పీఠిక
తెలుఁగుబాసలోఁ బేరెన్నికఁగన్న శతకములలో మాతృశతక మొకటిగా నెన్నఁదగియున్నది. ఇందు గర్భధారణమునకు ముందునుండి పుత్త్రవాంఛతో సతు లువ్వెళులూరువిధము గర్భభారముచేఁ గృశించుచు సత్పుత్త్రునికై జననిపొందునాందోళనము కుమారుని శ్రేయావృద్ధులకు విద్యావిశేషాదులకుఁ దల్లి యానందించువిధము రమణీయముగ, మనోహరముగ, స్వభావానుకూలముగ రసవత్తరముగ వర్ణింపఁబడినది. తనకుమారుడు విద్యావివేకశాలియై రాజకీయకార్యములతోఁ బేరెన్నికఁ గనినంత తల్లి భారము తీఱదని కాబోలు, ఈ కవికొడుకు కోడలు కలిసి మెలసియుండునపుడు మనుమడు కలిగినపుడు మాతృదేవి పొందు సంతోషపారవశ్యము లీ గ్రంథమున సజీవముగఁ జిత్రించియున్నాఁడు.
మాతృలీలలను, శతకకర్తయగు నీకవి చక్కఁగ హృదయగతము గావించుకొని భక్తిరసావృతమగు నిరర్గళకవితతో “మాతృదేవోభవ" యను వేదవాణిని ముక్తకంఠముతో గానము గావించి మాతౄణముక్తుఁ డయ్యెను. ఆంధ్రవాఙ్మయమునఁగల శతకసమూహమునం దిట్టి ప్రేమస్వరూప మనఁదగు మాతృదేవతను స్మరించు గ్రంథములు చాలయరుదుగానున్నవి, ఈశతకము మాతూరి అప్పారావు మొదలారిచే రచింపఁబడినటులఁ బూర్వముద్రణమువలనఁ దెలియుచున్నది. అంతియగాక కని తననామము అప్పావు
అని నూఱవపద్యములోఁ జెప్పి కొనినాఁడు. ఈశతకములోఁ బలుతావుల మీనాక్షిస్మరణము (చూ.ప.
14, 30, 70, 86, 93) చేసియుంటవలనను, మాతృశతకము పూర్వముద్రణము గావించిన కవికుమారుని నామము మీనాక్షి దాసు ఐయుంటవలనను కవి మీనాక్షి భక్తుఁడనియు మధురామండలనివాసి యనియు నూహచేయ నవకాశము చిక్కుచున్నది. శతకమునుండి కవిచరిత్ర మింత కెక్కుడు తెలియరాదు.
ఈతకరచయితయగు అప్పావు మొదలారి ద్రవిడదేశము చేరిన యాంధ్రుఁడని కవితను బట్టి యూహ చేయవచ్చును. ఈశతకము ప్రథమముద్రణము కవి కుమారుడు క్రీ. శ. 1861 లో నొనర్చియుంటవలన నీది యిప్పటికి రమారమి డెబ్బది సంవత్సరములనాఁడు రచింపఁబడినటులఁ దోఁచుచున్నది. ఉపజ్ఞాకల్పితమగు నిట్టియుత్తమశతకమును పునర్ముద్రణ మొనర్చి యాంధ్రలోకమున కొసంగిన బ్రహ్మశ్రీ వావిళ్ల వేంకటేశ్వరశాస్త్రిగారి యుద్యమము ప్రశంసాపాత్రము. కవితలో నటనట వ్యాకరణదోషములు గానవచ్చుచున్నవి.
అప్పావు మొదలి విరచిత
మాతృశతకము
| ఉ. |
శ్రీపతియైనఁ గాని విధుశేఖరుఁడైన త్రిశూలపాణియై
నా పరమేష్ఠియైన గణనాయకుఁడైన రమామృడాన లై
నా పలుకుం బొలంతి యయి నా పరిరక్షణకార్యసత్క్రియో
ద్దీపనబోధనోక్తులను దెల్పడు తల్లినిఁ బోల రెవ్వరున్.
| 1
|
| చ. |
జలరుహనేత్రుడైన యల చక్కనిదేవుని బొడ్డుతమ్మీలో
పలను జనించి వాగ్వనితపాలిటి పెన్నిధియో యనంగఁ బెం
పలరిన బ్రహసృష్టికిని నాదిమకారణమై త్రయీమయో
క్తులఁ గొనియాడి నాద్యయగుతొయ్యలిఁ ద...
| 2
|
| చ. |
చిఱుతతనంబునన్ జెలులఁ జేరి విహారము సల్పువేళ నా
దరమునఁ గొయ్యబొమ్మను ముదంబునఁ బుత్త్రునిగాఁ దలంచి తాఁ
బరవశ మొంది వేడుక నెపం బిడి లాలనఁ జేసి మిక్కిలిన్
మురివముఁ గాంచి మోహమున నూల్కొనుత......
| 3
|
| ఉ. |
బాలలఁ గూడి బొమ్మ నొడిపైఁ గడుఁ బ్రేమచెలంగ నిల్పి తా
నోలలు పాడుచున్ బొదలి యుగ్లిడి కేలను మేను దువ్వుచోఁ,
జాల మనంబుతో నిటులఁ జక్కనిపట్టిని గాన నెప్పుడో
కాల మటంచు నెంచు మదిఁ గల్గినతల్లినిఁ బోల రెవ్వరున్.
| 4
|
| చ. |
ఇలఁ గలదేవతాతతుల నెల్ల మనంబున నెంచి నామముల్
పలుమఱు నోటఁ బల్కుచును బార్వతిగేహముఁ జొచ్చి శాంభవీ
లలితకుమారసంభవఫలప్రదమైన వివాహ మింకఁ గా
వలెనని మ్రొక్కి వేఁడు సుతవాంఛకు ద...
