| శ్రీమద్భగవద్గీతా (మూల శ్లోకములు)
|
శ్రీ గీతామృత తరంగిణి(తెలుగు పద్యములు)
శ్రీ పూడిపెద్ది కాశీవిశ్వనాథ శాస్త్రి (1948-1952)
|
గీతా మకరందము(తెలుగు తాత్పర్యము)
శ్రీ విద్యాప్రకాశానందగిరి స్వామి, శ్రీ శుకబ్రహ్మాశ్రమము
కాళహస్తి(1979)
|
శ్రీభగవానువాచ|
అనుష్టుప్.
అనాశ్రితః కర్మఫలం
కార్యం కర్మ కరోతి యః|
స సంన్యాసీ చ యోగీ చ
న నిరగ్నిర్న చాక్రియః|| 6-1 ||
|
శ్రీ భగవానుల వాక్యము.
తేటగీతి.
నిత్య నైమిత్తికంబుల నియతిఁ జనుచు,
కర్మ రాహిత్య నిష్కామ కర్మయోగి,
కర్మసంన్యాస ఫలమును గాంచుచుండు,
నగ్ని హోత్రాది కర్మల నాచరించి. ౧
|
ఎవడు చేయవలసినకర్మములను ఫలాపేక్ష లేకుండ చేయునో అతడే సన్న్యాసియు, యోగియు నగును. అంతియేకాని అగ్నిహోత్రమును వదలినవాడుకాని , కర్మలను విడిచినవాడు కాని సన్న్యాసియు, యోగియు ఎన్నటికిని కానేరడు.
|
అనుష్టుప్.
యం సంన్యాసమితి ప్రాహు
ర్యోగం తం విద్ధి పాణ్డవ|
న హ్యసంన్యస్తసఙ్కల్పో
యోగీ భవతి కశ్చన|| 6-2 ||
|
కందము.
ఫలమాశింపకఁ గర్మల
సలుపఁ గలుగునట్టి యోగి సంన్యాసియె గాఁ
గలఁడు ఫలత్యాగమున నె
యలవడు యోగమ్ము చిత్తమాత్మ వశమ్మై. ౨
|
ఓ అర్జునా ! దేనిని సన్న్యాసమని చెప్పుదురో, దానినే యోగమని నెఱుఁగుము. ఏలయనగా, ( కామాది ) సంకల్పమును వదలనివాడు ( సంకల్పరహితుడు కానివాడు ) ఎవడును యోగి కానేరడు.
|
అ.
ఆరురుక్షోర్మునేర్యోగం
కర్మ కారణముచ్యతే|
యోగారూఢస్య తస్యైవ
శమః కారణముచ్యతే|| 6-3 ||
|
తేటగీతి.
ధ్యానయోగమ్ము సాధించు మౌని వరుఁడు
తొలుత నిష్కామ కర్మయందునఁ జరించు ;
నది యెఱుంగని వానికి నెదియు లేదు,
కర్మ సంన్యాసి కాఁడు, నిష్కామి కాఁడు. ౩
|
యోగమును ( జ్ఞానయోగమును, లేక, ధ్యానయోగమును ) ఎక్క దలంచిన (పొందగోరిన ) మునికి ( మననశీలునకు ) కర్మ సాధనమనియు, దానిని బాగుగు ఎక్కినట్టి మునికి ఉపరతి ( కర్మ నివృత్తి ) సాధనమనియు చెప్పబడినది.
|
అ.
యదా హి నేన్ద్రియార్థేషు
న కర్మస్వనుషజ్జతే|
సర్వసఙ్కల్పసంన్యాసీ
యోగారూఢస్తదోచ్యతే|| 6-4 ||
|
చంపకమాల.
ఎపుడు జితేంద్రియుండు విషయేచ్ఛలనెల్ల హరింపఁ గల్గునొ ,
యెపుడు నిమిత్త కర్మలకు నేవ జనించునొ , సంన్యసింపగా
నపుడదైన హృద్గతము నంది, చెలంగును , ధ్యాననిష్ఠ ; క
య్యపుడె తపోధనుండగుట , యప్పుడె ధ్యానగరిష్ఠుడౌటయున్. ౪
|
ఎపుడు శబ్దాదివిషయములందును, కర్మలందును, ఆసక్తి నుంచడో, సమస్త సంకల్పములను విడిచిపెట్టునో అపుడు మనుజుడు యోగారూఢుడని చెప్పబడును.
|
అ.
ఉద్ధరేదాత్మనాత్మానం
నాత్మానమవసాదయేత్|
ఆత్మైవ హ్యాత్మనో బన్ధు
రాత్మైవ రిపురాత్మనః|| 6-5 ||
|
కందము.
తన యాత్మఁ దానె యున్నతి
నొనరింపగఁ జేయఁగలుగు ; నొరునకు వశమా ?
తన యాత్మ తనకు మిత్రము,
తన యాత్మయె తనకు రిపుడు, తథ్యము పార్థా ! ౫
|
తన్ను తానే యుద్ధరించుకొనవలెను. తన్ను అథోగతినిబొందించుకొనగూడదు. ఏలయనగా ( ఇంద్రియమనంబులను జయించినచో ) తనకు తానే బంధువున్ను, ( జయింపనిచో ) తనకు తానే శత్రువున్ను అగును.
|
అ.
బన్ధురాత్మాత్మనస్తస్య
యేనాత్మైవాత్మనా జితః|
అనాత్మనస్తు శత్రుత్వే
వర్తేతాత్మైవ శత్రువత్|| 6-6 ||
|
చంపకమాల.
