పోతన తెలుగు భాగవతము/ద్వితీయ స్కంధము/తాపసుని జీవయాత్ర

by బమ్మెర పోతన

తెభా-2-20-వ.
విను; మూఁఢుండు శబ్దమయవేదమార్గంబైన కర్మఫల బోధన ప్రకారంబున వ్యర్థంబులైన స్వర్గాది నానాలోక సుఖంబుల నిచ్చగించుచు, మాయామయ మార్గంబున వాసనా మూలంబున నిద్రించువాఁడు గలలుగను తెఱంగునం బరిభ్రమించుచు, నిరవద్య సుఖలాభంబుం జెందఁడు; తన్నిమిత్తంబున విద్వాంసుండు నామ మాత్రసారంబు లగు భోగ్యంబులలోన నెంతట దేహనిర్వహణంబు సిద్ధించు, నంతియ కైకొనుచు నప్రమత్తుండై సంసారంబు సుఖం బని నిశ్చయింపక, యొండు మార్గంబున సిద్ధి గల దని చూచి పరిభ్రమణంబు సేయుచుండు.
టీక:- విను = వినుము; మూఁఢుండు = మోహము చెందినవాడు {మూఢుడు - సృష్టిని చూసి సృష్టికర్తను, అంతర్యామిని మరచినవాడు}; శబ్ద = శబ్దములతో; మయ = కూడినదైన; వేద = వేదముల; మార్గంబు = పద్ధతి; ఐన = అయినట్టి; కర్మ = కర్మలను; ఫల = ఫలితములను; బోధన = బోధించు {కర్మఫలబోధన, కర్మలను అనుసరించి స్వర్గ లోకాది ఫలితములు చెప్పునది}; ప్రకారంబునన్ = విధముగా; వ్యర్థంబులు = సార్థకములు కానివి; ఐన = అయినట్టి; స్వర్గ = స్వర్గము; ఆది = మొదలగు; నామ = పేరుకి మాత్రమే; లోక = లోకముల; సుఖంబులన్ = సుఖములను; ఇచ్చగించుచు = కోరుకొనుచు; మాయా = మాయతో, మోహముతో; మయ = కూడిన; మార్గంబునన్ = పద్ధతిలో; వాసనా = కర్మవాసనల, సంస్కారముల; మూలంబునన్ = మూలమున, కారణమువలన; నిద్రించు = నిద్రపోవు; వాడు = వ్యక్తి; కలలున్ = కలలను; కను = కంటున్న; తెఱంగునన్ = విధముగా; పరిభ్రమించుచున్ = తిరుగుతూ; నిరవద్య = నిర్దోషమైన, ఆత్యంతిక; సుఖ = సుఖము అను; లాభంబున్ = ప్రయోజనమును; చెందడు = పొందలేడు; తత్ = ఆ; నిమిత్తంబునన్ = కారణము వలన; విద్వాంసుండు = జ్ఞాని, తెలిసినవాడు; నామ = పేరుకి; మాత్ర = మాత్రమే; సారంబున్ = సారము కలవి; అగు = అయినట్టి; భోగ్యంబుల = అనుభవింపబడువాని; లోనన్ = లో; ఎంతటన్ = ఎంతవరకైతే; దేహ = శరీరమును; నిర్వహణంబున్ = నడుపుటకు; సిద్ధించున్ = సరిపడునో; అంతియ = అంతమాత్రమే; కైకొనుచున్ = తీసికొనుచు; అప్రమత్తుండు = ఏమరుపాటు లేనివాడు; ఐ = అయి; సంసారంబున్ = సంసారమును; సుఖంబు = సుఖమైనది, క్షేమకరమైనది; అని = అని; నిశ్చయింపకన్ = అనుకొనక; ఒండు = వేరొక; మార్గంబునన్ = దారిలో; సిద్ధి = మోక్షము; కలదు = ఉన్నది; అని = అని; చూచి = తెలిసికొని; పరిభ్రమణంబున్ = ప్రవర్తించుట; చేయున్ = చేయుచు; ఉండున్ = ఉండును;
భావము:- సృష్టిలో అజ్ఞాని శబ్దప్రధానమైన వేదంలోని కర్మకాండ బోధించిన విధంగా నిరర్థకాలయిన స్వర్గాది సుఖాలలో లగ్నమౌతాడు. నిద్రించేవాడు పూర్వ సంస్కారంతో కలలు కన్నట్లు మాయలో పరిభ్రమిస్తాడు. అంతేకాని మోక్షసుఖం పొందలేడు. జ్ఞాని అలా కాదు. అతడు శరీరధారణకు అవసరమైనంత మేరకే నిస్సారమైన భోగాలను స్వీకరిస్తాడు. జాగరూకుడై మెలగుతాడు. సంసారం సుఖ మనుకోడు. దాని కతీతమైన త్రోవలో పయనిస్తేనే సిద్ధి కలుగుతుందని గుర్తించి అలా ప్రవర్తిస్తాడు.