| 5
|
| చ. |
చిలుకలు లేనిపంజరము శీతనుయూఖుఁడు లేనిరాత్రి చెం
గలువలు లేని పెంగొలను గాదెపరేహసుఖప్రదానని
ర్మలగుణశాలి నాఁ దగుకుమారకులం గనలేనిదాని మే
ల్చెలువ మ దేల యంచు మదిఁ జింతిలు త...
| 6
|
| చ. |
సుతులను గన్న యట్టి నెఱసుందరులం గని భాగ్యభోగసం
గతమతులార నందనులు గల్గుటకున్ దిట మార నేమినోఁ
చితిరొ తపంబు లేమి మఱి చేసితిరో యని పుత్రవాంఛలోఁ
గుతుక మెలర్పఁగా నడుగుకోమలిఁ ద...
| 7
|
| చ. |
పొరుగిరుగిండ్ల భామినులు పుత్రులు గల్గుట కాత్మతత్త్వసు
స్థిరమతిఁ జేయు సాధనముఁ జెప్పినయ ట్లుపవాసదేవతా
చరణయుగార్చనప్రభృతిసత్కృతు లెల్లను దానొనర్చుచోఁ
జిఱుతలమీఁదియాశ మదిఁ జేడ్పడుత...
| 8
|
| చ. |
తనయునిమీఁదిబాళి మదిఁ దాకినచో నుపవాస మీశ్వరా
ర్చనమును నోము లాది యగుసత్క్రియ లెల్లను జేయుచో నెదం
బెనఁగిన ప్రేమమై నొగిఁ దపింపఁగ నోర్చుచు సౌఖ్య మేమి నె
మ్మనమున నాస పాల్పడని మానినిఁ ద....
| 9
|
| ఉ. |
సేతువులో మునుంగు నతిశేముషి. దీనుల నన్నదానసం
ప్రీతులఁ జేయు దేవతలఁ బేర్కొను నైదువరాండ్ర కెల్లన
య్యే తనివారువాయనము లిచ్చుఁ బురాణము లాలకించుఁ దా
నేతఱి నోము నోఁచుఁ దనయేచ్ఛను దల్లినిఁ బోల రెవ్వరున్.
| 10
|
| ఉ. |
మోద మెలర్పఁగా దనయమోహముచేతను బిప్పలద్రునా
గాది ప్రతిష్ఠ లెల్ల జనులందఱు సంతసమందఁ జేయుచో
బేదఱికం బదెంత మఱి బిడ్డలు గల్గినఁ జాలు నంచు నా
పాదన జేయుచో నెపుడుఁ బల్కెడుత...
| 11
|
| చ. |
ఇలఁ బెఱవారినందనుల నెత్తుచు ముద్దిడుచోఁ బెనంగి య
న్నులఁ గని బిడ్డ లెన్నటికినో కన నోఁతు నటంచు బల్కి లే
మొలకమెఱుంగునవ్వులకు మోదము జెందుదు నిష్ట దైవమున్
దలఁచుచు బుత్త్రవాంఛ మతిఁ దాఁకినత...
| 12
|
| చ. |
తనయులబాళి మ్రుగ్గు లిడుఁ దాలిమి మీఱఁగ నెవ్వ రేమి చె
ప్పిన నది సేయుచుండు నిల వేల్పులకున్ మఱి మీఁదుగట్టు దా
ననయము గర్భహేతువివిధౌషధముల్ పచరించు ధర్మచిం
తన నొకకాలమైన మదిఁ దప్పనిత....
| 13
|
| చ. |
అనయము నందనేచ్ఛ హృదయంబున మల్లడిసేయ మీనలో
చన నిలయంబులో నిలిచి షణ్ముఖునిం జెలువారఁ గన్న యో
జననీ దయానిధీ సుతుల జయ్యన నిమ్మని నెమ్మి మీఱఁగా
మునుకొని సాగిలం బడుచు మ్రొక్కెడుత...
| 14
|
| చ. |
మునుకొని తాను బెద్దలకు మ్రొక్కిన వారును బ్రేమఁ బుత్రులం
గనుఁగొని సర్వకాలము సుఖంబున నుండుదు నీ వటంచు దీ
వన లిడునంతలోసన సువర్ణమహీధర మెక్కినట్లు నె
మ్మనమునఃఁ జాల సంతసిలుమానినిఁ ద...
| 15
|
| చ. |
ఎఱుకులసానిగద్దె విన నెంచుమనోరథ ముప్పతిల్లఁగాఁ
|
|
| |
గరగతలేఖ లూర్జితముగాఁ గని పెద్దలు నీకుఁ బుత్త్రులే
పురుగల రన్నమాత్రమున నూరట దోఁప సుతేచ్ఛ లోన ము
ప్పిరి గొన సంతసిల్లి మది బేర్చెడు త ...
| 16
|
| చ. |
నెల నిలిచెంగదే యనుచు నీరజపాణులు పల్కునంతలో
పల నిధిఁగన్నయ ట్లుదరభాగములోపలఁ బిండ ముష్ణమున్
దొలఁగెడురీతి భోజననిధుల్ మఱి గోరుచుఁ బుత్త్రమోహ మ
త్యురుకుతరభంగిఁ గొల్పువగ నుండెడుతల్లినిఁ బోల రెవ్వరున్.
| 17
|
| ఉ. |
వేవిళు లోఁకిరింతలును విన్నదనంబును దోఁప డస్సి గ
ర్భావరణార్భకావనశుభక్రమ మొప్పఁగ మంత్రతంత్రసం
భావన మీఱ మాంత్రికుల భావనఁ జేయుచుఁ బుత్త్రవృద్ధికిన్
దైవము తోడు గావలె సదా యనుత...
| 18
|
| చ. |
నెల నిలువన్ మనోరథము నివ్వటిలంగను బైఁడిరక్షరే
కులు మెడఁగట్టు మోమునను గోరిక మీర విభూతిఁ బెట్టుఁ దా
నలయక గాలి సోఁకెడు నటంచు సుతేచ్ఛను నాడునాఁటి కీ
చెలువున నుత్తమక్రి యలు చేసెడుత....
