గోపీనాథ రామాయణము/బాలకాండము

by గోపీనాథము వేంకటకవి

శ్రీః

బాలకాండము

కథాప్రారంభము

నారదమహర్షి వాల్మీకికడ కేతెంచుట

వ.⁠

శ్రీకృష్ణదేవునకు సమర్పితంబుగా నాయొనర్పం బూనిన శ్రీ మద్రామాయణం బునకుఁ గథాప్రారంభం బెట్టి దనిన శతకోటిప్రవిస్తరంబై బ్రహ్మలోకంబునందు సుప్రసిద్ధం బైనరామచరితంబు భూలోకవర్తులయిన నాలుగువర్ణంబులవారికిఁ దాపత్రయవిమోచనంబుకొఱకు సంక్షేపించి రచియింప నుద్యుక్తుండై పరమ కారుణికుం డైనపరమేష్ఠి వాల్మీకిరూపంబున విశ్వంభరయం దవతరించె నట్టి బ్రహ్మాంశసంభూతుం డైన వాల్మీకి తనచేతఁ జికీర్షితం బైన రామచరితంబు గురు ముఖంబువలన వినం గోరి భగవత్కథోపదేశంబునందు సర్వగురుండైన నార దుం బ్రతీక్షించుచుండ నొక్కనాఁడు భగవంతుండైన యన్నారదుండు బ్రహ్మ నియోగంబున వాల్మీకికడకుం జనుదెంచిన నత్తపస్వివర్యుండు తపస్స్వాధ్యాయ నిరతుండును వాగ్విశారదుండును దేవమునిశ్రేష్ఠుండు నైననారదు నవలోకించి పూజించి మునీంద్రా యిప్పు డీలోకంబున దృష్టగుణవ్యతిరిక్తప్రశస్తగుణ వంతుండును దా నక్షతుం డగుచుఁ బరులజయించు వీర్యవంతుండును సామా న్యవిశేషరూపధర్మజ్ఞుండును దనకొఱకుఁ గావింపం బడిన యువకారం బల్పం బైనను బహుత్వంబున నెఱుంగునట్టి కృతజ్ఞుండును సర్వావస్థలయందును సత్య వచనశీలుండును ఫలపర్యంతంబు సమారబ్ధంబైన వ్రతంబు విడువనట్టి స్వ భావంబు గల దృఢవ్రతుండును వంశక్రమాగతాచారయుక్తుండును నపరా ధంబు గావించినవారియందైనను హితంబుఁ జేయునట్టి శీలంబు గలవాఁడును విదితసకలవేద్యపదార్థుండును నన్యులకు నిర్వహింపంగూడనికార్యంబు నిర్వ హించుటకు సమర్థుండును నద్వితీయప్రియదర్శనుండును నసమానసర్వాంగ సుందరుండును నాత్మవంతుండును విధేయకోపుండును జితారిషడ్వర్గుండును ద్యుతిమంతుండును నసూయారహితుండును నగుపురుషుం డెవ్వఁడు సంయుగం బునందు జాతరోషుం డగునప్పు డెవ్వానికి సురాసురాదులు దలంకుదు రట్టి వాని వినం గుతూహలం బగుచున్న దట్టి పురుషశ్రేష్ఠు నెఱుంగ నీవె సమర్థుం డవు కృపామతి నెఱింగింపు మని యభ్యర్థించినఁ ద్రిలోకగోచరజ్ఞానుం డయిన నారదుం డవ్వాల్మీకిప్రశ్నజాతంబు విని యమ్మునిశ్రేష్ఠు నేకాగ్రసిద్ధికొఱకు నభి

⁠

⁠

ముఖుం గావించి యీప్రశ్న సకలగుణవిశిష్టసార్వభౌమవిషయకంబై యున్న దైనను సార్వభౌమమాత్రంబునందు నీయడుగంబడిన ప్రశస్తగుణసంపత్తి యంతయు సంభవింపనేరదు సకలజగద్రక్షణార్థంబు మనుష్యరూపంబున నవ తీర్ణుం డైన పరమపురుషునందు సులభం బగు దైవయోగంబున దద్గుణకీర్త నంబు లబ్ధంబయ్యె నని ప్రహృష్టుండై ప్రాచేతను నవలోకించి నీచేత గీర్తితంబు లైన యీవీర్యాదిగుణంబు లన్నియు దుర్లభంబు లేతాదృశప్రశస్తసమస్త గుణవిశిష్టుండైన మహాపురుషు నిశ్చయించి చెప్పెద నట్టిపురుషు నాకర్ణింపు మని యిట్లనియె.

⁠ 75

నారదుఁడు వాల్మీకికి శ్రీరామకథ నెఱింగించుట

మ.⁠

మతిమంతుండును నీతిమంతుఁడును శ్రీమంతుండు సర్వజ్ఞుఁడున్ ధృతిమంతుండును వాగ్మియున్ వశియు విద్విడ్వర్గసంహర్తయుం ద్యుతిమంతుండు గుణోన్నతుండు నియతాత్ముండు న్మహావీర్యుఁడున్ హితుఁడు న్రాముఁ డనంగఁ జెన్నలరు న య్యిక్ష్వాకువంశంబునన్.

⁠ 76

సీ.⁠

వెడఁదకన్నులవాఁడు విపులాంసములవాఁడు రాకేందుబింబవక్త్రంబువాఁడు కంబుకంఠమువాఁడు ఘనలలాటమువాఁడు రమణీయమృదుకపోలములవాఁడు పీనవక్షమువాఁడు పృథునితంబమువాఁడు సముదగ్రచారుమస్తకమువాఁడు దివ్యదేహమువాఁడు దీర్ఘబాహులవాఁడు కమనీయశుభలక్షణములవాఁడు

⁠

తే.⁠

ప్రబలచాపంబు మూఁపునఁ బరఁగువాఁడు, శ్యామవర్ణంబువాఁడు ప్రశస్తగూఢ జత్రుదేశంబు గలవాఁడు సమవిభక్త, సముచితమనోజ్ఞసుందరాంగములవాఁడు.

⁠ 77

వ.⁠

మఱియు వృత్తపీవరబాహుండును గామాదివికారరహితుండును గజసింహ గతిసదృశగమనుండును షణ్ణవత్యంగుళవిగ్రహుండును నిర్ణిక్తేంద్రనీలవర్ణుం డును శ్రవణమాత్రంబున శత్రుహృదయవిదారకత్వంబుచేతఁ బ్రశస్తపౌరు షుండును సర్వోత్తరావయవసౌభాగ్యయుక్తుండును సాముద్రికశాస్త్రోక్తమంగ ళాయతనసర్వలక్షణలక్షితుండును శరణాగతరక్షణరూపధర్మజ్ఞుండును సత్యప్ర తిజ్ఞుండును బ్రజాహితకరణతత్పరుండును నాశ్రితరక్షణముఖ్యయశుండును సర్వ విషయజ్ఞానశీలుండును బాహ్యాభ్యంతరశుద్ధియుక్తుండును నాశ్రితపరతంత్రుం డును బిత్రాచార్యవినీతుండును నాశ్రితరక్షణచింతాభిరతుండును జగద్రక్ష ణార్థంబు ప్రజాపతితుల్యత్వంబును నవతీర్ణుండును నఖండితైశ్వర్యసంపన్నుం డును సకలలోకసముద్ధరణపరిపోషణశక్తియుక్తుండును నాశ్రితజనవిరోధినిషూ దనుండును బ్రజల కరిష్టనిరసనపూర్వకంబుగా నభీష్టప్రాపణకర్తయు వర్ణా శ్రమధర్మపరిపాలకుండును శరణాగతపరిపాలనరూపస్వధర్మరక్షకుండును యజ నాధ్యయనదానాది స్వధర్మపరిపాలకుండును నాశ్రితబాంధవాది జీవలోకంబు

⁠

⁠

లకు రక్షితయు ఋగ్యజుషాదిచతుర్వేదపదార్థవిదుండును శిక్షాదిషడంగపారగుం డును ధనుర్వేదనిష్ఠితుండును సాంఖ్యయోగతర్కవైశేషికపూర్వోత్తరమీ మాంసావ్యాకరణధర్మశాస్త్రాదిశాస్త్రార్థతత్త్వజ్ఞుండును విజ్ఞాతార్థవిషయంబు నందు సదావిస్మరణలేశరహితుండును బ్రతిభానవంతుండును సర్వలోకప్రియుం డును నపకారులయందైన నుపకారశీలుండును వ్యసనపరంపరలయందైన నక్షు భితాంతఃకరణుండును నతిగంభీరప్రకృతియుక్తుండును దత్తత్కాలకర్తవ్యచతు రుండును నై ప్రకాశించు నదియునుం గాక.

⁠ 78

క.⁠

సింధువులతోడఁ గూడిన, సింధువుచందాన గుణవిశిష్టుఁడు కరుణా సింధువు రాముఁడు ప్రజ్ఞా, సింధువులగు బుధులఁ గూడి చెలఁగు ననిశమున్.

⁠ 79

తే.⁠

అనుదినంబు సర్వావస్థలందు సారె, సారె కవలోకితుం డయ్యు జనులచేతఁ బరఁగ మున్నెప్పుడును జూడఁబడనివాని, యట్ల విస్మయదర్శనుం డైనవాఁడు.

⁠ 80

క.⁠

అలఘుచరిత్రుఁడు పూజ్యుఁడు, సలలితచిత్తుండు మిత్రశత్రూదాసీ నులయం దవిషముభావము, గలవాఁ డానందకరుఁడు కౌసల్య కొగిన్.

⁠ 81

సీ.⁠

గాంభీర్యమందు సాగరముఁ బోలినవాఁడు ధైర్యంబుచే మహీధరనిభుండు వీర్యసంపదచేత విష్ణుతుల్యుఁడు శశధరునికైవడిఁ బ్రియదర్శనుండు కరము క్రోధమునందుఁ గాలాగ్ని కెనయగు, క్షమచేతఁ బృథివికి సాటివచ్చుఁ ద్యాగంబునందు ధనాదిపసదృశుండు నపరధర్ముండు సత్యంబునందు

⁠

తే.⁠

భూరివిజ్ఞానరమకుఁ దాఁ బుట్టినిల్లు, దానదాక్షిణ్యదయలకుఁ దావకంబు నీతిసత్యధర్మములకు నిలయ మతఁడు, లలితసద్గుణసందోహములకుఁ బేటి.

⁠ 82

వ.⁠

అని యిట్లు నారదుండు సాక్షాద్భగవదవతారంబైన రామభద్రునందలి సకలా నంతకల్యాణగుణంబు లన్నియు వక్కాణించి యిక్ష్వాకువంశప్రభవుం డను శబ్దంబున రామావతారకథనంబును శత్రునిబర్హణుఁ డనుశబ్దంబునఁ దాటకాది వధంబును మహావీర్యుం డనుశబ్దంబున సర్వాస్త్రశస్త్రగ్రహణంబును లక్ష్మీవం తుం డనుశబ్దంబున సీతాపరిణయంబును సత్యపరాక్రముం డనుశబ్దంబునఁ బర శురామభంగంబును మొదలుగాఁగల బాలకాండకథ యంతయు సంక్షేపంబు గా సూచింపంజేసి యయోధ్యాకాండ కథాక్రమణిక నెఱింగించువాఁడై వెం డియు వాల్మీకి నవలోకించి యిట్లనియె నిట్టిసమస్తసద్గుణగరిష్ఠుండును బురుష శ్రేష్ఠుండును రాజ్యాభిషేకసముచితవిశిష్టగుణవరిష్ఠుండును నమోఘపరాక్ర మవంతులలోన నతిశ్రేష్ఠండును బ్రకృతిజనేష్టుండును గుమారజ్యేష్ఠుండు నైన కల్యాణగుణాభిరాము రామునిం జూచి తండ్రియగు దశరథుండు పరమానంద భరితాంతఃకరణుండై సకలజనంబులకు హితంబు సంపాదింపఁ దలంచి యౌవ రాజ్యంబున కభిషిక్తునిం జేయ సమకట్టినఁ దదభిషేకార్థసంభృతదధ్యాదిమంగళ ద్రవ్యవిశేషంబుల విలోకించి దశరథునికొండొకభార్య కైకయనునది మంథరా

⁠

⁠

వాక్యచోదితయై తొల్లి దేవాసురయుద్ధంబునందు వల్లభునిచేత దత్తవరయైనది గావున నాసమయంబునఁ గట్టఁడితనంబున దిట్ట యై రామునకు వివాసనంబును నిజపుత్రుండైన భరతునకు రాజ్యాభిషేకంబునుం గోరిన నమ్మహీరమణుండు సత్య వాది గావున ధర్మమయపాశనిబద్ధుండై విడివడ సమర్థుండు గాక ప్రియపుత్రుండైన ను రాముని వనంబునకుం బనిచిన నవ్వీరోత్తముండు కైకేయీప్రీతినిమిత్తంబు పితృవచననియోగంబువలనఁ దద్వచనపరిపాలనవిషయస్వకృతప్రతిజ్ఞను బరిపా లించుచు వనంబునకుం జనిన నమ్మహాత్మునితమ్ముండు సుమిత్రానందవర్ధనుం డగులక్ష్మణుండు సహజప్రీతిమంతుండును నిష్టుండును గావున వినయసంపన్నుం డై సౌభ్రాత్రంబుఁ జూపుచు స్నేహంబువలన ననురూపం బగు వ్రతం బంగీ కరించి యన్నవెంట నరణ్యంబునకుం జనియె.

⁠ 83

ఉ.⁠

ఆరఘునాథుభార్య జనకాలయజాత సమస్తలక్షణ శ్రీరమణీయరూప హితశీల సతీతిలకంబు నిందిరా కారయు సాధ్వి ప్రాణములకంటే గరీయసి యైన సీత సొం పారఁ బతిన్ భజించి చనె నప్పుడు రోహిణి చంద్రునిం బలెన్.

⁠ 84

క.⁠

పౌరులచే జనకునిచే, దూరం బారాముఁ డనుగతుం డగుచు రయం బారఁగ ననుజుఁడు సీతయు, వారక తనతోడ రాఁగ వనమున కరిగెన్.

⁠ 85

తే.⁠

ఈతెఱంగునఁ జని జాహ్నవీతటమున, శృంగిబేరాఖ్యపట్టణ మేలువానిఁ బరమసఖుని నిషాదాధిపతిని గుహునిఁ, జేరి సూతునిఁ గ్రమ్మఱ నూరి కనిచి.

⁠ 86

ఆ.⁠

అట నిషాదనాథుఁడైన యాగుహునితో, నలఘుయశుఁడు చాలఁ జెలిమిఁ జేసి వానియనుమతమున జానకీలక్ష్మణ, కలితుఁ డగుచు వేగ గంగ దాఁటి.

⁠ 87

క.⁠

భూవల్లభుండు రాముఁడు, తేవనమున వనము సొచ్చి ధీరత్వమునం ద్రోవ నవవారిపూరిత, పావననదు లుత్తరించి పరమప్రీతిన్.

⁠ 88

తే.⁠

చతురుఁ డగుభరద్వాజునిశాసనమునఁ జిత్రకూటాద్రిఁ జేరి తచ్చిఖరిమీఁద వేడ్కతోఁ బర్ణశాలఁ గావించి యందు నిండుసుఖగోష్ఠి వసియించి యుండె నంత.

⁠ 89

వ.⁠

దేవగంధర్వసంకాశు లైన సీతారామలక్ష్మణులు మువ్వురు చిత్రకూటోపాంత వనంబునందు రమమాణులై సుఖంబుగా నివసించి యుండి రిట సాకేత పురంబున.

⁠ 90

క.⁠

ఆరఘువర్యుఁడు శైలముఁ, జేరుట విని పుత్రశోకచింతార్దితుఁడై దారుణగతి విలపించుచు, భూరమణుఁడు మేను విడిచి పోయెన్ దివికిన్.