తెభా-2-21-సీ.
కమనీయభూమిభాగములు లేకున్నవే-
  పడియుండుటకు దూదిపఱుపు లేల?
సహజంబులగు కరాంజలులు లేకున్నవే-
  భోజనభాజనపుంజ మేల?
వల్కలాజినకుశావళులు లేకున్నవే-
  కట్ట దుకూల సంఘంబు లేల?
కొనకొని వసియింప గుహలు లేకున్నవే-
  ప్రాసాదసౌధాది పటల మేల?

తెభా-2-21.1-తే.
ఫలరసాదులు గురియవే పాదపములు;
స్వాదుజలముల నుండవే సకల నదులు;
పొసఁగ భిక్షము వెట్టరే పుణ్యసతులు;
ధనమదాంధుల కొలువేల తాపసులకు?
టీక:- కమనీయ = చక్కని {కమనీయములు - చూడతగ్గవి}; భూమి = చదునైననేల; భాగములు = ప్రదేశములు; లేకున్నవే = లేవా ఏమి; పడియుండుటకున్ = పండుకొనుటకు; దూది = దూది; పణుపులు = పరుపులు; ఏల = ఎందులకు; సహజంబులు = సహజమైనట్టి {సహజంబులు - తోడపుట్టినవి}; అగు = అయిన; కర = చేతి; అంజలులు = దోసిళ్ళు; లేకున్నవే = లేవా ఏమి; భోజన = భుజించు; భాజన = పాత్రల; పుంజము = గుంపు; ఏల = ఎందులకు; వల్కలు = నారచీరలు; అజిన = తోలువస్త్రములు; కుశ = దర్భ; ఆవళులు = కట్టలు - సమూహములు; లేకున్నవే = లేవా ఏమి; కట్టన్ = కట్టుటకు; దుకూల = నాణ్యమైన బట్టల; సంఘంబులు = గుట్టలు; ఏలన్ = ఎందులకు; కొనకొని = పూని; వసియింపన్ = నివసించుటకు; గుహలు = గుహలు; లేకున్నవే = లేవా ఏమి; ప్రసాద = మిద్దెలు; సౌధ = మేడలు; ఆది = మొదలగు; పటలము = పటాలము - గుంపు; ఏలన్ = ఎందులకు;
ఫలరస = పండ్లరసములు; ఆదులున్ = మొదలగునవి; కురియవే = వర్షించవా; పాదపములు = వృక్షములు {పాదపములు - పాదములు (వేళ్ళు) తో నీరు త్రాగునవి - చెట్లు}; స్వాదు = తీయని; జలములన్ = నీటితో; ఉండవే = ఉండవా ఏమి; సకల = సమస్తమైన; నదులు = నదీనదాలు; పొసగన్ = తగినట్లుగ; భిక్షమున్ = భిక్షములు; పెట్టరే = పెట్టరా ఏమి; పుణ్య = పుణ్యవంతులైన; సతులు = గృహిణులు; ధన = ధనముచేత; మద = గర్వము వలన; అంధులన్ = గ్రుడ్డి వారైన వారిని; కొలువన్ = కొలుచుటలు; ఏల = ఎందులకు; తాపసులు = ఋషులు; కున్ = కు.
భావము:- బుద్ధిమంతులు భావనలు ఇలా ఉంటాయి. “పడుకోడానికి చక్కటి నేల ఉండగా, దూది పరుపు లెందుకు? పుట్టుకతో వచ్చిన చేతులు ఉండగా, ఇంకా కంచాలు గరిటలు ఎందుకు? నారచీరలు జింకచర్మాలు ధర్భచాపలు ఉండగా, ఇంకా పట్టుబట్టలు అవి ఎందుకు? చక్కగా ఉండటానికి గుహలు ఉండగా, మేడలు భవనాలు ఎందుకు? చక్కగా రసవంతమైన పళ్ళు కాసే చెట్లు, తియ్యటి మంచి నీటిని యిచ్చే నదులు, పుష్కలంగా భిక్ష పెట్టే పుణ్యస్త్రీలు ఉండగా, హాయిగా తపస్సులు చేసుకొనేవానికి, ధనమదంతో కన్నుమిన్ను కానని వాళ్ళని పోయి ఎందుకు సేవించటం?”