| 19
|
| చ. |
చెలు లిటు రమ్మటంచుఁ దనుఁ జీఱిన వేసట గర్భగోళసం
|
|
| |
కలితసుతావనేచ్ఛఁ జనఁగా మఱి యూహఁదొలంగు దేహళీ
స్థలి నెగదాఁటనేర నని తగ్గులు మిఱ్ఱులు చూచి తిన్నఁగాఁ
గలక దలంగి తా నడచు కామినిఁ ద...
| 20
|
| |
మాసము లెల్లఁ బూర్ణమయి మానవతీమణి గర్భవేదనా
యాసముతోడ నుండు తరి నంగన పుత్త్తునిఁ గాంచె నన్నుఁ దా
నాసడి విన్నమాత్రమున నావచనం బమృతప్రవాహధా
రాసమమైనచో మనము రంజిలుత...
| 21
|
| చ. |
విసుకుచు బిడ్డనుం గనినవేదనఁ గుందుచు నున్నయప్పు డా
నిసువును దెచ్చి పొత్తులను నించినచోఁ దనకష్టరీతులన్
మసలక తత్సుతాననవిమర్శ ఘనంబుగఁ జిందుద్రొక్కఁ దాఁ
మసమునఁ బ్రోచు నేర్పు గలమానినిఁ ద...
| 22
|
| చ. |
చిఱుత జనించునంతఁ దనచిత్తము సార్థకమై చెలంగిన
ట్లురుతరభాగ్య మబ్బినటు లుర్వి సమస్తము నేలినట్లు పెం
దురమున గెల్చుచో విజయతూణము లెల్లెడ నాఁటినట్టు ల
బ్బురముగ సంతసిల్లు విరిబోఁడిని దల్లిని బోల రెవ్వరున్.
| 23
|
| చ. |
పురిటిలు సొచ్చియున్నతఱిఁ బుత్త్రునకున్ వివిధోపచారముల్
మెఱవడి చేయువారలను మిక్కిలి ప్రార్థన చేసి దేవతా
|
|
| |
తరుణులయట్లు చూచునెఱతాలిమి మీఱఁగ నిట్టు లర్భకా
తురమున నేమి చెప్పవలెఁ దొయ్యలిఁ ద...
| 24
|
| చ. |
తన కుపచారముల్ జరుపు తామరసాక్షులఁ జూచి బిడ్డ కిం
పొనరఁగ బోరుమాన్పి చెలు వొందఁగ ను గ్గిడరమ్మ మీరలే
దినదిన మంచు బల్కి తనదేహసుఖం బీిసుమంతయైనఁ గో
రని తనయాసనక్రియల రంజిలుత....
| 25
|
| చ. |
ప్రమదము మీఱఁ గన్న యలబాలునకై యొకవేళఁ బక్షిదో
స మొనరు దృష్టి సోకు గ్రహసంసరణంబును గాలి ముట్టుదో
షము మొదలైనదోషములు సంధిలకుండగ నంతలోన వే
గమునను రక్షరేకు మొలఁ గట్టడుత...
| 26
|
| చ. |
పురుడు చనంగ జాతకపుఁబొంక మెఱింగినయట్టిపెద్ద లా
దరమున దీర్ఘకాలము ముదంబున మీనవిలోచనాతివి
స్ఫురకరుణావిశేషమున శోభిలుచుం భవదాత్మజుండు బ
ల్వరలు నటన్నమాట విన వాంఛిలుత...
| 27
|
| చ. |
నెలపురు డీఁగుదాఁక బలునే ర్పలరారను మూలయింటిలో
పలఁ బరు లెవ్వరేని తనపట్టినిఁ జూచిన దృష్టి దోఁకు ని
మ్ముల నని డాఁచి గాలితెఱముంగలఁ దా నొనరించి పెంపుటిం
|
|
| |
తుల పయిఁ గాఁపుగా నిడినతొయ్యలిఁ ద...
| 28
|
| ఉ. |
కారము నూరిపోయునెడ గాసిలనీయదు బోరుబెట్టినన్
గూరిమితోడ నెత్తుకొని గుబ్బల పా లిడు జోలఁ బాడు స
త్కారము మీఱుచోఁ గసురు దాఁకె నటం చని కుందుఁ బుత్త్రలీ
లారతి నాఁటనాఁట నిటుల న్మదిఁ ద....
| 29
|
| చ. |
తనపొరుగిండ్లభామినులు తారసిలంగను దృష్టి తాఁకునో
యని మిహిరాదిక,గ్రహచయాభిమతు ల్పచరించి మీనలో
చనను దలంచి నందనునిసంగతిఁ బాయక ప్రోవవమ్మ యో
జననియటంచు నంజలులు సల్పెడు తల్లినిఁ బోల రెవ్వరున్.
| 30
|
| చ. |
పెనఁకువమీఱునంతఁ దనబిడ్డపయిం గలయట్టిబాళిచే
తను మలమూత్రము ల్గడుముదంబున నెమ్మెయిఁ బూసినట్టి చం
దనహిమనీరసౌరభము దారిఁ దలంచు నిజాన్వయాబ్ధిచం
ద్రునిఁ గనినట్లు బొంగు భళిరే యల త...
| 31
|
| చ. |
అనుదిన మాత్మసంభవున కాముద ముగ్గిడు నంతమీఁద లో
చనములు ముక్కు పెందొడలు చంకలు కాళ్లును చేతు లాదిగాఁ
|
|
| |
గను సమమొందఁగా నివిరి చక్కనివాఁ డగునట్లు చేయునే
ర్పున నలరారుచున్న ననబోణినిఁ ద...
| 32
|
| చ. |
పిడికిలి పట్టువేళఁ జనుఁ బేర్కొని నవ్వెడువేళ నోరలం
బడియెడువేళ నూకురులు పల్కెడివేళను దోఁగులాడుటన్
దడఁబడువేళఁ జూడఁగని తప్పుటడుం గిడువేళఁ బ్రేమ బల్
గడలుకొనంగ సంతసిలుకామీనిఁ ద...
