కేనోపనిషత్

శాంతి మంత్రములు

మంత్రము	భావము
ఓం సహనావవతు సహనౌభునక్తు సహవీర్యం కరవావహై తేజస్వి నావధీతమస్తు మా విద్విషావహై ఓం శాంతిః శాంతిః శాంతిః	మన ఉభయులను భగవానుడు రక్షించు గాక. మనల నిద్ధరిని పోషించు గాక. మన మిరువురము శక్తివంతులమై శ్రమించెదము గాక. మన అధ్యయనము తేజోవంతము అగు గాక. మనఁవిరువురము ఎప్పుడును ద్వేషము లేకుండ ఉండెదము గాక.
ఓం ఆప్యాయంతు మమాంగాని, వాక్ ప్రాణ చక్షుః శ్రోత్ర మథో బల మింద్రియాణి చ సర్వాణి , సర్వం బ్రహ్మౌపనిషదం మాఽహం బ్రహ్మ నిరాకుర్యాం మా మా బ్రహ్మ నిరాకరో దనిరాకరణమ స్త్వనిరా కరణం మే ఽస్తు, తథాత్మని నిరతే య ఉపనిషత్స ధర్మాస్తే మయి సన్తుతే మయి సన్తు.	నా అవయవములు శక్రివంతములు అగు గాక. నా వాక్కు, ప్రాణములు, కన్నులు, చెవి మొదలగు ఇంద్రియము లన్నియు శక్తివంతములు అగు గాక. సర్వము ఉపనిషత్ప్రతిపాదిత బ్రహ్మమే. నేను ఎన్నడు బ్రహ్మను నిరాకరింపకుండెదను గాక. బ్రహ్మము నన్ను నిరాకరింపకుండు గాక. నా నిరాకరణము బ్రహ్మమునందు లేకుండా ఉండు గాక. బ్రహ్మ నిరాకరణము నా యందు ఉండకుండు గాక. ఉపనిషత్తులలో తెలుపబడిన ధర్మములు నా యందు స్థిరపడు గాక.
ఓం శాంతిః శాంతిః శాంతిః	ఓం శాంతిః శాంతిః శాంతిః

