్వా వచనం బలభ్యా అవతీర్య చ
సమాసతాగ్రతః శంభోర్గాయన్త్యో గీతికాం శుభామ్ // 39.120
నమోఽస్తు శర్వ శంబో త్రినేత్ర చారుగాత్ర త్రైలోక్యనాథ ఉమాపతే దక్షయజ్ఞవిధ్వంసకర కామాహ్గనాసన ఘోర పాపప్రణాశన మహాపురుష మహోగ్రమూర్తే సర్వసత్త్వక్షయఙ్కర శుభఙ్కర మహేశ్వర త్రిశూలధారిన్ స్మరారే గుహావాసిన్ దిగ్వాసః మహాశఙ్కశేఖర (5) జటాధర కపాలమాలావిభూషికశరీర వామచక్షుః బామదేవ ప్రజాధ్యక్ష భగాక్ష్ణోః క్షయఙ్కర భీమసేన మహాసేననాథ పశుపతే కామాఙ్గదహన చత్వరవాసిన్ శివ మహాదేవ ఈశాన సంకర భీమ భవ వషభధ్వజ జటిల ప్రౌఢ మహానాట్యేశ్వర భూరిరత్న (10) అవిముక్తక రుద్రశ్వర స్థాణో ఏకలిఙ్గ కాలిన్దీప్రియ శ్రీకణ్ఠ నీలకణ్ఠ అపరాజిత రిపుభయఙ్కర సంతోషపతే వామదేవ అఘోర తత్పురుష మహాఘోర అఘోరమూర్త్త శాన్త సరస్వతీకాన్త కీనాట సహస్రమూర్త్తే మహోద్భవ (15) విబో కాలాగ్నిరుద్ర హర మహీధరప్రియ సర్వతీర్థాధివాస హంస కామేశ్వర కేదారాధిపతే పరిపూర్ణ ముచుకున్ద మధునివాసిన్ కృపాణపాణే భయఙ్కర విద్యారాజ సోమరాజ కామరాజ ఉఞ్జక అఞ్జనరాజకన్యాహృదచలవసతే సముద్రశాయిన్ (20) గజముఖ ఘణ్టేశ్వర గోకర్ణ బ్రహ్మయోనే సహస్రవక్త్రాక్షిచరణ హాటకేశ్వర నమోఽస్తు తే
ఏతస్మిన్నన్తరే ప్రాప్తాః సర్వ ఏవర్షిపార్థివాః
ద్రష్టుం త్రైలోక్యకర్తారం త్ర్యమ్బకం హాటకేశ్వరమ్ // 39.121
సమారూఢాశ్చ సుస్నాతా దదృశుర్యోషితశ్చ తాః
స్థితాస్తు పురతస్తస్య గాయన్త్యో గేయముత్తమమ్ // 39.122
తతః సుదేవతనయో విశ్వకర్మసుతాం ప్రియామ్
దృష్ట్వా హృషితచిత్తస్తు సంరోహత్పులకో బభౌ // 39.123
ఋతధ్వజోఽపి తన్వఙ్గీం దృష్ట్వా చిత్రాఙ్గదాం స్థితామ్
ప్రత్యభిజ్ఞాయ యోగాత్మా బభౌ ముదితమానసః // 39.124
తతస్తు సహసాభ్యేత్య దేవేశం హాటకేశ్వరమ్
సంపూజయన్తస్త్ర్యక్షం తే స్తువన్తః సంస్థితాః క్రమాత్ // 39.125
చిత్రాఙ్గదాపి తాన్ దృష్ట్వా ఋతధ్వజపురోగమాన్
సమం తాభిః కృసాఙ్గీభిరభ్యుత్థాయాభ్యవాదయత్ // 39.126
స చ తాః ప్రతినన్ద్యైవ సమం పుత్రేణ తాపసః
సమం నృపతిభిర్హృష్టః సంవివేశ యథాసుఖమ్ // 39.127
తతః కపివరః ప్రాప్తో ఘృతాచ్యా సహ సున్దరి
స్నాత్వా గోదావరీతీర్థే దిదృక్షుర్హాటకేశ్వరమ్ // 39.128
తతోఽపశ్యత్ సుతాం తన్వీం ఘృతాచీ శుభదర్శనామ్
సాపి తాం మాతరం దృష్ట్వా హృష్టాభూద్వరవర్ణినీ // 39.129
తతో ఘృతాచీ స్వాం పుత్రీం పరిష్వజ్య న్యపీడయత్
స్నేహాత్ సవాష్పనయనాం ముహుస్తాం పరిజిఘ్రవీత్ // 39.130
తతో ఋతధ్వజః శ్రీమాన్ కపిం వచనమబ్రవీత్
గచ్ఛనేతుం గుహ్యకం త్వమఞ్జనాద్రౌ మహాఞ్జనమ్ // 39.131
పాతాలాదపి దైత్యేశం వీరం కన్దరమాలినమ్
స్వర్గాద్ గన్ధర్వరాజానం పర్జన్యం శీఘ్రమానయ // 39.132
ఇత్యేవముక్తే మునినా ప్రాహ దేవవతీ కపిమ్
గాలవం వానరశ్రేష్ఠ ఇహానేతుం త్వమర్హసి // 39.133
ఇత్యేవముక్తే వచనే కపిర్మరుతవిక్రమః
గత్వాఞ్జనం సమామన్త్ర్య జగామామరపర్వతమ్ // 39.134
పర్జన్యం తత్ర చామన్త్ర్య ప్రేషయిత్వా మహాశ్రమే
సప్తగోదావరే తీర్థే పాతాలమగమత్ కపిః // 39.135
తత్రామన్త్ర్య మహావీర్యం కపిః కన్దరమాలినమ్
పాతాలాదభినిష్క్రమ్య మహీం పర్యచరజ్జవీ // 39.136
గాలం తపసో యోనిం దృష్ట్వా మాహిష్మతీమను
సముత్పత్యానయచ్ఛీఘ్రం సప్తగోదావరం జలమ్ // 39.137
తత్ర స్నాత్వా విధానేన సంప్రాప్తో హాటకేశ్వరమ్
దదృశే నన్దయన్తీ చ స్థితాం దేవవతీమపి // 39.138
తం దృష్ట్వా గాలవం చైవ సముత్థాయాభ్యవాదయత్
స చార్చిష్యన్మహాదేవం మహర్షీనభ్యవాదయత్
తే చాపి నృపతిశ్రేష్ఠస్తం సంపూజ్య తపోధనమ్ // 39.139
ప్రహర్షమతులం గత్వా ఉపవిష్టా యథాసుఖమ్
తేషూపవిష్టేషు తదా వానరోపనిమన్త్రితాః // 39.140
సమాయాతా మహాత్మానో యక్షగన్ధర్వదానవాః
తానాగతాన్ సమీక్ష్యైవ పుత్ర్యస్తాః పృథులోచనాః // 39.141
స్నేహార్ద్రనయనాః సర్వాస్తదా సస్వజిరే పితౄన్
నన్దయన్త్యాదికా దృష్ట్వా సపితృకా వరాననా // 39.142
సవాష్పనయనా జాతా విశ్వకర్మసుతా తదా
అథ తామాహ స మునిః సత్యం సత్యధ్వజో వచః // 39.143
మా విషాదం కృతాః పుత్రి పితాయం తవ వానరః
సా తద్వచనమాకర్ణ్య వ్రీడోపహతచేతనా // 39.144
కథం తు విశ్వకర్మాసౌ వానరత్వం గతోఽధునా
దుష్పుత్ర్యాం మయిజాతాయం తస్మాత్ త్యక్షే కలేవరమ్ // 39.145
ఇతి సంచిన్త్య మనసా ఋతధ్వజమువాచ హ
పరిత్రాయస్వ మాం బ్రహ్మన్ పాపోపహతచేతనామ్ // 39.146
పితృఘ్నీ మర్తుమిచ్ఛామి తదనుజ్ఞాతుమర్హసి
అథోవాచ మునిస్తన్వీం మా విషాదం కృథాధునా // 39.147
భావ్యస్య నైవ నాశోఽస్తి నన్మా త్యాక్షీః కలేవరమ్
భవిష్యతి పితా తుభ్యం భుయయోఽప్యమరవర్ద్ధకిః // 39.148
జాతేఽపత్యే ఘృతాచ్యాం తు నాత్ర కార్యా విచారణా
ఇత్యేవముక్తే వచనే మునినా భావితాత్మనా // 39.149
ఘృతాచీ తాం సమ్భ్యేత్య ప్రాహ చిత్రాఙ్గదాం వచః
పుత్రి త్యజస్వ శోకం త్వం మాసౌర్దశభిరాత్మజః // 39.150
భవిష్యతి పుతుస్తుభ్యం మత్సకాశాన్న సంశయః
ఇత్యేవముక్తా సంహృష్టా బభౌ చిత్రాఙ్గదా తదా // 39.151
ప్రతీక్షన్తీ సుచార్వఙ్గీ వివాహే పితృదర్శనమ్
సర్వాస్తా అపి తావన్తం కాలం సుతనుకన్యకాః // 39.152
ప్రత్యైక్షన్త వివాహం హి తస్యా ఏవ ప్రియేప్సయా
తతో దశసు మాసేషు సమతీతేష్వథాప్సరాః // 39.153
తస్మ్న్ గోదావరీతీర్థే ప్రసూతా తనయం నలమ్
జాతేఽపత్యే కపిత్వాచ్చ విశ్వకర్మాప్యముచ్యత // 39.154
సమభ్యేత్య ప్రియాం పుత్రీం పర్యష్వజత చాదరాత్
తతః ప్రీతేన మనసా సస్మార సురవర్ద్ధకిః // 39.155
సురాణామధిపం శక్రం సహైవ సురకిన్నరైః
త్వష్ట్రాథ సంస్మృతః శక్రో మరుద్గణవృతస్తదా // 39.156
సురైః సరుద్రైః సంప్రాప్తస్తత్తీర్థ హాటకాహ్వయమ్
సమాయాతేషు దేవేషు గన్ధర్వేష్వప్సరస్సు చ // 39.157
ఇన్ద్రద్యుమ్నో మునిశ్రేష్ఠమృతధ్వజమువాచ హ
జాబాలేర్దీయతాం బ్రహ్మన్ సుతాకన్దరమాలినః // 39.158
గృహ్ణాతు విధివత్ పాణిం దైతేయ్యాస్తనయస్తవ
నన్దయన్తీం చ శకునిః పరిణేతుం స్వరూపవాన్ // 39.159
మమేయం వేదవత్యస్తు త్వాష్ట్రోయీ సురథస్య చ
బాఢమిత్యబ్రవీద్ధృష్టో మునిర్మనుసుతం నృపమ్ // 39.160
తతోఽనుచక్రుః సంహృష్టా వివాహవిధిముత్తమమ్
ఋత్విజోఽభూద్ గాలవస్తు హుత్వా హవ్యం విధనతః // 39.161
గాయన్తే తత్ర గన్ధర్వా నృత్యన్తేఽప్సరసస్తథా
ఆదౌ జాబాలినః పాణిర్గృహీతో దైత్యకన్యయా // 39.162
ఇన్ద్రద్యుమ్నేన తదను వేదవత్యా విధానతః
తతః శకునినా పాణిర్గృహీతో యక్షకన్యయా // 39.163
చిత్రాఙ్గదాయాః కల్యాణి సురథః పాణిమగ్రహీత్
ఏవం క్రమాద్ వివాహస్తు నిర్వృత్తస్తనుమధ్యమే // 39.164
వృత్తే మునిర్వివాహే తు శక్రాదీన్ ప్రాహ దైవతాన్
అస్మిస్తీర్థే భవద్భిస్తు సప్తగోదావరే సదా // 39.165
స్థేయం విశేషతో మాసమిమం మాధవముత్తమమ్
బాఢముక్త్వా సురాః సర్వే జగ్ముర్హృష్టా దివం క్రమాత్ // 39.166
మునయో మునిమాదాయ సపుత్రం జగ్మురాదరాత్
భార్యాశ్చాదాయ రాజానః స్వం స్వం నగరమాగతాః // 39.167
ప్రహృష్టాః సుఖినస్తస్థుః భుఞ్జతే విషయాన్ ప్రియాన్
చిత్రాఙ్గదాయాః కల్యాణి ఏవం వృత్తం పురా కిల
తన్మాం కమలపత్రాక్షి భజస్వ లలనోత్తమే // 39.168
ఇత్యేవముక్త్వా నరదేవసూనుస్తాం భూమిదేవస్య సుతాం వరోరుమ్
స్తువన్మృగాక్షీం మృదునా క్రమేణ సా చాపి వాక్యం నృపతిం బభాషే // 39.169
ఇతి శ్రీవామనపురాణే ఏకోనచత్వారింశోఽధ్యాయః

అరజా ఉవాచ
నాత్మానం తవ దాస్యామి బుహనోక్తేన కిం తవ
రక్షన్తీ భవతః శాపాదాత్మానం చ మహీ పతే // 40.1
ప్రహ్లాద ఉవాచ
ఇత్థం వివదమానాం తాం భార్గవేన్ద్రసుతాం బలాత్
కామోపహతచిత్తాత్మా వ్యధ్వంసయత మన్దధీః // 40.2
తాం కృత్వా చ్యుతచాపిత్రాం మదాన్ధః పృథివీపతిః
నిశ్చక్రామాశ్రమాత్ తస్మాద్ గతశ్చ నగరం నిజమ్ // 40.3
సాపి శుక్రసుతా తన్వీ అరజా రజసాప్లుతా
ఆశ్రమాదథ నిరగత్య బహిస్తస్థావధోసుఖీ // 40.4
చిన్తయన్తీ స్వపితరం రుదతీ చ ముహుర్ముహుః
మహాగ్రహోపతప్తేవ రోహిణీ శశినః ప్రియా // 40.5
తతో బహుతిథే కాలే సమాప్తే యజ్ఞకర్మణి
పాతాలాదాగమచ్ఛుక్రః ఖమాశ్రమపదం మునిః // 40.6
ఆశ్రమాన్తే చ దదృశే సుతాం దైత్య రజఖలామ్
మేఘలేఖామివాకాశే సంధ్యారాగేణ రఞ్జితామ్ // 40.7
తాం దృష్ట్వా పరిపప్రచ్ఛ పుత్రి కేనాసి ధర్షితా
కః క్రీడతి సరోషేణ సమమాశీవిషేణ హి // 40.8
కోఽద్యైవ యామ్యాం నగరీం గమిష్యతి సుదుర్మతిః
యస్త్వాం సుద్ధసమాచారాం విధ్వంసయతి పాపకృత్ // 40.9
తతః స్వపితరం దృష్ట్వా కమ్పమానా పునః పునాః
రుదన్తీ వ్రీడయోపేతా మన్దం మన్దమువాచ హ // 40.10
తవ శిష్యేణ దణ్డేన వార్యమాణేన చాసకృత్
బలాదనాథా రుదతీ నీతాహం వచనీయతామ్ // 40.11
ఏతత్ పుత్ర్యా వచః శ్రుత్వా క్రోధసంరక్తలోచనః
ఉపస్పృశ్య శుచిర్భూత్వా ఇదం వచనమబ్రవీత్ // 40.12
యస్మాత్ తేనావినితేన మత్తో హ్యభయముత్తమమ్
గౌరవం చ తిరస్కృత్య చ్యుతధర్మారజా కృతా // 40.13
తస్మాత్ సరాష్ట్రః సబలః సభృత్యో వాహనైః సహ
సప్తరాత్రాన్తరాద్ భస్మ గ్రావవృష్ట్యా భవిష్యతి // 40.14
ఇత్యేవముక్త్వా మునిపుఙ్గవోఽసౌ శప్త్వా స దణ్డం స్వసుతామువాచ
త్వం పాపమోక్షార్థమిహైవ పుత్రి తిష్ఠస్వ కల్యాణి తపశ్చరన్తీ // 40.15
శ్పత్వేత్థం భగవాన్ శుక్రో దణ్డమిక్ష్వాకునన్దనమ్
జగామ శిష్యసహితః పాతాలం దానవాలయమ్ // 40.16
దణ్డోఽపి భస్మసాద్ భూతః సరాష్ట్రబలవాహనః
మహతా గ్రావవరషేణ సప్తరాత్రాన్తరే తదా // 40.17
ఏవం తదృణ్డకారణ్యం పరిత్యజ్యనతి దేవతా
ఆలయం రాక్షసానాం తు కృతం దేవేన శంభునా // 40.18
ఏవం పరకలత్రాణి నయన్తి సుకృతీనపి
భస్మభూతాన్ ప్రాకృతాంస్తు మహాన్తం చ పరాభవమ్ // 40.19
తస్మాదన్ధక దుర్బుద్ధిర్న కార్యా భవతా త్వియమ్
ప్రాకృతాపి దహేన్నారీ కిముతాహోద్రినన్దినీ // 40.20
శఙ్కరోఽపి న దైత్యేశ శక్యో జేతుం సురాసురైః
ద్రష్టుమప్యమితౌజస్కః కిము యోధయితుం రణే // 40.21
పులస్త్య ఉవాచ
ఇత్యేవముక్తే వచనే క్రుద్ధస్తామ్రేక్షణః శ్వసన్
వాక్యమాహ మహాతేజాః ప్రహ్లాదం చాన్ధకాసురః // 40.22
కిం మమాసౌ రణే యోద్ధుం శక్తస్త్రిమయనోఽసుర
ఏకాకీ ధర్మరహితో భస్మారుణితవిగ్రహః // 40.23
నాన్ధకో బిభియాదిన్ద్రాన్నామరేభ్యః కథఞ్చన
స కథం వృషపత్రాక్షాద్ బిభేతి స్త్రీముఖేక్షకాత్ // 40.24
తచ్ఛ్రుత్వాస్య వచో ఘోరం ప్రహ్లాదః ప్రాహ నారద
న సమ్యగుక్తం భవతా విరుద్ధం ధర్మతోర్ఽథతః // 40.25
హుతాశనపతఙ్గాభ్యాం సింహక్రోష్టుకయోరివ
గజేన్ద్రమశకాభ్యాం చ రుక్మపాషాణయోరివ // 40.26
ఏతేషామేభిరుదితం యావదన్తరమన్ధక
తావదేవాన్తరం చాస్తి భవతో వా హరస్య చ // 40.27
వారితోఽసి మయా వీర భూయో భూయశ్చ వార్యసే
శృణుష్వ వాక్యం దేవర్షేరసితస్య మహాత్మనః // 40.28
యో ధర్మశీలో జితమానరోషో విద్యావినీతో న పరోపతాపీ
స్వదారతుష్టః పరదారవర్జో నతస్య లోకే భయమస్తి కిఞ్చిత్ // 40.29
యో ధర్మహీనః కలహప్రియః సదా పరోపతాపీ శ్రుతిశాస్త్రవర్జితః
పరార్థదారేష్సురవర్ణసంగమీ సుఖం న విన్దేత పరత్ర చేహ // 40.30
ధర్మాన్వితోఽభూన్మనురర్కపుత్రః స్వదారసంతుష్టమనాస్త్వగస్త్యః // 40.31
ఏతాని పుణ్యాని కృతాన్యమీభిర్మయా నిబద్ధాని కులక్రమోక్త్యా
తేజోన్వితాః శాపవరక్షమాశ్చ జాతాశ్చ సర్వే సురసిద్ధపూజ్యాః // 40.32
అధర్మఽయుక్తోఽఙ్గసుతో బభూవ విభుశ్చ నిత్యం కలహప్రియోఽభూత్
పరోపతాపీ నముచిర్దురాత్మా పరాబలేప్సుర్నహుషశ్చ రాజా // 40.33
పరార్థలిప్సుర్దిజితో హిరణ్యదృక్ మూర్ఖస్తు తస్యాప్యనుజః సుదుర్మతిః
అవర్ణసంగీ యదుస్త్తమౌజా ఏతే వినష్టాస్త్వనయాత్ పురా హి // 40.34
తస్మాద్ ధర్మో న సంత్యాజ్యో ధర్మో హి పరమా గతిః
ధర్మహీనా నరా యాన్తి రౌరవం నరకం మహత్ // 40.35
ధర్మస్తు గదితః పుంభిస్తారణే దివి చేహ చ
పతనాయ తథాధర్మ ఇహ లోకే పరత్ర చ // 40.36
త్యాజ్యం ధర్మాన్వితైర్న్నిత్యం పరదారోపసేవనమ్
నయన్తి పరదారా హి నరకానేకవింశతిమ్
సర్వేషామపి వర్ణానామేష ధర్మో ధ్రువోఽన్ధక // 40.37
పరార్థపరదారేషు యదా వాఞ్ఛాం కరిష్యతి
స యాతి నరకం ఘోరం రౌరవం బహులాః సమాః // 40.38
ఏవం పురాసురపతే దేవర్షిరసితోఽవ్యాయః
ప్రాహ ధర్మవ్యవస్థానం ఖగేన్ద్రాయారుణాయ హి // 40.39
తస్మాత్ సుదూరతో వర్జేత్ పరదారాన్ విచక్షణాః
నయన్తి నికృతిప్రజ్ఞం పరదారాః పరాభవమ్ // 40.40
పులస్త్య ఉవాచ
ఇత్యేవముక్తే వచనే ప్రహ్లాదం ప్రాహ చాన్ధకః
భవాన్ ధర్మపరస్త్వేకో నాహం ధర్మ సమాచరే // 40.41
ఇత్యేవముక్త్వా ప్రహ్లాదమన్ధకః ప్రాహ శమ్బరమ్
గచ్ఛ శమ్బర శైలేన్ద్రం మన్దరం వద శఙ్కరమ్ // 40.42
భిక్షో కిమర్థం శౌలేన్ద్రం స్వర్గోపమ్యం సకన్దరమ్
పరిభుఞ్జసి కేనాద్య తవ దత్తో వదస్వ మామ // 40.43
తిష్ఠన్తి శాసనే మహ్యం దేవాః శక్రపురోగమాః
తత్ కిమర్థం నివససే మామనాదృత్య మన్దరే // 40.44
యదీష్టస్తవ శైలేన్ద్రః క్రియతాం వచనం మమ
యేయం హి భవతః పత్నీ సా మే శీఘ్రం ప్రదీయతామ్ // 40.45
ఇత్యుక్తః స తదా తేన శమ్బరో మన్దరం ద్రుతమ్
జగామ తత్ర యత్రాస్తే సహ దేవ్యా పినాకథృక్ // 40.46
గత్వోవాచాన్ధకవచో యాథాతథ్యం దనోః సుతః
తముత్తరం హరః ప్రాహ శృణ్వత్యా గిరికన్యయా // 40.47
మమాయం మన్దరో దత్తః సహస్రాక్షేణ ధీమతా
తన్న శక్నోమ్యహం త్యక్తుం వినాజ్ఞాం వృక్షవైరిణః // 40.48
యచ్చాబ్రవీద్ దీయతాం మే గిరిపుత్రీతి దానవః
తదేషా యాతు స్వం కామం నాహం వారయితుం క్షమః // 40.49
తతోఽబ్రవీత్ గిరిసుతా శమ్బరం మునిసత్తమ
బ్రూహి గత్వాన్ధకం వీర మమ వాక్యం విపశ్చితమ్ // 40.50
అహం పతాకా సంగ్రామే భవానీశశ్చ దేవినౌ
ప్రామద్యూతం పరిస్తీర్య యో జేష్యతి స లప్స్యతే // 40.51
ఇత్యేవముక్తో మతిమాన్ శమ్బరోఽన్దకమాగమత్
సమాగమ్యాబ్రవీద్ వాక్యం శర్వగౌర్యోశ్చ భాషితమ్ // 40.52
తచ్ఛ్రత్వా దానవపతిః క్రోధదీప్తేక్షణః శ్వసన్
సమాహూయాబ్రవీద్ వాక్యం దుర్యోధనమిదం వచః // 40.53
గచ్ఛ శీఘ్రం మహాబాహో భేరీం సాన్నాహికీం దృఢామ్
తాడయస్వ సువిశ్రబ్ధం దుఃశీలామివ యోషితమ్ // 40.54
సమాదిష్టోఽన్ధకేనాథ భేరీం దుర్యోధనో బలాత్
తాడయామాస వేగేన యథాప్రాణేన భూయసా // 40.55
సా తాడితా బలవతా భేరీ దుర్యోధనేన హి
సత్వరం భైరవం రావం రురావ సురభీ యథా // 40.56
తస్యాస్తం స్వరమాకర్ణ్య సర్వ ఏవ మహాసురాః
సమాయాతాః సభాం తూర్ణం కిమేతదితి వాదినః // 40.57
యాథాతథ్యం చ తాన్ సర్వానాహ సేనాపతిర్బలీ
తే చాపి బలినాం శ్రేష్ఠాః సన్నద్ధా యుద్ధకాఙ్క్షిణః // 40.58
సహాన్ధకా నిర్యయుస్తే గజైరుష్ట్రైర్హయై రథైః
అన్ధకో రథమాస్థాయ పఞ్చనల్వప్రణమాణతః // 40.59
త్ర్యమ్బకం స పరాజేతుం కృతబుద్ధిర్వినిర్యయౌ
జమ్భః కుజమ్భో హుణ్డశ్చ తుహుణ్డః శమ్బరో బలిః // 40.60
బాణాః కార్తస్వరో హస్తీ సూర్యశత్రుర్మహోదరః
అయఃశుఙ్కుః శిబిః శాల్వో వృషపర్వా విరోచనః // 40.61
హయగ్రీవః కాలనేమిః సంహ్లాదః కాలనాశనః
శరభః శలభశ్చైవ విప్రచిత్తిశ్చ వీర్యవాన్ // 40.62
దుర్యోధనశ్చ పాకశ్చ విపాకః కాలశమ్బరౌ
ఏతే చాన్యే చ బహవో మహావీర్యా మహాబలాః
ప్రజగమురుత్సుకా యోద్ధుం నానాయుధధరా రణే // 40.63
ఇత్థం దురాత్మా దనుసైన్యపాలస్తదాన్ధకో యోద్ధుమనా హరేణ
మహాచలం మన్దరమభ్యుపేయివాన్ స కాలపాశావసితో హి మన్దధీః // 40.64
ఇతి శ్రీవామనపురాణే చత్వారిశోఽధ్యాయః

పులాస్త్య ఉవాచ
హరోఽపి శమ్బరే యాతే సమాహూయాథ నన్దినమ్
ప్రాహామన్త్రయ శైలాదే యే స్థితాస్తవ శాసనే // 41.1
తతో మహేశవచనాన్నన్దీ తూర్ణతరం గతః
ఉపస్పృశ్య జలం శ్రీమాన్ సస్మార గణనాయకాన్ // 41.2
నన్దినా సంస్మృతాః సర్వే గణనాథాః సహస్రశః
సముత్పత్య త్వరాయుక్తాః ప్రణతాస్త్రిదసేశ్వరమ్ // 41.3
ఆగతాంశ్చ గణాన్నన్దీ కృతాఞ్జలిపుటోఽవ్యయః
సర్వాన్ నివేదయామాస శఙ్కరాయ మహాత్మనే // 41.4
నన్ద్యువాచ
యానేతాన్ పశ్యసే శంభో త్రినేత్రాఞ్జటిలాఞ్శుచీన్
ఏతే రుద్రా ఇతి ఖ్యాతాః కోట్య ఏకాదశైవ తు // 41.5
వానరాస్యాన్ పశ్యసే యాన్ శార్దూలసమవిక్రమాన్
ఏతేషాం ద్వారపాలాస్తే మన్నమానో యశోధనాః // 41.6
షణ్ముఖాన్ పశ్యసే యాంశ్చ శక్తిపాణీఞ్శిఖిధ్వజాన్
షట్ చ షష్టిస్తథా కోట్యః స్కన్దనామ్నః కుమారకాన్ // 41.7
ఏతావత్యస్తథా కోట్య శాఖా నామ షడాననాః
విశాఖాస్తావదేవోక్తా నైగమేయాశ్చ శఙ్కర // 41.8
సప్తకోటిశతం శంభో అమీ వై ప్రమథోత్తమాః
ఏకైకం ప్రతి దేవేశ తావత్యో హ్యపి మాతరః // 41.9
భస్మారుణితదేహాశ్చ త్రినేత్రాః శూలపాణయః
ఏతే శైవా ఇతి ప్రోక్తాస్తవ భక్తా గణేశ్వరాః // 41.10
తథా పాశుపతాశ్చాన్యే భస్మప్రహారణా విభో
ఏతే గణాస్త్వసంఖ్యాతాః సహాయార్థం సమాగతాః // 41.11
పినాకథారిణో రౌద్రా గణాః కాలముఖాపరే
తవ భక్తాః సమాయాతా జటామణ్డలినోద్భుతాః // 41.12
ఖట్వాఙ్గయోధినో వీరా రక్తచర్మసమావృతాః
ఇమే ప్రాప్తా గణా యోద్ధుం మహావ్రతిన ఉత్తమాః // 41.13
దిగ్వాససో మౌనినశ్చ ఘణ్టాప్రహరణాస్తథా
నిరాశ్రయా నామ గణాః సమాయాతా జగద్గురో // 41.14
సార్ధద్వినేత్రాః పద్మాక్షాః శ్రీవత్సాఙ్కితవక్షసః
సమాయాతాః ఖగారూఢా వృషభధ్వజినోఽవ్యయాః // 41.15
మహాపాశుపతా నామ చక్రశూలధరాస్తథా
భైరవో విష్ణునా సార్ద్ధమభేదేనార్చితో హి యై // 41.16
ఇమే మృగోన్ద్రవదనాః శూలబాణధనుర్ధరాః
గణాస్త్వద్రోమసంభూతా వీరభద్రపురోగమాః // 41.17
ఏతే చాన్యే చ బహవః శతశోఽథ సహస్రశః
సహాయార్థం తవాయాతా యథాప్రీత్యాదిశస్వ తాన్ // 41.18
తతోఽభ్యేత్య గణాః సర్వే ప్రణేముర్వృషభధ్వజమ్
తాన్ కరేణైవ భగవాన్ సమాశ్వాస్యోపవేశయత్ // 41.19
మహాపాశుపతాన్ దృష్ట్వా సముత్థాయ మహేశ్వరః
సంపరిష్వజతాధ్యక్షాంస్తే ప్రణేముర్మహేశ్వరమ్ // 41.20
తతస్తదద్భుతతమం దృష్ట్వా సర్వే గణేశ్వరాః
సుచిరం విస్మితాక్షాశ్చ వైలక్ష్యమగమత్ పరమ్ // 41.21
విస్మితాక్షాన్ గణాన్ దృష్ట్వా సైలదిర్యోగినాం వరః
ప్రాహ ప్రహస్య దేవేశం శూలపాణిం గణాధిపమ్ // 41.22
విస్మితామీ గణా దేవ సర్వ ఏవ మహేశ్వర
మహాపాశుపతానాం హి యత్ త్వయాలిఙ్గనం కృతమ్ // 41.23
తదేతేషాం మహాదేవ స్ఫుటం త్రైలోక్యవిన్దకమ్
రూపం జ్ఞానం వివేకం చ వదస్వ స్వేచ్ఛయా విభో // 41.24
ప్రమథాధిపతేర్వాక్యం విదిత్వా భూతభావనః
బభాషే తాన్ గణాన్ సర్వాన్ భావాభావవిచారిణః // 41.25
రుద్ర ఉవాచ
భవ్ద్భిర్భక్తిసంయుక్తైర్హరో భావేన పూజితః
అహఙ్కారవిమూఢైశ్చ నిన్దద్భిర్వైష్ణవం పదమ్ // 41.26
తేనాజ్ఞానేన భవతోనాదృత్యానువిరోధితాః
యోఽహం స భగవాన్ విష్ణుర్విష్ణుర్యః సోఽహమవ్యయః // 41.27
నావయోర్వై విశేషోఽస్తి ఏకా మూర్తిర్ద్విధా స్థితా
తదమీభిర్నరవ్యాఘ్రైర్భక్తిభావయుతైర్గణైః // 41.28
యథాహం వై పరిజ్ఞాతో న భవద్భిస్తథా ధ్రువమ్
యేనాహం నిన్దితో నిత్యం భవద్భిర్మూఢబుద్ధిభిః // 41.29
తేన జ్ఞానం హి వై నష్టం నాతస్త్వాలిఙ్గితా మయా
ఇత్యేవముక్తే వచనే గణాః ప్రోచుర్మహేశ్వరమ్ // 41.30
కథం భవాన్ యథైక్యేన సంస్థితోఽస్తి జనార్దనః
భవాన్ హి నిర్మలః సుద్ధః శాన్తః సుక్లో నిరఞ్జనః // 41.31
స చాప్యఞ్జనసంకాశః కథం తేనేహ యుజ్యతే
తేషాం వచనమర్థాఢ్యం శ్రుత్వా జీమూతవాహనః // 41.32
విహస్య మేఘగమ్భీరం గణానిదమువాచ హ
శ్రూయతాం సర్వమాఖ్యాస్యే స్వయశోవర్ద్ధనం వచః // 41.33
న త్వేవ యోగ్యా యూయం హి మహాజ్ఞానస్య కర్హిచిత్
అపవాదభయాద్ గుహ్యం భవతాం హి ప్రకాశయే // 41.34
ప్రియధ్వమపి చైతేన యన్మచ్చిత్తాస్తు నిత్యశః
ఏకరూపాత్మకం దేహం కురుధ్యం యత్నమాస్థితాః // 41.35
పయసా హవిషాద్యైశ్చ స్నాపనేన ప్రయత్నతః
చన్దనాదిభిరేకాగ్రైర్న మే ప్రీతిః ప్రజాయతే // 41.36
యత్నాత్ క్రకచమాదాయ ఛిన్దధ్వం మమ విగ్రహమ్
నరకార్హా భవద్భక్తా రక్షామి స్వయశోర్ఽథతః // 41.37
మాయం వదిష్యతే లోకో మహాన్తమపవాదినమ్
యథా పతన్తి నరకే హరభక్తాస్తపస్వినః // 41.38
వ్రజన్తి నరకం ఘోరం ఇత్యేవం పరివాదినః
అతోర్ఽథం న క్షిపామ్యద్య భవతో నరకేఽద్భుతే // 41.39
యన్నిన్దధ్వం జగన్నాథం పుష్కరాక్షం చ మన్మయమ్
స చైవ సదృశో లోకే విద్యతే సచరాచరే
శ్వేతమూర్తిః స గవాన్ పీతో రక్తోఽఞ్జనప్రభః // 41.40
న తస్య సదృశో లోకే విద్యతే సచరాచరే
శ్వేతమూర్తిః స భగవాన్ పీతో రక్తోఽఞ్జనప్రభః // 41.41
తస్మాత్ పరతరం లోకే నాన్యద్ ధర్మ హి విద్యతే
సాత్త్వికం రాజసం చైవ తామసం మిశ్రకం తథా
స ఏవ ధత్తే భగవాన్ సర్వపూజ్యః సదాశివః // 41.42
శఙ్కరస్య వచః శ్రుత్వా శైవాద్యా ప్రమథోత్తమాః
ప్రత్యూచుర్భగవన్ బ్రూహి సదాశివవిశేణమ్ // 41.43
తేషాం తద్ భాషితం శ్రుత్వా ప్రమథానామథేశ్వరః
దర్శయామాస తద్రూపం సదాశైవం నిరఞ్జనమ్ // 41.44
తతః పశ్యన్తి హి గణాః తమీసం వై శహస్రశః
సహస్రవక్త్రచరణం సహస్త్రభుజమీశ్వరమ్ // 41.45
దణ్డపాణిం సుదుర్దృశ్యం లోకైర్వ్యాప్తం సమన్తతః
దణ్డసంస్థాస్య దృశ్యన్తే దేవప్రహరణాస్తథా // 41.46
తత ఏకముఖం భూయో దదృశుః శఙ్కరం గణాః
రౌద్రైశ్చ వైష్ణవైశ్చైవ వృతం చిహ్నైః సహస్రశః // 41.47
అర్ద్ధేన వైష్ణవవపుర్ద్ధేన హరవిగ్రహః
ఖగధ్వజం వృషారూఢం వృషధ్వజమ్ // 41.48
యథా యథా త్రినయనో రూపం ధత్తే గుణాగ్రణీః
తథా తథా త్వజాయన్త మహాపాశుపతా గణాః // 41.49
తతోఽభవచ్చైకరూపీ శఙ్కరో బహురూపవాన్
ద్విరూపశ్చాభవద్ యోగీ ఏకరూపోఽప్యరూపవాన్
క్షణాచ్ఛ్వేతః క్షణాద్ రక్తః పీతో నీలః క్షణాదపి // 41.50
మిశ్రకో వర్ణహీనశ్చ మహాపాశుపతస్తథా
క్షణాద్ భవతి రుద్రేన్ద్రః క్షణాచ్ఛంభుః ప్రభాకరః // 41.51
క్షణార్ద్ధాచ్ఛఙ్కరో విష్ణుః క్షణాచ్ఛర్వః పితామహః
తతస్తదద్భుతతమం దృష్ట్వా శైవాదయో గణాః // 41.52
అజానన్త తదైక్యేన బ్రహ్మవిష్ణ్వీశభాస్కరాన్
యదాభిన్నమమన్యన్త దేవేదేవం సదాశివమ్ // 41.53
తదా నిర్ధూతపాపాస్తే సమజాయన్త పార్షదాః
తేష్వేవం ధూతపాపేషు అభిన్నేషు హరీశ్వరః // 41.54
ప్రీతాత్మా విబభో శంశుః ప్రీతీయుక్తోఽబ్రవీద్ వచః
పరితుష్టోఽస్మి వః సర్వే జ్ఞానేనానేన సువ్రతాః // 41.55
వృణుధ్వం వరమానన్త్యం దాస్యే వో మనసేప్సితమ్
ఊచుస్తే దేహి భగవన్ వరమస్మాకమీశ్వర
భిన్నదృష్ట్యుద్భవం పాపం యత్తద్ భ్రంశం ప్రయాతు నః // 41.56
పులస్త్య ఉవాచ
బాఢమిత్యబ్రవీచ్ఛర్వశ్చక్రే నిర్ధూతకల్పషాన్
సంపరిష్వజతావ్యక్తస్తాన్ సర్వాన్ గణయూథపాన్ // 41.57
ఇతి విభునా ప్రణతార్తిహరేణ గణపతయో వృషమేఘరథేన
శ్రుతిగదితానుగమేనేవ మన్దరం గిరిమవతత్య సమధ్యవసన్తమ్ // 41.58
ఆచ్ఛాదితో గిరివరః ప్రమథైర్ఘనాభై రాభాతి శుక్లతనురీశ్వరపాదజుష్టః
నీలాజినాతతతనుః శరదభ్రవర్ణో యద్వద్ విభాతి బలవాన్ వృషభో హరస్య // 41.59
ఇతి శ్రీవామనపురాణే ఏకచత్వారిశోఽధ్యాయః

పులస్త్య ఉవాచ
ఏతస్మిన్నన్తరే ప్రాప్తః సమం దైత్యైస్తథాన్ధకః
మన్దరం పర్వతశ్రేష్ఠం ప్రమథాశ్రితకన్దరమ్ // 42.1
ప్రమథా దానవాతన్ దృష్ట్వా చక్రుః కిలకిలాధ్వనిమ్
ప్రమథాశ్చాపి సంరబ్ధా జఘ్నుస్తూర్యాణ్యనేకశః // 42.2
స చావృణోన్మహానాదో రోదసీ ప్రలయోపమః
శుశ్రావ వాయుమార్గస్థో విఘ్నరాజో వినాయకః // 42.3
సమభ్యయాత్ సుసంక్రుద్ధః ప్రమథైరభిసంవృతః
మన్దరం పర్వతశ్రేష్ఠం దదృశే పితరం తథా // 42.4
ప్రణిపత్య తథా భక్త్యా వాక్యమాహ మహేశ్వరమ్
కిం తిష్ఠసి జగన్నాథ సముత్తిష్ఠ రణోత్సుకః // 42.5
తతో విఘ్నేశవచనాజ్జగన్నాథోఽమ్బికాం వచః
ప్రాహ యాస్యేఽన్ధకం హన్తుం స్థేయమేవాప్రమత్తయా // 42.6
తతో గిరిసుతా దేవం సమాలిఙ్గ్య పునః పునః
సమీక్ష్య సస్నేహహరం ప్రాహ గచ్ఛ జయాన్ధకమ్ // 42.7
తతోఽమరగురోర్గౌరీ చన్దనం రోచనాఞ్జనమ్
ప్రతివన్ద్య సుసంప్రీతా పాదావేవాభ్యవన్దత // 42.8
తతో హరః ప్రాహ వచో యశస్యం మాలినీమపి
జయాం చ విజయాం చైవ జయన్తీం చాపరాజితామ్ // 42.9
యుష్మాభిరప్రమత్తాభిః స్థేయం గేహే సురక్షితే
రక్షణీయా ప్రయత్నేన గిరిపుత్రీ ప్రమాదతః // 42.10
ఇతి సందిశ్య తాః సర్వాః సమారుహ్య వృషం విభుః
నిర్జగామ గృహాత్ తుష్టో జయేప్సుః శూలధృగ్ బలీ // 42.11
నిర్గచ్ఛతస్తు భవనాదీశ్వరస్య గణాధిపాః
సమన్తాత్ పరివార్యైవ జయశబ్దాంశ్చ చక్రిరే // 42.12
రణాయ నిర్గచ్ఛతి లోకపాలే మహేశ్వరే శూలధరే మహర్షే
శుభాని సౌమ్యాని సుమఙ్గలాని జాతానీ చిహ్నాని జయాయ శంభోః // 42.13
శివా స్థితా వామతరేఽథ భాగే ప్రయాతి చాగ్రే స్వనమున్నదన్తీ
క్రవ్యాదసంఘాశ్ చ తథామిషైణః ప్రయాన్తి హృష్టాస్తృషితాసృగర్థే // 42.14
దక్షిణాఙ్గం నఖాన్తం వై సమకమ్పత శూలినః
శకునిశ్ చాపి హారీతో మౌనీ యాతి పరాఙ్గముఖః // 42.15
నిమిత్తానీదృశాన్ దృష్ట్వా భూతభవ్యభవో విభుః
శైలాదిం ప్రాహ వచనం సస్మితం శశిశేఖరః // 42.16
హర ఉవాచ
నన్దిన్ జజోఽద్య మే భావీ న కథఞ్చిత్ పరాజయః
నిమిత్తానీహ దృస్యన్తే సంభూతాని గణేశ్వర // 42.17
తచ్ఛంభువచనం శ్రుత్వా శైలాదిః ప్రాహ సంకరమ్
కః సందేహో మహాదేవ యత్ త్వం జయసి శాత్రవాన్ // 42.18
తచ్ఛంభువచనం శ్రుత్వా శైలాదిః ప్రాహ శఙ్కరమ్
సమాదిదేశ యుద్ధాయ మహాపశుపతైః సహ // 42.19
తేఽభ్యేత్య దానవబలం మర్దయన్తి స్మ వేగితాః
నానాశస్త్రధరా వీరా వృక్షానశనయో యథా // 42.20
తే వధ్యమానా బలిభిః ప్రమథైర్దైత్యదానవాః
ప్రవృత్తాః ప్రమథాన్ హన్తుం కూటముద్గరపాణయః // 42.21
తతోఽమ్బరతలే దేవాః సేన్ద్రవిష్ణుపితామహాః
ససూర్యాగ్నిపురోగాస్తు సమాయాతా దిదృక్షవః // 42.22
తతోఽమ్బరతలే ఘోషః సస్వనః సమజాయత
గీతవాద్యాదిసంమిశ్రో దున్దుభీనాం కలిప్రియ // 42.23
తతః పశ్యత్సు దేవేషు మహాపాశుపతాదయః
గణాస్తద్దానవం సైన్యం జిఘాంసన్తి స్మ కోపితాః // 42.24
చతురఙ్గబలం దృష్ట్వా హన్యమానం గణేశ్వరైః
క్రోధాన్వితస్తుహుణ్డస్తు వేగోనాబిససార హ // 42.25
ఆదాయ పరిఘం ఘోరం పట్టోద్బ్ద్ధమయస్మయమ్
రాజతం రాజతేఽత్యర్థమిన్ద్రధ్వజమివోచ్ఛ్రితమ్ // 42.26
తం భ్రామయానో బలవాన్ నిజఘాన రణే గణాన్
రుద్రాద్యాః స్కన్దపర్యన్తాస్తేఽభజ్యన్త భయాతురాః // 42.27
తత్ప్రభగ్నం బలం దృష్ట్వా గణనాథో వినాయకః
సమాద్రవత వేగేన తుహుణ్డం దనురుఙ్గవమ్ // 42.28
ఆపతన్తం గణపతిం దృష్ట్వా దైత్యో దురాత్మవాన్
పరిఘం పాతయామాస గుమ్భపృష్ఠే మహాబలః // 42.29
వినాయకస్య తత్కుమ్భే పరిఘం వజ్రభూషణమ్
శతధా త్వగమద్ బ్రహ్మన్ మేరోః కూట ఇవాశనిః // 42.30
పరిఘం విఫలం దృష్ట్వా సమాయాన్తం చ పార్షదమ్
బబన్ధ బాహుపాశేన రాహూ రక్షన్ హి మాతులమ్ // 42.31
స బద్ధో బాహుపాసేన బలాదాకృష్య దానవమ్
సమాజఘాన శిరశి కుఠారేణ మహోదరః // 42.32
కాష్ఠవత్ స ద్విధా భూతో నిపపాత ధరాతలే
తథాపి నాత్యజద్ రాహుర్బలవాన్ దానవేశ్వరః
స మోక్షార్థేఽకరోద్ యత్నం న శశాక చ నారద // 42.33
వినాయకం సంయతమీక్ష్య రాహుణా కుణ్డోదరో నామ గణేశ్వరోఽథ
ప్రగృహ్య తూర్ణ ముశలం మహాత్మా రాహుం దురాత్మానమసౌ జఘాన // 42.34
తతో గణేశః కలశధ్వజస్తు ప్రాసేన రాహుం హృదయే బిభేద
ఘటోదరో వై గదయా జఘాన ఖడ్గేన రక్షోఽధిపతిః సుకేశీ // 42.35
స తైశ్చతుర్భిః పరితాడ్యమానో గణాధిపం రాహురథోత్ససర్జ
సంత్యక్తమాత్రోఽథ పరశ్వధేన తుహుణ్మూర్ద్ధానమథో బిభేద // 42.36
హతే తుహుణ్డే విముఖే చ రాహౌ గణేశ్వరాః క్రోధవిషం ముముక్షవః
పఞ్చైకకాలానలసన్నికాశా విశాన్తి సేనాం దనుపుఙ్గవానామ్ // 42.37
తాం బధ్యమానాం స్వచమూం సమీక్ష్యచబలిర్బలీ మారుతతుల్యవేగః
గదాం సమావిధ్య జఘాన మూర్ధ్ని వినాయకం కుమ్భతటే కరే చ // 42.38
కుణ్డోదరం భగ్నకటిం చకార మహోదరం శీర్ణశిరఃకపాలమ్
కుమ్భధ్వజం చూర్ణితసంధిబన్ధం ఘటోదరం చోరువిభిన్నసంధిమ్ // 42.39
గణాధిపాంస్తాన్ విముఖాన్ స కృత్వా బలన్వితో వీరతరోఽసురేన్ద్రః
సమభ్యధావత్ త్వరితో నిహన్తుం గణేశ్వరాన్ స్కన్దవిశాఖముఖ్యాన్ // 42.40
తమాపతన్తం భగవాన్ సమీక్ష్య మహేశ్వరః శ్రేష్ఠతమం గణానామ్
శైలాదిమామన్త్ర్య వచో బభాషే గచ్ఛస్వ దైత్యాన్ జహి వీర యుద్ధ // 42.41
ఇత్యేవముక్తో వృషభధ్వజేన వజ్రం సమాదాయ శిలాదసూనుః
బలిం సమ్భ్యేత్య జఘాన మూర్ధ్ని సంమోహితః సోఽవనిమాససాద // 42.42
సంమోహితం భ్రాతృసుతం విదిత్వా బలీ కుజమ్భో ముసలం ప్రగృహ్య
సంభ్రామయంస్తూర్ణతరం స వేగాత్ ససర్జ నన్దిం ప్రతి జాతకోపః // 42.43
తమాపతన్తం ముసలం ప్రగృహ్య కరేణ తూర్ణ భగవాన్ స నన్దీ
జఘాన తేనైవ కుజమ్భమాహవే స ప్రాణహీనో నిపపాత భూమౌ // 42.44
హత్వా కుజమ్భం ముసలేన నన్దీ వజ్రేణ వీరః శతశో జఘాన
తే వధ్యమానా గణనాయకేన దుర్యోధనం వై శరణం ప్రపన్నాః // 42.45
దుర్యోధనః ప్రేక్ష్య గణాధిపేన వజ్రపహారైర్నిహతాన్ దితీశాన్
ప్రాసం సమావిధ్య తడిత్ప్రకాశం నన్దిం ప్రచిక్షేప హతోఽసి వై బ్రువన్ // 42.46
తమాపతన్తం కులిశేన నన్దీ బిభేద గుహ్యం పిశునో యథా నరః
తత్ప్రాసమాలక్ష్య తదా నికృత్తం సంవర్త్త్య ముష్టిం గణమాససాద // 42.47
తతోఽస్య నన్దీ కులిసేన తృర్ణ శిరోఽచ్ఛినత్ తాలఫలప్రకాశమ్
హతోఽథ భూమౌ నిపపాత వేగాద్ దైత్యాశ్చ భీతా విగతా దిశో దశ // 42.48
తతో హతం స్వం తనయం నిరీక్ష్య హస్తీ తదా నన్దినమాజగామ
ప్రగృహ్య బాణాసనముగ్రవేగం బిభేద బాణైర్యమదణ్డకల్పైః // 42.49
గణాన్ సన్దీన్ వృషభధ్వజాంస్తాన్ ధారాభిరేవామ్బురాస్తు శైలాన్
తే ఛాద్యమానాసురబామజాలైర్వినాయకాద్యా బలినోఽపి సమన్తాన్ // 42.50
పరాఙ్ముఖాన్ వీక్ష్య గణాన్ కుమారః శక్త్యా పృషత్కాన్థ వారయిత్వా
తూర్ణం సభభ్యేత్య రిపుం సమీక్ష్య ప్రగృహ్య శక్త్యా హృదయే విభేద // 42.51
శక్తినిర్భిన్నహృదయో హస్తీ భూమ్యాం పపాతహ
మమార చారిపృతనా జాతా భూయః పరాఙ్ముఖీ // 42.52
అమరారిబలం దృష్ట్వా భగ్నం క్రుద్ధా గణేశ్వరాః
పురతో నన్దినం కృత్వా జిఘాంసన్తి స్మ దానవాన్ // 42.53
తే వధ్యమానాః ప్రమథైర్దైత్యాశ్చాపి పరాఙ్ముఖాఃష
భూయో నివృత్తా బలినః కార్త్తస్వరపురోగమాః // 42.54
తాన్ నివృత్తాన్ సమీక్ష్యైవ క్రోధదీప్తేక్షణః శ్వశసన్
నన్దిషేణో వ్యాఘ్రముఖో నివృత్తశ్చాపి వేగవాన్ // 42.55
తస్మిన్ నివృత్తే గణపే పట్టిశాగ్రకరే తదా
కార్త్తస్వరో నివవృతే గదామాదాయ నారద // 42.56
తమాపతన్తం జ్వలనప్రకాశం గమః సమీక్ష్యైవ మహాసురేన్ద్రమ్
తం పట్టిశం భ్రామ్య జఘాన మూర్ధ్ని కార్తస్వరం విస్వరమున్నదన్తమ్ // 42.57
తస్మిన్ హతే సమావిధ్య తురఙ్గకన్ధరః
బబన్ధ వీరః సహ పట్టిశేన గణేశ్వరం చాప్యథ నన్దిషేణమ్ // 42.58
నన్దిషేణం తథా బద్ధం సమీక్ష్య బలినాం వరః
విశాఖః కపితోఽభ్యేత్య శక్తిపాణిరవస్థితః // 42.59
తం దృష్ట్వా బలినాం శ్రేష్ఠః పాశపాణిరయఃశిరాః
సంయోధయామాస బలీ విశాఖం కుక్కుటధ్వజమ్ // 42.60
విశాఖం సంనిరుద్ధం వై దృష్ట్వాయశిరసా రణే
శాఖశ్చ నైగమేయశ్చ తూర్ణమాద్రవతాం రిపుమ్ // 42.61
ఏకతో నైగమేయేన భిన్నః శక్త్యా త్వయఃసిరాః
శాఖశ్చ నైగమేయశ్చ తూర్ణమాద్రవతాం రిపుమ్ // 42.62
స త్రిభిః శఙ్కరసుతైః పీడ్యమానో జహౌ పణమ్
తే ప్రాప్తాః శమ్బరం తూర్ణం ప్రేక్ష్యమాణా గణేశ్వరాః // 42.63
పాశం శక్త్యా సమాహత్య చతుర్భిః శఙ్కరాత్మజైః
జగామ విలయం తూర్ణమాకాసాదివ భూతలమ్ // 42.64
పాశే నిరాశతాం యాతే శమ్బరః కాతరేక్షణః
దిశోఽథ భేజే దేవర్షే కుమారః సైన్యమర్దయత్ // 42.65
తైర్వధ్యమానా పృతనా మహర్షే సాదానవీ రుద్రసుతైర్గణైశ్చ
విషణ్ణారూపా భయవిహ్వలాఙ్గీ జగామ సుక్రం శరణం భయార్తా // 42.66
ఇతి శ్రీవామనపురాణే ద్విచత్వారింశోఽధ్యాయః