తన వశమైన యింద్రియ నితానెమె తన్నుఁ దరించు మిత్రముల్ ;
దన కవశమ్ములై యవియె తన్ను గ్రసించెడు దుష్టశాత్రవుల్ ;
వినయ జితేంద్రియుం డెపుడు వేరుగనం డవమాన మాన్యతల్,
క్షణికములైన దుఃఖ సుఖ, సాంద్రపు నుష్ణము శీతలంబులున్. ౬
|
ఎవడు ( వివేక వైరాగ్యాదులచే ) తన మనస్సును తాను జయించుకొనునో , అట్టి జయింపబడిన మనస్సు తనకు బంధువు పగిది నుండును ( ఉపకారము చేయును ) . జయింపనిచో , అదియే శత్రువుపగిది నుండును ( అపకారము చేయును ) .
|
జితాత్మనః ప్రశాన్తస్య
పరమాత్మా సమాహితః|
శీతోష్ణసుఖదుఃఖేషు
తథా మానాపమానయోః|| 6-7
అ.
జ్ఞానవిజ్ఞానతృప్తాత్మా
కూటస్థో విజితేన్ద్రియః|
యుక్త ఇత్యుచ్యతే యోగీ
సమలోష్టాశ్మకాఞ్చనః|| 6-8 ||
|
ఉత్పలమాల.
జ్ఞాన సమగ్ర తృప్తుఁడగు సంయమి, నిర్మమతన్ సమస్తమున్
గానెడుఁ దుల్య భావమునఁ, గాంచనముల్ , శిలమృత్తి కాదులన్ ,
మానిత పుణ్యశీలుర , నమానుష దుర్నయ దుష్టశీలురన్ ,
ధేనుల మధ్యవర్తులను, స్నేహితులన్ , రిపులన్ , తటస్థులన్. ౭
|
మనస్సును జయించినవాడును , పరమశాంతితో గూడినవాడు నగు మనుజునకు శీతోష్ణ , సుఖదుఃఖాదులందును , అట్లే మావవమానాదులందును పరమాత్మానుభవము చెక్కు చెదరకనే యుండును . ( లేక , అట్టి వానికి శీతోష్ణాదులందును మనస్సు లెస్సగ ఆత్మానుభవమందే యుండును ) . శాస్త్రజ్ఞాన, అనుభవజ్ఞానములచే తృప్తినొందిన మనస్సుగలవాడును , నిర్వికారుడును , ఇంద్రియములను లెస్సగ జయించినవాడును , మట్టిగడ్డ , ఱాయి , బంగారము అను మూడిటిని సమముగ జూచువాడునగు యోగి యోగారూఢుడని (ఆత్మానుభవయుక్తుడని ) చెప్పబడును.
|
అ.
సుహృన్మిత్రార్యుదాసీన
మధ్యస్థద్వేష్యబన్ధుషు|
సాధుష్వపి చ పాపేషు
సమబుద్ధిర్విశిష్యతే|| 6-9 ||
అ.
యోగీ యుఞ్జీత సతత
మాత్మానం రహసి స్థితః|
ఏకాకీ యతచిత్తాత్మా
నిరాశీరపరిగ్రహః|| 6-10 ||
|
ఆటవెలది.
జ్ఞాననిష్ఠనుండు మౌని యేకాంతమ్ముఁ
గోరి , యింద్రియములఁ గుదియఁ గట్టి ,
సర్వకర్మలందు సక్తిని విడనాడి ,
యాత్మ లక్ష్యమందె యధివసించు. ౮
|
ప్రత్యుపకారమును గోరకయే మేలొనర్చువారియందు , ప్రతిఫలమును గోరి మేలుచేయువారియందు , శత్రువులందు , తటస్థులందు , మధ్యవర్తులందు , ద్వేషింపబడదగని వారియందు( విరోధులందు ) , బంధువులందు , సజ్జనులందు , పాపులందు సమభావము గల్గియుండువాడే శ్రేష్టుడు . ( ధ్యానయోగము నభ్యసించు ) యోగి ఏకాంత ప్రదేశమున ఒంటరిగనున్నవాడై మనస్సును , దేహేంద్రియములను స్వాధీనమొనర్చుకొని , ఆశ లేనివాడై , ఒరులనుండి యేమియు స్వీకరింపక ఎల్లప్పుడును మనస్సును ఆత్మయందే నెలకొల్పుచుండవలెను ( లయ మొనర్పుచుండవలెను ) .
|
అ.
శుచౌ దేశే ప్రతిష్ఠాప్య
స్థిరమాసనమాత్మనః|
నాత్యుచ్ఛ్రితం నాతినీచం
చేలాజినకుశోత్తరమ్|| 6-11
అ.
తత్రైకాగ్రం మనః కృత్వా
యతచిత్తేన్ద్రియక్రియః|
ఉపవిశ్యాసనే యుఞ్జ్యా
ద్యోగమాత్మవిశుద్ధయే|| 6-12 ||
|
చంపకమాల.
