పుట:రాఘవపాండవీయము (పింగళి సూరన).pdf/47

క.⁠

ఆపట్టణ మేలెడిపృథి, వీపాలుఁడు భ్రుకుటిమాత్రవిముఖితసమదా టోపారిపంక్తిరథుఁ డు, ద్దీపించు నుదారనీతి ధృతరాష్ట్రుఁ డనన్.

⁠ 2

భారత. భ్రుకుటిమాత్ర = బొమముడిచేతనే, “మాత్రం కార్త్స్న్యేవధారణే" అని అ. విముఖత = పరాఙ్ముఖములుగాఁ జేయఁబడిన, సూ. తత్కరోతీతిణ్యం తాత్కర్మణిక్త అనిక్తప్రత్యయాంతము, “సువర్ణదండైకసితాతపత్రిత జ్వలత్ప్రతాపావళి కీర్తిమండలః" అని నైషధము. సమదాటోప = గర్వాతిశయముతోఁ గూడిన, అరి = శత్రువులయొక్క, పంక్తి = శ్రేణులయొక్క, రథుఁడు = రథములుగలవాఁడు, విముఖితపదము రథవిశేషణము, ఉదారనీతి = ఘనమైన నీతి గలవాఁడు, "ఉదారో దాతృమహతోః” అని అ. ధృతరాష్ట్రుఁ డుద్దీపించును.

రామ. భ్రుకుటిమాత్రవిముఖితులయిన సమదాటోపారులుగలవాఁడు, పంక్తిరథుఁడు = దశరథుఁడు, “పంక్తిస్స్యాద్దేశమచ్ఛందోదశసంఖ్యావళీషుచ " అని విశ్వనిఘంటు. ఉదారనీతిచేత, ధృత = ధరింపఁబడిన, రాష్ట్రుఁడు = దేశము గలవాఁడు, అనన్= అనఁగా, ఉద్దీపించును, క్రియ.

చ.⁠

తెలివి నతిప్రగల్భుఁ డసదృగ్బలుఁ డాతఁడు భీష్మచాపకౌ శలమె సహాయమై యమరశత్రుల నేపడఁపన్ వలంతి యై నిలుకడ నేలె విశ్వధరణిం దనమిత్త్రకులంబు వైభవో జ్జ్వలతఁ దలిర్పఁ బౌరవసుసంతతి రాజుల కెల్ల హెచ్చుగన్.

⁠ 3

రామ. అసదృగ్బలుఁడు = సరి లేనిబలము గలవాఁడు, “సదృక్షస్సదృశస్సదృ” క్కని అ. అతఁడు = దశరథుఁడు, భీష్మ = భయంకరమైన, చాపకౌశలమె = వింటియందలి నేర్పే - ధనుర్విద్య యనుట, సహాయమై, ఆమరశత్రులన్ = అసురులను, ఏపడఁపన్ = కొంచము పఱుచుటకయి, వలంతియై = సమర్థుఁడై, తనయొక్క, మిత్త్రకులంబు = సూర్యకులము, “ద్యుమణిస్తరణిర్మిత్ర" అని అ. వైభవములయొక్క, ఉజ్జ్వలతన్ = ఆధిక్యముచేత, తల్ప్రత్యయాంతము, తలిర్పన్ = ప్రకాశించునట్టుగా, పౌర=పట్టణమువారియొక్క, వసు = ధనములయొక్క, “వసురత్నే ధ౽నేపిచ” అని అ. సంతతి = సమూహము, రాజుల కెల్ల, హెచ్చుగ = అరుదగునట్లుగా, విశ్వధరణిన్ = సమస్తభూమిని, "విశ్వం కృత్స్నమశేష” మని అ. నిలుకడన్, వంశపారంపర్యముగా, ఏలెను, రాజులయొక్క సంపద యనుక్తసిద్ధము. ఇది కావ్యార్థాపత్త్యలంకారము, “ కైముత్యేనార్థసంసిద్ధిః కావ్యార్థాపత్తిరిష్యతే” అని.

భారత. తెలివిన్ = బుద్ధిచేత, అతిప్రగల్బుఁడు, అసదృగ్బలుఁడు, దృష్టిబలసహితుఁడు కానివాఁడు, ధృతరాష్ట్రుఁడు, భీష్మునియొక్క చాపకౌశలమే సహాయమై యమ