పులస్త్య ఉవాచ
తతః స్వైసైన్యమాలక్ష్య నిహతం ప్రమథైరథ
అన్ధకోఽభ్యేత్య శుక్రం తు ఇదం వచనమబ్రవీత్ // 43.1
భగవంస్త్వాం మాశ్రిత్య వయం బాధామ దేవతాః
అథాన్యానపి విప్రర్షే గన్ధర్వసురకిన్నరాన్ // 43.2
తదియం పశ్య భగవన్ మయా గుప్తా వరూథినీ
అనాథేన యథా నారీ ప్రమథైరపి కాల్యతే // 43.3
కుజమ్బాధ్యాశ్చ నిహతా భ్రాతరో మమ భార్గవ
అక్షయాః ప్రమథాశ్చామీ కురుక్షేత్రఫలం యథా // 43.4
తస్మాత్ కురుష్వ శ్రేయో నో న జీయేమ యథా పరైః
జయేమ చ పరాన్ యుద్ధే తథా త్వం కుర్తుమర్హసి // 43.5
శుక్రోఽన్ధకవచః శ్రుత్వా సాన్త్వయన్ పరమాద్భుతమ్
వచనం ప్రాహ దేవర్షే బ్రహ్మర్షిర్దానవేశ్వరమ్
త్వద్ధితార్థ యతిష్యామి కరిష్యామి తవ ప్రియమ్ // 43.6
ఇత్యేవముక్త్వా వచనం విద్యాం సంజీవనీం కవిః
ఆర్వతయామాస తదా విధానేన శుచివ్రతః // 43.7
తస్యామావర్త్యమానాయాం విద్యాయామసురేశ్వరాః
యే హతాః ప్రథమం యుద్ధే దానవాస్తే సముత్థితాః // 43.8
కుజమ్బాధిషు దైత్యేషు నన్దీ శఙ్కరమబ్రవీత్
యుద్ధాయాభ్యాగతేష్వేవ నన్దీ శఙ్కరమబ్రవీత్ // 43.9
మహాదేవ వచో మహ్యం శృణు త్వం పరమాద్భుతమ్
అవిచిన్త్యమసహ్యం చ మృతానాం జీవనం పునః // 43.10
యే హతాః ప్రమథైర్దైత్యా యథాశక్త్యా రణాజిరే
తే సముజ్జీవితా భూయో భార్గావేణాథ విద్యాయా // 43.11
తదిదం తైర్మహాదేవ మహత్కర్మ కృతం రణే
సంజాతం స్వల్పమేవేశ శుక్రవిద్యాబలాక్షయమ్ // 43.12
ఇత్యేవముక్తే వచనే నన్దినా కులనన్దినా
ప్రత్యువాచ ప్రభుః ప్రీత్య స్వార్థసాధనముత్తమమ్ // 43.13
గచ్ఛ సుక్రం గణపతే మమాన్తికముపానయ
అహం తం సంయమిష్యామి యథాయోగం సమేత్య హి // 43.14
ఇత్యేవముక్తో రుద్రేణ నన్దీ గణపతిస్తతః
సమాజగామ దైత్యానాం చముం శుక్రజిఘృక్షయా // 43.15
తం దదర్శాసురశ్రేష్ఠో బలవాన్ హయకన్ధరః
సంరురోధ తదా మార్గం సిహస్యేవ పశుర్వనే // 43.16
సముపేత్యాహనన్నన్దీ వజ్రేణ శతపర్వణా
స పపాతాథ నిఃసంజ్ఞో యయౌ నన్దీ తతస్త్వరన్ // 43.17
తతః కుజమ్భో జమ్భశ్చ బలో వృత్రస్త్వయఃశిరాః
పఞ్చ దానవశార్దులా నన్దినం సముపాద్రవన్ // 43.18
తథాన్యే దానవశ్రేష్ఠ మయహ్లాదపురోగమాః
నానాప్రహరణా యుద్ధే గణనాథమభిద్రవన్ // 43.19
తతో గణానామధిపం కుట్యమానం మహాబలైః
సమపశ్యన్త దేవాస్తం పితామహపురోగమాః // 43.20
తం దృష్ట్వా భగవాన్ బ్రహ్మ ప్రాహ శక్రపురోగమాన్
సాహాయ్యం క్రియతాం శంభోరేతదన్తరముత్తమమ్ // 43.21
పితామహోక్తం వచనం శ్రుత్వా దేవాః సవాసవాః
సమాపతన్త వేగేన శివసైన్యమథామ్బరాత్ // 43.22
తేషామాపతతాం వేగః ప్రమథానాం బలే బభౌ
ఆపగానాం మహావేగం పతన్తీనాం మహార్ణవే // 43.23
తతో హలహలాశబ్దః సమజాయత చోభయోః
బలయోర్ఘోరసంకాశో సురప్రమథయోరథ // 43.24
తమన్తరముపాగమ్య నన్దీ సంగృహ్య వేగవాన్
రథాద్ భార్గవమాక్రామత్ సింహః క్షుద్రమృగం యథా // 43.25
తమాదాయ హరాభ్యాశమాగమద్ గణనాయకః
నిపాత్య రక్షిణః సర్వానథ శుక్రం న్యవేదయత్ // 43.26
తమానీతం కవిం శర్వః ప్రాక్షిపద్ వదనే ప్రభుః
భార్గవం త్వావృతతనుం జఠరే స న్యవేశయత్ // 43.27
స శంభునా కవిశ్ర్ష్ఠో గ్రస్తో జఠరమాస్థితః
తుష్టావ భగవాన్తం తం మునిర్వాగ్భిరథాదరాత్ // 43.28
శుక్ర ఉవాచ
వరదాయ నమస్తుభ్యం హరాయ గుణశాలినే
శఙ్కరాయ మహేశాయ త్ర్యమ్బకాయ నమో నమః // 43.29
జీవనాయ నమస్తుభ్యం లోకనాథ వృషాకపే
మదనాగ్నే కాలశత్రో వామదేవాయ తే నమః // 43.30
స్థాణవే విశ్వరూపాయ వామనాయ సదాగతే
మహాదేవాయ శర్వాయ ఈశ్వరాయ నమో నమః // 43.31
త్రినయన హర భవ శఙ్కర ఉమాపతే జీమూతకేతో శుహాగృహ శ్మశాననిరత భూతివిలేపన సూలపాణే పశుపతే గోపతే తత్పురుషసత్త్మ నమో నమస్తే
ఇత్థం స్తుతః కవివరేమ హరోఽథ భక్త్యా ప్రీతో వరం వరయ దద్మి తవేత్యువాచ
స ప్రాహ దేవవర దేహి వరం మమాద్య యద్వై తవైవ జఠరాత్ ప్రతినిర్గమోఽస్తు // 43.32
తతో హరోఽక్షీణి తదా నిరుధ్య ప్రాహ ద్విజేన్ద్రాద్య వినిర్గమస్వ
ఇత్యుక్తమాత్రో విభునా చచార దేవోదరే భార్గవపుఙ్గవస్తు // 43.33
పరిభ్రమన్ దదర్శాథ శంభోరేవోదరే కవిః
భువనార్ణవపాతాలాన్ వృతాన్ స్థావరజఙ్మైః // 43.34
ఆదిత్యాన్ వసవో రుద్రాన్ విశ్వేదేవాన్ గణాంస్తథా
యక్షాన్ కింపురుషాద్యాదీన్ గన్ధర్వాప్సరసాం గణాన్ // 43.35
మునీన్ మనుజసాధ్యాంశ్చ పశుకీటపిపీలికాన్
వృక్షగుల్మాన్ గిరీన్ వల్ల్యః ఫలమూలౌషధాని చ // 43.36
స్థాలస్థాంశ్చ జలస్థాంశ్చానిమిషాన్నిమిషానపి
చతుష్పదాన్ సద్విపదాన్ స్థావరాన్ జఙ్గమానపి // 43.37
అవ్యక్తాంశ్చైవ వ్యక్తాంశ్చ సగుణాన్నిర్గుణానపి
స దృష్ట్వా కౌతుకావిష్టః పరిబభ్రామ భార్గవః
తత్రాసతో భార్గవస్య దివ్యః సంవత్సరో గతః // 43.38
న చానమలభద్ బ్రహ్మంస్తతః శ్రాన్తోఽభవత్ కవిః
స శ్రన్తం వీక్ష్య చాత్మానం నాలభన్నిర్గమం వశీ
భిక్తినమ్రో మహాదేవం శరణం సముపాగమ్ // 43.39
శుక్ర ఉవాచ
విశ్వరూప మహారూప విశ్వరూపాక్షసూత్రధృక్
సహస్రాక్ష మహాదేవ త్వామహం శరణం గతః // 43.40
నమోఽస్తు తే శఙ్కర శర్వ శంభో సహస్రనేత్రాఙ్ఘ్రిభుజఙ్గభూషణ
దృష్ట్వైవ సర్వాన్ భువనాంస్తవోదరే శ్రాన్తో భవన్తం శరణం ప్రపన్నః // 43.41
ఇత్యేవముక్తే వచనే మహాత్మా శంభుర్వచః ప్రాహ తతో విహస్య
నిర్గచ్ఛ పుత్రోఽసి మమాధునా త్వం శిశ్నేన భో భార్గవవంశచన్ద్ర // 43.42
నామ్నా తు శుక్రేతి చరాచరాస్త్వాం స్తోష్యన్తి నైవాత్ర విచారమన్యత్
ఇత్యేవముక్త్వా భగవాన్ ముమోచ శిశ్నేన శుక్రం స చ నిర్జగామ // 43.43
వినిర్గతో భార్గావవంశచన్ద్రః శుక్రత్వమాపద్య మహానుభావః
ప్రణమ్య శంభుం స జగామ తూర్ణ మహాసురాణాం బలముత్తమౌజాః // 43.44
భార్గవే పునరాయాతే దానవా ముదితాభవన్
పునర్యుద్ధాయ విదధుర్మతిం సహ గణేశ్వరైః // 43.45
గణేశ్వరాస్తానసురాన్ సహామరాగణైరథ
యుయుధుః సంకులం యుద్ధం సర్వ ఏవ జయేప్సవః // 43.46
తతోఽసురగణానాం చ దేవతానాం చ యుధ్యతామ్
ద్వన్ద్వయుద్ధూం సమభవద్ ఘోరరూపం తపోధన // 43.47
అన్ధకో నన్దినం యుద్ధం శఙ్కుకర్ణం త్వయఃశిరాః
కుమ్భధ్వజం బలిర్ధీమాన్ నన్దిషేణం విరోచనః // 43.48
అశ్వగ్రీవో విశాఖం చ శాఖో వృత్రమయోధయత్
వాణస్తథా నైగమేయం బలం రాక్షసపుఙ్గవః // 43.49
వినాయకో మాహావీర్య పరశ్వధధరో రణే
సంక్రుద్ధో రాక్షసశ్రేష్ఠం తుహుణ్డం సమయోధయత్
దుర్యోధనశ్చ బలినం ఘణ్టాకర్ణమయోధయత్ // 43.50
హస్తీ చ కుణ్డజఠరం హ్లాదో వీరం ఘటోదరమ్
ఏతే హి బలినాం శ్రేష్ఠా దానవాః ప్రమథాస్తథా
సంయోధయన్తి దేవర్షే దివ్యాబ్దానాం శతని షట్ // 43.51
శతక్రతుమథాయాన్తం వజ్రపాణిమభిస్థితమ్
వారయామాస బలవాన్ జమ్భో నామ మహాసురః // 43.52
సమ్భునామాసురపతిః స బ్రహ్మణమయోధయత్
మహౌజసం కుజమ్భశ్చ విష్ణుం దైత్యాన్తకారిణమ్ // 43.53
వివస్వన్తం రణే శాల్వో వరుణం త్రిశిరాస్తథా
ద్విమూర్ధా పవనం సోమం రాహుర్మిత్రం విరూపధృక్ // 43.54
అష్టౌ యే వసవః ఖ్యాతా ధరాద్యాస్తే మహాసురాన్
అష్టావేవ మహేష్వాసాన్ వారయామాసురాహవే // 43.55
సరభః శలక్షః పాకః పురోఽథ విపృథుఃపృథుః
వాతాపి చేల్వలశ్చైవ నానాశస్త్రాస్త్రయోధినః // 43.56
విశ్వేదేవగణాన్ సర్వాన్ విష్వక్సేనపురోగమాన్
ఏక ఏవ రణే రౌద్రః కాలనేమిర్మహాసురః // 43.57
ఏకాదశైవ యే రుద్రాస్తానేకోఽపి రణోత్కటః
యోధయామాస తేజస్వీ విద్యున్మాలీ మహాసురః // 43.58
ద్వావశ్వినౌ చ నరకో భాస్కరానేవ శమ్బరః
సాధ్యాన్ మరుద్గణాంశ్చైవ నివాతకవచాదయః // 43.59
ఏవం ద్వన్ద్రవసహస్రాణి ప్రమథామరదానవైః
కృతాని చ సురాబ్దానాం దశతీః షట్ మహామునే // 43.60
యదా న శకితా యోద్ధుం దైవతైరమరారయః
తదా మాయం సమాశ్రిత్య గ్రసన్తః క్రమశోఽవ్యయాన్ // 43.61
తతోఽభవచ్ఛైలపృష్ఠం ప్రావృడభ్రసమప్రభైః
ఆవృతం వర్జితం సర్వైః ప్రమథైరమరైరపి // 43.62
దృష్ట్వా శూన్యం గిరిప్రస్థం గ్రస్తాంశ్ చ ప్రమథామరాన్
క్రోధాదుత్పాదయామాస రుద్రో జృమ్భాయికాం వశీ // 43.63
తయా స్పృష్టా దనుసుతా అలసా మన్దభాషిణః
వదనం వికృతం కృత్వా ముక్తశస్త్రం విజృమ్భిరే // 43.64
జృమ్భమాణేషు చ తదాచ దానవేషు గణేశ్వరాః
సురాశ్చ నిర్యయుస్తూర్ణం దైత్యదేహేభ్య ఆకులా // 43.65
మేఘప్రభేభ్యో దైత్యేభ్యో నిర్గచ్ఛన్తోఽమరోత్తమాః
శోభన్తే పద్మపత్రాక్షా మేఘేభ్య ఇవ విద్యుతః // 43.66
గణామరేషు చ సమం నిర్గతేషు తపోధన
అయుధ్యన్త మహాత్మానో భూయ ఏవాతికోపితాః // 43.67
తతస్తు దేవైః సగణైః దానవాః శర్వపాలితైః
పరాజీయన్త సంగ్రామే భూయో భూయస్త్వహర్నిశమ్ // 43.68
తతస్త్రినేత్రః స్వైం సంధ్యాం సప్తాబ్ధశతికే గతే
కాలేఽభ్యుపాసత తదా సోఽష్టాదశభుజోఽవ్యయః // 43.69
సంస్పృశ్యాపః సరస్వత్యాం స్నాత్వా చ విధినా హరః
కృతార్థో భక్తిమాన్ మూర్ధ్నా పుష్పాఞ్జలిముపాక్షిపత్ // 43.70
తతో ననామ శిరసా తతశ్చక్రే ప్రదక్షిణమ్
హిరణ్యగర్భేత్యాదిత్యముపతస్థే జజాప హ // 43.71
త్వష్ట్రే నమో నమస్తేఽస్తు సమ్యగుచ్చార్య శూలధృక్
ననర్త భావగమ్భీరం దోర్దణ్డం భ్రామయన్ బలాత్ // 43.72
పరినృత్యతి దేవేశే గణాశ్చైవామరాస్తథా
నృత్యన్తే భావసంయుక్తా హరస్యానువిలాసినః // 43.73
సన్ధ్యాముపాస్య దేవేశః పరినృత్య యథేచ్ఛయా
యుద్ధాయ దానవైః సర్వైస్త్రినేత్రభుజపాలితైః // 43.74
తతోఽమరగణాః సర్వైస్త్రినేత్రభుజపాలితైః
దానవా నిర్జితాః సర్వే బలిభిర్భయవర్జితైః // 43.75
స్వబలం నిర్జితం దృష్ట్వా మత్వాజేయం చ శఙ్కమ్
అన్ధకః సున్దమాహూయ ఇదం వచనమబ్రీత్ // 43.76
సున్ద భ్రాతాసి మే వీర విశ్వస్యః సర్వవస్తుషు
తద్వదామ్యద్య యద్వాక్యం తచ్ఛ్రుత్వా యత్క్షమం కురు // 43.77
దుర్జయోఽసౌ రణపటుర్ధర్మాత్మా కారణాన్తరైః
సమాసతే హి హృదయే పద్మాక్షీ శైలనన్దినీ // 43.78
తదుత్తిష్ఠస్వ గచ్ఛామో యత్రాస్తే చారుహాసినీ
తత్రైనాం మోహయిష్యామి హరరూపేణ దానవ // 43.79
భవాన్ భవస్యానుచరో భవ నన్దీ గణేశ్వరః
తతో గత్వాథ భుక్త్వా తాం జేష్యామి ప్రమథాన్ సురాన్ // 43.80
ఇత్వేవముక్తే వచనే బాఢం సున్దోఽమ్భయభాషత
సమజాయత శైలాదిరన్ధకః శఙ్కరోఽప్యభూత్ // 43.81
నన్దిరుద్రౌ తతో భూత్వా మహాసురచమూపతీ
సంప్రాప్తౌ మన్దరగిరిం ప్రహారైః క్షతవిగ్రహౌ // 43.82
హస్తమాలమ్బ్య సున్దస్య అన్ధకో హరమన్దిరమ్
వివేశ నిర్విశఙ్కేన చిత్తేనాసురసత్తమః // 43.83
తతో గిరిసుతా దూరాదాయాన్తం వీక్ష్య చాన్ధకమ్
మహేశ్వరవపుశ్ఛ్న్నం ప్రహారైర్జర్జరచ్ఛవిమ్ // 43.84
సున్దం శైలాదిరూపస్థమవష్టమ్యావిశత్ తతః
తం దృష్ట్వా మాలినీం ప్రాహ సుయశాం విజయాం జయామ్ // 43.85
జయే పశ్యస్వ దేవస్య మదర్థే విగ్రహం కృతమ్
శత్రుభిర్దానవవరైస్తదుత్తిష్ఠస్వ సత్వరమ్ // 43.86
ఘృతమానయ పౌరాణం బీజికాం లవణం దధి
వ్రణభఙ్గం కరిష్యామి స్వయమేవ పినాకినః // 43.87
కురుష్వ శీఘ్రం సుయశే స్వభర్తుర్వ్రణనాశనమ్
ఇత్యేవముక్త్వా వచనం సమత్థాయ వరాసనాత్ // 43.88
అభ్యుద్యయౌ తదా భక్త్వా మన్యమానా వృషధ్వజమ్
శూలపాణేస్తతః స్థిత్వా రూపం చిహ్నాని యత్నతః // 43.89
అన్వియేష తతో బ్రహ్మన్నోభౌ పార్శ్వస్థితౌ వృషౌ
సా జ్ఞాత్వా దానవం రౌద్రం మాయాచ్ఛాదితవిగ్రహ్మ్ // 43.90
అపయానం తదా చక్రే గిరిరాజసుతా మునే
దేవ్యాశ్చిన్తితమాజ్ఞాయ సున్దం త్యక్త్వాన్ధకోఽసురః // 43.91
సమాద్రవత వేగేన హరకాన్తాం విభావరీమ్
సమాద్రవత దైతేయో యేన మార్గేణ సాగమత్ // 43.92
అపస్కారాన్తరం భఞ్జన్ పాదప్లుతిభిరాకులః
తమాపతన్తం దృష్ట్వైవ గిరిజా ప్రాద్రవద్ భయాత్ // 43.93
గృహం త్యక్త్వా హయుపవనం సఖీభిః సహితా తదా
తత్రాప్యనుజగామాసౌ మదాన్ధో మునిపుఙ్గవ // 43.94
తథాపి న శశషైనం తపసో గోపనాయ తు
తద్భయాదావిశద్ గౌరీ శ్వేతార్కకుసుమం శుచి // 43.95
విజడయాద్యా మహాగుల్మే సంప్రయాతా లయం మునే
నష్టాయామాథ పార్వత్యాం భూయో హైరణ్యలోచనిః // 43.96
సున్దం హస్తే సమాదాయ స్వసైన్యం పునరాగమత్
అన్ధకే పురాయాతే స్వబలం మునిసత్తమ // 43.97
ప్రావర్తత మహాయుద్ధం ప్రమథాసురయోరథ
తతోఽమరగణశ్రేష్ఠో విష్ణుశ్చక్రగదాధరః // 43.98
నిజఘానాసురబలం శఙ్కరప్రియకామ్యయా
శార్ఙ్గచాపచ్యుతైర్బాణైః సంస్యూతా దానవర్షభాః // 43.99
పఞ్చ షట్ సప్త చాష్టౌ వా వ్రఘ్నపాదైర్ఘనా ఇవ
గదయా కాంశ్చిదవధీత్ చక్రేణాన్యాన్ జనార్దనః // 43.100
ఖఙ్గేన చ చకర్తాన్యాన్ దృష్ట్యాన్యాన్ భస్మాసాద్వ్యధాత్
హలేనాకృష్య చైవాన్యాన్ ము సలేన వ్యచూర్ణయత్ // 43.101
గరుడః పక్షపాతాభ్యాం తుణ్డేనాప్యురసాహనత్
స చాదిపురుషో ధాతా పురాణాః ప్రపితామహః // 43.102
భ్రామయన్ విపులం పద్మమభ్యషిఞ్చత వారిణా
సంస్పృష్టా బ్రహ్మతోయేన సర్వతీర్థమయేన హి // 43.103
గణామరగణాశ్చాసన్ నవనాగశతాధికాః
దానవాస్తేన తోయేన సంస్పృష్టాశ్చాఘహారిణా // 43.104
సవాహనాః క్షయం జగ్ముః కులిశేనేవ పర్వతాః
దృష్ట్వా బ్రహ్మహరీ యుద్ధే ఘాతయన్తౌ మహాసురాన్ // 43.105
శతక్రతుశ్చ దుద్రావ ప్రగృహ్య కులిశం బలీ
తమాపతన్తం సంప్రేక్ష్య బలో దానవసత్తమః // 43.106
ముక్త్వా దేవం గదాపాణిం విమానస్థం చ పద్మజమ్
శక్రమేవాద్రవద్ యోద్ధుం ముష్టిముద్యామ్య నారద
బలవాన్ దానవపతిరజేయో దేవదానవై // 43.107
తమాపతన్తం త్రిదశేశ్వరస్తు దోష్ణాం సహస్రేణ యతాబలేన
వజ్రం పరిభ్రామ్య బలస్య మూర్ధ్ని చిక్షేప హే మూఢ హతోఽస్యుదీర్య // 43.108
స తస్య మూర్ధ్ని ప్రవరోఽపి వజ్రో జగామ తూర్ణం హి సహస్రధా మునే
బలోఽద్రవద్ దేవపతిశ్చ భీతః పరాఙ్ముఖోఽభృత్ సమరాన్మహర్షే // 43.109
తం చాపి జమ్భో విముఖం నిరీక్ష్య భూత్వాగ్రతః ప్రాహ న యుక్తమేతత్
తిష్ఠస్వ రాజాసి చరాచరస్య న రాజధర్మే గదితం పలాయనమ్ // 43.110
సహస్రాక్షో జమ్భవాక్యం నిఖమ్య భీతస్తూర్ణం విష్ణుమాగాన్మహర్షే
ఉపేత్యాహ శ్రూయతాం వాక్యమీశ త్వం మే నాథో భూతభవ్యేశ విష్ణో // 43.111
జమ్భస్తర్జయతేఽత్యర్థం మాం నిరాయుధమీక్ష్య హి
ఆయుధం దేహి భగవాన్ త్వామహం శరణం గతః // 43.112
తమువాచ హరిః శక్రం త్యక్త్వా దర్ప వ్రజాధునా
ప్రార్థయస్వాయుధం వహ్నిం స తే దాస్యత్యసంశయమ్ // 43.113
జనార్దనవచః శ్రుత్వా శక్రస్త్వరితవిక్రమః
శరణం పావకమగాదిదం చోవాచ నారద // 43.114
శక్ర ఉవాచ
నిఘ్ననో మేబలం వజ్రం కృశానో శతధా గతమ్
ఏష చాహూయతే జమ్భస్తస్మాద్దేహ్యాయుధం మమ // 43.115
పులస్త్య ఉవాచ
తమాహ భగవాన్ వహ్నిః ప్రీతోఽసి తవ వాసవ
యత్త్వం దర్ప పరిత్యజ్య మామేవ శరణం గతః // 43.116
ఇత్యుచ్చార్య స్వశక్త్యాస్తు శక్తిం నిష్క్రామ్య భావతః
ప్రాదాదిన్ద్రాయ భగవాన్ రోచమానో దివం గతః // 43.117
తామాదాయ తదా శక్తిం శతఘణ్టాం సుదారుణామ్
ప్రత్యుద్యయౌ తదా జమ్భం హన్తుకామోఽరిమర్దనః // 43.118
తేనాతియశసా దైత్యః సహసైవాభిసంద్రుతః
క్రోధం చక్రే తదా జమ్భ నిజఘాన గజాధిపమ్ // 43.119
జమ్భముష్టినిపాతేన భగ్నకుమ్భకటో గజః
నిపపాత యథా శైలః శక్రవజ్రహతః పురా // 43.120
పతమానాద్ ద్విపేన్ద్రాత్ తు శక్రశ్చాప్లుత్య వేగవాన్
త్యక్త్వైవ మన్దరగిరిం పపాత వసుధాతలే // 43.121
పతమాన హరిం శిద్ధాశ్చారణాశ్చ తదాబ్రువన్
మా మా శక్ర పతస్వాద్య భూతలే తిష్ఠ వాసవ // 43.122
స తేషాం వచనం శ్రుత్వా యోగీ తస్థౌ క్షణం తదా
ప్రాహ చైతాన్ కథం యోత్స్యే అపత్రః శత్రుభిః సహః // 43.123
తమూచుర్దేవగన్ధర్వా మా విషాదం వ్రజేశ్వర
యుధ్యస్వ త్వం సమారుహ్యప్రేషయిష్యామ యదా రథమ్ // 43.124
ఇత్యేవముక్త్వా విపులం రథం స్వస్తికలక్షణమ్
వానరధ్వజసంయుక్తం హరిభిర్హరిభిర్యుతమ్ // 43.125
శుద్ధజామ్భూనదమయం కిఙ్కిణీజాలమణ్డితమ్
శక్రాయ ప్రేషయామాసుర్విశ్వావసుపురోగమాః // 43.126
తమాగతముదీక్ష్యాథ హీనం సారథినా హరిః
ప్రాహ యోత్స్యే కథం యుద్ధే సంయమిష్యే కథం హయాన్ // 43.127
యది కశ్చిద్ధి సారథ్యం కరిష్యతి మమాధునా
తతోఽహం ఘాతయే శత్రూన్ నాన్యథేతి కథఞ్చన // 43.128
తతోఽబ్రువంస్తే గన్ధర్వా నాస్మాకం సారథిర్విభో
విద్యతే స్వయమేవాశ్వాంస్త్వం సంయన్తుమిహార్హసి // 43.129
ఇత్యేవముక్తే గవాంస్త్యక్త్వా స్యన్దనముత్తమమ్
క్షమాతలం నిపపాతైవ పరిభ్రష్టస్రగమ్బరః // 43.130
చలన్మౌలిర్ముక్తకచః పరిభ్రష్టాయుధాఙ్గదః
పతమానం సహస్రాక్షం దృష్ట్వా భూః సమకమ్పత // 43.131
పృథివ్యాం కమ్పమానాయాం శమీకర్షేస్తపస్వినీ
భార్యాబ్రవీత్ ప్రభో బాలం బహిః కురు యథాసుఖమ్ // 43.132
స తు శీలావచః శ్రుత్వా కిమర్థమితి చావ్రవీత్
సా చాహ శ్రూయతాం నాథ దైవజ్ఞపరిభాషితమ్ // 43.133
యదేయం కమ్పతే భూమిస్తదా ప్రక్షిప్యతే బహిః
యద్బాహ్యతో మునిశ్రేష్ఠ తద్ భవేద్ ద్విగుణం మునే // 43.134
ఏతద్వాక్యం తదా శ్రుత్వా బాలమాదాయ పుత్రకమ్
నిరాశఙ్కో బహిః శీఘ్రం ప్రాక్షిపత్ క్ష్మాతలే ద్విజః // 43.135
భూయో గోయుగలార్థాయ ప్రవిష్టో భార్యయా ద్విజః
నివారితో గతా వేలా అర్ద్ధూహానిర్భవిష్యతి // 43.136
ఇత్యేవముక్తే దేవర్షే బహిర్నిర్గమ్య వేగవాన్
దదర్శ బాలద్వితయం సమరూపమవస్థితమ్ // 43.137
తం దృష్ట్వా దేవతాః పూజ్య భార్యాం చాద్భుతదర్శనామ్
ప్రాహ తత్త్వం న విన్దామి యత్ పృచ్ఛామి వదస్వ తత్ // 43.138
బాలస్యాస్య ద్వితీయస్య కే భవిష్యద్గుణా వద
భాగ్యాని చాస్య యచ్చోక్తం కర్మతత్ కథయాధునా // 43.139
సాబ్రవీన్నాద్య తే వక్ష్యే వదిష్యామి పునః ప్రభో
సోఽబ్రవీద్ వద మేఽద్యైవ నోచేన్నాశ్నామి భోజనమ్ // 43.140
సా ప్రాహ శ్రూయతాం బ్రహ్మన్ వదిష్యే వచనం హితమ్
కాతరేణాద్య యత్పృష్టం భావ్యః కారురయం కి // 43.141
ఇత్యుక్తావతి వాక్యే తు బాల ఏవ త్వేచేతనః
జగామ సాహ్యం శక్రస్య కర్తుం సౌత్యవిశారదః // 43.142
తం వ్రజన్తం హి గన్ధర్వా విశ్వావసుపురోగమాః
జ్ఞాత్వేన్ద్రస్యైవ సాహాయ్యే తేజసా సమవర్ధయన్ // 43.143
గన్ధర్వతేజసా యుక్తః శిశుః శక్రం సమేత్య హి
ప్రోవాచైహ్యేహి దేవేశ ప్రియో యన్తా భవామి తే // 43.144
తచ్ఛ్రత్వాస్య హరిః ప్రాహ కస్య పుత్రోఽసి బాలక
సంయన్తాసి కథం చాశ్వాన్ సంశయః ప్రతిభాతి మే // 43.145
సోఽబ్రవీదృషితేజోత్థం క్ష్మాభవనం విద్ధి వాసవ
గన్ధర్వతేజసా యుక్తం వాజియానవనిశారదమ్ // 43.146
తత్ఛ్రవా భగవాఞ్ఛక్రః ఖం భేజే యోగినాం వరః
స చాపి విప్రతనయో మాతలిర్నామవిశ్రుతః // 43.147
తతోఽధిరూఢస్తు రథం శక్రస్త్రిదశపుఙ్గవః
రశ్మీన్ శమీకతనయో మాతలిః ప్రగృహీతవాన్ // 43.148
తతో మన్దరమాగమ్య వివేశ రిపువాహినీమ్
ప్రవిశన్ దదృశే శ్రీమాన్ పతితం కార్సుకం మహత్ // 43.149
సశరం పఞ్చవర్ణాభం సితరక్తాసితారుణమ్
పాణ్డుచ్ఛాయం సురశ్రేష్ఠస్తం జగ్రాహ సమార్గణమ్ // 43.150
తతస్ మనసా దేవాన్ రజఃసత్త్వతమోమయాన్
నమస్కృత్య శరం చాపే సాధిజ్యే వినియోజయత్ // 43.151
తతో నిశ్చేరురత్యుగ్రాః శరా బర్హిణవాససః
బ్రహ్మేశథవిష్ణునామాఙ్కాః సూదయన్తోఽసురాన్ రణే // 43.152
ఆకాశం విదిశః పృథ్వీం దిశశ్చ స శరోత్కరైః
సహస్రాక్షోఽతిపటుభిశ్ఛాదయామాస నారద // 43.153
గజో విద్ధో హయో భిన్నః పృథివ్యాం పతితో రథః
మహామాత్రో ధరాం ప్రాప్తః సద్యః సీదఞ్ఛరాతురః // 43.154
పదాతి పతితో భూమ్యాం శక్రమార్గణతాడితః
హతప్రధానభూయిష్ఠం బలం తదభవద్ రిపోః // 43.155
తం శక్రబాణభిహతం దురాసదం సైన్యం సమాలక్ష్య తదా కుజమ్భః
జమ్భాసురశ్చాపి సురేశమవ్యయం ప్రజగమతుర్గృహ్య గదే సుఘోరే // 43.156
తావాపతన్తౌ భగవాన్ నిరీక్ష్య సుదర్శనేనారివినాశనేన
విష్ణుః కుజమ్భం నిజఘాన వేగాత్ స స్యన్దనాద్ గామగమద్ గతాసుః // 43.157
తస్మిన్ హతే భ్రాతరి మాధవేన జమ్భస్తతః క్రోధవశం జగామ
క్రోధాన్వితః శక్రముపాద్రవద్ రణే సింహం యతైణోఽతివిపన్నబుద్ధిః // 43.158
తమాపతన్తం ప్రసమీక్ష్య శక్రస్త్యక్త్వైవ చాపం సశరం మహాత్మా
జగ్రాహ శక్తిం యమదణ్డకల్పాం తామగ్నిదత్తాం రిపవే ససర్జ // 43.159
శక్తిం సఘణ్టాం కృతనిఃస్వనాం వై దృష్ట్వా పతన్తీం గదయా జఘాన
గదాం చ కృత్వా సహసైవ భస్మసాద్ బిభేద జమ్భం హృదయే చ తూర్ణమ్ // 43.160
శక్త్యా స భిన్నో హృదయే సురారిః పపాత భూమ్యాం విగతాసురేవ
తం వీక్ష్య భూమౌ పతితం విసంజ్ఞం దైత్యాస్తు భీతా విముఖా బభూవుః // 43.161
జమ్భే హతే దైత్యబలే చ భగ్నే గణాస్తు హృష్టా హరిమర్చయన్తః
వీర్యం ప్రశంసన్తి శతక్రతోశ్చ స గోత్రభిచ్ఛర్వముపేత్య తస్థౌ // 43.162
ఇతి శ్రీవామనపురాణే త్రిచత్వారిశోధ్యాయః

పులస్త్య ఉవాచ
తస్మిస్తదా దైత్యబలే చ భగ్నే శుక్రోఽబ్రవీదన్దకమాసురేన్ద్రమ్
ఏహ్యేహి వీరాద్య గృహం మహాసుర యోత్స్యామ భూయో హరమేత్య శైలమ్ // 44.1
తమువాచాన్ధకో బ్రహ్మన్ న సమ్యగ్భవతోదితమ్
రణాన్నైవాపయాస్యామి కులం వ్యపదిశన్ స్వయమ్ // 44.2
పశ్య త్వం ద్విజశార్దూల మమ వీర్యం సుదుర్ధరమ్
దేవదానవగన్ధర్వాన్ జేష్యే సేన్ద్రమహేశ్వరమ్ // 44.3
ఇత్యేవముక్త్వా వచనం హిరణ్యాక్షసుతోఽన్ధకః
సమాశ్వాస్యాబ్రవీచ్ఛంభుం సారిథం సారిథిం మధురాక్షరమ్ // 44.4
సార్థే వాహయ రథం హరాభ్యాశం మహాబల
యావన్నిహన్మి బాణైఘైః ప్రమథామరవాహినీమ్ // 44.5
ఇత్యన్ధకవచః శ్రుత్వా సారథిస్తురగాంస్తదా
కృష్మవర్ణాన్ మహావేగాన్ కశయాభ్యాహనన్మునే // 44.6
తే యత్నతోఽపి తురఘాః ప్రేర్యమాణా హరం ప్రతి
జఘనేష్వవసీదన్తః కృచ్ఛ్రే ణోహుశ్చ తం రథమ్ // 44.7
వహన్తస్తురగా దైత్యం ప్రాప్తాః ప్రమథవాహినీమ్
సంవత్సరేణ సాగ్రేణ వాయువేగసమా అపి // 44.8
తతః కార్ముకమానమ్య బాణజాలైర్గణేశ్వరాన్
సురాన్ సంఛాదయామాస సేన్ద్రోపేన్ద్రమహేశ్వరాన్ // 44.9
బాణైశఛాదితమీక్ష్యైవ బలం త్రైలోక్యరక్షితా
సురాన్ ప్రోవాచ భగవాంశ్చక్రపిణిర్జనార్దనః // 44.10
విష్ణురువాచ
కిం తిష్ఠధ్వం సురశ్రేష్ఠా హతేనానేన వై జయః
తసమాన్మద్వచనం శీఘ్రం క్రియతాం వై జయేప్సవః // 44.11
శాత్యన్తామస్య తురాగాః సమం రథకుటుమ్బినా
భజ్యతాం స్యన్దనశ్చాపి విరథః క్రియతాం రిపుః // 44.12
విరథం తు కృతం పశ్చాదేనం ధక్ష్యతి శఙ్కరః
నోపేక్ష్యః శత్రురుద్దిష్టో దేవాచార్యేణ దేవతాః // 44.13
ఇతేయవముక్తాః ప్రమథా వాసుదేవేన సామరాః
చక్రుర్వేగం సహేన్ద్రేణ సమం చక్రధరేణ చ // 44.14
తురగాణాం సహస్రం తు మేఘాభానాం జనార్దనః
నిమిషాన్తరమాత్రేణ గదయా వినిపోథయత్ // 44.15
హతాశ్వాత్ స్యన్దనాత్ స్కన్దః ప్రగృహ్య రథసారథిమ్
శక్త్యా విభిన్నహృదయం గతాసుం వ్యసృజద్ భువి // 44.16
వినాయకాద్యాః ప్రమథాః సమం శక్రేణ దైవతైః
సధ్వజాక్షం రథం తూర్ణమభఞ్జన్త తపోధనాః // 44.17
సహసా స మహాతేజా విరథస్త్యజ్య కార్ముకమ్
గదామాదాయ బలవానభిదుద్రావ దైవతాన్ // 44.18
పదాన్యష్టౌ తతో గత్వా మేఘగమ్భీరయా గిరా
స్థిత్వా ప్రోవాచ దైత్యేన్ద్రో మహాదేవం స హేతుమత్ // 44.19
భిక్షో భవాన్ సహానీకస్త్వసహాయోఽస్మి సామ్ప్రతమ్
తథాపి త్వాం విజేష్యామి పశ్య మేఽద్య పరాక్రమమ్ // 44.20
తద్వాక్యం శఙ్కరః శ్రుత్వా సేన్ద్రాన్సురగణాంస్తదా
బ్రహ్మణా సహితాన్ సర్వాన్ స్వశరీరే న్యవేశయత్ // 44.21
శరీరస్థాంస్తాన్ ప్రమథాన్ కృత్వా దేవాంశ్చ శఙ్కరః
ప్రాహ ఏహ్యేహి తుష్టాత్మన్ అహమేకోఽపి సంశ్థితః // 44.22
తం దృష్ట్వా మహదాశ్చర్యం సర్వామరగణక్షయమ్
దైత్యః శఙ్కరమభ్యాగాద్ గదామాదాయ వేగవాన్ // 44.23
తమాపతన్తం భగవాన్ దృష్ట్వా త్యక్త్వా వృషోత్తమమ్
శూలపాణిర్గిరిప్రస్థే పదాతిః ప్రత్యతిష్ఠత // 44.24
వేగేనైవాపతన్తం చ బిభేదోరసి భైరవః
దారుణం సుమహద్ రూపం కృత్వా త్రైలోక్యభీషణమ్ // 44.25
దంష్ట్రాకరాలం రవికోటిసంనిభం మృగారిచర్మాభివృతం జటాధరమ్
భుజఙ్గహారామలకణ్ఠకన్దరం వింశార్ధబాహుం సషడర్ధలోచనమ్ // 44.26
ఏతాదృసేన రూపేణ భగవాన్ భూతభావననః
బిభేద శత్రుం శూలేన శుభదః శాశ్వతః శివః // 44.27
సశూలం భైరవం గృహ్య భిన్నేప్యురసి దానవః
విజహారాతివేగేన క్రోశమాత్రం మహామునే // 44.28
తతః కథఞ్చిద్ భగవాన్ సంస్తభ్యాత్మనామాత్మనా
తూర్ణముత్పాటయామాస శూలేన సగదం రిపుమ్ // 44.29
దైత్యాధిపస్తవపి గదాం హరమూర్ధ్ని న్యపాతయత్
కరాభ్యాం గృహ్య శూలం చ సముత్పతత దానవః // 44.30
సంస్థితః స మహాయోగీ సర్వాధారః ప్రజాపతిః
గదాపాతక్షతాద్ భూరి చతుర్ధాసృగథాపతత్ // 44.31
పూర్వధారాసముద్భూతో భైరవోఽగ్నిసమప్రభః
విద్యారాజేతి విఖ్యాతః పద్మమాలావిభూషితః // 44.32
తథా దక్షిణధారోత్థో భైరవః ప్రేతమణ్డితః
కాలరాజేతి విఖ్యాతః కృష్ణాఞ్జనసమప్రభః // 44.33
అథ ప్రోతీచీధారోత్థో భైరవః పత్రభూషితః
అతసీకుసుమప్రఖ్యః కామరాజేతి విశ్రుతః // 44.34
ఉదగ్ధారాభవశ్చాన్యో భైరవః శూలభూషితః
సోమరాజేతి విఖ్యాతశ్చక్రమాలావిభూషితః // 44.35
క్షతస్య రుధిరాత్ జాతో భైరవః శూలభూషితః
స్వచ్ఛన్దరాజో విఖ్యాతః ఇన్ద్రాయుధసమప్రభః // 44.36
భూమిస్థాద్ రుధిరాజ్జాతో భైరవః శూలభూషితః
ఖ్యాతో లలితరాజేతి సౌభాఞ్జనసమప్రభః // 44.37
ఏవం హి సప్తరూపోఽసౌ కథ్యతే భైరవో మునే
విఘ్నరాజోఽష్టమః ప్రోక్తో భైరవాష్టకముచ్యతే // 44.38
ఏవం మహాత్మనా దైత్యః శూలప్రోతో మహాసురాః
ఛత్రవద్ ధారితో బ్రహ్మన్ భైరవేణ త్రిశులినా // 44.39
తస్యాసృగుల్బణం బ్రహ్మఞ్ఛూలభేదాదవాపతత్
యేనాకష్ఠం మహాదేవో నిమగ్నః సప్తమూర్తిమాన్ // 44.40
తతః స్వేదోఽభవద్ భూరి శ్రమజః శఙ్కరస్య తు
లలాటఫలకే తస్మాజ్జాతా కన్యాసృగాప్లుతా // 44.41
యద్భూభ్యాం న్యపతద్ విప్ర స్వేదబిన్దుః శివాననాత్
తస్మాదఙ్గరపుఞ్జాభో బాలకః సమజాయత // 44.42
స బాలస్తషితోఽత్యర్థం పపౌ రుధిరమాన్ధకమ్
కన్యా చోత్కృత్య సంజాతమసృగ్విలిలిహేఽద్భుతా // 44.43
తతస్తామాహ బాలార్కప్రభాం భైరవమూర్తిమాన్
శఙ్కరో వరదో లోకే శ్రేయోర్ఽథాయ వచో మహత్ // 44.44
త్వాం పూజయిష్యన్తి సురా ఋషః పితరోరగాః
యక్షవిద్యాధరాశ్చైవ మానవాశ్చ శుభఙ్కరి // 44.45
త్వాం స్తోష్యన్తి సదా దేవి బలిపుష్పోత్కరైః కరైః
చర్చ్చికేతి సుభం నామ యస్మాదా రుధిరచర్చితా // 44.46
ఇత్యేవముక్తా వరదేన చర్చికా భూతానుజాతా హరిచర్మవాసినీ
మహీం సమన్తాద్ విచచార సున్దరీ స్థానం గతా హైఙ్గులతాద్రిముత్తమమ్ // 44.47
తస్యాం గతాయాం వరదః కుజస్య ప్రాదాద్ వరం సర్వవరోత్తమం యత్
గ్రహాధిపత్యం జగాతాం శుభాశుభం భవిష్యతి త్వద్వరాగం మహాత్మన // 44.48
హరోఽన్ధకం వర్షసహస్రమాత్రం దివ్యం స్వనేత్రార్కహుతాశనేన
చకార సంశుష్కతనుం త్వశోణితం త్వగస్థిశేషం భగవాన్ స భైరవః // 44.49
తత్రాగ్నినా నేత్రభవేన శుద్ధః స ముక్తపాపోఽసురరాడ్ బభువ
తతః ప్రజానాం బహురూపమీశం నాథం హి సర్వస్య చరాచరస్య // 44.50
జ్ఞాత్వా స సర్వేశ్వరమీశమవ్యయం త్రైలోక్యనాథం వరదం వరేణ్యమ్
సర్వైః సురాద్యైర్నతమీడ్యమాద్యం తతోఽన్ధకః స్తోత్రమిదం చకార // 44.51
అన్ధక ఉవాచ
నమోఽస్తు తే భైరవ భీమమూర్తే త్రిలోకగోప్త్రే శితశూలధారిణే
వింశార్ద్ధబాహో భుజగేశహార త్రినేత్ర మాం పాహి విపన్నబుద్ధిమ్ // 44.52
జయస్వ సర్వేశ్వర విశ్వమూర్త్తే సురాసురైర్వన్దితపాదపీఠ
త్రైలోక్యమాతుర్గురవే వృషాఙ్క భీతః శరణ్యం శరణాగతోఽస్మి // 44.53
త్వాం నాథ దేవాః శివమీరయన్తి సిద్ధా హరం స్థాణుం మహర్షయశ్చ
భీమం చ యక్షా మనుజా మహేశ్వరం భూతాశ్చ భూతాధిపమామనన్తి // 44.54
నిశాచరా ఉగ్రముపార్చయన్తి భవేతి పుణ్యాః పితరో నమన్తి
దాసోఽస్మి తుభ్యం హర పాహి మహ్యం పాపక్షయం మే కురు లోకనాథ // 44.55
భావంస్త్రిదేవస్త్రియుగస్త్రిధర్మా త్రిపుష్కరశ్చాసి విభో త్రినేత్ర
త్రయ్యారుణిస్త్రితివ్యయాత్మన్ పునీహి మాం త్వాం శరణం గతోఽస్మి // 44.56
త్రిణాచికేతస్త్రిపదప్రతిష్ఠః షడఙ్గవిత్ త్వం విషయేష్వలుబ్ధః
త్రైలోక్యనాథోఽసి పునీహి శంభో దాసోఽస్మి భీతః శరణాగతస్తే // 44.57
కృతం మహత్ శఙ్కర తేఽపరాధం మయా మహాభూతపతే గిరీశ
కామారిణా నిర్జితమానసేన ప్రసాదయే త్వాం శిరసా నతోఽస్మి // 44.58
పాపోఽహం పాపకర్మాహం పాపాత్మా పాపసంభవః
త్రాహి మాం దేవ ఈశాన సర్వపాపహరో భవ // 44.59
మా మే క్రుధ్యస్వ దేవేశ త్వయా చైతాదృశోఽస్మయహమ్
సృష్టః పాపసమాచారో మే ప్రసన్నో భవేశ్వర // 44.60
త్వం కర్త్తా చైవ ధాతా చ త్వం జయస్త్వం మహాజయః
త్వం మఙ్గల్యస్త్వమోఙ్కారస్త్వమీశానో ధ్రువోఽవ్యయః // 44.61
త్వం బ్రహ్మ సృష్టికృన్నాథస్త్వం విష్ణుస్త్వం మహేశ్వరః
త్వమిన్ద్రస్త్వం వషట్కారో ధర్మస్త్వం చ సురోత్తమః // 44.62
సూక్ష్మస్త్వం వ్యక్తరూపస్త్వం త్వమవ్యక్తస్త్వమీశ్వరః
త్వయా సర్వమిదం వ్యాప్తం జగత్ స్థావరజఙ్గమమ్ // 44.63
త్వమాదిరన్తో మధ్యశ్చ త్వమనాదిః సహస్రపాత్
విజయస్త్వం సహస్రాక్షో విరూపాక్షో మహాభుజః // 44.64
అన్తః సర్వాగో వ్యాపీ హంసః ప్రాణాధిపోఽచ్యుతః
గీర్వాణపతిరవ్యగ్రో రుద్రః పశుపతిః శివః // 44.65
త్రైవిద్యస్త్వం జితక్రోధో జితారిర్విజితేన్ద్రియః
జయశ్చ శూలపాణిస్త్వం త్రాహి మాం శరణాగతమ్ // 44.66
పులస్త్య ఉవాచ
ఇత్థం మహేశ్వరో బ్రహ్మన్ స్తుతో దైత్యాధిపేన తు
ప్రీతియుక్తః విఙ్గలాక్షో హైరణ్యాక్షిమువాచ హ // 44.67
సిద్ధోఽసి దానవపతే పరితుష్టోఽస్మి తేఽన్ధక
వరం వరయ భద్రం తే యమిచ్ఛసి వినామ్బికామ్ // 44.68
అన్ధక ఉవాచ
అమ్బికా జననీ మహ్యం భగవాంస్త్ర్యమ్బకః పితా
వన్దామి చరణౌ మాతుర్వన్దనీయా మమామ్బికా // 44.69
వరదోఽసి యదీశాన తద్యాతు విలయం మమ
శారీరం మానసం వాగ్జం దుష్కృతం దుర్విచిన్తితమ్ // 44.70
తథా మే దానవో భావో వ్యపయాతు మహేశ్వర
స్థిరాస్తు త్వయి భక్తిస్తు వరమేతత్ ప్రయచ్ఛ మే // 44.71
మహాదేవ ఉవాచ
ఏవం భవతు దైత్యేన్ద్ర పాపం తే యాతు సంక్షయమ్
ముక్తోఽసి దైత్యభావాచ్చ భృఙ్గీ గణపతిర్భవ // 44.72
ఇత్యేవముక్త్వా వరదః శూలగ్రాదవతార్య తమ్
నిర్మార్జ్య నిజహస్తేన చక్రే నిర్వ్రణమన్ధకమ్ // 44.73
తతః స్వదేహతో దేవాన్ బ్రహ్మాదీనాజుహావ సః
తే నిశ్చేరుర్మహాత్మానో నమస్యన్తస్త్రిలోచనమ్ // 44.74
గణాన్ సనన్దీనాహూయ సన్నివేశ్య తదాగ్రతః
భృఙ్గినం దర్శయామాస ధ్రువం నైషోఽన్ధకతి హి // 44.75
తం దృష్ట్వా దానవపతిం సంశుష్కపిశితం రిపుమ్
గణాధిపత్యమాపన్నం ప్రశశంసుర్వృషధ్వజమ్ // 44.76
తతస్తాన్ ప్రాహ భగవాన్ సంపరిష్వజ్య దేవతాః
గచ్ఛధ్వం స్వాని ధిష్ణ్యాని భుఞ్జధ్వం త్రిదివం సుఖమ్ // 44.77
సహస్రాక్షోఽపి సంయాతు పర్వతం మలయం శుభమ్
తత్ర స్వకార్యం కృత్వైవ పశ్చాద్ యాతు త్రివిష్టపమ్ // 44.78
ఇత్యేవముక్త్వా త్రిదశాన్ సమాభాష్య వ్యసర్జయత్
పిమామహం నమస్కృత్య పరిష్వజ్య జనార్దనమ్
తే విసృష్టా మహేశేన సురా జగ్ముస్త్రక్షివిష్టపమ్ // 44.79
మహేన్ద్రో మలయం గత్వా కృత్వా కార్యం దివం గతః
గతేషు శక్రపాగ్ర్యేషు దేవేషు భగవాఞ్చిశవః // 44.80
విసర్జయామాస గణాననుమాన్య యథార్హతః
గణాశ్చ శఙ్కరం దృష్ట్వా స్వం స్వం వాహనమాస్థితాః // 44.81
జగ్ముస్తే శుభలోకాని మహాభోగాని నారద
యత్ర కామదుధా గావః సర్వకామఫలద్రుమాః // 44.82
నద్యస్త్వమృతవాహిన్యో హ్రదాః పాయసకర్దమాః
స్వాం స్వాం గతిం ప్రయాతేషు ప్రమథేషు మహేశ్వరః // 44.83
సమాదాయాన్ధకం హస్తే సనన్దిః శైలమభ్యగాత్
ద్వాభ్యాం వర్షసహస్రాభ్యాం పునరాగాద్వరో గృహ్మ్ // 44.84
దదృశే చ గిరేః పుత్రీం శ్వేతార్కకుసుమస్థితామ్
సమాయాతం నిరీక్ష్యైవ సర్వలక్షణసంయుతమ్ // 44.85
త్యక్త్వార్ఽకపుష్పం నిర్గత్య సఖీస్తాః సముపాహ్వయత్
సమాహూతాశ్చ దేవ్యా తా జయాద్యాస్తూర్మమాగమన్ // 44.86
తాభిః పరివృతా తస్థౌ హరదర్శనలాలసా
తతస్త్రినేత్రో గిరిజాం దృష్ట్వా ప్రేక్ష్య చ దానవమ్ // 44.87
నన్దినం చ తథా హర్షాదాలిలిఙ్గే గిరేః సుతామ్
అథోవాచైష దాసస్తే కృతో దేవి మయాన్ధకః // 44.88
పశ్యస్వ ప్రణతిం యాతం స్వసుతం చారుహాసిని
ఇత్యుచ్చార్యాన్ధకం చైవ పుత్ర పహ్యేహి సత్వరమ్ // 44.89
వ్రజస్వ శరణం మాతురేష శ్రేయస్కరీ తవ
ఇత్యుక్తో విభునా నన్దీ అన్ధకశ్చ గణేశ్వరః // 44.90
సమాగమ్యామ్బికాపాదౌ వవన్దతురుభావపి
అన్ధకోఽపి తదా గౌరీం భక్తినమ్రో మహామునే
స్తుతిం చక్రే మహాపుణ్యాం పాపఘ్నీం శ్రుతీసంమితామ్ // 44.91
అన్ధక ఉవాచ
ఓం నమస్యే భావానీం భూతభవ్యప్రియాం లోకథాత్రీం జనిత్రీం స్కన్దమాతరం మహాదేవప్రియాం ధారిణీం స్యన్దినీం చేతనాం త్రైలోక్యమాతరం ధరిత్రీం దేవమాతరమథేజ్యాం స్మృతిం దయాం లజ్జాం కాన్తిమగ్ర్యామసూయాం మతిం సదాపావనీం దైత్యసైన్యక్షయకరీం మహామాయాం వైజయన్తీ సుశుభాం కాలరాత్రిం గోవిన్దభగినీం శైలరాజపూత్రీం సర్వదేవార్చితాం సర్వభూతార్చితాం విద్యాం సరస్వతీం త్రినయనమహిషీం నమస్యామీ మృడానీం శరణ్యాం శరణముపాగతోఽహం నమో నమస్తే
ఇత్థం స్తుతా సాన్ధకేన పరితుష్టా విభావరీ
ప్రాహ పుత్ర ప్రసన్నాస్మి వృణుష్వ పరముత్తమమ్ // 44.92
భృఙ్గిరువాచ
పాపం ప్రశమమాయాతు త్రివిధం మమ పార్వతి
తథేశ్వరే చ సతతం భక్తిరస్తు మమామ్వికే // 44.93
పులస్త్య ఉవాచ
బాఢమిత్యబ్రవీద్ గౌరీ హిరణ్యాక్షసుతం తతః
స చాస్తే పూజయఞ్శర్వం గణానామధిపోఽభవత్ // 44.94
ఏవం పురా దానవసత్తమం తం మహేశ్వరేణాథ విరూపదృష్ట్యా
కృత్వైవ రూపం భయదం చ భైరవం భృఙ్గిత్వమీసేన కృతం స్వభక్త్యా // 44.95
ఏతత్ తవోక్తం హరకీర్తివర్ధనం పుణ్యం పవిత్రం శుభదం మహర్షే
సంకీర్తనీయం ద్విజసత్తమేషు ధర్మాయురారోగ్యధనైషిణా సదా // 44.96
ఇతి శ్రీవామపురాణే చతుశ్చత్వారిశోఽధ్యాయః