ప్రథమ ఖణ్డః

మంత్రము	భావము
కేనేషితం పతతి ప్రేషితం మనః కేన ప్రాణః ప్రథమః ప్రైతి యుక్తః కేనేషితాం వాచమిమాం వదన్తి చక్షుః శ్రోత్రం క ఉ దేవో యునక్తి	శిష్యుడు - ఎవరిచేత కోరబడి పంపబడినదియై మనస్సు వస్తు ప్రపంచము పైకి నడచుచున్నది. ఎవరి ఆజ్ఞకు లోబడి ముఖ్య ప్రాణము చరించుచున్నది. ఎవరి వలన వాక్కు నడచుచున్నది. ఏ జ్ఞానము ఛక్షుశ్శ్రోత్రములను నడిపించుచున్నది.
శ్రోత్రస్య శ్రోతం మనసో మనో య ద్వాచో హ వాచం స ఉ ప్రాణస్య ప్రాణః చక్షుష శ్చక్షు రతిముచ్య ధీరాః ప్రేత్యాస్మాల్లోకా దమృతా భవన్తి	ఏదైతే చెవికి చెవిగా, మనస్సునకు మనస్సుగా, వాక్కనకు వాక్కుగా ఉన్నదో అదియే ప్రాణమునకు ప్రాణముగా, నేత్రమునకు నేత్రముగా ఉన్నది అని గ్రహించిన ధీర పురుషులు విముక్తినొందినవారై ఈ లోకము నుండి విడిపడి అమృతతత్వమును పొందుచున్నారు.
న తత్ర చక్షుర్గచ్ఛతి న వాక్ గచ్ఛతి నో మనో న విద్మః న విజానీమః యథా ఏతత్ అనుశిష్యాత్ అన్యదేవ తత్ విదితాత్ అథః అవిదితా దధి ఇతి శుశ్రుమ పూర్వేషాం	దానిని నేత్రములు చూడలేవు. వాక్కు దానినిగూర్చి పలుకలేదు. దానినిగూర్చి ఎలా తెలుపవలెనో మాకు తెలియదు. తెలిసినదాని కంటెను, తెలియనిదాని కంటెను అది అతీతమైనది. దానినిగూర్చి మాకు భోధించిన మా పూర్వీకుల నుండి మేము అలాగే విన్నాము.
యత్ వాచా అనభ్యుదితం యేన వాగభ్యుద్యతే తదేవ బ్రహ్మ త్వం విద్ధి నేదం యదిద ముపాసతే	ఏది వాక్కు ద్వారా వ్యక్తపరచబడదో, దేని వలన వాక్కు వ్యక్త మగునో అదియే బ్రహ్మము అని గ్రహింపుము. అంతియేకాని ఇక్కడ జీవులు ఉపాసించునది మాత్రము కాదు.
యన్మనసా న మనుతే యే నాహు ర్మనోమతమ్ తదేవ బ్రహ్మ త్వం విద్ధి నేదందిద ముపాసతే	దేనిని గూర్చి మనస్సు మననము చేయలేదో, దేనివలన మనస్సు సంచరించుచున్నదో అదియే బ్రహ్మము అని తెలుసుకొనుము. అంతియేగాని ఇక్కడ జీవులు ఉపాసించునది కాదు.
యచ్చక్షుషా న పశ్యతి యేన చక్షూంషి పశ్యతి తదేవ బ్రహ్మ త్వం విద్ధి నేదందిద ముపాసతే	దేనిని నేత్రములు దర్శించలేవో, దేని ప్రభావము వలన నేత్రములు చూడగలుగుచున్నవో అదియే బ్రహ్మము అని తెలుసుకొనుము. అంతియేగాని ఇక్కడ జీవులు ఉపాసించునది కాదు.
