ఉపోద్ఘాతము
5
స్వప్న విచారము.
ఇటీవల నాధునిక విమర్శకులు తఱచుగాఁ గృతికర్తలు తమకృతులయందు నిరూపించుకొనిన స్వప్నప్రసంగములం గూర్చి హేళన సేయుచున్నారు. ఇతఃపూర్వస్థితి యెట్లుండెనో యని శంకించుట కిట్టిహేళనలు కన్పట్టకపోవుటచే నపు డొకవిధ మైనయాస్తికత్వ మాస్వప్నభాగమున నున్న దనియే మన మూహింపవచ్చును. ఇందుల కప్పకవి స్వప్నమును నహోబలపండితుఁడు బలపఱచుటయే నిదర్శనము. ఇందులో నాత్మగౌరవార్ధ మయియే యిదియు నొక్క విషయముగాఁ గల్పించి యెవరిమట్టునకు వారు పూర్వపూర్వులం జూచుకొని పులిని జూచి నక్క వాఁతఁ బెట్టుకొన్నట్లు తమతమ కృతులయందుఁ గూర్చుచున్నారే గాని యింతయు నిజమా యని పాఠకలోకమునకు లేనిపోని మిథ్యాత్వబుద్ధిని గల్పించునంతపని యగుచున్నది. ఈవిషయమై నితాంతము విచారించి చూచినచో నాహారనిద్రాభయాదులు గల ప్రతిప్రాణికిని స్వప్నావస్థ యున్న దనియే చెప్పక తప్పదు. ఇట్లని వివేకవిశిష్టు లైనమానవుల కెవరియంతరాత్మకు వారికే తెలియకపోదు.
స్వప్న మనఁగా నది యెక్కడనుండియో యకస్మాత్తుగాఁగాని, యొకరిచ్చినదానఁ గాని వచ్చునది గాదు. అది మనోవ్యాపారమునుబట్టి కలిగెడు నొకానొకయవస్థావిశేషము. దత్తరామపండితుఁడు స్వప్నప్రకాశికలో స్వప్నమునుగుఱించి చెప్పుచు స్వప్నము వచ్చుటకుఁ గారణముల నిట్లు చెప్పియున్నాఁడు—
| | “మనోవహానాం పూర్ణత్వా ద్దోషై రతిబలైస్త్రిభిః, | |
(మనస్సు సంచరించుటకు యోగ్యము లగునాడులయందు వాతపిత్తశ్లేష్మములు విషమముగ సంచరించుటవలనఁ గలిగినదోషములచే శుభాశుభము లగుస్వప్నములు గలుగును.)
| | “సర్వేంద్రియాణాం విరతౌ మనో౽నుపరతం యది, | |
(విషయేంద్రియము లన్నియుఁ దమతమ వ్యాపారములను జాలించి