ముక్తికోరుతున్న పరీక్షిన్మహారాజునకు అవధూతోత్తముడు శుకబ్రహ్మ విరక్తి మార్గం చేపట్టి, తపస్సు చేసుకొనే జ్ఞానవంతుల ఆలోచనా సరళి జీవన విధానాలను ఇలా వివరించాడు.

తెభా-2-22-క.
రక్షకులు లేనివారల
రక్షించెద ననుచుఁ జక్రి రాజై యుండన్
రక్షింపు మనుచు నొక నరు
నక్షముఁ బ్రార్థింపనేల యాత్మజ్ఞులకున్?
టీక:- రక్షకులున్ = కాపాడేవాళ్ళు; లేనివారల = లేనివాళ్ళను; రక్షించెదన్ = కాపాడుదును; అనుచున్ = అంటూ; చక్రి = చక్ర ధారి, విష్ణువు; రాజు = ప్రభుత్వము కల వాడు; ఐ = అయి; ఉండన్ = ఉండగ; రక్షింపుము = కాపాడుము; అనుచున్ = అని; ఒక = ఒక; నరున్ = మానవ; అక్షమున్ = (అసమర్థుని) అథముని; ప్రార్థింపన్ = వేడుకొనుట; ఏల = ఎందులకు; ఆత్మజ్ఞులు = ఆత్మ తత్త్వము తెలిసిన జ్ఞానులు; కున్ = కు.
భావము:- దిక్కులేని వాళ్ళకు దిక్కై రక్షిస్తా నంటు చక్రం ధరించే విష్ణుమూర్తి సిద్ధంగా ఉన్నాడు. మరింకా ఆత్మజ్ఞానులు, ప్రాజ్ఞులు అయిన వారు ఎవరో అసమర్థుడైన మానవుణ్ణి ప్రాధేయపడటం అనవసరం కదా.”
ఇలా శుకబ్రహ్మ పరీక్షిత్తుకి విరాడ్విగ్రహం వివరించి భాగవత తత్వం చెప్పాడు.

తెభా-2-23-వ.
అని యిట్లు స్వతస్సిద్ధుండును, నాత్మయుఁ, బ్రియుండును, నిత్యుండును, సత్యుండును, భగవంతుండును నైన వాసుదేవుని భజించి తదీయ సేవానుభ వానందంబున సంసార హేతువగు నవిద్యవలన బుద్ధిమంతుండు విడువబడుం గావున.
టీక:- అని = అని; ఇట్లు = ఈ విధముగ; స్వతః = స్వయముగ - తనంతతాను; సిద్ధుండునున్ = పొడసూపువాడును, స్వయంభువు; ఆత్మయున్ = (పరమ) ఆత్మ అయినవాడును; ప్రియుండునున్ = ప్రియమైనవాడును {ప్రియుండు -ప్రియమైనవాడు}; సత్యుండునున్ = సత్యుడు {సత్యుండు - సత్తు అయినవాడు}; నిత్యుండును = నిత్యుడు {నిత్యుండు - నిత్యప్రకాశమానుండు}; భగవంతుడును = భగవంతుడు {భగవంతుడు - సృష్టిశక్తులు, మహిమలు ఆన్వితుడు}; ఐన = అయినట్టి; వాసుదేవుని = వాసుదేవుడు {వాసుదేవుడు - సర్వాత్మలందు వసించు వాడు, హరి}; భజించి = సేవించి; తదీయ = అతని; సేవ = సేవించుటను; అనుభవ = అనుభవించుట వలని; ఆనందమునన్ = ఆనందముతో; సంసార = సంసారమునకు; హేతువు = కారణభూతము; అగున్ = అయినట్టి; అవిద్యన్ = అవిద్య, ఆత్మ బోధనకి పరమైనది; వలనన్ = వలన; బుద్ధి = జ్ఞానము తోకూడిన; మంతుండు = మనసు కలవాడు; విడువన్ = విడిచివేయ; బడున్ = బడును; కావునన్ = అందుచేత;
భావము:- ఇలా భావించిన బుద్ధిమంతుడు స్వయంభువు, ఆత్మ స్వరూపుడు, ప్రియమైనవాడు, నిత్యుడు, సత్యుడు, భగవంతుడు అయిన వాసుదేవుణ్ణి సేవిస్తాడు. ఆ సేవ వల్ల కలిగే ఆనందం అనుభవిస్తూ అతడు సంసారకారణమైన అవిద్య నుండి విముక్తి పొందుతాడు.

తెభా-2-24-మ.