నారద ఉవాచ
మలయేఽపి మహేన్ద్రేణ యత్కృతం బ్రాహ్మణర్షభ
నిష్పాదితం స్వకం కార్యం తన్మే వ్యాఖ్యాతుమర్హసి // 45.1
పులస్త్య ఉవాచ
శ్రూయతాం యన్మహేన్ద్రేణ మలయే పర్వతోత్తమే
కృతం లోకహితం బ్రహ్మన్నాత్మనశ్చ తథా హితమ్ // 45.2
అన్ధాసురస్యానుచరా మయతాపురోగమాః
తే నిర్జితాః సురగణైః పాతాలగమనోత్సుకాః // 45.3
దదృశుర్మలయం శైలం సిద్ధాధ్యుషితకన్దరమ్
లతావితాసంఛన్నం మత్తసత్త్వసమాకులమ్ // 45.4
చన్దనైరురగాక్రాన్తైః సుశీతైరభిసేవితమ్
మాధవీకుసుమామోదం ఋష్యర్చితహరం గిరిమ్ // 45.5
తం దృష్ట్వా శీతలచ్ఛాయం శ్రాన్తా వ్యాయామకర్షితాః
మయతారపురోగాస్తే నివాసం సమరోచయన్ // 45.6
తేషు తత్రోపవిష్టేషు ప్రాణతృప్తిప్రదోఽనిలః
వివాతి శీతః శనకైర్దక్షిణో గన్ధసంయుతః // 45.7
తత్రైవ చ రతిం చక్రః సర్వ ఏవ మహాసురాః
కుర్వన్తో లోకసంపూజ్యే విద్ధేషం దేవతాగణే // 45.8
తాఞ్జ్ఞాత్వా శఙ్కరః శక్రం ప్రేషయన్మలయేఽసురాన్
స చాపి దదృశే గచ్ఛన్ పథి గోమాతరం హరిః // 45.9
తస్యాః ప్రదక్షిణాం కృత్వా దృష్ట్వా శైలం చ సుప్రభమ్
దదృశే దానవాన్ సర్వాన్ సంహృష్టాన్ భోగసంయుతాన్ // 45.10
అథాజుహావ బలహా సర్వానేవ మహాసురాన్
తే చాప్యాయయురవ్యగ్రా వికిరన్తః శేరోత్కరాన్ // 45.11
తానాగతాన్ బాణజాలైః రథస్థోఽద్భుతదర్శనా
ఛాదయామాస విప్రర్షే గిరీన్ వృష్ట్యా యథా ఘనః // 45.12
తతో బాణైరవచ్ఛాద్య మయాదీన్ దానవాన్ హరిః
పాకం జఘాన తీక్ష్ణాగ్రైర్మార్గణైః కఙ్గవాససైః // 45.13
తత్ర నామ విభుర్లోభే శాసనత్వాత్ శరైర్దృఢైః
పాకశాసనతాం శక్రః సర్వామరపతిర్విభుః // 45.14
తథాన్యం పురనామానం బాణాసురసుతం శరైః
సుపుఙ్ఖైర్దారయామాస తతోఽభూత్ స పురన్దరః // 45.15
హత్వేత్థం సమరేఽజైషీద్ గోత్రభిద్ దానవం బలమ్
తచ్చాపి విజితం బ్రహ్మన్ రసాతలముపాగమత్ // 45.16
ఏతదర్థం సహస్రాక్షః ప్రేషితో మలయాచలమ్
త్ర్యమ్బకేన మునిశ్రేష్ఠ కిమన్యచ్ఛ్రోతుమిచ్ఛసి // 45.17
నారద ఉవాచ
కిమర్థం దైవతపతిర్గౌన్త్రభిత్ కథ్యతే హరిః
ఏష మే సంశయో బ్రహ్మన్ హృది సంపరివర్తతే // 45.18
పులస్త్య ఉవాచ
శ్రుయతాం గోత్రభిచ్ఛక్రః కీర్తితో హి యథా మయా
హతే హిరణ్యకశిపౌ యచ్చకారారిమర్దనః // 45.19
దితిర్వినష్టపుత్రా తు కశ్యపం ప్రాహ నారద
విభో నాథోఽసి మే దేహి శక్రహన్తారమాత్మజమ్ // 45.20
కశ్యపస్తామువాచాథ యది త్వమసితేక్షణే
శౌచాచారసమాయుక్తా స్థాస్యసే దశతీర్దశ // 45.21
సంవత్సరాణాం దివ్యానాం తతస్త్రైలోక్యనాయకమ్
జనయిష్యసి పుత్రం త్వం శత్రుఘ్నం నాన్యథా ప్రియే // 45.22
ఇత్యేవముక్తా సా భర్త్రా దితిర్నియమమాస్థితా
గర్భాధానం ఋషిః కృత్వా జగామోదయపర్వతమ్ // 45.23
గతే తస్మిన్ మునిశ్రేష్ఠే సహస్రాక్షోఽపి సత్వరమ్
తమాశ్రమముపాగమ్య దితిం వచనమబ్రవీత్ // 45.24
కరిష్యామ్యనుశుశ్రూషాం భవత్యా యది మన్యసే
బాఞమిత్యబ్రవీద్ దేవీ భావికర్మప్రచోదితా // 45.25
సమిదాహరణాదీని తస్యాశ్చక్రే పురన్దరః
వినీతాత్మా చ కార్యార్థా ఛిద్రాన్వేషీ భుజఙ్గవత్ // 45.26
ఏకదా సా తపోయుక్తా శౌచే మహతి సంస్థితా
దశవర్షశతాన్తే తు శిరఃస్నాతా తపస్వినీ // 45.27
జానుభ్యాముపరి స్థాప్య ముక్తకేశా నిజం శిరః
సుష్వాప కేశప్రాన్తైస్తు సంశ్లిష్టచరణాభవత్ // 45.28
తమన్తరమశౌచస్య జ్ఞాత్వా దేవః సహస్రదృక్
వివేశ మాతురుదరం నాసారన్ధ్రేణ నారద // 45.29
ప్రవిశ్య జఠరం క్రుద్ధో దైత్యమాతుః పురన్దరః
దదర్శోర్ధ్వముకం బాలం కటిన్యస్తకరం మహత్ // 45.30
తస్యైవాస్యేఽథ దదృశే పేశీం మాంసస్య వాసవః
శుద్ధస్ఫటికసంకాశాం కరాభ్యాం జగృహేఽథ తామ్ // 45.31
తతః కోపసమాధ్మాతో మాంసపేశీం శతక్రతుః
కరాభ్యం మర్దయామాస తతః సా కఠినాభవత్ // 45.32
ఊర్ధ్వేనార్ధం చ వవృధే త్వధోర్ఽధం వవృధే తథా
శతపర్వాథ కులిశః సంజాతో మాంసపేశితః // 45.33
తేనైవ గర్భం దితిజం వజ్రేణ శతపర్వణా
చిచ్ఛేద సప్తధా బ్రహ్మన్ స రురోద చ విస్వరమ్ // 45.34
తతోఽపయబుధ్యత దితిరజానాచ్ఛక్రచోష్టితమ్
శుశ్రావ వాచం పుత్రస్య రుదమానస్య నారద // 45.35
శక్రోఽపి ప్రాహ మా మూఢ రుదస్వేతి సుఘర్ఘరమ్
ఇత్యేవముక్త్వా చైకైకం భూయశ్చిచ్ఛేద సప్తధా // 45.36
తే జాతా మరుతో నామ దేవభృత్యాః శతక్రతోః
మాతురేవాపచారేణ చలన్తే తే పురస్కృతాః // 45.37
తతః సకులిశః శక్రో నిర్గమ్య జఠరాత్ తదా
దితిం కృతాఞ్జలిపుటః ప్రాహ భీతస్తు శాపతః // 45.38
మమాస్తి నాపరాధోఽయం యచ్ఛాస్తస్తనయస్తవ
తవైవాపనయాచ్ఛస్తస్తన్మే న క్రోద్ధమర్హసి // 45.39
దితిరువాచ
న తావత్రాపరాధోఽస్తి మన్యే దిష్టమిదం పురా
సంపూర్ణే త్వపి కాలే వై యా శౌచత్వముపాగతా // 45.40
పులస్త్య ఉవాచ
ఇత్యేవముక్త్వా తాన్ బాలాన్ పరిసాన్త్వ్య దితిః స్వయమ్
దేవారాజ్ఞా సహైతాంస్తు ప్రేషయామాస భామిని // 45.41
ఏవం పురా స్వానపి సోదరాన్ స గర్భస్థితానుజ్జరితుం భయార్తః
బిభేద వజ్రేణ తతః స గోత్రభిత్ ఖ్యాతో మహర్షే భగవాన్ మహేన్ద్రః // 45.42
ఇతి శ్రీవామనపురాణే పఞ్చచత్వారింశోఽధ్యాయః

నారద ఉవాచ
యదమీ భవతా ప్రోక్తా మరుతో దితిజోత్తమాః
తత్ కేన పూర్వమాసన్ వై మరున్మార్గేణ కథ్యతామ్ // 46.1
పూర్వమన్వన్తరేష్వేవ సమతీతేషు సత్తమ్
కే త్వాసన్ వాయుమార్గస్థాస్తన్మే వ్యాఖ్యాతుమర్హసి // 46.2
పులస్త్య ఉవాచ
శ్రూయతాం పూర్వమరుతాముత్పత్తిం కథయామి తే
స్వాయంభువం సమారభ్య యావన్మన్వన్తరం త్విదమ్ // 46.3
స్వాయంభువస్య పుత్రోఽభూన్మనోర్నామ ప్రియవ్రతః
తస్యాసీత్ సవనో నామ పుత్రస్త్రైలోక్యపూజితః // 46.4
స చానపత్యో దేవర్షే నృపః ప్రేతగతిం గతః
తతోఽరుదత్ తస్య పత్నీ సుదేవా శోకవిహ్వలా // 46.5
న దదాతి తదా దగ్ధుం సమాలిఙ్గ్య స్థితా పతిమ్
నాథ నాతేతి బహుశో విలపన్తీ త్వనాథవత్ // 46.6
తామన్తరిక్షాదశరీరిణీ వాక్ ప్రోవాచ మా రాజపత్నీహ రోదీః
యద్యస్తి తే సత్యమనుత్తమం తదా భవత్వయం తే పతినా సహాగ్నిః // 46.7
సా తాం వాణీమన్తరిక్షాన్నిశమ్య ప్రోవాచేదం రాజపుత్రీ సుదేవా
శోచామ్యేనం పార్థివం పుత్రహీనం నైవాత్మానం మన్దభాగ్యం విహఙ్గ // 46.8
సోఽథాబ్రవీన్మా రుదస్వాయతాక్షి పుత్రాస్త్వత్తో భూమిపాలస్య సప్త
భవిష్యన్తి వహ్నిమారోహ శీఘ్రం సత్యం ప్రోక్తం శ్రద్దధత్స్వ త్వమద్య // 46.9
ఇత్యేవముక్తా ఖచరేణ బాలా చితౌ సమారోప్య పితం వరార్హమ్
హుతాశమాసాద్య పతివ్రతా తం సంచిన్తయన్తీ జ్వలనం ప్రవనన్నా // 46.10
తతో ముహూర్తాన్నృపతిః శ్రియా యుతః సముత్తస్థౌ సహితో భార్యయాసౌ
ఖముత్పపాతాథ స కామచారీ సమం మహిష్యా చ సునాభపుత్ర్యా // 46.11
తస్యామ్బరే నారద పార్థివస్య జాతా రజోగా మహిషీ తు గచ్ఛతః
స దివ్యయోగాత్ ప్రతిసంస్థితోఽమ్బరే భార్యాసహాయో దివసాని పఞ్చ // 46.12
తతస్తు షష్ఠేఽహని పార్థివేన ఋతుర్న వన్ధ్యోఽద్య భవేద్ విచిన్త్య
రరామ తన్వ్యా సహ కామచారీ తతోఽమ్బరాత్ ప్రాచ్యవతాస్య శుక్రమ్ // 46.13
శుక్రోత్సర్గావసానే తు నృపతిర్భార్యయా సహ
జగామ దివ్యయా గత్యా బ్రహ్మలోకం తపోధన // 46.14
తదమ్బరాత్ ప్రచలితమభ్రవర్ణం శుక్రం సమానా నలినీ వపుష్మతీ
చిత్రా విశాలా హరితాలినీ చ సప్తర్షిపత్న్యో దదృశుర్యథేచ్ఛయా // 46.15
తద్ దృష్ట్వా పుష్కరే న్యస్తం ప్రత్యైచ్ఛన్త తపోధన
మన్యమానాస్తదమృతం సదా యౌవనలిప్సయా // 46.16
తతః స్నాత్వా చ విధివత్ సంపూజ్య తాన్ నిజాన్ పతీన్
పతిభిః సమనుజ్ఞాతాః పపుః పుష్కరసంస్థితమ్ // 46.17
తచ్ఛుక్రం పార్థివేన్ద్రస్య మన్యమానాస్తదామృతమ్
పీతమాత్రేణ శుక్రేణ పార్థివేన్ద్రోద్భవేన తాః // 46.18
బ్రహ్మతేజోవిహీనాస్తా జాతాః పత్న్యస్తపస్వితామ్
తతస్తు తత్యజుః సర్వే సదోషాస్తాశ్చ పత్నయః // 46.19
సుషువుః సప్త తనయాన్ రుదతో భైరవం మునే
తేషాం రుదితశబ్దేన సర్వమాపూరితం జగత్ // 46.20
అథాజగామ భగవాన్ బ్రహ్మ లోకపితామహః
సమభ్యేత్యాబ్రవీద్ బాలాన్ మా రుదధ్వం మహాబలాః // 46.21
మరుతో నామ యూయం వై భవిష్యధ్వం వియచ్చరాః
ఇత్యేవముక్త్వా దేవేశో బ్రహ్మ లోకపితామహః // 46.22
తానాదాయ వియచ్చారీ మారుతానాదిదేశ హ
తే త్వాసన్ మరుతస్త్వాద్యా మనోః స్వాయంభువేఽన్తరే // 46.23
స్వారేచిషే తు మరుతో వక్ష్యామి శృణు నారద
స్వారోచిషస్య పుత్రస్తు శ్రీమానాసీత్ క్రతుధ్వజః // 46.24
తస్య పుత్రాభవన్ సప్త సప్తార్చ్చిఃప్రతిమా మునే
తపోర్ఽథం తే గతాః శైలం మహామేరుం నరేశ్వరాః // 46.25
ఆరాధయన్తో బ్రహ్మణం పదమైన్ద్రమథేప్సవః
తతో విపశ్చిన్నామాథ సహస్రాక్షో భయాతురః // 46.26
పూతనామప్సరోముఖ్యాం ప్రాహ నారద వాక్యవిత్
గచ్ఛస్వ పూతనే శైలం మహామేరుం విశాలినమ్ // 46.27
తత్ర తప్యన్తి హి తపః క్రతుధ్వజసుతా మహత్
యథా హి తపసో విఘ్నం తేషాం భవతి సున్దరి // 46.28
తథా కురుష్వ మా తేషాం సిద్ధిర్భవతు సున్దరి
ఇత్యేవముక్తా శక్రేణ పూతనా రూపశాలినీ // 46.29
తత్రాజగామ త్వరితా యత్రాతప్యన్త తే తపః
ఆశ్రమస్యావిదూరే తు నదీ మన్దోదవాహినీ // 46.30
తస్యాం స్నాతుం సమాయాతాః సర్వ ఏవ సహోదరాః
సాపి స్నాతుం సుచార్వఙ్గీ త్వవతీర్ణా మహానదీమ్ // 46.31
దదృశుస్తే నృపాః స్నాతాం తతశ్చుక్షుభిరే మునే
తేషాం చ ప్రాచ్యవచ్ఛుక్రం తత్పపౌ జలచారిణీ // 46.32
శఙ్ఖినా గ్రాహముఖ్యస్య మహాశఙ్ఖస్య వల్లభా
తేఽపి విభ్రష్టతపసో జగ్మూ రాజ్యం తు షైతృకమ్ // 46.33
సా చాపసరాః శక్రమేత్య యాథాతథ్యం న్యవేదయత్
తతో బహుతిథే కాలే సా గ్రాహీ శఙ్ఖరూపిణీ // 46.34
సముద్ధృతా మహాజాలౌర్మత్స్యబన్ధేన మానినీ
స తాం దృష్ట్వా మహాశఙ్ఖీ స్థలాస్థాం మత్స్యజీవికః // 46.35
నివేదయామాస తదా క్రతుధ్వజసుతేషు వై
తథాభ్యేత్య మహాత్మానో యోగినో యోగధారిణః // 46.36
నీత్వా స్వమన్దిరం సర్వే పురవాప్యాం సముత్సృజన్
తతః ప్రమాచ్ఛఙ్ఖినీ సీ సుషువే సప్త వై శిశూన్ // 46.37
జాతమాత్రేషు పుత్రేషు మోక్షభావమగాచ్చ సా
అమాతృపితృకా బాలా జలమధ్యవిహారిణః // 46.38
స్తాన్యార్థినో వై రురుదురాథాభ్యాగాత్ పితామహః
మా రుదధ్వమితీత్యాహ మరుతో నామ పుత్రకాః // 46.39
యూయం దేవా భవిష్యధ్వం వాయుస్కన్ధవిచారిణః
ఇత్యేవముక్త్వాథాదాయ సర్వాస్తాన్ దైవతాన్ ప్రతి // 46.40
నియోజ్య చ మరుమార్గే వైరాజం భవనం గతః
ఏవమాసంశ్చ మరుతో మనోః స్వారోచిషేఽన్తరే // 46.41
ఉత్తమే మరుతో యే చ తాఞ్ఛృణుష్వ తపోధన
ఉత్తమస్యాన్వవాయే తు రాజాసీన్నిషధాధిపః // 46.42
వపుష్మానితి విఖ్యాతో వపుషా భాస్కరోపమః
తస్య పుత్రో గుణశ్రేష్ఠో జ్యోతిష్మాన్ ధార్మికోఽభవత్ // 46.43
స పుత్రార్థో తపస్తేపే నదీం మన్దాకినీమను
తస్య భార్యా చ సుశ్రోణీ దేవాచార్యాసుతా శుభా // 46.44
తపశ్చారణయుక్తస్య బభూవ పరిచారికా
సా స్వయం ఫలపుష్పామ్బుసమిత్కుశం సమాహరత్ // 46.45
చకార పద్మపత్రాక్షీ సమ్యక్ చాతిథిపూజనమ్
పతిం శుశ్రూషమాణా సా కృశా ధమనిసంతతా // 46.46
తేజోయుక్తా సుచార్వఙ్గీం దృష్టా సప్తర్షిభిర్వనే
తాం తథా చారుసర్వాఙ్గీం దృష్ట్వాథ తపసా కృసామ్ // 46.47
పప్రచ్ఛుస్తపసో హేతుం తస్యాస్తద్భర్తురేవ చ
సాబ్రవీత్ తనయార్థాయ ఆవాభ్యాం వై తపఃక్రియా // 46.48
తే చాస్యై వరదా బ్రహ్మన్ జాతాః సప్త సహర్షయాః
వ్రజధ్వం తనయాః సప్త భవిష్యన్తి న సశం యః // 46.49
యువయోర్గుణసంయుక్తా మహర్షీణాం ప్రసాదతః
ఇత్యేవముక్త్వా జగ్ముస్తే సర్వ ఏవ మహర్షయః // 46.50
స చాపి రాజర్షిరగాత్ సభార్యో నగరం నిరమ్
తతో బహుతిథే కాలే సా రాజ్ఞో మహిషీ ప్రియా // 46.51
అవాప గర్భం తన్వఙ్గీ తస్మాన్నృపతిసత్తమాత్
గుర్విణ్యామథ భార్యాయాం మమారాసౌ నరాధిపః // 46.52
సా చాప్యారోఢుమిచ్ఛన్తీ భర్తారం వై పతివ్రతా
నివారితా తదామాత్యైర్న తథాపి వ్యతిష్ఠతా // 46.53
సమారోప్యాథ భర్తారం చితాయామారుహచ్చ సా
తతోఽగ్నిమధ్యాత్ సలిలే మాంసపేశ్యపతన్మునే // 46.54
సామ్భసా సుఖశీతేన సంసిక్తా సప్తధాభవత్
తేఽజాయన్తాథ మరుత ఉత్తమస్యాన్తరే మనోః // 46.55
తామసస్యాన్తరే యే చ మరుతోఽప్యభవన్ పురా
తానహం కీర్తయిష్యామి గీతనృత్యకలిప్రియ // 46.56
తామసస్య మనోః పుత్రో ఋతధ్వజ ఇతి శ్రుతః
స పుత్రర్థో జుహావాగ్నౌ స్వమాంసం రుధిరం తథా // 46.57
అస్థీని రోమకేశాంశ్చ స్నాయుమజ్జాయకృద్ఃఅనమ్
శుక్రం చ చిత్రగౌ రాజా సుతార్థో ఇతి నః శ్రుతమ్ // 46.58
సప్తస్వేవార్చిషు తతః శుక్రపాతాదనన్తరమ్
మా మా క్షిపస్వేత్యభవచ్ఛబ్దః సోఽపి మృతో నృపః // 46.59
తతస్తస్మాద్ధుతవహాత్ సప్త తత్తేజసోపమాః
శిశవః సమజాయన్త తే రుదన్తోఽభవన్ మునే // 46.60
తేషాం తు ధ్వనిమాకర్ణ్య భగవాన్ పద్మసంభవః
సమాగమ్య నివార్య్యాథ స చక్రే మరుతః సుతాన్ // 46.61
తే త్వాసన్ మరుతో బ్రహ్మంస్తమసే దేవతాగణాః
యేఽభవన్ రైవతే తాంశ్చ శృణుష్వ త్వం తపోధనః // 46.62
రైవతస్యాన్వవాయే తు రాజాసీద్ రిపుజిద్ వశీ
రిపుజిన్నామతః ఖ్యాతో న తస్యాసీత్ సుతః కిల // 46.63
స సమారాధ్య తపసా భాస్కరం తేజసాం నిధిమ్
అవాప కన్యాం సురతిం తాం ప్రగృహ్య గృహం యయౌ // 46.64
తస్యాం పితృగృహే బ్రహ్మన్ వసన్త్యాం స పితా మృతః
సాపి దుఃఖపరీతాఙ్గీం స్వాం తనుం త్యక్తుముద్యతా // 46.65
తతస్తాం వారయామాసురృషయః సప్త మానసాః
తస్యామాసక్తచిత్తాస్తు సర్వ ఏవ తపోధనాః // 46.66
అపారయన్తీ తద్దుఃఖం ప్రజ్వాల్యాగ్నిం వివేశ హ
తే చాపశ్యన్త ఋషయస్తచ్చిత్తా భావితాస్తథా // 46.67
తాం మృతామృషయో దృష్ట్వా కష్టం కష్టేతి వాదినః
ప్రజగ్ముర్జ్వలనాచ్చాపి సప్తాజాయన్త దారకాః // 46.68
తే చ మాత్రా వినాభూతా రురుదుస్తాన్ పితామహః
నివారయిత్వా కృతవాంల్లోకనాథో మరుద్గణాన్ // 46.69
రైవతస్యాన్తరే జాతా మరుతోఽమీ తపోధన
శృణుష్వ కీర్తయిష్యామి చాక్షుషస్యాన్తరే మనోః // 46.70
ఆసీన్మఙ్కిరితి ఖ్యాతస్తపస్వీ సత్యవాక్ శుచిః
సప్తసారస్వతే తీర్థే సోఽతప్యత మహత్ తపః // 46.71
విఘ్నార్థం తస్య తుషితా దేవాః సంప్రేషయన్ వపుమ్
సా చాభ్యేత్య నదీతీరే క్షోభయామాస భామినీ // 46.72
తతోఽస్య ప్రాచ్యవచ్ఛ్రుక్రం సప్తసారస్వతే జలే
తాం చైవాప్యశపన్మూఢాం మునిర్మఙ్కణకో వపుమ్ // 46.73
గచ్ఛ లబ్ధాసి మూఢే త్వం పాపస్యాస్య మహత్ ఫలమ్
విధ్వంసయిష్యతి హయో భవతీం యజ్ఞసంసది // 46.74
ఏవం శప్త్వా ఋషిః శ్రీమాన్ జగామాథ స్వమాశ్రమమ్
సరస్వతీభ్యః సప్తభయః సప్త వై మరుతోఽభవన్ // 46.75
ఏతత్ తవోక్తా మరుతః పురా యథా జాతా వియద్వ్యాప్తికరా మహర్షే
యేషాం శ్రుతే జన్మని పాపహానిర్భవేచ్చ ధర్మాభ్యుదయో మహాన్ వై // 46.76
ఇతి శ్రీవాముపురాణే షట్చత్విరింశోఽధ్యాయః

పులస్త్య ఉవాచ
ఏతదర్థం బలిర్దైత్యః కృతో రాజా కలిప్రియ
మన్త్రప్రదాతా ప్రహ్లాదః శుక్రశ్చాసీత్ పురోహితః // 47.1
జ్ఞాత్వాభిషిక్తం దైతేయం విరోచనసుతం బలిమ్
దిదృక్షవః సమాయాతాః సమయాః సర్వ ఏవ హి // 47.2
తానాగతాన్నిరీక్ష్యైవ పూజయిత్వా యతాక్రమమ
పప్రచ్ఛ కులజాన్ సర్వాన్ కింను శ్రేయస్కరం మమ // 47.3
తముచుః సర్వ ఏవైనం శృణుష్వ సురమర్దన
యత్ తే శ్రేయస్కరం కర్మ యదస్మాకం హితం తథా // 47.4
పితామహస్తవ // 7లీ ఆసీద్ దానవపాలకః
హిరణ్యకశిపుర్వీరః స శక్రోఽభూజ్జగత్త్రయే // 47.5
తమాగమ్య సురశ్రేష్ఠో విష్ణుః సింహవపుర్ధరః
ప్రత్యక్షం దానవేన్ద్రాణాం నఖైస్తం హి వ్యదారయత్ // 47.6
అపకృష్టం తథా రాజ్యమాన్ధకస్య మహాత్మనః
తేషామర్థే మహాబాహో శఙ్కరేమ త్రిశూలినా // 47.7
తథా తవ పితృవ్యోఽపి జమ్భః శక్రేణ ఘాతితః
కుజమ్భో విష్ణునా చాపి ప్రత్యక్షం పశువత్ తవ // 47.8
శమ్భుః పాకో మహేన్ద్రేణ భ్రాతా తవ సుదర్శనః
విరోచనస్తవ పితా నిహతః కథయామి తే // 47.9
శ్రుత్వా గో6క్షయం బ్రహ్మన్ కృత శక్రేణ దానవః
ఉద్యోగం కారయామాస సహ సర్వైర్మహాసురైః // 47.10
రథైరన్యే గజైరన్యే వాజిభిశ్చాపరేఽసురాః
పదాతయస్తథైవాన్యే జగ్ముర్యుద్ధాయ దైవతైః // 47.11
మయోఽగ్రే యాతి బలవాన్ సేనానాథో భయఙ్కరః
సైన్యస్య మధ్యే చ బలిః కాలనేమిశ్చ షృష్ఠతః // 47.12
వామపార్శ్వమవష్టభ్య శాలవః ప్రథితవిక్రమః
ప్రయాతి దక్షిణం ఘోరం తారకాఖ్యో భయఙ్కరః // 47.13
దానవానాం సహస్రాణి ప్రయుతాన్యర్బుదాని చ
సంప్రయాతాని యుద్ధాయ దేవైః సహ కలిప్రియ // 47.14
శ్రుత్వాసురాణాముద్యోగం శక్రః సురపతిః సురాన్
ఉవాచ యామ దైత్యాంస్తాన్ యోద్ధుం సబలసంయుతాన్ // 47.15
ఇత్యేవముక్త్వా వచనం సురరాట్ స్యన్దనం బలీ
సమారురోహ భగవాన్ యతమాతలివాజినమ్ // 47.16
సమారూఢే సహస్రాక్షే స్యన్దనం దేవతాగణః
స్వం స్వం వాహనమారుహ్య నిశ్చేరుర్యుద్ధకాఙ్క్షిమః // 47.17
ఆదిత్యా వసవో రుద్రాః సాధ్యా విశ్వేఽశ్వినౌ తథా
విద్యాధరా గుహ్యకాశ్చ యక్షరాక్షసపన్నగాః // 47.18
రాజర్షయస్తథా సిద్ధా నానాభూతాశ్ చ సంహతాః
గజానన్యే రథానన్యే హయానన్యే సమారుహన్ // 47.19
విమానాని చ సుభ్రాణి పక్షివాహ్యాని నారద
సమారుహ్యాద్రవన్ సర్వే యతో దైత్యబలం స్థితమ్ // 47.20
ఏతస్మిన్ విష్ణుః సురశ్రేష్ఠ అధిరుహ్య సమభ్యగాత్ // 47.21
తమాగతం సహస్రాక్షస్త్రైలోక్యపతిమవ్యయమ్
వవన్ద మూర్ధ్నావనతః సహ సర్వైః సురోత్తమైః // 47.22
తతోఽగ్రే దేవసైన్యస్య కార్తికేయో గదాధరః
పాలయఞ్జఘనం విష్ణుర్యాతి మధ్యే సహస్రదృక్ // 47.23
వామం పార్శ్వంమవష్భ్య జన్తో వ్రజతే మునే
దక్షిణం వరుణః పార్శ్వమవష్టభ్యావ్రజద్ బలీ // 47.24
తతోఽమరాణాం పృతనా యశస్వినీ స్కన్దేన్ద్రవిష్ణువమ్బుపసూర్యపాలితా
నానాస్త్రశస్త్రోద్యతదోఃసమూహా సమాససాదారిబలం మహీధ్రే // 47.25
ఉదయాద్రితటే రమ్యే శుభే సమశిలాతలే
నిర్వృక్షే పక్షిరహితే జాతో దేవాసురో రణః // 47.26
సంనిపాతస్తయో రౌద్రః సైన్యయోరభవన్మునే
మహీధరోత్తమే పూర్వం యథా వానరహస్తినోః // 47.27
రణరేణు రథోద్ధూతః పిఙ్గలో రణమూర్ధని
సంద్యానురక్తః సదృశో మేఘః ఖే సురతాపస // 47.28
తదాసీత్ తుములం యుద్ధం న ప్రాజ్ఞాయత కిఞ్చన
శ్రూయతే త్వనిశం శబ్దః ఛిన్ధి భిన్ధీతి సర్వతః // 47.29
తతో విశసనో రౌద్రో దైత్యానాం దైవతైః సహ
జాతో రుధిరనిష్యన్దో రజఃసయమనాత్మకః // 47.30
శాన్తే రజసి దేవాద్యాస్తద్ దానవబలం మహత్
అభిద్రవన్తి సహితాః సమం స్కన్దేన ధీమతా // 47.31
నిజఘ్నుర్దానవాన్ దేవాః కుమారభుజపాలితాః
దేవాన్ నిజఘ్నుర్దైత్యాశ్చ మయగుప్తాః ప్రహారిణః // 47.32
తతోఽమృతరసాస్వాదాద్ వినా భూతాః సురత్తమాః
నిర్జితాః సమరే దైత్యైః సమం స్కన్దేన నారద // 47.33
వినిర్జితాన్ సురాన్ దృష్ట్వా వైనతేయధ్వజోఽరిహా
శార్ఙ్గమానమ్య బాణైఘైర్నిజఘాన తతస్తతః // 47.34
తే విష్ణునా హన్యమానాః పతత్త్రిభిరయోముఖైః
దైతేయాః శరణం జగ్ముః కాలనేమిం మహాసురామ్ // 47.35
తేభ్యః స చాభయం దత్త్వా జ్ఞాత్వాజేయం చ మాధవమ్
వివృద్ధిమగమద్ బ్రహ్మన్ యథా వ్యాధిరుపేక్షితః // 47.36
యం యం కరేణ స్పృశతి దేవం యక్షం సకిన్నరమ్
తం తమాదాయ చిక్షేప విస్తృతే వదనే బలీ // 47.37
సంరమ్బాధ్ దానవేన్ద్రో విమృదతి దితిజైః సంయుతో దేవసైన్యం సేన్ద్రం సార్క సచన్ద్రం కరచరణనఖైరస్క్షత్రహీనోఽపి వేగాత్
చక్రైర్వైశ్వానరాభైస్త్వవనిగగనయోస్తిర్యగూర్ధ్వం సమన్తాత్ ప్రాప్తేఽన్తే కాలవహ్నేర్జగదఖిలమిదం రూపమాసీద్ దిధక్షోః // 47.38
తం దృష్ట్వా వర్ద్ధమానం రిపమతిబలినం దేవగన్ధర్వముఖ్యాః సిద్ధాఃసాధ్యాశ్విముఖ్యా భయతరలదృశః ప్రాద్రవన్ దిక్షు సర్వే
పోప్లూయన్తశ్చ దైత్యా హరిమమరగణైరర్చితం చారుమౌలిం నానాశస్త్రాస్త్రపాతైర్విగలితయశసంచక్రురుత్సిక్తదర్పాః // 47.39
తానిత్థంప్రేక్ష్య దైత్యాన్ మయబలిపురగాన్ కాలనేమిప్రధానాన్ బాణైరాకృష్య శార్ఙ్గ త్వనవరతమురోభేదిబిర్వజ్రకల్పైః
కోపాదారక్తదృష్టిః సరథగజహయాన్ దృష్టినిర్ధూతవీర్యాన్ నారాచఖ్యైః సుపుఙ్ఖైర్జలద్ ఇవ గిరీన్ ఛాదయామాస విష్ణుః // 47.40
తైర్వాణైశ్ఛాద్యమానా హరికరనుదితైః కాలదణ్డప్రకాశైర్నారాచైరర్ధచన్ద్రైర్బాలిమయపురాగా భీతభీతాస్త్వారన్తః
ప్రారమ్బే దానవేన్ద్రం శతవదనమథో ప్రేషయన్ కాలనేమిం స ప్రాయాద్ దేవసైన్యప్రభుమమితబలం కేశవం లోకనాథమ్ // 47.41
తం దృష్ట్వా శతశీర్షముద్యతగదం శైలేన్ద్రశృఙ్గాకృతిం విష్ణుః శార్ఙ్గమపాస్య సత్వరమథో జగ్రాహ చక్రం కరే
సోఽప్యేనం ప్రసమీక్ష్య దైత్యవిటపప్రచ్ఛేదనం మానినం ప్రోవాచాథ విహస్య తం చ సుచిరం మేఘస్వనో దానవః // 47.42
అయం స దనుపుత్రసైన్యవిత్రాసకృద్రిషుః పరమకోపితః స మధోర్విఘాతకృత్
హిరణ్యనయనాన్తకః కుసుమపూజారతిః క్వ యాతి మమ దృష్టిగోచరే నిపతితః ఖలః // 47.43
యద్యేష సంప్రతి మమాహవమభ్యుషైతి నృనం న యాతి నిలయం నిజమమ్బుజాక్షః
మన్ముష్టిపిష్టశిథిలాఙ్గముపాత్తభస్మ సంద్రక్ష్యతే సురజనో భయకాతరాక్షః // 47.44
ఇత్యేవముక్త్వా మధుసూదనం వై స కాలనేమిః స్ఫురితాధరోష్ఠః
గదాం ఖగేన్ద్రోపరి జాతకోపో ముమోచ శైలే కులిశం యథేన్ద్రః // 47.45
తామాపతన్తీం ప్రసమీక్ష్య విష్ణుర్ఘోరాం గదాం దానవబాహుముక్తామ్
చక్రేణ చిచ్ఛేద సుదుర్గతస్య మనోరథం పూర్వకృతేన కర్మ // 47.46
గదాం ఛిత్త్వా దానవాభ్యాశమేత్య భుజౌ పీనౌ సంప్రచిచ్ఛేద వేగాత్
భుజాభ్యాం కృత్తాభ్యాం దగ్ధశైలప్రకాశః సందృశ్యేతాప్యపరః కాలనేమి // 47.47
తతోఽస్య మాధవః కోపాత్ శిరశ్చక్రేణ భూతలే
ఛిత్త్వా నిపాతయామాస పక్వం తాలఫలం యథా // 47.48
తథా విబాహుర్విశిరా ముణ్డతాలో యథా వనే
తస్థౌ మేరురివాకమ్ప్యః కబన్ధః క్ష్మాధరేశ్వరః // 47.49
తం వైనతేయోఽప్యుపసా ఖగోత్త్మో నిపాతయామాస మునే ధరణ్యామ్
యథామ్బరాద్ బాహుశిరః ప్రణష్టబలం మహేన్ద్రః కులిశేన భూమ్యామ్ // 47.50
తస్మిన్ హతే దానవసైన్యపాలే సంపీడ్యమానాస్త్రిదశైస్తు దైత్యాః
విముక్తశస్త్రాలకచర్మవస్త్రాః సంప్రాద్రవన్ బాణమృతేఽసురేన్ద్రాః // 47.51
ఇతి శ్రీవామనపురాణే సప్తచత్వారింశోఽధ్యాయః

పులస్త్య ఉవాచ
సంనివృత్తే తతో బాణే దానవాః సత్వరం పునః
నివృత్తా దేవతానాం చ సశస్త్రా యుద్ధలాలసాః // 48.1
విష్ణురప్యమితౌజాస్తం జ్ఞాత్వాజేయం బలేః సుతమ్
ప్రాహామన్త్ర్య సురాన్ సర్వాన్ యుధ్యధ్వం విగతజ్వరాః // 48.2
విష్ణునాథ సమాదిష్టా దేవాః శక్రపురోగమాః
యుయుధుర్దానవైః సార్ధం విష్ణుస్త్వన్తరధీయత // 48.3
మాధవం గతమాజ్ఞాయ శుక్రో బలిమువాచ హ
గోవిన్దేన మురాస్త్యక్తాస్త్వం జయస్వాధునా బలే // 48.4
స పురోహితవాక్యేన ప్రీతో యాతే జనార్దనే
గదామాదాయ దేజస్వీ దేవసైన్యమభిద్రుతః // 48.5
బాణో బాహుసహస్రేణ గృహ్య ప్రహరణాన్యథ
దేవసైన్యమభిద్రుత్య నిజఘాన సహస్రశః // 48.6
మయోఽపి మాయామాస్థాయ తైస్తై రూపాన్తరైర్మునే
యోధయామాస బలావాన్ సురాణాం చ వరూఛినీమ్ // 48.7
విద్యుజ్జిహ్వః ప్రరిభద్రో వృషపర్వా శతేక్షణః
విపాకో విక్షరః సైన్యం తేఽపి దేవానుపాద్రవన్ // 48.8
తే హన్యమానా దితిజైర్దేవాః శక్రపురోగమాః
గతే జనార్దనే దేవే ప్రాయశో విముఖ్యాభవన్ // 48.9
తాన్ ప్రభగ్నాన్ సురగాణాన్ బలిబాణాపురోగమాః
పృష్ఠతశ్చాద్రవన్ సర్వే త్రైలోక్యవిజిగీషవః // 48.10
సంబాధ్యమానా దైతేయైర్దవాః సేన్ద్రా భయాతురాః
త్రివిష్టపం పరిత్యజ్య బ్రహ్మలోకముపాగతాః // 48.11
బ్రహ్మలోకం గతేష్విత్థం సేన్ద్రేష్వపి సురేషు వై
స్వర్గభోక్తా బలిర్జాతః సపుత్రభ్రాతృబాన్ధవః // 48.12
శక్రోఽభూద్ భగవాన్ బ్రహ్మన్ బలిర్బాణో యమోఽభవత్
వరుణోఽభూన్మయః సోమో రాహుర్హ్లోదో హుతాశనః // 48.13
స్వర్భానురభవత్ సూర్యః శుక్రశ్చాసీద్ బృహస్పతిః
యేఽన్యేఽప్యధికృతా దేవాస్తేషు జాతాః సురారయః // 48.14
పఞ్చమస్య కలేరాదౌ ద్వాపరాన్తే సుదారుణః
దేవాసురోఽభూత్ సంగ్రామో యత్ర శక్రోఽప్యభూద్ బలిః // 48.15
పాతాలాః సప్త తస్యాస్న్ వశే లోకత్రయం తథా
భూర్భువఃస్వరితి ఖ్యాతం దశలోకాధిపో బలిః // 48.16
స్వర్గే స్వయం నివసతి భుఞ్జన్ భోగాన్ సుదర్లభాన్
తత్రోపాసన్త గన్ధర్వా విశ్వావసుపురోగమాః // 48.17
తిలోత్తమాద్యాప్సరసో నృత్యన్తి సురతాపస
వాదయన్తి చ వాద్యాని యక్షవిద్యాధరాదయః // 48.18
వివిధానపి భోగాంశ్చ భుఞ్జన్ దైత్యేశ్వరో బలి
సస్మార మనసా బ్రహ్మన్ ప్రహ్లాదం స్వపితామహమ్ // 48.19
సంస్మృతో నప్తృణా చాసౌ మహాభాగవతోఽసురః
సమభ్యాగాత్ త్వరాయుక్తః పాతాలాత్ స్వర్గమవ్యయమ్ // 48.20
తమాగతం సమీక్ష్యైవ త్యక్త్వా సింహాసనం బలిః
కృతాఞ్జలిపుటో భూత్వా వవన్దే చరణావుభౌ // 48.21
పాదయోః పతితం వీరం ప్రహ్లాదస్త్వరితో బలిమ్
సముత్థాప్య పరిష్యవజ్య వివేశ పరమాసనే // 48.22
లం బలిః ప్రాహ భోస్తాత త్వత్ప్రసాదాత్ సురా మయా
నిర్జితాః శక్రరాజ్యం చ హృతం వీర్యబలాన్మయా // 48.23
తదిదం తాత మద్వీర్యవినిర్జితసురోత్తమమ్
త్రైలోక్యరాజ్యం భుఞ్జ త్వం మయి భృత్యే పురఃస్థితే // 48.24
ఏతావతా పుణ్యయుతః స్యామహం తాత యత్ స్వయమ్
త్వదఙ్ఘ్రిపూజాభిరతస్త్వదుచ్ఛిష్టాన్నభోజనః // 48.25
న సా పాలయతో రాజ్యం ధృతిర్భవతి సత్తమ
యా ధృతిర్గురుశుశ్రుషాం కుర్వతో జాయతే విభో // 48.26
తతస్తదుక్తం బలినా వాక్యం శ్రుత్వా ద్విజోత్తమ
ప్రహ్లాదః ప్రాహ వచనం ధర్మకామార్థసాధనమ్ // 48.27
మయా కృతం రాజ్యమకణ్టకం పురా ప్రశాసితా భూః సుహృదోఽనుపూజితాః
దత్తం యథేష్టం జనినాస్తథాత్మజాః స్థితో బలే సమ్ప్రతి యోగసాధకః // 48.28
గృహీతం పు6 విధివన్మయా భూయోఽర్పితః తవ
ఏవం భవ గురూణాం త్వం సదా సుశ్రూషణే రతః // 48.29
ఇత్యేవముక్త్వా వచనం కరే త్వాదాయ దక్షిణే
శాక్రే సింహాసనే బ్రహ్మన్ బలిం తూర్ణం న్యవేశయత్ // 48.30
సోపవిష్టో మహేన్ద్రస్య సర్వరత్నమయే శుభే
సింహహాసనే దైత్యపతిః శుశుభే మఘవానివ // 48.31
తత్రోపవిష్టశ్చైవాసౌ కృతాఞ్జలిపుటో నతః
ప్రహ్లాదం ప్రాహ వచనం మేఘగమ్భీరయా గిరా // 48.32
యన్మయా తాత కర్తవ్యం త్రైలోక్యం పరిరక్షతా
ధర్మార్థకామమోక్షేభ్యస్తదాదిశతు మే భవాన్ // 48.33
తద్వాక్యసమ కాలం చ శుక్రః ప్రహ్లాదమబ్రవీత్
యద్యుక్తం తన్మహాబాహో వదస్వాద్యోత్తరం వచః // 48.34
వచనం బలిశుక్రాభ్యాం శ్రుత్వా భాగవతోఽసురః
ప్రాహ ధర్మార్థసంయుక్తం ప్రహ్లాదో వాక్యముత్తమమ్ // 48.35
యదాయత్యాం క్షమం రాజన్ యద్ధితం భువనస్య చ
అవిరోధేన ధర్మస్య అర్థస్యోపార్జనం చ యత్ // 48.36
సర్వసత్త్వానుగమనం కామవర్గఫలం చ యత్
పరత్రేహ చ యచ్ఛ్రేయః పుత్ర తత్కర్మ ఆరచ // 48.37
యతా శ్లాఘ్యం ప్రయాస్యద్య యథా కీర్తిర్భవేత్తవ
యతా నాయశసో యోగస్తథా కురు మహామతే // 48.38
ఏతదర్థ శ్రియం దీప్తాం కాఙ్క్షన్తే పురుషోత్తమాః
యేనైతాని గృహేఽస్మాకం నివసన్తి సునిర్వృతాః // 48.39
కులజో వ్యసనే మగ్నః సఖా చార్థబహిః కృతః
వృద్ధో జ్ఞాతిర్గుణీ విప్రః కీర్తీశ్చ యశసా సహ // 48.40
తస్మాద్ యథైతే నివసన్తి పుత్ర రాజ్యస్థితస్యేహ కులోద్గతాద్యాః
తథా యత్స్వామలసత్త్వచేష్ట యథా యశస్వీ భవితాసి లోకే // 48.41
భూభ్యాం సదా బ్రాహ్మణభూషితాయాం క్షత్రాన్వితాయాం దృఢవాపితాయామ్
శుశ్రుషణాసక్తసముద్భవాయా మృద్ధిం ప్రయాన్తీహ నరాధిపేన్ద్రాః // 48.42
తస్మాద్ ద్విజాగ్ర్యాః శ్రుతిశాస్త్రయుక్తా నరాధిపాంస్తే క్రతుభిర్ద్విజేన్ద్రా యజ్ఞాగ్నిధూమేన నృపస్య శాన్తిః // 48.43
తపోఽధ్యయనసంపన్నా యాజనాధ్యాపనే రతాః
సన్తు విప్రా బలే పూజ్యాస్త్వత్తోఽనుజ్ఞామవాప్య హి // 48.44
స్వాధ్యాయయజ్ఞనిరతా దాతారః శస్త్రజీవినః
క్షత్రియాః సన్తు దైత్యేన్ద్ర ప్రజాపాలనధర్మిణః // 48.45
యజ్ఞాధ్యయనసంపన్నా దాతారః కృషికారిణః
పాశుపాల్యం ప్రకుర్వన్తు వేశ్యా విపణిజీవినః // 48.46
బ్రాహ్మణక్షత్రియవిశాం సదా శుశ్రుషణే రతాః
శూద్రాః సన్త్వసురశ్రేష్ఠ తవాజ్ఞాకారిణః సదా // 48.47
యదా వర్ణాః స్వధర్మస్థా భవన్తి దితిజేశ్వర
ధర్మవృద్ధిస్తదా స్యాద్వై ధర్మవృద్ధౌ నృపోదయః // 48.48
తస్మాద్ వర్ణాః స్వధర్మస్థాస్త్వయా కార్యాః సదా బలే
తద్వృద్ధౌ భవతో వృద్ధిస్తద్వానౌ హానిరుచ్యతే // 48.49
ఇత్థం వచః శ్రాణ్య మహాసురేన్ద్రో బలిం మహాత్మా స బభూవ తూష్ణీమ్
తతో యదాజ్ఞాపయసే కరిష్యే ఇత్థం బలిః ప్రాహ వచో మహర్షే // 48.50
ఇతి శ్రీవామనపురాణే అష్టచత్వారింశోఽధ్యాయః

పులస్త్య ఉవాచ
తతో గతేషు దేవేషు బ్రహ్మలోకం ప్రతి ద్విజ
త్రైలోక్యం పాలయామాస బలిర్ధర్మాన్వితః సదా // 49.1
కలిస్తదా ధర్మయుతం జగద్ దృష్ట్వా కృతే యథా
బ్రహ్మాణం శరణం భేజే స్వభావస్య నిషేణాత్ // 49.2
గత్వా స దదృశే దేవం సేన్ద్రైర్దేవైః సమన్వితమ్
స్వదీప్త్యా ద్యోతయన్తం చ స్వదేశం ససురాసురమ్ // 49.3
ప్రణిపత్య తమాహాథ తిష్యో బ్రహ్మాణమీశ్వరమ్
మమ స్వభావో బలినా నాశితో దేవసత్తమ // 49.4
తం ప్రాహ భగవాన్ యోగీ స్వభావం జగతోఽపి హి
న కేవలం హి భవతో హృతం తేన బలీయసా // 49.5
పశ్యస్వ తిష్య దేవేన్ద్రం వరుణం చ సమారుతమ్
భాస్కరోఽపి హి దీనత్వం ప్రయాతో హి బలాద్ బలేః // 49.6
న తస్య కశ్చిత్ త్రైలోక్యే ప్రతిషేద్ధాస్తి కర్మణః
ఋతే సహస్రం శిరసం హరిం దశశతాఙ్ఘ్రికమ్ // 49.7
మ భూమిం చ తథా నాకం రాజ్యం లక్ష్మీం యసోఽవ్యయః
సమాహరిష్యతి బలేః కర్తుః సద్ధర్మగోచరమ్ // 49.8
ఇత్యేవముక్తో దేవేన బ్రహ్మణా కలిరవ్యయః
దీనాన్ దృష్ట్వా స శక్రాదీన్ విభీతకవనం గతః // 49.9
కృతః ప్రావర్త్తత తదా కలేర్నాసాత్ జగత్త్రయే
ధర్మోఽభవచ్చతుష్పాదశ్చాతుర్వర్ణ్యేఽపి నారద // 49.10
తపోఽహింసా చ సత్యం చ శౌచమిన్ద్రియనిగ్రహః
దయా దానం త్వానృశంస్యం శుశ్రుషా యజ్ఞకర్మ చ // 49.11
ఏతాని సర్వజగతః పరివ్యాప్య స్థితాని హి
బలినా బలవాన్ బ్రహ్మన్ తిష్యోఽపి హి కృతః కృతః // 49.12
స్వధర్మస్థాయినో వర్ణా హ్యాశ్రమాంశ్చావిశ్న్ ద్విజాః
ప్రజాపాలనధర్మస్థాః సదైవ మనుజర్షభాః // 49.13
ధర్మోత్తరే వర్తమానే బ్రహ్మన్నస్మిఞ్జగత్త్రయే
త్రైలోక్యలక్ష్మీర్వరదా త్వాయాతా దానవేశ్వరమ్ // 49.14
తామాగతాం నిరీక్ష్యైవ సహస్రాక్షశ్రియం బలిః
పప్రచ్ఛ కాసి మాం బ్రూహి కేనాస్యర్థేన చాగతా // 49.15
సా తద్వచనమాకర్ణ్య ప్రాహ శ్రీః పద్మమాలినీ
బలే శృణుష్వ యాస్మి త్వామాయాతా మహిషి బలాత్ // 49.16
అప్రమేయబలో దేవో యోఽసౌ చక్రగదాధరః
తేన త్యక్తస్తు మఘవా తతోఽహం త్వామిహాగతా // 49.17
స నిర్మమే యువతయశ్చాస్రో రూపసంయుతాః
శ్వేతామ్బరధరా చైవ శ్వేతస్రగనులేపనా // 49.18
శ్వేతవృన్దారకారూఢా సత్త్వాఢ్యా శ్వేతవిగ్రహా
రక్తామ్బరధరా చాన్యా రక్తస్రగనులేపనా // 49.19
రక్తవాజిసామారూఢా రక్తాఙ్గీ రాజసీ హి సా
పీతామ్బరా పీరవర్ణా పీతమాల్యానులేపనా // 49.20
సౌవర్ణస్యన్దనచరా తామసం గుణమాశ్రితా
నీలామ్బరా నీమాల్యా నీలగన్ధామనులేపనా // 49.21
నీలవృషసమారూఢా త్రిగుణా సా ప్రకీర్తితా
యా సా శ్వేతామ్భరా శ్వేతా సత్త్వాఢ్యా కుఞ్జరస్థితా // 49.22
సా బ్రహ్మాణం సమాయాతా చన్ద్రం చన్ద్రానుగానపి
యా రక్తా రక్తవసనా వాజిస్థా రజసాన్వితా // 49.23
తాం ప్రాదాద్ దేవరాజాయ మనేవ తత్సమేషు చ
పీతామ్బరా యా సుభగా రథస్థా కనకప్రభా // 49.24
ప్రజాపతిభ్యస్తాం ప్రాదాత్ శుక్రాయ చ విశఃసు చ
నీలవస్త్రాలిసదృశీ యా చుర్థీ వృషస్థితా // 49.25
సా దానవాన్ నైఋతాంశ్ చ శూద్రాన్ విద్యాధరానపి
విప్రాద్యాః శ్వేతరూపాం తాం కథయన్తి సరస్వతీమ్ // 49.26
స్తువన్తి బ్రహ్మణా సార్ధం మఖే మన్త్రాదిభిః సదా
క్షత్రియా రక్తవర్ణాం తాం జయశ్రీమితి శంసిరే // 49.27
సా చేన్ద్రేణాసురశ్రేష్ఠ మనునా చ యశస్వినీ
వైశ్యాస్తాం పీతవసనాం కనకాఙ్గీం సదైవ హి // 49.28
స్తువన్తి లక్ష్మీమిత్యేవం ప్రజాపాలాస్తథైవ హి
శూద్రాస్తాం నీలవర్ణాఙ్గీం స్తువన్తి చ సుభక్తితః // 49.29
శ్రియా దేవీతి నామ్నా తాం సమం దైత్యైశ్చ రాక్షసైః
ఏవం విభక్తాస్తా నార్యస్తేన దేవేన చక్రిణా // 49.30
ఏతాసాం చ స్వరూపస్తాస్తిష్ఠన్తి నిధయోఽవ్యయాః
ఇతిహాసపురాణాని వేదాః సాఙ్గాస్తథోక్తయః // 49.31
చతుఃషష్టికలాః శ్వేతా మహాపద్మో నిధిః స్థితః
ముక్తాసువర్ణరజతం రథాశ్వగజభూషణమ్ // 49.32
శస్త్రాస్త్రాదికవస్త్రాణి రక్తా పద్మో నిధిః స్మృతః
గోమహిష్యః ఖరోష్ట్రం చ సువర్ణామ్బరభూమయః // 49.33
ఓషధ్యః పశవః పీతా మహానీలో నిధిః స్థితః
సర్వాసామపి జాతీనాం జాతిరేకా ప్రతిష్ఠితా // 49.34
అన్యేషామపి సంహర్త్రీ నీలా శఙ్ఖో నిధిః స్థితః
ఏతాసు సంస్థితానాం చ యాని రూపాణి దానవ
భవన్తి సురుషాణాం వై తాన్ విబోధ వదామి తే // 49.35
సత్యశౌచాభిసంయుక్తా మఖదానోత్సవే రతాః
భవన్తి దావనపతే మహాపద్మాశ్రితా నరాః // 49.36
యజ్వినః సుభగా దృప్తా మానినో బహుదక్షిణాః
సర్వసామాన్యసుఖినో నరాః పద్మాశ్రితాః స్మృతాః // 49.37
సత్యానృతసమాయుక్తా దానాహరణదక్షిణాః
న్యాయాన్యాయవ్యయోపేతా మహానీలాశ్రితా నరాః // 49.38
నాస్తికాః శౌచరహితాః కృపణా భోగవర్జితాః
స్తేయానృతకథాయుక్తా నరాః శఙ్ఖశ్రితా బలే // 49.39
ఇత్యేవం కథితస్తుభ్యం తేషాం దానవ నిర్ణయః // 49.40
అహం సా రాగిణీ నామ జాయశ్రీస్త్వాముపాగతా
మమాస్తి దావనపతే ప్రతిజ్ఞా సాధుసంమతా // 49.41
సమాశ్రయామి శౌర్యఢ్యం న చ క్లీబం కథఞ్చన
న చాస్తి భవతస్తుల్యో త్రైలోక్యేఽపి బలాధికః // 49.42
త్వయా బలవిభూత్యా హి ప్రీతిర్మే జనితా ధ్రువా
యత్త్వయా యుధి విక్రమ్య దేవరాజో వినిర్జితః // 49.43
అతో మమ పరా ప్రీతిర్జాతా దానవ శాశ్వతీ
దృష్ట్వా తే పరమం సత్త్వం సర్వేభ్యోఽపి బలాధికమ్ // 49.44
శౌణ్డీర్యమానినం వీరం తతోఽహం స్వయమాగతా
నాశ్చర్య దానవశ్రేష్ఠ హిరణ్యకశిపోః కులే // 49.45
ప్రసూతస్యాసురేన్ద్రస్య తవ కర్మ యదీదృశమ్
విశేషితస్త్వయా రాజన్ దైతేయః ప్రపితామహః // 49.46
విజితం విక్రమాద్ యేన త్రైలోక్యం వై పరైర్హృతమ్
ఇత్యేవముక్త్వా వచనం దానవైన్ద్రం తదా బలిమ్ // 49.47
జయశ్రీశ్చన్ద్రవదనా ప్రవిష్టాద్యోతయచ్ఛుభా
తస్యాం చాథ ప్రవిష్టాయాం విధవా ఇవ యోషితః // 49.48
సమాశ్రయన్తి బలినం హ్రీశ్రీధీధృతికీర్త్తయః
ప్రభా మతిః శ్రమా భూతిర్విద్యా నీతిర్దయా తథా // 49.49
శ్రుతిః స్మృతిర్ధృతిః కీర్తిర్మూర్తిః శాన్తి క్రియాన్వితాః
పుష్టిస్తుష్టీ రుచిస్త్వన్యా తథా సత్త్వాశ్రితా గుణాః
తాః సర్వా బలిమాశ్రిత్య వ్యశ్రామ్యన్త యథాసుఖమ్ // 49.50
ఏవం గుణోఽభృద్ దనుపుఙ్గవోఽసౌ బలిర్మహాత్మా శుభబుద్ధిరాత్మవాన్
యజ్వా తపస్వీ మృదురేవ సత్యవాక్ దాతా విభర్తా స్వజనాభిగోప్తా // 49.51
త్రివిష్టపం శాసతి దానవేన్ద్రే నాసీన్ క్షుధార్తో మలినో న దీనః
సదోజ్జ్వలో ధర్మరతోఽథ దాన్తః కామోపభోక్తా మనుజోఽపి జాతః // 49.52
ఇతి శ్రీవామనపురాణే ఏకోనపఞ్చాశోఽధ్యాయః

