పీఠిక
ఈచిత్తబోధశతకము, మాససబోధశతకము నొక్కడే రచించినటులఁ దోచుచున్నది. విషయమునందు రచనమునందుఁ బదముల గూరుపునం దీరెండుశతకములందు సామ్యముంటయేగాక వంశవృత్తము దెలుపుపద్యము మంగళపద్యము ఇంచు కూర్పులతో సమముగా నున్నవి. కాని చిత్తబోధశతకము మానసబోధశతక మంత ప్రౌఢముగా నుండకపోవుటచే చిత్తబోధశతకము ప్రథమప్రయత్న మని యూహింప నవకాశము కలుగుచున్నది.
శతకము రచించినకవి తాడేపల్లి పానకాలురాయఁడు. ఇతఁడు నియోగి బ్రాహ్మణుడు. మంగళగిరిపొన్నూరుక్షేత్రములను పలుమాఱు వర్ణించుట బట్టియు శ్రీకాకుళక్షేత్రమాహాత్మ్యము వాకొనుట బట్టియు నితరాధారముల బట్టియుఁ గృష్ణాతీరమునందలి తాడేపల్లి నివాసియేమొ యని నిర్ణయింపవచ్చును.
హృదయమును ఐహికములనుండియు విషయాదులనుండియు మఱలించి భగవచ్చింతనమునకుఁ బురికొల్పుట కీశతకము ముముక్షువులకుఁ దోడ్పడఁగలదు. కవిజీవితము మానసబోధశతకమునఁ దెలుపఁబడియున్నది.
నందిగామఇట్లు భాషాసేవకులు,
1-1-25శేషాద్రిరమణకవులు
తాడేపల్లి పానకాలరాయకృత
చిత్తబోధశతకము
ఉ.
శ్రీరమణీయవైభవవిశేషములై సనకాదియోగిహృ
1
చ.
హలకులిశాంకుశధ్వజశరాసనతోరణశంఖచక్
2
ఉ.
నందసునందసేవిత సనందనవందితసుందరాంగ గో
3
ఉ.
తమ్ములఁ దమ్ములంచు విదితమ్ముగ లాలన సేయుచుం బ్రవా
గమ్ముల ప్రస్తరమ్ములన గ్రమ్మిన విమ్ములనొంచి హల్లకా
4
చ.
యమున సుకాళియోరగవిశాలఫణాంతరసీమఁ జేర్ దిం
5
ఉ.
దండము పాండుతుండరథ దండము పాండవరాజ్యదాయకా
6
ఉ.
దేవ మహానుభావ వసుదేవతనూభవ వాసుదేవ రా
7
చ.
ఉరమున లక్ష్మి నాభి నలినోద్భవుఁ డంగములందు దేవతల్
8
ఉ.
నల్లనివాఁడు కుందరదనములవాఁడు సమస్తలోకముల్
9
చ.
సిరిఁ జెలువొందు పెన్నురము, చిందము చందము నొందుకంఠము
10
ఉ.
లౌకిక మింతె చాలు నతిలౌల్యమున న్గతిదూలు నీశ్వరా
11
చ.
క్రమమున సర్వలోకములఁ గల్పనఁ జేసెడిచో విధాతయై
12
ఉ.
సోహము వీడు భాగవతశూరులఁ గూడు తదీయభక్తి దా
దేహము లేదు చూడు హరి దీనులపాలిటివాఁడు సంతతో
13
చ.
సిరులు చెలంగు లోనిరిపుచేష్ట లణంగు మహోగ్రకాలకిం
14
ఉ.
సారెకు సారెకున్ దనుజసంహరుదివ్యకథామృతంబు వే
15
చ.
నిరుపమ నిత్య నిర్విషయ నిర్గుణ నిర్మల నిర్వికల్ప ని
16
చ.
బలి జన కాంబరీష ధ్రువ పార్థ విభీషణ భీష్మ దాల్భ్య పి
17
చ.
కరివరుదైన్యమున్ హరిణిగండము ద్రౌపది భంగ ముత్తరో
18
చ.
కరివరునిన్ జలగ్రహము గట్టిగఁబట్టిన డస్సి వేయు వ
19
చ.