⁠ 91

వ.⁠

దశరథమరణానంతరంబున మహాబలుండగు భరతుండు వసిష్ఠప్రముఖ మహర్షుల చేత రాజ్యంబునందు నియుజ్యమానుండయ్యును దానినంగీకరింపక చతురంగ

⁠

⁠

బలంబులతోఁ గూడి రామపాదప్రసాదకుండై వనంబునకుం జని యార్యభావ పురస్కృతుండై మహాత్ముండును సత్యపరాక్రముండును నభిరామదర్శనుండును నగురామునిం జేరి మహాత్మా నీవు సర్వగుణశ్రేష్ఠుండైనను కనిష్ఠునకు రాజ్యా ర్హత్వంబు లేమి యెఱింగి ధర్మజ్ఞుండవు గావున నీవె రాజ వని పలికిన సర్వస్వరూ పగుణంబులచేత నాశ్రితచిత్తరంజకస్వభావుండయ్యును వనీపకాభీష్టప్రదానత త్పరుండయ్యును యాచకజనలాభంబుచేతఁ బ్రసన్నవదనుండును మహాయశుం డయ్యును నేకసాయకవిమోచనమాత్రంబున సమస్తదానవహననసమర్థుం డయ్యును రాముండు పితృవచనగౌరవంబున రాజ్యం బంగీకరింపక రాజ్యంబు సే యుట కహల్యాదృష్టవైభవపాదసంస్పృష్టంబు లైనపాదుకలు న్యాసరూపంబున భరతున కొసంగి బహువిధసాంత్వవచనంబుల సారెసారెకు నతనిఁ గ్రమ్మఱించిన నాభరతుం డభిషేకార్థంబు రామప్రత్యానయనలక్షణమనోరథంబు నొందక నందిగ్రామంబునం దనుదినంబును రామపాదుకలకు నమస్కరించుచు రామా గమనకాంక్షుండై రాజ్యంబుఁ బాలించుచుండె నంత సర్వాతిశయకాంతిమం తుండును సత్యప్రతిజ్ఞుండును రాజ్యభోగలౌల్యరహితుండు నగురాముండు భర తుండాదిగాఁ గల పురజను లందఱు వెండియుఁ జిత్రకూటంబునకుం జనుదెంతు రని తలంచి పితృవచనపరిపాలనంబునం దేకాగ్రచిత్తుండై దండకారణ్యంబుఁ బ్రవేశించె నని యి ట్లయోధ్యాకాండకథ యంతయు సంక్షేపంబుగా నెఱిం గించి యద్దేవమునిశ్రేష్ఠుం డారణ్యకాండకథాక్రమం బెఱింగించువాఁడై వెండియు నిట్లనియె నట్లు రాజీవలోచనుండగు రాముండు మహారణ్యంబగు దండ కారణ్యంబుఁ బ్రవేశించి యపూర్వసంస్థానవనవిలోకనజనితకుతూహలంబు చేతను మహావనప్రవేశసంభావితరాక్షసరణారంభోర్జితహర్షంబుచేతను విక సితలోచవారవిందుండై.

⁠ 92

తే.⁠

మునివిరోధి విరాధుని మొనసి చంపి మాననీయాంగు శరభంగుమౌనిఁ జూచి ఘను సుతీక్ష్ణమహాముని గని యగస్త్యు ననుజుఁ జూచి యగస్త్యునిఁ గని ముదమున.

⁠ 93

తే.⁠

ఆయగస్త్యమహామునియనుమతమున, నైంద్ర మగుకార్ముకంబు మహాసిపత్రి దారుణాక్షయబాణతూణీరములును, రిపువినిగ్రహార్థంబు పరిగ్రహించె.

⁠ 94

వ.⁠

ఇట్లు జగదేకవీరుం డగురాముండు స్వవీర్యసదృశవరాయుధలాభంబు నొంది పరమప్రీతుండై శరభంగవనంబున నివసించియుండ నప్పు డచ్చటి మహర్షులు చిత్రకూటపంపావన నివాసులయిన వానప్రస్థులం గూడి యసురరాక్షసవధా కాంక్షులై రాముని సమీపంబునకుం జనుదెంచి రాక్షసబాధ నెఱింగించిన

⁠

⁠

నారఘుపుంగవుండు రాక్షసావాసభూతంబైన వనంబునందు నమ్మహామునుల ప్రార్థనావచనం బంగీకరించి.

⁠ 95

ఆ.⁠

దహనకల్పు లైనదండకారణ్యని, వాసిమునులమ్రోల వరుసతోడ సంగరమున నింక సకలరాక్షసుల వ, ధించువాఁడ నని ప్రతిజ్ఞఁ జేసి.

⁠ 96

క.⁠

అనఘుఁడు రాఘవుఁ డక్కా, ననమున నివసించి తగ జనస్థాననివా సిని యగుశూర్పణఖను గ్ర, క్కునఁ బట్టి విరూపఁ జేసె ఘోరాసిహతిన్.

⁠ 97

వ.⁠

ఇట్లు కామరూపిణియైన శూర్పణఖను గర్ణనాసికాచ్ఛేదంబున విరూపిణిం జేసి.

⁠ 98

క.⁠

శూర్పణఖాప్రేరితుఁ డై, దర్పంబున సమరమునకుఁ దఱిసినఖరుని న్నేర్పున వధించె రాముఁడు, సర్పాభీలోగ్రతీవ్రశాతశరములన్.

⁠ 99

వ.⁠

ఇట్లు రాక్షససేనాధ్యక్షుం డైన ఖరునిం బరిమార్చి తదనుచరు లైనదూషణ త్రిశిరుల వధించి పదంపడి చతుర్దశనహస్రసంఖ్యాకప్రధానరాక్షసుల నాజిరం గంబున నంతంబు నొందించి తదనుచరు లైనయామినీచరుల నందఱ నిశ్శేషం బుగా రూపుమాపె నంత నకంపనశూర్పణఖలవలస జ్ఞాతివధం బంతయు విని రావణుండు క్రోధమూర్ఛితుం డై సీతాహరణకార్యంబునందు మారీచుండను రాక్షసుని సహాయునిఁగా వరించి బలవంతుం డైన యారామునితోడి విరోధంబు యుక్తంబుగా దుడుగు మని బహుప్రకారంబుల నమ్మారీచునిచేత నివార్య మాణుం డయ్యును వానివచనం బనాదరణంబు చేసి కాలచోదితుం డై మారీ చసహితంబుగా రాముని యాశ్రమస్థానంబునకుం జనుదెంచి.

⁠ 100

శా.⁠

మారీచుం డొకమాయఁ బన్ని యల రామక్ష్మావరున్ లక్ష్మణున్ దూరంబు న్గొనిపోయినప్పు డదయన్ దోషాచరాధీశ్వరుం డారామామణి సీత నెత్తికొని ఘోరాకారుఁ బక్షీంద్రు దో స్సారోదారు జటాయువుం దునిమి భాస్వల్లీల నేగె న్వడిన్.

⁠ 101

తే.⁠

అంత రాముండు దైత్యశితాసిలూన, పత్రపాదుఁ డై పడియున్న పక్షినాథుఁ గని మహీపుత్రి హృత యౌట విని దురంత, గాఢతరదుఃఖభరమున గాసిపడుచు.

⁠ 102

క.⁠

చలితేంద్రియుఁ డై మిక్కిలి, పలవించుచు రామవిభుఁడు పక్షీంద్రునకు న్విలసితశాశ్వతసౌఖ్యము, గలుగఁగ సంస్కారవిధులఁ గావించి వెసన్.

⁠ 103

క.⁠

వనమున జానకి వెదకుచుఁ, జనిచని యొకచోటఁ గాంచె సత్త్వోద్రేకం బున జగము మ్రింగఁ జాలెడు, ఘనరూపుని ఘోరవికృతకాయుఁ గబంధున్.

⁠ 104

వ.⁠

కనుంగొని వానిభుజంబులు రెండును నిశాతఖడ్గంబుల ఖండించి పంచత్వంబు నొందించి తత్కళేబరంబు దహించిన వాఁడు స్వర్గగమనయోగ్యం బగుస్వకీ యం బైనగంధర్వరూపంబు నొంది రామునిం జూచి మహాత్మా నీవు శ్రవణకీర్త నాదిభగవధ్ధర్మాచరణశీలయు సామాన్యవిశేషధర్మనిపుణయుఁ జతుర్థాశ్రమ ప్రాప్తజితేంద్రియత్వపూర్వకమోక్షోపయుక్తాచారనిష్ఠయు నైనశబరిఁ గానం

⁠

⁠

జను మని పలికీ దివంబునకుం జనిన నారఘువల్లభుండు తద్వచనప్రకారంబున శబరిం గానం జని దానిచేత నర్ఘ్యాదిఫలసమర్పణాంతోపచారంబున నర్చితుం డయ్యె నని యిట్లు సత్యప్రతిజ్ఞత్వప్రధానం బైనయారణ్యకాండచరిత్ర సం క్షేపంబుగా సూచించి మిత్రకార్యనిర్వాహకత్వపరం బైన కిష్కింధాకాండ కథావృత్తాంతం బెఱింగించువాఁడై వెండియు వల్మీకజన్ము నవలోకించి యిట్ల నియె మునీంద్రా యిట్లు రాముండు శబరిచేతం బూజితుం డై పంపాసరోవర తీరవరంబునందు హనుమత్సమాగమంబుఁ జేసి హనూమద్వచనంబున సుగ్రీ వునితోడ సాచివ్యంబుఁ జెసి మహాబలుండగు రాముండు జన్మప్రభృతిస్వవృత్తాం తంబును రావణహృతత్వాదిసీతావృత్తాంతంబును సర్వంబును సుగ్రీవునకుం జెప్పిన నాసుగ్రీవుండు రామసంబంధి యైనతత్సర్వంబును విని సమానదుఃఖ మహాబలసంబంధంబు గలుగుటకు సుప్రీతుం డయి రామునితోడ వహ్నిసాక్షి కంబుగా సఖ్యంబుఁ జేసి సుహృత్సన్నిధియందు స్మృతదుఃఖుం డై తనకును వాలికిం గలవైరం బంతయు సాకల్యంబుగాఁ బ్రణయంబువలన నెఱింగించిన నారఘుసత్తముండు వైరవృత్తాంతంబు విని వాలిం బరిమార్చెద నని ప్రతిజ్ఞఁ జేసిన సుగ్రీవుండు రామున కుత్సాహవర్ధనార్థంబు వాలిపౌరుషం బంతయు నెఱింగించి రామునకు వాలిహననసామర్థ్యంబు గలదో లేదో యని శంకించి బలపరిజ్ఞానార్థంబు తొల్లి వాలిచేత నిహతుం డైనదుందుభి యను రాక్షసుని కళేబరంబు మహాపర్వతసంకాశం బైనదాని రామునకుం జూపి యీ రాక్షసకళేబ రంబు వాలిచేత నింతదూరంబు విక్షిప్తం బైనదని పలికిన విని నఖాగ్రంబున లోకవిరోధిసకలదానవదైత్యాదిహననశక్తియుక్తుండును నపరిచ్ఛేద్యబలుండు నగు రాముం డుదారబలోత్సాహవికసితాననుం డై యస్థినిచయరూపం బైన రాక్షసశరీరంబుఁ జూచి దాని దశయోజనపరిమితమాత్రంబు దవ్వులం బడఁ బాదాంగుష్ఠంబునం జిమ్మి తచ్ఛరీరంబు తొల్లి యార్ద్రం బిప్పుడు శుష్కం బై యున్న దనియెడు సుగ్రీవునియభిప్రాయంబు విమర్శించి వెండియు విశ్వాసంబుం బుట్టించుచు సప్తసాలవృక్షంబులును దత్సమీపశైలంబును రసాతలంబు నొక్కసాయకంబున భేదించిన నవ్విధం బాలోకించి సుగ్రీ వుండు సర్వప్రకారంబులు రాముండు దర్శనమాత్రంబున వాలిని వధింపం గలఁ డని విశ్వాసంబు నొంది కపిరాజ్యంబు శీఘ్రంబునఁ గరగతం బగు నని హర్షించి.

⁠ 105

క.⁠

భూవరుననుమతమున సు, గ్రీవుఁడు కిష్కింధ కేగి కీశాధీశున్ దేవేంద్రసుతుని వాలిని, గావరమున ననికిఁ బిలిచె ఘననాదమునన్.

⁠ 106

క.⁠

పిలిచిన వాలి రయంబున, వలవ దుడుగు మనుచుఁ దార వారించినఁ దా నిలువక వచ్చి భుజాబల, మలర రవిజు దాఁకె నాతఁ డాతనిఁ దాఁకెన్.

⁠ 107

క.⁠

ఇత్తెఱఁగునఁ దలపడి కపి, సత్తము లుగ్రగతిఁ బోరు సమయంబున రా జోత్తముఁ డొకబాణమున వి, యత్తల మద్రువంగ వాలి ననిఁ బడ నేసెన్.

⁠ 108

మ.⁠

అటు వాలిం బరిమార్చి రాముఁడు తదీయంబైననామ్రాజ్య మం తట సుగ్రీవున కిచ్చినం గొని సముద్యత్ప్రీతితో నాతఁ డం తట నల్దిక్కుల కమ్మెయిం బనిచి సీతం జూచి రం డంచు ను త్కటవేగోద్ధతులన్ వలీముఖుల నందం బొప్పఁ బంచెన్ వడిన్.

⁠ 109

వ.⁠

అని యిట్లు కిష్కింధాకాండకథాసంగ్రహం బెఱింగించి వెండియు నిట్లనియె నంత బలవంతుం డగు హనుమంతుండు దక్షిణదిక్కునకుం జని సంపాతీవచ నంబున శతయోజనవిస్తీర్ణం బైన సముద్రంబు దాఁటి లంకాపురంబు సొచ్చి యం దశోకవనికాఖ్యం బైన రావణుప్రమదావనంబున.

⁠ 110

తే.⁠

ఒనర రామునిఁ జింతించుచున్నదాని, సీతఁ గనుఁగొని ప్రమదంబు సెలఁగ విభుని కుశల మెఱిఁగించి ముద్రిక గుఱు తొసంగి, మానితంబైనతచ్ఛిరోమణి గ్రహించి.

⁠ 111

ఆ.⁠

వనము నీఱు సేసి వనపాలకులఁ ద్రుంచి, సప్తమంత్రిసుతుల సంహరించి పంచసైన్యపతులఁ బంచత్వ మందించి, యసమసమరదక్షు నక్షుఁ దునిమి.

⁠ 112

ఆ.⁠

శక్రజిత్ప్రయుక్తచటులలోకేశాస్త్ర, పాశమున రణోర్విబద్ధుఁ డయ్యు విధివరంబుకలిమి వేగ విముక్తుఁ డై, దేవరిపుల యవమతికి సహించి.

⁠ 113

ఆ.⁠

పరఁగఁ దనకుఁ దానె బద్ధుఁడై రాక్షన, వరునిపాలి కేగి వానితోడ నవనివిభునిమహిమ లన్నియుఁ బ్రకటించి, చుట్ల నున్న రాక్షసుల వధించి.

⁠ 114

చ.⁠

ఘనవాలాగ్నిశిఖాపరంపరల లంకాపట్టణం బంతయుం దను శక్రాదులు మెచ్చ నొక్కత్రుటిలో దగ్ధంబు గావించి గ్ర ద్దన భూపుత్రికిఁ జెప్పి రామునకు సీతాక్షేమముం దెల్పఁగా వనధిం గ్రమ్మఱ దాఁటి వచ్చె విజయవ్యాపారధౌరేయుఁ డై.

⁠ 115

వ.⁠

ఇట్లు చనుదెంచి మహాత్ముం డగురామునకుఁ బ్రదక్షిణంబుఁ జేసి యమేయా త్ముం డగుహనుమంతుండు తనచేత సందృష్ట యయ్యె సీత యని యెఱింగించె నని యిట్లు సుందరకాండవృత్తాంతంబు సంక్షేపంబుగా నెఱింగించి క్రమ్మఱ నిట్లనియె నట్లు సీతావృత్తాంతం బెఱింగించిన విని రాముండు సుగ్రీవసహితం బుగాఁ గదలి మహోదధిదక్షిణతీరంబుఁ జేరి సంతరణోపాయం బెఱింగించు టకు సముద్రునిం బ్రార్థించి యతండు పొడసూప కున్న నలిగి.