పులస్త్య ఉవాచ
గతే త్రైలోక్యరాజ్యే తు దానవేషు పురన్దరః
జగామ బ్రహ్మసదనం సహ దేవైః శచీపతిః // 50.1
తత్రాపశ్యత్ స దేవేశం బ్రహ్మాణం కమలోద్భవమ్
ఋషిభిః సార్ధమాసీనం పితరం స్వం చ కశ్యపమ్ // 50.2
తతో ననామ శిరసా శక్రః సురగణైః సహ
బ్రహ్మాణం కశ్యపం చైవ తాంశ్చ సర్వాస్తపోధనాన్ // 50.3
ప్రోవాచేన్ద్రః సురైః సార్ధ దేవనాథం పితామహమ్
పితామహ హృతం రాజ్యం బలినా బలినా మమ // 50.4
బ్రహ్మా ప్రోవాచ శక్రైతద్ భుజ్యతే స్వకృతం ఫలమ్
శక్రః పప్రచ్ఛ భో బ్రూహి కిం మయా దుష్కృతం కృతమ్ // 50.5
కశ్యపోఽప్యాహ దేవేశం భ్రూణహత్యా కృతా త్వయా
దిత్యుదరాత్ త్వయా గర్భః కృత్తో వై బహుధా బలాత్ // 50.6
పితరం ప్రాహ దేవేన్ద్రః స మాతుర్దేషతో విభో
కృన్తనం ప్రాప్తవాన్ గర్భో యదశౌచా హి సా భవత్ // 50.7
తతోఽబ్రవీత్ కశ్యపస్తు మాతుర్దేషః స దాసతామ్
గతస్తతో వినిహతో దాసోఽపి కులిశేన భో // 50.8
తచ్ఛ్రుత్వా కశ్యపవచః ప్రాహ శక్రః పితామహమ్
వినాశం పాప్మనో బ్రూహి ప్రాయశ్చిత్తం విభో మమ // 50.9
బ్రహ్మా ప్రోవాచ దేవేశం వశిష్ఠః కశ్యపస్తథా
హితం సర్వస్య జగతః శక్రస్యాపి విశేషతః // 50.10
శఙ్ఖచక్రగదాపాణిర్మాధవః పురుషోత్తమః
తం ప్రపద్యస్వ శరణం స తే శ్రేయో విధాస్యతి // 50.11
సహస్రాక్షోఽపి వచనం గురూణాం స నిశమ్య వై
ప్రోవాచ స్వల్పకాలేన కస్మిన్ ప్రాప్యో బహూదయః
తమూచుర్దేవతా మర్త్యే స్వల్పకాలే మహోదయః // 50.12
ఇత్యేవముక్తః సురరాడ్ విరిఞ్చినా మరీచిపుత్రేణ చ కశ్యపేన
తథైవ మిత్రావరుణాత్మజేన వేగాన్మహీపృష్ఠమవాప్య తస్థౌ // 50.13
కాలిఞ్జరస్యోత్తరతః సుపుణ్యస్తథా హిమాద్రేరపి దక్షిణస్థః
సుశస్థలాత్ పూర్వత ఏవ విశ్రుతో వసోః పురాత్ పిశ్చిమతోఽవతస్థే // 50.14
పూర్వం గయేన నృవరేమ యత్ర యష్టోఽశ్వమేధః శతకృత్సదక్షిణః
మనుష్యేమేధః శతకృత్సహస్రకృన్నరేన్ద్రసూయశ్చ సహస్రకృద్ వై // 50.15
తథా పురా దుర్యజనః సురాసురైః ఖ్యాతో మహామేధ ఇతి ప్రసిద్ధః
యత్రాస్య చక్రే భగవాన్ మురారిః వాస్తవ్యమవ్యక్తతనుః ఖమూర్తిమత్
ఖ్యాతిం జగామాథ గదాధరేతి మహాఘవృక్షస్య శితః కుఠారః // 50.16
యస్మిన్ ద్విజేన్ద్రాః శ్రుతిశాస్త్రవర్జితాః సమత్వమాయాన్తి పితామహేన
సకృత్ పితృన్ యత్ర చ సంప్రపూజ్య భక్త్యా త్వనన్యేన హి చేతసైవ
ఫలం మహామేధమఖస్య మానవా లభన్త్యనన్త్యం భగవత్ప్రసాదాత్ // 50.17
మహానదీ యత్ర సురర్షికన్యా జలాపదేశాద్ధిమశైలమేత్య
చక్రే జగత్పాపవినష్టిమగ్ర్యాం సందర్శనప్రాశనమఞ్జనేన // 50.18
తత్ర శక్రః సమభ్యేత్య మహానద్యాస్తటేఽద్భుతే
ఆరాధనాయ దేవస్య కృత్వాశ్రమమవస్థితః // 50.19
ప్రాతఃస్నాయీ త్వధఃశాయీ ఏకభక్తస్త్వయాచితః
తపస్తేపే సహస్రాక్షః స్తువన్ దేవం గదాధరమ్ // 50.20
తస్యైవం తప్యతః స్మయగ్జితసర్వేన్ద్రియస్య హి
కామక్రోధవిహీనస్య సాగ్రః సంవత్సరో గతః // 50.21
తతో గదాధరః ప్రీతో వాసవం ప్రాహ నారద
గచ్ఛ ప్రీతోఽస్మి భవతో ముక్తపాపోఽసి సామ్ప్రతమ్ // 50.22
నిజం రాజ్యం చ దేవేశ ప్రాప్స్యసే న చిరాదివ
యతిష్యామి తథా శక్ర భావి శ్రేయో యతా తవ // 50.23
ఇత్యేవముక్తోఽథ గదాధరేణ విసర్జితః స్నాప్య మనోహరాయామ్
స్నాతస్య దేవస్య తదైనసో నరాస్తం ప్రోచురస్మాననుసాసయస్వ // 50.24
ప్రోవాచ తాన్ భీషణకర్మకారాన్ నామ్నా పులిన్దాన్ మమ పాపసంభవాః
వసధ్వమేవాన్తరమద్రిసుఖ్యయోర్హిమాద్రికాలిఞ్జరయోః పులిన్దాః // 50.25
ఇత్యేవముక్త్వా సురరాట్ పులిన్దాన్ విముక్తపాపోఽమరసిద్ధయక్షైః
సంపూజ్యమానోఽనుజగామ చమం మాతుస్తదా ధర్మనివాసమీడ్యమ్ // 50.26
దృష్ట్వాదితిం మూర్ధ్ని కృతాఞ్జలిస్తు వినామ్రమౌలిః సముపాజగామ్
ప్రణమ్య పాదౌ కమలోదరాభౌ నివేదయామాస తపస్తదాత్మనః // 50.27
పప్రచ్ఛ సా కారణమీశ్వరం తమ్ ఆఘ్రాయ చాలిఙ్గ్య సహాశ్రుదృష్ట్యా
స చాచచక్షే బలినా రణే జయం తదాత్మనో దేవగణైశ్చ సార్ధమ్ // 50.28
శ్రుత్వైవ సా శోకపరిప్లుతాఙ్గీ జ్ఞాత్వా జితం దైత్యసుతైః సుతం తమ్
దుఃఖాన్వితా దేవమనాద్యమీడ్యం జగామ విష్ణుం శరణం వరేణ్యమ్ // 50.29
నారద ఉవాచ
కస్మిన్ జనిత్రీ సురసత్తమానాం స్థానే హృషీకేశమనన్తమాద్యమ్
చరాచరస్య ప్రభవం పురాణమారాధయామాస శుభే వద త్వమ్ // 50.30
పులస్త్య ఉవాచ
సురారణిః శక్రమవేక్ష్య దీనం పరాజితం దానవనాయకేన
సితేఽథ పక్షే మరార్క్షగేర్ఽకే ఘృతార్చిషః స్యాదథ సప్తమేఽహ్ని // 50.31
దృష్ట్వైవే దేవం త్రిదశాధిపం తం మహోదయే శక్రదిశాధిరూఢమ్
నిరాశనా సంయతవాక్ సుచితా తదోపతస్థే శరణం సురేన్ద్రమ్ // 50.32
అదితిరువాచ
జయస్వ దివ్యామ్బుజకోశచౌర జయస్వ సంసారతరోః కుఠార
జయస్వ పాపేన్ధనజాతవేదస్తమౌఘసంరోధ నమో నమస్తే // 50.33
నమోఽసు తే భాస్కర దివ్యమూర్తే త్రైలోక్యలక్ష్మీతిలకాయ తే నమః
త్వం కారణం సర్వచరాచరస్య నాథోఽసి మాం పాలయ విశ్వమూర్తే // 50.34
త్వయా జగన్నాథ జగన్మయేన నాథేన శక్రో నిజరాజ్యహానిమ్
అవాప్తావాన్ శత్రుపరాభవం చ తతో భవన్తం శరణం ప్రపన్నా // 50.35
ఇత్యేవముక్త్వా సురుపూజితం సా ఆలిఖ్య రక్తేన హి చన్దనేన
సంపూజయిత్వా కరవీరపుష్యైః సంధూప్య ధూపైః కణమర్కభోజ్యమ్ // 50.36
నివేద్య చైవాజ్యయుతం మహార్హమన్నం మహేన్ద్రస్య హితాయ దేవీ
స్తవేన పుణ్యేన చ సంస్తువన్తీ స్థితా నిరాహారమథోపవాసమ్ // 50.37
తతో ద్వితీయేఽహ్ని కృతప్రణామా స్నాత్వా విధానేన చ పూజయిత్వా
దత్త్వా ద్విజేభ్యః కణకం తిలాజ్యం తతోఽగ్రతః సా ప్రయతా బభూవ // 50.38
తతః ప్రీతోఽభవద్ భానుర్ఘృతార్చిః సూర్యమణ్డలాత్
వినిఃసృత్యయాగ్రతః స్థిత్వా ఇదం వచనమబ్రవీత్ // 50.39
వ్రతేతానేన సుప్రీతస్తవాహం దక్షనన్దిని
ప్రాప్స్యసే దుర్లభం కామం మత్ప్రసాదాన్న సంశయః // 50.40
రాజ్యం త్వత్తనయానాం వై దాస్యే దేవి సురారణి
దానవాన్ ధ్వంసయిష్యామి సంభూయైవోదరే తవ // 50.41
తద్ వాక్యం వాసుదేవస్య శ్రుత్వా బ్రహ్మన్ సురారణిః
ప్రోవాచ జగతాం యోనిం వేపమానా పునః పునః // 50.42
కథం త్వాముదరేణాహం వోఢుం శక్ష్యామి దుర్ధరమ్
యస్యోదరే జగత్సర్వం వసతే స్థాణుజఙ్గమమ్ // 50.43
కస్త్వాం ధారయితుం నాథ శక్తస్త్రైలోక్యధార్యసి
యస్య సప్తార్ణవాః కుక్షౌ నివసన్తి సహాద్రిభిః // 50.44
తస్మాద్ యథా సురపతిః శక్రః స్యాత్ సురరాడిహ
యథా చ న మమ క్లేశస్తథా కురు జనార్దన // 50.45
విష్ణురువాచ
సత్యమేతన్మహాభాగే దుర్ధరోఽస్మి సురాసురైః
తథాపి సంభవిష్యామి అహం దేవ్యుదరే తవ // 50.46
ఆత్మానం భువనాన్ శైలాంస్త్వాఞ్చ దేవి సకశ్యపామ్
ధారయిష్యామి యోగేన మా విషాదం కుథామ్బికే // 50.47
తవోదరేఽహం దాక్షేయి సంభవిష్యామి వై యదా
తదా నిస్తేజసో దైత్యాః సభవిష్యన్త్యసంశయమ్ // 50.48
ఇత్యేవముక్త్వా భగవాన్ వివేశ తస్యాశ్చ భూయోఽరిగణప్రమర్దీ
స్వతేజసోంఽశేన వివేశ దేవ్యాః తదోదరే శక్రహితాయ విప్ర // 50.49
ఇతి శ్రీవామనపురాణే పఞ్చాశోఽధ్యాయః

పులస్త్య ఉవాచ
దేవమాతుః స్థితే ఉదరే వామనాకృతౌ
నిస్తేజసోఽసురా జాతా యథోక్తం విశ్వయోనినా // 51.1
నిస్తేజసోఽసురాన్ దృష్ట్వా ప్రహ్లాదం దానవేశ్వరమ్
బలిర్దానవశార్దూల ఇదం వచనమబ్రవీత్ // 51.2
బలిరువాచ
తాత నిస్తేజసో దైత్యాః కేన జాతాస్తు హేతునా
కథ్యతాం పరమజ్ఞోఽసి శుభాశుభవిశారద // 51.3
పులస్త్య ఉవాచ
తత్పౌత్రవచనం శ్రుత్వా ముహూర్తం ధ్యానమాస్తితః
కిమర్థం తేజసో హానిరితి కస్మాదతీవ చ // 51.4
స జ్ఞాత్వా వాసుదేవోత్థం భయం దైత్యేష్వనుత్తమమ్
చిన్తయామాస యోగాత్మా క్వ విష్ణుః సాంప్రతం స్థితః // 51.5
అధో నాభేః స పాతాలాన్ సప్త సంచిన్త్య నారద
నాబేరుపరి భూరాదిల్లోకాంశ్చర్తుమియాద్ వశీ // 51.6
భూమిం స పఙ్కజాకారాం తన్మధ్యే పఙ్కజాకృతిమ్
మేరుం దదర్శ శైలేన్ద్రం శాతకౌమ్భం మహర్ద్ధిమత్ // 51.7
తస్యోపరి మహాపుర్యస్త్వష్టౌ లోకపతీస్తథా
తేషామాతుః స దదృశే మృగపక్షిగణైర్వృతమ్ // 51.8
తదధస్తాన్మహాపుణ్యమాశ్రమం సురపూజితమ్
దేవమాతుః స దదృశే మృగపక్షిగణైర్వృతమ్ // 51.9
తాం దృష్ట్వా దేవజననీం సర్వతేజోధికాం మునే
వివేశ దానవపతిరన్వేష్టుం మధుసూదనమ్ // 51.10
స దృష్టవాఞ్జగన్నాథం మాధవం వామనాకృతిమ్
సర్వభీతవరేణ్యం తం దేవమాతురథోదరే // 51.11
తం దృష్ట్వా పుణ్డరీకాక్షం శఙ్ఖచక్రగదాధరమ్
సురాసురగణైః సర్వైః సర్వతో వ్యాప్తవిగ్రహమ్ // 51.12
తేనైవ క్రమయోగేన దృష్ట్వా వామనతాం గతమ్
దైత్యతేజోహరం విష్ణుం ప్రకృతిస్థోఽభవత్ తతః // 51.13
అథోవాచ మహాబుద్ధిర్విరోజనసుతం బలిమ్
ప్రహ్లాదో మధురం వాక్యం ప్రణమ్య మధుసూదనమ్ // 51.14
ప్రహ్లాద ఉవాచ
శ్రూయతాం సర్వమాఖ్యాస్యే యతో వో భయమాగతమ్
యేన నిస్తేజసో దైత్యా జాతా దైత్యేన్ద్ర హేతునా // 51.15
భవతా నిర్జితా దేవాః సేన్ద్రరుద్రార్కపావకాః
ప్రయాతాః శరణం దేవం హరిం త్రిభువనేశ్వరమ్ // 51.16
స తేషామభయం దత్త్వా శక్రాదినాం జగద్గురుః
అవతీర్ణో మహాబాహురదిత్యా జఠరే హరిః // 51.17
హృతాని వస్తేన బలే తేజాంసీతి మతిర్మమ
నాలం తమో విషహితుం స్థాతుం సూర్యోదయం బలే // 51.18
పులస్త్య ఉవాచ
ప్రహ్లాదవచనం శ్రుత్వా క్రోధప్రస్ఫురితాధరః
ప్రహ్లాదమాహాథ బలిర్భావికర్మప్రచోదితః // 51.19
బలిరువాచ
తాత కోఽయ హరిర్నామ యతో నో భయమాగతమ్
సన్తి మే శతశో దైత్యా వాసుదేవబలాధికాః // 51.20
సహస్రశో యైరమరాః సేన్ద్రరుద్రాగ్నిమారుతాః
నిర్జిత్య త్యాజితాః స్వర్గం భగ్నదర్పా రణాజిరే // 51.21
యేన సూర్యరథాద్ వేగాత్ చక్రం కృష్టం మహాజవమ్
స విప్రచిత్తిర్బలవాన్ మమ సైన్యపురస్సరః // 51.22
అయఃశుఙ్కు శివః శంభురసిలోమా విలోమకృత్
త్రిశిరా మకరాక్షశ్చ వృషపర్వా నతేక్షమః // 51.23
ఏతే చానయే చ బలినో నానాయుధవిసారదాః
యేషామేకైకశో విష్ణుః కలాం నార్హతి షోడశీమ్ // 51.24
పులస్త్య ఉవాచ
పౌత్రస్యైతద్ వచః శ్రుత్వా ప్రహ్లాదః క్రోధమూర్ఛితః
ధిగ్ధిగిత్యాహ స బలిం వైకుణ్ఠాక్షేపవాదినమ్ // 51.25
ధిక్త్వాం పాపసమారారం దుషుటబుద్ధిం సుబాలిశమ్
హరిం నిన్దయతో జిహ్వా కథం న పతితా తవ // 51.26
శోచ్యస్త్వమసి దుర్బుద్ధే నిన్దనీయశ్ చ సాధుభిః
యత్ త్రైలోక్యగురుం విష్ణుమభినిన్దసి దుర్మతే // 51.27
శోచ్యశ్చాస్మి న సందేహో యేన జాతః పితా తవ
యస్య త్వం కర్కశః పుత్రో జాతో దేవావమాన్యకః // 51.28
భవాన్ కిల విజానాతి తథా చామీ మహాసురాః
యతా నాన్యః ప్రియః కశ్చిన్మమ తస్మాజ్జనార్దనాత్ // 51.29
జానన్నపి ప్రియతరం ప్రాణేభ్యోఽపి హరిం మమ్
సర్వేశ్వరేశ్వరం దేవం కథం నిన్దితవానసి // 51.30
గురుః పూజ్యస్తవ పితా పూజ్యస్తస్యాప్యహం గురుః
మమాపి పూజ్యో భగవాన్ గురుర్లోకగురుర్హరిః // 51.31
గురోర్గురుగురుర్మూఢ పూజ్యః పజ్యతమస్తవ
పూజ్యం నిన్దయసే పాప కథం న పతితోఽస్యధః // 51.32
శోచనీయా దురాచారా దానవామీ కృతాస్త్వయా
యేషాం త్వం కర్కశో రాజా వాసుదేవస్య నిన్దకః // 51.33
యస్మాద్ పూజ్యోర్ఽచనీయశ్చ భవతా నిన్దితో హరిః
తస్మాత్ పాపసమాచరా రాజ్యనాశమవాప్నుహి // 51.34
యతా నాన్యత్ ప్రియతరం విద్యతే మమ కేశవాత్
మనసా కర్మణా వాచా రాజ్యభ్రష్టస్తథా పత // 51.35
యతా న తస్మాదపరం వ్యతిరిక్తం హి విద్యతే
చతుర్దశసు లోకేషు రపాజ్యభ్రష్టస్తథా పత // 51.36
సర్వేషామంపి భూతానాం నాన్యల్లోకే పరాయణమ్
యథా తథానుపస్యేయం భవన్తం రాజ్యవిచ్యుతమ్ // 51.37
పులస్త్య ఉవాచ
ఏవముచ్చారితే వాక్యే బలిః సత్వరితస్తదా
అవతీర్యాసనాద్ బ్రహ్మన్ కృతాఞ్జలిపుటో బలీ // 51.38
శిరసా ప్రణిపత్యాహ ప్రసాదం యాతు మే గురుః
కృతాపరాధానపి హి క్షమన్తి గురవః శిశూన్ // 51.39
తత్సాధు యదహం శప్తో భవతా దానవేశ్వర
న బిభేమి పరేభ్యోఽహం న చ రాజ్యపరిక్షయాత్ // 51.40
నైవ దుఃఖం మమ విభో యదహం రాజ్యవిచ్యుతః
దుఃఖం కృతాపరాధత్వాద్ భవతో మే మహత్తరమ్ // 51.41
తత్ క్షమ్యతాం తాత మమాపరాధో బాలోఽస్మయనాథోఽస్మి సుదుర్మతిశ్చ
కృతేఽపి దోషే గురవః శిశూనాం క్షమన్తి దైత్యం సముపాగతానామ్ // 51.42
పులస్త్య ఉవాచ
స ఏవముక్తో వచనం మహాత్మా విముక్తమోహో హరిపాదభక్తః
చిరం విచిన్త్యాద్భుతమేతదిత్థమువాచ పౌత్రం మధురం వచోఽథ // 51.43
ప్రహ్లాద ఉవాచ
తాత మోహేన మే జ్ఞానం వివేకశ్చ తిరస్కృతః
యేన సర్వగతం విష్ణుం జానంస్త్వాం సప్తవానహమ్ // 51.44
నూనమేతేన భావ్యం వై భవతో యేన దానవ
మమావిశన్మహాబాహో వివేకప్రతిషేధకః // 51.45
తస్మాద్ రాజ్యం ప్రతి విభో న జ్వరం కర్తుమర్హసి
అవశ్యం భావినో హ్యర్థా న వినశ్యన్తి కర్హిచిత్ // 51.46
పుత్రమిత్రకలత్రార్థ రాజ్యభోగధనాయ చ
ఆగమే నిర్గమే ప్రాజ్ఞో న విషాదం సమాచరేత్ // 51.47
యథా యథా సమాయాన్తి పూర్వకర్మవిధానతః
సుఖదుఃఖాని దైత్యేన్ద్ర నరస్తాని సహేత్ తథా // 51.48
ఆపదామాగమం దృష్ట్వా న విష్ణ్ణో భవేద్ వశీ
సంపదం చ సువిస్తీర్ణాం ప్రాప్య నోఽధృతిమాన్ భవేత్ // 51.49
ధనక్షయే న ముహ్యన్తి న హృష్యన్తి ధనాగమే
ధీరాః కార్యేషు చ సదా భవన్తి పురుషోత్తమాః // 51.50
ఏవం విదిత్వా దైత్యేన్ద్ర న విషాదం కథఞ్చన
కర్తుమర్హసి విద్వాంస్త్వం పణ్డితో నావసీదతి // 51.51
తథాన్యచ్చ మహాబాహో హితం శృణు మహార్థకమ్
భవతోఽథ తథాన్యేషాం శ్రుత్వా తచ్చ సమాచర // 51.52
శరణ్యం శరణం గచ్ఛ తమేవ పురుషోత్త్మమ్
స తే త్రాతా భయాదస్మాద్ దానవేన్ద్ర భవిష్యతి // 51.53
యే సంశ్రితా హరిమనన్తమనాదిమధ్యం విష్ణుం చరాచరగురుం హరిమీశితారమ్
సంసారగర్తపతితస్య కరావలమ్బం నూనం న తే భువి నరా జ్వరిణో భవన్తి // 51.54
తన్మనా దానవశ్రేష్ఠ తద్భక్తశ్చ భవాధునా
స ఏష భవతః శ్రేయో విధాస్యతి జనార్ధనః // 51.55
అహం చ పాపోపశమార్థమీశమారాధ్య యాస్యే ప్రతితీర్థయాత్రామ్
విముక్తపాపశ్చ తతో గమిష్యే యత్రాచ్యుతో లోకపతిర్నృసింహః // 51.56
పులస్త్య ఉవాచ
ఇత్యేవమాశ్వాస్య బలిం మహాత్మా సంస్మృత్య యోగాధిపతిం చ విష్ణుమ్
ఆమన్త్ర్య సర్వాన్ దనుయూథపాలాన్ జగామ కర్తుం త్వథ తీర్థయాత్రామ్ // 51.57
ఇతి శ్రీవామనపురాణే ఏకపఞ్చాశోఽధ్యాయః

నారద ఉవాచ
కాని తీర్థాని విప్రేన్ద్ర ప్రహ్లాదోఽనుజగామ హ
ప్రహ్లాదతీర్థయాత్రాం మే సమ్యగాఖ్యాతుమర్హసి // 52.1
పులస్త్య ఉవాచ
శృణుష్వ కథయిష్యామి పాపపఙ్కప్రణాశినీమ్
ప్రహ్లాదతీర్థయాత్రాం తే శుద్ధపుణ్యప్రదాయినీమ్ // 52.2
సంత్యజ్య మేరుం కనకాచలేన్ద్రం తీర్థం జగామామరసంఘజుష్టమ్
ఖ్యాతం పృతివ్యాం శుభదం హి మానసం యత్ర స్థితో మత్స్యవపుః సురేశః // 52.3
తస్మింస్తీర్థవరే స్నాత్వా సంతర్ప్య పితృదేవతాః
సంపూజ్య చ జగన్నాథమచ్యుతం శ్రుతిభిర్యుతమ్ // 52.4
ఉపోష్య భూయః సంపూజ్య దేవర్షిపితృమానవాన్
జగామ కచ్ఛపం ద్రష్టుం కౌశిక్యాం పాపనాశనమ్ // 52.5
తస్యాం స్నాత్వా మహానద్యాం సంపూజ్య చ జగత్పతిమ్
సముపోష్య శుచిర్భూత్వా దత్వా విప్రేషు దక్షిణామ్ // 52.6
నమస్కృత్య జగన్నాథమథో కూర్మవపుర్ధరమ్
తతో జగామ కృష్ణాఖ్యం ద్రష్టుం వాజిముఖం ప్రభుమ్
తత్ర దేవహ్రదే స్నాత్వా తర్పయిత్వా పితౄన్ సురాన్ // 52.7
సంపూజ్య హయశీర్షం చ జగామ గజసాహ్వయమ్
తత్ర దేవం జగన్నాథం గోవిన్దం చక్రపాణినమ్ // 52.8
స్నాత్వా సంపూజ్య విధివత్ జగామ యమునాం నీమ్
తస్యాం స్నాతః శుచిర్భూత్వా సంతర్ప్యార్షిసురాన్ పితౄన్
దదర్శ దేవదేవేశం లోకనాథం త్రివిక్రమమ్ // 52.9
నారద ఉవాచ
సామ్ప్రతం భగవాన్ విష్ణుస్త్రైలోక్యాక్రమణం వపుః
కరిష్యతి జగత్స్వామీ బలేర్బన్ధనమీశ్వరః // 52.10
తత్కథం పూర్వకాలేఽపి విభురాసీత్ త్రివిక్రమః
కస్య వా బన్ధనం విష్ణుః కృతవాంస్తచ్చ మే వద // 52.11
పులస్త్య ఉవాచ
శ్రూయతాం కథియిష్యామి యోఽయం ప్రోక్తస్త్రివిక్రమః
యస్మిన్ కాలే సంబభూవ యం చ వఞ్చితవానసౌ // 52.12
ఆసీద్ ధున్ధురితి ఖ్యాతః కశ్యపస్యౌరసః సుతః
దనుగర్భసముద్భూతో మాబలపరాక్రమః // 52.13
స సమారాద్య వరదం బ్రహ్మాణం తపసాసురః
అవధ్యత్వం సురైః సేన్ద్రైః ప్రార్థయత్ స తు నారద // 52.14
తద్ వరం తస్య చ ప్రాదాత్ తపసా పఙ్కజోద్భవః
పరితుష్టః స చ బలీ నిర్జగామ త్రివిష్టపమ్ // 52.15
చతుర్థస్య కలేరాదౌ జిత్వా దేవాన్ సవాసవాన్
ధున్ధుః శక్రత్వమకరోద్ధిరణ్యకశిపౌ సతి // 52.16
తస్మిన్ కాలే స బలవాన్ హిరణ్యకశిపుస్తతః
చచార మన్దరగిరౌ దైత్యం ధున్ధుం సమాశ్రితః // 52.17
తతోఽసురా యథా కామం విహరన్తి త్రివిష్టపే
బ్రహ్మలోకే చ త్రిదశాః సంస్థితా దుఃఖసంయుతాః // 52.18
తతోఽమరాన్ బ్రహ్మసదో నివాసినః శ్రుత్వాథ ధున్ధుర్దితిజానువాచ
బ్రజామ దైత్య వయమగ్రజస్య సదో విజేతుం త్రిదశాన్ సశక్రాన్ // 52.19
తే ధున్ధువాక్యం తు నిశమ్య దైత్యాః ప్రోచుర్న నో విద్యతి లోకపాల
గతిర్యయా యామ పితామహాజిరం సుదుర్గమోఽయం పరతో హి మార్గః // 52.20
ఇతః సహస్రైర్బహుయోజనాఖ్యైర్లోకో మహర్నామ మహర్షిజుష్టః
యేషాం హి దృష్ట్యార్ఽపణచోదితేన దహ్యన్తి దైత్యాః సహసేక్షితేన // 52.21
తతోఽపరో యోజనకోటినా వై లోకో జనో నామ వస్న్తి యత్ర
గోమాతరోఽస్మాసు వినాశకారి యాసాం రజోఽపీహ మహాసురేన్ద్ర // 52.22
తతోఽపరో యోజనకోటిభిస్తు షడ్భిస్తపో నామ తపస్విజుష్టః
తిష్ఠన్తి యత్రాసుర సాధ్యవర్యా యేషాం హి నశ్వాసమరుత్ త్వసహ్యః // 52.23
తతోఽపరో యోజనకోటిభిస్తు త్రింశద్భిరాదిత్యసహస్రదీప్తిః
సత్యాభిధానో భగవన్నివాసో వరప్రదోఽభుద్ భవతో హి యోఽసౌ // 52.24
యస్య వేదధ్వనిం శ్రుత్వా వికసన్తి సు రాదయః
సంకోచమసురా యాన్తి యే చ తేషాం సధర్మిణః // 52.25
తస్మాన్మా త్వం మహాబాహో మతిమేతాం సమాదధః
వైరాజభువనం ధున్ధో దురారోహం సదా నృభిః // 52.26
తేషాం వచనమాకర్ణ్య ధున్ధుః ప్రోవాచ దానవాన్
గన్తుకామః స సదనం బ్రహ్మణో జేతుమీశ్వరాన్ // 52.27
కథం తు కర్మణా కేన గమ్యతే దానవర్షభాః
కథం తత్ర సహస్రాక్షః సంప్రాప్తః సహ దైవతైః // 52.28
తే ధున్ధునా దానవేన్ద్రాః పృష్టాః ప్రోచుర్వచోఽధిపమ్
కర్మ తన్న వయం విద్మః శుక్రస్తద్ వేత్త్యసంశయమ్ // 52.29
దైత్యానాం వచనం శ్రుత్వా ధునధుర్దైత్యపురోహితమ్
పప్రచ్ఛ శుక్రం కిం కర్మ కృత్వా బ్రహ్మసదోగతిః // 52.30
తతోఽస్మై కథయామాస దైత్యచార్యః కలిప్రియ
శక్రస్య చరితం శ్రీమాన్ పురా వృత్రరిపోః కిల // 52.31
శక్రః శతం తు పుణ్యానాం క్రోతూనామజయత్ పురా
దైత్యేన్ద్ర వాజిమేధానాం తేన బ్రహ్మసదో గతః // 52.32
తద్వాక్యం దానవపతిః శ్రుత్వా శుక్రస్య వీర్యవాన్
యష్టుం తురగమేధానాం చకార మతిముత్తమామ్
అథామన్త్ర్యాసురగురుం దానవాంశ్చాప్యనుత్తమాన్ // 52.33
ప్రోవాచ యక్ష్యేఽహం యజ్ఞైరశ్వమేధైః సదక్షిమైః
తదాగచ్ఛధ్వమవనీం గచ్ఛామో వసుధాధిపాన్ // 52.34
విజిత్య హయమేధాన్ వై యథాకామగుణన్వినతాన్
ఆహూయన్తాం చ నిధయస్త్వాజ్ఞాప్యనాతాం చ గుహ్యకాః // 52.35
ఆమన్త్ర్యన్తాం చ ఋషయః ప్రయామో దేవికాటతమ్
సా హి పుణ్యా సరిచ్ఛ్రేష్ఠ సర్వసిద్ధికరీ శుభా
స్థానం ప్రాచీనమాసాద్య వాజిసేధాన్ యజామహే // 52.36
ఇత్థం సురారేర్వచనం నిశమ్యాసురయాజకః
బాఢమిత్యబ్రవీద్ హృష్టో నిధయః సందిదేశ సః // 52.37
తతో ధున్ధుర్దేవికాయాః ప్రాచీనే పాపనాశనే
భార్గవేన్ద్రేణ శుక్రేణ వాజిమేధాయ దీక్షితః // 52.38
సదస్యా ఋత్విజశ్చాపి తత్రాసన్ భార్గవా ద్విజాః
శుక్రస్యానుమతే బ్రహ్మన్ శుక్రశిష్యాశ్చ పణ్యితాః // 52.39
యజ్ఞభాగభుజస్తత్ర స్వర్భానుప్రముఖా మునే
కృతాశ్చాసురనాథేన శుక్రస్యానుమతేఽసురాః // 52.40
తతః ప్రవృత్తో యజ్ఞస్తు సముత్సృష్టస్తథా హయః
హయస్యాను యయౌ శ్రీమానసిలోమా మహాసురః // 52.41
తతోఽగ్నిధూమేన మహీ సశైలా వ్యాప్తా దిశః ఖం విదిశశ్చ పూర్ణాః
తేనోగ్రగన్ధేన దివస్పృసేన మరుద్ వవౌ బ్రహ్మలోకే మహర్షే // 52.42
తం గన్ధమాఘ్రాయ సురా విషణ్ణా జానన్త ధున్ధుం హయమేధదీక్షితమ్
తతః శరణ్యం శరణం జనార్ధనం జగ్ముః సశక్రా జగాతః పరయణమ్ // 52.43
ప్రణమ్య వరదం దేవం పద్మనాభం జనార్దనమ్
ప్రోచుః సర్వే సురగణా భయగద్గదయా గిరా // 52.44
భగవన్ దేవదేవేశ చరాచరపరాయణ
విజ్ఞప్తిః శ్రూయతాం విష్ణో సురాణామార్తినాశన // 52.45
ధున్ధుర్నామాసురపతిర్బలవాన్ వరబృంహితః
సర్వాన్ సురాన్ వినిర్జిత్య త్రైలోక్యమహారద్ బలిః // 52.46
ఋతే పినాకినో దేవాత్ త్రాత్ఽస్మాన్ న యతో హరే
అతో వివృద్ధిమగమద్ యథా వ్యాధిరుపేక్షితః // 52.47
సామ్ప్రతం బ్రహ్మలోకస్థానపి జేతుం సముద్యతః
శుక్రస్య మతమాస్తాయ సోఽశ్వమేధాయ దీక్షితః // 52.48
శతం క్రతూనామిష్ట్వాసౌ బ్రహ్మలోకం మహాసురః
అరోఢుమిచ్ఛతి వశీ విజేతుం త్రిదశానపి // 52.49
తస్మాదకాలహీనం తు చిన్తయస్వ జగద్గురో
ఉవాయం మఖవిధ్వంసే యేన స్యామ సునిర్వృతాః // 52.50
శ్రుత్వా సురాణాం వచనం భగవాన్ మధుసూదనః
దత్త్వాభయం మహాబాహుః ప్రేషయామాస సామ్ప్రతమ్
విసృజ్య దేవతాః సర్వా జ్ఞాత్వాజేయం మహాసురమ్ // 52.51
బన్ధనాయ మతిం చక్రే ధున్ధోర్ధర్మధ్వజస్య వై
తతః కృత్వా స భగవాన్ వామనం రూపమీశ్వరః // 52.52
దేహం త్యక్త్వా నిరాలమ్బం కాష్టవద్ దేవికాజలే
క్షణాన్మజ్జంస్తథోన్మజ్జన్ముక్తకేశో యదృచ్ఛయా // 52.53
దృష్టోఽథ దైత్యపతినా దైత్యైశ్చాన్యైస్తథర్షిభిః
తతః కర్మ పరిత్యజ్య యజ్ఞియం బ్రాహ్మణోత్తమాః // 52.54
సముత్తారయితుం విప్రమాద్రవన్త సమాకులాః
సదస్యా యజమానశ్చ ఋత్విజోఽథ మహౌజసః // 52.55
నిమజ్జమానముజ్జహ్రుః సర్వే తే వామనం ద్విజమ్
సముత్తార్య ప్రసన్నాస్తే పప్రచ్ఛుః సర్వ ఏవ హి
కిమర్థం పతితోఽసీహ కేనాక్షిప్తోఽసి నో వద // 52.56
తేషామాకర్ణ్య వచనం కమ్పమానో ముహుర్ముహుః
ప్రాహ ధున్ధుపురోగాంస్తాఞ్ ఛ్రూయతామత్ర కారణమ్ // 52.57
బ్రాహ్మణో గుణవానాసీత్ ప్రభాస ఇతి విశ్రుతః
సర్వసాస్త్రార్థవిత్ ప్రాజ్ఞో గోత్రతశ్ చాపి వారుణః // 52.58
తస్య పుత్రద్వయం జాతం మన్దప్రజ్ఞం సుదుఃఖితమ్
తత్ర జ్యేష్ఠో మమ భ్రాతా కనీయానపరస్త్వహమ్ // 52.59
నేత్రభాస ఇతి ఖ్యాతో జ్యేష్ఠో భ్రాతా మమాసుర
మమ నామ పితా చక్రే గతిభాసేతి కౌతుకాత్ // 52.60
రమ్యశ్చావసథో బన్ధో శుభశ్చాసీత్ పితుర్మమ
త్రివిష్టపగుణైర్యుక్తశ్చారురూపో మహాసుర // 52.61
తతః కాలేన మహతా ఆవయోః స పితా మృతః
తస్యోర్ధ్వదేహికం కృత్వా గృహమావాం సమాగతౌ // 52.62
తతో మయోక్తః స భ్రాతా విభజామ గృహం వయమ్
తేనోక్తో నైవ భవతో విద్యతే భాగా ఇత్యహమ్ // 52.63
కుబ్జవామనఖఞ్జానాం క్లీబానాం శ్విత్రిణామపి
ఉన్మత్తానాం తథాన్ధానాం ధనభాగో న విద్యతే // 52.64
శయ్యాసనస్థానమాత్రం స్వేచ్ఛయాన్నభుజక్రియా
ఏతావద్ దీయతే తేభ్యో నార్థభాగహరా హి తే // 52.65
ఏవముక్తే మయా సోక్తః కిమర్థం పైతృకాద్ గృహాత్
ధనార్థభాగమర్హామి నాహం న్యాయేన కేన వై // 52.66
ఇత్యుక్తావతి వాక్యేఽసౌ భ్రాతా మే కోపసంయుతః
సముత్క్షిప్యాక్షిపన్నద్యామస్యాం మామితి కారణాత్ // 52.67
మమాస్యాం నిమ్నగాయాం తు మధ్యేన ప్లవతో గతః
కాలః సంవత్సరాఖ్యస్తు యుష్మాభిరిహ చోద్ధృతః // 52.68
కే భవన్తోఽత్ర సంప్రాప్తాః సస్నేహా బాన్ధవా ఇవ
కోఽయం చ శక్రప్రతిమో దీక్షితో యో మహాభుజః // 52.69
తన్మే సర్వం సమాఖ్యాతా యాథాతథ్యం తపోధనాః
మహర్ద్ధిసంయుతా యూయం సానుకమ్పాశ్చ మే భృశమ్ // 52.70
తద్ వామనవచః శ్రుత్వా భార్గవా ద్విజసత్తమాః
ప్రోచుర్వం ద్విజా బ్రహ్మన్ గోత్రశ్చాపి భార్గవాః // 52.71
అసావపి మహాతేజా ధున్ధుర్నామ మహాసురః
దాతా భోక్తా విభక్తా చ దీక్షితో యజ్ఞకర్మణి // 52.72
ఇత్యేవముక్త్వా దేవేశం వామనం భార్గవాస్తతః
ప్రోచుర్దైత్యపతిం సర్వే వామనార్థకరం వచః // 52.73
దీయతామస్య దైత్యేన్ద్ర సర్వోపస్కరసంయుతమ్
శ్రీమదావసథం దాస్యో రత్నాని వివిధాని చ // 52.74
ఇతి ద్విజానాం వచనం శ్రుత్వా దైత్యపతిర్వచః
ప్రాహ ద్విజేన్ద్ర తే దద్మి యావదిచ్ఛసి వై ధనమ్ // 52.75
దాస్తే గృహం హిరణ్యం చ వాజినః స్యన్దనాన్ గజాన్
ప్రయచ్ఛామ్యద్య భవతో వ్రియతామీప్సితం విభో // 52.76
తద్వాక్యం దానవపతేః శ్రుత్వా దేవోఽథ వామనః
ప్రాహాసురపతిం ధున్ధుం స్వార్థసిద్ధికరం వచః // 52.77
సోదరేణాపి హి భ్రాత్రా హ్రియన్తే యస్య సంపదః
తస్యాక్షమస్య యద్దత్తం కిమన్యో న హరిష్యతి // 52.78
దాసీదాసాంశ్చ భృత్యాంశ్చ గృహం రత్నం పరిచ్ఛదమ్
సమర్థేషు ద్విజేన్ద్రేషు ప్రయచ్ఛస్వ మహాభుజ // 52.79
మమ ప్రమాణమాలోక్య మామకం చ పదత్రయమ్
సంప్రయచ్ఛస్వ దైత్యేన్ద్ర నాధికం రక్షితుం క్షమః // 52.80
ఇత్యేవముక్తే వచనే మహాత్మనా విహస్య దైత్యాధిపతిః సఋత్విజః
ప్రాదాద్ ద్విజేన్ద్రాయ పదత్రయం తదా యదా స నాన్యం ప్రగృహాణ కిఞ్చిత్ // 52.81
క్రమత్రయం తావదవేక్ష్య దత్తం మహాసురేన్ద్రేణ విభుర్యశస్వీ
చక్రే తతో లఙ్ఘయితుం త్రివిక్రమం రూపమనన్తశక్తిః // 52.82
కృత్వా చ రూపం దితిజాంశ్చ హత్వా ప్రణమ్య చర్షిన్ ప్రథమక్రమేణ
మహీం మహీధ్రైః సహితాం సహార్మవాం జహార రత్నాకరపత్తనైర్యుతామ్ // 52.83
భువం సనాకం త్రిదసాధివాసం సోమార్కఋక్షైర్ అభిమణ్డితం నభః
దేవో ద్వితీయేన జహార వేగాత్ క్రమేణ దేవప్రియమీప్సురీశ్వరః // 52.84
క్రమం తృతీయం న యదాస్య పూరితం తదాతికోపాద్ దనుపుఙ్గవస్య
పపాత పృష్ఠే భగవాంస్త్రివిక్రమో మేరుప్రమాణేన తు విగ్రహేణ // 52.85
పతతా వాసుదేవేన దానవోపరి నారద
త్రింశద్యోజనసాహస్రీ భూమేర్గర్తా దృఢీకృతా // 52.86
తతో దైత్యం సముత్పాట్య తస్యాం ప్రక్షిప్య వేగతః
అవర్షత్ సికతావృష్ట్యా తాం గర్తామపూరయత // 52.87
తతః స్వర్గం సహస్రాక్షో వాసుదేవప్రసాదతః
సురాశ్చ సర్వే త్రైలోక్యమవాపుర్నిరుపద్రవాః // 52.88
భగవానపి దైత్యేన్ద్రం ప3క్షిప్య సికతార్ణవే
కాలిన్ద్య రూపమాధాయ తత్రైవాన్తరధీయత // 52.89
ఏవం పురా విష్ణురభూచ్చ వామనో ధున్ధుం విజేతుం చ త్రివిక్రమోఽభూత్
యస్మిన్ స దైత్యేన్ద్రసుతో జగామ మహాశ్రమే పుణ్యయుతో మహర్షే // 52.90
ఇతి శ్రీవామనపురాణే ద్విపఞ్చాశోఽధ్యాయః