వలలు నిషాదుఁ డేసి గమివహ్నియు గ్రమ్మఁ బ్రసూతివేదనన్
20
చ.
పదపడి కౌరవు ల్సభకు బల్మిని ద్రౌపది నీడ్చి తెచ్చి దు
21
చ.
తరలని ద్రోణిబాణశిఖి దార్కొని యేఁచఁగఁ దాళజాల నో
మురహరకృష్ణ యోభువనమోహన కావవె యంచు వేఁడ ను
22
ఉ.
కామముఁ జెంది శూర్పణఖ కంసునిదాసిగఁ బుట్టి కుబ్జయై
23
చ.
వరుస కుశస్థలీపురనివాసుఁడు విప్రుడు పుత్త్రు లీల్గినన్
24
ఉ.
ఆలమునందుఁ దొల్లి దెగటారిన దైత్యులు ద్వాపరంబునం
25
చ.
సురవరులం జయించి[1]
26
శరణని వేఁడి వారిచెఱ సయ్యనఁ బాపినదేవదేవుఁ డా
26
చ.
విను మొకరక్కసుండు తనవీనుల కెయ్యెడ విష్ణునామముల్
27
చ.
తొలుత మహాపరాధులయి తూలి గయాఖ్యుఁడు దాక దానవుం
28
చ.
చెలిమిని యాదవుల్ భయముచేతను గంసుఁడు భక్తితో మునుల్
29
ఉ.
తన్నినఁ బట్టికొట్టినను ద్రాటనుగట్టిన ఱాల రువ్వినన్
30
చ.
తలఁప నహల్యఁ దార కురుదార దశాననదార ద్రౌపదీ
31
చ.
అడవుల నొక్కలుబ్ధకుఁ డహర్నిశలం దతిక్రూరకృత్యముల్
32
ఉ.
నింగికి నేగి దైత్యుల ననిం దెగటార్ప సురాళి మెచ్చి ఖ
33
ఉ.
భూసురదాసిగర్భముసఁ బుట్టి సదా హరిభక్తుఁ డౌటచే
34
ఉ.
హేయపుబానిసెం గలసి హీనుఁ డజామిళభూసురుండు లేఁ
బ్రాయమునందు సంతుగని ప్రాణముఁ బాసెడివేళఁ బుత్త్రు నా
35
చ.
పరువడి కోసలాత్మజయుఁ బంక్తిరథుం డరయంగ దేవకీ
36
ఉ.
పొందుగ ద్రోణుఁ డన్వసువిభుండును భార్య ధరాభిధానయున్
37
చ.
అలర సుమిత్ర రోహిణిసమాఖ్య వహించి జనించి కాంక్షచే
38
చ.
నయమును బాసి పూతనయు నందునిమందిరమందు వెన్నునిన్
ప్రియమునఁ గ్రోలి కూల్చి దయపెంపున నైక్య మొసంగె నేమివిం
39
చ.
మదమునఁ గాలనేమి హనుమంతునిచే హతుఁ డౌచు ద్వేషిగాఁ
40
ఉ.
[2]
41
చ.
చతురత గాధినందనుని జన్నము గాచె నహల్యశాప మా
42
ఉ.
గోరిక దీఱ నొక్కపరి కోమలసౌరభపుష్పదామముల్
య్యారె! నిరంతరార్చకులు నైనమహాత్ముల కేమి లోపమౌ
43
చ.
కలిమి కుచేలుఁ జేర్చె వ్రజకాంతల కిచ్చెను భోగభాగ్యముల్
44
ఉ.
క్రేపులఁ బాపల న్గుహను గీష్పతి దాఁచ గణించి ప్వఁడే
45
చ.
వ్రత మొనరించి సాత్రజితి వాసిగనిచ్చినభర్తృదాన ము
46
చ.
విరివిగ రంగమందిరము వేంకటశైలము తోతశైల పు
హరి నిజమూర్తులౌ నెనిమి దారయ నేఁగఁగ లేవు ముందునా
47
చ.
పొరిపొరి పైఁడిపువ్వులను పూజలు చేసిన భూమిపాలునిన్
48
ఉ.
పొందున మేనమాను తనపుత్త్రిక నిచ్చె నటంచు మాని గో
49
చ.