సమతలమౌ శుచిస్థలిఁ గుశాజిన చేలము లాసనంబుగా
నమర, మనంబు నిశ్చలతనంది , జితేంద్రియ చిత్తబుద్ధులన్
గ్రమముగ నిల్పి , యాత్మ శుచికై గయి కొందురు జ్ఞాన నిష్ఠ సం
యములగువారు, సంతత నిరామయ సుస్థిర ధామమందగన్. ౯
|
పరిశుద్ధమైన చోటునందు మిక్కిలి యెత్తుగా నుండనిదియు , మిక్కిలి పొట్టిగా నుండనిదియు , క్రింద దర్భాసనము , దానిపై చర్మము ( జింకచర్మము లేక పులిచర్మము ) , దానిపైన వస్త్రము గలదియు , కదలక యుండునదియు నగు ఆసనము ( పీఠము ) ను వేసికొని , దానిపై గూర్చుండి , మనస్సును ఏకాగ్రపఱచి , ఇంద్రియమనో వ్యాపారములను అరికట్టి ( స్వాధీనపఱచుకొని ) అంతఃకరణశుద్ధికొఱకు ( పరమాత్మ ) ధ్యానము నభ్యసింపవలయును .
|
అ.
సమం కాయశిరోగ్రీవం
ధారయన్నచలం స్థిరః|
సమ్ప్రేక్ష్య నాసికాగ్రం స్వం
దిశశ్చానవలోకయన్|| 6-13
అ.
ప్రశాన్తాత్మా విగతభీ
ర్బ్రహ్మచారివ్రతే స్థితః|
మనః సంయమ్య మచ్చిత్తో
యుక్త ఆసీత మత్పరః|| 6-14
అ.
యుఞ్జన్నేవం సదాత్మానం
యోగీ నియతమానసః|
శాన్తిం నిర్వాణపరమాం
మత్సంస్థామధిగచ్ఛతి|| 6-15 ||
|
కందము.
కాయ శిరోగ్రీవమ్ముల
నే యెడకుఁ జలింప నీక , నితర విషయముల్
డాయక , నాసాగ్రము నే
కాయత వీక్షింపు , దిక్కులరయకఁ బార్థా ! ౧౦
కందము.
విగత భయ క్రోధుండయి ,
స్వగతమ్మగు నాత్మఁ దెలిసి , సంయమి మచ్చి
త్తగతుండయి , సుస్థిర శాం
తి గనున్ , మత్సంస్థ నంది , ధీయుతుఁడగుచున్. ౧౧
|
( ధ్యానముచేయువాడు ) శరీరము, శిరస్సు, కంఠము, సమముగ( తిన్నగ )నిలిపి, కదలక, స్థిరముగనున్నవాడై, దిక్కులను చూడక, నాసికాగ్రమును వీక్షించుచు, ప్రశాంత హృదయుడై, నిర్భయ చేతస్కుడై, బ్రహ్మచర్యవ్రతనిష్ఠకలిగి, మనస్సును బాగుగ నిగ్రహించి, నాయందు చిత్తముగలవాడై, నన్నే పరమగతిగనమ్మి సమాధి (ధ్యాన ) యుక్తుడై యుండవలెను. మనోనిగ్రహముగల యోగి ఈ ప్రకారముగ ఎల్లప్పుడును మనస్సును ఆత్మధ్యానమందు నిలిపి నాయందున్నట్టిదియు ( నా స్వరూపమైనదియు ), ఉత్కృష్టమోక్ష రూపమైనదియు ( పరమానందరూపమైనదియు ) నగు శాంతిని బొందుచున్నాడు.
|
అ.
నాత్యశ్నతస్తు యోగోऽస్తి
న చైకాన్తమనశ్నతః|
న చాతిస్వప్నశీలస్య
జాగ్రతో నైవ చార్జున|| 6-16 ||
|
ఆటవెలది.
తిండి మెండుఁగాక , మండు నాకటిఁ గాక ,
నిద్రమోపుఁగా కనిద్రఁగాక ,
క్రమముఁ గన్నవాడె , సమముగా నిష్ఠను
ననుసరింపఁ గలుగు , నతడె పార్థా ! ౧౨
|
అర్జునా ! ఈ ధ్యానయోగము అధికముగ భుజించువానికిని, బొత్తిగా భుజింపనివానికిని, అట్లే అధికముగ నిద్రించువానికిని, ( బొత్తిగానిద్రించక ) ఎల్లప్పుడు మేలుకొనియుండు వానికిని కలుగనే కలుగదు.
|
అ.
యుక్తాహారవిహారస్య
యుక్తచేష్టస్య కర్మసు|
యుక్తస్వప్నావబోధస్య
యోగో భవతి దుఃఖహా|| 6-17 ||
|
ఆటవెలది.
రోగి కెపుడు నిత్యమౌ కదా పథ్యమ్ము ,
బాగుపడఁగ లేచి ప్రాకులాడ ;
యోగి కటులె నిత్యమౌ కదా నిష్ఠయు ,
సాధనాంతరములు, సవ్యసాచి ! ౧౩
|
మితమైన ఆహారము, నడత గలవాడును, కర్మలందు మితమైన ప్రవర్తన గలవాడును, మితమైన నిద్ర, జాగరణము గలవాడునగు మనుజునకు యోగము ( జనన మరణాది సంసార ) దుఃఖములను బోగొట్టునదిగ అగుచున్నది.
|
అ.
యదా వినియతం చిత్త
మాత్మన్యేవావతిష్ఠతే|
నిఃస్పృహః సర్వకామేభ్యో
యుక్త ఇత్యుచ్యతే తదా|| 6-18 ||
|
తేటగీతి.
చిత్తమేకాగ్రతం గాంచి , చిన్మయాత్త్మ
లో లమ్మయి , బాహ్య విలోలముడుగు ;
నా యవస్థయె సుస్థిరమైన యదను,
ధ్యాననిష్ఠా ఫలప్రాప్తి నందఁ బార్థ ! ౧౪
|
ఎపుడు మనస్సు బాగుగ నిగ్రహింపబడినదై ఆత్మయందే స్థిరముగ నిలుచునో, మఱియు ఎపుడు యోగి సమస్తములైన కోరికలనుండి నివృత్తుడగునో అపుడే యాతడు యోగసిద్ధిని బొందినవాడని ( సమాధియుక్తుడని ) చెప్పబడును.
|
అ.