⁠ 116

క.⁠

ఇనకిరణనిభశరంబుల, వననిధి శోషిల్లఁ జేయ వారిధి భీతిం జనుదెంచి రాఘవునిముఖ, వనజము వీక్షించి మధురవైఖరిఁ బలికెన్.

⁠ 117

వ.⁠

మహాత్మా యిన్నలుండు సేతువుఁ గావించుంగాక యని యరిగిన నారఘుపుం గవుని శాసనంబున సముద్రవచనప్రకారంబున నలుండు సేతువుఁ గావించె నంత రాముండు నలవిరచితసేతుమార్గంబున శరనిధిం దాఁటి లంకమీఁదికిం జని.

⁠ 118

క.⁠

దురమున దశకంఠుని శిత, శరముల వధియించి పుచ్చి జనకకుమారిం బరమపతివ్రతఁ గనుఁగొని, నరపతి వ్రీడాభరమున నతవదనుం డై.

⁠ 119

వ.⁠

వానరరాక్షససభామధ్యంబునఁ బరుషంబు లాడిన నద్దేవి పాతివ్రత్యవిషయసం శయవచనంబు సహింపక వహ్నిప్రవేశంబుఁ జేసిన నయ్యగ్నిదేవుం డద్దేవి కతి శీతలుండై రామునకుం బొడసూపి సీత నర్పించి మహాత్మా విశుద్ధభావ యగు సీతం బరిగ్రహింపు మని పలికిన నారాముం డగ్నివచనంబువలన జానకిని విగత కల్మషఁగా నెఱింగి సీతాదేవిం జేకొని సంప్రహృష్టుండై దేవతలచేత నర్చితుం డై ప్రకాశించె నప్పు డయ్యద్భుతకర్మంబుఁ జూచి చరాచరాత్మకం బైన త్రైలో క్యం బంతయు సంతోషంబు నొందె నంత రాముండు విభీషణుని లంకారా జ్యంబున కభిషిక్తునిం జేసి కృతకృత్యుండును విగతమనస్తాపుండును నై జగ త్కంటకుం డైనరావణుని వధించుటవలనం బొడమిన హర్షవశంబునం దన్ను వి లోకింపం జనుదెంచిన శంకరహిరణ్యగర్భమహేంద్రప్రముఖబృందారకులచేత దుర్ల భంబులైనవరంబులు వడసి రాక్షసులచేత నిహతులైనవానరుల నందఱఁ బునస్సంజీవితులం జేసి సీతాలక్ష్మణహనుమత్సుగ్రీవాంగదవిభీషణాదులం గూడి పుష్పకవిమానం బారోహించి యయోధ్యాపురంబునకుఁ బోవుచు భర ద్వాజాశ్రమంబుఁ బ్రవేశించి నిజాగమనబోధనంబుకొఱకు హనుమంతుని భరతునిపాలికిం బనిచి యతం డెదుర్కొని తోడ్కొనిపోవ సీతకుం బూర్వ వృత్తాంతం బెఱింగించుచుం జనిచని నందిగ్రామంబుఁ జేరి యందు భ్రాతృ సహితంబుగా మునివేషంబు విడిచి చతుర్విధాలంకారంబులఁ గైసేసి సీతా నాదృశ్యంబు నొంది క్రమ్మఱ నయోధ్యాపట్టణసింహాసనాధ్యక్షుం డయ్యె నని యిట్లు యుద్ధకాండకథాప్రపంచంబు సంగ్రహంబుగా నెఱింగించి వెండి యు నిట్లనియె నట్లు సామ్రాజ్యపట్టాభిషిక్తుండై మహాత్మం డగురాముండు రాజ్యపరిపాలనంబు సేయునప్పుడు సర్వజనంబు సంజాతరోమాంచం బై ముది తాంతఃకరణంబై సర్వకామలాభజనితప్రీతియుక్తంబై రామసంశ్లేషణ పరిపుష్టసర్వాంగం బై యిష్టదేవతానమస్కారాదిరూపధర్మఫలలాభసమన్వి తం బై మనఃపీడారహితం బై వ్యాధిరహితం బై దుర్భిక్షుభయవర్జితం బై యలరెఁ బురుషు లొకానొకప్పుడైన నొక్కింతైనఁ బుత్రమరణంబు లేక సుఖించుచుండిరి యువతులు వైధవ్యం బెట్టిదో యెఱుంగక పతివ్రత లై సుఖిం చుచుండిరి జలాగ్నివాతజ్వరతస్కరక్షుత్పిపాసాప్రముఖాధ్యాత్మికాధిదైవికా ధిభౌతికబాధలం బొరయక జనంబు లానందించుచుండిరి నగరంబులు రాష్ట్రం బులు ధనధాన్యోపేతంబు లై ప్రహృష్టజనాకీర్ణంబులై నిత్యోత్సవయుక్తంబు లై కృతయుగంబునందుం బోలె ప్రముదితంబు లై యొప్పె రాముండు బహు సువర్ణాఢ్యయాగవిశేషంబుల నశ్వమేధశతంబుల దేవతలం దృప్తి నొందించి

⁠

⁠

రాజవంశంబుల శతగుణితంబులఁ బ్రత్యేకంబుగా రాజ్యదానంబున సంస్థాపించి యసంఖ్యేయం బగుధనంబును గోకోటిసహస్రంబులను బ్రాహ్మణుల కొసంగి యీలోకంబునందు నాల్గువర్ణంబులవారిని స్వస్వధర్మనిరతులం జేసి పదునొకొం డువేలవత్సరంబులు రాజ్యంబుఁ జేసి స్వలోకం బైనవైకుంఠంబునకు వేంచే యఁగలండు.

⁠ 120

క.⁠

అనఘము శ్రుతినిభము శుభం, బనుపమసేవ్యంబు దురితహర మగునీరా మునిచరితముఁ బఠియించినఁ, జనుఁ డఘములఁ బాసి పొందు శాశ్వతసుఖమున్.

⁠ 121

క.⁠

ఆయుష్యం బగు నీరా, మాయణముఁ బఠించు మనుజుఁ డైహికసౌఖ్య శ్రీయుతుఁడై సుతపౌత్రస, మాయుక్తుం డై యమర్త్యుఁ డగు నటమీఁదన్.

⁠ 122

ఉ.⁠

భోగము మోక్ష మిచ్చురఘుపుంగవ దోశ్చరితప్రబంధముల్ బాగుగ విన్న విప్రనరపాలకవిట్పదజు ల్క్రమంబున న్వాగృషభత్వమున్ క్షితిధవత్వముఁ బుణ్యఫలత్వము స్సము ద్యోగమహత్త్వముం గలిగి యొప్పుదు రెంతయు వీతశోకులై.

⁠ 123

వ.⁠

అని యి ట్లుత్తరకాండకథాసమన్వితంబుగా సప్తకాండకథావృత్తాంతం బం తయు సంక్షేపంబుగా నెఱింగించిన వాక్యవిశేషజ్ఞుండును ధర్మాత్ముండును మహా మునియు నగువాల్మీకి యన్నారదుని సంపూర్ణార్థప్రతిపాదకపదసమూహరూపం బైనతత్ప్రశ్నానురూపోత్తరవాక్యంబు విని శిష్యసహితుండై యద్దేవర్షివర్యుం బూజించిన నన్నారదుం డవ్వాల్మీకిచేత యథార్థంబుగాఁ బూజితుండై యా మంత్రణంబు వడసి యాకాశంబున కుద్గమించి స్వల్పకాలంబులోన బ్రహ్మలో కంబునకుం జనియె.

⁠ 124

వాల్మీకి స్నానార్ధము తమసానది కరుగుదెంచుట

ఉ.⁠

ఆజటినాథుఁడుం జనిన యవ్వల నమ్ముని స్నానకాంక్షి యై యోజ దలిర్ప డెందమున నూరెడుభక్తిరసంబుతో భర ద్వాజుఁడు వెంట రా వికచతామరసోత్పలభూరిసౌరభ భ్రాజితదివ్యగంధవహబంధుర యౌ తమసాస్రవంతికిన్.

⁠ 125

క.⁠

చని తత్తటినీమహిమకు, జనితప్రమదాభియోగసంభ్రమమతి యై ఘనసుజనావనపావన, వనగాహన మాచరింప వడిఁ దివురు చెదన్.

⁠ 126

తే.⁠

తగ నకర్దమ మైనయత్తటినితీర్థ మది విలోకించి తనక్రేవ నతివినీత చిత్తుఁ డై యున్న యమ్ముఖ్యశిష్యునిఁ గని యింపు దళుకొత్త మధురోక్తి నిట్టు లనియె.

⁠ 127

ఆ.⁠

అనఘ కంటె రమ్యమై నిష్కళంక మై, స్వాదుయుక్త మై, ప్రసన్నసలిల మై నుతింప నయ్యె నీనదీతీర్థంబు, సాధుపురుషమానసంబుకరణి.

⁠ 128

క.⁠

కలశం బచ్చటఁ బెట్టుము, తలఁగక వల్కలముఁ దెమ్ము తమసాతటినీ జలమజ్జన మొనరించెద, మలఘుగుణా సాంధ్యకృత్య మది దీర్చుటకున్.

⁠ 129

క.⁠

అని పలుక భరద్వాజుఁడు, ఘనముగ వల్కల మొసంగఁ గైకొని ఘనుఁ డ మ్ముని తత్తీరవనంబున, వినుతతపోధనుఁడు వేడ్క వీక్షించు నెడన్.

⁠ 130

మ.⁠

హరిదళస్ఫుటవర్ణతుల్యనవదూర్వాంకూరకాంతిచ్ఛటా భరితస్ఫీతవిశాలశాద్వలచరత్పంచాస్త్రకేళీవినో దరసోన్మత్తమనోజ్ఞనాదశకునద్వంద్వంబు క్రీడింపఁగాఁ దరులం బొంచి నిపాదుఁ డొక్కఁ డలుకన్ దర్పాంధుఁ డై గ్రక్కునన్.

⁠ 131

క.⁠

మించినవేడ్క రమించెడు, క్రౌంచంబుల రెంటిలోనఁ గనుఁగొని పురుష క్రౌంచమును జంపె నురవడి, వంచించి నిషాదుఁ డెంత పాపాత్మకుఁడో.

⁠ 132

వ.⁠

అప్పుడు శోణితపరీతగాత్రంబుతో వివేష్టమానుండై నేలం బడి యున్ననిజ వల్లభుం జూచి భర్తృమరణశోకాక్రాంతయై సహచరి యగుక్రౌంచాంగన దీన స్వనంబునఁ గరుణంబుగా విలపించిన.

⁠ 133

వాల్మీకిమహర్షి క్రౌంచమును సాధించిన నిషాదుని శపించుట

ఉ.⁠

ఆరవ మాలకించి ముని యద్దెస ఘోరనిషాదపాతితుం డై రస వ్రాలి యున్న విహగాధిపు రక్తపరీతశీర్షుని న్వారక గాంచి భూరికరుణ న్మధురోక్తి ననూనయించి యౌ రౌర యధర్మ మింత తగునా యని బుద్ధిఁ దలంచి యి ట్లనున్.

⁠ 134

శ్లో.⁠

మా నిషాద ప్రతిష్ఠాం త్వ మగమ శ్శాశ్వతీ స్సమాః, య త్క్రౌంచ దేశ మవధీః కామమోహితమ్.

⁠

మ.⁠

అని యి ట్లామునిరాజు పల్కినఁ దదీయాలాపముల్ శ్లోక మై తనరం గ్రౌంచవిధంబుఁ గాంచి నగచేతం దూలు నాచేతఁ జ య్యన నీలక్షణయుక్తపద్య మెటు లాహా వ్యాహృతం బయ్యె నేఁ డని చింతించుచు శిష్యునిం బిలిచి నెయ్యం బొప్పఁగా నిట్లనున్.

⁠ 135

వ.⁠

క్రౌంచీశోకార్తుండనై యిప్పు డేను నిషాదుని శపించిన శాపోక్తి చతుష్పాద యుక్తం బై సమాక్షరపదం బై లక్షణోపేతం బై యనేకార్థప్రతిపాదకం బై తం త్రీలయసమన్వితం బై శ్లోకరూపం బయ్యె శ్లోకంబుకంటె నన్యం బైన కేవల పదసందర్భంబు గాదు వింటివే యని పలికిన నా భరద్వాజుండు వాల్మీకివచ నంబు విని హృష్టచిత్తుం డై బహుప్రకారంబుల నుత్తమం బైనయాశ్ల్లోకరా జంబుఁ బఠించిన సంతుష్టాంతరంగుం డై.

⁠ 136

తే.⁠

సత్వరంబుగ వాల్మీకిసంయమీంద్రుఁ డన్నదీపుణ్యజలమున నర్హభంగి స్నాన మొనరించి యిదియె మంత్రంబు గాఁగ, నచలభక్తి జపించుచు నచటు వాసి.

⁠ 137

మ.⁠

తనవెంటం జలకుండిఁ గైకొని భరద్వాజుండు సంతోషి యై చనుదేరంగ ననేకవైఖరుల భాస్వత్పద్యభావంబు శి ష్యునకుం జెప్పుచు నాశ్రమంబునకుఁ బుణ్యోదారుఁ డేతెంచి తా ననిశధ్యాతత్పర్థవర్ణపదుఁ డై యాసీనుఁ డై యుండఁగన్.

⁠ 138

వాల్మీకిమహర్షికడకు పరమేష్ఠి యేతెంచుట

ఉ.⁠

బంగరుటంచతేజిపయి బాగుగ నెక్కి సనందనాదులుం బొంగుచు వెంట రాఁగ నలుమోముల వేదరవంబు లుప్పతి ల్లం గమలాసనుండు మునిరాజును బుణ్యచరిత్రుఁ గన్గొనన్ సంగతి మీఱ వచ్చె సురసాధ్యులు మ్రోల జొహారు సేయఁగన్.

⁠ 139

ఉ.⁠

వచ్చినధాతఁ గాంచి మునివర్యుఁడు దిగ్గున లేచి యాత్మలో నొచ్చెము లేనిభక్తిరస మూరఁ బ్రదక్షిణముం బ్రణామము న్మెచ్చుగ నాచరించి తమి మించి యథావిధిఁ బూజ లిచ్చి తా నచ్చుగ ఫాలభాగఘటితాంజలియై గురుబుద్ధి నుండఁగన్.

⁠ 140

క.⁠

వసజాసనుండు ముదమునఁ బనిగొని వాల్మీకిదత్తపరమాసనమం దనువుగ నాసీనుండై, మునిపతిఁ గూర్చుండఁ బనిచె మునుకొని ప్రేమన్.

⁠ 141

వ.⁠

ఇట్లు బ్రహ్మచేత ననుజ్ఞాతుండై వామలూరుతనయుం డుచితనిజాసనంబునం గూ ర్చుండి క్రౌంచగతం బైనచిత్తంబున ధ్యానంబుఁ బూని యెవ్వండు చారుర వం బైనతాదృశక్రౌంచంబు నకారణంబుగా వధించె నట్టి నిషాదుం డెంత పా పాత్ముం డెంత వైరగ్రహణబుద్ధి యయ్యె నని సారెసారెకుఁ గ్రౌంచాంగన నుద్దేశించి దుఃఖించుచు హృద్గతావశోత్పన్నశ్లోకార్థంబునందు నివేశితచిత్తుం డై సాక్షాల్లోకపితామహుం డైన పరమేష్టి కిట్లనియె.

⁠ 142

మ.⁠

కలుషాత్ముండు నిషాదుఁ డొక్కఁ డలుకం గ్రౌంచంబు హింసింపఁగాఁ గలఁక న్భర్తృనియోగదుఃఖమున నాక్రందించు క్రౌంచాంగన న్బెలుచం గన్గొని యేను శోకమున వానిం దిట్టితిం దిట్ట న ప్పలుకుల్ వి న్మొకపద్య మై తనరె శుంభల్లక్షణోపేతమై.