పులస్త్య ఉవాచ
కాలిన్దీసలిలే స్నాత్వా పూజయిత్వా త్రివిక్రమమ్
ఉపోష్య రజనీమేకాం లిఙ్గభేదం గిరిం యయౌ // 53.1
తత్ర స్నాత్వా చ విమలే భవం దృష్ట్వా చ భక్తితః
ఉపోష్య రజనీమేకాం తీర్థం కేదారమావ్రజత్ // 53.2
తత్ర స్నాత్వార్ఽచ్య చేశానం మాధవం చాప్యభేదతః
ఉషిత్వా వాసరాన్ సప్త కుబ్జామ్రం ప్రజగామ హ // 53.3
తతః సుతీర్థే స్నాత్వా చ సోపవాసీ జితేన్ద్రియః
హృషీకేశం సమభ్యర్చ్య యయౌ బదరికాశ్రమమ్ // 53.4
తత్రోష్య నారాయణమర్చ్య భక్త్యా స్నాత్వాథ విద్వాన్ స సరస్వతీజలే
వరాహతీర్థే గరుడాసనం స దృష్ట్వాథ సంపూజ్య సుభక్తిమాంశ్చ // 53.5
భద్రకర్ణే తతో గత్వా జయేశం శశిశేఖరమ్
దృష్ట్వా సంపూజ్య చ శివం విపాశామభితో యయౌ // 53.6
తస్యాం స్నాత్వా సమభ్యర్చ్య దేవదేవం ద్విజప్రియమ్
ఉపవాసీ ఇరావత్యాం దదర్శ పరమేశ్వరమ్ // 53.7
యమారాధ్య ద్విజశ్రేష్ఠ శాకలే వై పురూరవాః
సమవాప పరం రూపమైశ్వర్య చ సుదుర్లభమ్ // 53.8
కుష్ఠరోగాభిభూతశ్చ యం సమారాఘ్య వై భృగుః
ఆరోగ్యమతులం ప్రాప సంతానమపి చాక్షయమ్ // 53.9
నారద ఉవాచ
కథం పురూరవా విష్ణుమారాఘ్య ద్విజసత్తమ
విరూపత్వం సముత్సృజ్య రూపం ప్రాప శ్రియా సహ // 53.10
పులస్త్య ఉవాచ
శ్రూయతాం కథయిష్యామి కథాం పాపుప్రణాశినీమ్
పూర్వం త్రేతాయుగస్యాదౌ యథావృత్తం తపోధన // 53.11
మద్రదేశ ఇతి ఖ్యాతో దేశో వై బ్రహ్మణః సుత
శాకలం నామ నగరం ఖ్యాతం స్థానీయముత్తమమ్ // 53.12
తస్మిన్ విపణివృత్తిస్థః సుధర్మాఖ్యోఽభవద్ వణిక్
ధనాఢ్యో గుణవాన్ భోగీ నానాసాస్త్రవిశారదః // 53.13
స త్వేకదా నిజాద్ రాష్ట్రాత్ సురాష్ట్రం గన్తుమద్యతః
సార్థేన మహతా యుక్తో నానావిపణపణ్యవాన్ // 53.14
గచ్ఛతః పథి తస్యాథ మరుభూమౌ కలిప్రియ
అభవద్ దస్యుతో రాత్రౌ అవస్కన్దోఽతిదుఃసహః // 53.15
తతః స హృతసర్వస్వో వణిగ్ గుఃఖసమన్వితః
అసహాయో మరౌ తస్మింశ్ చచారోన్మత్తవద్ వశీ // 53.16
చరతా తదరణ్యం వై దుఃఖాక్రాన్తేన నారద
ఆత్మా ఇవ శమీవృక్షో మరావాసాదితః శుభః // 53.17
తం మృగౌః పిక్షిక్షిశ్చైవ హీనం దృష్ట్వా శమీతరుమ్
శ్రాన్తః క్షుత్తృట్పరీతాత్మా తస్యాధః సముపావిశత్ // 53.18
సుప్తశ్చాపి సువిశ్రాన్తో మధ్యాహ్నే పునరుత్యితః
సమపశ్యదథాయాన్తం ప్రేతం ప్రేతశతైర్వృతమ్ // 53.19
ఉద్వాహ్యన్తమథాన్యేన ప్రేతేన ప్రేతనాయకమ్
పిణ్డాశిభిశ్చ పురతో ధావద్భీ రూక్షవిగ్రహైః // 53.20
అథాజగామ ప్రేతోఽసౌ పర్యటిత్వా వనాని చ
ఉపాగమ్య శమీమూలే వణిక్పుత్రం దదర్శ సః // 53.21
స్వాగతేనాభివాద్యైనం సమాభాష్య పరస్పరమ్
సుఖోపవిష్టశ్ఛాయాయాం పృష్ట్వా కుశలమాప్తవాన్ // 53.22
తతః ప్రేతాధిపతినా పృష్టః స తు వణిక్సఖః
కుత ఆగమ్యతే బ్రూహి క్వ సాధో వా గమిష్యసి // 53.23
కథం చేదం మహారణ్యం మృగపక్షివివర్జితమ్
సమాపన్నోఽసి భద్రం తే సర్వమాఖ్యాతుమర్హసి // 53.24
ఏవం ప్రేతాధిపతినా వణిక్ పృష్టః సమాసతః
సర్వమాఖ్యాతవాన్ బ్రహ్మన్ స్వదేశధనవిచ్యుతిమ్ // 53.25
తస్య శ్రుత్వా స వృత్తాన్తం తస్య దుఃఖేన దుఃఖితః
వమిక్పుత్రం తతః ప్రాహ ప్రేతపాలః స్వబన్ధువత్ // 53.26
ఏవం గతేఽపి మా శోకం కర్తుమర్హసి సువ్రత
భూయోఽప్యర్థాః భవిష్యన్తి యది భాగ్యబలం తవ // 53.27
భాగ్యక్షయేర్ఽథాః క్షీయన్తే భవన్త్యభ్యుదయే పునః
క్షీణస్యాస్య శరీరస్య చిన్తయా నోదయో భవేత్ // 53.28
ఇత్యుచ్చార్య సమాహూయ స్వాన్ భృత్యాన్ వాక్యమబ్రవీత్
అద్యాతిథిరయం పూజ్యః సదైవ స్వజనో మమ // 53.29
అస్మిన్ సమాగతే ప్రేతాః ప్రీతిర్జాతా మమాతులా // 53.30
ఏవం హి వదతస్తస్య మృత్పాత్రం సుదృఢం నవమ్
దధ్యోదనేన సంపూర్ణమాజగామ యథేప్సితమ్ // 53.31
తథా నవా చ సుదృఢా సంపూర్ణా పరమామ్భసా
వారిధానీ చ సంప్రాప్తా ప్రేతానామగ్రతః స్థితా // 53.32
తమాగతం ససలిలమన్నం వీక్ష్య మహామతిః
ప్రాహోత్తిష్ఠ వణిక్పుత్ర త్వమాహ్నికముపాచర // 53.33
తతస్తు వారిధాన్యాస్తౌ సలిలేన విధానతః
కృతాహ్నికావుభౌ జాతౌ వణిక్ ప్రేతపతిస్తథా // 53.34
తతో వణిక్సుతాయాదౌ దధ్యోదనమథేచ్ఛయా
దత్త్వా తేభ్యశ్చ సర్వేభ్యః ప్రేతేభ్యో వ్యదదాత్ తతః // 53.35
భుక్తవత్సు చ సర్వేషు కామతోఽమ్భసి సేవితే
అనన్తరం సబుభుజే ప్రేతపాలో బరాశనమ్ // 53.36
ప్రకామతృప్తే ప్రేత చ వారిధాన్యోదనం తథా
అన్తర్ధానమగాద్ బ్రహ్మన్ వణిక్పుత్రస్య పశ్యతః // 53.37
తతస్తదద్భుతతమం దృష్ట్వా స మతిమాన్ వణిక్
పప్రచ్ఛ తం ప్రేతపాలం కౌతూహలమనా వశీ // 53.38
అరణ్యే నిర్జనే సాధో కుతోఽన్నస్య సముద్భవః
కుతశ్చ వారిధానీయం సంపూర్ణా పరమామ్భసా // 53.39
తథామీ తవ యే భృత్యాస్త్వత్తస్తే వర్మతః కృశాః
భవానపి చ తేజస్వీ కిఞ్చిత్పుష్టవపుః శుభః // 53.40
శుక్లవస్త్రపరీధానో బహూనాం పరిపాలకః
సర్వమేతన్మమాచక్ష్వ కో భవాన్ కా శమీ త్వియమ్ // 53.41
ఇత్థం వణిక్సుతవచః శ్రుత్వాసౌ ప్రేతనాయకః
శశంస సర్వమస్యాద్యం యథావృత్తం పురాతనమ్ // 53.42
అహమాసం పురా విప్రః శాకలే నగరోత్తమే
సోమశర్మేతి విఖ్యాతో బహులాగర్భసంభవః // 53.43
మమాస్తి చ వణిక్ శ్రీమాన్ ప్రాతి వేశ్యో మహాధనః
స తు సోమశ్రవా నామ విష్ణుభక్తో మహాయశాః // 53.44
సోఽహం కదర్యో మూఢాత్మా ధనేఽపి సతి దుర్మతిః
న దదామి ద్విజాతిభ్యో న చాశ్నామ్యన్నముత్తమమ్ // 53.45
ప్రమాదాద్ యది భుఞ్జామి దధిక్షీరఘృతాన్వితమ్
తతో రాత్రౌ నృభిర్ ఘోరైస్తాడ్యతే మమ విగ్రహః // 53.46
ప్రాతర్భవతి మే ఘోరా మృత్యుతుల్యా విషూచికా
న చ కశ్చిన్మాభ్యాసే తత్ర తిష్ఠతి బాన్ధవః // 53.47
కథం కథమపి ప్రాణా మయా సంప్రతిధారితాః
ఏవమేతాదృశః పాపీ నివసామ్యతినిర్ఘృణః // 53.48
సౌవీరతిలపిణ్యాకసక్తుశాకాదిభోనైః
క్షపయామి కదన్నాద్యైరాత్మానం కాలయాపనైః // 53.49
ఏవం తత్రాసతో మహ్యం మహాన్ కాలోఽభ్యగాదథ
శ్రవణద్వాదశీ నామ మాసి బాధ్రపదేఽభవత్ // 53.50
తతో నాగరికో లోకో గతః స్నాతుం హి సంగమమ్
ఇరావత్యా నడ్వలాయా బ్రహ్మక్షత్రపురస్సరః // 53.51
ప్రాతివేశ్యప్రసంగేన తత్రాప్యనుగతోఽస్మ్యహమ్
కృతోపవాసః శుచిమానేకాదశ్యాం యతవ్రతః // 53.52
తతః సంగమతోయేన వారిధానీం దృఢాం నవామ్
సంపూర్ణాం వస్తుసంవీతాం ఛత్రోపానహసంయుతామ్ // 53.53
సృత్పాత్రమపి మిష్టస్య పూర్ణం దధ్యోదనస్య హ
ప్రదత్తం బ్రాహ్మణేన్ద్రాయ శుచయే జ్ఞానధర్మిణే // 53.54
తదేవ జీవతా దత్తం మయా దానం వణిక్సుత
వర్షాణాం సప్తతీనాం వై నాన్యద్ దత్తం హి కిఞ్చన // 53.55
మృతః ప్రేతత్వమాపన్నో దత్త్వా ప్రేతాన్నమేవ హి
అమీ చాదత్తదానాస్తు మదన్నేనోపజీవినః // 53.56
ఏతతే కారణం ప్రోక్తం యత్తదన్నం మయామ్భసా
దత్తం తదిదమాయాతి మధ్యాహ్నేఽపి దినే దినే // 53.57
యావన్నాహం చ భుఞ్జామి న తావత్ క్షయమేతి వై
మయి భుక్తే చ పీతే చ సర్వమన్తర్హితం భవేత్ // 53.58
యచ్చాతపత్రమదదం సోఽయం జాతః శమీతరుః
ఉవానద్యుగలే దత్తే ప్రేతో మే వాహనోఽభవత్ // 53.59
ఇయం తోవక్తా ధర్మజ్ఞ మయా కీనాశతాత్మనః
శ్రవణద్వాదశీపుణ్యం తవోక్యం పుణయవర్ధరమ్ // 53.60
ఇత్యేవముక్తే వచనే వణిక్పుత్రోఽబ్రవీద్ వచః
యన్మయా తాత కర్త్తవ్యం తదనుజ్ఞాతుమర్హసి // 53.61
తత్ తస్య వచనం శ్రుత్వా వణిక్పుత్రస్య నారద
ప్రేతపాలో వచః ప్రాహ స్వార్థసిద్ధికరం తతః // 53.62
యత్ త్వయా తాత కర్త్తవ్యం మద్ధితార్థం మహామతే
కథయిష్యామి తత్ సమ్యక్ తవ శ్రేయస్కరం మమ // 53.63
గయాయాం తీర్థజుష్టాయాం స్నాత్వా శౌచసమన్వితః
మమ నామ సముద్దిశ్య పిణ్డనిర్వపణం కురు // 53.64
తత్ర పిణ్డప్రదానేన ప్రేతభావాదహం సఖే
ముక్తస్తు సర్వదాతృణాం యాస్యామి సహలోకతామ్ // 53.65
యథేయం ద్వాదశీ పుణ్యా మాసి ప్రౌష్ఠపదే సితా
బుధశ్రవణసంయుక్తా సాతిశ్రేయస్కరీ స్మృతా // 53.66
ఇత్యేవముక్త్వా వణిజం ప్రేతరాజోఽనుగైః సహ
స్వనామాని యథాన్యాయం సమ్యగాఖ్యాతవాఞ్ఛుచిః // 53.67
ప్రేతస్కన్ధే సమారోప్య త్యాజితో మరుమణ్డలమ్
రమ్యేఽథ శూరసేనాఖ్యే దేశే ప్రాప్తః స వై వణిక్ // 53.68
స్వకర్మధర్మయోగేన ధనముచ్చావచం బహు
ఉవార్జయిత్వా ప్రయయౌ గయాశీర్షమనుత్తమమ్ // 53.69
పిణ్డనిర్వపణం తత్ర ప్రేతానామనుపూర్వశః
చకార స్వపితౄణాం చ దాయాదానామనన్తరమ్ // 53.70
ఆత్మనశ్చ మహాబుద్ధిర్మహాబోధ్యం తిలైర్వినా
పిణ్డనిర్వపణం చక్రే తథాన్యానపి గోత్రజాన్ // 53.71
ఏవం ప్రదత్తేష్వథ వై పిణ్డేషు ప్రేతభావతః
విముక్తాస్తే ద్విజ ప్రేతా బ్రహ్మలోకం తతో గతాః // 53.72
స చాపి హి వణిక్పుత్రో నిజమాలయమావ్రజత్
శ్రవణద్వాదశీం కృత్వా కాలధర్మముపేయివాన్ // 53.73
గన్ధర్వలోకే సుచిరం భోగాన్ భుక్త్వా సుదుర్లభాన్
మానుష్యం జన్మమాసాద్య స బభౌ శాకలే విరాట్ // 53.74
స్వధర్మకర్మవృత్తిస్థః శ్రవణద్వాదశీరతః
కాలధర్మమవాప్యాసౌ గుహ్యకావాసమాశ్రయత్ // 53.75
తత్రోష్య సుచిరం కాలం భోగాన్ భుక్త్వాథ కామతః
మర్త్యలోకమనుప్రాప్య రాజన్యతనయోఽభవత్ // 53.76
తత్రాపి క్షత్రవృత్తిస్థో దానభోగరతో వశీ
గోగ్రహేఽరిగణాఞ్జిత్వా కాలధర్మముపేయివాన్
శక్రలోకం స సంప్రాప్య దేవైః సర్వైః సుపూజితః // 53.77
పుణ్యక్షయాత్ పరిభ్రష్టః శాకలే సోఽభవద్ ద్విజః
తతో వికటరూపోఽసౌ సర్వశాస్త్రార్థపారగః // 53.78
వివాహయద్ ద్విజసుతాం రూపేణానుపమాం ద్విజ
సావమేనే చ భర్త్తారం సుశీలమపి భామినీ // 53.79
విరూపమితి మన్వానా తతస్సోభూత్ సుదుఃఖితః
తతో నిర్వేదసంయుక్తో గత్వాశ్రమపదం మహత్ // 53.80
ఇరావత్యాస్తటే శ్రీమాన్ రూపధారిణమాసదత్
తమారాధ్య జగన్నాథం నక్షత్రపురుషేణ హి // 53.81
సురూపతామవాప్యాగ్ర్యాం తస్మిన్నేవ చ జన్మని
తతః ప్రియోఽభూద్ భార్యాయా భోగవాంశ్చాభవద్ వశీ
శ్రవణద్వాదశీభక్తః పూర్వాభ్యాసాదజాయత // 53.82
ఏవం పురాసౌ ద్విజపుఙ్గవస్తు కురూపరూపో భగవత్ప్రసాదాత్
అనఙ్గరూపప్రతిమో బభూవ మృశ్చ రాజా స పురూరవాభూత్ // 53.83
ఇతి శ్రీవామనపురాణే త్రిపఞ్చాశోఽధ్యాయః

నారద ఉవాచ
పురూరవా ద్విజశ్రేష్ఠ యథా దేవం శ్రియః పతిమ్
నక్షత్రపురుషాఖ్యేన ఆరాధయత తద్ వద // 54.1
పులస్త్య ఉవాచ
శ్రూయతాం కథయిష్యామి నక్షత్రపురుషవ్రతమ్
నక్షత్రాఙ్గని దేవస్య యాని యానీహ నారద // 54.2
మూలర్క్షం చరణౌ విష్ణోర్జఙ్ఘే ద్వే రోహిణీ స్మృతే
ద్వే జానునీ తథాశ్విన్యౌ సంస్తితే రూపధారిమః // 54.3
ఆషాఢం ద్వే ద్వయం చోర్వోర్గుహ్యస్థం ఫాల్గునీద్వయమ్
కటిస్థాః కృత్తికాశ్చైవ వాసుదేవస్య సంస్థితాః // 54.4
ప్రౌష్ఠపద్యాద్వయం పార్శ్వే కుక్షిభ్యాం రేవతీ స్థితా
ఉరఃసంస్థా త్వనురాధా శ్రవిష్ఠా పృష్ఠసంస్థితా // 54.5
విశాఖా భుజయోర్హస్తః కరద్వయముదాహృతమ్
పునర్వసురథాఙ్గుల్యో నఖాః సార్పం తథోచ్యతే // 54.6
గ్రీవాస్థైతా తథా జ్యేష్ఠా శ్రవణం కర్ణయోః స్థితమ్
ముఖసంస్థస్తథా పుష్యః స్వాతిర్దన్తాః ప్రకీర్తితాః // 54.7
హనూ ద్వే వారుణశ్చోక్తో నాసా పైత్ర ఉదాహృతః
మృగశీర్షం నయనయో రూపధారిణి తిష్ఠతి // 54.8
చిత్రా చైవ లలాటే తు భరణీ తు తథా శిరః
శిరోరుహస్థా చైవార్ద్రా నక్షత్రాఙ్గమిదం హరేః // 54.9
విధానం సంప్రవక్ష్యామి యథాయోగేన నారద
సంపూజితో హరిః కామాన్ విదధాతి యథేప్సితాన్ // 54.10
చైత్రమాసే సితాష్టమ్యాం యదా మూలగతః శశీ
తదా తు భగవత్పాదౌ పూజయేత్ తు విధానతః
నక్షత్రసన్నిధౌ దద్యాద్ విప్రేన్ద్రాయ చ భోజనమ్ // 54.11
జానునీ చాశ్వినీయోగే పూజయేదథ భక్తితః
దోహదే చ హవిష్యాన్నం పూర్వవద్ ద్విజభోజనమ్ // 54.12
ఆషాఢాభ్యాం తథా ద్వాభ్యాం ద్వావూరూ పూజయేద్ బుధః
సలిలం శిశిరం తత్ర దోహదే చ ప్రకీర్తితమ్ // 54.13
ఫాల్గునీద్వితయే గుహ్యం పూజనీయం విచక్షణైః
దోదహే చ పయో గవ్యం దేయం చ ద్విజభోజనమ్ // 54.14
కృత్తికాసు కటిః పూజ్యా సోపవాసో జితేన్ద్రియః
దేయఞ్చ దోహదం విష్ణోః సుగన్ధకుసుమోదకమ్ // 54.15
పార్శ్వే బాధ్రపదాయుగ్మే పూజయిత్వా విధానతః
గుడం సలేహకం దద్యాద్ దోహదే దేవకీర్తితమ్ // 54.16
ద్వే కుక్షీ రేవతీయోగే దోహదే ముద్గమోదకాః
అనురాధాసు జఠరం షష్ఠికాన్నం చ దోహదే // 54.17
శ్రవిష్ఠాయాం తథా పృష్ఠం సాలిభక్తం చ దోహదే
భుజయుగ్మం విశాఖాసు దోహదే పరమోదనమ్ // 54.18
హస్తే హస్తౌ తథా పూజ్యౌ యావకం దోహదే స్మృతమ్
పునర్వసావఙ్గులీశ్చ పటోలస్తత్ర దోహదే // 54.19
ఆశ్లేషాసు నఖాన్ పూజ్య దోహదే తిత్తిరామిషమ్
జ్యేష్ఠాయాం పూజయేద్ గ్రీవాం దోహదే తిలమోదకమ్ // 54.20
శ్రవణే శ్రవణౌ పూజ్యౌ దధిభక్తం చ దోహదే
పుష్యే ముఖం పూజయేత దోహదే ఘృతపాయసమ్ // 54.21
స్వాతియోగే చ దశనా దోహదే తిలశష్కులీ
దాతవ్యా కేశవప్రీత్యై బ్రహ్మణస్య చ భోజనమ్ // 54.22
హనూ శతభిషాయోగే పూజయేచ్చ ప్రయత్నతః
ప్రియఙ్గురక్తశాల్యన్నం దోహదం మధువిద్విషః // 54.23
మఘాసు నాసికా పూజ్యా మధు దద్యాచ్చ దోహదే
మృగోత్తమాఙ్గే నయనే మృగమాంసం చ దోహదే // 54.24
చిత్రాయోగే లలాటం చ దోహదే చారుభోజనమ్
భరణీషు శిరః పూజ్యం చారు భక్తం చ దోహదే // 54.25
సంపూజనీయా విద్వద్భిరార్ద్రాయోగే శిరోరుహాః
విప్రాంశ్చ భోజయేద్ భక్తయా దోహదే చ గుడార్ద్రకమ్ // 54.26
నక్షేత్రయోగేష్వేతేషు సమ్పూజ్య జగతః పతిమ్
పారితే దక్షిణాన్దద్యాత్ స్త్రీపుంసోశ్చారువాససీ // 54.27
ఛత్రోపానత్శ్వేతయుగం సప్త ధాన్యాని కాఞ్చనమ్
ఘృతపాత్రం చ మతిమన్ బ్రాహ్మణాయ నివేదయేత్ // 54.28
ప్రతినక్షత్రయోగేన పూజనీయా ద్విజాతయః
నక్షత్రమయ ఏవైష పురుషః శాశ్వతో మతః // 54.29
నక్షత్రపురుషాఖ్యం హి వ్రతానాముత్తమం వ్రతమ్
పూర్వం కృతం హి భృగుణా సర్వపాతకనాశనమ్ // 54.30
అఙ్గోపాఙ్గాని దేవర్షే పూజయిత్వా జగద్గురోః
సురూపామ్యభిజాయన్తే ప్రత్యఙ్గఙ్గాని చైవ హి // 54.31
సప్తజన్మకృతం పాపం కులసంగాగతం చ యత్
పితృమాతృసముత్థం చ తత్సర్వం హన్తి కేశవః // 54.32
సర్వాణి భద్రాణ్యాప్నోతి శరీరారోగ్యముత్తమమ్
అనన్తాం మనసః ప్రీతిం రూపం చాతీవ శోభనమ్ // 54.33
వాఙ్మాధుర్యం తథా కాన్తి యచ్చాన్యదభివాఞ్ఛితమ్
దదాతి నక్షత్రపుమాన్ పూజితస్తు జనార్దనః // 54.34
ఉపోష్య సమ్యగేతేషు క్రమేణర్క్షేషు నారద
అరున్ధతీ మహాభాగా ఖ్యాతిమగ్ర్యాం జగామ హ // 54.35
ఆదిత్యస్తనయార్థాయ నక్షత్రాఙ్గం జనార్దనమ్
సంపూజయిత్వా గోవిన్దం రేవన్తం పుత్రమాప్తవాన్ // 54.36
రమ్భా రూపమవాపాగ్ర్యం వాఙ్మాధుర్యం చ మేనకా
కాన్తి విధురవాపాగ్ర్యాం రాజ్యం రాజా పూరూవాః // 54.37
ఏవం విధానతో బ్రహ్మన్నక్షత్రాఙ్గో జనార్దనః
పూజితో రూపధారీ యైస్తైః ప్రాప్తా తు సుకామితా // 54.38
ఏతత్ తవోక్తం పరమం పవిత్రం ధన్యం యశస్యం శుభరూపదాయి
నక్షత్రపుంసః పరమం విధానం శృణుష్వ పుణ్యామిహ తీర్థయాత్రామ // 54.39
ఇతి శ్రీవామనపురాణే చతుష్పఞ్చాశోఽధ్యాయః

పులస్త్య ఉవాచ
ఇరావతీమనుప్రాప్య పుణ్యాం తామృషికన్యకామ్
స్త్రాత్వా సంపూజయామాస చైత్రాష్టమ్యాం జనార్దనమ్ // 55.1
నక్షత్రపురుషం చీర్త్వా వ్రతం పుణ్యప్రదం శుచిః
జగామ స కురుక్షేత్రం ప్రహ్లాదో దానవేశ్వరః // 55.2
ఐరావతేన మన్త్రేణ చక్రతీర్థం సుదర్శనమ్
ఉపామన్త్ర్య తతః సస్నౌ వేదోక్తవిధినా మునే // 55.3
ఉపోష్య క్షణదాం భక్త్యా పూజియత్వా కురుధ్వజమ్
కృతశౌచౌ జగామాథ ద్రష్టుం పురుషకేసరిమ్ // 55.4
స్నాత్వా తు దేవికాయాం చ నృసింహం ప్రతిపూజ్య చ
తత్రేష్య రజనోమేకాం గోకర్ణం దానవో యయౌ // 55.5
తస్మిన్ స్నాత్వా తథా ప్రాచీం పూజ్యేశం విశ్వకర్మిణమ్
ప్రాచీనే చాపరే దైత్యో ద్రష్టుం కామేశ్వరం యయౌ // 55.6
తత్ర స్నాత్వా చ దృష్ట్వా చ పూజయిత్వా చ శఙ్కరమ్
ద్రష్టుం యయౌ చ ప్రహ్లాదః పుణ్డరీకం మహామ్భసి // 55.7
తత్ర స్నాత్వా చ దృష్ట్వా చ సంతర్ప్య పితృదేవతాః
పుణ్డరీకం చ సంపూజ్య ఉవాస దివసత్రయమ్ // 55.8
విశాఖయూపే తదను దృష్ట్వా దేవం తథాజితమ్
స్నాత్వా తథా కృష్ణతీర్థే త్రిరాత్రం న్యవసచ్ఛుచిః // 55.9
తతో హంసపదే హంసం దృష్ట్వా సంపూజ్య చేశ్వరమ్
జగామాసౌ పయోష్ణాయామఖణ్డం ద్రష్టుమీశ్వరమ్ // 55.10
స్నాత్వా పయోష్ణ్యాః సలిలే పూజ్యాఖణ్డం జగత్పతిమ్
ద్రష్టుం జగామ మతిమాన్ వితస్తాయాం కుమారిలమ్ // 55.11
తత్ర స్నాత్వార్ఽచ్య దేవేశం బాలఖిల్యైర్మరీచిషైః
ఆరాధ్యామానం యద్యత్ర కృతం పాపప్రణాశనమ్ // 55.12
యత్ర సా సురభిర్దేవీ స్వసుతాం కపిలాం శుభామ్
దేవప్రియార్థమసృజద్ధితార్థం జగతస్తథా // 55.13
తత్ర దేవహ్రదే స్నాత్వా శంభుం సంపూజ్య భక్తితః
విధివద్దధి చ ప్రాశ్య మణిమన్తం తతో యయౌ // 55.14
తత్ర తీర్థవరే స్నాత్వా ప్రాజాపత్యే మహామతిః
దదర్శ శంభు బ్రహ్మాణం దేవేశం చ ప్రజాపతిమ్ // 55.15
విధానతస్తు తాన్ దేవాన్ పూజయిత్వా తపోధన
షడ్రాత్రం తత్ర చ స్థిత్వా జగామ మధునన్దినీమ్ // 55.16
మధుమత్సలిలే స్నాత్వా దేవం చక్రధరం హరమ్
శూలబాహుం చ గోవిన్దం దదర్శ దనుపుఙ్గవః // 55.17
నారద ఉవాచ
కిమర్థం భగవాన్ శమ్భుర్దధారాథ సుదర్శనమ్
శూలం తథా వాసుదేవో మమైతద్ బ్రూహి పృచ్ఛతః // 55.18
పులస్త్య ఉవాచ
శ్రూయతాం కథయిష్యామి కథామేతాం పురాతనీమ్
కథయామాస యాం విష్ణుర్భవిష్యమనవే పురా // 55.19
జలోద్భవో నామ మహాసురేన్ద్రో ఘోరం స తప్త్వా తప ఉగ్రవీర్యః
ఆరాధయామాస విరఞ్చిమారాత్ స తస్య తుష్టో వరదో బభూవ // 55.20
దేవాసురాణామజయో మహాహవే నిజైశ్చ శస్త్రైరమరైరవధ్యః
బ్రహ్మర్షిశాపైశ్చ నిరీప్సితార్థో జలే చ వహ్నౌ స్వగుణోపహర్త్తా // 55.21
ఏవంప్రభావో దనుపుఙ్గవోఽసౌ దేవాన్ మహర్షీన్ నృపతీన్ సమగ్రాన్
ఆబాధమానో విచచార భూమ్యాం సర్వాః క్రియా నాశయదుగ్రమూర్తిః // 55.22
తతోఽమరా భూమిభవాః సభూపాః జగ్ముః శరణ్యం హరిమీశితారమ్
తైశ్చాపి సార్ద్ధ భగవాఞ్జగామ హిమాలయం యత్ర హరస్త్రినేత్రః // 55.23
సంమన్త్ర్య దేవర్షిహితం చ కార్యం మతిం చ కృత్వా నిధనాయ శత్రోః
నిజాయుధానాం చ విపర్యయం తౌ దేవాధిపౌ చక్రతురుగ్రకర్మిణౌ // 55.24
తతశ్ చాసౌ దానవో విష్ణుశర్వౌ సమాయాతౌ తజ్జిఘాంసూ సురేశౌ
మత్వాజేయౌ శత్రుభిర్ఘోరరుపౌ భయాస్తోయే నిమ్నగాయాం వివేశ // 55.25
జ్ఞాత్వా ప్రనష్టం త్రిదివేన్ద్రశత్రుం నదీం విశాలాం మధుమత్సుపుణ్యామ్
ద్వయోః సశస్త్రౌ తటయోర్హరీశౌ ప్రచ్ఛన్నమూర్తీ సహసా బభూవతుః // 55.26
జలోద్భవశ్చాపి జలం విముచ్య జ్ఞాత్వా గతౌ శఙ్కరవాసుదేవౌ
దిశస్సమీక్ష్య భయకాతరాక్షో దుర్గం హిమాద్రిం చ తదారురోహ // 55.27
మహీధ్రశృఙ్గోపరి విష్ణుశమ్భూ చఞ్చూర్యమాణం స్వరిపుం చ దృష్ట్వా
వేగాదుభౌ దుదువతుః సశస్త్రౌ విష్ణుస్త్రిశూలీ గిరిశశ్చ చక్రీ // 55.28
తాభ్యాం స దృష్టస్త్రిదశోత్తమాభ్యాం చక్రేణ శూలేన చ బిన్నదేహః
పపాత శైలాత్ తపనీయవర్ణో యథాన్తరిక్షాద్ విమలా చ తారా // 55.29
ఏవం త్రిశులం చ దధార విష్ణుశ్చక్రం త్రినేత్రోఽప్యరిసూదనార్థమ్
యత్రాఘహన్త్రీ హ్యభవద్ వితస్తా హరాఙ్ఘ్రిపాతాచ్ఛిశిరాచలాత్తు // 55.30
తత్ప్రాప్య తీర్థం త్రిదశాధిపాభ్యాం పూజాం చ కృత్వా హరిశఙ్కరాభ్యామ్
ఉపోష్య భక్త్యా హిమవన్తమాగాద్ ద్రష్టుం గిరీశం శివవిష్ణుగుప్తమ్ // 55.31
తం సమభ్యర్చ్చ విధివద్ దత్త్వా దానం ద్విజాతిషు
విస్తుతే హిమవత్పాదే భృగుతుఙ్గం జగామ సః // 55.32
యత్రేశ్వరో దేవవరస్య విష్ణోః ప్రాదాద్రథాఙ్గప్రవరాయుధం వై
యేన ప్రచిచ్ఛేద త్రిధైవ శఙ్కరం జిజ్ఞాసమానోఽస్త్రబలం మహాత్మా // 55.33
ఇతి శ్రీవామనపురాణే పఞ్చపఞ్చాశోఽధ్యాయః

నారద ఉవాచ
భగవంల్లోకనాథాయ విష్ణవే విషమేక్షణః
కిమర్థమాయుధం చక్రం దత్తవాంల్లోకపూజితమ్ // 56.1
పులస్త్య ఉవాచ
శృణుష్వావహితో భూత్వా కథామేతాం పురాతనీమ్
చక్రప్రదానసంబద్ధాం శివమాహాత్మయవర్ధినీమ్ // 56.2
ఆసీద్ ద్విజాతిప్రవరో వేదవేదాంఙ్గపారగః
గృహాశ్రమీ మహాభాగో వీతమన్యురితి స్మృతః // 56.3
తస్యాత్రేయీ మహాభాగో భార్యాసీచ్ఛీలసంమతా
పతివ్రతా పతిప్రాణా ధర్మశీలేతి విశ్రుతా // 56.4
తస్యామస్య మహర్షేస్తు ఋతుకాలాభిగామినః
సంబభూవ సుతః శ్రీమాన్ ఉపమన్యురితి సమృతః // 56.5
తం మాతా మునిశార్దూల శాలిపిష్టరసేన వై
పోషయామాస వదతీ క్షీరమేతత్ సుదుర్గతా // 56.6
సోఽజానానోఽథ క్షీరస్య స్వాదుతాం పయ ఇత్యథ
సంభావనామప్యకరోచ్ఛాలిపిష్టరసేఽపి హి // 56.7
స త్వేకదా సమం పిత్రా కుత్రచిద్ ద్విజమేశ్మని
క్షీరౌదనం చ బుభుజే సుస్వాదు ప్రాణపుష్టిదమ్ // 56.8
స లబ్ధ్వానుపమం స్వాదం క్షీరస్య ఋషిదారకః
మాత్రా దత్తం ద్వితీయేఽహ్ని నాదత్తే పిష్టవారి తత్ // 56.9
రురోదాథ తతో బాల్యాత్ పోయఽర్థి చాతకో యథా
తం మాతా రుదతీ ప్రాహ బాష్పగద్గదయా గిరా // 56.10
ఉమాపతౌ పశుపతౌ శూలధారిణి సంకరే
అప్రసన్నే విరుపాక్షే కుతః క్షీరేణ భోజనమ్ // 56.11
యదీచ్ఛసి పయో భోక్తుం సద్యః పుష్టికరం సుత
తదారాధయ దేవేశం విరూపాక్షం త్రిశూలినమ్ // 56.12
తస్మిస్తుష్టే జగద్ధామ్ని సర్వకల్యాణదాయిని
ప్రాప్యతేఽమృతపాయిత్వం కిం పునః క్షీరభోజనమ్ // 56.13
తన్మాతుర్వచనం శ్రుత్వా వీతమన్యుసుతోఽబ్రవీత్
కోఽయం విరూపాక్ష ఇతి త్వయారాధ్యస్తు కీర్తితః // 56.14
తతః సుతం ధర్మశీలా ధర్మాఢ్యం వాక్యమబ్రవీత్
యోఽయం విరుపాక్ష ఇతి శ్రూయతాం కథయామి తే // 56.15
ఆసీన్మహాసురపతిః శ్రీదామ ఇతి విశ్రుతః
తేనాక్రమ్య జగత్సర్వం శ్రీర్నీతా స్వవశం పురా // 56.16
నిఃశ్రీకాస్తు త్రయో లోకాః కృతాస్తేన దురాత్మానా
శ్రీవత్సం వాసుదేవస్య హర్తుమైచ్ఛన్మహాబలః // 56.17
తమ్స్య దుష్టం భగవానభిప్రాయం జనార్దనః
జ్ఞాత్వా తస్య వధాకాఙ్క్షీ మహేశ్వరముపాగమత్ // 56.18
ఏతస్మిన్నన్తరే శంభుర్యోగమూర్తిధరోఽప్యయః
తస్థౌ హిమాచలప్రస్థమాశ్రిత్య శ్లుక్ష్ణభూతలమ్ // 56.19
అథాభ్యేత్య జగన్నాథం సహస్రశిరసం విభుమ్
ఆరాధయామాస హరిః స్వయమాత్మానమాత్మనా // 56.20
సాగ్రం వర్షసహస్రం తు పాదాఙ్గుష్ఠేన తస్తివాన్
గృణంస్తత్పరమం బ్రహ్మ యోగిజ్ఞేయమలక్షణమ్ // 56.21
తతః ప్రీతః ప్రభుః ప్రాదాద్ విష్ణవే పరమం వరమ్
ప్రత్యక్షం తైజసం శ్రీమాన్ దివ్యం చక్రం సుదర్శనమ్ // 56.22
తద్ దత్త్వా దేవదేవాయ సర్వభూతభయప్రధమ్
కాలచక్రనిభం చక్రం శఙ్కరో విష్ణుమబ్రవీత్ // 56.23
వరాయుధోఽయం దేవేశ సర్వాయుధనిబర్హణః
సుదర్శనో ద్వాదశారః షణ్ణాభిర్ద్వియుగో జవీ // 56.24
ఆరాసంస్థాస్త్వమీ చాస్య దేవా మాసాశ్చ రాశయః
శిష్టానాం రక్షణార్థాయ సంస్థితా ఋథవశ్చ షట్ // 56.25
అగ్నిః సోమస్తథా మిత్రో వరుణోఽథ శచీపతిః
ఇన్ద్రాగ్నీ చాప్యథో విశ్వే ప్రజాపతయ ఏవ చ // 56.26
హనూమాంశ్ చాథ బలావాన్ దేవో ధన్వన్తరిస్తథా
తపశ్చైవ తపస్యశ్చ ద్వాదశైతే ప్రతిష్ఠితాః
చైత్రాద్యాః ఫాల్గునాన్తాశ్చ మాసాస్తత్ర ప్రతిష్ఠతాః // 56.27
త్వమేవమాధాయ విభో వరాయుధం శత్రుం సురాణాం జహి మా విశఙ్కిథాః
అమోఘ ఏషోఽమరరాజడపూజితో ధృతో మయా నేత్రగతస్తపోబలాత్ // 56.28
ఇత్యుక్తః శంభూనా విష్ణుః భవం వచనమబ్రవీత్
కథం శంభో విజానీయామమోఘో మోఘ ఏవ వా // 56.29
యద్యమోఘో విభో చక్రః సర్వత్రాప్రతిఘస్తవ
జిజ్ఞాసార్థం తవైవేహ ప్రక్షేప్స్యామి ప్రతీచ్ఛ భోః // 56.30
తద్వాక్యం వాసుదేవస్య నిశమ్యాహ వినాకథృక్
యద్యేవం ప్రక్షిపస్వేతి నిర్విశఙ్కేన చేతసా // 56.31
తన్మహేశానవచనం శ్రుత్వా విష్ణుః సుదర్శనమ్
ముమోచ తేజోజిజ్ఞాసుః శఙ్కరం ప్రతి వేగవాన్ // 56.32
మురారికరవిభ్రష్టం చక్రమభ్యేత్య శూలినమ్
త్రిధా చకార విశ్వేశం యజ్ఞేశం యజ్ఞయాజకమ్ // 56.33
హరం హరిస్త్రిధాభూతం దృష్టవా కృత్తం మహాభుజః
వ్రీడోపప్లుతదేహస్తు ప్రణిపాతపరోఽభవత్ // 56.34
పాదప్రణామావనతం వీక్ష్య దామోదరం భవః
ప్రాహ ప్రీతిపరః శ్రీమానుత్తిష్ఠతి పునః పునః // 56.35
ప్రాకృతోఽయం మహాబాహో వికారశ్చక్రనేమినా
నికృత్తో న స్వరభావో మే సోఽచ్ఛేద్యోఽదాహ్య ఏవ చ // 56.36
తద్యదేతాని చక్రేణ త్రీణి భాగాని కేశవ
కృతాని తాని పుణ్యని భవిష్యన్తి న సశయః // 56.37
హిరణ్యాక్షః స్మృతో హ్యేకః సువర్ణాక్షస్తథా పరః
తృతీయశ్చ విరూపాక్షస్త్రయోఽమీ పుణ్యదా నృణామ్ // 56.38
ఉత్తిష్ఠ గచ్ఛస్వ విభో నిహన్తుమమరార్దనమ్
శ్రీదామ్ని నిహతే విష్ణో నన్దయిష్యన్తి దేవతాః // 56.39
ఇత్యేవముక్తో భగవాన్ హరేమ గరుడధ్వజః
గత్వా సురగిరిప్రస్థం శ్రీదామానం దదర్శ హ // 56.40
తం దృష్ట్వా దేవదర్పఘ్నం దైత్యం దేవవరో హరిః
ముమోచ చక్రం వేగాఢ్యం హతోఽసీతి బ్రువన్ముహుః // 56.41
తతస్తు తేనాప్రతిపౌరుషేణ చక్రేణ దైత్యస్య శిరో నికృత్తమ్
సంఛిన్నసీర్షో నిపపాత శైలాద్ వజ్రాహతం శైలశిరో యథైవ // 56.42
తసమిన్ హతే దేవరిపౌ మురారిరీశం సమారాధ్య విరూపనేత్రమ్
లబ్ధ్వా చ చక్రం ప్రవరం మహాయుధం జగామ దేవో నిలయం పయోనిధిమ్ // 56.43
సోఽయం పుత్ర నిరూపాక్షో దేవదేవో మహేశ్వరః
తమారాధయ చేత్ సాధో క్షీరేణోచ్ఛసి భోజనమ్ // 56.44
తన్మాతుర్వచనం శ్రుత్వా వీతమన్యుసుతో బలీ
తమారాధ్య విరూపాక్షం ప్రాప్తః క్షీరేణ భోజనమ్ // 56.45
ఏవం తవోక్తం పరమం పవిత్రం సంఛేదనం శర్వతనోః పురా వై
తత్తీర్థవర్యం స మహాసురో వై సమాససాదాథ సుపుణ్యహేతోః // 56.46
ఇతి శ్రీవామనపురాణో ష్ట్పఞ్చాశోఽధ్యాయః

పులస్త్య ఉవాచ
తస్మింస్తీర్థవరే స్నాత్వా దృష్ట్వా దేవం త్రిలోచనమ్
పూజయిత్వా సువర్ణాక్షం నైమిషం ప్రయయౌ తతః // 57.1
తత్ర తీర్థసహస్రాణి త్రింశత్పాపహరాణి చ
తోమ్త్యాః కాఞ్చనాక్ష్యాశ్చ గురుదాయాశ్చ మధ్యతః // 57.2
తేషు స్నాత్వార్చ్య దేవేశం పీతవాససమచ్యుతమ్
ఋషీనపి చ సంపూజ్య నైమిషారణ్యవాసినః // 57.3
దేవదేవం తథేశానం సంపూజ్య విధినా తతః
గయాయాం గోపతిం ద్రష్టుం జగామ స మహాసురః // 57.4
తత్ర బ్రహ్మధ్వజే స్నాత్వా కృత్వా చాస్య ప్రదక్షిణామ్
పిణ్డనిర్వపణం పుణ్యం పిదృణాం స చకార హ // 57.5
ఉదపానే తథా స్నాత్వా తత్రాభ్యర్చ్య పితౄన్ వశీ
గదాపాణిం సమభ్యర్చ్య గోపతిం చాపి శఙ్కరమ్ // 57.6
ఇన్ద్రతీర్థే తథా స్నాత్వా సంతర్ప్య పితృదేవతాః
మహానదీజలే స్నాత్వా సరయూమాజగామ సః // 57.7
తస్యాం స్నాత్వా సమభ్యర్చ్య గోప్రతారే కుశేశయమ్
ఉపోష్య రజనీమేకాం విరజాం నగరీం యయౌ // 57.8
స్నాత్వా విరజసే తీర్థే దత్త్వా పిణ్డం పితౄంస్ తథా
దర్శనార్థ యయౌ శ్రీమాన్ అజితం పురుషోత్తమమ్ // 57.9
తం దృష్ట్వా పుణ్డరీకాక్షమక్షరం పరమం శుచిః
షడ్రాత్రముష్య తత్రైవ మహేన్ద్రం దక్షిణం యయౌ // 57.10
తత్ర దేవవరం శంభుమర్ద్ధనారీశ్వరం హరమ్
దృష్ట్వార్చ్య సంపూజ్య పితౄన్ మహేన్ద్రం చోత్తరం గతః // 57.11
తత్ర దేవవరం శంభుం గోపాలం సోమపాయినమ్
దృష్ట్వా స్నాత్వా సోమతీర్థే సహ్యాచలముపాగతః // 57.12
తత్ర స్నాత్వా మహోదక్యాం వైకుణ్ఠం చార్చ్యం భక్తితః
సురాన్ పితృన్ సమభ్యర్చ్య పారియాత్రం గిరిం గతః // 57.13
తత్ర స్నాత్వా లాహ్గలిన్యాం పూజయిత్వాపరాజితమ్
కశేరుదేశం చాభయేత్య విశ్వరూపం దదర్శ సః // 57.14
యత్ర దేవవరః శంభుర్గణానాం తు సుపూజితమ్
విశ్వరూపమథాత్మానం దర్శయామాస యోగవిత్ // 57.15
తత్ర మఙ్కుణికాతోయే స్నాత్వాభ్యర్య్య మహేశ్వరమ్
జగామాద్రిం స సౌగన్ధి ప్రహ్లాదో మలాయాచలమ్ // 57.16
మహాహ్రదే తతః స్నాత్వా పూజయిత్వా చ శఙ్కరమ్
తతో జగామ యోగాత్మా ద్రష్టుం విన్ధ్యే సదాశివమ్ // 57.17
తతో విపాశాసలిలే స్నాత్వాభ్యర్చ్య సదాశివమ్
త్రిరాత్రం సముపోష్యాథ అవన్తీం నగరీం యయో // 57.18
తత్ర శిప్రాజలే స్నాత్వా విష్ణుం సంపూజ్య భక్తితతః
శ్మశానస్థం దదర్శాథ మహాకాలవపుర్ధరమ్ // 57.19
తస్మిన్ హి సర్వసత్త్వానాం తేన రూపేణ శఙ్కరః
తామసం రూపమాస్థాయ సంహారం కురుతే వశీ // 57.20
తత్రస్థేన సురేశేన శ్వేతకిర్నామ భూపతిః
రక్షితస్త్వన్తకం దగ్ధ్వా సర్వబూతాపహారిణమ్ // 57.21
తత్రాతిహృష్టో వసతి నిత్యం శర్వః సహోమయా
వృతః ప్రమథకోటీభిర్బహుభిస్త్రిదశార్చితః // 57.22
తం దృష్ట్వాథ మహాకాలం కాలకాలాన్తకాన్తకమ్
యమసంయమనం మృత్యోర్మృత్యుం చిత్రవిచిత్రకమ్ // 57.23
శ్మసాననిలయం శంభుం భూతనాథం జగత్పతిమ్
పూజయిత్వా శూలధరం జగామ నిషధాన్ ప్రతి // 57.24
తత్రామరేశ్వరం దేవం దృష్ట్వా సంపూజ్య భక్తితః
మహోదయం సమభ్యేత్య హయగ్రీవం దదర్శ సః // 57.25
అశ్వతీర్థే తతః స్నాత్వా దృష్ట్వా చ తురగాననమ్
శ్రీధరం చైవ సంపూజ్య పఞ్చాలవిషయం యయౌ // 57.26
తత్రేశ్వరగుణైర్యుక్తం పుత్రమర్థపతేరథ
పాఞ్చాలికం వశీ దృష్ట్వా ప్రయాగం పరతో యయౌ // 57.27
స్నాత్వా సన్నిహితే తీర్థే యామునే లోకవిశ్రుతే
దృష్ట్వా వటేశ్వరం రుద్రం మాధవం యోగశాయినమ్ // 57.28
ద్వావేవ భక్తితః పూజ్యౌ పూజయిత్వా మహాసురః
మాఘమాసమథోపోష్య తతో వారాణసీం గతః // 57.29
తతోఽస్యాం వరణాయం చ తీర్థేషు చ పృథక్ పృథక్
సర్వపాపహరాద్యేషు స్నాత్వార్ఽచ్య పితృదేవతాః // 57.30
ప్రదక్షిమీకృత్య పురీం పూజ్యావిముక్తకేశవౌ
లోలం దివాకరం దృష్ట్వా తతో మధువనం యయౌ // 57.31
తత్ర స్వయంభువం దేవం దదర్శాసురసత్తమః
తమభ్యర్చ్య మహాతేజాః పుష్కరారణ్యమాగమత్ // 57.32
తేషు త్రిష్వపి తీర్థేషు స్నాత్వార్ఽచ్య పితృదేవతాః
పుష్కరాక్షమయోగన్ధి బ్రహ్మాణం చాప్యపూజయత్ // 57.33
తతో భూయః సరస్వత్యాస్తీర్థే త్రైలోక్యవిశ్రుతే
కోటితీర్థే రుద్రకోటిం దదర్శ వృషభధ్వజమ్ // 57.34
నైమిషేయా ద్విజవరా మాగధేయాః ససైన్ధవాః
ధర్మారణ్యాః పౌష్కరేయా దణ్డకారణ్యకాస్తథా // 57.35
చామ్పేయా భారుకచ్ఛేయా దేవికాతీరగాశ్చ యే
తే తత్ర శఙ్కరం ద్రష్టుం సమాయాతా ద్విజాతయః // 57.36
కోటిసంఖ్యాస్తపః సిద్ధా హరదర్శలాలసాః
అహం పూర్వమహం పూర్వమిత్యేవం వాదినో మున్ // 57.37
తాన్ సంక్షుబ్ధాన్ హరో దృష్ట్వా మహర్షీన్ దగ్ధకిల్బిషాన్
తేషామేవానుకమ్పార్థం కోటిమూర్త్తిరభూద్ భవః // 57.38
తతస్తే మునయః ప్రీతాః సర్వ ఏవ మహేశ్వరమ్
సంపూజయన్తస్తస్థుర్వై తీర్థం కృత్వా పృథక్ పృథక్
ఇత్యేవం రుద్రకోటీతి నామ్నా శంభురజాయత // 57.39
తం దదర్శ మహాతేజాః ప్రహ్లాదో భక్తిమాన్ వశీ
కోటితీర్థే తతః స్నాత్వా తర్పయిత్వా వసున్ పితౄన్
రుద్రకోటిం సమభ్యర్చ్య జగామ కురుజాఙ్గలమ్ // 57.40
త6 దేవవరం స్థాణుం శఙ్కరం పార్వతీప్రియమ్
సరస్వతీజలే మగ్నం దదర్శ సురపూజితమ్ // 57.41
సారస్వతేఽమ్భసి స్నాత్వా స్థాణుం సంపూజ్య భక్తితః
స్నాత్వా దసాశ్వమేధే చ సంపూజ్య చ సురాన్ పితృన్ // 57.42
సహస్రలిఙ్గం సంపూజ్య స్నాత్వా కన్యాహ్రదే శుచిః
అభివాద్య గురుం శుక్రం సోమతీర్థం జగామ హ // 57.43
తత్ర స్నాత్వార్ఽచ్య చ పితృన్ సోమం సంపూజ్య భక్తితతః
క్షీరికావాసమభ్యేత్య స్నానం చక్రే మహాయశాః // 57.44
ప్రదక్షిణీకృత్య తరుం వరుణం చార్చ్య బుద్ధిమాన్
భూయః కురుధ్వజం దృష్ట్వా పద్మాఖ్యాం నగరీ గతః // 57.45
తత్రార్చ్య మిత్రావరుణౌ భాస్కరౌ లోకపూజితౌ
కుమారధారామభ్యేత్య దదర్శ స్వామినం వశీ // 57.46
స్నాత్వా కపిలధారాయాం సంతర్ప్యార్చ్య పితృన్ సురాన్
దృష్ట్వా స్కన్దం సమభ్యర్చ్య నర్మదాయాం జగామ హ // 57.47
తస్యాం స్నాత్వా సమభ్యర్చ్య వాసుదేవం శ్రియః పతిమ్
జగామ భూధరం ద్రష్టుం వారాహం చక్రధారిణమ్ // 57.48
స్నాత్వా కోకాముకే తీర్థే సంపూజ్య ధరణీధరమ్
త్రిసౌవర్ణం మహాదేవమర్బుదేశం జగామ హ // 57.49
తత్ర నారీహ్రదే స్నాత్వా పూజయిత్వా చ శఙ్కరమ్
కాలిఞ్జరం సమభ్యేత్య నీలకణ్ఠం దదర్శ సః // 57.50
నీలతీర్థజలే స్నాత్వా పూజయిత్వా తతః శివమ్
జగామ సాగరానూపే ప్రభాసే ద్రష్టుమీశ్వరమ్ // 57.51
స్నాత్వా చ సంగమే నద్యాః సరస్వత్యార్ణంవస్య చ
సోమేశ్వరం లోకపతిం దదర్శ స కపర్దినమ్ // 57.52
యో దక్షశాపనిర్దగ్ధః క్షయీ తారాధిపః శశీ
ఆప్యాయితః శఙ్కరేణ విష్ణునా సకపర్దినా // 57.53
తావర్చ్య దేవప్రవరౌ ప్రజగామ మహాలయమ్
తత్ర రుద్రం సమభ్యర్చ్య ప్రజగామోత్తరాన్ కురూన్ // 57.54
పద్మనాభం స తత్రర్చ్య సప్తగోదావరం యయౌ
తత్ర స్నాత్వార్ఽచ్య విశ్వేశం భీమం త్రైలోక్యవన్దితమ్ // 57.55
గత్వా దారువనే శ్రీమాన్ లిఙ్గం స దదర్శ హ
తమర్చ్య బ్రాహ్మణీం గత్వా స్నాత్వార్ఽచ్య త్రిదశేశ్వరమ్ // 57.56
ప్లక్షావతరణం గత్వా శ్రీనివాసమపూజయత్
తతశ్చ కుణ్డినం గత్వా సంపూజ్య ప్రామతృప్తిదమ్ // 57.57
శూర్పారకే చతుర్బాహుం పూజయిత్వా విధానతః
మాగధారణ్యమాసాద్య దదర్శ వసుధాధిపమ్ // 57.58
తమర్చయిత్వా విశ్వేశం స జగామ ప్రజాముఖమ్
మహాతీర్థే తతః స్నాత్వా వాసుదేవం ప్రణమ్య చ // 57.59
శోణం శంప్రాప్య సంపూజ్య స్కమవర్మాణమీశ్వరమ్
మహాకోశ్యాం మహాదేవం హంసాఖ్యం భక్తిమానథ // 57.60
పూజయిత్వా జగామాథ సైన్ధవారణ్యముత్తమమ్
తత్రేశ్వరం సునేత్రాఖ్యం శఙ్ఖశూలధరం గురుమ్
పూజయిత్వా మహాబాహుః ప్రజాగామ త్రివిష్టపమ్ // 57.61
తత్ర దేవం మహేశానం జటాధరమితి శ్రుతమ్
తం దృష్ట్వార్ఽచ్య హరిం చాసౌ తీర్థం కనఖలం యయౌ // 57.62
తత్రార్చ్య భద్రకాలీశం వీరభద్రం చ దానవః
ధనాధిపం చ మేఘఙ్కం యయావథ గిరివ్రజమ్ // 57.63
తత్ర దేవం పశుపతిం లోకనాథం మహేశ్వరమ్
సంపూజయిత్వా పిధివత్కామరూపం జగామ హ // 57.64
శశిప్రభం దేవవరం త్రినేత్రం సంపూజయిత్వా సహ వై మృడాన్యా
జగామ తీర్థప్రవరం మహాఖ్యం తస్మిన్ మహాదేవమపూజయత్ // 57.65
తతస్త్రికూటం గిరిమత్రిపుత్రం జగామ ద్రష్టుం స హి చక్రపాణినమ్
తమీడ్య భక్త్యా తు గజేన్ద్రసోక్షణం జజాప జప్యం పరమం పవిత్రమ్ // 57.66
తత్రోష్య దైత్యేశ్వరసూనురాదరాన్మాసత్రయం మూలఫలామ్బుభక్షీ
నివేద్య విప్రప్రవరేషు కాఞ్చనం జగామ ఘోరం స హి దణ్డకం వనమ్ // 57.67
తత్ర దివ్యం మహాశాఖం వనస్పతివపుర్ధరమ్
దదర్శ పుణ్డరీకాక్షం మహాశ్వాపదవారణమ్ // 57.68
తస్యాధస్థాత్ త్రిరాత్రం స మహాభాగవతోఽసురః
స్థితః స్థిణ్డిలశాయీ తు పఠన్ సారస్వతం స్తవమ్ // 57.69
తస్మాత్ తీర్థవరం విద్వాన్ సర్వపాపప్రమోచనమ్
జగామ దానవో ద్రష్టుం సర్వపాపహరం హరిమ్ // 57.70
తస్యాగ్రతో జజాపాసౌ స్తవౌ పాపప్రణాశనౌ
యౌ పురా భగవాన్ ప్రాహ క్రోడరూపీ జనార్దనః // 57.71
తస్మాదథాగాద్ దైత్యేన్ద్రః శాలగ్రామం మహాఫలమ్
యత్ర సంనిహితో విష్ణుశ్చరేషు స్థావరేషు చ // 57.72
తత్ర సర్వగతం విష్ణుం మత్వా చక్రే రతిం బలీ
పూజయన్ భగవత్పాదౌ మహాభాగవతో మునే // 57.73
ఇయం తవోక్తా మునిసంఘజుష్టా ప్రహ్లాదతీర్థానుగతిః సుపుణ్యా
యత్కీర్త్తనాచ్ఛ్రవణాత్ స్పర్శనాచ్చ విముక్తపాపా మనుజా భవన్తి // 57.74
ఇతి శ్రీవామనపురాణే సప్తపఞ్చాశోఽధ్యాయః