యథా దీపో నివాతస్థో
నేఙ్గతే సోపమా స్మృతా|
యోగినో యతచిత్తస్య
యుఞ్జతో యోగమాత్మనః|| 6-19 ||
|
కందము.
గాలినిఁ బెట్టిన దీపము
పోలికఁ గాకుండ , విషయ పోక లుడుపగం
జాలు యతీంద్రుని మన , మా
తూలని దీపమ్ము పగిదిఁ దోచు , గిరీటీ ! ౧౫
|
గాలి వీచని చోటనున్న దీప మేప్రకారము కదలక నిశ్చలముగ నుండునో, ఆప్రకారమే ఆత్మధ్యానమును శీలించుచున్న యోగియొక్క స్వాధీనపడిన చిత్తమున్ను నిశ్చలముగ నుండును. కనుకనే యోగియొక్క నిశ్చలమనస్సునకు అట్టి గాలివీచనిచోట గల దీపము దృష్టాంతముగ చెప్పబడినది.
|
అ.
యత్రోపరమతే చిత్తం
నిరుద్ధం యోగసేవయా|
యత్ర చైవాత్మనాత్మానం
పశ్యన్నాత్మని తుష్యతి|| 6-20
అ.
సుఖమాత్యన్తికం యత్త
ద్బుద్ధిగ్రాహ్యమతీన్ద్రియమ్|
వేత్తి యత్ర న చైవాయం
స్థితశ్చలతి తత్త్వతః|| 6-21
అ.
యం లబ్ధ్వా చాపరం లాభం
మన్యతే నాధికం తతః|
యస్మిన్స్థితో న దుఃఖేన
గురుణాపి విచాల్యతే|| 6-22
అ.
తం విద్యాద్ దుఃఖసంయోగ
వియోగం యోగసంజ్ఞితమ్|
స నిశ్చయేన యోక్తవ్యో
యోగోऽనిర్విణ్ణచేతసా|| 6-23 ||
|
తేటగీతి.
చిత్తముపశముంగాంచి , చిన్మయాత్మ
స్వస్వరూపమ్మునన్ గాంచు సంయమీంద్రుఁ
డాత్మ నాత్మనె కని, తుష్టి నందుచుండు ;
ధ్యాన నిష్ఠా గరిష్ఠు విధాన మిద్ది ! ౧౬
తేటగీతి.
ఇంద్రియమ్ములచే గ్రహియింప రాని ,
బుద్ధి మాత్రాన నొందెడి పూర్ణ సుఖము
ననుభవించెడు ; నప్పు డాతని నిజ స్వ
రూప మందునె , పరమాత్మ రూపముఁ గను. ౧౭
చంపకమాల.
ఎది లభియించు వెన్క , నిక నే పరమార్థముఁ గాన రాదటం
చుఁ దెలిసి , దేనికిన్ మదినిఁ జొన్పడొ , తత్సుఖమంది , దుఃఖదం
బెదియు గనంగ లేడు తనువెట్టి శరాసి శతఘ్ని ఘాతమై ,
హృది చలియింపకన్ నిలువరించు , హిమాచల ధీయుతుండు నై. ౧౮
కందము.
సకలేంద్రియ విషయము లో
పికతో వర్జించి , సద్వివేకతను మనో
త్సుకమెల్ల నిలువరించును ,
నకలంక వినిశ్చలమ్ము నందుము పార్థా ! ౧౯
|
యోగాభ్యాసముచేత నిగ్రహింపబడిన మనస్సు ఎచట పరమశాంతిని బొందుచుండునో , ఎచట ( పరిశుద్ధమైన ) మనస్సుచే ఆత్మను సందర్శించుచు ( అనుభవించుచు ) యోగి తనయందే ఆనందమును బడయుచుండునో , ఎచటనున్నవాడై , యోగి ఇంద్రియములకు గోచరముకానిదియు, ( నిర్మల ) బుద్ధిచే గ్రహింపబడదగినదియు, అంతము లేనిదియునగు సుఖమును అనుభవించుచుండునో , మఱియు స్వానుభవమునుండి ఏ మాత్రము చలింపకుండునో దేనిని పొందిన పిదప ఇతరమగు ఏలాభమును అంతకంటె గొప్పదానినిగ తలంపకుండునో, దేనియందున్నవాడై మహత్తర దుఃఖముచేగూడ చలింపకుండునో , దుఃఖసంబంధము లేశమైనను లేని అట్టి స్థితినే యోగము ( ఆత్మైక్యము, ఆత్మసాక్షాత్కారము ) అని యెఱుఁగవలయును . అట్టి ఆత్మసాక్షాత్కారరూపయోగము దుఃఖముచే కలతనొందని ధీరమనస్సుచే పట్టుదలతో సాధింపదగియున్నది.
|
అ.
సఙ్కల్పప్రభవాన్కామాం
స్త్యక్త్వా సర్వానశేషతః|
మనసైవేన్ద్రియగ్రామం
వినియమ్య సమన్తతః|| 6-24
అ.
శనైః శనైరుపరమే
ద్బుద్ధ్యా ధృతిగృహీతయా|
ఆత్మసంస్థం మనః కృత్వా
న కిఞ్చిదపి చిన్తయేత్|| 6-25
అ.