| 33
|
| ఉ. |
బాలునివృద్ధికై యొరులుపల్కినయట్టుల నెంతద్రవ్యమై
నా లవమాత్ర మంచుఁ దననాథునకున్ దెలియంగఁ బల్కుచున్
లీల ఘటించి నందనునిలీలలకు న్మది సొక్కి యోగులం
బోలినయట్టు లుండు ననబోణినిఁ ద...
| 34
|
| చ. |
మన మతిప్రీతి నొంద నొకమంచిముహూర్తముఁ జూచినంతఁ దా
నను వమరంగ రంగలరువన్నము ముట్టఁగఁ జేసి బిడ్డఁ డిం
పెసయఁగ నాఁకఁటం బొదలి యెన్నఁడు బువ్వదినంగ నేర్చునో
యని మది నూహపాల్పడినయంగనఁ ద...
| 35
|
| చ. |
చెలు లుదకంబు దేరఁ దనచేతను నూనియఁ దోఁగ నంటుచోఁ
దల జలకంబు లార్చి బలుతాలిసితోఁ దడి యెత్తి మోమునన్
దిలకము చుక్కబొట్టువలె దీరిచి సంతసమంద నాత్మలో
|
|
| |
పల నలరారుచున్న యలభామినిఁ దల్లినిఁ బోల రెవ్వరున్.
| 36
|
| ఉ. |
ఇంతులఁ జూచి మీసుతుల కేపస రుగ్గిడినారు మీరు గో
రంత యెఱుంగం బల్కఁగదరమ్మ యటంచుఁ జికిత్స దోఁప నిం
తంతనరానియౌషధము లారయుచున్ గడుబ్రోచుచున్నధ
న్వంతరియో యనంగఁ జెలువారెడుత...
| 37
|
| ఉ. |
భావ మెలర్ప మూలికల భావన చేసినయట్టిబంగరుం
దీవెల నూకచిట్టుడుకు దీసి మరీచిఘృతోచితంబుగాఁ
ద్రావగఁ జేసి వేఁడి జలధారల మేను గడింగి నిద్దురం
బోవఁగ జోలఁ బాడుచును బొంగెడుత...
| 38
|
| ఉ. |
క్షీరము శర్మరాన్నమును జిక్కనిగట్టిపెరుంగు పాయసం
బారయ బొజ్జ నిండునటు లామెతగాఁ దినిపించి బిడ్డఁ డే
మో రహి లేక ముట్టఁడని మో మఱ వాంచుచు “ముద్దులయ్యగా
రార" యటంచుఁ బిల్చుచును రాజిలుత...
| 39
|
| చ. |
చిఱుతను జంకఁ బెట్టుకొని చిత్రముఁ జూపుచు వెండిగిన్నెలో
మెఱయుచు నున్న బువ్వఁ దినుమీ తినకున్నను బూచివాని వే
|
|
.
| |
గిర మిదె పిల్తు నంచు నళికించుచుఁ గాకికి వేతు నంఁచుఁ దా
బిరబిర చేతిముద్దఁ దీనిపించెడుత...
| 40
|
| చ. |
అరమర మానుచున్ గురుపదార్థము లెవ్వి భుజించితేని పా
లరుగవు బిడ్డ కంచు విహితాశనముం గబళించుచోఁ బరా
త్పరుని మునీంద్రు లట్లు సుతతత్పరదృష్టు లనంతపథ్యని
స్ఫురణఁ జెలంగుచున్న యిలసుందరిఁ ద...
| 41
|
| ఉ. |
ఆఁకొని పోరువెట్టునెడ నారయ నడ్డముగాఁ దనూజునిం
జేకొని క్రుచ్చి ముద్దిడుచుఁ జెక్కిలి దువ్వుచుఁ బాయి ద్రావరా
రా కనతండ్రి యంచని మనంబునం గుందుచు బొజ్జనిండ ర
క్షాకలితోక్తిఁ జన్గుడుపుకామినిఁ ద...
| 42
|
| చ. |
తడఁబడునట్లు ముంగిటను దప్పుటడుం గిడువేళ నజ్ఞతన్
బడు ననుచింతయు న్నడువఁ బాల్పడె నన్నకుతూహలంబుచే
డ్పడ నొకటైన మైమఱచి బాలునకున్ దనవ్రే లొసంగి నే
ర్పడరఁగ ద్రిప్పుచో శుభముఁ బల్కెడుతల్లినిఁ బోల రెవ్వరున్.
| 43
|
| చ. |
తనసరిబాలురం గలసి దవ్వుల కాటల కేగియున్నచో
దనయుఁ డిదేమొ లేఁ డనుచుఁ దత్తఱ మొందుచు నావ తాగిన
|
|
| |
ట్లనయము నాత్మఁ గుందుచుఁ దదాగమనాభిముఖాభిలాష పై
కొని కనినంత సంతసిలు కోమలిఁ ద...
| 44
|
| చ. |
చిఱుతలతోడ నాటలకుఁ జేతులు జాచుచు సందుగొందులం
బరుగులు పారుచున్న పశుబాధ ఘటించు నటంచు సాధ్వసా
తురమున రాణివాస మటు ద్రోసి బహిస్థలి కేఁగి యంత నా
బురుకనిఁ గేల నందికొని పోయెడుత...
| 45
|
| చ. |
కడువడి నెందఱిన్ గనినంగాని తనూజులు చెంతజేరి పైఁ
బడి మురిపంపుఁబెంపు నెఱబాధలు పెట్టినఁగాని వేసటం
బడక నితో౽ధికం బయినబాలురఁ గన్వలెనంచు బాళిలోఁ
బొడమి చరించుచుండు విరిబోణినిఁ ద...