⁠ 143

వ.⁠

అని పలికి యాశ్లోకంబుఁ బఠించి దేవా యిది యేమి కారణంబున నుత్పన్నం బయ్యె నాశ్చర్యరసావిష్టచిత్తుండ నై యున్నవాఁడ నెఱింగింపవే యని యభ్య ర్థించిన నాకర్ణించి విరించి యుదంచితకరుణాకటాక్షవీక్షణంబుల నిరీక్షించి మదా జ్ఞానుసారంబున నపతీర్ణ మైనసరస్వతి నెఱుంగఁ డయ్యె నని మందహాసంబుఁ జేసి యిట్లనియె.

⁠ 144

తే.⁠

తాపసోత్తమ మత్ప్రసాదమునఁ జేసి, భారతీదేవి నీజిహ్వఁ బాదుకొనియె నట్లు గాకున్న నీచేత ననఘ నేఁడు, పరఁగ నీశ్లోక మిబ్భంగి బద్ధ మగునె.

⁠ 145

తే.⁠

అనఘ నీమీఁది కూర్మిచే నమరమౌని, నారదుఁడు సర్వలోకవిశారదుండు

⁠

⁠

తెలిపి పోయిన రాముని దివ్యచరిత, మఖిలము సవిస్తరంబుగా నర్థిఁ జెపుమ.

⁠ 146

క.⁠

శ్రీమంతుఁడు గుణవంతుఁడు, ధీమంతుఁడు ధార్మికుండు ధీరుం డగునా రామునిచరితముఁ జెప్పుట, ప్రామాణ్యము పుట్టువునకు ఫల మగుఁ జుమ్మీ.

⁠ 147

ఉ.⁠

ఉత్తమవిక్రముం డగురఘూత్తముసచ్చరితంబు జానకీ వృత్తము సర్వరాక్షసులవృత్తము లక్ష్మణువృత్త మంతయుం జిత్తముఁ జేరి యున్నయవి నేరక యున్నవి నేఁడు పూర్ణవి ద్వత్తమ మత్ప్రసాదమునఁ దప్పక తోఁచెడు నీకు సర్వమున్.

⁠ 148

క.⁠

దురితహరంబును జేతో, హర మీదృశ్శ్లోకబద్ధ మగురామునిస చ్చరితముఁ జేయుము నీపలు, కరయఁగ నొక టైన ననృతమై యుండ దొగిన్.

⁠ 149

మ.⁠

క్షితి నెందాఁకఁ గులాచలంబులు రహిం జెల్వొందుఁ బుణ్యావగా తతి యెందాఁకఁ జరించు నర్ణవము లెంచాఁకం జెలంగు న్భవ త్కృతరామాయణకావ్య మందనుక సూరిస్తుత్యమై యుండు స మ్మతి నందాఁక సుఖంచె దీవు తగ నస్మల్లోకసంవాసి వై.

⁠ 150

మ.⁠

అని దీవించి విరించి సమ్మదరనవ్యాకోచచిత్తాబ్జుఁ డై చనియెం బిమ్మటఁ దాపసోత్తముఁడు చంచత్ప్రీతి నాశ్లోకముం బనిగా శిష్యులు సారెసారెకుఁ బఠింప న్వేడ్క నాలించి త ద్ఘనరామాయణపుణ్యకావ్యరచనాకౌతూహలోల్లాసి యై.

⁠ 151

వ.⁠

మఱియుఁ గ్రౌంచాంగనాదీనస్వరసమాకర్ణనసంజాతశోకంబు సమాక్షరచతు ప్పాదగీతం బైనశ్లోకం బయ్యె నింక నాశీర్నమస్క్రియావస్తునిర్దేశముఖం బును నితిహాసకథాసంయుక్తంబును నితరద్వారసంశ్రయంబును జతుర్వర్గ ఫలప్రదంబును జతురోదాత్తనాయకంబును నగరసముద్రశైలర్తుచంద్ర సూర్యోదయోద్యానజలక్రీడామధుపానోత్సవవిప్రలంభవివాహకుమారో దయమంత్రకరణదురోదరప్రయాణరణనాయకాభ్యుదయవర్ణనంబుల చేత సమలంకృతంబును నసంక్షిప్తంబును రసభావనిరంతరంబును సుసంధి శ్రావ్యవృత్తానతివిస్తీర్ణసర్గోపేతంబును లోకరంజనంబును నగు యశస్విరామ చరితరూపమహాకావ్యంబు వృత్తాశ్రయంబు లైనశృంగారాదిరసంబులును నర్థా శ్రయంబు లైన ద్రాక్షాపాకనారికేళపాకరసాలపాకంబులలో బహిరంతర్వ్యాప్త రనం బైనద్రాక్షాపాకంబును బదాశ్రయంబు లైనశయ్యలును వైదర్భీగౌడీపాం చాలీప్రముఖరీతులలోన బంధపారుష్యశబ్దకాఠిన్యాతిదీర్ఘసమాసవర్జితంబైన వైదర్భీరీతీయందు విషమాక్షరవృత్తరాహిత్యంబును శబ్దార్థాశ్రయంబు లైన యనుప్రాసోపమాద్యలంకారజాతంబును శబ్దావయవాశ్రయంబు లైన గుణం బులును గైశిక్యాదివృత్తులును దేఁటపడునట్లుగా రచించెద సమాసదోషసంధి దోషపదదోషాది సమస్తదోషపరివర్జితం బగుదానిని నన్యూనాతిరిక్తమహా

⁠

⁠

నందైకరసోపనతవాక్యబద్ధం బగుదాని మద్విరచితం బగుదాని రావణవధం బధికరించి కావింపంబడినదాని నీరామచరితంబు సమాజాతచిత్తుల రై వినుం డని శిష్యులతోడం బలికి కీర్తిమంతుండును నుదారబుద్ధియు నగునమ్మునిశ్రేష్ఠుండు ప్రక్షాళితపాణిపాదుం డై ప్రాచీనాగ్రదర్భాసనంబున నుపవిష్టుం డై యంజలి ఘటించి విరించనోక్తప్రకారంబున నచలసమాధియోగంబుఁ బూని నారదో క్తం బైనరామచరితవస్తుతత్త్వంబు వ్యక్తం బగునట్లు కథారహస్యంబు లన్వే షింప నప్పుడు చతుర్ముఖప్రసాదబలంబున దశరథునివృత్తంబును సీతారామలక్ష్మ ణు లయోధ్యయందు నివసించునప్పు డేవృత్తంబు సంజాతం బయ్యెఁ దద్వృత్తం బును వారలహసితభాషితగతిచేష్టితంబులును సాకేతపురనిర్గమనానంతరంబున వనవాసంబునం దెయ్యది సంజాతం బయ్యె నట్టివృత్తంబును సత్యసంధుండగు రామునిచేత రచింపంబడిన కార్యంబు లన్నియుఁ గరతలగతామలకంబునుం బోలె నిరీక్షించి.

⁠ 152

వాల్మీకిమహర్షి రామాయణమహాకావ్య మొనరించుట

తే.⁠

అఖిలధర్మార్థగుణయుక్త మైనదాని, రమ్యకామార్థగుణవిస్తరంబు నైన దాని నీరధిఁబోలె రత్ననిభలలిత, మానితపదార్థసంపూర్ణ మైనదాని.

⁠ 153

సీ.⁠

షడ్జాదికస్వరసంబంధికాంతాదికాఖిలశ్రుతిహృద్య మైనదాని వేడ్కతో వినువారి వీనులఁ జిత్తంబు నభిముఖంబుగఁ జేయునట్టిదాని సర్వోపనిషదర్థపారసంభూతాశయప్రతిపాదకం బయినదాని నరసురగంధర్వపరమర్షియక్షవిహంగకిన్నరసేవ్య మయినదాని

⁠

తే.⁠

నర్కకులమున నవతీర్ణుఁ డైన పరమ, పురుషుఁ డగురామభద్రునిపుణ్యచరిత నమరముని నారదుఁడు సెప్పినట్టి ఫణితి, నంతయును గావ్య మొనరింప నాత్మఁ దలఁచి.

⁠ 154

వ.⁠

రామునిజన్మంబును దన్మహావీర్యంబును సర్వానుకూలత్వంబును సర్వప్రియ త్వంబును క్షాంతియు నిరతిశయప్రియదర్శనత్వంబును సత్యశీలత్వంబును విశ్వామిత్రసమాగమంబును నానావిచిత్రకథలును జానకీవివాహంబును ధనుర్వి భేదనంబును రామరామవివాదంబును దాశరథిగుణానుకీర్తనంబును రామాభి షేకసమారంభంబును గైకేయీదుష్టభావంబును నభిషేకవ్యాఘాతంబును రామవివాసనంబును దశరథశోకవిలాపంబును దశరథునిపరలోకగమనంబును బ్రకృతివిషాదంబును బ్రకృతివిసర్జనంబును నిషాదాధీపసంవాదంబును సమం త్రోపావర్తనంబును గంగానదీతరణంబును భరద్వాజదర్శనంబును భరద్వాజుని శాసనంబునఁ జిత్రకూటప్రవేశంబును జిత్రకూటంబునందు గృహనిర్మాణంబును బర్ణశాలావస్థానంబును భరతాగమనంబును రామపాదప్రసాదనంబును దశర థునకు సలిలప్రదానంబును బాదుకాగ్ర్యాభిశేకంబును నందిగ్రామమునందు భరతనివాసంబును బాదుకాస్థాపనంబును ననసూయాసంవాదంబును నంగ

⁠

⁠

రాగసమర్పణంబును దండకారణ్యగమనంబును విరాధవధంబును శరభంగ దర్శనంబును సుతీక్ష్ణసమాగమంబును నగస్త్యదర్శనంబును జటాయువుతో సమాగమంబును బంచవటీగమనంబును శూర్పణఖం జూచుటయు శూర్పణఖా సంవాదంబును విరూపకరణంబును ఖరాదివధంబును రావణునిజానకీహరణో ద్యోగంబును మారీచవధంబును వైదేహీహరణంబును రామునివిలాపంబును జటాయుర్నిబర్హణంబును గబంధదర్శనంబును బంపాదర్శనంబును శబరీదర్శ నంబును హనుమద్దర్శనంబును ఋశ్యమూకగమనంబును సుగ్రీవసమాగమం బును సాలభేదనంబున సుగ్రీవునకు విశ్వాసంబుఁ బుట్టించుటయు సుగ్రీవునితోడి సఖ్యంబును వాలిసుగ్రీవులయుద్ధంబును వాలిప్రమథనంబును సుగ్రీవరాజ్యసం స్థాపనంబును దారావిలాపంబును రామసు గ్రీవులసంకేతంబును వర్ష రాత్రనివా నంబును రామునికోపంబును వానరులపరస్పరమేళనంబును హరిత్ప్రస్థాపనం బును సుగ్రీవునిచేత వానరుల నుద్దేశించి పృథివీసంస్థానకథనంబును నంగుళీయ కదానంబును బిలదర్శనంబును బ్రాయోపవేశనంబును సంపాతిదర్శనంబును బర్వతారోహణంబును సముద్రలంఘనంబును సముద్రునివచనంబున మైనాకదర్శ నంబును సింహికానిధనంబును లంకాద్వీపగతమలయగిరిదర్శనంబును నేకాంత విచింతనంబును రాత్రియందు లంకాప్రవేశంబును రావణదర్శనంబును బుష్పక దర్శనంబును నాపానభూమిగమనంటును నవరోధదర్శనంబును నశోకవనికాయా నంబును సీతాదర్శనంబును రావణాగమనంబును రాక్షసీతర్జనంబును ద్రిజటా స్వప్నదర్శనంబును నంగుళీయకప్రదానంబును సీతాసంభాషణంబును సీతామణి ప్రదానంబును వృక్షభంగంబును రాక్షసీవిద్రవంబును గింకరనిబర్హణంబును వా యుసూనుగ్రహణంబును లంకాదాహాభిగర్జనంబును బ్రతిప్లవనంబును మధుహ రణంబును రాఘవాశ్వాసనంబును మణినిర్యాతనంబును విభీషణసంసర్గంబును వధోపాయనివేదనంబును సముద్రసంగమంబును సేతుబంధనంబును సముద్రత రణంబును రాత్రియందు లంకావరోధంబును గుంభకర్ణనిధనంబును మేఘనాదనిబ ర్హణంబును రావణవినాశంబును నరిపురంబున సీతావాప్తియు విభీషణాభిషేకంబు ను బుష్పకదర్శనంబును నయోధ్యాగమనంబును భరతసమాగమంబును రామా భిషేకోత్సవంబును సర్వసైన్యవిసర్జనంబు నివి యన్నియు విచిత్రపదార్థంబులగు యిరువదియొక్కవేయుం బదియుఁ దొమ్మిదిశ్లోకంబులను నేనూటముప్పదియేడు సర్గలను నాఱుకాండంబులను జేసి యాత్మవంతుండును భగవంతుండును మహ ర్షియు నైనవాల్మీకి విచిత్రపదంబును రామచారిత్రప్రతిపాదకంబును నైన కా వ్యంబుగా రాముండు సంప్రాప్తసామ్రాజ్యుం డై యుండునప్పుడు లోకహితా ర్థంబు రచించి స్వరాష్ట్రరంజనంబును సీతావిసర్జనంబును బ్రాహ్మణపుత్రజీవనా శ్వమేధాదిభవిష్యత్కథలును నుత్తరకాండంబుగా రచించె నుత్తరకాండం

⁠

⁠

బుతోఁగూడ నీరామాయణంబునం దిప్పుడు యార్నూట నలువదియేడు సర్గ లును నిరువదినాల్గువేలయిన్నూటయేఁబదిమూడు శ్లోకంబులును గలిగి యుండు నందు బాలకాండమునందు డెబ్బదియేడు సర్గలును రెండువేలయి న్నూటయేఁబదియాఱు శ్లోకంబులును నయోధ్యాకాండంబునందు నూటపం దొమ్మిది సర్గలును నాలుగువేలనన్నూటపదియేను శ్లోకంబులును నారణ్యకాం డంబునందు డెబ్బదియయిదుసర్గలును రెండువేలయేడ్నూటముప్పదిరెండు శ్లో కంబులును గిష్కింధాకాండంబునం దఱువదియేడు సర్గలును రెండువేలయా ర్నూటయిరువది శ్లోకంబులును సుందరకాండంబునం దఱువదియెనిమిది సర్గలును మూఁడువేలయాఱు శ్లోకంబులును యుద్ధకాండంబునందు నూటముప్పది యొక్క సర్గలును నయిదువేలతొమ్మన్నూటతొమ్మిది శ్లోకంబులును నుత్తర కాండంబునందు నూటపది సర్గలును మూఁడువేలయిన్నూటముప్పదినాల్గు శ్లోకంబులునుం గలిగి యుండు మహర్షి యగువాల్మీకి చతుర్వింశతిసహస్రశ్లోక పరిమితంబుఁ జేసి యిమ్మహాకావ్యంబు రచించెఁ గావునఁ దక్కిన యిన్నూట యేఁబదిమూడు శ్లోకంబులు జగతీచ్ఛందం బాదిగాఁ గల ఛందంబులవలనం బుట్టినవృత్తంబులయక్షరాధిక్యంబున నుత్పన్నంబు లయ్యె నని కొంద ఱందురు బహుయుగంబు లతీతంబు లగుటవలన వాల్మీకి ప్రతిజ్ఞాతసంఖ్యకు వ్యత్యయంబు గలుగుట యుక్తం బని కొంద ఱందురు వాల్మీకిమహర్షివరుం డిరువదినాల్గు వేల శ్లోకంబులు పరిమితంబు చేసి గ్రంథంబు రచించె ననియెడునది వాల్మీకి సంకల్పమాత్రంటే కానీ పరిసమాప్తిదశయందు గ్రంథపరిపూర్తికొఱకు నీశ్లో కంబులు కథితంబులై యుండఁబోలు నని కొందఱు వక్కాణింతురు చతుర్విం శతిసహస్రశ్లోకనిర్ణయంబు కావ్యంబుకొఱకు నన్యూనాభిప్రాయంబె కాని యనతిరిక్తాభిప్రాయంబు కాదని కొందఱు వచింతు రిరువదినాల్గువేల శ్లోకంబుల మీఁద నల్పసంఖ్యాతంబులైన యిన్నూటయేఁబదిమూడు శ్లోకంబు లధికంబు లై యుండు టది వ్యత్యయంబు గా దెట్లనిన విరించికి మహాయుగంబులు వేయుఁ జనిన నొక్కపగ లనియు నాపగటికిఁ బదునలుగురు మనువులు చనుదు రని యు మనుకాలంబు డెబ్బదియొక్క మహాయుగంబు లనియుఁ బురాణంబు లందు వినంబడు వేయుమహాయుగంబులఁ బదునాల్గు మనువులకు విభాగించిన డెబ్బదియొక్క మహాయుగంబులకంటె నించుకకాలం బధికం బై కానఁ బడిన నది యెట్లు వ్యత్యయంబుగా గణింపంబడకుండు నట్టుల యయ్యల్పం బైనయాధిక్యంబు పరిగణితంబు గా నేరదు భగవంతుం డగు ప్రాచేతసుండు చతుర్వింశత్యక్షరసంఖ్యాకగాయత్రీ వర్ణంబు లీరామాయణంబునందు వేయి శ్లోకంబుల కొక్కొక్కయక్షరంబు శ్లోకఘటితంబుగాఁ జేసి బాలకాం డంబునందు మూఁ డక్షరంబులును నయోధ్యాకాండంబునందు నా ల్గక్ష