నారద ఉవాచ
యాన్ జప్యాన్ భగవద్భ భక్త్యా ప్రహ్లాదో దానవోఽజపత్
గజేన్ద్రమోక్షణాదీంస్తు చతురస్తాన్ వదస్వ మే // 58.1
పులస్త్య ఉవాచ
శృణుష్వ కథయిష్యామి జప్యానేతాంస్తపోధన
దుఃస్వప్ననాశో భవతి యైరుక్తైః సంశ్రుతైః స్మృతైః // 58.2
గజేన్ద్రమోక్షణం త్వాదౌ శృణుష్వ తదనన్తరమ్
సారస్వతం తతః పుణ్యౌ పాపప్రశమనౌ స్తవౌ // 58.3
సర్వరత్నమయః శ్రీమాంస్త్రికూటో నామ పర్వతః
సుతః పర్వతరాజస్య సుమేరోర్భాస్కరద్యుతేః // 58.4
క్షీరోదజలవీచ్యగ్రైర్ధైతామలశిలాతలః
ఉత్థితః సాగరం భిత్త్వా దేవర్షిగణసేవితః // 58.5
అపసరోభిః పరివృతః శ్రీమాన్ ప్రస్వణాకులః
గన్ధర్వైః కిన్నరైర్యక్షైః సిద్ధచారణపన్నగైః // 58.6
విద్యాధరైః సపత్నీకైః సంయతైశ్చ తపస్విభిః
వృకద్వీపిగజేన్ద్రశ్చ వృగాత్రో విరాజతే // 58.7
పున్నాగైః కర్ణికారైశ్చ బిల్వామలకపాటలైః
చూతనీపకదమ్బైశ్చ చన్దనాగురుచమ్పకైః // 58.8
శాలైస్తాలైస్తమాలైశ్చ సరలార్జునపర్పటైః
తథాన్యైర్వివిధైర్వృక్షైః సర్వతః సమలఙ్కృతః // 58.9
నానాధాత్వఙ్కితైః శృఙ్గైః ప్రస్రవద్భిః సమన్తతః
శోభితో రుచిరప్రఖ్యైస్త్రిభిర్విస్తీర్ణసానుభిః // 58.10
మృగైః శాఖామృగైః సిందైర్మాతఙ్గైశ్చ సదామదైః
జీవఞ్జీవకసంఘుష్టైశ్చకోరశిఖినాదితైః // 58.11
తస్యైకం కాఞ్చనం శృఙ్గం సేవతే యం దివాకరః
నానాపుష్పసమాకీర్ణం నానాగన్ధాధివాసితమ్ // 58.12
ద్వితీయం రాజతం శృఙ్గం సేవతే యం నిశాకరః
పాణ్డురామ్బుదసంకాశం తుషారచయసంనిభమ్ // 58.13
వజ్రేన్ద్రనీలవైడూర్యతేజోభిర్భాసయన్ దిశః
తృతీయం బ్రహ్మసదనం ప్రకృష్టం శృఙ్గముత్తమమ్ // 58.14
న తత్కృతఘ్నాః పశ్యన్తి న నృశంసా న నాస్తికాః
నాతప్తతపసో లోకే యే చ పాపకృతో జనాః // 58.15
తస్య సానుమతః పృష్ఠే సరః కాఞ్చనపఙ్కజమ్
కారణ్డవసమాకీర్ణం రాజహంసోపశోభితమ్ // 58.16
కుముదోత్పలకహ్లారైః పుణ్డరీకైశ్చ మణ్డితమ్
కమలైః శతపత్రైశ్చ కాఞ్చనైః సమలఙ్కృతమ్ // 58.17
పత్రైర్మరకతప్రఖ్యైః పుష్పైః కాఞ్చనసంనిభైః
గుల్మైః కీచకవేణూనాం సమన్తాత్ పరివేష్టితమ్ // 58.18
తస్మిన్ సరసి దుష్టాత్మా విరూపోఽన్తర్జలేశయః
ఆసీద్ గ్రాహో గజేన్ద్రాణాం రిపురాకేకరేక్షమః // 58.19
అథ దన్తోజ్జ్వలముఖః కదాచిద్ గజయూథపః
మదస్రావీ జలాకాఙ్క్షీ పాదచారీవ పర్వతః // 58.20
వాసయన్మదగన్ధేన గిరిమైరావతోపమః
గజో హ్యఞ్జనసంకాశో మదాచ్చలితలోచనః // 58.21
తృషితః పాతుకామోఽసౌ అవతీర్ణశ్చ తజ్జలమ్
సలీలః పఙ్కజవనే యూథమధ్యగతశ్చరన్ // 58.22
గృహీతస్తేన రౌద్రేణ గ్రాహేణావ్యక్తమూర్తినా
పశ్యన్తీనాం కరేణూనాం క్రోశన్తీనాం చ దారుణమ్ // 58.23
హ్రియతే పఙ్కజవనే గ్రాహేణాతిబలీయసా
వారుణైః సంయతః పాశైర్నిష్ప్రయత్నగతిః కృతః // 58.24
వేష్ట్యమానః సుఘోరైస్తు పాశైర్నాగో దృఢైస్తథా
విస్ఫూర్య చ యథాశక్తి విక్రోసంశ్చ మహారవాన్ // 58.25
వ్యథితః స నిరుత్సాహో గృహీతో ఘోరకర్మణా
పరమాపదమాపన్నో మనసాచిన్తయద్ధరిమ్ // 58.26
స తు నాగవరః శ్రీమన్ నారాయణపరాయణః
తమేవ శరణం దేవం గతః సర్వాత్మనా తదా // 58.27
ఏకాత్మా నిగృహీతాత్మా విశుద్ధేనాన్తరాత్మనా
జన్మజన్మాన్తరాభ్యాసాత్ భక్తిమాన్ గరుడధ్వజే // 58.28
నాన్యం దేవం మహాదేవాత్ పూజయామాస కేశవాత్
మథితామృతఫేనాభం శఙ్ఖచక్రగదాధరమ్ // 58.29
సహస్రశుభనామానమాదిదేవమజం విభుమ్
ప్రగృహ్య పుష్కరాగ్రేణ కాఞ్చనం కమలోత్తమమ్
ఆపద్విమోక్షమన్విచ్ఛన్ గజః స్తోత్రముదీరయత్ // 58.30
గజేన్ద్ర ఉవాచ
ఓం నమో మూలప్రకృతయే అజితాయ మహాత్మనే
అనాశ్రితాయ దేవాయ నిఃస్పృహాయ నమోఽస్తు తే // 58.31
నమ ఆద్యాయ బీజాయ ఆర్షేయాయ ప్రవర్తినే
అన్తరాయ చైకాయ అవ్యక్తాయ నమో నమః // 58.32
నమో గుహ్యాయ గూఢాయ గుణాయ గుణవర్తినే
అప్రర్క్యాప్రమేయాయ అతులాయ నమో నమః // 58.33
నమః శివాయ శాన్తాయ నిశ్చిన్తాయ యశస్వినే
సనాతనాయ పూర్వాయ పురాణాయ నమో నమః // 58.34
నమో దేవాధిదేవాయ స్వభావాయ నమో నమః
నమో జగత్ప్రతిష్ఠాయ గోవిన్దాయ నమో నమః // 58.35
నమోఽస్తు పదమనాభాయ నమో యోగోద్భవాయ చ
విశ్వేశ్వరాయ దేవాయ శివాయ హరయే నమః // 58.36
నమోఽస్తు తస్మై దేవాయ నిర్గుణాయ గుణాత్మనే
నారాయణాయ విశ్వాయ దేవానాం పరమాత్మనే // 58.37
నమో నమః కారణవామనాయ నారాయణాయామితవిక్రమాయ
శ్రీశార్ఙ్గచక్రాసిగదాధరాయ నమోఽస్తు తస్మై పురుషోత్తమాయ // 58.38
గుహ్యాయ వేదనిలయాయ మహోదరాయ సింహాయ దైత్యనిధనాయ చతుర్భుజాయ
బ్రహ్మేన్ద్రరుద్రమునిచారణసంస్తుతాయ దేవోత్తమాయ వరదాయ నమోఽచ్యుతాయ // 58.39
నాగేన్ద్రదేహశయనాసనసుప్రియాయ గోక్షీరహేమశుకనీలఘనోపమాయ
పీతామ్బరాయ మధుకైటభనాశనాయ విశ్వాయ చారుముకుటాయ నమోఽజరాయ // 58.40
నాభిప్రజాతక్రమలస్థచతుర్మఖాయ శ్రీరోదకార్ణవనికేతయశోధరాయ
నానావిచిత్రముకుటాఙ్గదభూషణాయ సర్వేశ్వరాయ వరదాయ నమో వరాయ // 58.41
భక్తిప్రియాయ వరదీప్తసుదర్శనాయ ఫులాలారవిన్దవిపులాయతలోచనాయ
దేవేన్ద్రవిఘ్నశమనోద్యతపౌరుషాయ యోగేశ్వరాయ విరజాయ నమో వరాయ // 58.42
బ్రహ్మాయనాయ త్రిదశాయనాయ లోకాధినాథాయ భవాపనాయ
నారాయణాయాత్మహితాయనాయ మహావరాహాయ నమస్కరోమి // 58.43
కూటస్థమవ్యక్తమచిన్త్యరూపం నారాయణం కారణమాదిదేవమ్
యుగాన్తశేషం పురుషం పురాణం తం దేవదేవం శరణం ప్రపద్యే // 58.44
యోగేశ్వరం చారువిచిత్రమౌలిమ్ అజ్ఞేయమ్ అగ్ర్యం ప్రకృతేః పరస్థమ్
క్షేత్రజ్ఞమాత్మప్రభవం వరేణ్యం తం వాసుదేవం శరణం ప్రపద్య // 58.45
అదృశ్యమవ్యక్తమచిన్త్యమవ్యయం మహర్షయో బ్రహ్మయం సనాతనమ్
వదన్తి యం వై పురుషం సనాతనం తం దేవగుహ్యం శరణం ప్రపద్యే // 58.46
యదక్షరం బ్రహ్మ వదన్తి సర్వగం నిశమ్య యం మృత్యుముఖాత్ ప్రముచ్యతే
తమీశ్వరం తృప్తమనుత్తమైర్గుణైః పరాయణం విష్ణుముపైమి సాశ్వతమ్ // 58.47
కార్యం క్రియా కారణమప్రమేయం హిరణ్యబాహుం వరపద్మనాభమ్
మహాబలం వేదనిధిం సురేశం వ3జామి విష్ణుం శరణం జనార్దనమ్ // 58.48
కిరీటకేయూరమహార్హనిష్కైర్మణ్యుత్తమాలఙ్కృతసర్వగాత్రమ్
పీతామ్బరం కాఞ్చనభక్తిచిత్రం మాలాధరం కేశవమభ్యుపైమి // 58.49
భవోద్భవం వేదవిదాం పరిష్ఠం యోగాత్మనాం సాంఖ్యవిదాం వరిష్ఠమ్
ఆదిత్యరుద్రాశ్వివసుప్రభావం ప్రభుం ప్రపద్యేఽచ్యుతమాత్మవన్తమ్ // 58.50
శ్రీవత్సాఙ్కం మహాదేవం దేవగుహ్యమనౌపమమ్
ప్రపద్యే సూక్ష్మమచలం వరేణ్యమభయప్రధమ్ // 58.51
ప్రభవం సర్వభూతానాం నిర్గుణం పరమేశ్వరమ్
ప్రపద్యే ముక్తసంగానాం యతీనాం పరమాం గతిమ్ // 58.52
భగవన్తం గుణాధ్యక్షమక్షరం పుష్కరేక్షణమ్
శరణ్యం శరణం భక్త్యా ప్రపద్యే భక్తవత్సలమ్ // 58.53
త్రివిక్రమం త్రిలోకేశం సర్వేషాం ప్రపితామహమ్
యోగాత్మానం మహాత్మానం ప్రపద్యేఽహం జనార్దనమ్ // 58.54
ఆదిదేవమజం శంభుం వ్యక్తావ్యక్తం సనాతనమ్
నారాయణమణీయాంసం ప్రపద్యే బ్రాహ్మణప్రియమ్ // 58.55
నమో వరాయ దేవాయ నమః సర్వసహాయ చ
ప్రపద్యే దేవదేవేశమణీయాంసమణోః సదా // 58.56
ఏకాయ లోకత్త్వాయ పరతః పరమాత్మనే
నమః సహస్రశిరసే అనన్తాయ మహాత్మనే // 58.57
త్వామేవ పరమం దేవమృషయో వేదపారగాః
కీర్తయన్తి చ యం సర్వే బ్రహ్మాదీనాం పరాయణమ్ // 58.58
నమస్తే పుణ్డరీకాక్ష భక్తానామభయప్రద
సుబ్రహ్మణ్య నమస్తేఽస్తు త్రాహి మాం శరణాగతమ్ // 58.59
పులస్త్య ఉవాచ
భక్తిం తస్యానుసంచిన్త్య నాగస్యమోఘసంభవః
ప్రీతిమానభవద్ విష్ణుః శఙ్ఖచక్రగదాధరః // 58.60
సాన్నిధ్యం కల్పయామాస తస్మిన్ సరసి కేశవః
గరుడస్థో జగత్స్వామీ లోకాధారస్తపోధనః // 58.61
గ్రాహగ్రస్తం గజేన్ద్రం తం తం చ గ్రాహం జలాశయాత్
ఉజ్జహారాప్రమేయాత్మా తరసా మధుసూదనః // 58.62
స్థలస్థం దారయామాస గ్రాహం చక్రేణ మాధవః
మోక్షయామాస నాగేన్ద్రం పాశేభ్యః శరణాగతమ్ // 58.63
స హి దేవలశాపేన హూహూర్గన్ధర్వసత్తమః
గ్రాహత్వమగమత్ కృష్ణాద్ వధం ప్రాప్య దివం గతః // 58.64
గజోఽపి విష్ణునా స్పృష్టో జాతో దివ్యవపుః పుమాన్
ఆపద్విక్తౌ యుగపద్ గజగన్ధర్వసత్తమౌ // 58.65
ప్రీతీమాన్ పుణ్డరీకాక్షః శరణాగతవత్సలః
అభవత్ త్వథ దేవేశస్తాభ్యాం చైవ ప్రపూజితః // 58.66
ఇదం చ భగవాన్ యోగీ గజేన్ద్రం శరణాగతమ్
ప్రోవాచ మునిశార్దూల మధురం మధుసూదనః // 58. // 67
శ్రీభగవానువాచ
యో మాం త్వాఞ్చ సరశ్చైవ గ్రాహస్య చ విదారణమ్
గుల్మకీచకరేణూనాం రూపం మేరోః సుతస్య చ // 58.68
అశ్వత్థం భాస్కరం గఙ్గం నైమిషారణ్యమేవ చ
సంస్మరిష్యన్తి మనుజాః ప్రయతాః స్థిరబుద్ధయః // 58.69
కీర్తయిష్యన్తి భక్త్యా చ శ్రోష్యన్తి చ శుచివ్రతః
దుఃస్వప్నో నశ్యతే తేషాం సుస్వప్నశ్చ భవిష్యతి // 58.70
మాత్స్యం కౌర్మఞ్చ వారాహం వామనం తార్క్ష్యమేవ చ
నారసింహం చ నాగేన్ద్రం సృష్టిప్రలయకారకమ్ // 58.71
ఏతాని ప్రాతరుత్థాయ సంస్మరిష్యనతి యే నరాః
సర్వపాపైః ప్రముచ్యన్తే పుణ్యం లోకమవాప్నుయుః // 58.72
పులస్త్య ఉవాచ
ఏవముక్త్వా హృషీకేశో గజేన్ద్రం గరుడధ్వజః
స్పర్శయామాస హస్తేన గజం గన్ధర్వమేవ చ // 58.73
తతో దివ్యవపుర్భత్వా గజేన్ద్రో మధుసూదనమ్
జగామ శరణం విప్ర నారాయణపరాయమః // 58.74
తతో నారాయణః శ్రీమాన్ మోక్షయిత్వా గజోత్తమమ్
పాపబనధాచ్చ శాపాచ్చ గ్రాహం చాద్భుతకర్మకృత్ // 58.75
ఋషిభిః స్తూయమానశ్చ దేవగుహ్యపరాయణైః
గతః స భగవాన్ విష్ణుర్దుర్విజ్ఞేయగతిః ప్రభుః // 58.76
గజేన్ద్రమోక్షణం దృష్ట్వా దేవాః శక్రపురోగమాః
వవన్దిరే మహాత్మానం ప్రభుం నారాయణం హరిమ్ // 58.77
మహర్షయశ్చారణాశ్చ దృష్ట్వా గజవిమోక్షణమ్
విస్మయోత్ఫూల్లనయనాః సంస్తువన్తి జనార్దనమ్ // 58.78
ప్రజాపతిపతిర్బ్రహ్మా చక్రపాణివిచేష్టితమ్
గజేన్ద్రమోక్షణం దృష్ట్వా ఇదం వచనమబ్రవీత్ // 58.79
య ఇదం శృణుయాన్తిత్యం ప్రాతరుత్థాయ మానవః
ప్రాప్నుయాత్ పరమాం సిద్ధిం దుఃస్వప్నస్తస్య నశ్యతి // 58.80
గజేన్ద్ర మోక్షణం పుణ్యం సర్వపాపప్రణాశనమ్
కథితేన స్మృతేనాథ శ్రుతేన చ తపోధనః
గజేన్ద్రమోక్షణేనేహ సద్యః పాపాత్ ప్రముచ్యతే // 58.81
ఏతత్పవిత్రం పరమం సుపుణ్యం సంకీర్తనీయం చరితం మురారేః
యస్మిన్ కిలోక్తే బహుపాపబన్ధనాత్ లభ్యేత మోక్షో ద్విరదేన యద్వత్ // 58.82
అజం వరేణ్యం వరపద్మనాభం నారాయణం బ్రహ్మనిధిం సురేశమ్
తం దేవగుహ్యం పురుషం పురాణం వన్దామ్యహం లోకపతిం వరేణ్యమ్ // 58.83
పులస్త్య ఉవాచ
ఏతత్ తవోక్తం ప్రవరం స్తవానాం స్తవం మురారేర్వరనాగకీర్తనమ్
యం కీర్త్య సంశ్రుత్య తథా విచిన్త్య పాపాపనోదం పురుషో లభేత // 58.84
ఇతి శ్రీవామనపురాణే అష్టపఞ్చాశోఽధ్యాయః

పులస్త్య ఉవాచ
కశ్చిదాసీద్ ద్విజద్రోగ్ధా పిశునః క్షత్రియాధమః
పరపీడారుచిః క్షుద్రః స్వభావాదపి నిర్ఘృణః // 59.1
పర్యాసితాః దా తేన పితృదేవద్విజాతయః
స త్వాయుషి పరిక్షిణే జజ్ఞే ఘోరో నిశాచరః // 59.2
తేనైవ కర్మదోషేమ స్వేన పాపకృతాం వరః
క్రురైశ్చక్రే తతో వృత్తిం రాక్షసత్వాద్ విశేషతః // 59.3
తస్య పాపరతస్యైవం జగ్ముర్వర్షశతాని తు
తేనైవ కర్మదోషేణ నాన్యాం వృత్తిమరోచయత్ // 59.4
యం యం పశ్యతి సత్త్వం స తం తమాదాయ రాక్షసః
చఖాద రౌద్రకర్మాసౌ బాహుగోచరమాగతమ్ // 59.5
ఏవం తస్యాతిదుష్టస్య కుర్వతః ప్రాణినాం వధమ్
జగామ చ మహాన్ కాలః పరిణామం తథా వయః // 59.6
స కదాచిత్ తపస్యన్తం దదర్శ సతరితస్తటే
మహాభాగమూర్ధ్వభుజం యథావత్సంయతేన్ద్రియమ్ // 59.7
అనయా రక్షయా బ్రహ్మన్ కృతరక్షం తపోనిధిమ్
యోగాచార్యం శుచిం దక్షం వాసుదేవపరాయణమ్ // 59.8
విష్ణుః ప్రాచ్యాం స్తితశ్చక్రీ విషణుర్దక్షిణతో గదీ
ప్రతీచ్యాం శార్ఙ్గధృగ్విష్ణుర్విష్ణుః ఖడ్గీ మమోత్తరే // 59.9
హృషీకేశో వికోణేషు తచ్ఛిద్రేషు జనార్దనః
క్రోడరూపీ హరిర్భూమౌ నారసింహోఽమ్బరే మమ // 59.10
శ్రురాన్తమమలం చక్రం భ్రమత్యేతత్ సుదర్శనమ్
అస్యాంశుమాలా దుష్ప్రేక్ష్యా హన్తుం ప్రేతనిశాచరాన్ // 59.11
గదా చేయం సహస్రార్చిరుద్వమన్ పావకో యథా
రక్షోభూతపిశాచానాం డాకినీనాం చ శాతనీ // 59.12
శార్ఙ్గం విస్ఫూర్జితం చైవ వాసుదేవస్య మద్రిపూన్
తిర్యఙ్మనుష్యకూష్మాణ్డప్రేతాదీన్ హన్త్వశేషతః // 59.13
ఖడ్గధారాజ్వలజ్జ్యోత్స్నానిర్ధూతా యే మమాహితాః
తే యాన్తు సౌమ్యతాం సద్యో గరుడేనేవ పన్నగాః // 59.14
యే కూష్మాణ్డాస్తథా యక్షా దైత్యా యే చ నిశాచరాః
ప్రేతా వినాయకాః క్రూరా మనుష్యా జృమ్భకాః ఖగాః // 59.15
సింహాదయో యే పశవో దన్దశూకాశ్చ పన్నగాః
సర్వే భవన్తు మే సౌమ్యా విష్ణుచక్రరవాహతాః // 59.16
చిత్తవృత్తిహరా యే చ యే జనాః స్మృతీహారకాః
బలౌజసాం చ హర్తారశ్ఛాయావిధ్వంసకాశ్చ యే // 59.17
యే చోపభోగహర్తారో యే చ లక్షణనాశకాః
కూష్మాణ్డాస్తే ప్రణశ్యన్తు విష్ణుచక్రరవాహతాః // 59.18
బుద్ధిస్వాస్థ్యం మనఃస్వాస్థ్యం స్వాస్థమైన్ద్రియకం తథా
మమాస్తు దేవదేవస్య వాసుదేవస్య కీర్తనాత్ // 59.19
పృష్ఠే పురస్తాదథ దక్షిణోత్తరే వికోణతశ్చాస్తు నజార్దనో హరిః
తమీడ్యమీశానమనన్తమచ్యుతం జనార్దనం ప్రణిపతితో న సీదతి // 59.20
యథా పరం బ్రహ్మ హరిస్తథా పరం జగత్స్వరూపశ్చ స ఏవ కేశవః
ఋతేన తేనాచ్యుతనామకీర్తనాత్ప్రణాశమేతు త్రివిధం మమాసుభమ్ // 59.21
ఇత్యసావాత్మరక్షార్థం కృత్వా వై విష్ణుపఞ్జరమ్
సంస్థితోఽసావపి బలీ రాక్షసః సముపాద్రవత్ // 59.22
తతో ద్విజనియుక్తాయాం రక్షాయాం రజనీచరః
నిర్ధూతవేగః సహసా తస్థౌ మాసచతుష్టయమ్ // 59.23
యావద్ ద్విజస్య దేవర్షే సమాప్తిర్వై సమాధితః
జాతే జప్యావసానేఽసౌ త దదర్శ నిశాచరమ్ // 59.24
దీనం హతబాలోత్సాహం కాన్దిశీకం హతౌజసమ్
తం దృష్ట్వా కృపయావిష్టః సమాశ్వాస్య నిశాచరమ్ // 59.25
పప్రచ్ఛాగమనే హేతుం స చాచష్ట యథాతథమ్
స్వభావమాత్మనో ద్రష్టుం రక్షయా తేజసః క్షితిమ్ // 59.26
కథయిత్వా చ తద్రక్షః కారణం వివిధం తతః
ప్రసీదేత్యబ్రవీద్ విప్రం నిర్విణ్ణాః స్వేన కర్మణా // 59.27
బహూని పాపాని మోక్షమిచ్ఛామి త్వత్ప్రసాదతః
కృతాః స్త్రియో మయా బహ్వ్యో విధవాః పుత్రవర్జితాః
అనాగసాం చ సత్త్వానామల్పకానాం క్షయః కృతః // 59.28
తస్మాత్ పాపాదహం మోక్షమిచ్ఛమి త్వత్ప్రసాదతః
పాపప్రశమనాయాలం కురు మే ధర్మదేశనమ్ // 59.29
పాపస్యాస్య క్షయరముపదేశం ప్రయచ్ఛ మే
తస్య తద్ వచనం శ్రుత్వా రాక్షసస్య ద్విజోత్తమః // 59.30
వచనం ప్రాహ ధర్మాత్మా హేతుమచ్చ సుభాషితమ్
కథం క్రూరస్వభావస్య సతస్తవ నిశాచర
సహసైవ సమాయాతా జిజ్ఞాసా ధర్మవర్త్మని // 59.31
రాక్షస ఉవాచ
త్వాం వై సమాగతోఽస్మ్యద్య క్షిప్తోఽహం రక్షయా బలాత్
తవ సంసర్గతో బ్రహ్మన్ జాతో నిర్వేద ఉత్తమః // 59.32
కా సా రక్షా న తాం వేద్మి వేద్మి నాస్యాః పరాయణమ్
యస్యాః సంసర్గసాసాద్య నిర్వేదం ప్రాపితం పరమ్ // 59.33
త్వం కృపాం కురు ధర్మజ్ఞ మయ్యనుక్రోశమావహ
యథా పాపాపనోదో మే భవత్యార్య తథా కురు // 59.34
పులస్త్య ఉవాచ
ఇత్యేవముక్తః స మునిస్తదా వై తేన రక్షసా
ప్రత్యువాచ మహాభాగో విమృశ్య సుచిరం మునిః // 59.35
ఋషిరువాచ
యన్మమాహోపదేశార్థం నిర్విణ్ణాః స్వేన కర్మణా
యుక్తమేతద్ధి పాపానాం నివృత్తిరుపకారికా // 59.36
కరిష్యే యాతుధానానాం నత్వహం ధర్మదేశనమ్
తాన్ సంపృచ్ఛ ద్విజాన్ సౌమ్య యే వై ప్రవచనే రతాః // 59.37
ఏవముక్త్వా యయౌ విప్రశ్చిన్తామాప స రాక్షసః
కథం పాపాపనోదః స్యాదితి చిన్తాకులేన్ద్రియః // 59.38
న చఖాద స సత్త్వాని క్షుధా సంబాధితోఽపి సన్
షష్ఠే షష్ఠే తదా కాలే జన్తుమేకమభక్షయత్ // 59.39
స కదాచిత్క్షుధావిష్టః పర్యటన్ విపులే వనే
దదర్శాథ ఫలాహారమాగతం బ్రహ్మచారిణమ్ // 59.40
గృహీతో రక్షసా తేన స తదా మునిదారకః
నిరాశో జీవితే ప్రాహ సామపూర్వం నిశాచరమ్ // 59.41
బ్రాహ్మణ ఉవాచ
భో భద్ర బ్రూహి యత్ కార్యం గృహీతో యేన హేతునా
తదనుబ్రూహి భద్రం తే అయమస్మ్యనుశాధి మామ్ // 59.42
రాక్షస ఉవాచ
షష్ఠే కాలే త్వమాహారః క్షుధితస్య సమాగతః
నిఃశ్రీకస్యాతిపాపస్య నిర్ఘృణస్య ద్విజద్రుహః // 59.43
బ్రాహ్మణ ఉవాచ
యద్యవశ్యం త్వయా చాహం భక్షితవ్యో నిశాచర
ఆయాస్యామి తవాద్యైవ నివేద్య గురవే ఫలమ్ // 59.44
గుర్వర్థమేతదాగత్య యత్ఫలగ్రహణం కృతమ్
మమాత్ర నిష్ఠా ప్రాప్తస్య ఫలాని వినివేదితుమ్ // 59.45
స త్వం ముహూర్తమాత్రం మామత్రైవం ప్రతిపాలయ
నివేద్య గురవే యావదిహాగచ్ఛామ్యహం ఫలమ్ // 59.46
రాక్షస ఉవాచ
షష్ఠే కాలే న మే బ్రహ్మన్ కశ్చిద్ గ్రహణమాగతః
ప్రతిముచ్యేత దేవోఽపి ఇతి మే పాపాజీవికా // 59.47
ఏక ఏవాత్ర మోక్షస్య తవ హేతుః శృణుష్వ తత్
ముఞ్చామ్యహమసందిగ్ధం యది తత్కురుతే భవాన్ // 59.48
బ్రాహ్మణ ఉవాచ
గురోర్యన్న విరోధాయ యన్న ధర్మోపరోధకమ్
తత్కరిష్యామ్యహం రక్షో యన్న వ్రతహరం మమ // 59.49
రాక్షస ఉవాచ
మయా నిసర్గతో బ్రహ్మన్ జాతిదోషాద్ విశేషతః
నిర్వివేకేన చిత్తేన పాపకర్మ సదా కృతమ్ // 59.50
ఆబాల్యాన్మమ పాపేషు న ధర్మేషు రతం మనః
తత్పాపాసంక్షయాన్మోక్షం ప్రాప్నుయాం యేన తద్ వద // 59.51
యాని పాపాని కర్మాణి బాలత్వాచ్చరితాని చ
దుష్టాం యోనిమిమాం ప్రాప్య తన్ముక్తిం కథయ ద్విజ // 59.52
యద్యేతద్ ద్విజపుత్ర త్వం సమాఖ్యాస్యస్యశేషతః
తతః క్షుధార్తాన్మత్తస్త్వం నియతం మోక్షమాప్స్యసి // 59.53
న చేత్ తత్పాపశీలోఽహమత్యర్థం క్షుత్పిపాసితః
షష్ఠే కాలే నృశంసాత్మా భక్షయిష్యామి నిర్ఘృణః // 59.54
పులస్త్య ఉవాచ
ఏవముక్తో మునిసుతస్తేన ఘోరేమ రక్షసా
చిన్తామవాప మహతీమశక్తస్తదుదీరణే // 59.55
స విమృశ్య చిరం విప్రః శరణం జాతవేదసమ్
జగామ జ్ఞానదానాయ సంశయం పరమం గతః // 59.56
యది శుశ్ఋషితో వహ్నిర్గురుశుశ్రూషణాదను
వ్రతాని వా సుచీర్ణాని సప్తార్చిః పాతు మాం తతః // 59.57
న మాతరం న పితరం గౌరవేణ యథా గురుమ్
సర్వదైవావగచ్ఛామి తథా మాం పాతు పావకః // 59.58
యథా గురుం న మనసా కర్మణా వచసాపి వా
అవజానామ్యహం తేన పాతు సత్యేన పావకః // 59.59
ఇత్యేవం మనసా సత్యాన్ కుర్వతః శపథాన్ పునః
సప్తర్చిషా సమాదిష్టా ప్రాదురాసీత్ సరస్వతీ // 59.60
సా ప్రోవాచ ద్విజసుతం రాక్షసగ్రహణాకులమ్
మా భైర్ద్విజసుతాహం త్వాం మోక్షయిష్యామి సంకటాత్ // 59.61
యదస్య రక్షసః శ్రేయో జిహ్వాగ్రే సంస్థితా తవ
తత్ సర్వం కథయిష్యామి తతో మోక్షమవాప్స్యసి // 59.62
అదృశ్యా రక్షసా తేన ప్రోక్త్వేత్థం సా సరస్వతీ
అదర్శానం గతా సోఽపి ద్విజః ప్రాహ నిశాచరమ్ // 59.63
బ్రాహ్మణ ఉవాచ
శ్రుయతాం తవ యచ్ఛ్రేయస్తథాన్యేషాం చ పాపినామ్
సమస్తపాపశుద్ధ్యర్థం పుణ్యోపచయదం చ యత్ // 59.64
ప్రాతరుత్థాయ జప్తవ్యం మధ్యాహ్నేఽహ్నక్షయేఽపి వా
అసంశయం సదా జప్యో జపతాం పుష్టిశాన్తిదః // 59.65
ఓం హరిం కుష్ణం హృషీకేశం వాసుదేవం జనార్దనమ్
ప్రణతోఽస్మి జగన్నాథం స మే పాపం వ్యపోహతు // 59.66
చరాచరసురుం నాథం గోవిన్దం శేషశాయినమ్
ప్రణతోఽస్మి పరం దేవం స మే పాపం వ్యపోహతు // 59.67
శఙ్ఖినం చక్రిణం శార్ఙ్గధారిణం స్రగ్ధరం పరమ్
ప్రణతోఽస్మి పతిం లక్ష్మ్యాః స మే పాపం వ్యపోహతు // 59.68
దామోదరముదారాక్షం పుణ్డరీకాక్షమచ్యుతమ్
ప్రణతోఽస్మి స్తుతం స్తుత్యైః స మే పాపం వ్యపోహతు // 59.69
నారాయణం నరం శౌరిం మాధవం మధుసూదనమ్
ప్రణతోఽస్మి ధరాధారం స మే పాపం వ్యపోహతు // 59.70
కేశవం చన్ద్రసూర్యాక్షం కంసకేశినిషూదనమ్
ప్రణతోఽస్మి మహాబాహుం స మే పాపం వ్యపోహతు // 59.71
శ్రీవత్సవక్షసం శ్రీశం శ్రీధరం శ్రీనికేతనమ్
ప్రణతోఽస్మి శ్రియః కాన్తం స మే పాపం వ్యపోహతు // 59.72
యమీశం సర్వభూతానాం ధ్యాయన్తి యతయోఽక్షరమ్
వాసుదేవమనిర్దేశ్యం తమస్మి శరణం గతః // 59.73
సమస్తాలమ్బనేభ్యో యం వ్యావృత్త్య మనసో గతిమ్
ధ్యాయన్తి వాసుదేవాఖ్యం తమస్మి శరణం గతః // 59.74
సర్వగం సర్వభూతం చ సర్వస్యాధారమీశ్వరమ్
వాసుదేవం పరం బ్రహ్మ తమస్మి శరణం గతః // 59.75
పరమాత్మానమవ్యక్తం యం ప్రయాన్తి సుమేధసః
కర్మక్షయేఽక్షయం దేవం తమస్మి శరణం గతః // 59.76
పుణ్యపాపవినిర్ముక్తా యం ప్రవిశ్య పునర్భవమ్
న యోగినః ప్రాప్నువన్తి తమస్మి శరణం గతః // 59.77
బ్రహ్మ భూత్వా జగత్ సర్వం సదేవాసురమానుషమ్
యః సృజత్యచ్యుతో దేవస్తమస్మి శరణం గతః // 59.78
బ్రహ్మత్వే యస్య వక్త్రేభ్యశ్చతుర్వేదమయం వపుః
ప్రభుః పురాతనో జజ్ఞే తమస్మి శరణం గతః // 59.79
బ్రహ్మరూపధరం దేవం జగద్యోని జనార్దనమ్
స్రష్టృత్వే సంస్థితం సృష్టౌ ప్రణతోఽస్మి సనాతనమ్ // 59.80
స్రష్టా భూత్వా స్థితో యోగీ స్థితావసురసూదనః
తమాదిపురుషం విష్ణుం ప్రమతోఽస్మి జనార్దనమ్ // 59.81
ధృతా మహీ హతా దైత్యాః పరిత్రాతాస్తథా సురాః
యేన తం విష్ణుమాద్యేశం ప్రణతోఽస్మి జనార్దనమ్ // 59.82
యజ్ఞైర్యజన్తి యం విప్రా యజ్ఞేశం యజ్ఞభావనమ్
తం యజ్ఞపురుషం విష్ణుం ప్రణతోఽస్మి సనాతనమ్ // 59.83
పాతాలవీథీభూతాను తథా లోకాన్ నిహన్తి యః
తమన్తపురుషం రుద్రం ప్రణతోఽస్మి సనాతనమ్ // 59.84
సంభక్షయిత్వా సకలం యథాసృష్టమిదం జగత్
యో వై నృత్యతి రుద్రాత్మా ప్రణతోఽస్మి జనార్దనమ్ // 59.85
సురాసురాః పితృగణాః యక్షగన్ధర్వరాక్షసాః
సంభూతా యస్య దేవస్య సర్వగం తం నమామ్యహమ్ // 59.86
సమస్తదేవాః సకలా మనుష్యాణాం చ జాతయః
యస్యాంశభూతా దేవస్య సర్వగం తం నతోఽస్మయహమ్ // 59.87
వృక్షగుల్మాదయో యస్య తథా పశుమృగాదయః
ఏకాంశభూతా దేవస్య సర్వగం తం నమామ్యహమ్ // 59.88
యస్మాన్నాన్యత్ పరం కిఞ్చిద్ యస్మిన్ సర్వం మహాత్మని
యః సర్వమధ్యగోఽనన్తః సర్వగం తం నమామ్యహమ్ // 59.89
యథా సర్వేషు భూతేషు గూఢోఽగ్నిరివ దారుషు
విష్ణురేవం తథా పాపం మమాశేషం ప్రణశ్యతు // 59.90
యథా విష్ణుమయం సర్వం బ్రహ్మది సచరాచరమ్
యచ్చ జ్ఞానపరిచ్ఛేద్యం పాపం నశ్యతు మే తథా // 59.91
శుభశుభాని కర్మాణి రజఃసత్త్వతమాంసి చ
అనేకజన్మకర్మోత్థం పాపం నశ్యతు మే తథా // 59.92
యన్నిశాయాం చ యత్ప్రాతర్యన్మధ్యాహ్నాపరాహ్ణయోః
సంధ్యయోశ్చ కృతం పాపం కర్మణా మనసా గిరా // 59.93
యత్ తిష్ఠతా యద్ వ్రజతా యచ్చ శయ్యాగతేన మే
కృతం యదశుభం కర్మ కాయేన మనసా గిరా // 59.94
అజ్ఞానతో జ్ఞానతో వా మదాచ్చలితమానసైః
తత్ క్షిప్రం విలయం యాతు వాసుదేవస్య కీర్తనాత్ // 59.95
పరదారపరద్రవ్యవాఞ్ఛాద్రోహోద్భవం చ యత్
పరపీడోద్భవాం నిన్దాం కుర్వతా యన్మహాత్మనామ్ // 59.96
యచ్చ భోజ్యే తథా పేయే భక్ష్యే చోష్యే విలేహనే
తద్ యాతు విలయం తోయే యథా లవణభాజనమ్ // 59.97
యద్ బాల్యే యచ్చ కౌమారే యత్ పాపం యౌవనే మమ
వయఃపరిణతౌ యచ్చ యచ్చ జన్మాతరే కృతమ్ // 59.98
తన్నారాయణ గోవిన్ద హరికృష్ణేశ కీర్తనాత్
ప్రయాతు విలయం తోయే యథా లవణభాజనమ్ // 59.99
విష్ణవే వాసుదేవాయ హరయే కేశవాయ చ
జనార్దనాయ కృష్ణాయ నమో భూయో నమో నమః // 59.100
భవిష్యన్నరకఘ్నాయ నమః కంసవిఘాతినే
అరిష్టకేశిచణూరదేవారిక్షయిణే నమః // 59.101
కోఽన్యో బలేర్వఞ్చయితా త్వామృతే వై భవిష్యతి
కోఽన్యో నాశయతి బలాద్ దర్పం హైహయభూపతేః // 59.102
కః కరిష్యత్యథాన్యో వై సాగరే సేతుబన్ధనమ్
వధిష్యతి దశగ్రీవం కః సామాత్యపురఃసరమ్ // 59.103
కస్త్వామృతేఽన్యో నన్దస్య గోకులే రతిమేష్యతి
ప్రలమ్బపూతనాదీనాం త్వామృతే మధుసూదన
నిహన్తాప్యథబా శాస్తా దేవదేవ భవిష్యతి // 59.104
జపన్నేవం నరః పుణ్యం వైష్ణవం ధర్మముత్తమమ్
ఇష్టానిష్టప్రసంగేభ్యో జ్ఞానతోఽజ్ఞానతోఽపి వా // 59.105
కృతం తేన తు యత్ పాపం సప్తజన్మాన్తరాణి వై
మహాపాతకసంజ్ఞం వా తథా చైవోపపాతకమ్ // 59.106
జజ్ఞాదీని చ పుణ్యాని జపహోమవ్రతాని చ
నాశయేద్ యోగినాం సర్వమామపాత్రమివామ్భసి // 59.107
నరః సంవత్సరం పూర్ణం తిలపాత్రాణి షోడశ
అహన్యహని యో దద్యాత్ పఠత్యేతచ్చ తత్సమమ్ // 59.108
అవిలుప్తబ్రహ్మచర్యం సంప్రాప్య స్మరణం హరేః
విష్ణులోకమవాప్నోతి సత్యమేతన్మయోదితమ్ // 59.109
యథైతత్ స్తయముక్తం మే న హ్యల్పమపి మే మృషా
రాక్షసస్త్రస్తసర్వాఙ్గం తథా మామేష ముఞ్చతు // 59.110
పులస్త్య ఉవాచ
ఏవముచ్చారితే తేన ముక్తో విప్రస్తు రక్షసా
అకామేన ద్విజో భూయస్తమాహ రజనీచరమ్ // 59.111
బ్రహ్మణ ఉవాచ
ఏతద్ భద్ర మయా ఖ్యాతం తవ పాతకనాశనమ్
విష్ణోః సారస్వతం స్తోత్రం యజ్జగాద సరస్వతీ // 59.112
హుతాశనేన ప్రహితా మమ జిహ్వాగ్రసంస్థితా
జగాదైనం స్తవం విష్ణోః సర్వేషాం చోపశాన్తిదమ్ // 59.113
అనేనైవ జగన్నాథం త్వమారాధయ కేసవమ్
తతః శాపాపనోదం తు స్తుతే లప్స్యసి కేశవే // 59.114
అహర్నిశం హృషీకేశం స్తవేనానేన రాక్షస
స్తుహి భక్తిం దృఢాం కృత్వా తతః పాపాద్ విమోక్ష్యసే // 59.115
స్తుతో హి సర్వపాపాని నాశయిష్యత్యసంశయమ్
స్తుతో హి భక్త్యా నౄణాం వై సర్వపాపహరో హరిః // 59.116
పులస్త్య ఉవాచ
తతః ప్రణమ్య తం విప్రం ప్రసాద్య స నిశాచరః
తదైవ తపసే శ్రీమాన్ శాలగ్రామమగాద్ వశీ // 59.117
అహర్నిశం స ఏవైనం జపన్ సారస్వతం స్తవమ్
దేవక్రియారతిర్భూత్వా తపస్తేపే నిశాచరః // 59.118
సమారాధ్య జగన్నాథం స తత్ర పురషోత్తమమ్
సర్వపాపవినిర్ముక్తో విష్ణులోకమవాప్తవాన్ // 59.119
ఏతత్ తే కథితం బ్రహ్మన్ విష్ణోః సారస్వతం స్తవమ్
విప్రవక్త్రస్థయా సమ్యక్సరస్వత్యా సమీరితమ్ // 59.120
య ఏతత్ పరమం స్తోత్రం వాసుదేవస్య మానవః
పఠష్యతి స సర్వేభ్యః పాపేభ్యో మోక్షమాప్స్యతి // 59.121
ఇతి శ్రీవామనపురాణే ఏకోనషష్టితమోఽధ్యాయః

పులస్త్య ఉవాచ
నమస్తేఽస్తు జగన్నాథ దేవదేవం నమోఽస్తు తే
వాసుదేవ నమస్తేఽస్తు బహురూప నమోఽస్తు తే // 60.1
ఏకశృఙ్గ నమస్తుభ్యం నమస్తుభ్యం వృషాకపే
శ్రీనివాస నమస్తేఽస్తు నమస్తే భూతభావన // 60.2
విష్వక్సేన నమస్తుభ్యం నారాయణ నమోఽస్తు తే
ధ్రువధ్వజ నమస్తోఽస్తు సత్యధ్వజ నమోఽస్తు తే // 60.3
యజ్ఞధ్వజ నమస్తుభ్యం ధర్మధ్వజ నమోఽస్తు తే
తాలధ్వజ నమస్తేఽస్తు నమస్తే గరుహధ్వజ // 60.4
వరేణ్య విష్ణో వైకుణ్ఠ నమస్తే పురుషోత్తమ
నమో జయన్త విజయ జయానన్త పరాజిత // 60.5
కృతావర్తద మహావర్త మహాదేవ నమోఽస్తు తే
అనాద్యాద్యన్త మధ్యాన్త నమస్తే పద్మజప్రియ // 60.6
పురఞ్జయ నమస్తుభ్యం శత్రుఞ్జయ నమోఽస్తు తే
శుభఞ్జయ నమస్తేఽస్తు నమస్తేఽస్తు ధనఞ్జయ // 60.7
సృష్టిగర్భ నమస్తుభ్యం శుచిశ్రవః వృథుశ్రవః
నమో హిరణ్యగర్భాయ పద్మగర్భాయ తే నమః // 60.8
నమః కమలనేత్రాయ కాలనేత్రాయ తే నమః
కాలనాభ నమస్తుభ్యం మహానాభ నమో నమః // 60.9
వృష్టిమూల మహామూల మూలావాస నమోఽస్తు తే
ధర్మావాస జలావాస శ్రీనివాస నమోఽస్తు తే // 60.10
ధర్మాధ్యక్ష ప్రజాధ్యక్ష లోకాధ్యక్ష నమో నమః
సేనాధ్యక్ష నమస్తుభ్యం కాలాధ్యక్ష నమో నమః // 60.11
గదాధర శ్రుతిధర చక్రధారిన్ శ్రియో ధర
వనమాలాధర హరే నమస్తే ధరణీధర // 60.12
ఆర్చిషేణ మహాసేన నమస్తేఽస్తు పురుష్టుత
వహుకల్ప మహాకల్ప నమస్తే కల్పనాముఖ // 60.13
సర్వాత్మన్ సర్వగ విభో విరిఞ్చే శ్వేత కేశవ
నీల రక్త మహానీల అనిరుద్ధ నమోఽస్తు తే // 60.14
ద్వాదశాత్మక కాలాత్మన్ సామాత్మన్ పరమాత్మక
వ్యోమకాత్మక సుబ్రహ్మన్ భూతాత్మక నమోఽస్తు తే // 60.15
హరికేశ మహాకేశ గుడాకేశ నమోఽస్తు తే
ముఞ్జకేశ హృషీకేశ సర్వనాథ మనోఽస్తు తే // 60.16
సుక్ష్మ స్థూల మహాస్థూల మహాసూక్ష్మ శుభఙ్కర
శ్వేతపీతామ్బరధర నీలవాస నమోఽస్తు తే // 60.17
కుశేశయ నమస్తేఽస్తు సీరధ్వజ నజార్ధన
గోవిన్ద ప్రీతికర్తా చ హంస పీతామ్బరప్రియ // 60.18
అధోక్షజ నమస్తుభ్యం సీరధ్వజ జనార్దన
వామనాయ నమస్తేఽస్తు నమస్తే మధుసూదన // 60.19
సహస్రశీర్షాయ నమో బ్రహ్మశీర్షాయ తే నమః
నమః సహస్రనేత్రాయ సోమసూర్యానలేక్షమ // 60.20
నమశ్చాథర్వశిరసే మహాశీర్షాయ తే నమః
నమస్తే ధర్మనేత్రాయ మహానేత్రాయ తే నమః // 60.21
నమః సహస్రపాదాయ సహస్రభుజమన్యవే
నమో యజ్ఞవరాహాయ మహారూపాయ తే నమః // 60.22
నమస్తే విశ్వదేవాయ విశ్వాత్మన్ విశ్వసంభవ
విశ్వరూప నమస్తేఽస్తు త్వత్తో విశ్వమభూదిదమ్ // 60.23
న్యగ్రోధస్తవం మహాశాఖస్త్వం మూలకుసుమార్చితః
స్కన్ధపత్రాఙ్కురలతాపల్లవాయ నమోఽస్తు తే // 60.24
మూలం తే బ్రాహ్మణా బ్రహ్మన్ స్కన్ధస్తే క్షత్రియోర్దిశః
నాభ్యా హ్యభూదన్తరిక్షం శశాఙ్కో మనసస్తవ // 60.25
బ్రాహ్మణాః సాగ్నయో వక్త్రాః దేర్దణ్డాః సాయుధా నృపాః
పార్శ్వాద్ విశశ్చేరుయుగాజ్జాతాః శూద్రాశ్చ పాదతః // 60.26
నేత్రాద్ భానురభూత్ తుభ్యం పద్భ్యాం భూః శ్రోత్రయోర్దిశః
నాభ్యా హ్యభూదన్తరిక్షం శశాఙ్కో మనసస్తవ // 60.27
ప్రాణాద్ వాయుః సమభవత్ కామాద్ బ్రహ్మా పితామహః
క్రోధాత్ త్రినయనో రుద్రః శీర్ష్ణోః ద్యౌః సమవర్తత // 60.28
ఇన్ద్రాగ్నీ వదనాత్ తుభ్యం పశవో మలసంభవాః
ఓషధ్యో రోమసంభూతా విరాజస్త్వం నమోఽస్తు తే // 60.29
పుష్పహాస నమస్తేఽస్తు మహాహాస నమోఽస్తు తే
ఓఙ్కారస్త్వం వషట్కారో వౌషట్ త్వం చ స్వధా సుధా // 60.30
స్వాహాకార నమస్తుభ్యం హన్తకార నమోఽస్తు తే
సర్వాకార నిరాకార వేదాకార నమోఽస్తు తే // 60.31
త్వం హి వేదమయో దేవః సర్వదేవమయస్తథా
సర్వతీర్థమయశ్చైవ సర్వయజ్ఞమయస్తథా // 60.32
నమస్తే యజ్ఞపురుష యజ్ఞభాగభుజే నమః
నమః సహస్రధారాయ శతధారాయ తే నమః // 60.33
భీర్భువఃస్వఃస్వరూపాయ గోదాయామృతదాయినే
సువర్ణబ్రహ్మదాత్రే చ సర్వదాత్రే చ తే నమః // 60.34
బ్రహ్మేశాయ నమస్తుభ్యం బ్రహ్మాదే బ్రహ్మరూపధృక్
పరబ్రహ్మ నమస్తేఽస్తు శబ్దబ్రహ్మ నమోఽస్తు తే // 60.35
విద్యాస్త్వం వేద్యరూపస్త్వం వేదనీయస్త్వమేవ చ
బుద్ధిస్త్వమపి బోధ్యశ్చ బోధస్త్వం చ నమోఽస్తు తే // 60.36
హోతా హోమశ్చ హవ్యం చ హూయమానశ్చహవ్యావాట్
పాతా పోతా చ పుతశ్చ పావనీయశ్చ ఓం నమః // 60.37
హన్తా చ హన్యమానశ్ చ హ్రిమాణస్త్వమేవ చ
హర్త్తా నేతా చ నీతిశ్చ పూజ్యోఽగ్ర్యో విశ్వధార్యసి // 60.38
స్రుక్స్రువౌ పరధామాసి కపాలోలూఖలోఽరణిః
యజ్ఞపాత్రాణేయస్త్వమేకథా బహుధా త్రిధా // 60.39
యజ్ఞస్త్వం యజమానస్త్వమీడ్యస్త్వమసి యాజకః
జ్ఞాతా జ్ఞేయస్తథా జ్ఞానం ధ్యేయో ధ్యాతాసి చేశ్వర // 60.40
ధ్యానయోగశ్చ యోగీ చ గతిర్మోక్షో ధృతిః సుఖమ్
యోగాఙ్గాని త్వమీశానః సర్వగస్త్వం నమోఽస్తు తే // 60.41
బ్రహ్మ హోతా తథోద్గాతా సామ యూపోఽత దక్షిణా
దీక్షా త్వం త్వం పురోడాశస్త్వం పశుః పశువాహ్యసి // 60.42
గుహ్యో ధాతా చ పరమః శివో నారాయణస్తథా
మహాజనో నిరయనః సహస్రార్కేన్దురూపవాన్ // 60.43
ద్వాదశారోఽథ షణ్ణాభిస్త్రివ్యూహో ద్వియుగస్తథా
కాలచక్రో భవానీశో నమస్తే పురుషోత్తమః // 60.44
పరాక్రమో విక్రమస్త్వం హయగ్రీవో హరీశ్వరః
నరేశ్వరోఽథ బ్రహ్మేశః సూర్యేశస్త్వం నమోఽస్తు తే // 60.45
అశ్వవక్త్రో మహామేధాః శంభుః శక్రః ప్రభఞ్జనః
మిత్రావరుణమూర్తిస్త్వమమూర్తిరనఘః పరః // 60.46
ప్రాగ్వంశకాయో భూతాదిర్మహాభూతోఽచ్యుతో ద్విజః
త్వమూర్ధ్వకర్త్తా ఊర్ధ్వశ్ చ ఊర్ధ్వరేతా నమోఽస్తు తే // 60.47
మహాపాతకహా త్వం చ ఉపపాతకహా తథా
అనీశః సర్వపాపేభ్యస్త్వామహం శరణం గతః // 60.48
ఇత్యేతత్ పరమం స్తోత్రం సర్వపాపప్రమోచనమ్
మహేశ్వరేణ కథితం వారాణస్యాం పురా మునే // 60.49
కేశవస్యాగ్రతో గత్వా స్నాత్వా తీర్థే సితోదకే
ఉపశాన్తస్తథా జాతో రుద్రః పాపవశాత్ తతః // 60.50
ఏతత్ పవిత్రం త్రిపురధ్నభాషితం పఠన్ నరో విష్ణుపరో మహర్షే
విముక్తపాపో హ్యుపశాన్తమూర్తి సంపూజ్యతే దేవవరైః ప్రసిద్ధైః // 60.51
ఇతి శ్రీవామనపురాణే షష్ఠితమోఽధ్యాయః

పులస్త్య ఉవాచ
ద్వితీయం పాపశమనం స్తవం వక్ష్యామి తే మునే
యేన సమ్యగధీతేన పాపం నాశం తు గచ్చతి // 61.1
మత్స్యం నమస్యే దేవేశం కూర్మం గోవిన్దమేవ చ
హయశీర్షం నమస్తేఽహం భవం విష్ణుం త్రివిక్రమమ్ // 61.2
నమస్యే మాధవేశానౌ హృషీకశకుమారిణౌ
నారాయణం నమస్యేఽహం నమస్యే గరుడాసనమ్ // 61.3
ఊర్ధ్వకేశం నృసిహం చ రుపధారం కురుధ్వజమ్
కామపాలమఖణ్డం చ నమస్యే బ్రాహ్మణప్రియమ్ // 61.4
అజితం విశ్వకర్మాణం పుణ్డరీకం ద్విజప్రియమ్
హంసం శంభుం నమస్యే చ బ్రహ్మాణం సప్రజాపతిమ్ // 61.5
నమస్యే శూలబాహుం చ దేవం చక్రధరం తథా
శివం విష్ణుం సువర్ణాక్షం గోపతిం పీతవాససమ్ // 61.6
నమస్యే చ గదాపాణిం నమస్యే చ కుశోశయమ్
అర్ధనారీశ్వరం దేవం నమస్యే పాపనాశనమ్ // 61.7
గోపాలం చ సైవకుణ్ఠం నమస్యే చాపరాజితమ్
నమస్యే విశ్వరూపం చ సౌగన్ధిం సర్వదాశివమ్ // 61.8
పాఞ్చాలికం హయగ్రీవం స్వయమ్భువమమరేశ్వరమ్
నమస్యే పుష్కరాక్షం చ పయోగన్ధిం చ కేశవమ్ // 61.9
అవిముక్తం చ లోలం చ జ్యేష్ఠేయం మధ్యమం తథా
ఉపశాన్తం తమస్యేఽహం మార్కణ్డేయం సజమ్బుకమ్ // 61.10
నమస్యే పద్మకిరణం నమస్యే వడవాముఖమ్
కార్త్తికేయం నమస్యేఽహం బాహ్లీకం శిఖినం తథా // 61.11
నమస్యే స్థాణుమనఘం నమస్యే వనమాలినమ్
నమస్యే లాఙ్గలీశం చ నమస్యేఽహం శ్రియః పతిమ్ // 61.12
నమస్యే చ త్రినయనం నమస్యే హవ్యవాహనమ్
నమస్యే చ త్రిసౌవర్ణం నమస్యే శశిభూషణమ్ // 61.13
త్రిణాచికేతం బ్రహ్మేశం నమస్యే శశిభూషణమ్
కపర్దినం నమస్యే చ సర్వామయవినాశనమ్ // 61.14
నమస్యే శశినం సూర్యం ధ్రువం రౌద్రం మహౌజసమ్
పద్మనాభం హిరణ్యాక్షం నమస్యే స్కన్దమవ్యయమ్ // 61.15
నమస్యే భీమహంసౌ చ నమస్యే హాటకేశ్వరమ్
సదా హంసం నమస్యే చ నమస్యే ప్రామతర్పణమ్ // 61.16
నమస్యే రుక్మకవచం మహాయోగినమీశ్వరమ్
నమస్యే శ్రీనివాసం చ నమస్యే పురుషోత్తమమ్ // 61.17
నమస్యే చ చతుర్బాహుం నమస్యే వసుధాధిపమ్
వనస్పతిం పశుపతిం నమస్యే ప్రభుమవ్యయామ్ // 61.18
శ్రీకణ్ఠం వాసుదేవం నీలకణ్ఠం సదణ్డినమ్
నమస్యే సర్వమనఘం గౌరీశం నకులీస్వరమ్ // 61.19
మనోహరం కృష్ణకేశం నమస్యే చక్రపాణినమ్
యశోధరం మహాబాహుం నమస్యే చ కుశప్రియమ్ // 61.20
భూధరం ఛాదితగదం సునేత్రం శూలశఙ్ఖినమ్
భద్రాక్షం వీరభద్రం చ నమస్యే శఙ్కుకర్ణికమ్ // 61.21
వషధ్వజం మహేశం చ విశ్వామిత్రం శశిప్రభమ్
ఉపేన్ద్ర చైవ గోవిన్దం నమస్తే పఙ్కజప్రియమ్ // 61.22
సహస్రశిర్సం దేవం నమస్యే కున్దమాలినమ్
కాలాగ్నిం రుద్రదేవేశం నమస్యే కృత్తివాససమ్ // 61.23
నమస్యే ఛాగలేశం చ నమస్యే పఙ్కజాసనమ్
సహస్రాక్షం కోకనదం నమస్యే హరిశఙ్కరమ్ // 61.24
అగస్తయం గరుడం విష్ణుం కపిలం బ్రహ్మవాఙ్మయమ్
సనాతనం చ బ్రహ్మాణం నమస్యే బ్రహ్మతత్పరమ్ // 61.25
అప్రతర్క్యం చతుర్బాహుం సహస్రాంశుం తపోమయమ్
నమస్యే ధర్మరాజానం దేవం గరుడవాహనమ్ // 61.26
సర్వబూతగతం శాన్తం నిర్మలం సర్వలక్షణమ్
మహాయోగినమవ్యక్తం నమస్యే పాపనాశనమ్ // 61.27
నిరఞ్జనం నిరాకారం నిర్గుణం నిర్మలం పదమ్
నమస్యే పాపహన్తారం శరణ్యం శరణం వ్రజే // 61.28
ఏతత్ పవిత్రం పరమం పురాణం ప్రోక్తం త్వగస్తయేన మహర్షిణా చ
ధ్న్యం యశస్యం బహుపాపనాశనం సంకర్తనాత్ స్మారణాత్ సంశ్రవాచ్చ // 61.29
ఇతి శ్రీవామనపురాణే ఏకషష్టితమోఽధ్యాయః

