అథర్వశిర ఉపనిషత్
॥ అథర్వశిర_ఉపనిషత్ ॥ అథర్వవేదీయ శైవ ఉపనిషత్ ॥
అథర్వశిరసామర్థమనర్థప్రోచవాచకమ్ । సర్వాధారమనాధారం స్వమాత్రత్రైపదాక్షరమ్ ॥
ఓం భద్రం కర్ణేభిః శృణుయామ దేవాః । భద్రం పశ్యేమాక్షభిర్యజత్రాః । స్థిరైర~జ్గైస్తుష్టువాగ్‌‌ం సస్తనూభిః । వ్యశేమ దేవహితం యదాయుః ॥ స్వస్తి న ఇన్ద్రో వృద్ధశ్రవాః । స్వస్తి నః పూషా విశ్వవేదాః । స్వస్తినస్తార్ష్క్యో అరిష్టనేమిః । స్వస్తి నో బృహస్పతిర్దధాతు ॥
ఓం శాన్తిః శాన్తిః శాన్తిః ॥
ఓం దేవా హ వై స్వర్గం లొకమాయంస్తే రుద్రమపృచ్ఛన్కొ భవానితి । సోऽబ్రవీదహమేకః ప్రథమమాసం వర్తామి చ భవిశ్యామి చ నాన్యః కశ్చిన్మత్తో వ్యతిరిక్త ఇతి । సోऽన్తరాదన్తరం ప్రావిశత్ దిశశ్చాన్తరం ప్రావిశత్ సోऽహం నిత్యానిత్యోऽహం వ్యక్తావ్యక్తో బ్రహ్మాబ్రహ్మాహం ప్రాఞ్చః ప్రత్యఞ్చోऽహం దక్షిణాఞ్చ ఉదఞ్చొహం అధశ్చోర్ధ్వ చాహం దిశశ్చ ప్రతిదిశశ్చాహం పుమానపుమాన్ స్త్రియశ్చాహం గాయత్ర్యహం సావిత్ర్యహం త్రిష్టుబ్జగత్యనుష్టుప్ చాహం ఛన్దోऽహం గార్హపత్యో దక్షిణాగ్నిరాహవనీయోऽహం సత్యోऽహం గౌరహం గౌర్యహమృగహం యజురహం సామాహమథర్వాఙ్గిరసోऽహం జ్యేష్ఠోऽహం శ్రేష్ఠోऽహం వరిష్ఠోऽహమాపోऽహం తేజోऽహం గుహ్యోహऽమరణ్యోऽహమక్షరమహం క్షరమహం పుష్కరమహం పవిత్రమహముగ్రం చ మధ్యం చ బహిశ్చ పురస్తాజ్జ్యొతిరిత్యహమేవ సర్వేఎభ్యో మామేవ స సర్వః సమాం యో మాం వేద స సర్వాన్దేవాన్వేద సర్వాశ్చ వేదాన్సాఙ్గానపి బ్రహ్మ బ్రాహ్మణైశ్చ గాం గోభిర్బ్రాహ్మాణాన్బ్రాహ్మణేన హవిర్హవిషా ఆయురాయుషా సత్యేన సత్యం ధర్మేణ ధర్మం తర్పయామి స్వేన తేజసా । తతో హ వై తే దేవా రుద్రమపృచ్ఛన్ తే దేవా రుద్రమపశ్యన్ । తే దేవా రుద్రమధ్యాయన్ తతో దేవా ఊర్ధ్వబాహవో రుద్రం స్తువన్తీ ॥ ౧॥
ఓం యో వై రుద్రః స భగవాన్యశ్చ బ్రహ్మా తస్మై వై నమోనమః ॥౧॥
యో వై రుద్రః స భగవాన్ యశ్చ విష్ణుస్తస్మై వై నమోనమః ॥౨॥
యో వై రుద్రః స భగవాన్యశ్చ స్కన్దస్తస్మై వై నమోనమః ॥౩॥
యో వై రుద్రః స భగవాన్యశ్చెన్ద్రస్తస్మై వై నమోనమః ॥౪॥
యో వై రుద్రః స భగవాన్యశ్చాగ్నిస్తస్మై వై నమోనమః ॥౫॥
యో వై రుద్రః స భగవాన్యశ్చ వాయుస్తస్మై వై నమోనమః ॥౬॥
యో వై రుద్రః స భగవాన్యశ్చ సూర్యస్తస్మై వై నమోనమః ॥౭॥
యో వై రుద్రః స భగవాన్యశ్చ సొమస్తస్మై వై నమోనమః ॥౮॥