యత్ శ్రోత్రేణ న శృణేతి యేన శ్రోత్ర మిదం శ్రుతమ్ తదేవ బ్రహ్మ త్వం విద్ధి నేదందిద ముపాసతే	దేనిని శ్రోత్రము ఆలకించలేదో, దేనివలన చెవి ఆలకించ గలుగు తున్నదో అదియే బ్రహ్మము అని తెలుసుకొనుము. అంతియేగాని ఇక్కడ జీవులు ఉపాసించునది కాదు.
యత్ప్రాణేన న ప్రాణితి యేన ప్రాణః ప్రణీయతే తదేవ బ్రహ్మ త్వం విద్ధి నేదందిద ముపాసతే	దేనిని ముక్కు శ్వాసించలేదో, దేనివలన నాసిక శ్వాసించుచున్నదో అదియే బ్రహ్మము అని తెలుసుకొనుము. అంతియేగాని ఇక్కడ జీవులు ఉపాసించునది కాదు.

ద్వితీయ ఖణ్డః

మంత్రము	భావము
యది మన్యసే సువేదేతి దహరమేవాపి నూనం త్వం వేథ బ్రహ్మణో రూపమ్ యదస్య త్వం యదస్య దేవేష్వథను మీమాంస్యమేవ తే మన్యే విదితమ్	గురువు - బ్రహ్మమునుగూర్చి నాకు తెలియును అని నీవు భావింతువేని, అది నిజముగ అతి స్వల్పమైనదియే. దేవతలతో నీవు దర్శించు బ్రహ్మము కూడా స్వల్పమైనదియే. కనుక నీవు బ్రహ్మమును గూర్చి ఇంకను విచారించ వలసి యున్నది. శిష్యుడు - నేను బ్రహ్మమును తెలుసుకున్నాను అని భావిస్తున్నాను.
నాహం మన్యే సువేదేతి నో న వేదేతి వేదచ యో న స్తద్వేద తద్వేద నో న వేదేతి వేదచ	నాకు అది బాగుగా తెలిసినది అనుకొనుట లేదు. అలాగని తెలియదు అనుకోవడం లేదు. మా ఇరువురిలో ఎవడు అది తెలిసినది అనియు తెలియనిది అనియు తెలుసుకొనునో అతడికే బాగుగ తెలియును.
యస్యా మతం తస్య మతం మతం యస్య న వేద సః అవిజ్ఞాతం విజానతాం విజ్ఞాత మవిజానతమ్	ఎవనికి తెలియదో వానికి తెలుస్తుంది. ఎవనికి తెలుసో వానికి తెలియదు జ్ఞానులైన వారికి తెలియదు. అజ్ఞానులకు అది చక్కగా తెలియును.
ప్రతిభోధ విదితం మతం అమృతత్వం హి విన్దతే ఆత్మానా విన్దతే వీర్యం విద్యయా విన్దతేఽమృతమ్	బుద్దియందు నడిచే ప్రతి విషయమును ఎవడు దర్శించునో వాడు అమృతత్వమును పొందుచున్నాడు. ఆత్మ ద్వారానే వ్యక్తి వీర్యవంతు డగుతున్నాడు. జ్ఞానము ద్వారానే వ్యక్తి అమరుడగుచున్నాడు.
ఇహ చేదవేదీదథ సత్యమస్తి న చేదిహావేదీ న్మహతీ వినిష్టిః భూతేషు భూతేషు విచిత్య ధీరాః ప్రేత్యాస్మాల్లోకా దమృతా భవన్తి	ఇచ్చట గనుక తెలుసుకొనినచో అప్పుడు సత్యము తెలుస్తుంది. కాని ఇక్కడ తెలిసికొననిచో వినాశనము గొప్పగా తెలుస్తుంది. ధీరులగు వారు సర్వ భూతములలో ఒకే ఆత్మను దర్శించిన వారై, ఈలోకమునుండి విముక్తిని పొంది అమృతస్వరూపు లగుచున్నారు