పులస్త్య ఉవాచ
గతేఽథ తీర్థయాత్రాయాం ప్రహ్లాదే దానవేశ్వరే
కురుక్షేత్రం సమభ్యాగాద్ యష్టుం వైరోచనో వలిః // 62.1
తస్మిన్ మహాధర్మయుతే తీర్థే బ్రాహ్మణపుఙ్గవః
శుక్రో ద్విజాతిప్రవరానామన్త్రయత్ భార్గవాన్ // 62.2
భృగూనామన్త్ర్యమాణాన్ వై శ్రుత్వాత్రేయాః సగౌతమాః
కౌశికాఙ్గిరసశ్చైవ తత్యజుః కురుజాఙ్గలాన్ // 62.3
ఉత్తరాశాం ప్రజగ్ముస్తే నదీమను శతద్రుకామ్
శాతద్రవే జలే స్నాత్వా విపాశాం ప్రయయుస్తతః // 62.4
విజ్ఞాయ తత్రాప్యరతిం స్నాత్వార్ఽచ్య పితృదేవతాః
ప్రజగ్ముః కిరణాం పుణ్యాం దినేశకిరణచ్యుతామ్ // 62.5
తస్యాం స్నాత్వార్ఽచ్య దేవేర్షే సర్వ ఏవ మహర్షయః
ఐరావతీం సుపుణ్యోదాం స్నాత్వా జగ్మురథేశ్వరీమ్ // 62.6
దేవికాయా జలే స్నాత్వా పయోష్ణ్యాం చైవ తాపసాః
అవతీర్ణా మునే స్నాతుమాత్రేయాద్యాః శుభాం నదీమ్ // 62.7
తతో నిమగ్నా దదృశుః ప్రతిబిమ్బమథాత్మనః
అన్తర్జలే ద్విజశ్రేష్ఠ మహదాశ్చర్యకారకమ్ // 62.8
ఉన్మజ్జనే చ దదృశుః పునర్విస్మితమానసాః
తతః స్నాత్వా సముత్తీర్ణా ఋషయః సర్వ ఏవ హి // 62.9
జగముస్తతోఽపి తే బ్రహ్మన్ కథయన్తః పరస్పరమ్
చిన్తయన్తశ్చ సతతం కిమేతదితి విస్మితాః // 62.10
తతో దూరాదపశ్యన్త వనషణ్డం సువిస్తృతమ్
వనం హరగలశ్యామం ఖగధ్వనినినాదితమ్ // 62.11
అతితుఙ్గతయా వయోమ ఆవృణ్వానం నగోత్తమమ్
విస్తృతాభిర్జటాభిస్తు అన్తర్భూమిఞ్చ నారద // 62.12
కాననం పుష్పితైర్వృక్షైరతిభాతి సమన్తతః
దశార్ద్ధవర్ణైః సుఖదైర్నభస్తారాగణైరివ // 62.13
తం దృష్ట్వా కమలైర్వ్యాప్తం పుణ్డరీకైశ్చ శోభితమ్
తద్వత్ కోకనదైర్వ్యాప్తం వనం పద్మవనం యథా // 62.14
ప్రజగ్ముస్తుష్టిమతులాం తే హ్లాదం పరమం యయః
వివిశుః ప్రీతమనసో హంసా ఇవ మహాసరః // 62.15
తన్మధ్యే దదృశుః పుణ్యమాశ్రమం లోకపూజితమ్
చతుర్ణాం లోకపాలానాం వర్గాణాం మునిసత్తమ // 62.16
ధర్మాశ్రమం ప్రాఙ్ముఖం తు పలాశవిటపావృతమ్
ప్రతీచ్యభిముఖం బ్రహ్మన్ అర్థస్యేక్షువనావృతమ్ // 62.17
దక్షిణాభిముఖం కామ్యం రమ్భాశోకవనావృతమ్
ఉదఙ్ముఖం చ మోక్షస్య శుద్ధస్ఫటికవర్చసమ్ // 62.18
కృతాన్తే త్వాశ్రమీ మోక్షః కామస్త్రేతాన్తరే శ్రమీ
ఆశ్రమ్యర్థో ద్వాపరాన్తే తిష్యాదౌ ధర్మ ఆశ్రమీ // 62.19
తాన్యాశ్రమాణి మునయో దృష్ట్వాత్రేయాదయోఽవ్యయాః
తత్రైవ చ రతిం చక్రురఖణ్డే సలిలాప్లుతే // 62.20
ధర్మాద్యైర్భగవాన్ విష్ణురఖణ్డ విశ్రుతః
చతుర్ముర్తిర్జగన్నాథః పుర్వమేవ ప్రతిష్ఠితః // 62.21
తమర్చయన్తి ఋషయో యోగాత్మానో బహుశ్రుతాః
శుశ్రూషయాథ తపసా బ్రహ్మచర్యేణ నారద // 62.22
ఏవం తే న్యవసంస్తత్ర సమేతా మునయో వనే
అసురేభ్యస్తదా భీతాః స్వాశ్రిత్యాఖణ్డపర్వతమ్ // 62.23
తథాన్యే బ్రాహ్మణా బ్రహ్మన్ అశ్మకుట్టా మరీచిపాః
స్నాత్వా జలే హి కాలిన్ద్యాః ప్రజగ్ముర్దక్షిణాముఖాః // 62.24
అవన్తివిషయం ప్రాప్య విష్ణుమాసాద్య సంస్థితాః
విష్ణోరపి ప్రసాదేన దుష్ప్రవేశం మహాసురైః // 62.25
బాలఖిల్యాదయో జగ్మురవశా దానవాద్ భయాత్
రుద్రకోటిం సమాశ్రిత్య స్థితాస్తే బ్రహ్మచారిణః // 62.26
ఏవం గతేషు విప్రేషు గౌతమాఙ్గిరసాదిషు
శుక్రస్తు భార్గవాన్ సర్వాన్ నిన్యే యజ్ఞవిధౌ మునే // 62.27
అధిష్ఠితే భార్గవైస్తు మహాయజ్ఞేఽమితద్యుతే
యజ్ఞదీక్షాం బలేః శుక్రశ్చాకార విధినా స్వయమ్ // 62.28
శ్వేతామ్బరధరో దైత్యః శ్వేతమాల్యానులేపనః
మృగాజినావృతః పృష్ఠే బర్హిపత్రవిచిత్రితః // 62.29
సమాస్తే వితతే యజ్ఞే సదస్యైరభిసంవృతః
హయగ్రీవప్రలమ్బాద్యైర్మయబాణపురోగమైః // 62.30
పత్నీ విన్ధ్యావలీ చాస్య దీక్షితా యజ్ఞకర్మణి
లలనానాం సహస్రస్య ప్రధానా ఋషికన్యకా // 62.31
శుక్రేణాశ్వః శ్వేతవర్ణో మధుమాసే సులక్ణః
మహీం విహర్తుముత్సృష్టస్తారకాక్షోఽన్వగాచ్చ తమ్ // 62.32
ఏవమశ్వే సముత్సృష్టే వితతే యజ్ఞకర్మణి
గతే చ మాసత్రితయే హూయమానే చ పావకే // 62.33
పూజ్యమానేషు దైత్యేషు మిషునస్థే దివాకరే
సుషువే దేవజననీ మాధవం వామనాకృతిమ్ // 62.34
తం జాతమాత్రం భగవన్తమీశం నారాయణం లోకపతిం పురాణమ్
బ్రహ్మా సమభ్యేత్య సమం మహర్షిభిః స్తోత్రం జగాదాథ విభోర్మహర్షే // 62.35
నమోఽస్తు తే మాధవ సత్త్వమూర్త్తే నమోఽస్తు తే శాశ్వత విశ్వరూప
నమోఽస్తు తే శత్రువనేన్ధనాగ్నే నమోఽస్తు వై పాపమహాదవాగ్నే // 62.36
నమస్తే పుణ్డరీకాక్ష నమస్తే విశ్వభావన
నమస్తే జగాదాధార నమస్తే పురుషోత్తమ // 62.37
నారాయణ జగన్మూర్తే జగన్నాథ గదాధర
పీతవాసః శ్రియఃకాన్త జనార్దన నమోఽస్తు తే // 62.38
భవాంస్త్రాతా చ గోప్తా చ విశ్వాత్మా సర్వగోఽవ్యయః
సర్వధారీ ధరాధారీ రూపధారీ నమోఽస్తు తే // 62.39
వర్ధస్వ వర్ధితాశేషత్రైలోక్య సురపూజిత
కురుష్వ దైవతపతే మఘోనోఽశ్రుప్రమార్జనమ్ // 62.40
త్వం ధాతా చ విధాతా చ సంహర్తా త్వం మహేశ్వరః
మహాలయ మహాయోగిన్ యోగశాయిన్ నమోఽస్తు తే // 62.41
ఇత్థం స్తుతో జగన్నాథం సర్వాత్మా సర్వగో హరిః
ప్రోవాచ భగవాన్ మహ్యం కురూపనయనం విభో // 62.42
తతశ్చకార దేవస్య జాతకర్మాదికాః క్రియాః
భరద్వాజో మహాతేజా బార్హస్పత్యస్తపోధనః // 62.43
వ్రతబన్ధం తథేశస్త కృతవాన్ సర్వసాస్త్రవిత్
తతో దదుః ప్రీతియుతాః సర్వ ఏవ వరాన్ క్రమాత్ // 62.44
యజ్ఞోపవీతం పులహస్త్వహం చ సితవాససీ
మృగాజినం కుమ్భయోనిర్భరద్వాజస్తు మేఖలామ్ // 62.45
పాలాశమదదద్ దణ్డం మరీచిర్బ్రహ్మణాః సుతః
అక్షసూత్రం వారుణిస్తు కౌశ్యం వేదమథాఙ్గిరాః // 62.46
ఛత్రం ప్రాదాద్ రఘూ రాజా ఉపానద్యుగలం నృగః
కమ్ణ్డలుం బృహత్తేజాః ప్రాదాద్విష్ణోర్బృహస్పతిః // 62.47
ఏవం కృతోపనయనో భగవాన్ భూతభావనః
సంస్తూయమానో ఋషిభిః సాఙ్గం వేదమధీయత // 62.48
భరద్వాజాదాఙ్గిరసాత్ సామవేదం మహాధ్వనిమ్
మహదాఖ్యానసంయుక్తం గన్ధర్వసహితం మునే // 62.49
మాసేనైకేన బగవాన్ జ్ఞానశ్రుతిమహార్ణవః
లోకచారప్రవృత్త్యర్థమభూచ్ఛ్రుతివిశారదః // 62.50
సర్వశాస్త్రేషు నైపుణ్యం గత్వా దేవోఽక్షయోఽవ్యయః
ప్రోవాచ బ్రాహ్మణశ్రేష్ఠం భరద్వాజమిదం వచః // 62.51
శ్రీవామన ఉవాచ
బ్రహ్మన్ వ్రజామి దేహ్యాజ్ఞాం కురుక్షేత్రం మహోదయమ్
తత్ర దైత్యపతేః పుణ్యో హయమేధః ప్రవర్తతే // 62.52
సమావిష్టాని పశ్యస్వ తేజాంసి పృథివీతలే
యే సంనిధానాః సతతం మదంశాః పుణ్యవర్ధనాః
తేనాహం ప్రతిజానామి కురుక్షేత్రం గతో బలిః // 62.53
భరద్వాజ ఉవాచ
స్వేచ్ఛయా తిష్ఠ వా గచ్ఛ నాహమాజ్ఞాపయామి తే
గమిష్యామో వయం విష్ణో బలేరధ్వరం మా ఖిద // 62.54
యద్ భవన్తమహం దేవ పరిపృచ్ఛామి తద్ వద
కేషు కేషు విభో నిత్యం స్థానేషు పురుషోత్తమ
సాన్నిధ్యం భవతో బ్రూహి జ్ఞాతుమిచ్ఛామి తత్త్వతః // 62.55
వామన ఉవాచ
శ్రూయతాం కథయిష్యామి యేషు యేషు గురో అహమ్
నివాసామి సుపుణ్యేషు స్థానేషు బహురూపవాన్ // 62.56
మమావతారైర్వసుధా నభస్తలం పాతాలమమ్భోనిధయో దివఞ్చ
దిశః సమస్తా గిరయోఽమ్బుదాశ్చ వ్యాప్తా భరద్వాజ మమానురూపైః // 62.57
యే దివ్యా యే చ భౌమా జలగగనచరాః స్థావరా జఙ్గమాశ్చ సేన్ద్రాః సార్కాః సచన్ద్రా యమవసువరుణా హ్యగ్నయః సర్వపాలాః
బ్రహ్మాద్యాః స్థావరాన్తా ద్విజఖగమహితా మూర్తిమన్తో హ్యమూర్తాః తే సర్వే మత్ప్రసూతా బహు వివిధగుణాః పూరణార్థం పృథివ్యాః // 62.58
ఏతే హి ముఖ్యాః సురసిద్ధదానవైః పుజ్యాస్తథా సంనిహితా మహీతలే
యైర్దృష్టమాత్రైః సహసైవ నాశం ప్రయాతి పాపం ద్విజవర్య కీర్తనైః // 62.59
ఇతి శ్రీవామనపురాణే ద్విషష్టితమోఽధ్యాయః

శ్రీభగవానువాచ
ఆద్యం మాత్స్యం మహద్రుపం సంస్థితం మానసే హ్రదే
సర్వపాపక్షయకరం కీర్తనస్పర్శనాదిభిః // 63.1
కౌర్మమన్యత్సన్నిధానం కోశిక్యాం పాపనాశనమ్
హయశీర్షం చ కృష్ణాంశే గోవిన్దం హస్తినాపురే // 63.2
తత్రివిక్రమం చ కాలిన్ద్యాం లిఙ్గభేదే భవం విభుమ్
కేదారే మాధవం శౌరిం కుబ్జామ్రే హృష్టమూర్ధజమ్ // 63.3
నారాయణం బదర్థాం చ వారాహే గరుడాసనమ్
జయేశం భద్రకర్ణే చ విపాశాయాం ద్విజప్రియమ్ // 63.4
రూపధారమిరావత్యాం కురుక్షేత్రే కురుధ్వజమ్
కృతశౌచే నృసింహం చ గోకర్ణే విశ్వకర్మిణమ్ // 63.5
ప్రాచీనే కామపాలం చ పుణ్డరీకం మహామ్భసి
విశాఖయూపే హ్యజితం హంసం హంసపదే తథా // 63.6
పయోష్ణాయామఖణ్డం చ వితస్తాయాం కుమారిలమ్
మణిమత్పర్వతే శంభుం బ్రహ్మణ్యే చ ప్రజాపతిమ్ // 63.7
మధునద్యాం చక్రధరం శూలబాహుం హిమాలయే
విద్ధి విష్ణుం మునిశ్రేష్ట స్థితమోషధిసానుని // 63.8
భృగుతుఙ్గే సువర్ణాశ్రం నైమిషే పీతవాససమ్
గయాయాం గోపతిం దేవం గదాపాణినమీశ్వరమ్ // 63.9
త్రైలోక్యనాథం వరదం గోప్రతారే కుశేశయమ్
అర్ద్ధనారీశ్వరం పుణ్యే మాహేన్ద్రే దభిణే గిరౌ // 63.10
గోపాలముత్తరే నిత్యం మహేన్ద్రే సోమపీథినమ్
వైకుణ్ఠమపి సహ్యాద్రౌ పారియాత్రఽపరాజితమ్ // 63.11
కశేరుదేశే దేవేశం విశ్వరూపం తపోధనమ్
మలయాద్రౌ చ సౌగన్ధిం విన్ధ్యపాదే సదాశివమ్ // 63.12
అవనతివిషయే విష్ణుం నిషధేష్వమరేశ్వరమ్
పాఞ్చాలికం చ బ్రహ్మర్షే పాఞ్చాలేషు వ్యవస్థితమ్ // 63.13
మహోదయే హయగ్రీవం ప్రయాగే యోగశాయినమ్
స్వయంభువం మధువతే అయోగన్ధిం చ పుష్కరే // 63.14
తథైవ విప్రప్రవర వారాణస్యాం చ కేశవమ్
అవిముక్తకమత్రైవ లోలశ్చాత్రైవ గీయతే // 63.15
పద్మాయాం పద్మకిరణం సముద్రే వడవాసుఖమ్
కుమారధారే బాహ్లీశం కార్తికేయం చ బర్హిణమ్ // 63.16
అజేశే శంభుమనఘం స్థాణుం చ కురుజాఙ్గలే
వనమాలినమాహుర్మాం దిష్కిన్ధావాసినో జనాః // 63.17
వీరం కువలాయారూఢం శఙ్ఖచక్రగదాధరమ్
శ్రీవత్సాహ్కముదారాఙ్గం నర్మదాయాం శ్రియః పతిమ్ // 63.18
మాహిష్మత్యాం త్రినయనం తత్రైవ చ హుతాశనమ్
అర్బుదే చ త్రిసౌపర్ణ క్ష్మాధరం సూకరాచలే // 63.19
త్రిణాచికేతం బ్రహ్మర్షే ప్రభాసే చ కపర్దినమ్
తథైవాత్రాపి విఖ్యాతం తృతీయం శశిసేఖరమ్ // 63.20
ఉదయే శశినం సూర్యం ధ్రువం చ త్రితయం స్థితమ్
హేమకూటే హిరణ్యాక్షం స్కన్దం శరవణే మునే // 63.21
మహాలయే స్మృతం రుద్రముత్తరేషు కురుష్వథ
పద్మనాభం మునిశ్రేష్ఠ సర్వసౌఖ్యప్రదాయకమ్ // 63.22
సప్తగోదావరే బ్రహ్మన్ విఖ్యాతం హాటకేశ్వరమ్
తత్రైవ చ మహాహంసం ప్రయాగేఽపి వటేశ్వరమ్ // 63.23
శోణే చ రుక్మకవచం కుణ్డినే ఘ్రాణతర్పణమ్
భిల్లీవనే మహాయోగం మాద్రేషు పురుషోత్తమమ్ // 63.24
ప్లక్షావతరణే విశ్వం శ్రీనివాసం ద్విజోత్తమ
శూర్పారకే చతుర్బాహుం మగధాయాం సుధాపతిమ్ // 63.25
గిరివ్రజే పశుపతిం శ్రీకణ్ఠం యమునాతటే
వనస్పతిం సమాఖ్యాతం దణ్డకారణ్యవాసినమ్ // 63.26
కాలిఞ్జరే నీలకణ్ఠం సరయ్వాం శంభుముత్తమమ్
హంసయుక్తం మహాకోశ్యాం సర్వపాపప్రణాశనమ్ // 63.27
గోకర్ణే దక్షిణే శర్వం వాసుదేవం ప్రజాముఖే
విన్ఘ్యశృఙ్గే మహాశైరిం కన్థాయాం మధుసూదనమ్ // 63.28
త్రికూటశిఖరే బ్రహ్మన్ చక్రపాణినమీశ్వరమ్
లౌహదణ్డే హృషీకేశం కోసలాయాం మనోహరమ్ // 63.29
మహాబాహుం సురాష్ట్రే చ నవరాష్ట్రే యశోధరమ్
భూధరం దేవకానద్యాం మహోదాయాం కుశప్రియమ్ // 63.30
గోమత్యాం ఛాదితగదం శఙ్ఖోద్ధారే చ శఙ్ఖినమ్
సునేత్రం సైన్ధవారణ్యే శూరం శూరపురే స్థితమ్ // 63.31
రుద్రాఖ్యం చ హరణ్వత్యాం వీరభద్రం త్రివిష్టపే
శఙ్కుకర్ణం చ భీమాయాం భీమం శాలవనే విదుః // 63.32
విశ్వామిత్రం చ గదితం కైలాసే వృషభధ్వజమ్
మహేశం మహిలాశైలే కామరూపే శశిప్రభమ్ // 63.33
బలభ్యామపి గోమిత్రం కటాహే పఙ్కజప్రియమ్
ఉపేన్ద్రం సింహలద్వీపే శక్రాహ్వే కున్దమాలినమ్ // 63.34
రసాతలే చ విఖ్యాతం సహస్రశిరసం మునే
కాలాగ్నిరుద్రం తత్రైవ తథాన్యం కృత్తివాససమ్ // 63.35
సుతలే కూర్మమచలం వితలే పఙ్కజాసనమ్
మహాతలే గురో ఖ్యాతం దేవేశం ఛాగలేశ్వరమ్ // 63.36
తలే సహస్రచరణం సహస్రభుజమీశ్వరమ్
సహస్రాక్షం పరిఖ్యాతం ముసలాకృష్టదానవమ్ // 63.37
పాతాలే యోగినామీశం స్థితఞ్చ హరిశఙ్కరమ్
ధరాతలే కోకనదం మేదిన్యాం చక్రపాణినమ్ // 63.38
భువర్లోకే చ గరుడం స్వర్లోకే విష్ణుమవ్యయమ్
మహర్ల్లోకే తథాగస్త్యం కపిలం చ జనే స్థితమ్ // 63.39
తపోలోకేఽఖిలం బ్రహ్మన్ వాఙ్మయం సత్యసంయుతమ్
బ్రహ్మాణం బ్రహ్మలోకే చ సప్తమే వై ప్రతిష్ఠితమ్ // 63.40
సనాతనం తథా శైవే పరం బ్రహ్మ చ వైష్ణవే
అప్రతర్క్యం నిరాలమ్బే నిరాకాశే తపోమయమ్ // 63.41
జమ్బుద్వీపే చతుర్బాహుం కుశద్వీపే కుశేశయమ్
ప్లక్షద్విపే మునిశ్రేష్ఠ ఖ్యాతం గరుడవాహనమ్ // 63.42
పద్మనాభం తథా క్రౌఞ్చే శాల్మలే వృషభధ్వజమ్
సహస్రాంశుః స్థితః శాకే ధర్మరాట్ పుష్కరే స్థితః // 63.43
తథా పృథివ్యాం బ్రహ్మర్షే శాలగ్రామే స్థితోఽస్మయహమ్
సజలస్థలపర్యన్తం చరేషు స్తావరేషు చ // 63.44
ఏతాని పుణ్యాని మమాలయాని బ్రహ్మన్ పురాణాని సనాతనాని
ధర్మప్రదానీహ మహౌజసాని సంకీర్తనీయన్యఘనాశనాని // 63.45
సంకీర్తనాత్ స్మారణాద్ దర్శనాచ్చ సంస్పర్శనాదేవ చ దేవతాయాః
ధర్మార్థకామాద్యపవర్గమేవ లభన్తి దేవా మనుజాః ససాధ్యాః // 63.46
ఏతాని తుభ్యం వినివేదితాని మమాలయానీహ తపోమయాని
ఉత్తిష్ఠ గచ్ఛామి మహాసురస్య యజ్ఞం సురాణాం హి హితాయ విప్ర // 63.47
పులస్త్య ఉవాచ
ఇత్యేవముక్త్వా వచనం మహర్షే విష్ణుర్భరద్వాజమృషిం మహాత్మా
విలాసలీలాగమనో గిరీన్ద్రాత్ స చాభ్యగచ్ఛత్ కురుజాఙ్గలం హి // 63.48
ఇతి శ్రీవామనపురాణే త్రిషష్టితమోఽధ్యాయః

పులస్త్య ఉవాచ
తతః సమాగచ్చతి వాసుదేవే మహీ చకమ్పే గిరయశ్చ చేలుః
క్షుబ్ధాః సముద్రా దివి ఋక్షమణ్డలో బభౌ విపర్యస్తగతిర్మహర్షే // 64.1
యజ్ఞః సమాగాత్ పరమాకులత్వం న వేద్మి కిం మే మధుహా కరిష్యతి
యథా ప్రదగ్ధోఽస్మి మహేశ్వరేణ కిం మాం న సంధక్ష్యయతి వాసుదేవః // 64.2
ఋక్సామమన్త్రాహుతిభిర్హుతాభిర్వితానకీయాన్ జ్వలనాస్తు భాగాన్
భక్త్యా ద్విజేన్ద్రరపి సంప్రపాదితాన్ నైవ ప్రతీచ్చన్తి విభోర్భయేన // 64.3
తాన్ దృష్ట్వా ఘోరరుపాంస్తు ఉత్పాతాన్ దానవేశ్వరః
పప్రచ్ఛోశనసం శుక్రం ప్రణిపత్య కృతాఞ్జలిః // 64.4
కిమర్థమాచార్య మహీ సశైలా రమ్భేవ వాతాభిహతా చచాల
కిమాసురీయాన్ సుహుతానపీహ భాగాన్ న గృహ్ణన్తి హుతాశనాశ్చ // 64.5
క్షుబ్ధాః కిమర్థం మకరాలయాశ్చ భో ఋక్షా న ఖే కిం ప్రచరన్తి పూర్వవత్
దిశః కిమర్థం తమసా పరిప్లుతా దోషేణ కస్యాద్య వదస్వ మే గురో // 64.6
పుల్స్త్య ఉవాచ
శుక్రస్తద్ వాక్యమాకర్ణ్య విరోచనసుతేరితమ్
అథ జ్ఞాత్వా కారణం చ బలిం వచనమబ్రవీత్ // 64.7
శుక్ర ఉవాచ
శృణుష్వ దైత్యేశ్వర యేన భాగాన్ నామీ ప్రతీచ్ఛన్తి హి ఆసురీయాన్
హుతాశనా మన్త్రహుతానపీహ నూనం సమాగచ్ఛతి వాసుదేవః // 64.8
తదఙ్ఘ్రివిక్షేపమపారయన్తీ మహీ సశైలా చలితా దితీశ
తస్యాం చలత్యాం మకరాలయామీ ఉద్వృత్తవేలా దితిజాద్య జాతాః // 64.9
పులస్త్య ఉవాచ
శుక్రస్య వచనం శ్రుత్వా బలిర్భార్గవమబ్రవీత్
ధర్మం సత్యం చ పథ్యం చ సర్వోత్సాహసమీరితమ్ // 64.10
బలిరువాచ
ఆయాతే వాసుదేవే వద మమ భగవన్ ధర్మకామర్థత్తత్త్వం కిం కార్యం కిం చ దేయం మణికన్కమథో భూగజాశ్వాదికం వా
కిం వా వాచ్యం మురారేర్నిజహితమథవా తద్ధితం వా ప్రయుఢఞ్జే తథ్యం పథ్యంప్రియభోమమ వదశుభదన్తత్కరిష్యే న చాన్యత్ // 64.11
పులస్త్య ఉవాచ
తద్ వాక్యం భార్గవం శ్రుత్వా దైత్యనాథేరితం వరమ్
విచిన్త్య నారద ప్రాహ భూతభవ్యవిదీశ్వరః // 64.12
త్వాయా కృతా యజ్ఞభుజోఽసురేన్ద్రా బహిష్కృతా యే శ్రుతిదృష్టమార్గే
శ్రుతిప్రమాణం మఖభోజినో బహిః సురాస్తదర్థం హరిర్ అభ్యుపైతి // 64.13
తస్యాధ్వరం దైత్యసమాగతస్య కార్యం హి కిం మాం పరిపృచ్ఛసే యత్
కార్యం న దేయం హి విభో తృణాగ్రం యదధ్వరే భూకనకాదికం వా // 64.14
వాచ్యం తథా సామ నిరర్థకం విభో కస్తే వరం దాతుమలం హి శక్నుయాత్
యస్యోదరే భూర్భువనాకపాలరసాతలేశా నివసన్తి నిత్యశః // 64.15
బలిరువాచ
మయా న చోక్తం వచనం హి భార్గవ న చాస్తి మహ్యం న చ దాతుముత్సహే
సమాగతేఽప్యయర్థిని హీనవృత్తే జనార్దనే లోకపతౌ కథం తు // 64.16
ఏవం చ శ్రుయతే శ్లోకః సతాం కథయతాం విభో
సద్భావో బ్రాహ్మణేష్వేవ కర్త్తవ్యో భూతిమిచ్ఛతా
దృశ్యతే హి తథా తచ్చ సత్యం బ్రాహ్మణసత్తమ // 64.17
పూర్వాభ్యాసేన కర్మాణి సంభవన్తి నృణాం స్ఫుటమ్
వాక్కాయమనసానీహ యోన్యన్తరగతాన్యపి // 64.18
కిం వా త్వయా ద్విజశ్రేష్ఠ పౌరాణీ న శ్రుతా కథా
యా వృత్తా మలయే పూర్వం కోశకారసుతస్య తు // 64.19
శుక్ర ఉవాచ
కథయస్వ మహాబాహో కోశకారసుతాశ్రయామ్
కథాం పౌరాణికీం పుణ్యాం మహాకౌతూహలం హి మే // 64.20
బలిరువాచ
శృణుష్వ కథయిష్యామి కథామేతాం మఖాన్తరే
పూర్వాభ్యాసనిబద్ధాం హి సత్యాం భృగుకులోద్వహ // 64.21
ముద్గలస్య మునేః పుత్రో జ్ఞానవిజ్ఞానపారగః
కోశకార ఇతి ఖ్యాత ఆసీద్ బ్రహ్మంస్తపోరతః // 64.22
తస్యాసీద్ దయితా సాధ్వీ ధర్మిష్ఠా నామతః సుతా
సతీ వాత్స్యాయనసుతా ధర్మశీలా పతివ్రతా // 64.23
తస్యామస్య సుతో జాతః ప్రకృత్యా వై జడాకృతిః
మూకవన్నాలపతి స న చ పశ్యతి చాన్ధవత్ // 64.24
తం జాతం బ్రాహ్మణీ పుత్రం జడం మూకం త్వచక్షుషమ్
మన్యమానా గృహద్వారి షష్ఠేఽహని సముత్సృజత్ // 64.25
తతోఽభ్యాగాద్ దురాచారా రాక్షసీ జాతహారిణీ
స్వం శిశుం కృశమాదాయ సూర్పాక్షీ నామ నామతః // 64.26
తత్రోత్సృజ్య స్వపుత్రం సా జగ్రాహ ద్విజనన్దనమ్
తమాదాయ జగామాథ భోక్తుం శాలోదరే గిరౌ // 64.27
తతస్తామాగతాం వీక్ష్య తస్యా భర్తా ఘటోదరః
నేత్రహీనః ప్రత్యువాచ కిమానీతస్త్వయా ప్రియే // 64.28
సాబ్రవీత్ రాక్షసపతే మయా స్థాప్య నిజం శిశుమ్
కోశకారద్విజగృహే తస్యానీతః ప్రభో సుతః // 64.29
స ప్రాహ న త్వయా భద్రే భద్రమాచరితం త్వితి
మహాజ్ఞానీ ద్విజేన్ద్రోఽసౌ తతః శప్స్యతి కోపితః // 64.30
తస్మాచ్ఛీఘ్రమిమం త్యక్త్వా మనుజం ఘోరరుపిణమ్
అన్యస్య కస్యచిత్ పుత్రం శీఘ్రమానయ సున్దరి // 64.31
ఇత్యేవముక్తా సా రౌద్రా రాక్షసీ కామచారిణీ
సమాజగామ త్వరితా సముత్పత్య విహాయసమ్ // 64.32
స చాపి రాక్షససుతో నిసృష్టో గృహబాహ్యతః
రురోద సుస్వరం బ్రహ్మన్ ప్రక్షిప్యాఙ్గుష్ఠమాననే // 64.33
సా క్రన్దితం చిరాచ్ఛ్రుత్వా ధర్మిష్ఠా పతిమబ్రవీత్
పశ్య స్వయం మునిశ్రేష్ఠ సశబ్దస్తనయస్తవ // 64.34
త్రస్తా సా నిర్జగామాథ గృహమధ్యాత్ తపస్వినీ
స చాపి బ్రాహ్మణశ్రేష్ఠః సమపశ్యత తం శిశుమ్ // 64.35
వర్ణరూపాదిసంయుక్తం యథా స్వతనయం తథా
తతో విహస్య ప్రోవాచ కోశకారో నిజాం ప్రియామ్ // 64.36
ఏతేనావిశ్య ధర్మిష్ఠే భావ్యం భూతేన సామ్ప్రతమ్
కోఽప్యటస్మాకం ఛలయితుం సురూపీ భువి సంస్థితః // 64.37
ఇత్యుక్త్వా వచనం మన్త్రీ మన్త్రైస్తం రాక్షసాత్మజమ్
బబన్ధోల్లిఖ్య వసుధాం సకుశేనాథ పాణినా // 64.38
ఏతస్మిన్నన్తరే ప్రాప్తా సూర్పాక్షీ విప్రబాలకమ్
అన్తర్ధానగతా భూమౌ చిక్షేప గృహదూరతః // 64.39
తం క్షిప్తమాత్రం జగ్రాహ కోశకారః స్వకం సుతమ్
సా చాభ్యేత్య గ్రహీతుం స్వం నాశకద్ రాక్షసీ సుతమ్ // 64.40
ఇతశ్చేతశ్చ విభ్రష్టా సా భర్తారముపాగమత్
కథయామాసా యద్ వృత్తం స్వద్విజాత్మజహీరిణమ్ // 64.41
ఏవం గతాయం రాక్షస్యాం బ్రాహ్మణేన మహాత్మనా
స రాభసశిశుర్బ్రహ్మన్ భార్యాయై వినివేదితః // 64.42
స చాత్మతనయః పిత్రా కపిలాయాః సవత్సయాః
దధ్నా సంయోజితోఽత్యర్థం క్షీరేణేక్షురసేన చ // 64.43
ద్వావేవ వర్ధితౌ బాలౌ సంజాతౌ సప్తవార్షికౌ
పిత్రా చ కృతనామానౌ నిశాకరదివాకరౌ // 64.44
నైశాచరిర్దివాకీర్తిర్నిశాకీర్తిః స్వపుత్రకః
తయోశ్చకార విప్రోఽసౌ వ్రతబన్ధక్రియాం క్రమాత్ // 64.45
వ్రతబన్ధే కృతే వేదం పపాఠాసౌ దివాకరః
నిశాకరో జడతయా న పపాఠేతి నః శ్రుతమ్ // 64.46
తం బాన్ధవాశ్చ పితరౌ మాతా భ్రాతా గురుస్తథా
పర్యనిన్దంస్తథా యే చ జనా మలయవాసినః // 64.47
తతః స పిత్రా క్రుద్ధేన క్షిప్తః కూపే నిరూదకే
మహాశిలాం చోపరి వై పిధానమవరోపయత్ // 64.48
ఏవం క్షిప్తస్తదా కూపే సమతీతేషు భార్గవ
తస్య మాతాగమత్ కూపం తమన్ధం శిలయాచితమ్ // 64.49
తతో దశసు వర్షేషు సమతీతేషు భార్గవ
తస్య మాతాగమత్ కూపం తమన్ధం శిలయాచితమ్ // 64.50
సా దృష్టావా నిచితం కూపం శిలయా గిరికల్పయా
ఉచ్చైః ప్రోవాచ కేనేయం కూపోపరి శిలా కృతా // 64.51
కూపాన్తస్థః స తాం వాణీం శ్రుత్వా మాతుర్నిశాకరః
ప్రాహ ప్రదత్తా పిత్రా మే కూపోపరి శిలా త్వియమ్ // 64.52
సాతిభీతాబ్రవీత్ కోఽసి కూపాన్తస్థోఽద్భుతస్వరః
సోఽప్యాహ తవ పుత్రోఽస్మి నిశాకరేతి విశ్రుతః // 64.53
సాబ్రవీత్ తనయో మహ్యం నామ్నా ఖ్యాతో దివాకరః
నిశాకరేతి నామ్నాహో న కశ్చిత్ తనయోఽస్తి మే // 64.54
స చాహ పూర్వచరితం మాతుర్నిరవశేషతః
సా శ్రుత్వా తాం శిలాంసుభ్రః సముత్క్షిప్యాన్తయోఽశ్రిపత్ // 64.55
సోత్తీర్య కూపాత్ భగవన్ మాతుః పాదావవన్దత
సా స్వానురూపం తనయం దృష్ట్వా స్వసుతస్య చ // 64.56
తతస్తమాదాయ సుతం ధర్మిష్ఠా పతిమేత్య చ
కథయామాస తత్సర్వం చేష్టితం స్వసుతస్య చ // 64.57
తతో /న్వపృచ్ఛద్ విప్రోఽసౌ కిమిదం తాత కారణమ్
నోక్తవాన్ యద్భవాన్ పూర్వం మహత్కౌతూహలం మమ // 64.58
తచ్ఛ్రుత్వా వచనం ధీమాన్ కోశకారం ద్విజోత్తమమ్
ప్రాహ పుత్రోఽద్భుతం వాక్యం మాతరం పితరం తథా // 64.59
శ్రూయతాం కారణం తాత యేన మూకత్వమాశ్రితమ్
మయా జడత్వమనఘ తథాన్ధత్వం స్వచక్షుషః // 64.60
పూర్వమాసమహం విప్ర కులే వృన్దారకస్య తు
వృషాకపేశ్చ తనయో మాలాగర్భసముద్భవః // 64.61
తతః పితా పాఠయన్మాం శాస్త్రం ధర్మార్థకామదమ్
మోక్షశాస్త్రం పరం తాత సేతిహాసశ్రుతిం తథా // 64.62
సోఽహం తాత మహాజ్ఞానీ పరావరవిశారదః
జాతో మదాన్ధస్తేనాహం దుష్కర్మాభిరతోఽభవమ్ // 64.63
మదాత్ సమభవల్లేభస్తేన నష్టా ప్రగల్భతా
వివేకో నాశమగమత్ మూర్ఖభావముపాగతః // 64.64
మూఢ భావతయా చాథ జాతః పాపరతోఽస్మ్భహమ్
పరదారపరార్థేషు మతిర్మే చ సదాభవత్ // 64.65
పరదారాభిమర్శిత్వాత్ పరార్థహరణాదపి
మృతోఽస్మ్యుద్బ్న్ధనేనాహం నరకం రౌరవం గతః // 64.66
తస్మాద్ వర్షసహస్రాన్తే భుక్తశిష్టే తదాగసి
అరణ్యే మృగహా పాపః సంజాతోఽహం మృగాధిపః // 64.67
వ్యాఘ్రత్వే సంస్థితస్తాత బద్ధః పఞ్జరగః కృతః
నరాధిపేన విభునా నీతశ్చ నగరం నిజమ్ // 64.68
బద్ధస్య పిఞ్జరస్థస్య వ్యాఘ్రత్వేఽధిష్ఠితస్య హ
ధర్మార్థకామశాస్త్రాణి ప్రత్యభాసన్త సర్వశః // 64.69
తతో నృపతిశార్దూలో గదాపాణిః కదాచన
ఏకవస్త్రపరీధానో నగరాన్నిర్యయౌ బహిః // 64.70
తస్య భార్యా జితా నామ రూపేణాప్రతిమా భువి
సా నిర్గతే తు రమణే మమాన్తికముపాగతా // 64.71
తాం దృష్ట్వా వవృధే మహ్యం పూర్వాభ్యాసాన్మనోభవః
యథైవ ధర్మశాస్త్రాణి తథాహమవదం చ తామ్ // 64.72
రాజపుత్రి సుకల్యాణి నవయౌవనశాలిని
చిత్తం హరసి మే భీరు కోకిలా ధ్వనినా యథా // 64.73
సా మద్వచనమాకర్ణ్య ప్రోవాచ తనుమధ్యమా
కథమేవావయోర్వ్యాఘ్ర రతియోగముపేష్యతి // 64.74
తతోఽహమబ్రువం తాత రాజపుత్రీం సుమధ్యమామ్
ద్వారముద్ఘాటయస్వాద్య నిర్గమిష్యామి సత్వరమ్ // 64.75
సాప్యయబ్రవీద్ దివా వ్యాఘ్ర లోకోఽయం పరిపశ్యతి
రాత్రావుద్ఘాటయిష్యామ తతో రంస్యావ స్వేచ్ఛయా // 64.76
తామేవాహమవోచం వై కాలక్షేపేఽహమక్షమః
తస్మాదుద్ఘాటయ ద్వారం మాం బన్ధాచ్చ విమోచయ // 64.77
తతః సా పీవరశ్రేణీ ద్వారముద్ఘాటయన్మునే
ఉద్ఘాటితే తతో ద్వారే నిర్గతోఽహం బహిః శ్రణాత్ // 64.78
పాశాని నిగడాదీని ఛిన్నాని హి బలాన్మయా
సా గృహీతా చ నృపతేర్భార్యా రమితుమిచ్ఛతా // 64.79
తతో దృష్టోఽస్మి నృపతేర్భృత్యైరతులవిక్రమైః
శస్త్రహస్తైః సర్వతశ్చ తైరహం పరివేష్టితః // 64.80
మహాపాశైః శృఙ్ఖలాభిః సమాహత్య చ ముద్గరైః
వధ్యమానోఽబ్రువమహం మా మా హింసధ్వమాకులాః // 64.81
తే మద్వచనమాకర్ణ్య మత్వైవ రజనీచరమ్
దృఢం వృక్షే సముద్బ్ధ్య ఘాతయన్త తపోధన // 64.82
భయో గతశ్చ నరకం పరదారనిషేవణాత్
ముక్తో వర్షసహస్రాన్తే జాతోఽహం శ్వేతగర్దభః // 64.83
బ్రాహ్మణస్యాగ్నివేశ్యస్య గేహే బహుకలత్రిణః
తత్రాపి సర్వవిజ్ఞానం ప్రత్యభాసత్ తతో మమ // 64.84
ఉపవనాహ్యః కృతశ్చాస్మి ద్విజయోషిద్భిరాదరాత్
ఏకదా నవరాష్ట్రీయా భార్యా తస్యాగ్రజన్మనః // 64.85
విమతిర్నామతః ఖ్యాతా గన్తుమైచ్ఛద్ గృహం పితుః
తామువాచ పతిర్గచ్ఛ ఆరుహ్యం శ్వేతగర్దభమ్ // 64.86
మాసేనాగమనం కార్యం న స్థేయం పరతస్తతః
ఇత్యేవముక్తా సా భర్త్రా తన్వీ మామధిరుహ్య చ // 64.87
బన్ధనాదవముచ్యాథ జగామ త్వరితా మునే
తతోర్ఽధపథి సా తన్వీ మత్పృష్ఠాదవరుహ్య వై // 64.88
అవతీర్ణా నదీం స్నాతుం స్వరూపా చార్ద్రవాససా
సాఙ్గోపాఙ్గాం రూపవతీం దృష్ట్వా తామహమాద్రవమ్ // 64.89
మయా చాభిద్రుతా తూర్ణం పతితా పృథివీతలే
తస్యాముపరి భో తాత పతితోఽహం భృశాతురః // 64.90
హృష్టో భర్త్రానుసృష్టేన నృణా తదనుసారిణా
ప్రోత్క్షిప్య యష్టిం మాం బ్రహ్మన్ సమాధావత్ త్వరాన్వితః // 64.91
తద్ భయాత్ తాం పరిత్యజ్య ప్రద్రుతో దక్షిణాముఖః
తతోఽభిద్రవతస్తూర్ణ ఖలీనరసనా మునే // 64.92
మమాసక్తా వంశగుల్మే దుర్మోక్షే ప్రాణనాశనే
తత్రాసక్తస్య షడ్రాత్రాన్మమాభూజ్జీవితక్షయః // 64.93
గతోఽస్మి నరకం భూయస్తస్మాన్ముక్తోఽభవం శుకః
మహారణ్యే తథా బద్ధః శబరేణ దురాత్మనా // 64.94
పఞ్జరే క్షిప్య విక్రీతో వణిక్పుత్రాయ శాలినే
తేనాప్యన్తః పురవరే యువతీనాం సమీపతః // 64.95
శబ్దశాస్త్రవిదిత్యేవ దోషఘ్నశ్చేత్యవస్థితః
తత్రాసతస్తరుణ్యస్తా ఓదనామ్బుఫలాదిభిః // 64.96
భక్ష్యైశ్చ దాడిమఫలైః పుష్ణన్త్యహరహః పితః
కదాచిత్ పద్మపత్రాక్షీ శ్యామా పీనపయోధరా // 64.97
సుశ్రోణీ తనుమధ్యా చ వణిక్పుత్రప్రియా శుభా
నామ్నా చన్ద్రావలీ నామ సముద్ఘాట్యాథ పఞ్జరమ్ // 64.98
మాం జగ్రాహ సుచార్వఙ్గీ కరాభ్యాం చారుహాసినీ
చకారోపరి పీనాభ్యాం కరాభ్యాం చారుహాసినీ
చకారోపరి పీనాభ్యాం స్తనాభ్యాం సా హి మాం తతః // 64.99
తతోఽహం కృతవాన్ భావం తస్యాం విలసితుం ప్లవన్
తతోఽనుప్లపతస్తత్ర హారే మర్కటబన్ధనమ్ // 64.100
బద్ధోఽహం పాపసంయుక్తో మృశ్చ తదనన్తరమ్
భూయోఽపి నరకం ఘోరం ప్రపన్నోఽస్మి సుదుర్మతిః // 64.101
తస్మాచ్చాహం వృషత్వం వై గతశ్చాణ్డాలపక్వణే
స చైకదా మాం శకటే నియోజ్య స్వాం విలాసినీమ్ // 64.102
సమారోప్య మహాతేజా గన్తుం కృతమతిర్వనమ్
తతోఽగ్రతః స చణ్డాలో గతస్త్వేవాస్య పృష్ఠతః // 64.103
గాయన్తీ యాతి తచ్ఛ్రుత్వా జాతోఽహం వ్యథితేన్ద్రియః
పృష్ఠస్తు సమాలోక్య విపర్యస్తస్తథోత్ప్లుతః // 64.104
పతితో భూమిమగమమ్ తదక్షే క్షణవిక్రమాత్
యోక్త్రే సుబద్ధ ఏవాస్మి పఞ్చత్వమగమం తతః // 64.105
భూయో నిమగ్నో నరకే దశవర్షశతాన్యపి
అతస్తవ గృహే జాతస్త్వహం జాతిమనుస్మరన్ // 64.106
తావన్త్యేవాద్య జన్మాని స్మరామి చానుపూర్వశః
పూర్వాభ్యాసాచ్చ శాస్త్రాణి బన్ధనం చాగతం మమ // 64.107
తదహం జాతవిజ్ఞానో నాచరిష్యే కథఞ్చన
పాపాని ఘోరరూపాణి మనసా కర్మణా గిరా // 64.108
శుభం వాప్యశుభం వాపి స్వాధ్యాయం శాస్త్రజీవికా
బన్ధనం వా వధో వాపి పూర్వాభ్యాసేన జాయతే // 64.109
జాతిం యదా పౌర్వికీం తు స్మరతే తాత మానవః
తదా స తేభ్యః పాపేభ్యో శుభవర్ధనాయ పాపక్షయాయాథ మునే హ్యరణ్యమ్
భవాన్ దివాకీర్తిమిమం సుపుత్రం గార్హస్థ్యధర్మే వినియోజయస్వ // 64.110
తస్మాద్ గమిష్యే శుభవర్ధనాయ పాపక్షయాయాథ మునే హ్యరణ్యమ్
భవాన్ దివాకీర్తిమిమం సుపుత్రం గార్హస్థ్యధర్మే వినియోజయస్వ // 64.111
బలిరువాచ
ఇత్యేవముక్త్వా స నిశాకరస్తదా ప్రణమ్య మాతాపితరౌ మహర్షే
జగామ పుణ్యం సదనం మురారేః ఖ్యాతం బదర్యాశ్రమమాద్యమీడ్యమ్ // 64.112
ఏవం పురాభ్యాసరతస్య పుంసో భవన్తి దానాధ్యయనాదికాని
తస్మాచ్చ పూర్వం ద్విజవర్య వై మయా అభ్యస్తమాసీన్నను తే బ్రవీమి // 64.113
దానం తపో వాధ్యయనం మహర్షే స్తేయం మహాపాతకమగ్నిదాహమ్
జ్ఞానాని చైవాబ్యసంతాం హి పూర్వం భవన్తి ధర్మార్థశాంసి నాథ // 64.114
పులస్త్య ఉవాచ
ఇత్యేవముక్త్వా బలవాన్ స శుక్రం దైత్యేశ్వరః స్వః గురుమీశితారమ్
ధ్యాయంస్తదాస్తే మధుకైటభఘ్నం నారాయణం చక్రగదాసిపాణిమ్ // 64.115
ఇతి శ్రీవామనపురాణే చతుఃషష్టితమోఽధ్యాయః