యో వై రుద్రః స భగవాన్యె చాష్టౌ గ్రహాస్తస్మై వై నమోనమః ॥౯॥
యో వై రుద్రః స భగవాన్యె చాష్టౌ ప్రతిగ్రహాస్తస్మై వై నమోనమః ॥౧౦॥
యో వై రుద్రః స భగవాన్యచ్చ భూస్తస్మై వై నమోనమః ॥౧౧॥
యో వై రుద్రః స భగవాన్యచ్చ భువస్తస్మై వై నమోనమః ॥౧౨॥
యో వై రుద్రః స భగవాన్యచ్చ స్వస్తస్మై వై నమోనమః ॥౧౩॥
యో వై రుద్రః స భగవాన్యచ్చ మహస్తస్మై వై నమోనమః ॥౧౪॥
యో వై రుద్రః స భగవాన్యా చ పృథివీ తస్మై వై నమోనమః ॥౧౫॥
యో వై రుద్రః స భగవాన్యచ్చాన్తరిక్షం తస్మై వై నమోనమః ॥౧౬॥
యో వై రుద్రః స భగవాన్యా చ ద్యౌస్తస్మై వై నమోనమః ॥౧౭॥
యో వై రుద్రః స భగవాన్యాశ్చాపస్తస్మై వై నమోనమః ॥౧౮॥
యో వై రుద్రః స భగవాన్యచ్చ తెజస్తస్మై వై నమోనమః ॥౧౯॥
యో వై రుద్రః స భగవాన్యశ్చ కాలస్తస్మై వై నమోనమః ॥౨౦॥
యో వై రుద్రః స భగవాన్యశ్చ యమస్తస్మై వై నమోనమః ॥౨౧॥
యో వై రుద్రః స భగవాన్యశ్చ మృత్యుస్తస్మై వై నమోనమః ॥౨౨॥
యో వై రుద్రః స భగవాన్యచ్చామృతం తస్మై వై నమోనమః ॥౨౩॥
యో వై రుద్రః స భగవాన్యచ్చాకాశం తస్మై వై నమోనమః ॥౨౪॥
యో వై రుద్రః స భగవాన్యచ్చ విశ్వం తస్మై వై నమోనమః ॥౨౫॥
యో వై రుద్రః స భగవాన్యాచ్చ స్థూలం తస్మై వై నమోనమః ॥౨౬॥
యో వై రుద్రః స భగవాన్యచ్చ సూక్ష్మం తస్మై వై నమోనమః ॥౨౭॥
యో వై రుద్రః స భగవాన్యచ్చ శుక్లం తస్మై నమోనమః ॥౨౮॥
యో వై రుద్రః స భగవాన్యచ్చ కృష్ణం తస్మై వై నమోనమః ॥౨౯॥
యో వై రుద్రః స భగవాన్యచ్చ కృత్స్నం తస్మై వై నమోనమః ॥౩౦॥
యో వై రుద్రః స భగవాన్యచ్చ సత్యం తస్మై వై నమోనమః ॥౩౧॥
యో వై రుద్రః స భగవాన్యచ్చ సర్వం తస్మై వై నమోనమః ॥౩౨॥॥ ౨॥
భూస్తే ఆదిర్మధ్యం భువః స్వస్తే శీర్షం విశ్వరూపోऽసి బ్రహ్మైకస్త్వం ద్విధా త్రిధా వృద్ధిస్తం శాన్తిస్త్వం పుష్టిస్త్వం హుతమహుతం దత్తమదత్తం సర్వమసర్వం విశ్వమవిశ్వం కృతమకృతం పరమపరం పరాయణం చ త్వమ్ । అపామ సోమమమృతా అభూమాగన్మ జ్యోతిరవిదామ దేవాన్ । కిం నూనమస్మాన్కృణవదరాతిః కిము ధూర్తిరమృతం మార్త్యస్య । సోమసూర్యపురస్తాత్ సూక్ష్మః పురుషః । సర్వం జగద్ధితం వా ఏతదక్షరం ప్రాజాపత్యం సూక్ష్మం సౌమ్యం పురుషం గ్రాహ్యమగ్రాహ్యేణ భావం భావేన సౌమ్యం సౌమ్యేన సూక్ష్మం సూక్ష్మేణ వాయవ్యం వాయవ్యేన గ్రసతి స్వేన తేజసా తస్మాదుపసంహర్త్రే మహాగ్రాసాయ వై నమో నమః । హృదిస్థా దేవతాః సర్వా హృది ప్రాణాః ప్రతిష్ఠితాః । హృది త్వమసి యో నిత్యం తిస్రో మాత్రాః పరస్తు సః । తస్యోత్తరతః శిరో దక్షిణతః పాదౌ య ఉత్తరతః స ఓఙ్కారః య ఓఙ్కారః స ప్రణవః యః ప్రణవః స సర్వవ్యాపీ యః సర్వవ్యాపీ సోऽనన్తః యోऽనన్తస్తత్తారం యత్తారం తత్సూక్ష్మం తచ్ఛుక్లం యచ్ఛుక్లం తద్వైద్యుతం యద్వైద్యుతం తత్పరం బ్రహ్మ యత్పరం బ్రహ్మ స ఎకః య ఎకః స రుద్రః య రుద్రః యో రుద్రః స ఈశానః య ఈశానః స భగవాన్ మహెశ్వరః ॥ ౩॥
అథ కస్మాదుచ్యత ఓఙ్కారో యస్మాదుచ్చార్యమాణ ఎవ ప్రాణానూర్ధ్వముత్క్రామయతి తస్మాదుచ్యతే ఓఙ్కారః । అథ కస్మాదుచ్యతే ప్రణవః యస్మాదుచ్చార్యమాణ ఎవ ఋగ్యజుఃసామాథర్వాఙ్గిరసం బ్రహ్మ బ్రాహ్మణేభ్యః ప్రణామయతి నామయతి చ తస్మాదుచ్యతే ప్రణవః । అథ కస్మాదుచ్యతే సర్వవ్యాపీ యస్మాదుచ్చార్యమాణ ఎవ సర్వాంలొకాన్వ్యాప్నొతి స్నేహో యథా పలలపిణ్డమివ శాన్తరూపమోతప్రోతమనుప్రాప్తో వ్యతిషక్తశ్చ తస్మాదుచ్యతే సర్వవ్యాపీ । అథ కస్మాదుచ్యతేऽనన్తో యస్మాదుచ్చార్యమాణ ఎవ తిర్యగూర్ధ్వమధస్తాచ్చాస్యాన్తో నోపలభ్యతే తస్మాదుచ్యతేऽనన్తః । అథ కస్మాదుచ్యతే తారం యస్మాదుచ్చారమాణ ఎవ గర్భజన్మవ్యాధిజరామరణససారమహాభయాత్తారయతి త్రాయతే చ తస్మాదుచ్యతే తారమ్ । అథ కస్మాదుచ్యతే శుక్లం యస్మాదుచ్చార్యమాణ ఎవ క్లన్దతే క్లామయతి చ తస్మాదుచ్యతే శుక్లమ్ । అథ కస్మాదుచ్యతె సూక్ష్మం యస్మాదుచ్చార్యమాణ ఎవ సూక్ష్మో భూత్వా శరీరాణ్యధితిష్ఠతి సర్వాణి చాఙ్గాన్యమిమృశతి తస్మాదుచ్యతే సూక్ష్మమ్ । అథ కస్మాదుచ్యతే వైద్యుతం యస్మాదుచ్చార్యమాణ ఎవ వ్యక్తే మహతి తమసి ద్యోతయతి తస్మాదుచ్యతే వైద్యుతమ్ । అథ కస్మాదుచ్యతే పరం బ్రహ్మ యస్మాత్పరమపరం పరాయణం చ బృహద్బృహత్యా బృంహయతి తస్మాదుచ్యతే పరం బ్రహ్మ । అథ కస్మాదుచ్యతే ఎకః యః సర్వాన్ప్రాణాన్సంభక్ష్య సంభక్షణెనాజః సంసృజతి విసృజతి తీర్థమేకే వ్రజన్తి తీర్థమేకే దక్షిణాః ప్రత్యఞ్చ ఉదఞ్చః ప్రాఞ్చోऽభివ్రజన్త్యేకే తేషాం సర్వేషామిహ సద్గతిః । సాకం స ఎకో భూతశ్చరతి ప్రజానాం తస్మాదుచ్యత ఎకః । అథ కస్మాదుచ్యతే రుద్రః యస్మాదృషిభిర్నాన్యైర్భక్తైర్ద్రుతమస్య రూపముపలభ్యతే తస్మాదుచ్యతే రుద్రః । అథ కస్మాదుచ్యతె ఈశానః యః సర్వాన్దెవానీశతే ఈశానీభిర్జననీభిశ్చ పరమశక్తిభిః । అమిత్వా శూర ణో నుమో దుగ్ధా ఇవ ధేనవః । ఈశానమస్య జగతః స్వర్దృశమీశానమిన్ద్ర తస్థిష ఇతి తస్మాదుచ్యతే ఈశానః । అథ కస్మాదుచ్యతే భగవాన్మహెశ్వరః యస్మాద్భక్తా జ్ఞానేన భజన్త్యనుగృహ్ణాతి చ వాచం సంసృజతి విసృజతి చ సర్వాన్భావాన్పరిత్యజ్యాత్మజ్ఞానేన యోగేశ్వైర్యేణ మహతి మహీయతే తస్మాదుచ్యతే భగవాన్మహేశ్వరః । తదేతద్రుద్రచరితమ్ ॥౪॥