విరిసరు లీయఁ గైకొనుచు వింతనెఱుల్ సరులందుఁ గాంచి భూ
50
ఉ.
తేనె ఘృతంబు పాలు గడుతీర్థము నాల్గుయుగక్రమంబులం
న్బూనుచు సాధుసంగములఁ బ్రోదిగ సాఁకుచు మంగళాచలా
51
ఉ.
పొంగుచు నొక్కవిప్రకులపుంగవుఁ డంగజకేళిఁ దేల్చువా
52
ఉ.
పాతకురాల నోపతితపావన నీమహనీయరూపముల్
53
ఉ.
కోరితి నీపదాబ్జము లకుంఠితభక్తిని బూజసేయఁగాఁ
54
ఉ.
నీగుణముల్ నుతింపఁగ ఫణీంద్రుఁడు చాలఁడు నీచరిత్రము
55
ఉ.
నీకు నమస్కరించెదను నిర్మలిభక్తిని నిన్ను గొల్చెదన్
56
ఉ.
నీవు సమస్తలోకము నెమ్మి సృజించితి వందులోన న
57
ఉ.
నిక్కము దాత వీవు కరుణింపఁగఁ బాత్రము నేన సుమ్ము వే
58
ఉ.
అక్కట జన్మవేదనల నాఱడిఁ బొందితినయ్య నీకు నే
59
ఉ.
మన్ననఁ గుంభకారకుఁడు మంచిఘటమ్ము లొనర్చినట్లు భా
పన్నుఁడ వీవు న న్నొకవిపన్నుని మన్నన సేయరాదె వి ద్వన్నుత యంచు శ్రీహరి...
60
ఉ.
మానసమా! వృథావిషయమగ్నత నందఁగ నేల పూరికై
61
ఉ.
ఉత్తమధర్మముల్ నడుపనోప వనుత్తమధర్మకర్మముల్
62
ఉ.
ఎత్తఁగరానిజన్మముల నెన్నిఁటఁ ద్రోచితి వన్ని యెత్తి నేఁ
63
ఉ.
దాకొనుపుణ్యపాపములఁ దప్పక మానవలోకమందు దు
64
ఉ.
ప్రాయము కాయమున్ సతమె భక్తిఁ బఠించినవారిఁ బ్రోవ నా
65
ఉ.
ఆర్వురుచక్రవర్తులు పదార్వురురాజులు రాజ్య మేలిరి
66
ఉ.
వేమరు మాధవు న్దలఁపవే యని నీచెవిఁజాఁటి చెప్పగా
67
చ.
ప్రకటితవేదశాస్త్రముల భాసిలుతత్త్వ మెఱుంగలేక యీ
68
ఉ.
ఆతతముక్తిమార్గము నయం బుపదేశముఁ జేసిఁ జూడఁగాఁ
నీతికి నేమ నందు నిఁక నేర్పరివై భయభక్తితో ముని
69
ఉ.
నీరము వృక్షమూలమున నించినఁ జల్లఁదనంబు కొమ్మలం
70
చ.
ఉరమునఁగల్గు రత్నరుచిరోజ్జ్వలహారము వెఱ్ఱివాఁడు దా
71
చ.
పనుపడ లౌకికక్రియలు పాయక సల్సఁగవచ్చునంటివా
72
చ.
కలఁగని లేచి తద్విధము గాననికైవడి దైవమాయచేఁ
73
చ.
ఎన్నికఁ జేసి ని న్నిటుల నెన్నివిధంబుల బోధఁ జేసినన్
జె న్నలరంగ హీనునకుఁ జేసిన మేల్ చెడునట్లు గన్పడెన్
74
ఉ.
అంధతమంబులోపలఁ బదార్థగవేషణ మెల్ల నైధన
75
ఉ.
గానము మేళవించి మరుగాళలు నటించు మనుష్యుఁ డౌదల
ఉ.
తరణినమస్కృతుల్ సలుపు ధన్యులఁ గన్గొని వానరంబు ద
76
ఉ.
బట్టలఁ గొట్టి చిట్టెలుక పట్టెడుపొట్టకుఁ గాంచనట్టు లి
ఉ.