హరిఁ జింతింపక మత్తుఁడై విషయ చింతాయత్తుఁడై చిక్కి వా
సరముల్ ద్రోసెడువాఁడు; కింకరగదాసంతాడితోరస్కుఁడై
ధరణీశోత్తమ! దండభృన్నివసనద్వారోపకంఠోగ్ర వై
తరణీవహ్నిశిఖాపరంపరలచే దగ్ధుండు గాకుండునే?
టీక:- హరిన్ = విష్ణువును; చింతింపకన్ = ధ్యానింపకను; మత్తుఁడు = మదించినవాడు; ఐ = అయి; విషయ = ఇంద్రియార్థములు అందు; చింతా = చింతనముతో; ఆయత్తుడు = కూడినవాడు; ఐ = అయి; చిక్కి = (వాటికి) లొంగి; వాసరముల్ = దినములు; త్రోసెడున్ = గడిపివేయు; వాడు = వాడు; కింకర = యమకింకరుల; గదా = గదలచే; సంతాడిత = బాగుగా కొట్టబడిన; ఉరస్కుఁడు = రొమ్ము కలవాడు; ఐ = అయి; ధరణీశోత్తమ = మహారాజా {ధరణీశోత్తముడు - భూమినేలు వారిలో శ్రేష్ఠుడా, మహారాజా}; దండ = దండధర, యమధర్మ; భృత్ = రాజు యొక్క; నివసన = నివాసపు; ద్వార = గుమ్మము; ఉపకంఠ = ముందున్న; ఉగ్ర = భయంకరమైన; వైతరణీ = వైతరణీనది యొక్క {వైతరణి - యమలోకపు దారిలో దాట వలసిన నది}; వహ్ని = అగ్ని; శిఖా = శిఖల; పరంపర = పరంపరలు - వరుసలు; చేన్ = చేత; దగ్ధుండున్ = కాలిపోవువాడు; కాకుండునే = కాకపోవునా ఏమి.
భావము:- ఓ రాజశ్రేష్ఠుడా! శ్రీహరిని చింతింపక మదోన్మత్త చిత్తుడై భోగయత్తుడై దినాలు గడిపేవాడికి యమభటుల గదలచేత వక్షస్థలం మొత్తించుకోవడం తప్పవు. అతడు నరకద్వారం వద్ద వైతరిణీ నదిలోని భయంకర జ్వలన జ్వాలల్లో పడి మలమల మాడిపోతాడు.

తెభా-2-25-క.
మొత్తుదురు గదల, మంటల
కెత్తుదు రడ్డంబు, దేహమింతింతలుగా
నొత్తుదు, రసిపత్రికలను
హత్తుదురు కృతాంతభటులు హరివిరహితులన్.
టీక:- మొత్తుదురు = గట్టిగ కొట్టుదురు; గదలన్ = గదలతో; మంటలు = మంటలు; కిన్ = కి; ఎత్తుదురు = ఎత్తిపడవేయుదురు; అడ్డంబున్ = అడ్డముగ; దేహమున్ = శరీరమును; ఇంతింతలున్ = చిన్నచిన్నముక్కలు; కాన్ = అగునట్లు; ఒత్తుదురు = నొక్కి వేయుదురు; అసిపత్రికలను = కత్తుల వాదర (పదును అంచుల) తో; హత్తుదురు = నాట్లు పెట్టెదురు; కృతాంత = యముని; భటులు = భటులు; హరి = విష్ణుని; విరహితులన్ = ఇష్టపడనివారిని.
భావము:- భగవంతుని భజించని పాషండులను యమకింకరులు గదలతో మోదుతారు. వాళ్ల శరీరాలను మంటలలో వేస్తారు. వాళ్ల అవయవాలను కరకు కత్తులతో ముక్కలు ముక్కలుగా ఖండిస్తారు.

తెభా-2-26-వ.