ఎకో హ దేవః ప్రదిశొ ను సర్వాః పూర్వో హ జాతః స ఉ గర్భే అన్తః । స ఎవ జాతః జనిష్యమాణః ప్రత్యఙ్ऽజనాస్తిష్ఠతి సర్వతోముఖః । ఎకోఒ రుద్రో న ద్వితీయాయ తస్మై య ఇమాంల్లోకానీశత ఈశనీభిః । ప్రత్యఙ్ऽజనాస్తిష్ఠతి సంచుకొచాన్తకాలే సంసృజ్య విశ్వా భువనాని గోప్తా । యో యోనిం యోనిమధితిష్ఠతిత్యేకో యెనేదం సర్వం విచరతి సర్వమ్ । తమీశానం పురుషం దెవమీడ్యం నిచాయ్యేమాం శాన్తిమత్యన్తమేతి । క్షమాం హిత్వా హేతుజాలాస్య మూలం బుద్ధ్యా సంచితం స్థాపయిత్వా తు రుద్రే । రుద్రమెకత్వమాహుః శాశ్వతం వై పురాణమిషమూర్జేణ పశవోऽనునామయన్తం మృత్యుపాశాన్ । తదేతేనాత్మన్నెతేనార్ధచతుర్థేన మాత్రేణ శాన్తిం సంసృజన్తి పశుపాశవిమోక్షణమ్ । యా సా ప్రథమా మాత్రా బ్రహ్మదేవత్యా రక్తా వర్ణేన యస్తాం ధ్యాయతే నిత్యం స గచ్ఛేత్బ్రహ్మపదమ్ । యా సా ద్వితీయా మాత్రా విష్ణుదేవత్యా కృష్ణా వర్ణేన యస్తాం ధ్యాయతె నిత్యం స గచ్ఛేద్వైష్ణవం పదమ్ । యా సా తృతీయా మాత్రా ఈశానదేవత్యా కపిలా వర్ణెన యస్తాం ధ్యాయతె నిత్యం స గచ్ఛేదైశానం పదమ్ । యా సార్ధచతుర్థీ మాత్రా సర్వదేవత్యాऽవ్యక్తీభూతా ఖం విచరతి శుద్ధా స్ఫటికసన్నిభా వర్ణేన యస్తాం ధ్యాయతె నిత్యం స చ్ఛేత్పదమనామయమ్ । తదేతదుపాసీత మునయో వాగ్వదన్తి న తస్య గ్రహణమయం పన్థా విహిత ఉత్తరేణ యేన దేవా యాన్తి యేన పితరో యేన ఋషయః పరమపరం పరాయణం చేతి । వాలాగ్రమాత్రం హృదయస్య మధ్యే విశ్వం దేవ జాతరూపం వరేణ్యమ్ । తమాత్మస్థం యెను పశ్యన్తి ధీరాస్తేషాం శాన్తిర్భవతి నేతరేషామ్ । యస్మిన్క్రోధమ్ యాం చ తృష్ణాం క్షమాం చాక్షమాం హిత్వా హేతుజాలస్య మూలమ్ । బుద్ధ్యా సంచితం స్థాపయిత్వా తు రుద్రే రుద్రమెకత్వమాహుః । రుద్రో హి శాశ్వతేన వై పురాణేనెషమూర్జేణ తపసా నియన్తా । అగ్నిరితి భస్మ వాయురితి భస్మ జలమితి భస్మ స్థలమితి భస్మ వ్యోమెతి భస్మ సర్వహ వా ఇదం భస్మ మన ఎతాని చక్షూంషి యస్మాద్వ్రతమిదం పాశుపతం యద్భస్మ నాఙ్గాని సంస్పృశెత్తస్మాద్బ్రహ్మ తదేతత్పాశుపతం పశుపాశ విమోక్షణాయ ॥ ౫॥