| 46
|
| చ. |
విన వినఁ బాలు గాఱునెఱవేడుక మీఱఁగ ముద్దుముద్దుగాఁ
దనయుఁడు పల్కుచున్న విని తాఁ గనకం బొడిఁగట్టినట్లు నె
మ్మనమున సంతసిల్లుచును మాటికి మాటికి దృష్టి దీయుచోఁ
జను గుడిపించి మై నివురుచక్కనిత...
| 47
|
| చ. |
గునగున నేగుదెంచి తనకు న్మఱి పప్పులొసంగుమంచుఁ బ
ల్కిన నెఱముద్దుమాటలకుఁ గేవలము న్మది సొక్కి తద్వచో
|
|
| |
జనితసుధారసానుభవసంగతి నాఁకలి నొప్పి దప్పు లెం
చని తను జెప్సితార్థశాలినిఁ ద...
| 48
|
| చ. |
పెరచిఱుత న్మథింపఁ గని పెంచినయాబిడ చాడి చెప్పినన్
మఱి విని నీతనూభవునిమంచికి నీమది మెచ్చఁబోలు మా
బురుకని గొట్టినాఁ డనుచు బొంకి నిజాలయసీమఁ జేరి య
బ్బురముగ బుద్ధి జెప్పు సిరిబోలినతల్లినిఁ బోల రెవ్వరున్.
| 49
|
| చ. |
తనయునికొంటెచేతలకుఁ దండ్రి యహో బెదరించుచున్న లే
దనుచు నిజాత్మనాయకునియాజ్ఞ దొలంగఁగరా దటన్న వా
గ్ధన మటు డించి నందనుని దండనపాల్పడనీక యడ్డముం
జని కరుణింపఁజేయు నెఱజాణను ద...
| 50
|
| చ. |
తలఁపున నున్నభావ మొకదారిఁ జెలంగఁగ వచ్చి రానిమా
టలు మఱి పల్కువేళఁ గడుఠాయి జెలంగెడు శౌరసత్కథా
కలితవినోదముల్ వినెడుకైవడిగా వడి నాలకించుచో
ఫల మొనఁగూడె నంచు నుతిఁ బల్కెడుత...
| 51
|
| చ. |
తనతనుజాతుఁ డొక్కతఱిఁ దప్పిదముల్ ఘటియింప భర్త నె
మ్మనమున సంతసించుటకు మంచివిగా వినిపించు మంచిగాఁ
|
|
| |
బను లొనరింప నందఱును "బాలుడు యోగ్యుఁ" డటన్న మాటఁ దా
విని మది సంతసిల్లునలివేణినిఁ ద...
| 52
|
| చ. |
తినుకుచు బువ్వఁ బెట్టు మని తేపకుఁ బాతరలాడుఁ బెట్టినన్
గనుఁగొని పాలుపోయు మను గ్రక్కునఁ బోసిన “వెన్న గావలెం
జనని”యటంచుఁ దా నగడు జేసినఁ గోపము లేక తన్మనం
బనువడఁ జేసి సంతసిలునంగనఁ ద...
| 53
|
| చ. |
కలకొలఁదిం దనూజునకుఁ గా నొనరించినయట్టిభూషణం
బులు ధరియించుచో నెదుటఁ బుత్త్రునకుం దనదృష్టి తాఁకి మై
చెలువు దొలంగునో యనుచుఁ జేరువవారలమీఁద దృష్టి నె
క్కొలుపుచు సంతసిల్లు సుమకోమలిఁ ద...
| 54
|
| చ. |
అలసట వేసటల్ దలఁప కాఁకలిదప్పులమీఁదియాశ మై
తొలఁగుచు రాత్రులుం బగలు తోడిచెలు ల్మది మెచ్చఁ దత్తనూ
విలసనకార్యకర్మపదవిం బడి "భర్తృవినోద మింతకుం
గలదె” యటంచు సంతసిలుకామినిఁ ద...
| 55
|
| చ్. |
సరసవివేకము ల్దనరుజాడగలుంగను బిడ్డ నొక్కస
ద్గురునకు నొప్పగింపు మని కోరిక మీఱ నిజేశుతో మనో
|
|
| |
హరగతి మీఱఁ బల్కి తనయా విను నీ వేపుడో పురాణవై
ఖరు లెఱిఁగింతు వంచుఁ గుతుకంపడుతల్లినిఁ బోల రెవ్వరున్.
| 56
|
| ఉ. |
శ్రీలు చెలంగఁగాఁ జదువు చెప్పెడువేళఁ బరాకు మాని మ
బాలున కిప్డు విద్య బహుభంగుల నేర్పు మటంచు పెక్కుచం
దాల నొసంగు వస్తుసముదాయము నాథుఁ డెఱుంగనీక బ
ల్మాలిమి మీఱ నట్టిసుకుమారిని ద...
| 57
|
| చ. |
చదివితివేని నీ కిపుడు జామఫలంబులు దెచ్చియిత్తు స
మ్మదమున మంచిదోవతులు మాడ లొసంగుదు నంచుఁ బల్కి మే
ల్పొదలఁగ బుజ్జగించుచును బొంకముగా బడిఁ జేరఁ బంపి తాఁ
బదపడి త్రోవలో నిలుచుఁ బల్మఱుత...
| 58
|
| చ. |
చిఱుతను ద్రోవబాలకులు చిన్నతనంబునఁ గొట్టకుండ భూ
సురునకు దిట్టముం బఱుచుచో నిలు చేరను బ్రాద్దుపోవఁగా
నరయుచు బిడ్డఁ డాఁకొనియె నంచు మదిన్ దిగులొంది పిల్వఁగాఁ
బఱచుఁ దనంతటన్ బడికిఁ బల్మఱు త...
| 59
|
| చ. |
పెనఁకువ మీఱ భోజనము పెట్టు మటంచని రాఁ గుమారునిని
గని చిఱునవ్వు మోవిపయిఁ గ్రమ్మఁగ నీ విపు డేమి నేర్చితో
|
|
| |
వినవలె నంచుఁ గోరుచును వేమఱు లాలనసేసి వేడుకన్
దినుమని బువ్వఁ బెట్టుయువతీమణిఁ ద...