మఱియు, హరి చరణ కమలగంధ రసాస్వాదనం బెఱుంగని వారలు నిజకర్మబంధంబుల దండధర మందిర ద్వార దేహళీ సమీప జాజ్వాల్యమాన వైతరణీ తరంగిణీ దహనదారుణ జ్వాలాజాల దందహ్యమాన దేహులం గూడి శిఖిశిఖావగాహంబుల నొందుచుండుదురు; మఱియు విజ్ఞానసంపన్నులై మను ప్రసన్నులు మాయాపన్నులు గాక విన్నాణంబునం దమతమ హృదయాంతరాళంబులం బ్రాదేశమాత్ర దివ్యదేహుండును, దిగిభరాజశుండాదండ సంకాశ దీర్ఘ చతుర్భాహుండును, కందర్పకోటి సమాన సుందరుండును, ధృతమందరుండును, రాకావిరాజమాన రాజమండల సన్నిభ వదనుండును, సౌభాగ్య సదనుండునుఁ, బ్రభాతకాల భాసమాన భాస్కరబింబ ప్రతిమానవిరాజిత పద్మరాగరత్నరాజీ విరాజమాన కిరీట కుండలుండును, శ్రీవత్సలక్షణ లక్షిత వక్షోమండలుండును, రమణీయ కౌస్తుభరత్నఖచిత కంఠికాలంకృత కంధరుండును, నిరంతరపరిమళమిళిత వనమాలికాబంధురుండును నానావిధ గంభీర హార, కేయూర, కటక, కంకణ, మేఖలాంగుళీయక, విభూషణవ్రాత సముజ్జ్వలుండును, నిటలతట విలంబమాన విమలస్నిగ్ధ నీలకుంచితకుంతలుండును, తరుణచంద్ర చంద్రికాధవళ మందహాసుండునుఁ, బరిపూర్ణ కరుణావలోకన భ్రూభంగ సంసూచిత సుభగ సంతతానుగ్రహ లీలావిలాసుండును, మహాయోగిరాజ వికసిత హృదయకమలకర్ణికామధ్య సంస్థాపిత విలసిత చరణకిసలయుండును, సంతతానందమయుండును, సహస్రకోటి సూర్య సంఘాతసన్నిభుండును, విభుండునునైన పరమేశ్వరుని మనోధారణావశంబున నిలిపికొని తదీయ గుల్ఫ, చరణ, జాను, జంఘాద్యవయవంబులం గ్రమంబున నొక్కొక్కటిని బ్రతిక్షణంబును ధ్యానంబు సేయుచు, నెంతకాలంబునకుఁ బరిపూర్ణ నిశ్చలభక్తియోగంబు సిద్ధించు నంతకాలంబునుం దదీయ చింతా తత్పరులై యుందు"రని మఱియు నిట్లనియె.
టీక:- మఱియున్ = ఇంకనూ; హరి = భగవంతుని; చరణ = పాద; కమల = పద్మముల; గంధ = వాసనల; రస = ఆనందమును; ఆస్వాదనంబున్ = అనుభవించుట; ఎఱుంగని = తెలియని; వారలు = వారు; నిజ = స్వంత; కర్మ = కర్మముల; బంధంబులన్ = బంధనములు వలన; దండధర = దండధరుని - యముని; మందిర = గృహము యొక్క; ద్వార = గుమ్మము; దేహళీ = గడప; సమీప = దగ్గరి; జాజ్వాల్య = పెద్దపెద్ద మంటలు; మాన = కూడిన; వైతరణీ = వైతరణి {వైతరణి - యమలోకపు దారిలో దాట వలసిన నది}; తరంగిణీ = నది యొక్క; దహన = మండుచున్; దారుణ = భయంకరమైన; జ్వాలా = మంటల - జ్వాలల; జాలన్ = సమూహములో, కీలలలో; దందహ్యమాన = దహింపబడుతున్న; దేహులన్ = దేహములు కలవారిని, జీవులను; కూడి = కలసి; శిఖి = నిప్పుల; శిఖా = మంటలలో; అవగాహంబున్ = మునుగుటలు, స్నానంచేయుట; ఒందుచున్ = పొందుచు; ఉండుదురు = ఉండుదురు; మఱియున్ = ఇంక; విజ్ఞాన = విజ్ఞానము అను; సంపన్నులు = సంపదలు కలవారు; ఐ = అయి; మను = ప్రవర్తించు; ప్రసన్నులు = ప్రశాంత మనస్కులు; మాయా = మాయచేత; ఆపన్నులున్ = ఆపదలు పొందినవారు; కాక = కాకుండగ; విన్నాణంబునన్ = నేర్పులతో; తమ = తమ; తమ = తమ; హృదయ = హృదయముల; అంతరాళంబులన్ = లోపలి భాగములోని; ప్రాదేశమాత్ర = కాస్త ప్రదేశములోనే ఉండు {ప్రాదేశ - బొటకన వేలు చూపుడు వేలు చాపినంత పొడుగు, జాన పొడుగు}; దివ్య = దివ్యమైన; దేహుండునున్ = దేహము కలవాడు; దిగిభ = దిక్కు లందున్న ఏనుగుల; రాజ = శ్రేష్ఠముల, దిగ్గజముల; శుండా = తొండములు అను; దండ = దండములు; సంకాశ = వంటి; దీర్ఘ = పొడవైన; చతుర్ = నాలుగు (4); బాహుండునున్ = చేతులు కలవాడును; కందర్ప = మన్మథులు; కోటి = కోటిమందితో; సమాన = సమానమైన; సుందరుండునున్ = అందగాడును; ధృత = ధరింపబడిన - ఎత్తిన; మందరుండునున్ = మందరపర్వతము కలవాడు {ధృతమందరుడు - కూర్మావతారంలో మందర పర్వతమును ఎత్తినవాడు.}; రాకా = పూర్ణిమ నాడు; విరాజమాన = ప్రకాశిస్తున్న; రాజ = చంద్ర; మండల = మండల; సన్నిభ = సమానమైన; వదనుండునున్ = వదనము కలవాడును; సౌభాగ్య = శుభములకు; సదనుండునున్ = నివాసమైన వాడును; ప్రభాత = ఉదయపు; కాల = సమయ మందలి; భాసమాన = ప్రకాశిస్తున్న; భాస్కర = ప్రకాశించువాడు, సూర్యుని; బింబ = బింబము, మండలము; ప్రతిమాన = సరిపడు; విరాజిత = వెలుగొందువాడును; పద్మరాగ = పద్మరాగమణులు; రత్న = రత్నములతోను; రాజీ = కూడిన; విరాజమాన = ప్రకాశిస్తున్న; కిరీట = కిరీటములు; కుండలుండునున్ = కుండలములు కలవాడును; శ్రీవత్స = శ్రీవత్సము అను; లక్షణ = పుట్టుమచ్చ; లక్షిత = గుర్తు ఉన్న; వక్షస్ = వక్షస్థల; మండలుండునున్ = మండలము కలవాడును; రమణీయ = అందమైన; కౌస్తుభ = కౌస్తుభము అను; రత్న = రత్నము; ఖచిత = పొదగబడిన; కంఠి = కంటె చే - కంఠాభరణముచే; అలంకృత = అలంకరింప బడినవాడు; కంధరుండునున్ = మెడ కలవాడును; నిరంతర = నిత్యమైన; పరిమళ = సుగంధములు; మిళిత = కూడిన; వనమాలికా = పువ్వుల ఆకుల మాలలచేత; బంధురుండునున్ = అలంకృతుడును; నానా = రకరకముల; విధ = విధములైన; గంభీర = గంభీరమైన; హార = హారములు, దండలు; కేయూర = దండకడియాలు; కటక = కాలి కడియములు; కంకణ = కంకణములు, మురుగులు; మేఖలలు = నడుము పట్టీలు, వడ్డాణములు; అంగుళీయక = ఉంగరములు; విభూషణ = నగలు; వ్రాత = సమూహములతో; సమ = చక్కగా; ఉజ్జ్వలుండునున్ = ప్రకాశిస్తున్నవాడును; నిటల = నుదుటి; తల = తలమున, భాగమున; విలంబమాన = వ్రేలాడుచున్న; విమల = నిర్మలమైన; స్నిగ్ధ = మెరుస్తున్మ; నీల = నల్లని; కుంచిత = ఉంగరాల, నొక్కులున్న; కుంతలుండునున్ = వెంట్రుకలు ఉన్నవాడును; తరుణ = బాల, క్రొత్త; చంద్ర = చంద్రుని; చంద్రికా = వెన్నెలల వంటి; ధవళ = తెల్లని; మంద = చిరు; హాసుండునున్ = నవ్వు కలవాడును; పరిపూర్ణ = నిండైన; కరుణా = కరుణతో కూడిన; అవలోకన = చూపులు కల; భ్రూ = కనుబొమల; భంగ = కదలికలుచే; సంసూచిత = చక్కగా చూపబడిన; సుభగ = సౌభాగ్యవంతమైన; సంతత = ఎడతెగని; అనుగ్రహ = అనుగ్రహించు; లీలా = లీల తోకూడి; విలాసుండునున్ = శోభిల్లు వాడును; మహా = గొప్ప; యోగి = యోగులలో; రాజ = శ్రేష్ఠుల యొక్క; వికసిత = వికసించిన; హృదయ = హృదయములు అను; కమల = పద్మముల; కర్ణికా = బొడ్డుల; మధ్య = నడుమన; సం = చక్కగా; స్థాపిత = స్థాపింప బడిన వాడును; విలసిత = వెలుగుతున్న; చరణ = పాదముల; కిసలయుండును = పద్మములు