యోऽగ్నౌ రుద్రో యోऽప్స్వన్తర్య ఓషధీర్వీరుధ ఆవివేశ । య ఇమా విశ్వా భువనాని చక్లృపే తస్మై రుద్రాయ నమోऽస్త్వగ్నయే । యో రుద్రోऽగ్నౌ యో రుద్రోऽప్స్వన్తర్యో ఓషధీర్వీరుధ ఆవివేశ । యో రుద్ర ఇమా విశ్వా భువనాని చక్లృపే తస్మై రుద్రాయ నమోనమః । యో రుద్రోऽప్సు యో రుద్ర ఓషధీషు యో రుద్రో వనస్పతిషు । యేన రుద్రేణ జగదూర్ధ్వధారితం పృథివీ ద్విధా త్రిధా ధర్తా ధారితా నాగా యేऽన్తరిక్షే తస్మై రుద్రాయ వై నమోనమః । మూర్ధానమస్య సంసేవ్యాప్యథర్వా హృదయం చ యత్ । మస్తిష్కాదూర్ధ్వం ప్రెరయత్యవమానోऽధిశీర్షతః । తద్వా అథర్వణః శిరో దేవకొశః సముజ్ఝితః । తత్ప్రాణోऽభిరక్షతి శిరోऽన్తమథో మనః । న చ దివో దేవజనేన గుప్తా న చాన్తరిక్షాణి న చ భూమ ఇమాః । యస్మిన్నిదం సర్వమోతప్రోతం తస్మాదన్యన్న పరం కిఞ్చనాస్తి । న తస్మాత్పూర్వం న పరం తదస్తి న భూతం నొత భవ్యం యదాసీత్ । సహస్రపాదెకమూర్ధ్నా వ్యాప్తం స ఎవేదమావరీవర్తి భూతమ్ । అక్షరాత్సంజాయతె కాలః కాలాద్వ్యాపక ఉచ్యతే । వ్యాపకో హి భగవాన్రుద్రో భొగాయమనో యదా శేతే రుద్రస్తదా సంహార్యతే ప్రజాః । ఉచ్ఛ్వాసితే తమో భవతి తమస ఆపోऽప్స్వఙ్గుల్యా మథితే మథితం శిశిరె శిశిరం మథ్యమానం ఫెనం భవతి ఫెనాదణ్డం భవత్యణ్డాద్బ్రహ్మా భవతి బ్రహ్మణొ వాయుః వాయోరోఙ్కారః ఓంకారాత్సావిత్రీ సావిత్యా గాయత్రీ గాయత్ర్యా లోకా భవన్తి । అర్చయన్తి తపః సత్యం మధు క్షరన్తి యద్భువమ్ । ఎతద్ధి పరమం తపః । ఆపోऽజ్యోతీ రసోऽమృతం బ్రహ్మ భూర్భువః స్వరో నమ ఇతి ॥౬॥
య ఇదమథర్వశిరో బ్రాహ్మణోऽధీతే అశ్రోత్రీయః శ్రోత్రియో భవతి అనుపనీత ఉపనీతో భవతి సోऽగ్నిపూతో భవతి స వాయుపూతో భవతి స సూర్యపూతో భవతి స సర్వేర్దేవైర్ఞాతో భవతి స సర్వైర్వేదైరనుధ్యాతో భవతి స సర్వేషు తీర్థెషు స్నాతో భవతి తేన సర్వైః క్రతుభిరిష్టం భవతి గాయత్ర్యాః షష్టిసహస్రాణి జప్తాని భవన్తి ఇతిహాసపురాణానాం రుద్రాణాం శతసహస్రాణి జప్తాని భవన్తి । ప్రణవానామయుతం జప్తం భవతి । స చక్షుషః పఙిऽక్తం పునాతి । ఆ సప్తమాత్పురుషయుగాన్పునాతీత్యాహ భగవానథర్వశిరః సకృజ్జప్త్వైవ శుచిః స పూతః కర్మణ్యో భవతి । ద్వితీయం జప్త్వా గణాధిపత్యమవాప్నోతి । తృతీయం జప్త్వైవమేవానుప్రవిశత్యోం సత్యమోం సత్యమోం సత్యమ్ ॥ ౭॥
ఓం భద్రమ్ కర్ణేభిరితి శాన్తిః ॥
॥ ఇత్యథర్వశిరऽఉపనిషత్సమాప్తా ॥