తృతీయ ఖణ్డః

మంత్రము	భావము
బ్రహ్మ హ దేవేభ్యః విజిగ్యే తస్య హ బ్రహ్మణః విజయేదేవా అమహీయన్త త ఐక్షన్త అస్మాకమేవాయం విజయోఽస్మాక మేవాయం మహిమేతి	ఒకప్పుడు దేవతల కొరకు బ్రహ్మ దానవులపై విజయమును సాధించెను. ఈ విజయము వలన దేవతలు వైభవమును పొందిరి. మాదే విజయము - మాదే వైభవము అని దేవతలు భావించిరి.
తత్ హ ఏషాం విజజ్ఞౌ తేభ్యో హ ప్రాదుర్బభూవ తత్ న వ్యజానత కిమిదం యక్షమితి	వారి భావమును గ్రహించిన బ్రహ్మము వారి ముందు ప్రత్యక్షమాయెను. అయితే ఆ అర్చనీయమైన ఆకృతి ఏమిటో తెలుసుకొనలేకపోయిరి.
తే అగ్ని మబ్రువన్ జాతవేద ఏతత్ విజానీహి కి మేతద్ యక్షం ఇతి తథేతి	వారు అగ్నిదేవునితో - ఓ జాతవేదుడా, ఈ విస్మయాకృతి ఏమిటో తెలిసికొనుము - అని చెప్పినారు. అలాగే - అన్నాడు అగ్నిదేవుడు.
తదభ్యద్రవత్ తమభ్యవదత్ కోఽసీతి అగ్నిర్వా అహమస్మీతి అబ్రవీ జ్ఞాతవేదా వా అహమస్మీతి	అగ్నిదేవుడు పరుగిడి యక్షుని సమీపించెను. యక్షుడు - నీవెరవు - అని ప్రశ్నించెను. నేను అగ్నిని. నేను జాతవేదుడను - అని అగ్నిదేవుడు సమాధాన మొసంగెను.
తస్మింస్తయి కిం వీర్యమితి అపీదం సర్వం దహేయం యదిదం పృథివ్యామితి	జాతవేదుడనని చెప్పుకొనిన నీలో ఏ శక్తి ఉన్నది - అని యక్షుడు ప్రశ్నించెను. ఈ భూమి మీద ఉన్న సమస్తమును నేను తగుల బెట్టగలను - అని అగ్నిదేవుడు యక్షునికి సమాధానము నొసంగెను.
తస్మై తృణం నిదధావేతత్ దహేతి తదుపప్రేయాయ సర్వజవేన తన్న శశాక దగ్ధుం స తత్ ఏవ నివవృతే నైతదశకం విజ్ఞాతుం యదేత ద్యక్ష మితి	యక్షుడు అగ్నిదేవుని ముందు ఒక గడ్డిపోచను పడవేసి, - దీనిని దహింపజేయుము - అనెను. అగ్నిదేవుడు ఆ తృణమును సమీపించి, తన యావచ్చక్తితోను దానిని కాల్చలేకపోయెను. అతడు దేవతల వద్దకు మరలిపోయి - ఆ అద్భుత రూపములో ఉన్నదెవరో నేను కనుగొనలేక పోయాను - అని తెలియజేసెను.
అథ వాయు మబ్రువన్ వాయువే తద్విజానీహి కిమేత ద్యక్షం ఇతి తథేతి	తరువాత, దేవతలు వాయుదేవునితో - ఓ వాయుదేవుడా, ఈ యక్షుడెవరో తెలిసికొనుము - అని చెప్పినారు. అలాగే - అన్నాడు వాయుదేవుడు.
తదభ్యద్రవత్ తమభ్యవదత్ కోఽసీతి వాయుర్వా అహమస్మీతి అబ్రవీ న్మాతరిశ్వా వా అహమస్మీతి	వాయుదేవుడు యక్షుని సమీపించెను. నీవెరవు - అని యక్షుడు ప్రశ్నించెను. నేను వాయువును. మాతరిశ్వుడను - అని వాయుదేవుడు సమాధాన మొసంగెను.
తస్మిం స్త్వయి కిం వీర్యమితి అపీదం సర్వ మాదదీయ యదిదం పృథ్వివ్యామితి	నీలోని ప్రభావమేమిటి - అని యక్షుడు ప్రశ్నించెను. ఈ భూమి మీద ఉన్న సమస్తమును నేను వీచి దూరముగా పడవేయ గలను - అని వాయుదేవుడు యక్షునికి తెలిపెను.
తస్మై తృణం నిదధౌ ఏత దాదత్స్వేతి తదుపప్రేయాయ సర్వజవేన తన్న శశాక దాతుం స తత ఏవ నివవృతే నైత దశకం విజ్ఞాతుం యదేతత్ యక్షమితి	యక్షుడు వాయుదేవుని ముందు ఒక గడ్డిపోచను ఉంచి, - దీనిని కదిలించుము - అనెను. వాయుదేవుడు ఆ తృణమును సమీపించి, తన యావచ్చక్తితోను దానిని కదిలించ లేకపోయెను. అతడు వెనుదిరిగి దేవతల వద్దకు వచ్చి - ఆ వ్యక్తి ఎవరో నేను కనుగొనలేక పోయాను - అని తెలియజేసెను.
అథేన్ద్ర మబ్రువన్ మఘవన్ ఏతద్ విజానీహి కి మేతద్ యక్షమితి తథేతి తదభ్యద్రవత్ తస్మాత్ తిరోదధే	ఆ తరువాత దేవతలు ఇంద్రునితో - ఓ మఘవా, అర్చనీయమైన ఈ రూపమేమిటో తెలుసుకొనుము - అని చెప్పిరి. ఇంద్రుడు - అలాగే - అని, వేగముగా అచటికి వెళ్ళెను. కాని, ఆ యక్షుని స్వరూపము అంతర్థాన మయ్యెను.
సః తస్మిన్నే వాకాశే స్త్రియ మాజగామ బహు శోభమానా ముమాం హైమవతీం తాం హోవాచ కిమేతద్ యక్షమితి	ఆ స్థానమునందే అతడు శోభాయమానమై గోచరిస్తున్న హిమవంతుని కుమార్తె యగు ఉమాదేవిని గాంచెను. ఇంద్రుడు ఆమెను - ఈ యక్షస్వరూపము ఏమిటి - అని ప్రశ్నించెను