కలవాడును; సంతత = ఎడతెగని; ఆనంద = ఆనందముతో; మయుండునున్ = కూడినవాడును; సహస్ర = వేల; కోటి = కోట్ల; సూర్య = సూర్యులతో; సంఘాత = సమూహమునకు; సన్నిభుండునున్ = సమానమైన కాంతి కలవాడను; విభుండునున్ = వైభవమునకు అధిపతియును; ఐనన్ = అయినట్టి; పరమేశ్వరుని = భగవంతుని {పరమేశ్వరుడు - అత్యుత్తమ ప్రభువు}; మనో = మనస్సు నందు; ధారణా = ధారణ సాధనలు; వశంబునన్ = వలన; నిలిపికొని = నిలిపికొని; తదీయ = అతని; గుల్ఫ = చీలమండలు; చరణ = పాదములు; జాను = నడుము; జంఘ = పిక్కలు; ఆది = మొదలగు; అవయవంబులన్ = అవయవములను; క్రమంబునన్ = వరుసగా; ఒక్కొక్కటిని = ఒక్కక్క దానిని; ప్రతి = ప్రతి; క్షణంబును = క్షణమును; ధ్యానమున్ = ధ్యానము; చేయుచున్ = చేస్తూ; ఎంత = ఎంత; కాలంబున్ = సమయము; కున్ = నకును; పరిపూర్ణ = సంపూర్ణమైన; నిశ్చల = చలించని; భక్తి = భక్తి; యోగంబున్ = యోగముచేత; సిద్ధించున్ = సిద్ధించునో; అంత = అంత; కాలంబునున్ = కాలమును; తదీయ = అతని; చింతా = స్మరించుట యందు; తత్పరులు = నిమగ్నులు; ఐ = అయి; ఉందురు = ఉంటారు; అని = అని; మఱియున్ = ఇంకనూ; ఇట్లు = ఈ విధముగ; అనియెన్ = పలికెను.
భావము:- అంతేకాదు. శ్రీ గోవింద చరణారవింద మకరంద మాధుర్యానికి విముఖులైన వాళ్ళు తమతమ కర్మబంధాల్లో తగుల్కొంటారు. తత్ఫలితమూగా యమమందిర ద్వారం వద్ద ప్రవహించే వైతరణీనదిలో భగభగమండే భయంకరాగ్ని జ్వాలలలో కాలిపోతున్న వారితో జతగూడుతారు; విశేష జ్ఞానసంపన్నులై జీవించే శరణాగతులు మాయకు లోబడక నేర్పుతో తమతమ హృదయాలలో భగవంతుని ధ్యానిస్తారు; ఆ భగవంతుడు జానెడు కొలత గల దివ్యశరీరం కలవాడు; దిగ్గజాల తొండాలవలె పొడవైన నాలుగు చేతులు గలవాడు; చక్కదనంలో కోటి మన్మథులకు దీటైనవాడు; మందరగిరిని ధరించినవాడు; పున్నమనాటి చందమామ వంటి మోము కలవాడు; సౌభాగ్యానికి నెలవైనవాడు; ప్రాతఃకాలపు భానుబింబములాగా ప్రకాశించే పద్మరాగమణులు పొదిగిన కిరీటకుండలాలు తాల్చినవాడు; వక్షస్థలంలో శ్రీవత్సమనే పుట్టుమచ్చ కలవాడు; కమనీయ కౌస్తుభరత్నం తాపిన కంఠాభరణం మెడలో అలంకరించుకొన్నవాడు; ఎప్పుడూ సువాసనలీనే వనమాలికతో ఒప్పారేవాడు; పలువిధాలైన పెద్దపెద్ద హారాలూ; భుజకీర్తులూ, కడియాలూ, మురుగులూ, మొలనూలూ, ఉంగరాలూ మొదలైన సొమ్ములతో శోభిల్లేవాడు; నొసట ముసురుకొన్న నిగనిగలాడే నీలి ముంగురులు గలవాడు; కరుణామయమైన కడగంటి చూపులతోడి భ్రూవిలాసాలతో భక్తులపై పరమానుగ్రహం ప్రసరింప జేసేవాడు; మహా యోగీశ్వరుల హృదయపద్మాలలో చివుళ్లవంటి తన చరణాలు మోపిన వాడు; సదా ఆనందస్వరూపుడు; వేయి కోట్ల సూర్యులతో సమానమైన ప్రకాశము కలవాడు; లోకాధిపుడు. అట్టి పరమేశ్వరుణ్ణి విజ్ఞానసంపన్నులు ధారణతో చిక్కబట్టి ఆయన చీలమండలు, పాదాలు, మోకాళ్ళు, పిక్కలు మొదలైన అవయవాలలో ఒక్కొక్క దానిని క్రమంగా అనుక్షణం ధ్యానిస్తారు. అచంచలమైన పూర్ణభక్తియోగం సిద్ధించేవరకు ఆ పరమాత్ముని ధ్యానంలో నిమగ్నులై ఉంటారు.” ఇలా చెప్పి శుకుడు మళ్ళీ ఈ విధంగా అన్నాడు.