⁠

⁠

రంబులును నరణ్యకాండమునందు రెం డక్షరంబులును గిష్కింధాకాండము నందు రెం డక్షరంబులును సుందరకాండంబునందు మూఁ డక్షరంబులును యుద్ధ కాండమునం దా ఱక్షరంబులును నుత్తరకాండంబునందు నా ల్గక్షరంబులును సంస్థాపించి రచించె నిక్కావ్యంబు చతుర్వింశత్యక్షరాత్మకగాయత్ర్యాఖ్యవర బ్రహ్మనివాసం బై యుండు నుత్తరకాండంబునందు సమస్తజనులకు భగవంతు నితోఁ గూడఁ దల్లోకప్రాప్తి యతిశయం బై యుండుటం జేసి యిక్కావ్యంబు ప్రాచుర్యంబుగాఁ బరత్వాభివ్యక్తి కలిగియుండు దానం జేసి సర్వోత్తరత్వంబు వలన నిది యుత్తరకాండం బనం బరఁగె నివ్విధంబున రామాయణంబు సమ గ్రంబుగా రచియించి.

⁠ 155

క.⁠

మునిపతి కృతార్థుఁ డై తా, నొనరించిన రామచరిత మొప్పారఁగ నె వ్వనిచేఁ జదివించెదనో, యని మదిఁ దలపోయుచుండ నాసమయమునన్.

⁠ 156

వాల్మీకిమహర్షి శ్రీరామాయణమహాకావ్యముఁ గుశలవుల కుపదేశించుట

సీ.⁠

రూపవంతులు తుల్యరూపులు తుల్యవయస్కులు ధర్మకామార్థవిదులు సుకుమారమూర్తులు సుందరాంగులు యశస్కరు లన్నదమ్ములు చారుముఖులు లలితలక్షణలక్షితులు మధురస్వరభాషులు గంధర్వవేషధరులు శ్రుతినిష్ఠితులు బహుశ్రుతులు మేధావులు మునివేషధరులు సంపూర్ణతేజు

⁠

తే.⁠

లఖిలగాంధర్వతత్త్వజ్ఞు లఖిలశాస్త్ర, విదులు మూర్ఛనాస్థానకోవిదులు రాజ నందనులు సర్వసంపన్ను లిందుసదృశ, లపనులు కుశీలవులు కుశలవులు వచ్చి.

⁠ 157

తే.⁠

భక్తి వాల్మీకిమునినాథుపాదములకు, వందనముఁ జేసి పేశలవాగ్విభూతి మమ్ముఁ జదివింపుఁ డనవుఁడు మౌనివిభుఁడు, కరుణ దళుకొత్త వారల గారవించి.

⁠ 158

తే.⁠

పరఁగ రామదేహాఖ్యబింబంబువలన, సముదితము లైనయపరబింబములరీతి నమరువారి మనోజ్ఞవేషములవారి నక్కుమారోత్తములఁ జాల నాదరించి.

⁠ 159

మ.⁠

సమతంత్రీలయయుక్తమై మధుర మై సప్తస్వరోపేత మై రమణీయామృతకల్ప మై నవరసప్రాగల్భ్య మై సన్మనో రమ మై యొప్పెడురామచంద్రచరిత ప్రత్యగ్రకావ్యంబు స ర్వము సార్థంబుగ నక్కుమారులకు నవ్వాల్మీకి సెప్పె న్రహిన్.

⁠ 160

తే.⁠

చెప్పినఁ గుశీలవులు ముదఁ మొప్ప మౌని కరుణ నక్కావ్య మంతయు వరుసఁ జదివి రమణ సర్వంబు వాగ్విధేయముగఁ జేసి తావసకులోత్తమునిప్రసాదంబు వడసి.

⁠ 161

మ.⁠

మదనాకారులు రాజనందనులు సమ్యగ్గానవిద్యారహ స్యధురీణు ల్మధురస్వరు ల్గవలు చందన్మూర్ఛనాస్థానకో విదు లై రామకథాప్రబంధము లసద్వీణానుకూలంబుగా

⁠

⁠

ముద మొప్ప న్మునినేతయొద్ద సతతంబు న్బాడి రిం పొందఁగన్.

⁠ 162

తే.⁠

మఱియుఁ గడువేడ్క నమ్మనివరునికడకు వరుస మౌనులు సాధులు వచ్చినపుడు వారిమ్రోల నప్పార్థివవరతనయులు గాన మొనరించి రమ్మహాకావ్యకథను.

⁠ 163

కుశలవులు శ్రీరామయజ్ఞవాటములో శ్రీరామాయణగానముఁ జేయుట

వ.⁠

మఱియు నిసర్గమధురశబ్దప్రపంచసంచితం బైనయక్కావ్యంబు దదీయమధుర స్వరవాగ్విధేయం బై పరిమళోపేతం బైనకుందనంబుచందంబున నందం బై యొప్పె నంత నొక్కనాఁడు సర్వాంగసుందరు లగునారాజనందనులు మునిపతి చేత ననుజ్ఞ వడసి మునివేషంబులు ధరించి సాకేతపురంబున కరిగి రామభద్రుం డశ్వమేధయాగంబుఁ జేయుచుండ నయ్యజ్ఞవాటంబుఁ బ్రవేశించి మునిసభా మధ్యంబున విపంచిక లలవరించి రంగురక్తులు గులుకఁ గవ గూడి జంత్రగా త్రంబు లొక్కటి యై మధురంబుగా మ్రోయఁ జేతనాచేతనత్వనిరూపణంబు లేర్పడకుండ సమాక్షరపాదవిచిత్రపదార్థవ్యక్తం బగుదాని స్వరూపోచ్చారణ మాత్రంబునందును స్వరవిశేషసమన్వితగానంబునందును మధురం బగుదా నిఁ ద్ర్యశ్రచతురశ్రమిశ్రసంజ్ఞకద్రుతమధ్యవిలంబితగానధ్వనిపరిచ్ఛేదకాన్వితం బగుదాని షాడ్జీటీనైషాదీధైవతీపాంచమీమాధ్యమీగాంధర్వ్యార్షభీసంజ్ఞకసప్త జాతిబంధం బగుదాని వీణాతంత్రియం దధిరోపించి తాలవేణుమృదం గాదివాద్యంబులతోఁ గూడ నభివ్యక్తంబుగాఁ బాడం దగినదాని శృంగార కారుణ్యహాస్యవీరభయానకరౌద్రబీభత్సాద్భుతశాంతరససహితం బగుదాని నుద్దీపనాలంబనాదివిభావయుక్తం బగుదాని సంభోగవిప్రలంభసంజ్ఞకద్వివిధ శృంగారరసోపేతం బగుదాని సీతాచరితపౌలస్త్యవధరామశోకప్రతిపాదకం బగుటం జేసి శృంగారవీరశోకరసప్రధానం బగుదాని సర్వాలంకారపూర్ణంబగు దాని వేదార్థవ్యక్తీకరణంబుకొఱకు వాల్మీకిచేతఁ గథితం బైనదాని సీతాచరిత రావణవధప్రతిపాదకం బైనదాని రామాయణకథాప్రబంధంబు మునిపతి యభిప్రాయంబు మనంబున నిడికొని శృంగారాదిరసావిర్భావం బెట్లగు నట్లు మధురంబును రంజనంబును సమీచీనరాగయుక్తంబునుం గాఁ బాడిన.

⁠ 164

శా.⁠

ఆశ్లోకప్రచురత్వ మామధురశబ్దార్థోపమానోపమే యశ్లేష్యాదికసౌష్ఠవంబు ఘనగీతౌదార్య మాలించి పు ణ్యశ్లోకు ల్మునిపుంగవు ల్భువనవిఖ్యాతుల్ ప్రశస్తప్రభా వశ్లాఘ్యు ల్పరమాద్భుతంబు ముదమున్ వైదుష్య మేపారఁగన్.

⁠ 165

శా.⁠

ఆహా! యెంత విచిత్ర మంచుఁ గనులన్ హర్హాశ్రువార్బిందుసం దోహంబుల్ చినుకం గుమారకుల నస్తోకప్రభావాఢ్యుల

⁠

⁠

న్నీహారాంశుసమానవక్త్రుల రహి న్వీక్షించి కారుణ్య ము త్సాహంబుం జెలఁగ న్నుతించి రతిచిత్రప్రౌఢివాగ్వైఖరిన్.

⁠ 166

వ.⁠

మఱియు నీరామచరితంబు బహుకాలనిష్పన్నం బైనను బాకవిశేషంబునఁ బ్రత్యక్షంబుగా ననుభూయమానం బైనపగిది దర్శితం బగుచున్నదాని యిట్లు ప్రశంసించి.

⁠ 167

కుశలవులకు మునీశ్వరులు బహుమతు లొసంగుట

సీ.⁠

ఒకమౌని వల్కలం బకలంకమతి నిచ్చెఁ గరుణతో నొకమౌని కలశ మొసఁగెఁ దపసియొక్కఁడు గూర్మి జపమాల దయచేసెఁ బ్రీతితో నొకమౌని బృసి నొసంగె నొకసంయమీంద్రుఁ డాయువ్యంబు గృప నిచ్చె యతియొక్కఁ డిచ్చెఁ గృష్ణాజినంబు మునిపతియొకఁ డిచ్చె ముంజియు దండంబు మఱియొక్కఁ డిచ్చెఁ గమండలువును

⁠

తే.⁠

దపసి యొక్కఁడు యజ్ఞసూత్రం బొసంగె మఱియుఁ బెక్కండ్రుమునులు క్రమంబుతోడఁ దమకుఁ గలిగిన వస్తువుల్ దయ దలిర్ప నొసఁగి రవ్వేళ నక్కుమారోత్తములకు.

⁠ 168

వ.⁠

ఇట్లు రామాయణకథాశ్రవణసంజాతపరమానందానుభవవరవశు లై మునీంద్రు లుచితసత్కారంబుల నారాజపుత్రులఁ బ్రీతిచేతస్కులం జేసి మహాత్ముం డగు వాల్మీకిచేత నిక్కావ్యంబు కల్పితం బయ్యె నీయాఖ్యానం బింక సమస్తకవుల కాధారం బయి సర్వగీతంబులయం దుత్తమగీతం బై సర్వశ్రుతిమనోహరం బయి మహాభ్యుదయకారణం బై యాయుష్కరం బై యద్భుతం బయి ప్రాశస్త్యంబు వహించుఁ గాక యని పలికి రంత నక్కుమారు లొక్కనాఁ డయోధ్యానగర రాజమార్గంబులందు సుధామధురపేశలసమాక్షరపాదవిచిత్రపదార్థభవ్యం బైన యక్కావ్యంబుఁ గాంతాప్రభావతీప్రభృతిసర్వశ్రుతిమనోహరం బగునట్లుగా గానంబు చేసిన.

⁠ 169

క.⁠

కలరవ మై జితకోకిల, కులరవమై యారవం బకుంఠితగతి వీ నులవిం దై యమృతపుసో, నలపొందై పురమునిండ నలువుగ మ్రోసెన్.

⁠ 170

ఉ.⁠

మ్రోసిన నాలకించి రఘుముఖ్యుఁడు రాముఁడు భూరిసమ్మదో ల్లాసవిలాసి యై తపనరాజులకైవడిఁ గ్రాలువారిఁ బే రాసఁ గనుంగొన న్నిజగృహంబునకుం బిలిపించి మించి సీ తానుభగుండు పేశలసుధామధురోక్తి బహూకరించుచున్.

⁠ 171

శ్రీరాముండు గుశలవులం దనగృహంబునకు రావించుట

వ.⁠

సచివసామంతభ్రాతృసమన్వితంబుగా నొక్కకమనీయకాంచనకమ్రకిరణసముజ్జ్వ లదివ్యసింహాసనంబున నాసీనుం డయి యుదయమహీధరోపరిభాగసముజ్జ్వల

⁠

⁠

పుండరీకవనబంధుండునుంబోలెఁ దేజరిల్లుచు లక్ష్మణభరతశత్రుఘ్నుల నవలో కించి.

⁠ 172

ఉ.⁠

వీరిమనోజ్ఞవేషములు వీరివచోరచనాచమత్కృతుల్ వీరివిలాసవైఖరులు వీరిమృదుస్వరకల్పనంబులున్ వీరికళాకలాపములు వీరిసమంచితగానసాహితుల్ చారుతరంబు లై ముద మొసంగుచు నున్నవి మీరు వింటిరే.

⁠ 173

చ.⁠

సరసవిచిత్రశబ్దపదసంగత మై కడువిశ్రుతార్థ మై సురుచిరరక్తిఁ దంత్రిలయశోభిత మై మధురాంచితాయత స్వర మయి పొల్చుమామకరసస్ఫుటదోశ్చరితప్రబంధముం గర మనురక్తిఁ బాడెదరు కంటిరె యీసుకుమారసుందరుల్.

⁠ 174

క.⁠

మానసహర మై కర్ణపు, టానందం బై సుధాభ మై మధురం బై యీనవ్యకథాగానం, బానందబ్రహ్మ మయ్యె నాలించితిరే.

⁠ 175

వ.⁠

అని పలికి యమందానందకందాయమానమానసుం డై రాముండు ముఖార విందంబునకు మందహాసంబు చెలు వొసంగ సుమిత్రానందనాదు లభినందింపఁ దక్కథాశ్రవణకుతూహలపరుండై మెల్లన సింహాసనంబు డిగ్గి సభామధ్యంబున నాసీనుండై తత్సభాసదనంబు నెల్ల నలంకరింపంజేయుచు.

⁠ 176

చ.⁠

సురుచిరమూర్తుల న్భువనసుందరుల న్మునివేషధారులన్ వరనృపలక్షణాఢ్యుల దివాకరతేజుల దివ్యబోధసు స్థిరుల సమానరూపులఁ గుశీలవులం గని మాకు వేడ్క న న్నిరుపమకావ్యరాజకథ నే ర్పలర న్వినిపింపుఁ డింపుగన్.

