సంసృత రూపలక్షణాలు
ఇన్నిలక్షణాలు ఒకే వ్యక్తిలో విలసిల్లడం వాస్తవానికి విరుద్ధము కావచ్చు. అయితే సంసృత లాక్షణికులు వాస్తవికతకు ప్రాధాన్య మివ్వలేదు. ఆదర్శానికి ప్రధాన్య మిచ్చినారు. రూపకము ప్రజల హృదయాలకు హత్తుకొని, వారిని ప్రభావితులను చేయల్గల శక్తిమంతమైంది. కాబట్టి ఆదర్శనాయకుని జీవతము చిత్రిస్తే, ఆ ఆదర్శాన్ని ప్రేక్షకులు అవలంబిస్తారని సంసృతలాక్షణికుల ఆశయము.
పైన పేర్కొన్న లక్షణాలలో 'సత్కులుడు ' అన్న పదము సామాన్యవాచకమైనా సంస్కృతరూపకనాయకులు ఎక్కువగా దివ్యులు, రాజులు, దివ్యులు: రాముడు, కృష్ణుడు: రాజులు; ద్యుష్యంతుడు, వత్సరాజు, ఆ దివ్యులు కూడా సాధారణంగా రాజులే. ఉదాహరణకు- రాముడు, కృష్ణుడు రాజులే. సంస్కృతంలో రూపకసాహిత్య మెక్కువగా వెలువడిన కాలంనాటికి -- రాజు విష్ణ్వంశ సంభూతుడని ప్రజల విశ్వాసము. అందువల్ల రాజుకు సమాజంలో ప్రాముఖ్యము హెచ్చినది. రాజు గుణగణాదులు, మంచిచెడ్దలు, సుఖదు:ఖాలు, జయాపజయాలు ప్రజాజీవితంమీద తమప్రభావాన్ని ఎక్కువగా ప్రసరింపజేసేవి. రాజువంటి గొప్పవ్యక్తిచరిత్ర ప్రజానీకానికి ఎక్కువ ఆసక్తిదాయకంగా ఉంటుంది. అదువల్లనే సత్కులసంజాతుడు నాయకుడుగా ఉండవలెనని సంస్కృత లాక్షణికులు అనుశాసించినారు. ఈ లక్షణాలు కిలిగిఉన్న నాయకులను సంస్కృతలాక్షణికులు తిరిగి నాలుగువిధాలుగా విభజించినారు.
1.ధీరోదాత్తుడు, 2.ఢీరలలితుడు,
3.ధీరోద్ధతుడు, 4.ధీరశాంతుడు.
అయితే నాయకుడు ఉండే ఆయా అవస్థలను బట్తి నాయకుడు పై లక్షణాలలో ఒకటికాని అంతకన్న ఎక్కువ కాని కలిగిఉంటాడు. భవభూతి పరశురాముని ధీరోదాత్తునిగాను, ధీరోద్ధతునిగాను, ధీరశాంతునిగానుకూడా ఆ యా అవస్థలలొ చిత్రించినాడు. అట్లాగే రాముని ధీరోదాత్తునిగాను, ధీరోద్ధతునిగాను చిత్రించినాడు.
ధీరోదాత్తుడు: ధీరుడు, గంభీరుడు, ఉదారుడు, వినయవంతుడు, ఆరబ్ధ కార్యదక్షుడు అయి ఉండి, ఆత్మస్తుతి, పరనించ, స్తోత్ర ప్రియత్వము మొదలైన దుర్గుణాలకు లొనుకాకుండా, మనసులో సోకక్రోధాలకు చేటీయని నాయకుడు ధీరోదాత్తుడు. ఉదా|| రాముడు, దుష్యంతుడు.