తెభా-2-27-సీ.
"ఆసన్నమరణార్థి యైన యతీశుండు-
  కాల దేశములను గాచికొనఁడు,
తనువు విసర్జించు తలఁపు జనించిన,-
  భద్రాసనస్థుఁడై, ప్రాణపవను
మనసుచేత జయించి, మానసవేగంబు-
  బుద్ధిచే భంగించి, బుద్ధిఁ దెచ్చి
క్షేత్రజ్ఞుతోఁ గూర్చి, క్షేత్రజ్ఞునాత్మలో-
  పలఁ జేర్చి, యాత్మను బ్రహ్మ మందుఁ

తెభా-2-27.1-తే.
గలిపి యొక్కటి గావించి, గారవమున
శాంతితోడ నిరూఢుఁడై, సకలకార్య
నివహ మెల్లను దిగనాడి, నిత్యసుఖము
వలయు నని చూచు నటఁమీఁద వసుమతీశ!
టీక:- ఆసన్న = దగ్గరకువచ్చిన; మరణ = మరణమును; అర్థి = కోరువాడు; ఐన = అయినట్టి; యతి = యతులలో {యతి - ఇంద్రియములను నియమించి, అధిపత్యము పొందినవాడు}; ఈశుండు = శ్రేష్ఠుడు; కాల = కాలము మరియి; దేశములనున్ = ప్రదేశములు కోసము; కాచికొనఁడు = ఎదురుచూడడు; తనువు = శరీరము; విసర్జించు = వదలవలెనను; తలఁపు = ఆలోచన; జనించినన్ = పుట్టగానే; భద్ర = భద్రమైన - పద్మ {భద్ర, పద్మ ఆసనం - పాదములను తొడల పైకి ముడిచిన ఆసనము}; ఆసనస్థుఁడు = ఆసనమందు ఉన్నవాడు; ఐ = అయ్యి; ప్రాణపవనున్ = ప్రాణవాయువును; మనసు = మనస్సు; చేతన్ = వలన; జయించి = లొంగదీసుకొని; మానస = మనసు యొక్క; వేగంబున్ = చలించుటను; బుద్ధి = బుద్ధి; చేన్ = చేత; భంగించి = అరికట్టి; బుద్ధిన్ = బుద్ధిని; తెచ్చి = తీసుకొని వచ్చి; క్షేత్రజ్ఞున్ = జీవాత్మ {క్షేత్రజ్ఞుడు - బుద్ధి మొదలగువానికి ద్రష్ట ఐ ఉండువాడు}; తోన్ = తో; కూర్చి = కలిపి; క్షేత్రజ్ఞున్ = జీవాత్మను; ఆత్మ = శుద్ధాత్మ; లోపలన్ = అందు; చేర్చి = కలిపి; ఆత్మనున్ = శుద్ధాత్మను; బ్రహ్మము = పరమాత్మ; అందున్ = అందును; కలిపి = కలిపి;
ఒక్కటిన్ = ఐక్యము; కావించి = చేసి; గారవమునన్ = ఆదరముతో; శాంతి = శాంతి; తోడన్ = తో; నిరూఢుఁడు = ప్రసిద్ధుడు; ఐ = అయ్యి; సకల = సమస్త; కార్య = కార్యముల - పనుల; నివహ = సమూహములను; మెల్లను = స్థిమితముగ; దిగనాడి = విడిచిపెట్టి; నిత్య = నిత్యమైన; సుఖమున్ = ఆనందమును; వలయున్ = కావలెను; అని = అని; చూచున్ = అభిలషించును; అట = ఆ; మీఁదన్ = తరువాత; వసుమతి = భూమికి; ఈశ = ప్రభువా - రాజా.
భావము:- రాజా ప్రారబ్ధకర్మలు నశింపగా శరీరం త్యజించాలనుకొన్న యతి పుంగవుడు దేశకాలాలకోసం ఎదురుచూడడు. ఆ భావన కలగగానే అతడు సుఖాసనాసీను డవుతాడు. మనస్సుతో ప్రాణవాయువును నిగ్రహిస్తాడు. మనోవేగాన్ని బుద్ధితో అరి కడతాడు. బుద్ధిని క్షేత్రజ్ఞు డనబడే జీవాత్మతో పొందిస్తాడు. జీవాత్మను శుద్ధాత్మలో చేరుస్తాడు. శుద్ధాత్మను పరమాత్మలో లీనంచేస్తాడు. అలా చేసి శాంతాత్ముడై కార్యాలు / కర్మలు అన్నింటినీ పరిత్యజిస్తాడు. ఆపై నిత్యసుఖం కావాలని అభిలషిస్తాడు.