పులస్త్య ఉవాచ
ఏతస్మిన్నన్తరే ప్రాప్తో భగవాన్ వామనాకృతిః
జజ్ఞవాటముపాగమ్ ఉచ్చైర్వచనమబ్రవీత్ // 65.1
ఓఙ్కారపూర్వాః శ్రుతయో మఖేఽస్మిన్ తిష్ఠన్తి రూపేణ తపోధనానామ్
యజ్ఞోఽశ్వమేధః ప్రవరః క్రతూనాం ముఖ్యస్తథా సత్రిషు దైత్యనాథః // 65.2
ఇత్థం వచనమాకర్ణ్య దానవాధిపతిర్వశీ
సార్ఘపాత్రః సమభ్యాగాద్యత్ర దేవః స్థితోఽభవత్ // 65.3
తతోర్ఽచ్య. దేవదేవేశమర్చ్యమర్ఘాదినాసురః
భరద్వాజర్షిణా సార్ధం యజ్ఞవాటం ప్రవేశయత్ // 65.4
ప్రవిష్టమాత్రం దేవేశం ప్రతిపూజ్య వధానతః
ప్రోవాచ భగవన్ బ్రూహి కిం దద్మి తవ మానద // 65.5
తతోఽబ్రవీత్ సురశ్రేష్ఠో దైత్యరాజానమవ్యయః
విహస్య సుచిరం కాలం భరద్వాజమవేక్ష్య చ // 65.6
గురోర్మదీయస్య గురుస్తస్యాస్త్యగ్నిపరిగ్రహః
న స ధారయతే భూమ్యాం పారక్యాం జాతవేదసమ్ // 65.7
తదర్థమభియాచ్ఽహం మమ దానవపార్థివ
మచ్ఛరీరప్రమాణేన దేహి రాజన్ పదత్రయమ్ // 65.8
సురారేర్వచనం శ్రుత్వా బలిర్భార్యామవేక్ష్య చ
బాణం చ తనయం వీక్ష్య ఇదం వచనమబ్రవీత్ // 65.9
న కేవలం ప్రమాణేన వామనోఽయం లఘుః ప్రియే
యేన క్రమత్రయం మౌర్ఖ్యాద్ యాచతే బుద్ధితోఽపి చ // 65.10
ప్రయో విధాతాల్పధియాం నరాణాం బహిష్కృతానాం చ మహానుభాగ్యైః
ధనాదికం భూరి న వై దదాతి యథేహ విష్ణోర్న బహుప్రయాసః // 65.11
న దదాతి విధిస్తస్య యస్య భాగ్యవిపర్యయః
మయి దాతరి యశ్చాయమద్య యాచేత్ పదత్రయమ్ // 65.12
ఇత్యేవముక్త్వా వచనం మహాత్మా భూయోఽప్యువాచాథ హరిం దనూజః
యాచస్వ విష్ణో గజవాజిభూమిం దాసీహిరణ్యం యదభీప్సితం చ // 65.13
భవాన్ యాచయితా విష్ణో అహం దాతా జగత్పతిః
దాతుర్యాచయితుర్లజ్జా కథం న స్యాత్ పదత్రయే // 65.14
రసాతలం వా వృథివీం భువం నాకమథాపి వా
ఏతభ్యః కతమం దద్యాం స్థానం యాచస్వ వామన // 65.15
వామన ఉవాచ
గజాశ్వభూహిరణ్యాది తదర్థిభ్యః ప్రదీయతామ్
ఏతావతా త్వహం చార్థీ దేహి రాజన్ పదత్రయమ్ // 65.16
ఇత్యేవముక్తే వచనే వామనేన మహాసురః
బలిర్భృఙ్గారమాదాయ దదౌ విష్ణోః క్రమత్రయమ్ // 65.17
పాణౌ తు పతితే తోయే దివ్యం రూపం చకార హ
త్రైలోక్యక్రమణార్థాయ బహురూపం జగన్మయమ్ // 65.18
పద్భ్యాం భూమిస్తథా జఙ్ఘే నభస్త్రైలోక్యవన్దితః
సత్యం తపో జానుయుగ్మే ఊరుభ్యాం మేరుమన్దరౌ // 65.19
విశ్వేదేవా కటీభాగే మరుతో వస్తిశీర్షగాః
లిఙ్గే స్థితో మన్మథశ్చ వృషణాభ్యాం ప్రజాపతిః // 65.20
కుక్షిభ్యామర్ణవాః సప్త జఠరే భువనాని చ
వలిషు త్రిషు నద్యశ్చ యజ్ఞాస్తు జఠరే స్థితాః // 65.21
ఇష్టాపూర్తాదయః సర్వాః క్రియాస్తత్ర తు సంస్థితాః
పృష్ఠస్థా వసవో దేవాః స్కన్ధౌ రుద్రైరధిషఠితౌ // 65.22
బాహవశ్చ దిశః సర్వా వసవోఽష్టౌ కరే స్మృతాః
హృదయే సంస్థితో బ్రహ్మా కులిశో హృదయాస్థిషు // 65.23
శ్రీసముద్రా ఉరోమధ్యే చన్ద్రమా మనసి స్థితః
గ్రీవాదితిర్దేవమాతా విద్యాస్తద్వలయస్థితాః // 65.24
ముఖే తు సాగ్నయో విప్రాః సంస్కారా దశనచ్ఛదాః
ధర్మకామార్థమోక్షీయాః శాస్త్రః శౌచసమన్వితాః // 65.25
లక్ష్మ్యా సహ లలాటస్థాః శ్రవణాభ్యామథాశ్వినౌ
శ్వాసస్థో మాతరిశ్వా చ మరుతః సర్వసంధిషు // 65.26
సర్వసూక్తాని దశానా జిహ్వా దేవీ సరస్వతీ
చన్ద్రాదిత్యౌ చ నయనే పక్ష్మస్థాః కృత్తికాదయః // 65.27
శిఖాయాం దేవదేవస్య ధ్రువో రాజా న్యషీదత
తారకా రోమకూపేభ్యో రోమాణి చ మహర్షయః // 65.28
గుణైః సర్వమయో భూత్వా భగవాన్ భూతభావనః
క్రమేణైకేన జగతీం జహార సచరాచరామ్ // 65.29
భూమిం విక్రమమాణస్య మహారూపస్య తస్య వై
దక్షిణోఽభూత్ స్తనశ్చన్ద్రః సూర్యోఽభూదథ చోత్తరః
నక్షశ్చాక్రమతో నాభిం సూర్యేన్దూ సవ్యదక్షిణౌ // 65.30
ద్వితీయేన క్రమేణాథ స్వర్మహర్జనతాపసాః
క్రాన్తార్ధార్ధేన వైరాజం మధ్యేనాపూర్యతామ్బరమ్ // 65.31
తతః ప్రతాపినా బ్రహ్మన్ బృహద్విష్ణ్వఙ్ఘ్రిణామ్బరే
బ్రహ్మాణ్డోదరమాహత్య నిరాలోకం జగామ హ // 65.32
విశ్వాఙ్ఘ్రిణా ప్రసరతా కటాహో భేదితో బలాన్
కుటిలా విష్ణుపాదే తు సమేత్య కుటిలా తతః // 65.33
తస్యా విష్ణుపదీత్యేవం నామాఖ్యాతమభూన్మునే
తథా సురనదీత్యేవం తామసేవన్త తాపసాః
భగవానప్యసంపూర్ణే తృతీయే తు క్రమే విభుః // 65.34
సమభ్యేత్య బలిం ప్రాహ ఈషత్ ప్రస్ఫురితాధరః
ఋమాద్ భవతి దైత్యేన్ద్ర బన్ధనం ఘోరదర్శనమ్
త్వం పూరయ పదం తన్మే నో చేద్ బన్ధం ప్రతీచ్ఛ భోః // 65.35
తన్మురారివచః శ్రుత్వా విహస్యాథ బలేః సుతః
బాణః ప్రాహామరపతిం వచనం హేతుసంయుతమ్ // 65.36
బాణ ఉవాచ
కృత్వా మహీమల్పతరాం జగత్పతే స్వాయంభువాదిభువనాని వై షట్
కథం బలిం ప్రార్థయసే సువిస్తృతాం యాం ప్రాగ్భవాన్ నో విపులామథాకరోత్ // 65.37
విభో సహీ యావతీయం త్వయాద్య సృష్టచా సమేతా భువనాన్తరాలైః
దత్తా చ తాతేన హి తావతీయం కిం వాక్ఛలేనైష నిబధ్యతేఽద్య // 65.38
యా నైవ శక్య భవతా హి పూరితుం కథం వితన్యాద్ దితిజేశ్వరోఽసౌ
శక్తస్తు సంపూజయితుం మురారే ప్రసీద మా బన్ధనమాదిశస్వ // 65.39
ప్రోక్తం శ్రుతౌ భవతాపీశ వాక్యం దానం పాత్రే భవతే సౌఖ్యదాయి
దేశే సుపుణ్యే వరదే యచ్చ కాలే తచ్చాశేషం దృశ్యతే చక్రపాణే // 65.40
దానం భూమిః సర్వకామప్రదేయం భవాన్ పాత్రం దేవదేవో జితాత్మా
కాలో జ్యేష్ఠామూలయోగే మృగాఙ్గః కురుక్షేత్రం పుణ్యదేశం ప్రసిద్ధమ్ // 65.41
కిం వా దేవోఽస్మద్విధైర్బుద్ధిహీనైః శిక్షాపనీయః సాధు వాసాధు చైవ
స్వయం శ్రుతీనామపి చాదికర్త్తా వ్యాప్య స్థితః సదసద్ యో జగద్ వై // 65.42
కృత్వా ప్రమాణం స్వయసేవ హీనం పదత్రయం యాచితవాన్ భువశ్చ
కిం త్వం న గృహ్ణాసి జగత్త్రయం భో రూపేణ లోకత్రయవన్దితేన // 65.43
నాత్రాశ్చర్యం యజ్జగద్ వై సమగ్రం క్రమత్రయం నైవ పూర్ణం తవాద్య
క్రమేణ త్వం లఙ్ఘయితుం సమర్థో లీలామేతాం కృతవాన్ లోకనాథ // 65.44
ప్రమాణహీనాం స్వయమేవ కృత్వా వసుంధరాం మాధవ పద్మనాభ
విష్ణో న బధ్నాసి బలిం న దూరే ప్రభుర్యదేవేచ్ఛతి తత్కరోతి // 65.45
పులస్త్య ఉవాచ
ఇత్యేవముక్తే వచనే బాణేన బలిసూనునా
ప్రోవాచ భగవాన్ వాక్యమాదికర్త్తా జనార్దనః // 65.46
త్రివిక్రమ ఉవాచ
యాన్యుక్తాని వచాంసీత్థం త్వయా బాలేయ సామ్ప్రతమ్
తేషాం వైచ హేతుసంయుక్తం శృణు ప్రత్యుత్తరం మమ // 65.47
పూర్వముక్తస్తవ పితా మయా రాజన్ పదత్రయమ్
దేహి మహ్యం ప్రమాణేన తదేతత్ సమనుష్ఠితమ్ // 65.48
కిం న వేత్తి ప్రమాణం మే బలిస్తవ పితాసుర
ప్రాయచ్ఛద్ యేన నిఃశఙ్కం మమానన్తం క్రమత్రయమ్ // 65.49
సత్యం క్రమేణ చైకేన క్రమేయం భూర్భువాదికమ్
బలేరపి హితార్థాయ కృతమేతత్ క్రమత్రయమ్ // 65.50
తస్మాద్ యన్మమ బాలేయ త్వత్పిత్రామ్బు కరే మహత్
దత్తం తేనాయురేతస్య కల్పం యావద్ భవిష్యతి // 65.51
గతే మన్వన్తరే బాణ శ్రాద్ధదేవస్య సామ్ప్రతమ్
సావర్ణికే చ సంప్రాప్తే బలిరిన్ద్రో భవిష్యతి // 65.52
ఇత్థం ప్రోక్త్వా బలిసుతం బాణం దేవస్త్రివిక్రమః
ప్రోవాచ బలిమభ్యేత్య వచనం మధురాక్షరమ్ // 65.53
శ్రీభగవానువాచ
ఆపూరణాద్ దక్షిణాయా గచ్ఛ రాజన్ మహాఫలమ్
సుతలం నామ పాతాలం వస తత్ర నిరామయః // 65.54
బలిరువాచ
సుతలే వసతో నాథ మమ భోగాః కుతోఽవ్యయాః
భవిష్యన్తి తు యేనాహం నివత్స్యామి నిరామయః // 65.55
త్రివిక్రమ ఉవాచ
సుతలస్థస్య దైత్యేన్ద్ర యాని భోగాని తేఽధునా
భివష్యన్తి మహార్హాణి తాని వక్ష్యామి సర్వశః // 65.56
దానాన్యవిధిత్తాని శ్రాద్ధాన్యశ్రోత్రియాణి చ
తథాధీతాన్యవ్రతిభిర్దాస్యన్తి భవతః ఫలమ్ // 65.57
తథాన్యముత్సవం పుణ్యం వృత్తే శక్రమహోత్సవే
ద్వారప్రతిపదా నామ తవ భావీ మహోత్సవః // 65.58
తత్ర త్వాం నరశార్దూలా హృష్టాః పుష్టాః స్వలఙ్కృతాః
పుష్పదీపప్రదానేన అర్జయిష్యన్తి యత్నతః // 65.59
తత్రోత్సవో సుఖ్యతమో భవిష్యతి దివానిశం హృష్టజనాభిరామమ్
యథైవ రాజ్యే భవతస్తు సామ్ప్రతం తథైవ సా భావ్యథ కౌముదీ చ // 65.60
ఇత్యేవముక్త్వా మధుహా దితీశ్వరం విసర్జయిత్వా సుతలం సభార్యమ్
యజ్ఞం సమాదాయ జగామ తూర్ణం స శక్రసద్భామరసంఘజుష్టమ్ // 65.61
దత్త్వా మఘోనే చ విభుస్త్రివిష్టపం కృత్వా చ దేవాన్ మఖభాగభోక్తౄన్
అన్తర్దధే విశ్వపతిర్మహర్షే సంపశ్యతామేవ మురాధిపానామ్ // 65.62
స్వర్గం గతే ధాతరి వాసుదేవే శాల్వోఽసురాణాం మహతా బలేన
కృత్వా పురం సౌభమితి ప్రసిద్ధం తదాన్తరిక్షే విచచార కామాత్ // 65.63
మయస్తు కృత్వా త్రిపురం మహాత్మా సువర్ణతామ్రాయసమగ్ర్యసౌఖ్యమ్
సతారకాక్షః సహ వైద్యుతేన సంతిష్ఠతే భృత్యకలత్రవాన్ సః // 65.64
బణోఽపి దేవేన హృతే త్రివిష్టపే బద్ధే బలౌ చాపి రసాతలస్థే
కృత్వా సుగుప్తం భువి శోణితాఖ్యం పురం స చాస్తే సహ దానవేన్ద్రైః // 65.65
ఏవం పురా చక్రధరేణ విష్ణునా బద్ధో బలిర్వామనరూపధారిణా
శక్రప్రియార్థ సురకార్యసిద్ధయే హితాయ విప్రర్షభగోద్విజానామ్ // 65.66
ప్రాదుర్భవస్తే కథితో మహర్షే పుణ్యః శుచిర్వామనస్యాఘహారీ
శ్రుతే యస్మిన్ సంస్మృతే కీర్తితే చ పాపం యాతి ప్రక్షయం పుణ్యమేతి // 65.67
ఏతత్ ప్రోక్తం భవతః పుణ్యకీర్త్తేః ప్రాదుర్భావో బలిబన్ధోఽవ్యయస్య
యచ్చాప్యన్యన్ శ్రోతుకామోఽసి విప్ర తత్ప్రోచ్యతాం కథయిష్యామ్యశేషమ్ // 65.68
ఇతి శ్రీవామనపురాణే పఞ్చషష్టితమోఽధ్యః

నారద ఉవాచ
శ్రుతం యథా భగవతా బలిర్బద్ధో మహాత్మనా
కిం త్వస్తయన్యత్తు ప్రష్టవ్యం తచ్ఛ్రుత్వా కథయాద్య మే // 66.1
భగవాన్ దేవరాజాయ దత్త్వా విష్ణుస్త్రివిష్టపమ్
అన్తర్ధానం గతః క్వాసౌ సర్వాత్మా తాత కథ్యతామ్ // 66.2
సుతలస్థశ్చ దైత్యేన్ద్రః కిమకార్షీత్ తథా వద
కా చేష్టా తస్య విప్రర్షే తన్మే వ్యాఖ్యాతుమర్హసి // 66.3
పులస్త్య ఉవాచ
అన్తర్ధాయ సురావాసం వామనోఽభూదవామనః
జగామ బ్రహ్మసదనమధిరుహ్యోరగాశనమ్ // 66.4
వాసుదేవం సమాయాన్తం జ్ఞాత్వా బ్రహ్మావ్యయాత్మకః
సముత్థాయాయథ సౌహార్దాత్ సస్వజే కమలాసనః // 66.5
పరిష్వజ్యార్చ్య విధినా వేధాః పూజాదినా హరిమ్
పప్రచ్ఛ కిం చిరేణేహ భవతాగమనం కృతమ్ // 66.6
అథోవాచ జగత్స్వామీ మయా కార్యం మహత్కృతమ్
సురాణాం క్రతుభాగార్థం స్వయంభో బలిబన్ధనమ్ // 66.7
పితామహస్తద్ వచనం శ్రుత్వా ముదితమానసః
కథం కథమితి ప్రాహ త్వం మాం దర్శితుమర్హసి // 66.8
ఇత్యేవముక్తే వచనే భగవాన్ గరుడధ్వజః
దర్శయామాస తద్రూపం సర్వదేవమయం లఘు // 66.9
తం దృష్ట్వా పుణ్డరీకాక్షం యోజనాయుతవిస్తృతమ్
తావానేవోర్ధ్వామానేన తతోఽజః ప్రణతోఽభవత్ // 66.10
తతః ప్రణమ్య సుచిరం సాధు సాధ్విత్యుదీర్య చ
భక్తితమ్రో మహాదేవం పద్మజః స్తోత్రమీరయత్ // 66.11
ఓం నమస్తే దేవాధిదేవ వాసుదేవ ఏకశృఙ్గ బహురూప వృషాకపే భూతభావతన సురాసురవృష సురాసురమథన పీతవాసః శ్రీనివాస అసురనిర్మితాన్త అమితనిర్మిత కపిల మహాకపిల విష్వక్సేన నారాయణ (5) ధ్రువధ్వజ సత్యధ్వజ ఖఙ్గధ్వజ తాలధ్వజ వైకుణ్ఠం పురుషోత్తమ వరేణ్య విష్ణో అపరాజిత జయ జయన్త విజయ కృతావర్త మహాదేవ అనాదే అనన్త ఆద్యాన్తమధ్యనిధన పురఞ్జయ ధనఞ్జయ శుచిశ్రవ పృశ్నిగర్భ (10) కమలగర్భ కమలాయతాక్ష శ్రీపతే విష్ణుమూల మూలాధివాస ధర్మాధివాస ధర్మవాస ధర్మాధ్యక్ష ప్రజాధ్యక్ష గదాధర శ్రీధర శ్రుతిధర వనమాలాధర లక్ష్మీధర ధరణీధర పద్భనామ (15) విరిఞ్జే ఆర్ష్టిషేణ మహాసేన సేనాధ్యక్ష పురుష్టుత బహుకల్ప మహాకల్ప కల్పనాముఖ అనిరుద్ధ సర్వగ సర్వాత్మన్ ద్వాదశాత్మక సూర్యాత్మక సోమాత్మక కాలాత్మక వ్యోమాత్మక భూతాత్మక (20) రసాత్మక పరమాత్మన్ సనాతన ముఞ్జకేశ హరికేశ గుడాకేశ కేశవ నీల సూక్ష్మ స్థూల పీత రక్త శ్వేత శ్వేతాధివాస రక్తామ్బరప్రియ ప్రీతికర ప్రీతివాస హంస నీలవాస సీరధ్వజ సర్వలోకాధివాస (25) కుశేశయ అధోక్షజ గోవిన్ద జనార్దన మధుసూదన వామన నమస్తే
సహస్రశీర్షోఽసి సహస్రదృగసి సహస్రపాదోఽసి త్వం కమలోఽసి మహాపురుషోఽసి సహస్రబాహురసి సహస్రమూర్తిరసి త్వం దేవాః ప్రాహుః సహస్రవదనం (30) తేనమస్త
ఓం నమస్తే విశ్వదేవేశ విశ్వభూః విశ్వాత్మక విశ్వరూప విశ్వసంభవ త్వత్తో విశ్వామిదమభవద్ బ్రాహ్మణాస్త్వన్ముఖేభ్యోఽభవన్ క్షత్రియా దోఃసంభూతాః ఊరుయుగ్మాద్ విసోఽభవన్ శూద్రాశ్చరణకమలేభ్యః (35) నాభ్యా భవతోఽన్తరిక్షమజాయత ఇన్ద్రాగ్నీవక్త్రతో నేత్రాద్ భానురభూన్మనసః శశాఙ్కః అహం ప్రసాదజస్తవ క్రోధాత్ త్ర్యమ్బకః ప్రాణాజ్జాతో భవతో మాతరిశ్వా శిరసో ద్యౌరజాయత శ్రోత్రాద్ దిశో భూరియం చరణాదభూత్శ్రోత్రోద్భవాదిశోభవతః స్వయంభోనక్షత్రాస్తేజోద్భవాః (40) మూర్త్తయశ్చామూర్తయశ్చ సర్వే త్వత్తః సముద్భూతాః
అతో విశ్వాత్మకోఽసి ఓం నాస్తే పుష్పహాసోఽసి మహాహాసోఽసి పరమోఽసి ఓం కారోఽసి వషట్కారోఽసి స్వరాహాకారోఽసి వౌషట్కారోఽసి స్వధాకారోఽసి వేదమయోఽసి తీర్థమయోఽసి యజమానమయోఽసి (45) యజ్ఞమయోఽసి సర్వధాతాసి యజ్ఞభోక్తాసి శుక్రధాతాసి భూర్ద భువర్ద స్వర్ద స్వర్ణద గోద అమృతదోఽసీతి
ఓం బ్రహ్మాదిరసి బ్రహ్మయోఽసి యజ్ఞోఽసి వేదకామోఽసి వేద్యోఽసి యజ్ఞధారోఽసి మహామీనోఽసి మహాసేనోఽసి మహాశిరా అసి
(50) నృకేసర్యసి హోతాసి హోమ్యోఽసి హవ్యోఽసి హూయమానోఽసి హయమేధోఽసి పోతాసి పావయితాసి పూతోఽసి పూజ్యోఽసి దాతాసి హన్యమానోఽసి హ్రియమాణోఽసి హర్త్తాసీతి ఓం
నీతిరసి నేతాసి అగ్ర్యోఽసి విశ్వధామాసి శుభాణ్డోఽసి ధ్రువోఽసి ఆరణేయోఽసి (55) ధ్యానోఽసి ధ్యేయోఽసి జ్ఞేయోఽసి జ్ఞానోఽసి జ్ఞానోఽసి యష్టాసి దానోఽసి భూమాసి ఈక్ష్యోఽసి బ్రహ్మాసి హోతాసి ఉద్గాతాసి గతిమతాం గతిరసి జ్ఞానినాం జ్ఞానమసి యోగినాం యోగోఽసి మోక్షగామినాం మోక్షోఽసి శ్రీమతాం శ్రీరసి గృహ్యోఽసి పాతాసి పరమసి (60) సోమోఽసి సూర్యోఽసి దీక్షాసి దక్షిణాసి నరోఽసి త్రినయనోఽసి మహానయనోఽసి ఆదిత్యప్రభవోఽసి సురోత్తమోఽసి శుచిరసి శుక్రోఽసి నభోసి నభస్యోఽసి ఇషోఽసి ఊర్జోఽసి సహోఽసి సహస్యోఽసి తపోఽసి తపస్యోఽసి మధురసి (65) మాధవోఽసి కాలోఽసి సంక్రమోఽసి విక్రమోఽసి పరాక్రమోఽసి అశ్వగ్రీవోఽసి మహామేధోఽసి శఙ్కరోఽసి హరిశ్వోరోఽసి శంభురసి బ్రహ్మేశోఽసి సూర్యోఽసి మిత్రావరుణోఽసి ప్రాగ్వంశకాయోఽసి భృతాదిరసి మహాభూతోఽసి ఊర్ధ్వకర్మాసి కర్త్తాసి (70) సర్వపాపవిమోచనోఽసి త్రివిక్రమోఽసి ఓం నమస్ తే
పులస్త్య ఉవాచ
ఇత్థం స్తుతః పద్మవేన విష్ణుస్తపస్విభిశ్చాద్భుతకార్మకారీ
ప్రోవాచ దేవం ప్రపితామహం తు వరం వృణీష్వామలసత్త్వవృత్తే // 66.12
తమబ్రవీత్ ప్రీతియుతః పితామహో వరం మమేహాద్య విభో ప్రయచ్ఛ
రూపేణ పుణ్యేన విబో హ్యనేన సంస్థీయతాం మద్భవనే మురారే // 66.13
ఇత్థం వృతే దేవవరేణ ప్రాదాత్ ప్రభుస్తథాస్త్వితి తమవ్యయాత్మా
తస్థౌ హి రూపేణ హి వామనేన సంపూజ్యమానః సదనే స్వయంభోః // 66.14
నృత్యన్తి తత్రాప్సరసాం సమూహ్య గాయన్తి గీతాని సురేన్ద్రగాయనాః
విద్యాధరాస్తూర్యరాంశ్చ వాదయన్ స్తువన్తి దేవాసురసిద్ధసఙ్ఘాః // 66.15
తతః సమారాధ్య విభుం సురాధిపః పితామహో ధౌతమలః స శుద్ధః
స్వర్గే విరిఞ్చిః సదనాత్ సుపుష్పాణ్యానీయ పూజాం ప్రచకార విష్ణోః // 66.16
స్వర్గే సహస్రం స తు యోజనానాం విష్ణోః ప్రమాణేన హి వామనోఽభూత్ తత్రాస్య శక్రః ప్రచకార పూజాం స్వయంభువస్తుల్యగుణాం మహర్షే // 66.17
ఏతత్ తవోక్తం భగవాంస్త్రివిక్రమశ్చకార యద్ దేవహితం మహాత్మా
రసాతలస్థో దితిజశ్చకార యత్తచ్ఛృణుష్వాద్య వదామి విప్ర // 66.18
ఇతి శ్రీవామనపురాణే షట్షష్టితమోఽధ్యాయః

పులస్త్య ఉవాచ
గత్వా రసాతలం దైత్యో మహార్హమణిచిత్రితమ్
శుద్ధస్ఫటిసోపానం కారయామాస వై పురమ్ // 67.1
తత్ర మధ్యే సువిస్తీర్మః ప్రాసాదో వజ్రవేదికః
ముక్తాజాలాన్తరద్వారో నిర్మితో విశ్వకర్మణా // 67.2
తత్రాస్తే వివిధాన్ భోగాన్ భుఞ్జన్ దివ్యాన్ స మానుషాన్
నామ్నా విన్ధ్యావలీత్యేవం భార్యాస్య దయితాభవత్ // 67.3
యువతీనాం సహస్రస్య ప్రధానా శీలమణ్డితా
తయా సహ మహాతేజా రేమే వైరోచనిర్మునే // 67.4
భోగాసక్తస్య దైత్యస్య వసతః సుతలే తదా
దైత్యతేజోహరః ప్రాప్తః చపాతాలే వై సుదర్శనః // 67.5
చక్రే ప్రవిష్టే పాతాలం దానవానాం పురే మహాన్
బభై హలహలాశబ్దః క్షుభితార్ణవసంనిభః // 67.6
తం చ శ్రుత్వా మహాశబ్దం బలిః ఖఙ్గం సమాదదే
ఆః కిమేతదితీత్థఞ్చ పప్రచ్ఛాసురపుఙ్గవః // 67.7
తతో విన్ధ్యావలీ ప్రాహ సాన్త్వయన్తీ నిజం పతిమ్
కోశే ఖఙ్గం సమావేశ్య ధర్మపత్నీ శుచివ్రతా // 67.8
ఏతద్ భగవతశ్చక్రం దైత్యచక్రక్షయఙ్కరమ్
సంపూజనీయం దైత్యేన్ద్ర వామనస్య మహాత్మనః
ఇత్యేవముక్త్వా చార్వఙ్గీ సార్ఘపాత్రా వినిర్యయౌ // 67.9
అథాభ్యాగాత్ సహస్రారం విష్ణోశ్చక్రం సుదర్శనమ్
తతోఽసురపతిః ప్రహ్వః కృతాఞ్జలిపుటో మునే
సంపూజ్య విధివచ్చక్రమిదం స్తోత్రముదీరయత్ // 67.10
బలిరువాచ
నమస్యామి హరేశ్చక్రం దైత్యచక్రవిదారణమ్
సహస్రాంశుం సహస్రాభం సహస్రారం సునిర్మలమ్ // 67.11
నమస్యామి హరేశ్చక్రం యస్య నాభ్యాం పితామహః
తుణ్డే త్రిశూలధృక్ శర్వ ఆరామూలే మహాద్రయః // 67.12
అరేషు సంస్థితా దేవాః సేన్ద్రాః సార్కాః సపావకాః
జవే యస్య స్థితో వాయురాపోగ్నిః పృథివీ నభః // 67.13
ఆరప్రాన్తేషు జీమూతాః సౌదామిన్యృక్షతారకాః
బాహ్మతో మునయో యస్య బాలఖిల్యాదయస్తథా // 67.14
తమాయుధవరం వన్దే వాసుదేవస్య భక్తితః
యన్మే పాపం శరీరోత్థం వాగ్జం మానసమేవ చ // 67.15
తన్మే దహస్వ దీప్తాంశో విష్ణోశ్చక్ర సుదర్శన
యన్మే కులోద్భవం పాపం పైతృకం మాతృకం తథా // 67.16
తన్మే హరస్వ తరసా నమస్తే అచ్యుతాయుధ
ఆధయో మమ నశ్యన్తు వ్యాధయో యాన్తు సంక్షయమ్
త్వన్నామకీర్తనాచ్ చక్ర దురితం యాతు సంక్షయమ్ // 67.17
ఇత్యేవముక్త్వా మతిమాన్ సమభ్యర్చ్యాథ భక్తితః
సంస్మరన్ పుణ్డరీకాక్షం సర్వపాపప్రణాసనమ్ // 67.18
పూజితం బలినా చక్రం కృత్వా నిస్తేజసోఽసురాన్
నిశ్చక్రామాథ పాతాలాద్ విషువే దక్షిమే మునే // 67.19
సుదర్శనే నిర్గతే తు బలిర్విక్లవతాం గతః
పరమామాపదం ప్రాప్య సస్మార స్వపితామహమ్ // 67.20
స చాపి సంస్మృతః ప్రాప్తః సుతలం దానవేశ్వరః
దృష్ట్వా తస్థౌ మహాతేజాః సార్ఘపాత్రో బలిస్తదా // 67.21
తమర్చ్య విధినా బ్రహ్మన్ పితుః పితరమీశ్వరమ్
కృతాఞ్జలిపుటో భూత్వా ఇదం వచనమబ్రవీత్ // 67.22
సంస్మృతోఽసి మయా తాత సువిషణ్ణేన చేతసా
తన్మే హితం చ పథ్యం చ శ్రేయోగ్ర్యం వద తాత మే // 67.23
కిం కార్యం తాత సంసారే వసతా పురుషోణ హి
కృతేన యేన వై నాస్య బన్ధః సముపజాయతే // 67.24
సంసారార్ణవమగ్నానాం నరాణామల్పచేతసామ్
తరణే యో భవేత్ పోతస్తన్మే వ్యాఖ్యాతుమర్హసి // 67.25
పులస్త్య ఉవాచ
ఏతద్వచనమాకర్ణ్య తత్పౌత్రాద్ దానవేశ్వరః
విచిన్త్య ప్రాహ వచనం సంసారే యద్వితం పరమ్ // 67.26
ప్రహ్లాద ఉవాచ
సాధు దానవశార్దూల యత్తే జాతా మతిస్త్వియమ్
ప్రవక్ష్యామి హితం తేఽద్య తథానేయేషాం హితం బలే // 67.27
భవజలధిగతానాం ద్వాన్ద్వవాతాహతానాం సుతదుహితృకలత్రత్రాణభారార్దితానామ్
విషమవిషయతోయే మజ్జతామప్లావానాం భవతి శరణమేకో విష్ణుపోతో నరాణామ్ // 67.28
యే సంశ్రితా హరిమనన్తమనాదిమధ్యం నారాయణం సురగురుం శుభదం వరేణ్యమ్
శుద్ధం ఖగేన్ద్రగమనం కమలాలయేశం తే ధర్మరాజకరణం న విశన్తి ధీరాః // 67.29
స్వపురుషమభివీక్ష్య పాశహస్తం వదతి యమః కిల తస్య కర్ణమూలే
పరిహర మధుసూదనప్రన్నాన్ ప్రభురహమన్యనృణాం న వైష్ణవానామ్ // 67.30
తథాన్యదుక్తం నరసత్తమేన ఇక్ష్వాకుణా భక్తియుతేన నూనమ్
యే విష్ణుభక్తాః పురుషాః పృథివ్యాం యమస్య తే నిర్విషయా భవన్తి // 67.31
సా జిహ్వా యా హరిం స్తౌతి తచ్చిత్తం యత్తదర్పితమ్
తావేవ కేవలం శలాఘ్యౌ యౌ తత్పూజాకరౌ కరౌ // 67.32
నూనం న తౌ కరౌ ప్రోక్తౌ వృక్షశాఖాగ్రపల్లవౌ
న యౌ పూజితుం శక్తౌ హరిపాదామ్బుజద్వయమ్ // 67.33
నూనం తత్కణ్ఠశాలూకమథవా ప్రతిజిహ్వకా
రోగోవాన్యో న సా జిహ్వా యా న వక్తి హరేర్గుణాన్ // 67.34
శోచనీయః స బన్ధూనాం జీవన్నపి మృతో నరః
యః పాదపఙ్కజం విష్ణోర్న పూజయతి భక్తితః // 67.35
యే నరా వాసుదేవస్య సతతం పూజనే రతాః
మృతా అపి న శోచ్యాస్తే సత్యం సత్యం మయోదితమ్ // 67.36
శారీరం మానసం వాగ్జం మూర్తామూర్తం చరాచరమ్
దృశ్యం స్పృస్యమదృశ్యఞ్చ తత్సర్వం కేశవాత్మకమ్ // 67.37
యేనార్చితో హి భగవాన్ చతుర్ధా వై త్రివిక్రమః
తేనార్చితా న సందేహో లోకాః సామరదానవాః // 67.38
యతా రత్నాని జలధేరసంఖ్యేయాని పుత్రక
తథా గుణా హి దేవస్య త్వసంఖ్యాతాస్తు చక్రిణః // 67.39
యే శఙ్ఖచక్రాబ్జకరం సశార్ఙ్గిణం ఖగేన్ద్రకేతుం వరదం శ్రియః పతిమ్
సమాశ్రయన్తే భవభీతినాశనం సంసారగర్తే న పతన్తి తే పునః // 67.40
యేషాం మనసి గోవిన్దో నివాసీ సతతం బలే
న తే పరిభవం యాన్తి న మృత్యోరుద్విజన్తి చ // 67.41
దేవం సార్ఙ్గధరం విష్ణుం యే ప్రపన్నాః పరాయణమ్
న తేషాం యమసాలోక్యం న చ తే నరకౌకసః // 67.42
న తాం గతిం ప్రాప్నువన్తి శ్రుతిశాస్త్రవిశారదాః
విప్రా దానవశార్దూల విష్ణుభక్తా వ్రజన్తి యామ్ // 67.43
యా గతిర్దైత్యశార్దూల హతానాం తు మహాహవే
తతోఽదికాం గతిం యాన్తి విష్ణుభక్తా నరోత్తమాః // 67.44
యా గతిర్ధర్మశీలానాం సాత్త్వికానాం మహాత్మనామ్
సా గతిర్గదితా దైత్య భగవత్సేవినామపి // 67.45
సర్వావాసం వాసుదేవం సూక్ష్మమవ్యక్తవిగ్రహమ్
ప్రవిశన్తి మహాత్మానం తద్భక్తా నాన్యచేతసః // 67.46
అనన్యమనసో భక్త్యా యే నమస్యన్తి కేశవమ్
శుచయస్తే మహాత్మానస్తీర్థభూతా భవన్తి తే // 67.47
గచ్ఛన్ తిష్ఠన్ స్వపన్ జాగ్రత్ పిబన్నశ్చన్నభీక్ష్ణశః
ధ్యాయన్ నారాయణం యస్తు న తతోఽన్యోఽస్తి పుణ్యభాక్
వైకుణ్ఠం ఖడ్గపరశుం భవబన్ధసముచ్ఛిదమ్ // 67.48
ప్రణిపత్య యథాన్యాయం సంసారే న పునర్భవేత్
క్షేత్రేషు వసతే నిత్యం క్రీడన్నాస్తేఽమితద్యుతిః // 67.49
ఆసీనః సర్వదేహేషు కర్మభిర్న స బధ్యతే
యేషాం విష్ణుః ప్రియోన్త్యన్తే విష్ణోః సతతం ప్రియాః // 67.50
న తే పునః సమ్భవన్తి తద్భక్తాస్తత్పరాయణాః
ధ్యాయేద్ దామోదరం యస్తు భక్తినమ్రోర్ఽచయేత వా // 67.51
న స సంసారపఙ్కేఽస్మిన్ మజ్జతే దానవేశ్వర
కల్యముత్థాయ యే భక్త్యా స్మరన్తి మధుసూదనమ్
స్తువన్త్యప్యభిశృణ్వన్తి దుర్గణ్యతితరన్తి తే // 67.52
హరివాక్యామృతం పీత్వా విమలైః శ్రోత్రభాజనైః
ప్రహృష్యతి మనో యేషాం దుర్గాణ్యతితరన్తి తే // 67.53
యేషాం చక్రగదాపాణౌ భక్తిరవ్యభిచారిణీ
తే యాన్తి నియతం స్థానం యత్ర యోగేశ్వరో హరిః // 67.54
విష్ణుకర్మప్రసక్తానాం భక్తానాం యా పరా గతిః
సా తు జన్మసహస్రేణ న తపోభిరవాప్యతే // 67.55
కిం జప్యైస్తస్య మన్త్రైర్వా కిం తపోభిః కిమాశ్రమైః
యస్య నాస్తి పరా భక్తిః సతతం మధుసూదనే // 67.56
వృథా యజ్ఞా వృతా వేదా వృథా దానం వృథా శ్రుతమ్
వృథా తపశ్చ కీర్తిశ్చ యో ద్వేష్టి మధుసూదనమ్ // 67.57
కిం తస్య బహుర్భర్మన్త్రైర్భక్తిర్యస్య జనార్దనే
నమో నారాయణాయేతి మన్త్రః సర్వార్థసాధకః // 67.58
విష్ణురేవ గతిర్యోషాం కుతస్తేషాం పరాజయః
యేషామిన్దీవరశ్యామో హృదయస్థో జనార్దనః // 67.59
సర్వమఙ్గలమాఙ్గల్యం వరేణ్యం వరదం ప్రభుమ్
నారాయణం నమస్కృత్య సర్వకర్మాణి కారయేత్ // 67.60
విష్టయో వ్యతిపాతాశ్చ యేఽన్యే దుర్నీతిసమ్భవాః
తే నామ స్మరణాద్విష్ణోర్నాసం యాన్తి మహాసుర // 67.61
తీర్థకోటిసహస్రాణి తీర్థకోటిశతాని చ
నారాయణప్రణామస్య కలాం నార్హన్తి షోడశీమ్ // 67.62
పృథివ్యాం యాని తీర్థాని పుణ్యాన్యాయతనాని చ
తాని సర్వాణ్యవాప్నోతి విష్ణోర్నామానుకీర్తనాత్ // 67.63
ప్రాప్నువన్తి న తాంల్లోకాన్ వ్రతినో వా తపస్వినః
ప్రాప్యన్తే యే తు కృష్ణస్య నమస్కారపరైర్న రైః // 67.64
యోఽప్యన్యదేవతాభక్తో మిథ్యార్చయతి కేశవమ్
సో /ఽపి గచ్ఛతి సాధూనాం స్థానం పుణ్యకృతాం మహత్ // 67.65
సాతత్యేన హృషీకేశం పూజయిత్వా తు యత్ఫలమ్
సుచీర్ణతపసాం నౄణాం తతా ఫలం న కదాచన // 67.66
త్రిసన్ధ్యం పద్మానాభం తు యే స్మరన్తి సుమేధసః
తే లభన్త్యుపవాసస్య ఫలం నాసత్యత్ర సంశయః // 67.67
సతతం శాస్త్రదృష్టేన కర్మణా హరిమర్చయ
తత్ప్రసాదాత్ పరాం సిద్ధిం బలే ప్రాప్స్యసి శాశ్వతీమ్ // 67.68
తన్మనా భవ తద్భక్తస్తద్యాజీ తం నమస్కురు
తమేవాశ్రిత్య దేవేశం సుఖం ప్రాప్యసి పుత్రక // 67.69
ఆద్యం హ్యనన్తమజరం హరిమవ్యయం చ యే వై స్మరన్త్యహరహర్నృవరా భువిస్థాః
సర్వత్రగం శుభదం బ్రహ్మమయం పురాణమ్ తే యాన్తి వైష్ణవపదం ధ్రువమక్షయఞ్చ // 67.70
యే మానవా విగతరాగపరాపరజ్ఞా నారాయణం సురగురుం సతతం స్మరన్తి
తే ధౌతపాణ్డురపుటా ఇవ రాజహంసాః సంసారసాగరజలస్య తరన్తి పారమ్ // 67.71
ధ్యాయన్తి యే సతతమచ్యుతమీశితారం నిష్కల్మషం ప్రవరపద్మదలాయతాక్షమ్
ధ్యానేన తేన హతకిల్బషవేదనాస్తే మాతుః పయోధరరసం న పునః పిబన్తి // 67.72
యే కీర్తయన్తి వరదం వరపద్మనాభం శఙ్ఖాబ్జచక్రవరచాపగదాసిహస్తమ్
పద్మాలయావదనపఙ్కజషట్పదాఖ్యం నూనం ప్రయాన్తి సదనం మధుఘాతినస్తే // 67.73
శృణ్వన్తి యే భక్తిపరా మనుష్యాః సంకీర్త్యమానం భగవన్తమాద్యమ్
తే ముక్తపాపాః సుఖినో భవన్తి యథామృతప్రాశనతర్పితాస్తు // 67.74
తస్మాద్ ధ్యానం స్మరణం కీర్తనం వా నామ్నాం శ్రవణం పఠతాం సజ్జనానామ్
కార్యం విష్ణోః శ్రద్దధానైర్మనుష్యైః పూజాతుల్యం తత్ ప్రశంసన్తి దేవా // 67.75
బాహ్యైస్తథాన్తఃకరణైరవిక్లవైర్యో నార్చయేత్ కేశవమీశితరమ్
పుష్పైశ్చ పత్రైర్జలపల్లవాదిభిర్నూనం స ముష్టో విధితస్కరేణ // 67.76
ఇతి శ్రీవామనపురాణే సప్తషష్టితమోఽధ్యాయః

బలిరువాచ
భవతా కథితం సర్వం సమారాధ్య జనార్దనమ్
యా గతిః ప్రాప్యతే లోకే తాం మే వక్తుమిహార్హసి // 68.1
కేనార్చనేన దేవస్య ప్రీతిః సముపజాయతే
కాని దానాని శస్తాని ప్రీణనాయ జగద్గురోః // 68.2
ఉపవాసాదికం కార్యం కస్యాం తిథ్యాం మహోదయమ్
కాని పుణ్యాని శస్తాని విష్ణోస్తుష్టిప్రదాని వై // 68.3
యచ్చాన్యదపి కర్త్తవ్యం హృష్టరూపైరనాలసైః
తదప్యశేషం దైత్యేన్ద్ర మమాఖ్యాతుమిహార్హసి // 68.4
ప్రహ్లాద ఉవాచ
శ్రద్దధానైర్భక్తిపరైర్యాన్యుద్దిశ్య జనార్దనమ్
బలే దానాని దీయన్తే తానూచుర్మునయోఽక్షయాన్ // 68.5
తా ఏవ తిథయః శస్తా యాస్వభ్యర్చ్య జగత్పతిమ్
తచ్చిత్తస్తన్మయో భూత్వా ఉపవాసీ నరో భవేత్ // 68.6
పూజితేషు ద్విజేన్ద్రేషు పూజితః స్యాజ్జనార్దనః
ఏతాన్ ద్విషన్తి యే మూఢాస్తే యాన్తి నరకం ధ్రువమ్ // 68.7
తానర్చయేన్నరో భక్త్యా బ్రాహ్మణాన్ విష్ణుతత్పరః
ఏవమాహ హరిః పూర్వం బ్రాహ్మణా మామకీ తనుః // 68.8
బ్రాహ్మణో నావమన్తవ్యో బుధో వాప్యబుధోఽపి వా
సోఽపి దివ్యా తనుర్విష్ణోస్తస్మాత్ తామర్చయేన్నరః // 68.9
తాన్యేవ చ ప్రశస్తాని కుసుమాని మహాసుర
యాని స్యుర్వర్ణయుక్తాని రసగన్ధయుతాని చ // 68.10
విశేషతః ప్రవక్ష్యామి పుష్పాణి తిథయస్తథా
దానాని చ ప్రశస్తాని మాధవప్రీణనాయ తు // 68.11
జాతీ శతాహ్వా సుమనాః కున్దం బహుపుటం తథా
బాణఞ్చ చమ్పకాశోకం కరవీరం చ యూథికా // 68.12
పారిభద్రం పాటలా చ బకులం గిరిశాలినీ
తిలకం చ జపాకుసుమం పీతకం నాగరం త్వపి // 68.13
ఏతాని హి ప్రశస్తాని కుసుమాన్యచ్యుతార్చనే
సురభీణి తథాన్యాని వర్జయిత్వా తు కేతకీమ్ // 68.14
బిల్వపత్రం శమీపత్రం పత్రం భృఙ్గమృగాఙ్కయోః
తమాలామలకీపత్రం శస్తం కేశవపూజనే // 68.15
యేషామపి హిచ పుష్పాణి ప్రశస్తాన్యచ్యుతార్చనే
పల్లవాన్యపి తేషాం స్తుః పత్రాణ్యర్చావిధౌ హరేః // 68.16
వీరుధాం చ ప్రవాలేన బర్హిషా చార్చయేత్తథా
నానారూపైశ్చామ్బుభవైః కమలేన్దీవరాదిభిః // 68.17
ప్రవాలైః శుచిభిః శ్లక్ష్ణైర్జలప్రక్షాలితైర్బలే
వనస్పతీనామర్చ్యేత తథా దూర్వాగ్రపల్లవైః // 68.18
చన్దనేనానులిమ్పేత కుఙ్కుమేన ప్రయత్ననతః
ఉశీరపద్మకాభ్యాం చ తథా కాలీయకాదినా // 68.19
మహిషాఖ్యం కణం దారు సిహ్లకం సాగరుం సితా
శఙ్ఖం జాతీఫలం శ్రీశే ధూపాని స్యుః ప్రియాణి వై // 68.20
హవిషా సంస్కృతా యే తు యవగోధూమశాలయః
తిలముద్గాదయో మాషా వ్రీహయశ్చ ప్రియా హరేః // 68.21
గోదానాని పవిత్రాణి భూమిదానాని చానఘ
వస్త్రాన్నస్వర్ణదానాని ప్రీతయే మధుఘాతినః // 68.22
మాఘమాసే తిలా దేయాస్తిలధేనుశ్చ దానవ
ఇన్ధనాదీని చ తథా మాధవప్రీణనాయ తు // 68.23
ఫాల్గునే వ్రీహయో ముద్గా వస్త్రకృష్ణాజినాదికమ్
గోవిన్దప్రీణనార్థాయ దాతవ్యం పురుషర్షభైః // 68.24
చైత్రే చిత్రాణి వస్త్రాణి శయనాన్యాసనాని చ
విష్ణోః ప్రీత్యర్థమేతాని దేయాని బ్రాహ్మణేష్వథ // 68.25
గన్ధమాల్యాని దేయాని వైశాఖే సురభీణి వై
దేయాని ద్విజముఖ్యేభ్యో మధుసూదనతుష్టయే // 68.26
ఉదకుమ్భామ్బుధేనుం చ తాలవృన్తం సుచన్దనమ్
త్రివిక్రమస్య ప్రీత్యర్థం దాతవ్యం సాధుభిః సదా // 68.27
ఉవానద్యుగలం ఛత్రం లవణామలకాదికమ్
ఆషాఢే వామనప్రీత్యై దాతవ్యాని తు భక్తితః // 68.28
ఘృతం చ క్షీరకుమ్భాశ్చ ఘృతధేనుఫలాని చ
శ్రావణే శ్రీధరప్రీత్యై దాతవ్యాని విపశ్చితా // 68.29
మాసి బాధ్రపదే దద్యాత్ పాయసం మధుసర్పిషీ
హృషీకేశప్రీణనార్థం లవణం సగుడోదనమ్ // 68.30
తిలాస్తురఙ్గం వృషభం దధి తామ్రాయసాదికమ్
ప్రీత్యర్థం పద్మనాభస్య దేయమాశ్వయుజే నరైః // 68.31
రజతం కనకం దీపాన్ మణిముక్తాఫలాదికమ్
దామోదరస్య తుష్ట్యర్థం ప్రదద్యాత్ కార్తికే నరః // 68.32
ఖరోష్ట్రాశ్వతరాన్ నాగాన్ యానయుగ్యమజావికమ్
దాత్వయం కేశవప్రీత్యై మాసి మార్గశిరే నరైః // 68.33
ప్రాసాదనగరాదీని గృహప్రావరణాదికమ్
నారాయణస్య తుష్ట్యర్థం పౌషే దేయాని భక్తితః // 68.34
దాసీదాసమలఙ్కారమన్నం షడ్రససంయుతమ్
పురుషోత్తమస్య తుష్ట్యర్థం ప్రదేయం సార్వకాలికమ్ // 68.35
యద్యదిష్టతమం కిఞ్చిద్యద్వాప్యస్తి శుచి గృహే
తత్తద్వి దేయం ప్రీత్యర్థం దేవదేవాయ చక్రిణే // 68.36
యః కారయేన్మన్దిరం కేశవస్య పుణ్యాంల్లోకాన్ స జయేచ్ఛాశ్వతాన్ వై
దత్త్వారామాన్ పుష్పఫలాభిపన్నాన్ భోగాన్ భుఙ్క్తే కామాతః శ్లాఘనీయాన్ // 68.37
పితామహస్య పురతః కులాన్యష్టౌ తు యాని చ
తారయేదాత్మనా సార్ధం విష్ణోర్మన్దిరకారకః // 68.38
ఇమాశ్ చ పితరో దైత్య గాథా గాయన్తి యోగినః
పురతో యదుసింహస్య జ్యామఘస్య తపస్వినః // 68.39
అపి నః స కులే కశ్చిద్ విష్ణుభక్తో భవిష్యతి
హరిమన్దిరకర్తా యో భవిష్యతి శిచివ్రతః // 68.40
అపి నః సన్తతౌ జాయేద్ విష్ణ్వాలయవిలేపనమ్
సమ్మార్జనం చ ధర్మాత్మా కరిష్యతి చ భక్తితః // 68.41
అపి నః సన్తతౌ జాతో ధ్వజం చకేశవమన్దిరే
దాస్యతే దేవదేవాయ దీపం పుష్పానులేపనమ్ // 68.42
మహాపాతకయుక్తో వా పాతకీ చోపపాతకీ
విముక్తపాపో భవతి విష్ణ్వాయతనచిత్రకృత్ // 68.43
ఇత్థం పితౄణాం వచనం శ్రుత్వా నృపతిసత్తమః
చకారాయతనం భూమ్యాం ఖ్యం చ లిమ్పతాసుర // 68.44
విభూతిభిః కేశవస్య కేశవారాధనే రతః
నానాధాతువికారైశ్చ పఞ్చవర్ణైశ్చ చిత్రకైః // 68.45
దదౌ దీపాని విధివద్ వాసుదేవాలయే బలే
సుగన్ధితైలపూర్ణాని ఘృతపూర్ణాని చ స్వయమ్ // 68.46
నానావర్ణా వైజయన్త్యో మహారజనరఞ్జితాః
మఞ్జిష్ఠా నవరఙ్గీయాః శ్వేతపాటలికాశ్రితాః // 68.47
ఆరామా వివిధా హృద్యాః పుష్పాఢ్యాః ఫలశాలినః
లతాపల్లవసంఛన్నా దేవదారుభిరావృతాః // 68.48
కారితాశ్చ మహామఞ్చాధిష్ఠితాః కుశలైర్జనైః
పౌరోగవవిధానజ్ఞై రత్నసంస్కారిభిర్ద్దఢై // 68.49
తేషు నిత్యం ప్రపూజ్యన్తే యతయో బ్రహ్మచారిణః
శ్రోత్రియా జ్ఞానసమ్పన్నా దీనాన్ధవికలాదయః // 68.50
ఇత్థం స నృపతిః కృత్వా శ్రద్దధానో జితేన్ద్రియః
జ్యామఘో విష్ణునిలయం గత ఇత్యనుశుశ్రుమః // 68.51
తమేవ చాగ్యాపి బలే మార్గం జ్యామఘకారితమ్
వ్రజన్తి నరశార్దూల విష్ణులోకజిగీషవః // 68.52
తస్మాత్ త్వమపి రాజేన్ద్ర కారయస్వాలయం హరేః
తమర్చయస్వ యత్నేన బ్రాహ్మణాంశ్చ బహుశ్రుతాన్
పౌరాణికాన్ విశేషేణ సదాచారరతాఞ్శుచీన్ // 68.53
వాసోభిర్భూషణై రత్నైర్గౌభిర్భూకనకాదిభిః
విభవే సతి దేవస్య ప్రీణనం కురు చక్రిణః // 68.54
ఏవం క్రియాయోగరతస్య తేఽద్య నూనం మురారిః శుభదో భవిష్యతి
నరా న సీదన్తి బలే సమాశ్రితా విభుం జగన్నాథమనన్తమచ్యుతమ్ // 68.55
పులస్త్య ఉవాచ
ఇత్యేవముక్త్వా వచనం దితీశ్వరో వైరోచనం సత్యమనుత్తమం హి
సంపూజితస్తేన విముక్తిమాయయౌ సంపూర్ణకామో హరిపాదభక్తః // 68.56
గతే హి తస్మిన్ ముదితే పితామహే బలేర్బభౌ మన్దిరమిన్దువర్ణమ్
మహేన్ద్రశిల్పిప్రవరోఽథ కేశవం స కారయామాస మహామహీయాన్ // 68.57
స్వయం స్వభార్యాసహితశ్చకార దేవాలయే మార్జనలేపనాదికాః
క్రియా మహాత్మా యవశర్కరాద్యాం బలిం చకారాప్రతిమాం మధుద్రుహః // 68.58
దీపప్రదానం స్వయమాయతాక్షీ విన్ధ్యావలీ విష్ణుగృహే చకార
గేయం స ధర్మ్యశ్రవణం చ ధీమాన్ పౌరాణికైర్విప్రవరైరకారయత్ // 68.59
తథావిధస్యాసురపుఙ్గవస్య ధర్మ్యే సుమార్గే ప్రతిసంస్థితస్య
జగత్పతిర్దివ్యవపుర్జనార్దనస్తస్థౌ మహాత్మా బలిరక్షణాయ // 68.60
సూర్యాయుతాభం ముసలం ప్రగృహ్య నిఘ్నన్ స దుష్టారియూథాపాలాన్
ద్వారి స్థితో న ప్రదదౌ ప్రవేశం ప్రాకారగుప్తే బలినో గృహే తు // 68.61
ద్వారి స్థితే ధాతరి రక్షపాలే నారాయణే సర్వగుణాభిరామే
ప్రాసాదమధ్యే హరిమీశితారమభ్యర్చయామాస సురర్షిముఖ్యమ్ // 68.62
స ఏవమాస్తేఽసురరాడ్ బలిస్తు సమర్చయన్ వై హరిపాదపఙ్కజౌ
సస్మార నిత్యం హరిభషితాని స తస్య జాతో వినయాఙ్కుశస్తు // 68.63
ఇదం చ వృత్తం స పపాఠ దైత్యరాట్ స్మరన్ సువాక్యాని గురోః శుభాని
తథ్యాని పథ్యాని పరత్ర చేహ పితామహస్యేన్ద్రసమస్య వీరః // 68.64
యే వృద్ధవాక్యాని సమాచరన్తి శ్రుత్వా దురుక్తాన్యపి పూర్వతస్తు
స్నిగ్ధాని పశ్చాన్నవనీతశుద్ధా మోదన్తి తే నాత్ర విచారమస్తి // 68.65
ఆపద్భుజఙ్గదష్టస్య మన్త్రహీనస్య సర్వదా
వృద్ధవాక్యైషధా నూనం కుర్వన్తి కిల నిర్విషమ్ // 68.66
వృద్ధవాక్యామృతం పీత్వా తదుక్తమనుమాన్య చ
యా తృప్తిర్జాయతే పుంసా సోమపానే కుతస్తథా // 68.67
ఆపత్తౌ పతితానాం యేషాం వృద్ధా న సన్తి శాస్తారః
తే శోచ్యా బనధూనాం జీవన్తోఽపీహ మృతతుల్యాః // 68.68
ఆపద్గ్రాహగృహీతానాం వృద్ధాః సన్తి న పణ్డితాః
యేషాం మోక్ష్యితారే వై తేషాం సాన్తిర్న విద్యతే // 68.69
ఆపజ్జలనిమగ్నానాం హ్రియతాం వ్యసనోర్మిభిః
వృద్ధవాక్యైర్వినా నూనం నైవోత్తారం కథఞ్చన // 68.70
తస్మాద్ యో వృద్ధవాక్యాని శృణుయాద్ విదధాతి చ
స సద్యః సిద్ధిమాప్నోతి యథా వైరోచనో బలిః // 68.71
ఇతి శ్రీవామనపురాణే అష్టషష్టితమోఽధ్యాయః
పులస్త్య ఉవాచ
ఏతన్మయా పుణ్యతమం పురాణం తుభ్యం తథా నారద కీర్తితం వై
శ్రుత్వా చ కీర్త్యా పరయా సమేతో భక్త్యా చ విష్ణోః పదమభ్యుపైతి // 69.1
యథా పాపాని పూయన్తే గఙ్గావారివిగాహనాత్
తథా పురాణశ్రవణాద్ దురితానాం వినాశనమ్ // 69.2
న తస్య రోగా జాయన్తే న విషం చాభిచారికమ్
శరీరే చ కులే బ్రహ్మన్ యః శ్రుణోతి చ వామనమ్ // 69.3
శ్రణోతి నిత్యం విధివచ్చ భక్త్యా సంపూజయన్ యః ప్రణతశ్చ విష్ణుమ్
స చాశ్వమేధస్య సదక్షిణస్య ఫలం సమగ్రం పరిహినపాపః // 69.4
ప్రాప్నోతి దత్తస్య సువర్ణభూమేరశ్వస్య గోనాగరథస్య చైవ నారీ నరశ్చాపి చ పాదమేకం శృణ్వన్ శుచిః పుణ్యతమః పృథివ్యామ్ // 69.5
స్నానే కృతే తీర్థవరే సుపుణ్యే గఙ్గాజలే నైమిషపుష్కరే వా
కోకాముఖే యత్ ప్రవదన్తి విప్రాః ప్రయాగమాసాద్య చ మాఘమాసే // 69.6
స తత్ఫలం ప్రాప్య చ వామనస్య సంకీర్తయన్ నాన్యమనాః పదం హి
గచ్ఛేన్మయా నారద తేఽద్య చోక్తం యద్ రాజసూయస్య ఫలం ప్రయచ్ఛేత్ // 69.7
యద్ భూమిలోకే సురలోకలభ్యే మహత్సుఖం ప్రాప్య నరః సమగ్రమ్
ప్రాపనోతి చాస్య శ్రవణాన్మహర్షే సౌత్రామణేర్నాస్తి చ సంశయో మే // 69.8
రత్నస్య దానస్య చ యత్ఫలం భవేద్ యత్సూర్యస్య చేన్దోర్గ్రహణే చ రాహోః
అన్నస్య దానేన ఫలం యథోక్తం బుభుక్షితే విప్రవరే చ సాగ్నికే // 69.9
దుర్భిక్షసంపీడితపుత్రభార్యే యామీ సదా పోషణతత్పరే చ
దేవాగ్నివిప్రర్షిరతే చ పిత్రోః శుశ్రుషకే భ్రాతరి జ్యేష్ఠసామ్నే
యత్తత్ఫలం సంప్రవదన్తి దేవాః స తత్ ఫలం లభతే చాస్య పాఠాత్ // 69.10
చతుర్దశం వామనమాహురగ్ర్యం శ్రుతే చ యస్యాఘచయాశ్చ నాశమ్
ప్రయాన్తి నాస్త్యత్ర చ సంశయో మే మహాన్తి పాపాన్యపి నారదాశు // 69.11
పాఠాత్ సంశ్రవణాద్ విప్ర శ్రావణాదపి కస్యచిత్
సర్వపాపాని నశ్యన్తి వామనస్య సదా ముదే // 69.12
ఇదం రహస్యం పరమం తవోక్తం న వాచ్యమేతద్ధరిభక్తివర్జితే
ద్విజస్య నిన్దారతిహినదక్షిణే సహేతువాక్యావృతపాపసత్త్వే // 69.13
నమో నమః కారణ వామనాయ నిత్యం యో వదేన్నియతం ద్విజః
తస్య విష్ణుః పదం మోక్షం దదాతి సురపూజితః // 69.14
వాచకాయ ప్రదాతవ్య గోభూస్వర్ణవిభూషణమ్
విత్తశాఠ్యం న కర్తవ్యం కుర్వన్ శ్రవణనాశకమ్ // 69.15
త్రిసంధ్యం చ పఠన్ శృణ్వన్ సర్వపాపప్రణాశనమ్
అసూయారహితం విప్ర సర్వసమ్పత్ప్రదాయకమ్ // 69.16
ఇతి శ్రీవామనపురాణే ఏకోనసప్తతితమోఽధ్యాయః