యతో యతో నిశ్చరతి
మనశ్చఞ్చలమస్థిరమ్|
తతస్తతో నియమ్యైత
దాత్మన్యేవ వశం నయేత్|| 6-26 ||
|
కందము.
ధృతి నిబిడమైన బుద్ధిని
నితరమ్మగు విషయచింత వేగ , కుపరతిన్
గతియింపఁ జేసి , తన యా
కృతిలో మన మెప్పుడున్ లయింపగ వలయున్. ౨౦
కందము.
చంచలమగు నీ మన మదొ
కించుక సుస్థిరత లేక యేగతి లం
ఘించునొ , దాన మరల్పుచు
నించుము , నీ రూపమందె నిశ్చలమనమున్. ౨౧
|
సంకల్పమువలన గలిగెడు కోరికలన్నిటిని సంపూర్తిగా విడిచిపెట్టి, మనస్సుచే ఇంద్రియములను నలుప్రక్కలనుండి బాగుగ నిగ్రహించి ధైర్యముతోగూడిన బుద్ధిచే మెల్ల మెల్లగా బాహ్యప్రపంచమునుండి ఆ మనస్సును మరలించి అంతరంగమున విశ్రాంతినొందవలెను. ( ఉపరతిని బడయవలెను ). మఱియు మనస్సును ఆత్మయందు స్థాపించి ఆత్మేతరమగు దేనినిగూడ చింతింపకయుండవలయును. చపల స్వభావము గలదియు, నిలుకడలేనిదియు నగు మనస్సు ఎచటెచట ( ఏయేవిషయములయందు ) సంచరించునో అచటచటనుండి దానిని మరలించి ఆత్మయందే స్థాపితము చేయవలెను. ఆత్మ కధీనముగ నొనర్పవలెను.
|
అ.
ప్రశాన్తమనసం హ్యేనం
యోగినం సుఖముత్తమమ్|
ఉపైతి శాన్తరజసం
బ్రహ్మభూతమకల్మషమ్|| 6-27
అ.
యుఞ్జన్నేవం సదాత్మానం
యోగీ విగతకల్మషః|
సుఖేన బ్రహ్మసంస్పర్శ
మత్యన్తం సుఖమశ్నుతే|| 6-28 ||
|
కందము.
నిరుపమ్మగు సుఖమందుచు ,
నిరతి శ యానంద మంది , నిస్తులమన ; మీ
నిరవధి క మ్మగు బ్రహ్మము
నఱయు స్వరూపమ్మునన్ నిరాయాసమునన్. ౨౨
|
ప్రశాంతచిత్తుండును, ( కామక్రోధాది ) రజోగుణవికారములు లేనివాడును, బ్రహ్మరూపమును బొందినవాడును, దోషరహితుడునగు ఈ ధ్యానయోగిని సర్వోత్తమమగు సుఖము ( ఆత్మానందము ) పొందుచున్నది కదా ! ( అట్లు పొందుట శాస్త్రప్రసిద్ధమని భావము ). ఈ ప్రకారముగ మనస్సు నెల్లప్పుడును ఆత్మయందే నిలుపుచు దోషరహితుడగు యోగి బ్రహ్మానుభవరూపమైన పరమసుఖమును సులభముగ పొందుచున్నాడు.
|
అ.
సర్వభూతస్థమాత్మానం
సర్వభూతాని చాత్మని|
ఈక్షతే యోగయుక్తాత్మా
సర్వత్ర సమదర్శనః|| 6-29 ||
|
ఉత్పలమాల.
తన్నె సమస్త భూత సముదాయములందును గాంచుచుండు , దా
నున్న స్వరూప మందె కనుచుండుఁ జరాచర భూతసంతతిన్ ,
ఖిన్నుఁడు గాక నెల్లెడ నొకే గతిగాఁ జరియించి . చూచు ; నీ
సన్నియమేంద్రియుండయిన సంయమి దివ్యప్రభావ మిట్టిదౌ. ౨౩
|
యోగముతో గూడుకొనిన మనస్సుగలవాడు ( ఆత్మైక్యము నొందినయోగి ) సమస్త చరాచర ప్రాణికోట్లయందును సమదృష్టిగలవాడై తన్ను సర్నభూములందున్న వానిగను, సర్వభూతములు తనయందున్నవిగను చూచుచున్నాడు.
|
అ.
యో మాం పశ్యతి సర్వత్ర
సర్వం చ మయి పశ్యతి|
తస్యాహం న ప్రణశ్యామి
స చ మే న ప్రణశ్యతి|| 6-30 ||
|
ఉత్పలమాల.
ఎవ్వఁడు సర్వభూత తతి నెల్లెడలన్ ననె చూచుచుండునో ,
యెవ్వఁడు చూచు నా యొడలి నెల్లఁ జరాచర భూతకోటులన్ ,
దవ్వునుఁ గాడు , నా కతఁడు దగ్గర నుండును ; నేను వానికిన్
దవ్వును గాక , దగ్గరనె దర్పణమై , కనుపించు నెప్పుడున్. ౨౪
|
ఎవడు సమస్తభూతములందును నన్ను చూచుచున్నాడో , మఱియు నాయందు సమస్తభూతములను గాంచుచున్నాడో అట్టివానికి నేను కనబడకపోను, నా కతడు కనబడకపోడు.
|
అ.
సర్వభూతస్థితం యో మాం
భజత్యేకత్వమాస్థితః|
సర్వథా వర్తమానోऽపి
స యోగీ మయి వర్తతే|| 6-31 ||
|
కందము.