| 60
|
| చ. |
మఱి బడిఁ జేరఁబోవునెడ మార్గములోపల ముల్లు నాటునో
మెఱవడి గోవు లేమయిన మీఁదికిఁ జేడ్వడి వచ్చునో యటం
చఱిమురి కొందఱిం బనిచి యాదటఁ దానును బోవ నెంచు వాం
ఛ రహి చెలంగ నెల్లపుడుఁ జయ్యనఁ ద...
| 61
|
| చ. |
కొడు కెటువంటివాఁ డయినఁ గుంభినిలో నదలింపరానిదుం
దుడుకయి యున్న సన్యులకు దొడ్డఱికం బెఱిఁగించుచున్ మదిన్
జిడజిడ మాని సంతసము చిప్పిలఁ గంటికి ఱెప్పచాడ్పునన్
దొడఁబడి ప్రోచుచున్న యలతొయ్యలిఁ దల్లినిఁ బోల రెవ్వరున్.
| 62
|
| చ. |
సదమలరీతు లుల్లసిల సార మెఱింగెడిరీతిఁ జక్కగాఁ
జదివితి వేని భూజనులు సన్నుతి చేసెద రింతె కాక సం
పద లెడఁగూడు నీ కనుచు బాలునకు న్మతి బుద్ధి చెప్పుచో
మది ముద మంది యొప్పెసఁగుమానినిఁ ద...
| 63
|
| చ. |
తనయుఁడు సర్వవిద్యలను దద్జ్ఞతఁ గాంచి పఠించుచున్నచో
విని పరితోషనీరనిధి వెల్లువగాఁ బయి బాఱినట్లు నె
|
|
| |
మ్మనమున సంతసిల్లుచుఁ గుమారునిఁ గన్నఫలంబుఁ గంటిఁగా
యని తలపోయుచుండుకనకాంగినిఁ ద...
| 64
|
| చ. |
వెడవెడ నింక భోజనపువేళ గతించిన బిడ్డఁ డేమొకో
బడి విడి రాఁడు నేఁ డనుచుఁ బాతరలాడుచు నుండునంతలోఁ
గడఁ జనుదేర నెత్తుగొని కౌఁగిటఁ జేరిచి చుంచు దువ్వి మై
బడలిక దీఱి సంతసిలు భామిని ద....
| 65
|
| చ. |
తనయునిముద్దుమాటలకుఁ దా ముదమందుచుఁ దేటనీట మ
జ్జన మొనరించి మోమునను జాఁబిడి సన్నపుఁజేలఁ గట్టి బల్
పెనఁకువ షడ్రసాన్నములు పెట్టి భుజించిన “ముద్ద ముట్టలే”
దని పెఱవారితోఁ బలుకు లాడెడుత...
| 66
|
| చ. |
పలుమఱు తాను నందనుఁడు పాఠకశాలకుఁ బోనినాఁడు “నా
పలుకు వినంగదయ్య మృదుభాషవణ లాడఁగదయ్య సత్యమున్
బలుకఁగదయ్య నీ కెపుడు భాగ్యము గల్గు” నటంచు బ్రేమతోఁ
దెలుపుచు బుద్ధిఁ జెప్పుయువతీమణిఁ ద...
| 67
|
| చ. |
సరసులు మెచ్చఁగా గణితశాస్త్రము నేరిచి సంఖ్య లెల్ల సు
స్థిరమతితోడఁ జెప్పుటకుఁ దెల్వి వహించినయట్టిమంచిలే
|
|
| |
కరి యగుఁ గాక నాసుతశిఖామణీ యంచుఁ బరాపరేశు స
ద్గురునిఁ దలంచుచో నెదను గోరెడుత...
| 68
|
| చ. |
విమలవిచారశీలుఁడయి విశ్రుతకీర్తి దిశల్ ఘటిల్ల మా
ఘము మొదలైన కావ్యరసకల్పనలు న్మఱి శాస్త్రము ల్పురా
ణములు నలంకృతు ల్మనమునన్ బెనుపారఁగ నెన్ఁ డింక నా
కొమరుఁడు నేర్చునో యనుచుఁ గోరెడుతల్లినిఁ బోల రెవ్వరున్.
| 69
|
| చ. |
స్వరము లలంకృతుల్ కృతులు సయ్యన ముప్పదిరెండురాగముల్
మెఱయఁగఁ దాళమానలయమిశ్రసమంచితఖండజాతిసు
స్థిరఘనతాపసంగతులు తేటపడ న్మఱి పాడనేర్చునా
వరసుతుఁ డెన్నఁ డింక నని వాంఛిలుత...
| 70
|
| చ. |
పొలు పలరారఁగాఁ జదివి పూర్ణతఁ గాంచి వయోవిలాసముల్
వెలయుచునున్న నందనుని వేడుకఁ గన్గొని పెండ్లి చేయఁగా
వలె నని భర్తతో వినయవాక్యములం దగువేళఁ దిన్నఁగాఁ
దెలుపుచు సంతసిల్లెడు సతీమణిఁ ద...
| 71
|
| చ. |
కులమును రూపముం జెలువుఁ గోమలతం దలిదండ్రు లన్నద
మ్ములుఁ గలదానిఁగా సుగుణము ల్గలదానినిఁగా దలంచి పై
|
|
| |
దలి నటు పెండ్లి చేసి యలదంపతులం గని మూఁడులోకముల్
చెలువుగ నేలినట్లు విలసిల్లెడుత...
| 72
|
| చ. |
చెలువము మీఱుచున్న తనచిన్నికుమారునిఁ జూచి మంత్రవా
దులు కలుషం బొనర్తు రని తోడనె పెద్దల నాశ్రయించి ని
ర్మలుఁ డగునట్లు చేయ హరిమంత్రములన్ బఠియింపఁ బూన్చి వా
రల కుపయు క్తిఁ జేయ నలరారెడుత...