⁠ 177

వ.⁠

అని పలికి సభాసదుల నందఱ విలోకించి మహానుభావు లగునీకుమారులు పార్థివ లక్షణలక్షితులయ్యు మునులై కుశీలవులయ్యు మహాతపస్వు లై యొప్పుచున్న వారు వీరివలన శ్రేయస్కరం బైనమదీయచరితంబు వినుండని పలికె నంత నా రాజనందనులు సభామధ్యంబున విపంచిక లలవరించి ఘనరక్తిరాగంబు లెఱింగి కాలంబు వీక్షించి మధురస్వరజాతు లేర్పఱిచి సార్వత్రికం బైనమార్గంబును గ్వాచిత్కం బైన దేశీయంబునుం దెలిసి మధురంబును మనోహరంబును రంజ నంబును స్వేచ్ఛానురూపస్వరాయామంబును దంత్రీలయవంతంబును బ్రసిద్ధా ర్థంబును మనస్సంహ్లాదజనకంబును శ్రోత్రేంద్రియముఖకరంబును సకలవిద్వజ్జన సేవ్యంబు నగు శ్రీమద్రామాయణమహాకావ్యంబు గానంబు సేయ నుపక్రమించి కావ్యముఖంబునం దాశీర్నమస్క్రియావస్తునిర్దేశంబు లావశ్యకంబు లని యా లంకారికోక్తి గలుగుటం జేసి రామరూపవస్తునిర్దేశపూర్వకంబుగా ని ట్లని చదు వం దొడంగిరి.

⁠ 178

శ్రీరాముని సభయందుఁ గుశలవులు రామాయణంబు గానము సేయుట

సీ.⁠

తొల్లి యావైవస్వతుఁడు మొదల్గాఁ గొని యేవంశమున వారి దీధరిత్రి యేవంశమునఁ బుట్టె నృపలోకవిద్వేషి సమవర్తి సగరాఖ్యచక్రవర్తి వారిధు లేపుణ్యవంశమువారిచే నటు ద్రవ్వఁబడి సాగరాఖ్య నొందె నేవంశమునఁ బుట్టె నిలకు మందాకినిఁ గోరి తెచ్చినయాభగీరథుండు

⁠

తే.⁠

నట్టియిక్ష్వాకువంశంబునందు శుభద, మైనరామాయణాఖ్యమహాప్రబంధ మంచితంబుగ నుత్పన్న మయ్యె నిదియ, ధర్మకామార్థసహితమై తనరుచుండు.

⁠ 179

క.⁠

ఈయాఖ్యానము సర్వ మ, సూయారహితాత్ము లగుచు సూరిజను లుపా దేయంబుగఁ గొని వినఁ దగుఁ, బాయక వినకున్నఁ బ్రత్యవాయము గల్గున్.

⁠ 180

క.⁠

స్ఫీతం బై ధనధాన్యో, పేతం బై ముదిత మై యపేతదురిత మై ఖ్యాతిగ సరయూనామన, దీతటమునఁ గోసలాఖ్యదేశం బలరున్.

⁠ 181

సీ.⁠

శ్లాఘ్యమానానంతలక్ష్మీవిలాసమై పొలుపారు వైకుంఠపురముభంగి రాణించుఁ జతురాస్యవాణీసుహృద్యమై కమనీయసత్యలోకంబుకరణి గురుసుధర్మామోఘసురభిశతక్రతుకలిత మై స్వర్గలోకంబుకరణి ధననాథవరపుణ్యజనసమాకీర్ణమై, రాజిల్లు నలకాపురంబురీతి

⁠

తే.⁠

వీరభద్రగణేశకుమారసహిత, మై నగాధీశుపురముచందానఁ దనరుఁ గనకకలశితదినమధ్యగతమనోజ్ఞ, ధామనిధిగోపురం బయోధ్యాపురంబు.

⁠ 182

ఉ.⁠

ఆనగరంబు తొల్లి మను వానఁగరానిమనోరథంబుతో శ్రీ నలువందఁగా సరయుచెంగట ద్వాదశయోజనాయతం బౌ నిడుపుం ద్రియోజనమునంత తనర్పును గల్గునట్లుగా దాని రచించె నేర్పలర ధారుణిఁ గోసలదేశమండలిన్.

⁠ 183

క.⁠

ముక్తాప్రసూనకలికా, యుక్తంబై శీతపరిమళోపేతవయ స్సిక్తం బై తనరెడుసువి, భక్తమహాపథముచేత వఱలుచు నుండున్.

⁠ 184

తే.⁠

చారుశిల్పవిశేషంబు సర్వశస్త్ర, యంత్రములు సువిభక్తాంతరావణములు హాటకవిచిత్రసౌధకవాటగోపు, రములు గలిగి చెలంగు నారాజధాని.

⁠ 185

క.⁠

అతులప్రభ మై సుశ్రీ, యుత మై యట్టాలకధ్వజోపేతం బై వితతశతఘ్నీశతపరి, వృత మై యప్పురము వఱలు విశ్రుతభంగిన్.

⁠ 186

తే.⁠

సూతమాగధయుక్త యై సురుచిరామ్ర, వణమహొద్యానరచిత యై వరణదామ కలిత యై కామినీనాటకప్రకీర్ణ, యై యనారత మప్పురి యలరుచుండు.

⁠ 187

క.⁠

కరిహరిరథోష్ట్రగోఖర, పరివృత మై ఘనగభీరపరిఖావృత మై పరులకు దురాసదం బై, కర మద్భుతభంగిఁ బురము గ్రాలుచు నుండున్.

⁠ 188

సీ.⁠

బలిదాతృసామంతపార్థివసంఘంబు వివిధదేశాగతవిడ్జనంబు రత్ననిర్మితబహుప్రాసాదపఙ్క్తు లత్యున్నతక్రీడాశిలోచ్చయములు

⁠

⁠

మహనీయకూటాఖ్యమందిరశ్రేణులు హృద్యమృదంగాదివాద్యములును నలు వొప్ప వరసరనారీగణంబులు నిక్షుకాండరససదృక్షజలము

⁠

తే.⁠

సర్వరత్నంబులు విమానసమగృహములు శాలితండులములు చిత్రశాల లఖల మణినిబద్ధభూములు హేమమండపములు గలిగి యప్పురి భువనవిఖ్యాతి పడయు.

⁠ 189

తే.⁠

అనుపమాష్టాపదాకార మై విచిత్ర, మై యవిచ్ఛిద్ర మై రమ్య మై దివమున సిద్ధులు దపంబుచే వడసినవిమాన, మట్లు సురుచిరగతి నొప్పు నప్పురంబు.

⁠ 190

సీ.⁠

పరసతీక్రీడావిభవభంగ మౌటచే జగతిఁ గామ్యవనంబు శప్త మయ్యె వసుమతీజార్తిసంపాదక మగుటచేఁ దగ నశోకవన ముత్ఖాత మయ్యె నజరభుజంగభోగాస్పదం బగుటఁ బుణ్యజనశూన్యం బయ్యె నందనంబు కౌశికాధీన మై క్రాలుచుండుటఁ జేసి ధరణి ఖాండవవని దగ్ధ మయ్యె

⁠

తే.⁠

ననుచు వీని నన్నింటిని యపహసించి, రాజరాజసేవ్యము లౌట రమణ చైత్ర రథము లౌట నొక్కింత చైత్రరథమీడు, సేయఁదగి యొప్పు నుద్యానసీమలందు.

⁠ 191

ఉ.⁠

పాఱెడువానిఁ గైదువులఁ బట్టనివాని వివిక్తునిం గులా ధారుని భీరుఁ గాంచి రణధాత్రి మహాలఘుహస్తు లయ్యు సొం పారఁగ యుద్ధధర్మవిధ మంత నెఱింగి వధింప కెంతయున్ వారలఁ గాచి పుచ్చుదురు వారక వీటిమహారథోత్తముల్.

⁠ 192

చ.⁠

నిరుపమబాహుసత్వమున నేర్పున వ్యాఘ్రవరాహభల్లకే సరిముఖవన్యసత్వముల సాహస మొప్పఁగఁ గాననంబులోఁ గరమునఁ బట్టి వాఁడి గలఖడ్గము చేతఁ దలల్ గఱుక్కునన్ నఱికెడునట్టిసాహసజనం బొకకోటి వసించు నప్పురిన్.

⁠ 193

చ.⁠

అనఘులు బ్రహ్మకల్పులు మహాత్ములు వేదషడంగపారగుల్ మునిసము లాహితాగ్ను లతిపూజ్యులు శాస్త్రవిశారదుల్ తపో ధనులు సహస్రదు ల్సుగుణధాములు సత్యరతు ల్జితేంద్రియుల్ దనరుదు రందు భూసురులు రామరసప్రియతుల్యతేజు లై.

⁠ 194

సీ.⁠

రమణీయచారుసరస్వతీకలితు లై చతురాస్యు లనఁగ విశ్రుతి వహించి యరుణప్రభామనోహరసారసహితు లై లోకబాంధవుల నారూఢి మెఱసి సమధికాక్షరసమస్తపదార్థకర్త లై పుణ్యజనేశ్వరస్ఫూర్తిఁ గాంచి సమవర్తిగురుదత్తసత్కళావాసు లై ద్విజరాజు లనఁ జాలవినుతి కెక్కి

⁠

తే.⁠

ధర శతానందులును ద్రయీతను లనంగ ధనదు లనఁగ జైవాతృకు లనఁగఁ జాలఁ

⁠

⁠

బొగడు వడసి సర్వజ్ఞతాస్ఫురణ నెగడి వఱలుదురు విప్రు లప్పురవరమునందు.

⁠ 195

చ.⁠

అతులితదివ్యశక్తిధరు లైనకుమారులు జన్యదుర్ధరా హితబలహంత లై తగుమహేంద్రులు రాత్రిచరైకశిక్షణో ద్ధతు లగునారసింహులు మహాహవదీక్షితదక్షభంజనో ద్యతు లగు వీరభద్రులు జితశ్రము లప్పురి రాజనందనుల్.

⁠ 196

మ.⁠

తనమిత్రుం డొగి భైక్షవృత్తి నటు నిత్యంబుం బ్రవర్తింపఁగాఁ గని వారింపని శ్రీదుఁ డెం తని రహిన్ గర్వించి సన్మిత్రులన్ ఘననానావిధకామదానముల వేడ్కం దృప్తి నొందించి మిం చి నుతిం గాంచెద రప్పురీవరమునం జెల్వొందువైశ్యోత్తముల్.

⁠ 197

మ.⁠

వల నొప్పన్ హలముం ధరించి కుజనవ్రాతంబులం ద్రుంచె నా బలభద్రుం డది యేఘనంబు ముద మొప్ప న్మేము తత్సీరముం బొలుపారం గొని నిత్యముం గుజనులం బోషింతు మీ డౌనె నీ స్తులతం బేర్కొనుమాకు నాముసలి యంచున్ బొల్తు రప్పాదజుల్.

⁠ 198

తే.⁠

లలి నదీజవనాయుజారట్టజములు, చీనబాహ్లీకకాంభోజసింధువిషయ సంభవంబులు హరిహయసన్నిభంబు, లగుహయంబులచే నొప్పు నప్పురంబు.

⁠ 199

చ.⁠

అనుపమసార్వభౌమకుముదాభ్రము వల్లభరమ్యవామనాం జనవరసుప్రతీకకులసంభవము ల్గిరితుల్యము ల్దురం తనిబిడభూరిసత్వకలితంబులు నైనమదేభసంఘము ల్ఘనతరబృంహితధ్వని సెలంగ రహి న్విహరించు నప్పురిన్.

⁠ 200

తే.⁠

భద్రమంద్రమృగంబులు భద్రములును మంద్రములు మృగములు భద్రమంద్రములును బరఁగ మృగమంద్రములు మృగభద్రములును మదరసకటంబు లై యొప్పుమత్తకరులు.

⁠ 201

వ.⁠

మఱియు నప్పురంబునం దల్పసన్నిచయుండును నసిద్ధార్థుండును గామైకపరుం డును గదర్యుండును నృశంనుండును నవిద్వాంసుండును నాస్తికుండును నకుం డలియు ననుకుటియు నస్రగ్వియు నల్పభోగవంతుండును ననిర్మలశరీరుండును నననులిప్తాంగుండును నసుగంధుండును నమృష్టభోజియు నవదాన్యుండును నసం గదనిష్కుండును హస్తాభరణరహితుండును ననాత్మవంతుండును ననాహితా గ్నియు యాగరహితుండును క్షుద్రుండును దస్కరుండును వర్ణసంకరుండును ననృతవాదియు నబహుశ్రుతుండును నమాయకుండును నసమర్థుండును నష డంగవిదుండును నపండితుండును నవ్రతుండును నసహస్రప్రదుండును దీనుం డును విక్షిప్తచిత్తుండును వ్యాధితుండును నరూపవంతుండును నరాజన్యభక్తి

⁠

⁠

మంతుండును నొక్కం డైన లేఁడు బ్రాహ్మణజనంబులు ధర్మాత్ములును ముదితు లును బహుశ్రుతులును సత్యవాదులును ద్యాగశీలురును గుటుంబవంతులును గవాశ్వధనధాన్యవంతులును సుసంయుతులును శీలవంతులును వృత్తసంపన్ను లును మహర్షికల్పులును స్వకర్మనిరతులును విజితేంద్రియులును దానాధ్య యనశీలురును బ్రతిగృహంబునందు సంయుతులును నై ప్రకాశించుచుండుదు రు క్షత్రియులును వైశ్యులును జఘన్యజులును నీమూఁడువర్ణంబులవారు కృతజ్ఞు లై శూరు లై వదాన్యు లై విక్రమసంయుతు లై యలరుచుండుదురు మఱియు నప్పురంబునం గలసర్వజనంబులు దీర్ఘాయుష్మంతు లై సత్యధర్మరతు లై పుత్ర పౌత్రసహితు లై కళత్రవంతు లై వఱలుదురు మఱియును.

⁠ 202

క.⁠

ద్విజుల భజింతురు నృపతులు, ద్విజనృపుల భజింతు రెపుడు వీటికి రాటుల్ ద్విజన్మపవైశ్యుల నిత్యము, భజియింతురు పాదజనులు పరమప్రీతిన్.

⁠ 203

శా.⁠

హర్యక్షప్రతిమానశౌర్యులు మహాహంకారులుం గాంచనా హార్యాభస్ఫుటధైర్యు లుగ్రసమరవ్యాపారులున్ విక్రమౌ చార్యస్ఫీతమతు ల్మహామహులు యోధగ్రామణుల్ నిత్యమున్ హర్యక్షంబులు వోలె ద్రిమ్మరుదు రుద్యత్ప్రీతితో నప్పురిన్.

⁠ 204

సీ.⁠

రంభ యీడను టెట్లు లలితోరుకాండము ల్పరికించి సిగ్గున శిరము వంప హరిణి జో డను టెట్లు స్ఫురితేక్షణవిలాస మది కాంచి నంతనె బెదరి పఱచు నలతిలోత్తమ సాటి యను టెట్లు నాసికాకృతిఁ గనుంగొని తలక్రిందు గాఁగ శశిరేఖ సరి సేయఁ జను టెట్లు నెన్నొస ల్పసఁ గాంచి కళలకుఁ బాసిపోవ

⁠

తే.⁠

హేమ యెన యగు టెట్లు యహీనగాత్ర, కాంతిఁ జూచినమాత్రనె కరఁగిపోవ నఖిలభువనమనోజ్ఞరూపాఢ్య లగుచుఁ, దనరు నవ్వీటివారకాంతామణులకు.

⁠ 205

తే.⁠

అలఘుతరతారకాహృద్య మై యమేయ, వసువిశాల మై యుచితధ్వజము నగుచు రాజమార్గంబుకరణి నారాజధాని, రాజమార్గంబు శోభిల్లు రమ్య మగుచు.

⁠ 206

తే.⁠

ఎలమి శక్రుండు సురలోక మేలినట్లు, శ్రీదుఁ డల కాపురంబు రక్షించినట్లు ధరణి రాజోత్తముం డైనదశరథుండు, లీలతో నప్పురంబుఁ బాలించుచుండు.

⁠ 207

చ.⁠

అలఘుతరప్రతాపమున నారయ శీతలచిత్తవృత్తికిం వలరఁగ నామసామ్యమున నయ్యినరాజులె సాక్షిగాఁ జతు ర్జలనిధు లెన్ని చూడ వరుస న్బొలిమేరలుగా సమస్తభూ తలగురుభారవాహి యయి తద్దయు నొప్పె నతండు ధారుణిన్.