ఏకైక భావమందుచు ,
నీ కరణి ననున్ భజింపు , మేతృటి యందే
యే కర్మఁ జేయుచున్నను ,
నాకయి నాయందె వర్తనంబగు చుండున్. ౨౫
|
ఎవడు సమస్తభూతములయందున్న నన్ను అభేదబుద్ధి ( సర్వత్ర ఒకే పరమాత్మయను భావము ) గలిగి సేవించుచున్నాడో , అట్టి యోగి ఏ విధముగ ప్రవర్తించుచున్నవాడైనను , ( సమాధినిష్ఠయందున్నను, లేక వ్యవహారము సల్పుచున్నను ) నా యందే ( ఆత్మయందే ) ఉండువాడగుచున్నాడు.
|
అ.
ఆత్మౌపమ్యేన సర్వత్ర
సమం పశ్యతి యోऽర్జున|
సుఖం వా యది వా దుఃఖం
స యోగీ పరమో మతః|| 6-32 ||
|
కందము.
పర సుఖమె తన సుఖమ్మని ,
పర దుఃఖమె స్వీయ దుఃఖ భాజనమనుచున్ ,
నిరతముఁ దలంచు వాఁడే ,
నిరతిశయానంద మొంది , నెగడును , పార్థా ! ౨౬
|
ఓ అర్జునా ! సమస్త ప్రాణులందును సుఖమునుగాని, దుఃఖమునుగాని తనతోడ పోల్చుకొనుచు ( తన ఆత్మవంటిదే తక్కినవారి ఆత్మయనెడు భావముతో ) , తనవలె సమానముగ ఎవడు చూచునో , అట్టి యోగి శ్రేష్ఠుడని తలచుచున్నాను.
|
అర్జున ఉవాచ
|అ.
యోऽయం యోగస్త్వయా ప్రోక్తః
సామ్యేన మధుసూదన|
ఏతస్యాహం న పశ్యామి
చఞ్చలత్వాత్స్థితిం స్థిరామ్|| 6-33 ||
|
అర్జును వాక్యము.
కందము.
స్థిర చిత్తము లే కెటులను
నఱయఁగ రాకున్న , దీ మహా యోగము ; దు
ష్కరమౌచుఁ గానుపించును ,
తెరు వెద్దియుఁ గాన రాక , దీనిఁ దెలియగన్. ౨౭
|
అర్జునుడు పలికెను.
ఓ కృష్ణా ! మనోనిశ్చలత్వముచే సిద్ధింపదగిన ఏ యోగమును వీవుపదేశించితివో దానియొక్క .స్థిరమైన నిలుకడను మనస్సుయొక్క చపలత్వమువలన నేను తెలిసికొనజాలకున్నాను.
|
అ.
చఞ్చలం హి మనః కృష్ణ
ప్రమాథి బలవద్ దృఢమ్|
తస్యాహం నిగ్రహం మన్యే
వాయోరివ సుదుష్కరమ్|| 6-34 ||
|
ఉత్పలమాల.
చంచలమై , మనంబు వివశంబొనరించు , శరీరమెల్లఁ గా
శించి , యడంచు , నింద్రియ వశీకృతుఁ జేసి , బలోద్ధితంబు ; ఛే
దించ నసాధ్యమౌ , నెటుల దీని గుదించుట , గాలి కేల బం
ధించ దరమ్మె ? దుస్తర విధిం దలపోసిన చందమయ్యెడున్. ౨౮
|
కృష్ణా ! మనస్సు చంచలమైనదియు, విక్షోభమును గలుగజేయునదియు, బలవంతమైనదియు, దృఢమైనదియును గదా ! కావున అద్దానిని నిగ్రహించుట, గాలిని అణచిపెట్టుటవలె మిగుల కష్టసాధ్యమైనదని నేను తలంచుచున్నాను.
|
శ్రీభగవానువాచ|
అ.
అసంశయం మహాబాహో
మనో దుర్నిగ్రహం చలమ్|
అభ్యాసేన తు కౌన్తేయ
వైరాగ్యేణ చ గృహ్యతే|| 6-35 ||
|
శ్రీ భగవానుల వాక్యము.
ఉత్పలమాల.
సందియమేల , నిశ్చయము , చంచలమే యగు నిగ్రహింపగా ,
దుందుడుకౌ మనంబును నెదుర్కొనఁ , గష్ట తరమ్మె ; కాని , దా
నిం దన చాతురిన్ మెఱయ , నిత్యగత క్రమశిక్షనైన , రో
తంది , సదా విరాగమునఁ , దాలిమితో , గ్రహియింప సాధ్యమౌ. ౨౯
|
శ్రీ భగవానుడు పలికెను.
గొప్పబాహువులుగల ఓ యర్జునా ! మనస్సును నిగ్రహించుట కష్టమే. మఱియు అది చంచలమైనదే. ఇట ఏలాంటి సంశయమున్ను లేగు. అయినను అభ్యాసము చేతను, వైరాగ్యము చేతను అది నిగ్రహింపబడగలదు.
|
అ.
అసంయతాత్మనా యోగో
దుష్ప్రాప ఇతి మే మతిః|
వశ్యాత్మనా తు యతతా
శక్యోऽవాప్తుముపాయతః|| 6-36 ||
|
కందము.