| 73
|
| చ. |
కొమరుఁడు రాజకార్యములకున్ జని క్రమ్మఱ నింటఁ జేర రాఁ
దమక మెలర్పఁగాఁ బనులు తాల్మి ఘటించినఁగాని వందిత
క్రమ మిగురొత్త నందఱిని గాదని తాఁ దని వార నంద నా
భిమతము మీఱ భోజనముఁ బెట్టెడిత.....
| 74
|
| చ. |
కర మరుదార రాజహితకార్యములన్ సవరించి రా సభాం
తరమునఁ జేయుసత్క్రియలు దా విని తత్కమనీయకల్పనా
పరవశయై సదా "త్రిపురభంజన నేమ " మొసంగు మంచు మీ
సర మలరార దీవనలు సల్పెడుతల్లినిఁ బోల రెవ్వరున్.
| 75
|
| ఉ. |
భూరివివేకుఁడై సుజనపోషకుఁడై యభిమానుఁడై సదా
చారవిహారుఁడై పరమసాత్వికుఁడై గుణవంతు డయ్యు నేఁ
|
|
| |
గోరినయట్లు పట్టి తనకుం బ్రభవిల్లెఁగదా యటంచుఁ దా
నూరక సంతసిల్లి మది నుబ్బెడు త....
| 76
|
| చ. |
చతురతఁ గాంచుచో విమలసాత్త్వికశాస్త్రము లెల్ల నేర్చి సు
వ్రతుఁ డయి సత్యసంధుఁ డయి రాజసభాంతరపూజనీయుఁడై
సుతుఁ డుదయించె నంచు మదిఁ జొక్కి ప్రహర్షణ ముప్పతిల్ల లోఁ
గుతుకము మీఱుచున్న యలకోమలిఁ ద...
| 77
|
| ఉ. |
శ్రీలలరారుసంతతసుశీలుఁడు భూతదయాపరుండు వా
చాలుఁ డనన్యచారుజలజాతముఖహృదయానుకూలుఁ డీ
బాలకుఁ డంచు సజ్జనులు పల్కినఁ దద్వచనంబు వీనులం
గ్రోలుచు సంతసిల్లుసుమకోమలిఁ ద...
| 78
|
| ఉ. |
దానధురాయశోవినయధైర్యనిరంతరసాహసక్రియా
మానజనోపకారఘనమాన్యరతుండయి మీనలోచనా
ధ్యానమసస్కుఁడై సకలధర్మవిశారదుఁ డైనసూనునిం
దాను దలంచి సంతసిలుతన్వినిఁ ద...
| 79
|
| చ. |
పరనిరతోపకారమృదుభాషణభూషణుఁ డాశ్రితావన
స్థిరగుణశాలి నీతిపథజీవనజీవనుఁ డుత్తమాధమాం
|
|
| |
తరము లెఱుంగు మేటితలిదండ్రులకు న్జవ దాఁటఁ డన్నచో
నరసి మనంబులోన ముద మందెడుత...
| 80
|
| చ. |
కలుపుఁదనంబుతోడఁ దనుఁ గన్నకుమారుఁడు సంతసిల్లి కో
డలికి నలంకరించుచు నొడంబడి బుద్ధులు చెప్పుచుఁ దనూ
జులవలెఁ బ్రేమ మీఱ మఱి చూచుచు భూజను లాడుమంచిప
ల్కులకుఁ బ్రమోద మొందుసుమకోమలిఁ ద...
| 81
|
| చ. |
కొమరునిదేహపోషణకుఁ గోడలితో దమయంతిసత్కథా
క్రమము లతాంగి చంద్రమతికార్యము జానకివర్తనంబుచం
దము ననసూయనర్మిలి మొకల్ జగతిం గలమేల్పతివ్రతా
త్వము లెఱిఁగించుచుండెడుసువాసినిఁ దల్లినిఁ బోల రెవ్వరున్.
| 82
|
| చ. |
తనవలె నన్నపానములఁ దన్పునొ తన్పదొ ప్రేమ మీఱ నం
దనుని నటంచు సందియము తన్నెడఁబాయమి గోడ లంత భో
జన మిడువేళఁ దాను బతిసౌఖ్యసమాచరణంబు ముక్తిసా
ధన మని తెల్పుధర్మగుణదాయినిఁ ద...!
| 83
|
| ఉ. |
చూతఫలోష్ణనూత్నఘృతసూపసమంచదపూపషడ్రసో
పేతము గాఁగ భోజనము పెట్టి కుమారున కోలి ఘర్మసం
|
|
| |
జాతశరీరబాధ దిగజాఱుటకై దయఁ దాళవృంతముం
జేతి కొసంగుదివ్యగుణశీలను ద...
| 84
|
| చ. |
కొడుకును గోడ లొంటిపడి కొంకుచు సైగలు నారజంపుటా
గడములు వింతవింత నెఱగారవముల్ గిలిగింతలాడు మే
ల్సడిసడిసన్నలుం గుసగుసల్ జరిగించుట చూచి యాత్మలోఁ
బుడమి సమస్త మేలుగతిఁ బొంగెడుత...
| 85
|
| చ. |
తనయుఁడు పుత్త్రులం గనువిధంబు ఘటించుటకై రమేశు నీ
శుని సిరి మీనలోచనను జొక్కము మీఱ భజించు నెన్నఁ డే
మనుమని నెత్తి ముద్దిడుదు మక్కువతోడ నటంచుఁ గోడలిం
గని ముద మందుచో మిగులఁ గాంక్షిలుత...
| 86
|
| చ. |
కర మనురక్తి నందనులు గల్గుటకై తనముద్దుకోడలిం
గురుతరభక్తి దేవతలకుం బ్రణమిల్లఁగఁజేయు వేంకటే
శ్వరునకు మీఁదుగట్టుమని చాటును నోములు నోఁచ ద్రవ్య ము
త్కరముగ నిచ్చుచోఁ గరుణ గల్గినత. . .