⁠ 208

వ.⁠

మఱియు నచ్చట నివసించి దశరథుండు జగంబుఁ బరిపాలించుచుండు నట్టియో జనత్రయవిస్తారం బైనసాకేతపురమధ్యంబునందు యోజనద్వయమాత్ర ప్రదేశంబున కయోధ్య యనెడునామంబు సత్యనామం బై యుండు నట్టిమహా రాజధానిఁ బరిపాలించుచు నమ్మహారాజశేఖరుండు సర్వవిదుండును సర్వసంగ్ర

⁠

⁠

హుండును దీర్ఘదర్శియు మహాతేజుండును బౌరజానపదప్రియుండును నిక్ష్వాకు శ్రేష్ఠుండును యాగశీలుండును ధర్మరతుండును నియతేంద్రియుండును మహర్షి కల్పుండును రాజర్షిముఖ్యుండును ద్రిలోకవిశ్రుతుండును బలవంతుండును జితా మిత్రుండును సుమిత్రవంతుండును విజితేంద్రియుండును శక్రవైశ్రవణసంకాశుం డును నై ప్రసిద్ధి వహించినవాఁడు మఱియును.

⁠ 209

క.⁠

అనిమిషపతి సురలోకం, బనువుగఁ బాలించుభంగి నన్నరపతి మే దినిఁ బాలించుచునుండును, మను విక్ష్వాకుండువోలె మంజులఫణితిన్.

⁠ 210

తే.⁠

ఆమహారాజమౌళి కర్ధాంగు లగుచు, గరిమతో సర్వమంగళాఖ్యాతి వడసి వరసతీత్వవిశేషవిస్ఫురణఁ బొల్తు, రెలమి మున్నూటయేఁబండ్రు జలజముఖులు.

⁠ 211

తే.⁠

మించి కౌసల్య గైక సుమిత్ర యనఁగ, హంసగతి సతీజలజాతహస్త లగ్ర సతులు గల రందు మువ్వు రాసకలలోక, ధవున కారాజమౌళి కాదశరథునకు.

⁠ 212

క.⁠

ఆరాజవరున కభిరత, కారులు ఋత్విజులు మునులు గల రిరువురు సొం సారఁగ వసిష్ఠుఁ డనఁగా, ధీరోదారుండు వామదేవుం డనఁగన్.

⁠ 213

చ.⁠

వినయవరు ల్వివేకగుణవిశ్రుతిధన్యులు మంత్రకోవిదుల్ జనపతికార్యసాధనవిచారసమర్థులు శత్రుమర్మభే దనసదుపాయధుర్యు లతిధార్మికు లుత్తము లష్టమంత్రు లా ర్యనుతులు సత్యవాదులు మహామహులుం గల రాజితారికిన్.

⁠ 214

తే.⁠

అర్థసాధకవిజయసిద్ధార్థదృష్టి, మంత్రపాలకాశోకసుమంత్రులును జ యంతుఁ డనుపేర్ల నొప్పగునట్టివారు, ధన్యులు సునీతిపరులు ప్రధానవరులు.

⁠ 215

తే.⁠

క్రోధమున నైనఁ గామంబుకొఱకు నైన, నర్థకారణమున నైన ననృత మాడ రన్యులం దైన స్వజనులం దైన వారి, కవిదితం బైన కార్య మింతైన లేదు.

⁠ 216

తే.⁠

సంతతముఁ జారముఖమున సర్వరాష్ట్ర కృత్యము లెఱింగి హితశత్రువృత్తిఁ దెలిసి పరులకలిమియు లేమియు నరసి యభయ మొసఁగి వ్యవహారకుశలు లై యుందు రెపుడు.

⁠ 217

తే.⁠

తప్పు గలిగినవేళ నందనుల నైనఁ, గూర్మి విడిచి దండింతురు ధర్మభీతిఁ దప్పు లేనిచో సరి నైన నొప్పు విడిచి, కడిమి దండింప రెంతయుఁ గలుషభీతి.

⁠ 218

క.⁠

సతతంబు విషయవాసులు, వ్రతశీలుర శుచుల నరసి రక్షించుచు దు ర్మతుల వెదకి శిక్షించుచు, క్షితిపతికోశాభివృద్ధిఁ జేయుదు రెలమిన్.

⁠ 219

చ.⁠

పురుషబలాబలం బెఱిఁగి పొందు ఘటించుచు వర్ణధర్మముల్ దఱుఁగక యుండునట్లు సతతంబును బ్రోచుచు నేకబుద్ధులన్ వెరవరులం దగం బనులవెంటఁ జరింపఁగఁ బంపుచున్ మహీ వరునకుఁ గీర్తిలాభవిభవంబులఁ దా రొనఁగూర్తు రెంతయున్.

⁠ 220

క.⁠

పురమందు రాష్ట్రమందును, బరదారరతుండు కల్లఁ బలికెడువాఁడున్ గురుదూషకుండు ఖలుఁ డొ, క్కరుఁ డైనం గలుగకుండఁ గాతురు మిగులన్.

⁠ 221

క.⁠

పతిహితముకొఱకు ననిశము, చతురత నయలోచనమున జాగ్రన్మతు లై సతతంబు నఖిలకార్యము, లతులితముగఁ దీర్చుచుందు రధికప్రీతిన్.

⁠ 222

క.⁠

మతినిశ్చయంబువలనను, వితతపరాక్రమమువలన వీర్యమువలనన్ ధృతిపెంపునఁ బరవిషయ, ప్రతతులయం దైనఁ బొగడువడయుదు రెందున్.

⁠ 223

క.⁠

ప్రకృతివినీతులు జితరిపు, లకలంకులు గపటరహితు లద్భుతశీలుల్ సకలజ్ఞులు మనబృందా, రకగురుసన్నిభులు వరకళాశాలు రిలన్.

⁠ 224

వ.⁠

మఱియు మంత్రజ్ఞులును ముఖవికాసాదిచిహ్నంబుల చేతఁ బరాభిప్రాయవిదు లుకు బ్రియహితరతులును విద్యావినీతులును నియతేంద్రియులును హ్రీమంతు లును బరస్పరానురక్తులును నీతిమంతులును బహుశ్రుతులును శ్రీమంతులును మహాత్ములును శాస్త్రజ్ఞులును దృఢవిక్రములును గీర్తిమంతులును సర్వ కార్యంబులయందు సావధానులును నానాస్త్రప్రయోగప్రతిపాదకధనుర్వేద విదులును యుక్తవచనకారులును దేజఃక్షమాయశోయుక్తులును స్మితపూ ర్వాభిభాషులును వీరులును సువాసులును సువేషులును సుశీలురును విఖ్యాత పరాక్రములును గుణదోషవిశారదులును సర్వాభిజ్ఞులును మంత్రరక్షణంబు నందు యుక్తులును సూక్ష్మార్థవిషయనిశ్చయంబునందు శక్తులును నీతిశాస్త్ర విశేషజ్ఞులును బ్రియవాదులును భృశానురక్తులును సమర్థులును నై యొప్పు చుందు రిట్టిమంత్రులచేత నద్దశరథుండు పరాభిభవసామర్థ్యప్రచురమయూఖ సహస్రంబులచేత నుదితార్కుండునుం బోలె దీప్తి నొంది సర్వగుణంబులకు మూలంబై చారముఖంబువలన స్వపరరాష్ట్రకృత్యంబు లెఱింగి ధర్మంబునఁ బ్ర జల రక్షించుచు లోకత్రయంబునందుఁ బ్రసిద్ధి వహించి తనకు సమానునిఁ దన కంటె నధికునిం గానక ప్రతాపనిహతకుంటకుం డై వశీకృతసామంతుం డై మిత్రవంతుండై శక్రుండు స్వారాజ్యంబునుంబోలె స్వరాజ్యంబుఁ బెద్దకాలం బుఁ బరిపాలించుచుండె.

⁠ 225

ఆ.⁠

నీతిధర్మవిదున కేతాదృశప్రభా, వునకు సుతనిమిత్త మనవరతముఁ దపము సలుపునట్టి దశరథునకు వంశ, కరుఁడు నందనుండు గలుగఁ డయ్యె.

⁠ 226

క.⁠

ఘనముగఁ జింతించెడు నా, మనుజవిభుని కిన్నినాళ్లు మఱి యే నేలా తనయార్థ మశ్వమేధ, మ్మొనరింపఁగ నైతి ననుచు నొకమతి వొడమెన్.

⁠ 227

ఉ.⁠

మానుగ నమ్మహీవిభుఁడు మంత్రుల నందఱఁ గూడి యాగముం బూనికిఁ జేయువాఁడ నని మోదముతో మది నిశ్చయించి తా మానక మంత్రిసత్తము సుమంత్రునిఁ గనొని నీవు సర్వవి ద్యానిధు లైనమద్గురుల నందఱఁ దోడ్కొని రమ్ము నావుడున్.

⁠ 228

వ.⁠

రయంబునం జని పురోహితుఁ డగువసిష్ఠుని వేదపారగు లైనసుయజ్ఞవామ దేవజాబాలికాశ్యపులను మఱియుం దక్కినబ్రాహ్మణోత్తముల రాజప్రియ చికీర్షుల రాజసకాశంబునకుం దోడ్కొని వచ్చిన నద్దశరథుం డమ్మహాత్ముల నుచితసత్కారంబులఁ బ్రీతులం జేసి మృదుపూర్వకంబుగా ధర్మార్థసహితం బగు వాక్యంబున ని ట్లనియె.

⁠ 229

దశరథుండు పుత్రార్థ మశ్వమేధచికీర్షుఁడై వసిష్ఠాదులతో నాలోచించుట

తే.⁠

వరసుతార్థము పెక్కుసువ్రతము లేను జాలఁ జేసియు వడయంగఁ జాల నైతి ననఘమతులార యిపుడు మీయనుమతమునఁ బూని హయమేధ మొనరింప బుద్ధి వొడమె.

⁠ 230

క.⁠

కావున హయమేధం బేఁ, గావించెద శాస్త్రదృష్టకర్మంబున నా కేవిధిఁ దనయుని వడయం, గా వలనగు నట్టితెఱఁగు ఘటియింపుఁ డిఁకన్.

⁠ 231

చ.⁠

అని జనభర్త పల్కుటయు నమ్మునినాథులు తన్ముఖేరితం బును బరమార్థసాధన మమూల్యము నైనతదుక్తిఁ గౌశలం బును విని కౌతుకంబు ముదముం జెలువార బహూకరించుచున్ మనుజవరేణ్యుతో సనిరి మానుగ వెండియు మంజులోక్తులన్.

⁠ 232

చ.⁠

క్షితివర నీతలంపు పరికింపఁగ మంచిది దీన నీదువాం ఛితము ఫలించు నిక్కముగఁ జెప్పెడి దే మిఁకఁ దత్ప్రయత్నముం జతురతఁ జేయు మశ్వమును సత్వరత న్విడిపింపు మాప్తసం యుతముగ యజ్ఞశాల సరయూత్తరమందు రచింపు మింపుగన్.

⁠ 233

చ.⁠

అన విని భూమిభర్త ముద మంది యమాత్యులఁ జూచి వారి కి ట్లను గురువాక్యపద్ధతి మఖాశ్వము నుగ్రబలాన్వితంబుగా నొనరిచి చెచ్చెర న్విడువుఁ డొప్పుగ నాసరయూతటంబునన్ ఘనతరశాస్త్రసమ్మతముగా రచియింపుఁడు యజ్ఞవాటికన్.

⁠ 234

వ.⁠

మఱియుఁ గల్పోక్తప్రకారంబున యథాశాస్త్రంబుగా యజ్ఞవిఘ్ననివారకకర్మం బులు నిర్వహింపుఁ డీయజ్ఞంబునందు మంత్రలోపక్రియాలోపాద్యపరాధంబులు గలుగకుండెనేని యీయజ్ఞంబు సర్వమహీపతులచేతఁ బ్రాపించుటకు శక్యం బై యుండు విద్వాంసులు బ్రహ్మమునుంబోలె విద్వాంసు లగు బ్రహ్మరాక్షసు లిందు ఛిద్రం బన్వేషించుచుండుదురు వారివలన యజ్ఞంబు నిహతం బయ్యె నేని యజ్ఞకర్త నశించు మీరు సమర్థులరు గావున నట్టివిఘ్నంబు లెవ్వియుఁ గలుగ కుండుశాస్త్రదృష్టవిధానంబున యజ్ఞంబుఁ బరిసమాప్తి నొందించునట్టి భారంబుఁ బూనవలయు నని పలికిన నయ్యమాత్యులు మహీరమణుని వచ నంబుల కలరి దేవా భవత్ప్రసాదంబున నెల్లపనులు గొఱంత పడకుండ నిర్వ

⁠

⁠

ర్తించెద మని పలికి యతనిచేత ననుజ్ఞాతులై నిజనివాసంబులకుం జనిరి వసిష్ఠాది మహర్షులు యుక్తప్రకారంబున దశరథునిచేతఁ బూజితులై యాశీర్వదించి య నుజ్ఞ వడసి తమతమవిడుదులకుం జని రంత నమ్మహీకాంతుండు సచివుల నంద ఱ నిజనివాసంబులకుం బోవం బనిచి తాను నభ్యంతరమందిరంబునకుం జని మనోహారిణు లగునిజపత్నులం జూచి యేను సుతార్థంబు హయమేధయాగంబుఁ జేసెద మీరు దీక్ష వహింపుం డనిన వారు మనోహరం బైనపతివచనంబు విని హిమాత్యయంబునందలిపద్మంబులుం బోలె ముఖపద్మంబు లత్యంతశాంతి సౌకుమార్యంబునం దనరఁ బరమానందభరితహృదయ లై యుండి రప్పు డేకాంతంబున సూతుం డంజలి ఘటించి దశరథున కి ట్లనియె.

⁠ 235

సుమంత్రుండు దశరథునకు సనత్కుమారోక్తరహస్యముం దెలుపుట

తే.⁠

నరవరోత్తమ తొల్లి సనత్కుమార, మౌనివర్యుండు మునిసభామధ్యమందుఁ బొసఁగ మీకుఁ గుమారులు పుట్టునట్టి, విధము దెలియంగఁ బలికె సవిస్తరముగ.

⁠ 236

మ.⁠

అది యేను న్విని యున్నవాఁడఁ దగ నయ్యర్థంబు మీ కర్థిఁ దె ల్పెద నాలింపుము కాశ్యపాత్మజుఁడు నక్లిష్టస్వభావుండు ని ర్మదుఁ డార్యుండు విభాండకుం డనఁగ విప్రశ్రేష్ఠుఁ డుద్యద్గుణా స్పదుఁ డొక్కండు గలండు నిశ్చలతపస్సంపన్నుఁ డమ్మౌనికిన్.

⁠ 237

చ.⁠

ఘనమతి ఋశ్యశృంగుఁ డనఁగా నొకపుత్రుఁడు గల్గు నాతఁ డా వనమున నిత్యముం బెరిగి వారక పిత్రనువర్తనంబుచే ననవరతంబుఁ గాననమునందె చరించుచు నుంటఁ జేసి తా మనమున నించుకైనఁ బరమర్త్యు నెఱుంగక యుండు నెంతయున్.

⁠ 238

క.⁠

ధీవరుఁ డగునమ్మౌనికిఁ, బావనలోకప్రసిద్ధపరమర్షికృతం బై వఱలు బ్రహ్మచర్య, ద్వైవిధ్యము గలుగు నధికతాత్పర్యమునన్.

⁠ 239

క.⁠

పితృశుశ్రూష యొనర్చుచు, సతతముఁ బావకునిసేవ సలుపుచు యోగా న్వితుఁ డై యీగతి నిత్య, వ్రతుఁడై మునిసుతుఁడు గాన వర్తించు నెడన్.

⁠ 240

రోమపాదమహారాజవృత్తాంతము

చ.⁠

అనఘవిచారుఁ డంగవిభుఁ డద్భుతవీర్యుఁడు రోమపాదుఁ డ త్యనుపమలీల లోకనుతుఁ డై బుధసమ్మతుఁ డై యరాతిసూ దనుఁ డయి రాజధర్మ మది దప్పక రాజ్యము సేయుచుండుఁ జం దనశశికుందపాదరసధామవిడంబియశోభిరాముఁ డై.