చతుర్థ ఖణ్డః

మంత్రము	భావము
సా బ్రహ్మేతి హోవాచ బ్రహ్మణోవా ఏతద్విజయే మహీయధ్వమితి తతోహైవ విదాఞ్చకార బ్రహ్మేతి	ఉమాదేవి - అది బ్రహ్మము - అని చెప్పెను. ఆమె - బ్రహ్మ యొక్క విజయమునందే మీరు వైభవమును పొందినారు - అని తెలిపెను. అప్పుడు యక్షస్వరూపము బ్రహ్మమే యని ఇంద్రుడు గ్రహించెను.
తస్మాద్వా ఏతే దేవా అతితరామ్ ఇవాన్యాన్దేవా న్యదగ్ని ర్వాయు రిన్ద్రస్తే హ్యేనన్నేదిష్టం పస్పృశుస్తే హ్యేనత్ ప్రథమో విదాఞ్చకార బ్రహ్మేతి	అందుచేతనే ఇతర దేవతలను అతిక్రమించి అగ్ని, వాయువు, ఇంద్రుడు యున్నారు. వారే బ్రహ్మమును సమీపములో స్పృశించినారు. వారే ప్రథమముగా బ్రహ్మమును తెలుసుకొనినారు.
తస్మాద్వా ఇన్ద్రోఽతితరాం ఇవాన్యాన్దేవాన్స హేనన్నేదిష్టం పస్పర్శ స హ్యేనత్ ప్రథమో విదాఞ్చకార బ్రహ్మేతి	అందువలన దేవతలందరి కంటెను ఇంద్రుడు శ్రేష్ఠుడాయెను. బ్రహ్మమునకు సమీపముగా అతడు చరించుటచేతను, బ్రహ్మమును ప్రథమముగా తాను తెలిసికొనుటచేతను ఇంద్రుడు శ్రేష్ఠుడు అయ్యెను.
తస్యైష ఆదేశో యదేతద్ విద్యుతో వ్యద్యుతదా ఇతిన్నయమీమిషదా ఇత్యధి దైవతమ్	బ్రహ్మమును గూర్చి ఆదేశము ఈ విధముగా యున్నది. అతడు మెరుపు యొక్క ప్రకాశము వలె శోభించి, కన్ను మూసి తెరుచు లోపల అదృశ్యమవుతాడు. దేవతలతో సరిపోల్చి చూసినప్పుడు ఇదియే బ్రహ్మనిర్దేశమై ఉన్నది.
అథాధ్యాత్మం యదేతద్వగచ్ఛతి చ మనోఽ నేన చైత దుపస్మర త్యభీక్ష్ణం సఙ్కల్పః	ఇప్పుడు ఆత్మ గురించి బోధ జరుగుతున్నది. దేని సమీపమునకు మనస్సు పరిగిడుచున్నదో, మనస్సు ద్వారా ఏదయితే పదేపదే స్మరింపబడుచు, సమీపమున ఉన్నట్లు నిర్ణయింపబడినదో అదియే ఆత్మ.
తద్ధ తద్వనం నామ తద్వన మిత్యుపాసితవ్యం సయ ఏతదేవం వేదాభి హైనం సర్వాణి భూతాని సంవాఞ్చన్తి	బ్రహ్మము అందుచేతనే - తద్వనం - అని పిలువబడినది. బ్రహ్మము - తద్వనం - అనెడి నామముతో ఉపాసింపబడుతాడు. ఎవరయితే ఇలా గ్రహిస్తాడో అతనిని సర్వభూతములు అభిలషిస్తాయి.
ఉపనిషదం భో బ్రూహీత్యుక్తా త ఉపనిష ద్బ్రాహ్మీం వావ త ఉపనిషద మబ్రూమేతి	శిష్యుడు - ఆచార్యా, ఉపనిషత్తును నాకు బోధించుము. గురువు - ఉపనిషత్తు నీకు చెప్పబడినది. బ్రహ్మజ్ఞానమునకు సంబంధించిన ఉపనిషత్తు నీకు చెప్పితిమి.
తస్మై తపోదమః కర్మేతి ప్రతిష్ఠా వేదాః సర్వాజ్గాని సత్య మాయతనమ్	ఆ ఉపనిషత్తునకు తపస్సు, దమము, కర్మ పునాదులవంటివి. వేదములే దాని యొక్క సర్వాంగములు. సత్యమే దాని నివాస స్థానము.
యోవా ఏతేమేవం వేదాపహత్య పాప్మాన మనన్తే స్వర్గలోకే జ్యేయే ప్రతి తిష్ఠతి ప్రతి తిష్ఠతి	ఈ విధముగా ఉపనిషత్తును తెలుసుకొనిన వాడు పాపమును పోగొట్టుకొని బ్రహ్మము నందు ప్రతిష్ఠితుడగుతున్నాడు. బ్రహ్మము నందు ప్రతిష్ఠితుడగుతున్నాడు.

జై గురుదేవ్
ఓం శాంతిః శాంతిః శాంతిః
సర్వేజనాః సుఖినో భవంతు