| 87
|
| చ. |
అనయము కీర్తిహాని సుజనాదరణీయము గాదు సిగ్గుఁబా
టెనయఁగఁ జేయు లోకు లతిహీనతగా మతి నెంతు రెందు దు
|
|
| |
ర్జనసహవాస మేరికినిఁ జౌక ఘటించుఁ దలంచినన్ సుమా
విను మని బుద్ధి జెప్పుఘనవేణినిఁ దల్లినిఁ బోల రెవ్వరున్.
| 88
|
| చ. |
ధన మొనగూర్చు సద్గుణవితాన మొనర్పు ధరిత్రిలోపలన్
ఘనత ఘటించు రాజగురు కార్యసమున్నతిఁ జేయుఁ గీర్తికాం
తను గొని తెచ్చు ముక్తిపథతత్త్వము లెల్ల నెఱుంగఁజేయు స
జ్జనసహవాస మంచు నుడి సల్పెడుత...
| 89
|
| చ. |
అనయము రాజకార్యములయందుఁ బ్రవర్తన సేయువేళ భూ
జనులకుఁ గీడు పన్నునెడ సడ్డ ఘటింపఁగ నీకు లోకనిం
దన కెడగాని నిర్మలవిధంబు సమస్తము నీకుఁ గీర్తిసా
ధన మని తెల్పుసద్గుణమతల్లిని ద...
| 90
|
| చ. |
తలఁప సగణ్యుఁడై బుధవితానము వర్ణనచేయ సత్క్రియా
కలనఁ జెలంగి సద్గుణము గల్గిననుం దనుఁ గన్న తల్లితం
డ్రులగుణ మెల్లఁ బాయ భళిరే యనిపల్కుదు రంచుఁ బట్టికిం
దెలుపుచు సంతసిల్లుయువతీమణిఁ ద...
| 91
|
| ఉ. |
శిష్టులు మెచ్చ సజ్జనులు చేకొనునట్లు దలంచి జ్ఞానవా
|
|
| |
సిష్ఠముఖప్రబంధములు చెప్పుచు సత్త్వపురాణమర్మసా
భీష్టవిధుల్ పఠించుటకు బెద్దలఁ జూపుచుఁ బుత్త్రవాంఛసం
తుష్టి చెలంగుచున్న యలతొయ్యలిఁ ద...
| 92
|
| ఉ. |
కోడలు గర్భమౌట తనకు న్మదిఁ దోఁచినయంత బ్రేమ గొం
డాడ సుపుత్రునిం బడయునట్లు ఘటింపు మటంచు శూలి పూఁ
బోఁడిని మందగామినినిఁ బుష్పసుగంధిని మీనలోచనన్
వేడుకమీఱ వేఁడునలివేణిని ద....
| 93
|
| చ. |
మనుమఁ డటంచుఁ బిల్వ సుకుమారునిఁ గోడలు గన్నమాటఁ దా
విని యనివారదానముల వేలముగా నొనరింపఁ జేసి చ
య్యన శుభవాద్యముల్" మొరయునట్లు ఘటించెఁ గదా యటంచుఁ గ
న్గొని ముదమందునట్టి యలకోమలిఁ ద...
| 94
|
| చ. |
కలిమి బలంబు భోగము సుఖంబు జయంబు యశస్సమృద్ధియుం
గలుగఁగఁ గోరుచుం దనదుకాయము డస్సిన శక్తిలేమిడిన్
బలము దొలంగి యుండినను బాయనికూర్మి తురంగలింప ని
| 95
|
| |
ర్మలమతిఁ బుత్త్రవత్సలత రంజిలుతల్లినిఁ బోల రెవ్వరున్.
| 95
|
| చ. |
సరవిఁ గుమారవాంఛ కొనసాగుటకై పడువేవులింతనో
రరుచివిచేష్ట గాసి మొదలైనప్రయాసము లెల్లఁ జూడఁగా
హరిహరపంకజాసనముఖామరు లైననుగాని యిట్టిదు
ష్కరతర బాధ లోరువరు గావునఁ ద..
| 96
|
| చ. |
కడువడి మీఱ నందనుని గర్భములో భరియించి యింటిలో
నడిచెడివేళఁ దాఁ బనులునాణెముగా నొనరించువేళ నిం
పడరఁగఁ గూరుచుండు నెడనైన ప్రయాసము లోర్చెఁ గాన నీ
పుడమిని లోకమాత యనఁ బోలినత....
| 97
|
| చ. |
ప్రసవము నొందునాఁడు పడుబాములు చూచినఁ బ్రాణహానియై
యెసఁగినఁ గాని లోనఁ గసటెంతయు లేకయె పుత్త్రవాంఛలో
మసలెడుఁ గాన నింకిట సమానదయారసపూర్ణు లెవ్వ రీ
వసుమతిలోన దివ్యగుణవార్థినిఁ ద...
| 98
|
| ఉ. |
నేరుపు విద్యయుం గలిమి నీతివివేకము గల్గునట్లుగా
సారెకుఁ దెల్పుచో జగతి సౌఖ్యము గల్గ ఘటింపఁజేయుచో
|
|
| |
నారయఁ బ్రేమఁ దా నహరహంబును గంటికి ఱెప్పచాడ్పు మం
దారమురీతిఁ బ్రోచుగుణధన్యను ద...
| 99
|
| ఉ. |
శ్రీ వెలయంగ లోకు లిది చిత్ర మటంచు మదిం దలంప న
ప్పా పతిభక్తితో జననిపైఁ గలప్రేమ దురంగలించి రాఁ
గా వగ మీఱ మాతృశతకం బొనగూరిచెఁ గానఁ జూచినం
బూవిలుకానిఁ గన్నసిరిఁ బోలినతల్లిని బోల రెవ్వరున్.
| 100
|