⁠ 241

వ.⁠

అమ్మహీపతి విధినిషేధోల్లంఘనంబున.

⁠ 242

తే.⁠

అఖిలభూతక్షయావహ యై సుఘోర, యై సుదారుణ యై లోక మబ్జదళస లిలముగతిఁ దల్లడిల ననావృష్టి దోఁచె, నమ్మహీపతి సేయు రాజ్యంబునందు.

⁠ 243

తే.⁠

అట్టికాలవిపర్యాస మంతఁ జూచి, ధారుణీభర్త శోకసంతప్తుఁ డగుచు

⁠

⁠

వేదవేదాంగవిదు లైనవిప్రవరులఁ బిలువ నంపించి యిట్లని పలుకు నపుడు.

⁠ 244

క.⁠

మునివర్యులార మీ రెఱుఁ, గనియర్థ మొకింత లేదు కద ముల్లోకం బున నేయుపాయ మొనరిం, చిన వానలు గురియు దానిఁ జెప్పుఁడు మీరల్.

⁠ 245

న

వ.⁠

అని యడిగిన నమ్మునీంద్రు లన్నరేంద్రునిం జూచి యీయనావృష్టి వాయు టకుం దగినయుపాయం బెఱింగించెదము వినుము.

⁠ 246

క.⁠

ఘనుని విభాండకతనయునిఁ, బ్రణుతగుణుని ఋశ్యశృంగు రావించి భవ త్తనయను శాంత నొసఁగి మిం, చినయనురాగమునఁ బెండ్లి సేయుము ప్రీతిన్.

⁠ 247

తే.⁠

ఈయుపాయంబుఁ దక్కి యెం డేయుపాయ మునఁ జనదు యీయనావృష్టి యని మునీంద్రు లానతిచ్చిన విని విభుఁ డామునీంద్రుఁ డిచటి కరుదెంచుట కుపాయ మెద్ది యొక్కొ.

⁠ 248

వ.⁠

అని బహుప్రకారంబులం దలపోసి నిశ్చయించి.

⁠ 249

క.⁠

తనమంత్రులను బురోహితుఁ, గనుఁగొని మునినాథునిం దగం దోడ్కొని రం డని పలికిన వారు మనం, బున నెక్కుడు భయము గదుర భూపతితోడన్.

⁠ 250

క.⁠

మోమున దైన్యం బడరఁగ, నే మామునిసుతునిపాలి కేగఁగ లే మో భూమిూశ యనుచు వేఁడిన, నామనుజవిభుండు చిత్తమందుఁ దలఁకుచున్.

⁠ 251

వ.⁠

ఇంక నెయ్యది కార్యం బని విచారించుచున్నంత.

⁠ 252

రోమపాదుండు వేశ్యలచే ఋశ్యశృంగుఁ దోడి తెప్పించుట

క.⁠

లలితసుకుమారయౌవన, కలితాంగులు రూపవతులు గణికలు నృపు ముం గల నిల్చిరి నయమున నం, జలిఁ జేసి మృదూక్తు లలరఁ జతురత మెఱయన్.

⁠ 253

క.⁠

జనవర యే మామునినుతు, ననుపమచాతుర్య మొప్ప నతిరయమునఁ దో డ్కొని వచ్చెద మిప్పురమున, కనుపుము మము మా కసాధ్య మవనిం గలదే.

⁠ 254

వ.⁠

అని పలికి యమ్మహీపతిచే ననుఙ్ఞాత లై యవ్వారకాంతలు వనంబునకుం జని వివిధోపాయంబుల నమ్మునిసుతునిచిత్తంబు లోఁగొని పురంబునకుం దోడ్తేరఁ గల రట్లు దోడ్కొని వచ్చిన.

⁠ 255

క.⁠

మునిపతి వచ్చినమాత్రనె, తనివి సన న్వృష్టి గురియు ధరణీవిభుఁ డా యన సత్కరించి గ్రక్కునఁ, దనకూఁతును శాంత నొసఁగుఁ దద్దయుఁ బ్రీతిన్.

⁠ 256

తే.⁠

రోమపాదునిజామాత లోకనుతుఁడు ఋశ్యశృంగుఁడు మీకు సంప్రీతి సుతుల నిచ్చు నని పల్కె తొల్లి మునీంద్రుఁ డాస నత్కుమారుఁడు మునులు వినంగ నధిప.

⁠ 257

వ.⁠

ఏ నత్తెఱంగు సంక్షేపంబుగా మీకుం జెప్పితి నని విన్నవించిన విని యద్దశర

⁠

⁠

థుండు సంతుష్టాంతరంగుండై సుమంత్రుతో ఋశ్యశృంగుండు గణికలచేత నెత్తెఱంగున నానీతుం డయ్యె దాని సవిస్తరంబుగా వినవలతుం జెప్పు మని యడిగిన నతండు సనత్కుమారోక్తప్రకారంబున మహీరమణున కి ట్లనియె.

⁠ 258

సుమంత్రుఁడు దశరథునకు ఋశ్యశృంగానయవిధంబుఁ దెల్పుట

ఆ.⁠

అధిప రోమపాదుఁ డాఋశ్యశృంగుఁ డిం, కెవ్విధమున నిచటి కేగుదెంచు నని తలంచుచుండ నాసమయమునఁ బురోహితుండు పలికె నూహఁ జేసి.

⁠ 259

తే.⁠

మాకు శక్యంబు గాదు యమ్మౌనిసుతునిఁ, దోడి తెచ్చుట కాత్మలోఁ దోఁచినంత పాటినిరపాయ మైనయుపాయ మొకటి, యేను జెప్పెద వినుము మహీశవర్య.

⁠ 260

ఉ.⁠

ఆమునినందనుం దుదయ మాదిగఁ గానల నుంటఁ జేసి తాఁ గామినిరూపయౌవనవికాసము నింద్రియసౌఖ్యసౌష్ఠవం బేమి యెఱుంగఁ డించుకయు నెప్పుడు నన్యులతోడిపొత్తుఁ గై కోమి గుణప్రభూత మగుకోపముఁ గైకొన కుండుఁ గావునన్.

⁠ 261

వ.⁠

ఇప్పుడు రూపయౌవనసంపన్న లగువారకాంతలు బహువిధాలంకారంబులం గైసేసి మునిపాలికిం జని మనోరమాభిమతేంద్రియార్థంబులచేత నతనిచిత్తం బు వడసి నానావిధోపాయంబుల నిచ్చటికిం గొనితెచ్చెదరు శీఘ్రంబున నట్టి వారి నేర్పఱించి పంపు మనిన నమ్మహీరమణుండు రూపయౌవనవిలాసతిర స్కృతాప్సరఃకాంత లగువారకాంతల నమ్మునిపుత్రుపాలికిం జనుం డని.

⁠ 262

చ.⁠

పనిచిన వేడ్కతోఁ దపసి భవ్యతరాశ్రమభూమి కేఁగి రా వనరుహగంధు లందమున వారక గంధవహాస్యపుష్పనూ తనశుకశారికాభిసముదాయమరాళమయూరపఙ్క్తు లొ య్యన సయిదోడుగా నడువ నవ్వలరాయనితూపులో యనన్.

⁠ 263

వ.⁠

ఇట్లు తదాశ్రమసమీపంబునకుం జని.

⁠ 264

తే.⁠

వనచరుఁడు ధీరుఁ డాశ్రమవాసి పురుష, మానినీతారతమ్య మింతైన నెఱుఁగఁ డమ్మునికుమారుఁ జూచు టె ట్లతనితోడఁ, బలుకు టెట్లు తచ్చిత్తంబు పడయు టెట్లు.

⁠ 265

క.⁠

పితృపూజాతత్పరుఁ డై, సతతతపోయుక్తి నాత్మసంతుష్టుం డై చతురత నొప్పెడు నమ్ముని, పతి యె ట్లాశ్రమము విడిచి పఱతెంచునొకో.

⁠ 266

తే.⁠

జనన మాదిగ నమ్మహామునిసుతుండు, పురమునందు రాష్ట్రమునందుఁ బుట్టినట్టి పురుషునైనను సతినైన మఱియు నన్య, మెెద్ది యేనియు నెఱుఁగఁ డొకించుకైన.

⁠ 267

క.⁠

అనుచుఁ దలపోయునెడ న, మ్మునిపుత్రుఁడు దైవయోగమునఁ జేసి తనం తన తాను వారియొద్దకుఁ, జనుదెంచినఁ జూచి చెలులు సంభ్రమ మలరన్.

⁠ 268

చ.⁠

సలలితచిత్రకంచుకము చాటునఁ గుల్కు మిటారిగబ్బిగు బ్బ లొలయఁగా హిరణ్మయవిపంచికలం ధరియించి వారకాం తలు మునిపుత్రుకట్టెదుటఁ దంత్రులు మీటుచు రాగసంపద

⁠

⁠

ల్దలకొనఁ బాడి రందు సుకలస్వరముల్ సరవిం జెలంగఁగన్.

⁠ 269

వ.⁠

ఇట్లు సుస్వరంబుగా గానంబుఁ జేయుచు నమ్మునిచెంత నిలిచి యతనితో ని ట్లనిరి.

⁠ 270

క.⁠

ధరణీసుర నీ వెవ్వఁడ, నరయఁగ నతిఘోర మీమహాగహనమునన్ జరియించె దేల యొంటిగఁ, దిరముగ నీకలతెఱంగుఁ దెలియం జెపుమా.

⁠ 271

ఆ.⁠

అనుచు వార లడుగ నమ్మునితనయుండు, హృష్టచిత్తుఁ డై యదృష్టపూర్వ లగుటఁ జేసి మిగులహార్దంబువలన న, య్యిందుముఖులఁ జూచి యిట్టు లనియె.

⁠ 272

తే.⁠

బ్రహ్మసముఁడు మాతండ్రి విభాండకాఖ్యుఁ, డతని కౌరసపుత్రుండ నౌదు నేను బృథివి నానామ మది ఋశ్యశృంగుఁ డనఁగ, నధికవిశ్రుతమై యొప్పు ననుదినంబు.

⁠ 273

వ.⁠

ఇది మదీయాశ్రమంబు మీ కందఱికి విధిపూర్వకంబుగా నతిథిసత్కారంబుఁ గావించెదఁ బ్రతిగ్రహింపుం డని పలికిన నతనిపలుకుల కలరి యవ్వెలందులు పర్ణశాలలోనికిం జనిన.

⁠ 274

క.⁠

మునినందనుండు వారికిఁ, బనిగొని యుచితాసనార్ఘ్యపాద్యంబులు నూ తనమూలఫలంబులు స, య్యన నొసఁగి కృపన్ గ్రహింపుఁడని వేఁడుటయున్.

⁠ 275

క.⁠

వారంద ఱుత్సుకంబున, గౌరవమునఁ దపసిపూజఁ గైకొని మరలన్ శైరీషకుసుమపేశల, సారామృతకల్పసూక్తి సంయమితోడన్.

⁠ 276

ఆ.⁠

మునికుమార నీకు ముఖ్యఫలంబులు, దివిరి కాన్క గాఁగఁ దెచ్చినార మివె పరిగ్రహింపు మిప్పుడె భక్షింపు, మలఘుతేజ శుభము గలుగు నింక.

⁠ 277

చ.⁠

అని నయ మారఁ బల్కి చెలులందఱు కౌతుక ముప్పతిల్లఁగా మునిసుతుఁ గౌఁగిలించుకొని మోద మెలర్పఁగ మోదకాదినూ తనబహుభవ్యభక్ష్యము లుదారత నిచ్చిన నారగించెఁ బా వనగుణమూర్తి నిక్కముగ వన్యఫలంబు లటంచు నెంచుచున్.

⁠ 278

వ.⁠

అంత నక్కాంతలు మునివలని భయంబున వ్రతచర్యోపదేశంబు నతనికిం జెప్పి యరిగిన నవ్విభాండకనందనుం డస్వస్థహృదయుండై తద్వియోగజనితదుఃఖం బునం బెటలిపడుచు నారేయి గడిపి మరునాఁడు తదాశ్రమసమీపంబున విహ రించునెడ నెప్పటియట్ల యలంకృత లై వెలయాం డ్రమ్మునికిం బొడసూపి తగు తెఱంగున నుపసర్పించి తచ్చిత్తం బాత్మాయత్తం బయ్యెనని హర్షించి యతని కిట్లనిరి.

⁠ 279

చ.⁠

అనఘచరిత్ర తాపనకులాంబుధిపూర్ణశశాంక మీతపో వనమున కేగుదెంచితిమి వారక మే మిఁక మీరు మాతపో వనమున కర్థి రావలయు వంచన సేయక యంచుఁ బల్క మునిసుతుఁ డట్ల కాక యని మోద మెలర్పఁగ సమ్మతించినన్.

⁠ 280

చ.⁠

తరుణులు నత్తపస్విని ముదంబున గ్రుచ్చి కవుంగిలించి చె

⁠

పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/158 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/159 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/160 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/161 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/162 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/163 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/164 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/165 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/166 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/167 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/168 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/169 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/170 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/171 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/172 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/173 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/174 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/175 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/176 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/177 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/178 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/179 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/180 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/181 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/182 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/183 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/184 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/185 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/186 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/187 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/188 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/189 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/190 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/191 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/192 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/193 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/194 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/195 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/196 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/197 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/198 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/199 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/200 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/201 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/202 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/203 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/204 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/205 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/206 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/207 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/208 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/209 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/210 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/211 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/212 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/213 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/214 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/215 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/216 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/217 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/218 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/219 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/220 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/221 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/222 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/223 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/224 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/225 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/226 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/227 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/228 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/229 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/230 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/231 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/232 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/233 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/234 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/235 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/236 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/237 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/238 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/239 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/240 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/241 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/242 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/243 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/244 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/245 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/246 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/247 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/248 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/249 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/250 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/251 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/252 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/253 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/254 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/255 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/256 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/257 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/258 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/259 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/260 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/261 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/262 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/263 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/264 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/265 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/266 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/267 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/268 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/269 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/270 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/271 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/272 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/273 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/274 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/275 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/276 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/277 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/278 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/279 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/280 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/281 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/282 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/283 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/284 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/285 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/286 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/287 పుట:Gopinatha-Ramayanamu1.pdf/288

⁠

స్వర సురవారపోష వరపల్లవశేఖర హారహార శం శరధరసారకీర్తి కవికల్పక గోకుల బాలఖేలనా.

⁠ 1348

క.⁠

విశ్వాధిప విశ్వోదర, విశ్వాత్మక విశ్వసాక్షి విశ్వాధారా విశ్వమయ విశ్వరూపక, విశ్వస్థితివిలయకరణ విశ్వాతీతా.

⁠ 1349

మాలిని.⁠

సరసిజదళనేత్రా సజ్జనస్తోత్రపాత్రా నిరుపమసుచరిత్రా నీలమేఘాభగాత్రా పరమగుణపవిత్రా పాపవల్లీలవిత్రా హరివరసుతమిత్రా యర్ధికన్యాకళత్రా.

⁠ 1350

శా.⁠

ఈకావ్యప్రతిపాదితుం డయినసీతేశుండు రామప్రభుం డీకల్యాణకృతీశ్వరుం డయిన శ్రీకృష్ణుండు సంప్రీతితో సాకల్యంబుగ నిష్టసిద్ధికరు లై చంచత్కృపాపూర్ణతన్ లోకస్తుత్యకుమారయాచధరణీంద్రుం బ్రోతు రెల్లప్పుడున్.

⁠ 1351

గద్య.⁠

శ్రీరామచంద్రచరణారవిందమకరందరసాస్వాదనతుందిలేందిందిరాయమాన మానసగోపీనాథకులపవిత్ర కౌండిన్యగోత్ర పద్మనాభసూరిపుత్ర విద్యాసాంద్ర వేంకటకవీంద్రప్రణీతం బైనశ్రీమద్రామాయణం బనునాదికావ్యంబునందు బాలకాండము.

⁠

శ్రీరామచంద్రార్పణ మస్తు.