ఈ విధములఁ గా కితర మి
కే విధములనైన నిఘ్రహింపఁగ రా , దీ
పావనమౌ యోగముఁ గనఁ ,
దావల మీ రెండు విధుల తాలిమి తోడన్. ౩౦
|
నిగ్రహింపబడని మనస్సుగలవానిచేత యోగము ( బ్రహ్మైక్యము )పొంద శక్యముకానిది అని నా అభిప్రాయము. స్వాధీనమైన మనస్సు గల్గి ప్రయత్నించువానిచేతనో , ఉపాయముచేతనో అది పొంద శక్యమైయున్నది.
|
అర్జున ఉవాచ|
అ.
అయతిః శ్రద్ధయోపేతో
యోగాచ్చలితమానసః|
అప్రాప్య యోగసంసిద్ధిం
కాం గతిం కృష్ణ గచ్ఛతి|| 6-37 ||
|
అర్జును వాక్యము.
కందము.
కత్తి మొన నడచు నీ గతి
నుత్తలమందియును , నడువ నోపనిచో , వాఁ
డె త్తరికిఁ బోవు గృష్ణా !
ఇ త్తనువునుఁ బాసి , యోగ మేమియు లేకన్. ౩౧
|
అర్జునుడు పలికెను.
కృష్ణా ! శ్రద్ధతో గూడియున్నవాడును, కాని నిగ్రహశక్తి లేనివాడగుటచే యోగమునుండి జాఱిన మనస్సుగలవాడునగు సాధకుడు యోగసిద్ధిని ( ఆత్మసాక్షాత్కారమును ) బొందజాలక మఱియేగతిని బొందుచున్నాడు ?
|
అ.
కచ్చిన్నోభయవిభ్రష్ట
శ్ఛిన్నాభ్రమివ నశ్యతి|
అప్రతిష్ఠో మహాబాహో
విమూఢో బ్రహ్మణః పథి|| 6-38
అ.
ఏతన్మే సంశయం కృష్ణ
ఛేత్తుమర్హస్యశేషతః|
త్వదన్యః సంశయస్యాస్య
ఛేత్తా న హ్యుపపద్యతే|| 6-39 ||
|
ఉత్పలమాల.
అందగఁ జూచు బ్రహ్మపథమందఁగ నేరక , గర్మయోగపున్
జందముఁ గాక , నెందుల పసం దెనయంగను లేక , మేఘముల్
చిందర వందరౌ గతి నశింపడె , రెంట నిరాశ్రయుండు ; నా
సందియ మిందుఁ బాపు నరసారథి ! నీవె గురుండ వియ్యెడన్. ౩౨
|
గొప్పబాహువులుకల ఓ శ్రీకృష్ణా ! బ్రహ్మమార్గమున ( యోగమున ) స్థిరత్వములేనివాడగు మూఢుడు ఇహపరముల రెండంటికిని చెడినవాడై చెదిరిన మేఘమువలె నశించిపోడా యేమి ? కృష్ణా ! ఈ నా సందేహమును పూర్తిగా తొలగించుటకు నీవే తగుదువు ( సమర్థుడవు ) . నీవుతప్ప ఇతరులెవ్వరును దీనిని తొలగింపజాలరు .
|
అ.
శ్రీభగవానువాచ|
పార్థ నైవేహ నాముత్ర
వినాశస్తస్య విద్యతే|
న హి కల్యాణకృత్కశ్చిద్
దుర్గతిం తాత గచ్ఛతి|| 6-40 ||
|
శ్రీ భగవానుల వాక్యము.
ఆటవెలది.
అట్టి భ్రంశ మొందు నట్టి వారికి , సేగి ,
నిహపరముల రెంట నెనయఁ బోరు ;
పుణ్యకృతముఁ జేయు బుధులిందు నందునుఁ ,
బరితపింపఁ బోరు పార్థ నిజము. ౩౩
|
శ్రీ భగవానుడు పలికెను.
ఓ అర్జునా ! అట్టి యోగభ్రష్టున కీ లోకమందుగాని, పరలోకమందుగాని వినాశము కలుగనే కలుగదు. నాయనా ! మంచి కార్యములు చేయువాడెవడును దుర్గతిని పొందడు గదా !
|
అ.
ప్రాప్య పుణ్యకృతాం లోకా
నుషిత్వా శాశ్వతీః సమాః|
శుచీనాం శ్రీమతాం గేహే
యోగభ్రష్టోऽభిజాయతే|| 6-41 ||
|
ఆటవెలది.
బ్రహ్మ నిష్ఠయందు భ్రంశమ్ముఁ గనువారు ,
పుణ్య పురుషలోకములకుఁ బోదు ;
రచటఁ గొంతకాల మావాస మొనరించి ,
భువిని ధనికులిండ్లఁ బుట్టుచుంద్రు. ౩౪
|
యోగభ్రష్టుడు ( మరణానంతరము ) పుణ్యాత్ముల లోకములను పొంది , అట అనేక వత్సరములు నివసించి, తదుపరి పరిశుద్ధులైనట్టి ( సదాచారవంతులైన ) శ్రీమంతులయొక్క గృహమందు పుట్టుచున్నాడు.
|
అ.
అథవా యోగినామేవ
కులే భవతి ధీమతామ్|
ఏతద్ధి దుర్లభతరం
లోకే జన్మ యదీదృశమ్|| 6-42
అ.
తత్ర తం బుద్ధిసంయోగం
లభతే పౌర్వదేహికమ్|
యతతే చ తతో భూయః
సంసిద్ధౌ కురునన్దన|| 6-43
అ.
పూర్వాభ్యాసేన తేనైవ
హ్రియతే హ్యవశోऽపి సః|
జిజ్ఞాసురపి యోగస్య
శబ్దబ్రహ్మాతివర్తతే|| 6-44
అ.