తంతువునన్ గృహంబు బలితమ్ముగఁ జేయుచు నందుఁ జిక్కి తా
రెంతయు లేక బుస్నిపురు వేర్పడ నంతమునొందినట్లు వి
79
చ.
చిరిగినచీర మాని మఱుచీర ధరించినమాడ్కి మాటికిన్
80
ఉ.
కూసముగప్ప నేర్పునను గొబ్బున నూడ్చెడిచిల్వపోలికన్
81
ఉ.
అన్నము ధాత్రియం దమృత మావులమందలయందు పావకం
82
చ.
నిరతము నీరుపక్కియలు నీరములందు మునింగి యీల్గు నే
విరివిగ సంసృతిన్ బొరలి వెల్వడుమార్గ మెఱుంగవన్న నీ
83
ఉ.
మాయురె! డెంద మాహరికి మార్పడి యన్యుల గోరుకుందమా
84
ఉ.
మిథ్య సుమీ జరామరణ మేదురమైన యొడల్ దురంతశా
85
ఉ.
జారుని దుష్టవర్తనుని సజ్జనదూరు నసత్యవాదినిన్
86
ఉ.
భూసురవృత్తిపోషకుల భూతదయాళుల పుణ్యవర్తనా
న్యాసుల సత్యభాషుల ననంతునిదాసులఁ గూడి నిర్మలో
87
దశావతారవర్ణనము
ఉ.
అండజ కూర్మ సూకర మృగాధిప కుబ్జ కుఠారిధారి మా
88
ఉ.
నీరజసంభవుం డలిసి నిద్దురఁబోయినరాత్రి చోరుఁడై
89
చ.
కడువడి మందరాచలము కవ్వముగా ఫణిరాజు త్రాడుగా
90
ఉ.
ఈక్షితిఁ జుట్టిపట్టుకొని హెచ్చి రసాతలచారి యైన హే
దక్షతఁ దాల్చినట్టి క్రతుదంష్ట్రి దయామతి నిన్నుఁ బ్రోచునే
91
చ.
హరిగిరి నిందుఁ జూపుమన హంకృతి స్తంభముఁ జర్వ నందు భీ
92
చ.
సురలను బాఱదోలి బలి సుస్థిరతన్ భువనంబు లేల సుం
93
ఉ.
కంటకులైనరాజులను గట్టిగ నాలములందు గండ్రగొ
94
చ.
తరణికులంబుస న్బొడమి తాపసి జన్నము గాచి తాటక
95
చ.
హలధరమూర్తియై హరికి నగ్రజుఁడై జనియించి ముష్టికా
దుల వధియించి రేవతిని దొయ్యలిగా వరియించి ధాత్రికా
96
చ.
నలువవరమ్మునన్ జలమునం ద్రిపురాసురు లెల్లలోకముల్
97
చ.
గుఱ్ఱము నెక్కి క్రూరులగు ఘూర్జరబర్బకపారసీకులన్
98
చ.
అరయఁగ బిందుమాధవు ప్రయాగరమాధవు సేతుమాధవున్
99
చ.
పాలున నెయ్యి కాష్టములఁ బావకుఁ డశ్మమునందు లోహమున్
జ్జాలమునుండు విష్ణుఁడు త్రిశక్తియుతుండగుఁగానం దత్త్వబో
100
చ.
పన్నగవైరివాహసము పన్నగరాజఫణాతపత్త్రియై
101
ఉ.
ధాతలిఖించు ఫాలలిపి తాపసు లెన్నిన వేదశాస్త్రవి
102
ఉ.
అంగములో వెలుంగు విమలాంగుఁడటం చెఱుఁగంగఁజాల కి
103
చ.
సురుచిరగోపవేష మధుసూదన మాధవ రాధికామనో
104
చ.
మునుకొని నీయనుగ్రహముపొందున నర్తకుభంగి హంగుగా
105
చ.
పుడమిని తాడెపల్లికులముఖ్యుఁడ విప్రుఁడ పానకాలురా
106
చ.
సకలపురాణసారరససంగ్రహ మీశతకంబు గావునన్
107
చ.
మంగళ మద్రిజాభినుత మంగళ మంబుదనీలవిగ్రహా
108