ప్రయత్నాద్యతమానస్తు
యోగీ సంశుద్ధకిల్బిషః|
అనేకజన్మసంసిద్ధ
స్తతో యాతి పరాం గతిమ్|| 6-45 ||
|
చంపకమాల.
మఱియుఁ గులీనులౌ , బుధుల , మాన్యుల యిండ్లను బుట్టుచుందు ; ర
బ్బురముగఁ బూర్వ జన్మ ఫలముల్ గొని , బుద్ధివిశేష సంపదన్ ,
దిరుగ పునః ప్రయత్నమును ధీయుతులై యొనరించి , వేదక
ర్మరయక జ్ఞాన నిష్ఠ ఫలమంది , తరింతురు జుమ్ము , ఫల్గునా ! ౩౫
|
లేక, ( ఉత్తమతరగతి యోగియైనచో ) జ్ఞానవంతులగు యోగులయొక్క వంశమందే జన్మించుచున్నాడు. ఈ ప్రకారమగు జన్మము లోకమున మహా దుర్లభమైనది. ఓ అర్జునా ! అట్లాతడు యోగులవంశమున జన్మించి పూర్వదేహసంబంధమైన ( యోగవిషయిక ) బుద్ధితోటి సంపర్కమును పొందుచున్నాడు. అట్టి ( యోగ ) సంస్కారమువలన నాతడు సంపూర్ణయోగసిద్ధి ( మోక్షము ) కొఱకై మరల తీవ్రతరప్రయత్నమును సల్పుచున్నాడు. అతడు ( యోగభ్రష్టుడు ) యోగాభ్యాసమునకు తానుగా ( మొదట ) నిశ్చయింపకున్నను పూర్వజన్మమందలి అభ్యాసబలముచే యోగమువైపునకే ఈడ్వబడుచున్నాడు. యోగము నెఱుఁగ దలంపుగలవాడైనంతమాత్రముచేతనే ( యోగాభ్యాసముచేయ నిచ్చగించనంతమాత్రముచేతనే ) వేదములందు జెప్పబడిన కర్మానుష్ఠాన ఫలమును మనుజుడు దాటివేయుచున్నాడు. పట్టుదలతో ప్రయత్నించునట్టి యోగి పాపరహితుడై, ఆ పిదప సర్వోత్తమమగు (మోక్ష ) గతిని బడయుచున్నాడు.
|
అ.
తపస్విభ్యోऽధికో యోగీ
జ్ఞానిభ్యోऽపి మతోऽధికః|
కర్మిభ్యశ్చాధికో యోగీ
తస్మాద్యోగీ భవార్జున|| 6-46 ||
|
ఆటవెలది.
తపసి కంటె , శాస్త్ర ధర్మవిదుని కంటె ,
వేదవిదుని కంటె , వేయిరెట్లు
జ్ఞాన నిష్ఠగరిమ నూను వాఁడధికుఁడౌ ;
యోగ నిష్ఠనుండు మోయి , పార్థ ! ౩౬
|
ఓ అర్జునా ! యోగియగువాడు ( కృచ్ఛ్రచాంద్రాయణాది ) తపస్సులుచేయువారికంటెను, ( అగ్నిహోత్రాది ) కర్మలుచేయువారికంటెనుగూడ శ్రేష్ఠుడని తలంపబడుచున్నాడు. కాబట్టి నీవు యోగివి కమ్ము.
|
అ.
యోగినామపి సర్వేషాం
మద్గతేనాన్తరాత్మనా|
శ్రద్ధావాన్భజతే యో మాం
స మే యుక్తతమో మతః|| 6-47 ||
|
ఉత్పలమాల.
నన్నె సమస్తమంచు మననం మొనరించి , భజించి , సర్వదా
యన్నిట నన్నెఁ జూచు , నిసుమంతయు భేదమెఱుంగరాక , యెం
దున్న నికే క్రియన్ సలుపుచున్న సతంబును , జ్ఞాననిష్ఠుఁడే ,
యెన్నఁగ నందఱందధికుఁ డీతఁడె యంచుఁ దలంతు , నర్జునా ! ౩౭
|
యోగులందఱిలోను ఎవడు నాయందు మనస్సును నిలిపి శ్రద్ధతో నన్ను ధ్యానించుచున్నాడో అట్టివాడు సర్వశ్రేష్ఠుడని నా యభిప్రాయము.
|
ఓం తత్సదితి శ్రీమద్భగవద్గీతాసూపనిషత్సు
బ్రహ్మవిద్యాయాం యోగశాస్త్రే శ్రీకృష్ణార్జునసంవాదే
ఆత్మసంయమయోగో నామ షష్ఠోऽధ్యాయః|| 6 ||
|
ఓం తత్ సత్
శ్రీ పూడిపెద్ది కాశీవిశ్వనాథ శాస్త్రిచే యనువదింపబడిన
శ్రీ గీతామృత తరంగిణి యందలి
శ్రీ ఆత్మసంయమయోగము ( ధ్యాన యోగము ) అను
షష్ఠమ తరంగము సంపూర్ణం. శ్రీ కృష్ణపరబ్రహ్మార్పణమస్తు.
|
ఓం
ఇది ఉపనిష్త్రతిపాదకమును, బ్రహ్మవిద్యయు, యోగశాస్త్రమును, శ్రీకృష్ణార్జున సంవాదమునగు శ్రీ భగవద్గీతలందు ఆత్మసంయమయోగమను ఆఱవ అధ్యాయము. సంపూర్ణము. ఓమ్ తత్ సత్.
|
